OGP 7

OnderwijsprocesMira HibbelStudentnummer: 2207922

1

Inhoudsopgave

1. Inleiding 3

2. Oriëntatie en analyse 42.1 Actualiteit (Macro) 42.2 ‘21st century skills’ 52.3 Onderwijsvernieuwing in de praktijk 72.4 Systeemdenken 82.5 Jenaplan – context 82.6 Wetenschap, Natuur en Technologie en 21e eeuwse vaardigheden. 112.7 Onderzoekend en ontwerpend leren – didactiek 112.8 Actief beleid – behoefte 162.9 Probleemstelling 16

3. Ontwerpeisen 173.1 Inhoudelijke eisen 173.2 Leerdoelen 183.3 Didactiek 19

4. Onderwijsontwerp - prototype 21

5. Lesvoorbereidingen en evaluatie 245.1 Lesvoorbereiding WNT les 1 met evaluatie 245.2 Lesvoorbereiding WNT les 2 met evaluatie 315.3 Lesvoorbereiding WNT les 3 met evaluatie 38

6. Conclusies 40

7. Aanbevelingen 40

8. Leeropbrengst 41

9. Samenwerken 439.1 Samenwerken met peers 439.2 Samenwerken met stageschool 439.3 Good practice – netwerk 44

10. Bronnen 45

2

1.Inleiding

Deze opdracht heeft een ontwikkeling meegemaakt. Vanaf de mindmap die ik in september 2014 heb gemaakt, tot dit product ben ik behoorlijk wat hobbels tegengekomen. Ik heb dan ook zelf gewerkt aan de 21st century-skill ’omgaan met tegenslag’. Het is uiteindelijk een lijvig product geworden, waarin mijn leerproces van de afgelopen acht maanden is vormgegeven.

De verslagen Taal- en Rekenbeleid, heb ik gekoppeld aan de nog openstaande onderdelen van OGP6, en zijn dan ook in verslagen ‘OGP 6 + 7 REW’ en ’OGP 6+7 TAAL’ verwerkt. Binnenkort in uw mailbox te verwachten.

Dit document stuur ik vergezeld van het filmpje dat ik heb gemaakt van de presentatie van de jongens.

Veel leesplezier!

Mira Hibbel, 5 mei 2015.

3

2. Oriëntatie en analyse

2.1 Actualiteit (macro)

De samenleving verandert in sneltreinvaart. Door de razendsnelle ontwikkelingen is de huidige wereld digitaler, internationaler, en bewuster dan ooit. Met de komst van het internet is kennis toegankelijk voor iedereen op elk moment. Daarmee is de rol van het onderwijs drastisch aan het veranderen. Waar voorheen de leerkracht de poort naar de kennis was, is in de 21e eeuw de kennis, via het internet, voor iedereen op elk moment toegankelijk.

Het onderwijs voldoet in zijn huidige vorm niet meer aan de behoeften onze kinderen voor te bereiden op de toekomst. Op 29 september 2014 sprak minister Asscher op een congres over robotisering.

"Robots worden in hoog tempo toegankelijker, betrouwbaarder en goedkoper. Ze zijn goedkoop, snel, nooit ziek, werken 24 uur per dag, vragen nooit om loonsverhogingen, worden niet vertegenwoordigd door vakbonden en staken

4

niet. Voor een aanzienlijk deel van de bestaande banen zijn zij daardoor in staat om werknemers te vervangen."

(Bron: nos.nl)Het Centraal Planbureau heeft een prognose gepubliceerd waarin er een beeld van de toekomstige beroepsbevolking wordt geschetst. Vroeger werd men na een sollicitatie voor het leven aangenomen. In de toekomst zullen er minder vaste contracten meer worden uitgegeven en zullen steeds meer van onze huidige leerlingen in het basisonderwijs ZZP’ers zijn. Er zal van mensen worden verwacht dat ze zichzelf kunnen presenteren en profileren. Men moet zich in de toekomst steeds meer bewijzen en zien te redden. Het gaat steeds belangrijker worden wat jou drijft, wat jij belangrijk vindt en wie je bent.Bedrijven en andere opdrachtgevers gaan steeds hoger eisen stellen aan de werknemers die ze zoeken. Bedrijven hebben nu al steeds betere mogelijkheden hiervoor. Denk maar eens aan de specificaties die je in een Linked In-zoekopdracht kunt vermelden. Hoe beter je jezelf profileert, des te sneller je een baan vindt. De leerlingen van nu hebben als zij de arbeidsmarkt op gaan niet alleen mensen uit Nederland als concurrent, maar in feite mensen vanuit alle delen van de wereld. Via het internet kan iedere specialist worden gevonden en worden benaderd. Natuurlijk komt dit in grotere mate voor bij functies of opdrachten voor hoger opgeleiden. Toch krijgen ook lager opgeleiden al snel te maken met een gedetailleerd pakket aan eisen. Denk maar eens aan de functie-eisen voor een simpele baan als caissière: goede communicatieve vaardigheden, klantgerichtheid, etc.

