sotigdi.weebly.com · Web viewEr is gekozen voor groep 1/2, groep 5 en groep 7. In groep 1/2 wordt...

HET IGDI-MODEL ONDER DE LOEPeen onderzoek naar het verbeteren van het IGDI-model

VOORONDERZOEK SCHOOLONTWIKKELTHEMA

Irene Rooks

VR3A

OBS Menno ter Braak

1

SamenvattingObs de Menno ter Braak wil zich ontwikkelen op het gebied van het IGDI-model. De school is drie jaar geleden gestart om dit model in te zetten tijdens instructielessen. De directrice wil dit nu graag naar een hoger niveau brengen. Het is van belang dat de leerkrachten allemaal op dezelfde lijn zit als het om het IGDI-model gaat. Dit omdat er zo een duidelijke doorgaande lijn ontstaat.

Instructie wordt vrijwel altijd geassocieerd met het IGDI-model. Het IGDI-model staat voor interactieve, gedifferentieerde, directe instructie. Een 7-stappenmodel waarbij interactie een belangrijke plaats inneemt. De leerkracht houdt rekening met verschillen tussen leerlingen en stemt de instructie daarop af (Bakker & Bouwman, 2012)

Bij het IGDI-model gaat het ook om differentiatie. Daarom is het van belang dat leerlingen ingedeeld worden op niveau. Dit wordt gedaan door middel van een datamuur. Bij het opstellen van een datamuur evalueer je de vorige datamuur, verzamel en orden je gegevens van kinderen uit toetsen. Deze kinderen worden vervolgens geclusterd in groepen (Clijssen, 2008).

Dit onderzoek bestaat uit een literatuurstudie over het algemene beeld van schoolontwikkeling, kwaliteitszorg en schoolontwikkelthema. Tevens zijn er interviews afgenomen bij leerkrachten en hebben er observaties plaatsgevonden. Dit om een duidelijke beginsituatie te creëren over het schoolontwikkelthema.

2

Inhoudsopgave

Samenvatting...............................................................................................................2

Hoofdstuk 1: Theoretisch onderzoek............................................................................4

1.1 Schoolontwikkeling......................................................................................4

1.2 Schoolontwikkelthema.................................................................................6

Hoofdstuk 2: Methode..................................................................................................7

2.1 Onderzoeksgroep........................................................................................7

2.2 Onderzoeksinstrumenten............................................................................7

2.2.1 Literatuurstudie..............................................................................7

2.2.2 Verkennend gesprek......................................................................7

2.2.3 Good practices...............................................................................7

2.2.4 Interviews.......................................................................................8

2.2.5 Afbakenen……………………………………………………………..8

2.2.6 Onderzoeksvragen……………………………………………………8

Hoofdstuk 3: Resultaten...............................................................................................9

Hoofdstuk 4: Conclusies.............................................................................................10

Literatuurlijst...............................................................................................................12

Bijlagen.......................................................................................................................13

Werkplan..........................................................................................................13

Interviews.........................................................................................................22

Observaties......................................................................................................26

3

1. Theoretisch onderzoek

1.1 Schoolontwikkeling

Kort gezegd betekent schoolontwikkeling: alle impulsen die de school tot een betere plek maakt voor leerlingen om te kunnen leren, daarbij is de inzet van de leerkracht van belang en mag er elk jaar iets meer van de leerkrachten gevraagd worden. De impulsen moeten de capaciteit vergroten om aan verbetering te werken (Hofman, Vandenberghe & Dijkstra, 2008).Als we iets hebben geleerd van de onderwijsvernieuwing van de laatste tien jaar, dan is het wel dat scholen van binnenuit verbeteren. Succesvolle scholen blijven altijd om zich heen kijken en letten op hoe ze van binnen daadwerkelijk zijn. Hierdoor zijn ze beter in staat om steeds verbeteringen door te voeren (Fullan & Germain, 2010). Daarnaast is vernieuwing niet slechts een verschijnsel van onze tijd. Er zijn in de onderwijsgeschiedenis telkens perioden geweest van verandering. Dit is logisch omdat onderwijs altijd een nauwe relatie heeft met de ontwikkelingen in de samenleving (Alkema, Dam, Kuipers, Lindhout, Tjerkstra, 2009).Veranderingen in het onderwijs zijn dus direct gerelateerd aan veranderingen in de samenleving, de cultuur en de wetenschap. Zo vragen de toename van geweld en de groeiende culturele pluriformiteit om meer aandacht voor waarden en normen. De ontwikkeling naar informatiekunde en een intensief gebruik van computers in het onderwijs (Alkema, Dam, Kuipers, Lindhout & Tjerkstra, 2009). Kort gezegd kan er geïnvesteerd worden in het uitbreiden van de kennis van docenten of in het materiële vlak.

Naast het feit dat een school bezig is met schoolontwikkeling wordt er ook aan de verbetering van de kwaliteitszorg gewerkt. Kwaliteitszorg werkt alleen als daarvoor een goede verbetercultuur heerst binnen de school. Als een school aan de kwaliteit wil werken, kan men gebruik maken van een cyclus. Deze cyclus kan steeds weer opnieuw worden ingezet. Dit kan gedaan worden met de cirkel van Deming. De cirkel van Deming bevat vier factoren. Namelijk: Plan, Do, Check en Act. Plan staat voor het plannen van activiteiten. Bij Do wordt het ook daadwerkelijk uitgevoerd. Vervolgens wordt er een controle uitgevoerd en wordt het geëvalueerd, dit gebeurd bij check. Bij Act, de laatste stap, wordt er gekeken of het doel bereikt is (Bos, 2007). Als er sprake is van het ontbreken van één van de vier factoren, kan er geen verandering plaatsvinden (Mulder, 2008).

Veranderkennis houdt in dat de school van te voren moet weten wat ze willen gaan veranderen en met welk plan ze dat het beste kunnen aanpakken. Er zijn zes belangrijke principes bij een dergelijke verandering:

- Relateren aan moreel doelbewust zijn

4

- Capaciteit opbouwen

- Begrijpen van het veranderingsproces

- Ontwikkeling van een samen-leren-cultuur

- Ontwikkeling van een evaluatiecultuur

- Gericht zijn op verantwoordelijkheid voor verandering

Tevens kun je geen goed werkende verbetercultuur creëren zonder constant kennis van verandering te verwerven en deze aan te scherpen. Schoolontwikkeling, verbetercultuur, veranderkennis en kwaliteitszorg lopen allemaal in elkaar over (Fullan & Germain, 2010).