2.2 ‘21st century skills’

Het onderwijs dat de jeugd op uitvoerend werk voorbereidt is dus achterhaald. De banen in de toekomst zullen andere vaardigheden vereisen dan die tot op heden worden onderwezen. Die vaardigheden worden ook wel ‘21st century skills’ genoemd.

De ongeëvenaarde Don Zuiderman legt dit op onnavolgbare wijze uit:

5

21st century skills Xplained – Don Zuiderman

In de papieren NRC van 6 september 2014 publiceert de Bernard van Leer foundation (www.bernardvanleer.org) een bijlage waarbij het belang van het investeren in vroege educatie uiteengezet wordt. Deze publicatie richt zich voornamelijk op voorschoolse educatie, en legt gefundeerde legitimatie met hersenonderzoek. Ook hier wordt het werken aan onderwijs waarin wordt uitgegaan van 21st century skills op een uitgebreide manier onderbouwd.

http://issuu.com/bernardvanleerfoundation/docs/jong_geleerd

Deze twee bronnen laten al zien dat er verschillende rijtjes 21st century skills mogelijk zijn:

Don Zuiderman (HU): Robert Swaak (Bernard van Leer Foundation):

- Samenwerken- Probleemoplossend vermogen- ICT geletterdheid- Creativiteit- Kritisch Denken- Communiceren- Sociale en Culturele vaardigheden

- Samenwerken- Problemen oplossen- Kritisch Denken- Omgaan met tegenslag- Nieuwsgierigheid- Empathie- Flexibiliteit

Hoezeer het begrip nog in ontwikkeling is, toont onderstaande site:

http://www.21stcenturyskills.nl/whitepaper

6

Samensteller van dit whitepaper, Frank van den Oetelaar, nodigt allen van harte uit om samen te werken aan de begripsvorming. Hiermee brengt hij zijn theorie ook in de praktijk.Zijn ‘rijtje’:

- Samenwerking- Kennisconstructie- ICT gebruik voor leren- Probleemoplossend denken en creativiteit- Planmatig werken

2.3 Onderwijsvernieuwing in de praktijk

In de praktijk zien we echter nog veel traditioneel onderwijs met inzet van ICT. Het digibord wordt inmiddels in vrijwel alle scholen wordt ingezet, maar het gebruik ervan overstijgt in veel gevallen nog niet de substitutiefase. Leerlingen hebben steeds meer computers en tablets tot hun beschikking in de klas, maar op een enkele uitzondering na (prowise connect) word er nog niet veel peer-to-peer met deze digitale hulpmiddelen gewerkt.

Het samenwerken op zichzelf staat in alle opsommingen van 21st century skills bovenaan. In de praktijk zien we echter het tegengestelde proces; door verregaande (digitaal gesteunde) differentiatie volgt elk kind zijn eigen tempo en leerpad. Samenwerken, waarbij het individu zich empatisch moet kunnen opstellen, is een vaardigheid waaraan gewerkt moet worden.

Wanneer we de 21st century skills onder de loep nemen, kunnen we constateren dat nieuwsgierigheid en creativiteit van nature al bij kinderen aanwezig zijn. Probleemoplossend vermogen is, evolutionair gezien, ook al aanwezig in de menselijke geest. Dat is een mooie start. Aan het onderwijs rest dan slechts de taak om deze ‘natuurlijke talenten’ van kinderen ruim baan te geven.

Veel van de skills zijn sociaal van aard. Ook al aanwezig in de mens als sociaal wezen. We zien echter wel een mogelijk probleem in de huidige maatschappij, waarin hyperindividualiteit, consumentisme op dit moment nog redelijk de boventoon voeren.