Volgens Verbiest en Timmerman (2008) heeft de cultuur van samen werken en leren van de docenten een positieve invloed op de effectiviteit van de school en daarmee ook op de resultaten van de leerlingen. Het schoolteam is een belangrijke factor in de kwaliteit van het onderwijs aan de leerlingen. Pas als leerkrachten samenwerken kan de school zich ontwikkelen. Een verandering in één van de klassen leidt nog niet tot schoolontwikkeling, want er is een relatie tussen verandering op school en op groepsniveau. Als leerkrachten niet samenwerken, zal er geen verandering op schoolniveau ontstaan. Het belang en de behoeften van het team als georganiseerde groep gelden als uitgangspunt. Leerkrachten ondernemen activiteiten die gericht zijn op verbetering van kennis, vaardigheden en houdingen van leraren (Lagerweij & Haak, 1996).

5

1.2 Schoolontwikkelthema

Het schoolontwikkelthema is het IGDI-model. Op de Menno werken ze nu drie jaar met dit model. Echter is het van belang dat het model beter wordt geïmplementeerd, de school wil kijken of het model nog verbeterd kan worden.

Instructie wordt vrijwel altijd geassocieerd met het IGDI-model. Het IGDI-model staat voor interactieve, gedifferentieerde, directe instructie. Een 7-stappenmodel waarbij interactie een belangrijke plaats inneemt. De leerkracht houdt rekening met verschillen tussen leerlingen en stemt de instructie daarop af (Bakker & Bouwman, 2012).

De voorbereiding van een effectieve les vraagt veel werk van de leerkracht. De handleiding geeft lesdoelen, ordening van de inhoud, differentiatieopdrachten en benodigde materialen. Een goede voorbereiding vraagt echter meer; denkwerk over wat de leerkracht doet en hardop denken tijdens de instructie. Je moet zowel visueel als auditief oefenen. Tevens moet je leerlingen zelf laten denken en redeneren (Buitenhuis, 2010).Het IGDI-model bestaat uit een mengeling van sturende en banende instructie tijdens de interactieve instructie. Bij sturende instructie staat de leerkracht centraal en structureer de les. Dat werkt goed bij een les waarin alleen vaardigheden centraal staan, denk hierbij bijvoorbeeld aan leren lezen. Bij banende instructie ligt het zwaartepunt van de les bij actieve leerlingen (Bakker & Bouwman, 2012).

Bij het IGDI-model gaat het ook om differentiatie. Daarom is het van belang dat leerlingen ingedeeld worden op niveau. Dit wordt gedaan door middel van een groepsplan. Bij het opstellen van een groepsplan evalueer je het vorige groepsplan, verzamel en orden je gegevens van kinderen uit toetsen. Deze kinderen worden vervolgens geclusterd in groepen (Clijssen, 2008).Het doel van dit onderzoek is om een verbeterd IGDI-model aan te leveren. Deze moet voor alle betrokken leerkrachten effectief en efficiënt zijn om mee te werken, zodat het model optimaal gebruikt kan worden.

6

2. Methode

2.1 OnderzoeksgroepDe Menno ter Braakschool is een openbare school. Een school voor alle kinderen ongeacht hun geloof of achtergrond en daardoor een goede afspiegeling van de maatschappij. De Menno ter Braakschool, kortweg de Menno is genoemd naar de schrijver Menno ter Braak. Op 26 januari 1902 is hij geboren in Eibergen. Hij schreef artikelen en verhalen, vooral over zaken die hij afkeurde. Toen de Duitsers in 1940 ons land binnen vielen, wilde Menno niet vluchten. Omdat hij ook niet onder de Duitse bezetting wilde leven, heeft hij een eind gemaakt aan zijn leven. Als eerbetoon aan hem is de naam van de Gemeentelijke Lagere school veranderd in de Menno ter Braakschool.

De Menno ter Braakschool valt onder het bestuur van de Stichting OpoNoa: Openbaar Onderwijs Noord- Oost Achterhoek.

De visie van de Menno is om van elk kind zijn/haar talenten te laten ontplooien. Dit wordt gedaan door adaptief te werken. Door adaptief te werken komen ze tegemoet aan de verschillen tussen kinderen. Om dit te kunnen realiseren is er een goede sfeer en een veilig klimaat binnen de school.

2.2 Onderzoeksinstrumenten2.2.1 Literatuurstudie

De literatuurstudie voor het theoretisch onderzoek is in fasen verdeeld. Eerst vindt het oriënterend zoeken plaats, waarna er gericht kan worden gezocht. In deze fase worden ook bronnen geselecteerd. Bij het oriënterend zoeken wordt er over verschillende onderwerpen informatie gezocht. Deze informatie kan worden verworven tot een algemene indruk van het onderwerp. De onderwerpen waarover in deze eerste ronde informatie wordt gezocht zijn: schoolontwikkeling en het IGDI-model.

Voor ieder onderwerp zijn verschillende zoektermen opgesteld. In de oriënterende fase wordt vooral gebruik gemaakt van google en metacrawler. Als er punten naar voren komen die in het verdere onderzoek van belang zijn, worden deze genoteerd. Hierbij kan men denken aan informatieve resultaten van onderzoeken of veel voorkomende begrippen.

In de fase waarin gericht wordt gezocht worden ook de zoekmachines google scholar en altavista gebruikt. Verder wordt er in het KCO naar geschikte tijdschriften en boeken gezocht. Wanneer een bron geschikt is, kunnen er citaten uit worden gehaald en dient het als bron. Niet iedere bron die goede informatie lijkt te bevatten, wordt gebruikt. Er zijn verschillende beslisregels die de keuze voor een bron kunnen beïnvloeden. Zo worden er geen bronnen gebruikt die zijn gepubliceerd voor het jaar 1995. Tevens dienen auteurs gerenommeerd te zien.

2.2.2 Verkennend gesprek

Met de directrice wordt er besproken wat de aanleiding was voor het schoolontwikkelthema. Ook wordt er aan haar gevraagd of de school bezig is met schoolontwikkeling. Hierbij is ook de kwaliteitszorg van belang. Uiteraard wordt hier ook naar gevraagd. Verder worden eventuele knelpunten en dromen besproken.

2.2.3 Good practices

De school kan verdeeld worden in onderbouw, middenbouw en bovenbouw. In elke bouw zal er een moment gepland worden voor een observatie. Zo wordt er een duidelijk beeld gecreëerd van de huidige situatie omtrent het schoolontwikkelthema. Tijdens de observaties

7

zal er gekeken worden of het IGDI-model juist wordt gehanteerd. Tevens worden de leerkrachtvaardigheden gescoord.

Er is gekozen voor groep 1/2, groep 5 en groep 7. In groep 1/2 wordt er geobserveerd tijdens een sociaal-emotionele les. In groep 5 tijdens een rekenles en in groep 7 tijdens een spellingsles.

2.2.4 Interviews

Voor een beter beeld van de situatie op de Menno ter Braakschool zijn er verschillende interviews gehouden. Ieder interview is voorbereid met behulp van een formulier. De formulieren zijn terug te vinden als bijlagen. Allereerst is er een kort interview gehouden met de directrice over de schoolontwikkeling en het schoolontwikkelthema in het algemeen. Naast het interview met de directrice zijn er ook interviews gehouden met een aantal leerkrachten. Aangezien de leerkrachten het meest te maken hebben met het IGDI-model en dus het schoolontwikkelthema. Er is een interview gehouden met minstens een leerkracht per bouw. Uit het interview moet duidelijk worden wat het doel is van het IGDI-model, of er goede dingen of er te zeggen zijn en of er eventuele knelpunten aanwezig zijn.

2.2.5 AfbakenenHet schoolontwikkelthema wordt ook afgebakend. Door het af te bakenen is het mogelijk en haalbaar om de diepte in te gaan. Het afbakenen is gebeurd door een vakkeuze en een bouwkeuze. Er is gekozen voor het vak rekenen. Rekenen wordt elke dag gegeven en een goede instructie is van belang. De bouwkeuze is gevallen op de middenbouw. In de onderbouw wordt er op dit moment al goed gewerkt met het IGDI-model. Bij de midden- en bovenbouw gebeurd dit in mindere mate. Echter is het ook hier van belang dat het model goed wordt geïmplementeerd en dat er effectieve instructie gegeven kan worden.

2.2.6 Onderzoeksvragen

Tijdens dit vooronderzoek staan onderzoeksvragen centraal. Met deze onderzoeksvragen wordt de beginsituatie van de school achterhaald. Hieronder worden de vragen kort toegelicht.

- Hoe wordt er op dit moment gewerkt met het IGDI-model?Deze vraag wordt mede beantwoord door een observatie. Er wordt gescoord op het gebruik van het IGDI-model, maar ook de leerkrachtvaardigheden worden gescoord. Vervolgens kan hier een conclusie uit worden getrokken. - Wat vinden de leerkrachten van het IGDI-model?Wat vinden de leerkrachten nou eigenlijk zelf van het gebruik van dit model? Zijn ze er content mee? Zien ze dingen liever anders? Hier krijg ik antwoord op door middel van interviews met verscheidene leerkrachten. - Wanneer wordt het IGDI-model gehanteerd? Is het de bedoeling dat het IGDI-model bij alle lessen wordt gehanteerd of is er een selectie gemaakt.

8

3. ResultatenVoorafgaand aan de stage was het schoolontwikkelthema al duidelijk. Echter was de richting nog niet helemaal duidelijk. Er heeft daarom eerst een gesprek met de directrice plaatsgevonden. De directrice wil graag dat er onderzocht wordt of het IGDI-model beter kan worden toegepast en of er aanpassingen gedaan moeten worden. Aan de hand van dit gesprek is besloten om te gaan observeren en om interviews af te nemen. In elke bouw is er een les geobserveerd. Dat betekent dat er drie observaties zijn uitgevoerd. Tijdens deze observaties kwam naar voren dat de leerkrachten weten hoe ze het IGDI-model moeten hanteren. In elke les was duidelijk een terugblik te zien, ook het doel van de les kwam naar voren. Tevens is er een coöperatieve werkvorm ingezet. Verder is er een verkorte instructie aanwezig, maar ook een basisinstructie met begeleide inoefening en een verlengde instructie. Daarnaast heeft de les een duidelijke afsluiting met hierin terugkoppeling en feedback. Ook is er gescoord op leerkrachtvaardigheden. In totaal zijn er 34 leerkrachtvaardigheden. Er zijn niet minder dan 28 leerkrachtvaardigheden gescoord. Een score van dus minimaal 82,3%. Gezien de observaties ligt het probleem niet bij het hanteren en uitvoeren van het IGDI-model.Uit de interviews die zijn afgenomen komen een aantal dingen duidelijk naar voren. Zo zijn er goede dingen over het IGDI-model te zeggen, maar ook knelpunten. Het benoemen van het doel van de les wordt als prettig ervaren. De leerkracht heeft het doel voor zichzelf helder, maar kan het doel ook naar de leerlingen toe benoemen. Zo hebben de leerlingen duidelijkheid over de stof die in deze les aan bod komt en het doel hiervan. Tevens ben je je er als leerkracht zelf beter bewust van. Ook het indelen in niveaugroepen wordt gewaardeerd. De leerlingen in de bovenlaag kunnen op een gegeven moment zelfstandig aan het werk. De leerlingen die meer instructie nodig hebben, krijgen dit door middel van verlengde instructie. Er is echter wel vraag naar materialen voor de leerlingen in de bovenlaag. Zij zijn sneller klaar en hebben daarna tijd om andere taken uit te voeren voor rekenen. De vraag is of de methode toereikend genoeg is of dat er andere materialen moeten komen. Het grootste knelpunt dat naar voren komt is de voorbereidingstijd. Om het formulier in te vullen moeten een x-aantal aspecten worden ingevuld. Dit is erg tijdrovend. Graag zien ze dit schoolbreed ook veranderen. Een verkorte versie is een droom bij de geïnterviewden.

9

4. ConclusiesIn dit hoofdstuk wordt er een conclusie getrokken uit het theoretische kader en het praktische kader. Getracht wordt om een goede balans te vinden tussen deze beide en met deze gegevens een goede conclusie te vormen waarop de probleemstelling in het werkplan wordt gebaseerd.