Kritisch denken is, gezien de shift naar de toekomst waarin de banen meer en meer ZZP-er zijn, tevens een belangrijke 21st century skill. ‘Wat moet ik doen?’ en ‘Wat moet ik hier nu opschrijven?’, zijn veelgehoorde uitspraken in mijn vorige stageklas. Ik interpreteer dit als een erfenis van het opbrengstgericht (lees: toetsresultaatgericht) werken. Wanneer ik bij wijze van experiment op de vraag van een leerling een antwoord geef wat als een tang op een varken slaat, blijkt dat het grootste deel van de leerlingen klakkeloos opschrijft wat ik zeg. Kritisch denken begint bij zelfstandig denken.

7

De werkelijke shift ligt naar mijn mening in het aanleren van houding, vaardigheden en denkwijzen.

2.4 Systeemdenken

Onderwijskundig consultant Jan Jutten maakt zich ook sterk voor vernieuwing in het onderwijs.

“Het onderwijs loopt achter op de huidige ontwikkelingen in de maatschappij. Onze samenleving verandert, steeds sneller, steeds ingrijpender. We houden in ons werk nog onvoldoende gelijke tred met wat er nodig is aan kennis, vaardigheden en attitudes. Er is steeds meer behoefte aan een vorm van leren, die kinderen écht aanspreekt. Onderwijs waarbij kinderen niet langer worden voorbereid op een maatschappij die nu al niet meer bestaat, maar op hun functioneren in de samenleving van de 21 e eeuw. Leerkrachten zijn op vele manieren op zoek naar mogelijkheden om onderwijs te realiseren dat beter past in deze tijd en aansluit bij de behoeften van deze tijd.” (uit: Systeemdenken in de klas, praktische uitwerking voor het werken met ‘de vijfde discipline, Jan Jutten, Stichting Duurzaam Leren.)

Bij systeemdenken gaat het om het besef dat alles op een bepaalde manier met alles samenhangt. Het is het vermogen om deze relaties te zien en te begrijpen. De wereld om ons heen bestaat uit relaties, niet uit losse feiten, dingen, gebeurtenissen. Kinderen zijn van nature systeemdenkers.

Systeemdenken draagt bij aan:

- het zien van de wereld als één geheel i.p.v. als een optelsom van allemaal losse delen; - het zien hoe onderdelen van een systeem samenwerken en elkaar beïnvloeden; - het zien van onze eigen rol binnen een systeem en het feit dat ons gedrag bepaald wordt

door hoe we tegen het systeem aankijken; - het leren begrijpen dat onze wereld en ons leven voortdurend verandert: dat onze wereld

dynamisch is en niet statisch;- het bewust worden van onze mentale modellen, onze manier van kijken naar de wereld om

ons heen; - het helpen om beslissingen te nemen die een probleem werkelijk oplossen in plaats van

alleen maar de symptomen te bestrijden.

2.5 Jenaplan – context

Ik zie het natuurlijk leren, de holistische visie, en zeker ook de aandacht voor meervoudige intelligentie, mindmaps, en zelfreflectie uit de publicaties van Jan Jutten terug op mijn stageschool.

Het onderwijs op een Jenaplanschool is per definitie vernieuwend. Op mijn huidige stageschool, Jenaplanschool Montini in Baarn zie in de onderwijspraktijk het laatste basisprincipe doorleefd in de nieuwsgierige en open houding van het team, dat volop bezig is het onderwijs te vernieuwen. De Jenaplanprincipes bieden een vruchtbare grond voor het ontwikkelen van een onderwijsontwerp.

8

Het Jenaplanonderwijs is een interpreteerbaar streefmodel. Het is gebaseerd op onderstaande basisprincipes. De eerste 5 principes gaan over hoe we kijken naar mensen. De tweede 5 principes gaan over de maatschappij en de laatste 10 principes gaan over de consequenties voor het onderwijs.

1. Elk mens is uniek; zo is er maar één. Daarom heeft ieder kind en elke volwassene een onvervangbare waarde;

2. Elk mens heeft het recht een eigen identiteit te ontwikkelen. Deze wordt zoveel mogelijk gekenmerkt door: zelfstandigheid, kritisch bewustzijn, creativiteit en gerichtheid op sociale rechtvaardigheid. Daarbij mogen ras, nationaliteit, geslacht, seksuele gerichtheid, sociaal milieu, religie, levensbeschouwing of handicap geen verschil uitmaken;

3. Elk mens heeft voor het ontwikkelen van een eigen identiteit persoonlijke relaties nodig: met andere mensen; met de zintuiglijke, waarneembare werkelijkheid van natuur en cultuur; met de niet zintuigelijk waarneembare werkelijkheid;

4. Elk mens wordt steeds als totale persoon erkend en waar mogelijk ook zo benaderd en aangesproken;

5. Elk mens wordt als een cultuurdrager en -vernieuwer erkend en waar mogelijk ook zo benaderd en aangesproken;

6. Mensen moeten werken aan een samenleving die ieders unieke en onvervangbare waarde respecteert;

7. Mensen moeten werken aan een samenleving die ruimte en stimulansen biedt voor ieders identiteitsontwikkeling;

8. Mensen moeten werken aan een samenleving waarin rechtvaardig, vreedzaam en constructief met verschillen en veranderingen wordt omgegaan;

9. Mensen moeten werken aan een samenleving die respectvol en zorgvuldig aarde en wereldruimte beheert;

10. Mensen moeten werken aan een samenleving die de natuurlijke en culturele hulpbronnen in verantwoordelijkheid voor toekomstige generaties gebruikt;

11. De school is een relatief autonome coöperatieve organisatie van betrokkenen. Ze wordt door de maatschappij beïnvloed en heeft er zelf ook invloed op;

12. In de school hebben de volwassenen de taak de voorgaande uitspraken over mens en samenleving tot (ped)agogisch uitgangspunt voor hun handelen te maken;

13. In de school wordt de leerstof zowel ontleend aan de leef-en belevingswereld van de kinderen als aan de cultuurgoederen die in de maatschappij als belangrijke middelen worden beschouwd voor de hier geschetste ontwikkeling van persoon en samenleving;

14. In de school wordt het onderwijs uitgevoerd in pedagogische situaties en met pedagogische middelen;

15. In de school wordt het onderwijs vorm gegeven door een ritmische afwisseling van de basisactiviteiten gesprek, spel, werk en viering;

16. In de school vindt overwegend heterogene groepering van kinderen plaats, naar leeftijd en ontwikkelingsniveau, om het leren van en zorgen voor elkaar te stimuleren;

17. In de school worden zelfstandig spelen en leren afgewisseld en aangevuld door gestuurd en begeleid leren. Dit laatste is expliciet gericht op niveauverhoging. In dit alles speelt het initiatief van de kinderen een belangrijke rol;

9

18. In de school neemt wereldoriëntatie een centrale plaats in met als basis ervaren, ontdekken en onderzoeken;

19. In de school vinden gedrags- en prestatiebeoordeling van een kind zoveel mogelijk plaats vanuit de eigen ontwikkelingsgeschiedenis van dat kind en in samenspraak met hem;

20. In de school worden verandering en verbeteringen gezien als een nooit eindigend proces. Dit proces wordt gestuurd door een consequente wisselwerking tussen doen en denken.

De context van mijn onderwijsontwerp is hierbij helder door visie. De vaardigheid ‘samenwerken’, in vrijwel elk rijtje 21st century skills bovenaan terug te vinden, is op deze school regelmatig terug te vinden in de praktijk, en is een logisch gevolg van basisprincipe 3, 8 en 16. Expliciete aandacht voor sociaal-emotionele ontwikkeling, omgangsvormen, samen leven en samen werken komen aan bod in sociaal-emotionele kringen, en staat voorop bij het handelen van alle volwassenen in deze school (basisprincipes 1, 2, 12 en 14).

De vaardigheid ‘omgaan met tegenslagen’ is tevens geborgd in deze school. In het rapport van de onderbouw is er al een score te vinden onder het kopje ‘ik en de ander’ voor de vaardigheden: ‘je zet door als het moeilijk wordt’ en ‘je kan omgaan met winnen en verliezen’.

‘Communiceren’ is terug te vinden als speerpunt taalbeleid, en in die hoedanigheid in vele vormen terug te vinden op deze school.

Het holistische mensbeeld (basisprincipe 4) komt terug in het thematisch en projectmatige aanbod van onderwijsinhouden. Een traditie in vakoverstijgende onderwijsinhouden kenmerkt zich in het aanbod wereldoriëntatie. In recente ontwikkeling in rekenbeleid zijn tevens vakoverstijgende en ‘big ideas’ terug te vinden.