Obs Menno ter Braak staat open voor schoolontwikkeling. De Menno is een lerende school, ze kijken om zich heen en vervolgens naar zichzelf. Ze zijn in staat om vervolgens verbeteringen door te voeren. Dit blijkt uit een interview met de directie. Als voorbeeld werkt de Menno groeps doorbrekend. Dit gebeurt door allerlei vormen van samenwerken, het zogenaamde coöperatief leren, van kinderen bij taal- en rekenopdrachten, het leesonderwijs en het zelfstandig werken. Daarnaast heeft de Menno excellent leren opgenomen in hun onderwijs. Hieruit blijkt dat de Menno constant bezig is om zichzelf te verbeteren. Als we iets hebben geleerd van de onderwijsvernieuwing van de laatste tien jaar, dan is het wel dat scholen van binnenuit verbeteren. Succesvolle scholen blijven altijd om zich heen kijken en letten op hoe ze van binnen daadwerkelijk zijn (Fullan & Germain, 2010).

Naast het feit dat een school bezig is met schoolontwikkeling wordt er ook aan de verbetering van de kwaliteitszorg gewerkt. Kwaliteitszorg vinden ze op de Menno ter Braakschool erg belangrijk. Obs de Menno ter Braak werkt met de cirkel van Deming. Hiermee werkt de school aan de kwaliteit. De cirkel van Deming bevat vier factoren. Namelijk: Plan, Do, Check en Act. Plan staat voor het plannen van activiteiten. Bij Do wordt het ook daadwerkelijk uitgevoerd. Vervolgens wordt er een controle uitgevoerd en wordt het geëvalueerd, dit gebeurd bij check. Bij Act, de laatste stap, wordt er gekeken of het doel bereikt is (Bos, 2007).

Het schoolteam is een belangrijke factor in de kwaliteit van het onderijs aan leerlingen. Het team van de Menno werkt goed met elkaar samen. Dit wordt geconcludeerd op basis van observaties tijdens vergaderingen. Men overlegt goed met elkaar en vervolgens wordt er samengewerkt om het doel ook daadwerkelijk te behalen. Volgens Verbiest en Timmerman (2008) heeft de cultuur van samen werken en leren van de docenten een positieve invloed op de effectiviteit van de school en daarmee ook op de resultaten van de leerlingen.

Uit de observaties kan de beginsituatie van het gebruik van het IGDI-model worden gehaald. Het IGDI-model bestaat uit 7-stappen waarbij interactie een belangrijke plaats inneemt. De leerkracht houdt rekening met verschillen tussen leerlingen en stemt de instructie daarop af (Bakker & Bouwman, 2012). Dit doen de leerkrachten op de Menno ook. Ze weten goed hoe het model werkt en hoe ze dit in de praktijk toe moeten passen. Dit is uit de observaties te halen. In totaal zijn er 34 leerkrachtvaardigheden. Er zijn niet minder dan 28 leerkrachtvaardigheden gescoord. Een score van dus minimaal 82,3%.

Uit de interviews kan geconcludeerd worden dat het IGDI-model door de leerkrachten wordt ervaren als bewerkelijk en tijdrovend. Een oplossing hiervoor zou een verkorte versie van het IGDI-model kunnen zijn. Er zouden een x-aantal aspecten geschrapt kunnen worden, waardoor de belangrijkste dingen overblijven. Zo blijft de essentie van het IGDI-model behouden, maar kost het minder tijd om het voor te bereiden. De leerkrachten geven aan dat ze een aantal aspecten van het IGDI-model erg waarderen. Het benoemen van het doel van het les vindt men belangrijk. Ook het indelen in niveaugroepen wordt als positief ervaren. Dit moet worden meegenomen in het vervolgonderzoek. Het is belangrijk dat deze aspecten blijven bestaan in het IGDI. Echter zouden er nog meer mogelijkheden zijn om de voorbereidingstijd te kunnen verkorten. Een voorbeeld hiervan is om leerkrachten handvatten te geven die ze er bij kunnen pakken.

10

De uiteindelijke conclusie is dat er zal worden gewerkt aan het implementeren van het IGDI-model in de middenbouw bij het vak rekenen. In het vervolgonderzoek zal er nog meer onderzoek worden gedaan om dit te kunnen realiseren. Ook zal er gekeken worden naar aanvullende materialen voor rekenen in de middenbouw. Dit is met name nodig voor de bovenlaag van de leerlingen. Tevens zal er gewerkt worden aan een goede doorgaande lijn in de middenbouw met betrekking tot het vak rekenen.

De volgende onderzoeksvragen zullen centraal staan bij het vervolgonderzoek. 1. Op welke manieren helpt het IGDI-model om rekenlessen in de middenbouw effectief te laten verlopen? - Wat is het IGDI-model?- Wat zouden voordelen kunnen zijn voor de leerkracht en de leerlingen bij de inzet van het

IGDI model?- Wat is het verschil in lesgeven met een IGDI-model en zonder een IGDI-model?

2. Hoe kan het IGDI-model op obs Menno ter Braak beter worden toegepast bij de rekenlessen in de middenbouw, zodat men er effectief en efficiënt mee kan werken?- Hoe wordt er op dit moment gewerkt met het IGDI-model?- Wat zijn belangrijke factoren in het IGDI-model?- Wat hebben leerkrachten nodig om effectief en efficiënt met het IGDI-model te kunnen

werken ten aanzien van kennis, pedagogische, didactische en organisatorische vaardigheden en attitude?

- Wat hebben leerkrachten en leerlingen nodig ten aanzien van didactisch materiaal, aansluitend bij 3 rekenniveaus van leerlingen, om effectief en efficiënt met het IGDI-model te kunnen werken?

- In hoeverre is er een doorgaande lijn in groep 3 t/m 5 en hoe kan deze eventueel verbeterd worden?

11

Literatuurlijst

Alkema, E., Dam, E. ten., Kuipers, K., Lindhout, C., & Tjerkstra. (2009). Méér dan onderwijs. Assen: Van Gorcum.

Bakker, M., & Bouwman A. (2012). Interactief gedifferentieerd en direct. Volgens Bartjens. 32, 12-15

Bos, C. (2007). De kwaliteit van kwaliteitszorg. Basisschoolmanagement, 20, 28-33.

Buitenhuis A. (2010). Goed rekenonderwijs vraagt om ijzersterke voorbereiding. Pulse Primair Onderwijs. 2, 14-16

Clijsen, A. (2008). Handelingsgericht werken met groepsplannen. Mensenkinderen. 24, 10-11

Fullan, M., & Germain, C. (2010) Passie en kracht in schoolontwikkeling. Handboek voor het creëren van een verbetercultuur. Vlissingen: Bazalt.

Hofman, R. H., Vandenberghe, R., & Dijkstra, B. J. (2008). Kwaliteitszorg, innovatie en schoolontwikkeling eindrapport. Groningen/Leuven: Gronings Instituut voor Onderzoek van Onderwijs.

Lagerweij, N., & Haak, E. (1996). Eerst goed kijken. Leuven: Garant.

Mulder, M. (2008). Verbetercultuur als voorwaarde voor continu verbeteren. Sigma, 3, 25.

Verbiest, E., & Timmerman, M. (2008). Scholen duurzaam ontwikkelen. Apeldoorn: Garant.

12

Bijlagen

Werkplan SOT

2013-2014

algemene gegevens

Naam: Irene Rooks

Klas: VR3A

Met wie maak je het eerste

deel van het vooronderzoek?

n.v.t.

gekozen onderwerp

Korte beschrijving van het gekozen onderwerp:

Het IGDI-model is een model om effectieve instructie te geven. Echter is de implementatie van dit model nog niet optimaal. De school wil graag weten of het model nog beter kan worden toegepast/verbeterd kan worden zodat het model door alle betrokken partijen optimaal gebruikt kan worden.

13

Probleemstelling: Het onderwerp is het IGDI-model. Op de Menno werken ze nu drie jaar met dit model. Echter is het van belang dat het model beter wordt geïmplementeerd, de school wil kijken of het model nog verbeterd kan worden.Instructie wordt vrijwel altijd geassocieerd met het IGDI-model. Het IGDI-model staat voor interactieve, gedifferentieerde, directe instructie. Een 7-stappenmodel waarbij interactie een belangrijke plaats inneemt. De leerkracht houdt rekening met verschillen tussen leerlingen en stemt de instructie daarop af (Bakker & Bouwman, 2012)Het IGDI-model isDe voorbereiding van een effectieve les vraagt werk van de leerkracht. De handleiding geeft lesdoelen, ordening van de inhoud, differentiatieopdrachten en benodigde materialen. Een goede voorbereiding vraagt meer; denkwerk over wat de leerkracht doet en hardop denkt tijd de instructie. Je moet zowel visueel als auditief oefenen. Tevens moet je leerlingen zelf laten denken en redeneren (Buitenhuis, 2010).Het IGDI-model bestaat uit een mengeling van sturende en banende instructie tijdens de interactieve instructie. Bij sturende instructie staat de leerkracht centraal en structureer de les. Dat werkt goed bij een les waarin alleen vaardigheden centraal staan, denk hierbij bijvoorbeeld aan leren lezen. Bij banende instructie ligt het zwaartepunt van de les bij actieve leerlingen (Bakker & Bouwman, 2012).Bij het IGDI-model gaat het ook om differentiatie. Daarom is het van belang dat leerlingen ingedeeld worden op niveau. Dit wordt gedaan door middel van een groepsplan. Bij het opstellen van een groepsplan evalueer je het vorige groepsplan, verzamel en orden je gegevens van kinderen uit toetsen. Deze kinderen worden vervolgens geclusterd in groepen (Clijssen, 2008).Het doel van mijn onderzoek is om een verbeterd IGDI-model aan te leveren. Deze moet voor alle betrokken leerkrachten effectief en efficiënt zijn om mee te werken, zodat het model optimaal gebruikt kan worden.Het schoolontwikkelthema wordt ook afgebakend. Door het af te bakenen is het mogelijk en haalbaar om de diepte in te gaan. Het afbakenen is gebeurd door een vakkeuze en een bouwkeuze. Er is gekozen voor het vak rekenen. Rekenen wordt elke dag gegeven en een goede instructie is van belang. De bouwkeuze is gevallen op de middenbouw. In de onderbouw wordt er op dit moment al goed gewerkt met het IGDI-model. Bij de midden- en bovenbouw gebeurd dit in mindere mate. Echter is het ook hier van belang dat het model goed wordt geïmplementeerd en dat er effectieve instructie gegeven kan worden.

14

Rollen Als kennismakelaar zal er gezocht worden naar actuele literatuur en ontwikkelingen. Dit zal gaan over de verschillende onderwerpen die aan bod komen. IGDI-model, directe instructie, gedifferentieerde instructie.

Als educatief ontwerper zorg ik ervoor dat ik een bijdrage lever aan het verbeteren van het IGDI-model. Ik ga kijken of ik het model beter kan implementeren. Vervolgens zal ik het model ook daadwerkelijk gaan implementeren in de middenbouw. Hierna zal er gekeken worden of er nog verbeterpunten zijn en zonodig pas ik weer dingen aan. Ik ga zorgen voor rekenmaterialen aansluitend bij het BHV model. Dit zal gedaan worden op drie niveaus voor de middenbouw (groep 3, 4 en 5)15

Ook zal ik beroep doen op de rol van onderwijsonderzoeker. Allereerst ga ik bezig met onderzoek naar het model en de eventuele mogelijkheden om dit model te verkleinen. Ik ga mij verdiepen en gebruik hierbij verschillende onderzoeksmaterialen. Denk hierbij aan enquêtes, interviews en observaties. Daarnaast zal ik mij verdiepen in de rekenmaterialen. Ik ga op zoek naar de aanwezige rekenmaterialen en kijk of dit toereikend genoeg is.

Praktische relevantie

Voorbereiding literatuurstudie

15

Werkwijze De zoektermen die ik ga gebruiken zijn: Schoolontwikkeling, kwaliteitszorg, verbetercultuur en veranderkennisIGDI-model, directe instructie, interactief gedifferentieerde directe instructie, handelingsgericht werken.Rekenmateriaal voor de middenbouw, middenbouw.

Er wordt gebruik gemaakt van verschillende zoekmachines. In eerste instantie zal ik google en metacrawler raadplegen. Als er punten naar voren komen die in het verdere onderzoek van belang zijn, worden deze genoteerd. Vervolgens wordt er gerichter gezocht en zet ik google scholar, altavista en de databank van het KCO in.Wanneer een bron geschikt is, kunnen er citaten uit worden gehaald en dient het als bron. Niet iedere bron die goede informatie lijkt te bevatten, wordt gebruikt. Er zijn verschillende beslisregels die de keuze voor een bron kunnen beïnvloeden. Zo worden er geen bronnen gebruikt die zijn gepubliceerd voor het jaar 1995. Tevens dienen de auteurs gerenommeerd te zijn.