2.6 Wetenschap, Natuur en Technologie en 21e eeuwse vaardigheden.

Het onderwijs staat aan de uitdaging te innoveren. In 2020 wordt WNT (Wetenschap, Natuur en Technologie) een verplicht vak, en het onderzoek naar de inhouden van dit onderwijs zijn vol in ontwikkeling. Het LOOL basisdocument van Van Graft en Kemmers uit 2007 biedt een kader om dit onderwijs vorm te geven. De meer recente publicatie van het SLO uit 2014 (Van Graft, Klein Tank en Beker) ‘Wetenschap & technologie in het basis- en speciaal onderwijs. Richtinggevend leerplankader bij het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld’ verbindt de vaardigheden ‘21st century skills’ met de WNT vaardigheden. (zie afb. A)

10

2.7 Onderzoekend en ontwerpend leren - didactiek

Om wetenschappelijke vaardigheden en denkwijzen aan te leren is de didactiek onderzoekend en ontwerpend leren het meest geëigend. Daarbij is het de uitdaging voor de leerkracht om de leerlingen de empirische cyclus op een authentieke manier te laten doorlopen (van Keulen en Sol, 2012). Dat betekent een goede balans tussen een voorgestructureerd uitvoeren van een stappenplan en de leerlingen ruimte bieden voor eigen vragen en oplossingen. De leerkracht moet ervoor waken niet teveel in termen van ‘de juiste oplossing’ te willen duwen. Daarnaast moet de leerkracht wel kennis hebben van een mogelijke oplossing. Zo kan hij de leerlingen meer steun bieden in het doorlopen van de cyclus.

Onderzoekend en ontwerpend leren kenmerkt zich door een afwisseling tussen doen en denken. Ervaren door te doen (zintuiglijke waarneming), en relateren door te denken (voorkennis en referentiekader). Wanneer er wetmatigheden worden geabstraheerd (al dan niet bewust), is er sprake van theoretiseren. Bij dit denkproces kunnen tegenstrijdigheden ontstaan, wanneer het waargenomen niet strookt met het preconcept (verwachting). Zo ontstaat verwondering.

Verwondering en nieuwsgierigheid zijn voorwaardelijk voor een onderzoekende houding. Door talige activiteiten, het stellen van vragen, kan nu het leerproces worden vormgegeven en gestuurd. Het afvragen (hoe komt dat?) kan door op een goede manier door te vragen juiste worden gestuurd. Daarbij is het voor de intrinsieke motivatie belangrijk om vragen van kinderen als uitgangspunt te nemen. De leerkracht kan de ‘waarom’-vraag ombuigen naar een ‘waardoor’-vraag. Door dit ombuigen (operationaliseren) kan er aan de slag worden gegaan met de vraag.

11

Afb. A: vaardigheden, houding en kennis in W&T-onderwijs

Bij het experimenteren is de juiste houding van leerlingen en leerkracht erg belangrijk. Ofwel; het koesteren van de onwetendheid, het stellen van vragen en stimuleren van doorzettingsvermogen. Dus niet teveel resultaatgericht willen zijn. Een mislukt experiment is ook een experiment.

Het mooiste is de verwondering, nieuwsgierigheid en creativiteit die al in de kinderen zit ruim baan te geven. Ik zou die verwondering dan ook als uitgangspunt willen nemen, en de onderwerpen voor de inhoud van de WNT-lessen zoveel mogelijk uit de kinderen zelf laten komen.

De rol van de leerkracht ligt dan ook vooral in het begeleiden van het proces van het onderzoekend leren. Daartoe stuurt hij de vragen van kinderen bij door ze deze te helpen vertalen in termen van onderzoekbare vragen of problemen, en helpt hij ze de cycli van onderzoekend en ontwerpend leren te volgen.

Uit het programma ‘Wetenschapper in de klas’ van het wetenschapsknooppunt van de UU, haal ik een fraai vormgegeven overzicht waarin de vaardigheden voor WNT, taal, rekenen en vakoverstijgend (21st century skills) naast elkaar zijn gezet.

12

Afb. B: de cycli van Onderzoekend en Ontwerpend Leren

Wanneer we de vaardigheden voor onderzoekend en ontwerpend leren zo naast elkaar zien, zijn er veel overeenkomsten. De onderzoeksvaardigheden vormen de basis voor het ontwerpend leren. Ik wil me in eerste instantie toespitsen op het onderzoekend leren.

13

Naast vaardigheden is houding ook belangrijk in het ontwikkelen van onderzoekend en ontwerpend leren. Uit de publicatie ‘wetenschap-en-technologie-in-het-basis-en-speciaal-onderwijs’ (SLO, 2014) is deze tabel. Door deze explicitering wordt het gewenste leerlinggedrag duidelijk gemaakt. De indicatoren bieden tevens handvatten voor evaluatie van leeropbrengsten.

14

Vaardigheden (V) en Houding (H)Doel Als indicator zien we dat leerlingen

V1 Vragen stellen zich inleven in problemen; ideeën opperen; vragen formuleren; experimenten herkennen als bron van antwoord; voorspellingen doen

V2 Experimenteren inzien dat volgorde van handelen belangrijk is; werken met hulpmiddelen; variabelen toepassen; handelingen herhalen; overeenkomsten en verschillen, herhaling en patronen constateren

V3 Verwerken en concluderen

waarnemingen opschrijven, vertellen, tekenen; als .... dan relaties aangeven; waarnemingen in juiste volgorde beschrijven; verslag doen van waargenomen feiten; argumenteren

V4 Ontwerpen eenvoudige problemen verwoorden; een oplossing met impliciete eisen formuleren; producten categoriseren naar gebruiksomgeving en functie

V5 Maken al doende oplossing uitvoeren; materialen onderscheiden op basis van eigenschappen; ervaring opdoen met gereedschappen; onderdelen van een oplossing/product kennen

V6 Gebruiken op oplossingen en producten reflecteren en beoordelen; eenvoudige producten uit en in elkaar zetten; energiebronnen ‐gebruiken

H1

Cognitief kritisch‐ hoofd en bijzaken onderscheiden; iets over het onderwerp ‐vertellen; met aandacht de omgeving waarnemen

H2

Nieuwsgierig meer willen weten van onbekende, tegenstrijdige en mysterieuze dingen en gebeurtenissen; zoeken naar nieuwe uitdagingen

H3

Creatief verrassende oplossingen bedenken; op originele wijze gebruik maken van verworven vaardigheden en inzichten

H4

Sociaal emotioneel‐ initiatief nemen tot samenwerking; volhardend zijn; op hun beurt wachten; hulp vragen en accepteren als hij er zelf niet uitkomt

2.8 Actief beleid - behoefte

De school heeft actief ontwikkelingsbeleid op vele fronten. Naast het taal- en rekenbeleid, is er een actief W&T beleid. Uit het jaarplan 2014-2015: (het hele jaarplan, alsmede de schoolgidsen met vierjarenplan zijn te downloaden via www.montinischool.nl.)

15

1.2.10 W.O. /Techniek onderwijs (do-fase)

Wetenschap en techniek zijn in 2020 verplichte schoolvakken. Voorbereidende activiteiten worden ingezet om de Montinischool daarvoor klaar te maken.

• Voor februari 2015 is er een aanzet gemaakt om techniekonderwijs zichtbaar in het onderwijs op de Montinischool vorm te geven. Concreet is dit dan zichtbaar en uitgevoerd bij:

- In januari 2015 houden we een schoolproject techniek. Hotze gaat werken met belangstellingsgroepen techniek in alle bouwen.

- Hotze gaat techniekopdrachten maken voor alle bouwen.

-Techniek heeft in het dagelijkse onderwijs een plek in het weekplan van de bovenbouw en als keuzeactiviteit voor midden-en bovenbouwkinderen. In 2014-2015 komen er voor groep 7/8 opdrachtbakken met voorlopig 20 kaarten. Deze groeien vanzelf aan in de loop van de tijd. In 2015-2016 komen er opdrachtbakken voor de middenbouw (groep 4/5/6)

• In het schooljaar 2014-2015 is het ontwikkelde netwerk techniek geconsolideerd en nieuwe contactmogelijkheden zijn onderzocht.