Onderzoeksvragen

16

a. Literatuurstudie1. Op welke manieren helpt het IGDI-model om rekenlessen in de middenbouw effectief te laten verlopen?- Wat is het IGDI-model?- Wat zouden voordelen kunnen zijn voor de leerkracht en de leerlingen bij de inzet van

het IGDI model?- Wat is het verschil in lesgeven met een IGDI-model en zonder een IGDI-model?

2. Hoe kan het IGDI-model op obs Menno ter Braak beter worden toegepast bij de rekenlessen in de middenbouw, zodat men er effectief en efficiënt mee kan werken?- Hoe wordt er op dit moment gewerkt met het IGDI-model?- Wat zijn belangrijke factoren in het IGDI-model?- Wat hebben leerkrachten nodig om effectief en efficiënt met het IGDI-model te kunnen

werken ten aanzien van kennis, pedagogische, didactische en organisatorische vaardigheden en attitude?

- Wat hebben leerkrachten en leerlingen nodig ten aanzien van didactisch materiaal, aansluitend bij 3 rekenniveaus van leerlingen, om effectief en efficiënt met het IGDI-model te kunnen werken?

- In hoeverre is er een doorgaande lijn in groep 3 t/m 5 en hoe kan deze eventueel verbeterd worden?

b. OnderzoeksmethodeInterview: Ik wil weten hoe de leerkrachten denken over het IGDI-model. Door middel van een interview kom ik erachter hoe zij hierin staan. Wat vinden ze goed? Wat zijn eventuele knelpunten?Observatie: Ik observeer een lessen van leerkrachten. Hierin kijk ik of ze het IGDI-model op de juiste manier hanteren.Interventie onderzoek, pre- en post test (voor en na onderzoek): Om na te gaan of effectieve leertijd voor de gemiddelde en de boven groep, welke behoefte hebben aan verrijkingsstof, toeneemt.

Bronnen1 Clijsen, A. (2008). Handelingsgericht werken met groepsplannen. Mensenkinderen. 24, 10-112 Bakker, M., & Bouwman A. (2012). Interactief gedifferentieerd en direct. Volgens

Bartjens. 32, 12-153 Buitenhuis A. (2010). Goed rekenonderwijs vraagt om ijzersterke voorbereiding.

Pulse Primair Onderwijs. 2, 14-164

17

Planning van het onderzoekWeek 49 Afronden vooronderzoek (aanbod 2)

Week 3 Literatuurstudie afronden

21 januari Teamvergadering

Week 6 Literatuurstudie definitief afPraktijk onderzoek uitvoeren

Week 7 en 8 Aanleveren materialen rekenenWeek 9 Praktijkonderzoek evalueren en van feedback laten voorzien

Week 12 Eerste opzet verslag

Week 14 Tweede opzet verslag

Week 16 Derde opzet verslag

Week 17 Maken van een weeblyWeek 18 Opzet workshopWeek 19 Afronden workshopWeek 20 Inleveren verslag/werkstuk

Uitwerking van de hoofd- en deelvragen

18

Hoofdvraag 1 Op welke manieren helpt het IGDI-model om rekenlessen in de middenbouw effectief te laten verlopen?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit ?

Deelvragen 1 Wat is het IGDI-model?

Literatuurstudie Een duidelijk beeld krijgen van wat het IGDI-model precies is.

2 Wat zouden voordelen kunnen zijn voor de leerkracht en de leerlingen bij de inzet van het IGDI model?

Literatuurstudie Een overzicht krijgen van de voordelen van het gebruik van het IGDI-model.Met de informatie uit de literatuur kan het team worden overtuigd om als eenman te werken aanhet IGDI-model om zo te voorzien in de onderwijsbehoeften van de leerlingen.

3 Wat is het verschil in lesgeven met een IGDI-model en zonder een IGDI-model voor de leerlingen?

Literatuurstudie Verschillen kenbaar maken tussen het lesgeven met en zonder het IGDI-model. Met name wordt er gekeken wat de voordelen voor de leerlingen zijn.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant?Het is belangrijk om kennis te hebben over het onderwerp. Daarnaast is het belangrijk om de meerwaarde van het IGDI-model te laten zien. Wat zijn de verschillen in lesgeven met en zonder gebruik van het IGDI-model.

Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek?Er komt naar voren wat belangrijke kenmerken zijn van het IGDI-model. Tevens zal er uitkomst komen waarom het IGDI-model ingezet moet worden. Aan de hand van deze literatuurstudie beschik ik over meer kennis, die ik vervolgens weer mee kan nemen voor mijn tweede hoofdvraag.

19

Hoofdvraag 2

Hoe kan het IGDI-model op obs Menno ter Braak beter worden toegepast bij de rekenlessen in de middenbouw, zodat men er effectief en efficiënt mee kan werken?

Welke onderzoeksactiviteiten ga je ondernemen voor iedere deelvraag?

Hoe ziet de praktijkcomponent eruit ?

Deelvragen 1 Hoe wordt er op dit moment gewerkt met het IGDI-model?

Observeren van leerkrachten.

De theorie van het IGDI-model vergelijken met hetgebruik in de praktijk.

2 Wat zijn belangrijke factoren in het IGDI-model?

Literatuurstudie en interviews van leerkrachten

Op zoek gaan naar de belangrijke factoren in het IGDI-moel.

3 Wat hebben leerkrachten nodig om effectief en efficiënt met het IGDI-model te kunnen werken ten aanzien van kennis, pedagogische, didactische en organisatorische vaardigheden en attitude?

Literatuurstudie en enquête onder de leerkrachten

Rapportage van de uitkomsten van de verschillende leerkrachten in de middenbouw.

4 Wat hebben leerkrachten en leerlingen nodig ten aanzien van didactisch materiaal, aansluitend bij 3 rekenniveaus van leerlingen, om effectief en efficiënt met het IGDI-model te kunnen werken?

Interventie onderzoek Er wordt een interventie onderzoek gehouden met een pre- en post test (voor en na onderzoek). Dit om na te gaan of effectieve leertijd voor de gemiddelde en de boven groep, welke behoefte hebben aan verrijkingsstof, toeneemt.

20

5 In hoeverre is er een doorgaande lijn in groep 3 t/m 5 en hoe kan deze eventueel verbeterd worden?

Observaties Bepalen of er een doorgaande lijn is in de middenbouw met betrekking tot het vak rekenen.