• In het schooljaar 2014-2015 is het technieknetwerk benut voor techniekactiviteiten voor kinderen van de Montinischool. (bijv. bezoek sciencelab)

• In het schooljaar 2014-2015 zijn subsidiemogelijkheden in kaart gebracht t.b.v. de nieuwbouw (gebouw; inrichting en/of techniekonderwijs) en voorstellen daaromtrent zijn bij de directie voorgelegd om vervolgstappen te bepalen. Hier gaat Rik Kuiper van Eduscience ons bij ondersteunen en adviseren.

• In het najaar van 2014 is een techniekwebsite ontwikkeld met 20 opdrachtbakken tbv de bovenbouw. Deze website wordt gelinkt aan de Montiniwebsite.

• In het schooljaar 2014-2015 worden mogelijkheden onderzocht en gerapporteerd om science/wetenschapsonderwijs in te zetten op onze school. In het weekplan voor de bovenbouw worden in de bovenbouw techniekwerkkaarten opgenomen.

• Hotze komt met scholingsvoorstellen voor team en individuele leden van het schoolteam t.b.v. de implementatie van techniek/wetenschap/natuur op de Montinischool. In overleg met de directeur wordt een scholingsvoorstel opgesteld.

- Er is een trainingstraject NWT voor individuele leerkrachten op woensdag 8-10-2014, woensdag 29-10-2014 en op woensdag 12-11-2014 van 14:00 tot 19:00.

-Rik Kuiper wordt ingehuurd als trajectbegeleider WTN de komende jaren. In 2014-2015 zal hij twee dagdelen coaching-on-the-job doen over de nieuwe WTN website en twee dagdelen de WTN groep begeleiden en inspireren. Ook zal hij ideeën geven voor de nieuwbouw.

16

-Naast de nieuwe rekenmethode Reken Zeker komen er lessen die het vak rekenen linken met WTN. Arlette Buter zal ons daarin ondersteunen.

Ik stap in deze do-fase in. De veelgenoemde Hotze die als kartrekker fungeert is vanaf de voorjaarsvakantie tot einde schooljaar met sabbatical verlof. In gesprekken met de directeur Charles van der Horst, Hotze Visser en Rik Kuiper wordt een tussenbalans opgemaakt.

- Er zijn 20 ontdek- en doedozen voor de bovenbouw, en 20 opdrachtbakken voor de middenbouw.

- Er is een O&O-website gekoppeld aan de schoolwebsite waarin opdrachten, filmpjes, keuzeopdrachten en links naar sites zoals codekinderen.nl bijeen zijn gebracht.

- Er is met kleine groepjes bovenbouwkinderen (talentengroep) gewerkt met de dozen.- Door het schoolbrede project hebben alle kinderen kennis kunnen maken, en gewerkt met

techniekopdrachten. Deze opdrachten zijn middels MI-kaarten waaruit kinderen konden kiezen aangeboden.

- Er zijn wekelijks gastlessen 3D/creatief in de bovenbouw waarin met gereedschappen wordt gewerkt

- Er is een start gemaakt met programmeerlessen mbv. codekinderen in de bovenbouw.- Er wordt een naschoolse Wetenschap- en Techniekcursus door Mad Science op school

gegeven, 6 weken lang van half februari tot eind maart.

De behoefte van de school is duidelijk; het werk van Hotze voortzetten, met de doe- en ontdekdozen en de O&O-website aan het werk, en de implementatie in het weekrooster. Voor het hoe? Zet Charles twee lijnen uit; ofwel werken met de doe-en ontdekdozen in de hele groep (zoals in het project is gedaan), ofwel het werken met het ‘olievlek-model’. In de laatste opzet worden talenten gestimuleerd hun vaardigheden en houding, kennis en kunde over te dragen aan hun stamgroep.

2.9 Probleemstelling

Hieruit volgt de probleemstelling die ten grondslag ligt aan dit onderwijsontwerp;

Hoe kan mijn onderwijsontwerp bijdragen aan het ontwikkelen van de onderzoeksvaardigheden van de leerlingen?

Bij mijn onderwijsontwerp ga ik daarbij uit van het voornoemde ‘olievlek-model’ . Door met bovenbouw-talenten te beginnen, die al blijk hebben gegeven van interesse en motivatie ten aanzien van WNT-lessen, verwacht ik mijn onderwijsontwerp inhoudelijk te kunnen uittesten en aanscherpen.