Waarom zijn deze vragen interessant en relevant?Het is belangrijk om een doorgaande lijn in de middenbouw te hebben. Zo is de basis in alle klassen hetzelfde voor het vak rekenen.Daarnaast is het belangrijk om genoeg rekenstof te hebben voor de leerlingen. Ik ga na of de methode toereikend genoeg is of dat er meer rekenmaterialen moeten komen voor de leerlingen.Wat zijn de beoogde uitkomsten en opbrengsten van jouw onderzoek?Het aanleveren van nieuw rekenmateriaal in de middenbouw, waar alle betrokken leerkrachten mee kunnen werken.

Interactie met het schoolteam

Hoe plan je de interactie met het schoolteam?

Tijdens vergaderingen wil ik collega’s op de hoogte houden. Leerkrachten mogen vragen stellen en/of ideeën inbrengen.

Het team wordt nauw betrokken bij het project aangezien zij erook mee gaan werken. Tijdens vergaderingen wordt het team op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen rondom het thema.Vaak zal er om de expertise van het team worden gevraagd. Zij zijn immers de professionals en weten als geen ander hoe de praktijk werkt.

Overleg met de begeleidende docent

Hoe plan je het overleg met jouw begeleidend docent?

Via de mail en op school houd ik contact met mijn begeleider enplan regelmatig een kort gesprek in om vragen te stellen en omfeedback te vragen.

Overige opmerkingen De maandag en woensdagmiddag werk ik aan mijn

schoolontwikkelthema.

21

Vastgesteld op: 6-12-2013

Interview leerkrachtSchoolontwikkelthema; het verbeteren van het IGDI-model.

Ik ben bezig met een vooronderzoek voor het schoolontwikkelthema. Het schoolontwikkelthema gaat over het verbeteren van het igdi-model. Allereerst breng ik de beginsituatie in kaart en van daaruit werk ik mijn onderzoek verder uit. Dit interview is daarom opgezet. Fijn dat u tijd heeft kunnen maken om onderstaande vragen te beantwoorden.

1. Wat is de aanleiding voor jou om het IGDI-model te gebruiken/hanteren?

Het is opgelegd vanuit directie.

2. Wat is het doel van het IGDI-model?

Het doel is om kinderen effectiever instructie te geven.

3. Vinden de leerlingen de manier van uitleg/werken fijn? Hoe merk je dit?

Kinderen houden van duidelijkheid. Zo werken de kinderen prettig. Verder denk ik niet dat kinderen op de hoogte zijn van een IGDI-les. Wel heb je voor jezelf een duidelijk beeld wie waar zit qua niveau.

4. Bij welke lessen gebruik je het IGDI-model?

Spelling, rekenen en taal.

5. Waarom past het IGDI-model bij bepaalde lessen?

Bij de lessen spelling, rekenen en taal kan er op niveau les worden gegeven. Bij de zaakvakken speelt interesse ook een grote rol.

22

6. Hoe worden niveaugroepen samengesteld/ingedeeld?

De niveaugroepen worden samengesteld door middel van observaties in de klas, methodegebonden toetsresultaten en de datamuur.

7. Welke goede dingen zijn er te zeggen over het IGDI-model?

Zodra je het IGDI-model gebruikt, heb je je doel helder en ook de niveaus zijn helder. Tevens kun je uiteindelijk goed checken of je je doelen ook daadwerkelijk hebt behaald. Verder vind ik het handig om te gebruiken bij moeilijke lessen. Zo heb je die les voor jezelf helder. Het is een soort lijst met aandachtspunten.

8. Waar loop je als leerkracht tegen aan tijdens het werken met het IGDI-model? Wat zijn de knelpunten?

In principe zijn er niet echt knelpunten te noemen. Echter kost de voorbereiding erg veel tijd. Tevens is het ook knip- en plakwerk aangezien de niveaus al in de datamuur staan. Ook staan de nodige gegevens al in de handleiding van de desbetreffende methode.

9. Wat zou er volgens jou schoolbreed moeten veranderen aan het IGDI-model?

Als je een goede datamuur hebt, heb je al driekwart voor elkaar. Misschien zou er het een en ander ingekort kunnen worden. Een ingekorte versie zou niet misstaan.

10.Hoe zou het IGDI-model als het aan jou ligt er volgend jaar uitzien? Waar droom je van?

De manier van werken vind ik belangrijk, maar het gevoel van moeten, moet eraf. Belangrijke zaken zijn dat je de volgorden en de doelen helder hebt. Tevens moeten de niveaugroepen helder zijn. Ikzelf zou graag nog veel meer op niveau werken. Het IGDI-model zou ingekort kunnen worden.




Het is een schoolafspraak.


Effectief werken, gedifferentieerd werken. De kinderen bewust maken van het doel van de les. Tevens ben ben je er dan zelf ook bewuster van. Ook wordt er op niveau gewerkt.


23

Op zich is het fijn, met name voor de betere kinderen. Zij kunnen namelijk zelf aan de slag. Echter vind ik het soms wel lastig om de groepen te benoemen qua niveau.


Rekenen, taal en spelling


Zaakvakken zijn minder gedifferentieerd. De basis is voor iedereen. Het niveau verschilt bij deze vakken niet, het tempo verschilt.


Dit wordt gedaan vanuit de datamuur. De datamuur is eigenlijk de basis van het samenstellen van de niveaus.. De datamuur is gebaseerd op de gegevens van de CITO.


Het maakt je bewuster van de lesdoelen. Je denkt er meer over na. Ook voor de kinderen is het goed dat het doel benoemt wordt. Zo wordt dit duidelijker.


Het uitwerken van het formulier blijft best veel werk. Een verkorte versie zou niet verkeerd zijn.

Ook is de niveau aanduiding en de plaatsing van sommige leerlingen lastig. Aangezien ze kunnen scoren op I, II, III, IV en V, maar ook op instructie onafhankelijk, instructie afhankelijk en instructiegevoelig.


Verkorte vorm van het model. Hierin zou ik graag de belangrijkste dingen in zien. Eventueel zou ook een standaard formulier waar je alleen dingen hoeft aan te kruizen een mogelijkheid zijn.


Een verkorte versie.




24

Hogere hand opgelegd. Was geen keuze


Wij gebruiken hem intensief omdat wij met drie verschillende kleuterklassen zitten en wel dezelfde kringactiviteiten hebben. Zo is er een en dezelfde lijn in de lessen. Er staat namelijk stapsgewijs in wat je moet doen.


Het is belangrijk om kinderen erbij te betrekken. Door bijvoorbeeld voorkennis op te halen lukt dat. Zo merk je dat de betrokkenheid van de kleuters wordt vergroot.


Alle lessen. Taal, rekenen, engels, verkeer, geschiedenis.


De ene les is moeilijker in te voegen dan de ander. De doelen van een muziekles zijn heel anders dan de doelen bij een rekenles. Bij een liedje draait het bijvoorbeeld om het herhalen van een liedjes (procesdoel), terwijl bij het rekenen juist meer om een productdoel gaat.

Ook gebruiken we heb bij alle lessen om dat de klassen parallel moeten lopen.


Via de datamuur. De datamuur is toetsgerelateerd. Echter van de jongste kinderen zijn er geen toetsresultaten. Hier speelt observatie een belangrijke rol.


Bewust een les in stappen opdelen. Over alles wordt nagedacht. Voorkennis, wat zijn mijn verwachtingen en wat is het doel. Zulke punten zijn iets waar je normaal gesproken nog wel eens overheen gaat.


Niveaugroepen voor de kleuters. We werken met 0/1/2. Soms maak je niveaugroepen puur op niveau. Soms wil je juist het doel ‘leren van elkaar’ hebben. Dan moet er juist een mix van oudsten en jongsten zijn.

Het afsluiten is iets wat er soms bij in schiet. Op een gegeven moment is de spanningsboog weg en wordt dit laatste geschrapt.

Ook het in de groep tijd hebben voor extra instructie, oftewel een kleine kring. Dit is met name organisatorisch niet mogelijk. Een kleine kring zou tijdens de kiesmoment gehouden moeten worden. Echter heeft dan iedereen zijn/haar eigen lokaal en zijn we druk met de taakkaarten.


Coöperatieve werkvormen voor de kinderen inzichtelijker maken. Bijvoorbeeld visueel maken door middel van kaartjes. Deze kunnen dan ingezet worden bij de lessen. Ook heb ik het idee dat niet alle coöperatieve werkvormen geschikt zijn voor alle klassen.

25


Zoals hij er nu ligt kunnen we er prima mee werken.

Observaties

Observatie van een les die gegeven wordt met het IGDI-model.

IGDI-model Gezien Niet gezien

Terugblik x

Doel van de les x

Verwachtingen x

Coöperatieve werkvorm x

Verkorte groepsinstructie x

Basis instructie en begeleide inoefening

x

Verlengde instructie x

Gezamenlijke feedback/afsluiting

x

26

Leerkrachtvaardigheden Gezien Niet gezien

Dagelijkse terugblik

De les wordt gestart met een automatiseringsoefening.

x

Er wordt een samenvatting gegeven van de voorafgaande stof.

x

Het werk wordt besproken en er wordt stilgestaan bij bij eventuele moeilijkheden.

x

De benodigde voorkennis wordt opgehaald.

x

Instructie

Voorafgaand worden de lesdoelen en het lesoverzicht weergegeven.

x

Het onderwijs wordt in kleine stappen gegeven.

x

Er worden veel voorbeelden gegeven.

x

De leerkracht doet hardop denkend voor.

x

Er wordt heldere taal gehanteerd.

x

Er wordt gezorgd voor interactie tijdens de instructie.

x

De leerkracht stelt zorgvuldig voorbereide vragen.

x

27


De leerkracht zorgt ervoor dat de basisinstructie wordt beheerst

x

Aan het einde van de instructiefase wordt er een samenvatting gegeven van de hoofdzaken.

x

Begeleide inoefening

De leerlingen oefenen onder begeleiding.

x

Er worden korte duidelijke opdrachten gegeven die door alle leerlingen gemaakt kunnen worden.

x

De leerkracht stelt veel interactieve vragen.

x

De leerkracht zorgt voor een hoge succes-score.

x

De leerkracht differentieert naar de hoeveel tijd.

x

Zwakke leerlingen worden begeleid.

x

Er wordt een coöperatieve werkvorm ingezet.

x

Zelfstandige verwerking

De leerkracht geeft extra opdrachten aan de instructieonafhankelijke groep.

x

De leerkracht laat weten dat het werk wordt gecontroleerd.

x

De leerkracht zorgt ervoor dat de leerlingen meteen kunnen beginnen.

x

28


De leerkracht zorgt ervoor dat de leerlingen elkaar mogen helpen bij het verwerken van de opdracht.

x

De leerkracht geeft herinstructie aan de instructiegevoelig en instructie-afhankelijke leerlingen.

x

De leerkracht stelt eisen aan het werk van de leerlingen.

x

De leerkracht heeft de looproutes goed georganiseerd.

x

Afronding

De leerkracht sluit de les duidelijk af.

x

De leerkracht geeft een terugblik naar het leerdoel

x

Terugkoppeling

De leerkracht vraagt hoe de leerlingen aan antwoorden kwamen.

x

De leerkracht geeft veel feedback

x

De leerkracht vraag feedback over zichzelf

x

De leerkracht herhaalt en beloont goede antwoorden.

x

De leerkracht ordent en vat samen.

x

29

De verlengde instructie ontbrak. Echter kwam dit omdat de onderwijsassistent de zwakke leerlingen mee had om extra instructie te geven.



Terugblik x

Doel van de les x

Verwachtingen x




x



x




x


x


x

30



x

Instructie


x


x


x


x


x


x


x


x


x



x


x


x

31



x


x


x


x

Zelfstandige verwerking


x


x


x


x


x


x


x

Afronding


x

32



x

Terugkoppeling


x


x


x


x


x



Terugblik x

Doel van de les x

Verwachtingen x




x


33



x




x


x


x


x

Instructie


x


x


x


x


x

34



x


x


x


x



x


x


x


x


x


x


x

Zelfstandige verwerking n.v.t (kleuters)


n.v.t (kleuters)

35



n.v.t (kleuters)


n.v.t (kleuters)


n.v.t (kleuters)


n.v.t (kleuters)


n.v.t (kleuters)


n.v.t (kleuters)

Afronding


x


x

Terugkoppeling


x


x


x


x

36



x

37

sotigdi.weebly.com · Web viewEr is gekozen voor groep 1/2, groep 5 en groep 7. In groep 1/2 wordt...

Documents

Transcript of sotigdi.weebly.com · Web viewEr is gekozen voor groep 1/2, groep 5 en groep 7. In groep 1/2 wordt...