17

3.Ontwerpeisen

3.1 Inhoudelijke eisen

De kerndoelen voor het basisonderwijs beschrijven wat kinderen in groep 8 van de basisschool moeten kennen en kunnen. Gerelateerd aan de 5 systemen uit de domeinbeschrijving ‘Wetenschap en techniek, een domein in ontwikkeling’ zijn dit acht kerndoelen:

Levende natuur 40 De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving.41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen.

Niet levende natuur42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur.43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind.

Technologie44 De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik.45 De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren.

Ruimte en aarde (de aarde als een systeem)43 De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind.46 De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt.39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu.

Mathematische systemen (meten en meetkunde)32 De leerlingen leren eenvoudige meetkundige problemen oplossen. 33 De leerlingen leren meten en leren te rekenen met eenheden en maten zoals tijd, geld, lengte, omtrek, oppervlakte, inhoud, gewicht, snelheid en temperatuur.

18

3.2 Leerdoelen

De leerdoelen toegespitst op mijn doelgroep voor dit ontwerp (bovenbouwgroep 7 en 8), zijn te onderscheiden in verschillende subdoelen:

3.2.1. Leerdoelen voor onderzoekend leren groep 7 en 8WaarnemenVanuit ‘beschouwende instelling’: Classificeren aan de hand van relevante (abstracte) begrippen ‐ Herhaald meten om meetfout te vereffenen ‐ Herhaald meten om variatie zichtbaar te maken ‐ Meetinstrument ijken‐

Experimenteren Werken met modellen‐ Onderzoek doen met geleidelijke veranderingen van een variabele ‐ Onderzoek doen naar effecten van twee variabelen ‐ Experiment ontwerpen als toets voor eigen verklaring / voorspelling / hypothese‐

Verwerken en concluderen Gegevens verwerken in lijngrafieken met x -en y -as ‐ Verbanden leggen tussen waargenomen verschijnselen ‐ Tussenliggende waarden aflezen‐ Conclusies trekken uit grafiek ‐ Conclusies trekken die ingaan tegen verwachtingen ‐ Erkennen dat geen of tegengestelde resultaten ook resultaten zijn‐

3.2.2 Leerdoelen voor talige activiteiten in groep 7 en 8Wisselen voorkennis en informatie uitVerwoorden van waarnemingen in nuancesGebruiken school- en vaktaalFormuleren oordelen en conclusies met argumentenOnderscheiden meningen en feitenRedeneren Leggen onderzoek schriftelijk vastPresenteren

3.2.3. Leerdoelen voor reken/wiskunde activiteiten groep 7 en 8Basisvaardigheden:‐ Schatten (in procenten, verhoudingen)Meten:‐ Geijkte meetinstrumenten gebruiken‐ Samengestelde grootheden meten (snelheid: tijd en afstand, oppervlakte en kubieke maten) ‐ Herhaald meten i.v.m. meetfouten en— biologische — variatieMeetkunde:‐ Tekenen op schaal‐ Schema’s en doorsneden tekenen

19

Tabellen en grafieken:‐ Staaf en lijngrafiek samenstellen en interpreteren ‐ Verhoudingen afleiden uit waarnemingen‐ Tabellen maken en aflezen ‐ Sectordiagrammen maken en aflezen

3.2.4 Leerdoelen voor houding groep 7 en 8Cognitief-kritisch:-Onderscheiden hoofd- en bijzaken-Denken in systemen en relaties-Geven verklaringen en doen voorspellingen-Kunnen systematisch te werk gaan-Kunnen planmatig te werk gaan-Kunnen zelfsturend te werk gaan-kunnen reflecterenNieuwsgierig-Willen meer weten vanuit verwondering-Blijven vragen stellenCreatief-Bedenken originele oplossingen-Maken schetsen, tekeningen, en modellen-Geven vorm aan experimenten, onderzoeksverslag en produktenSociaal-emotioneel-Werken samen-Nemen initiatief en geven anderen de ruimte- Staan open voor meningen van anderen-Brengen waardering op voor regelmaat en wetmatigheden in (niet) levende natuur-Zijn volhardend-Zijn eerlijk

3.3 Didactiek

- Coöperatieve werkvorm. 3 tal. Samenwerken met 6 communicatielijnen. (2 talenten+begeleider)

- Onderzoekend en ontwerpend leren. Zie 2.7

- Vragen stellen en doorvragen.

20

Soorten vragen in verschillende fasen onderzoekscyclus

21

4. Onderwijsontwerp – prototype

22

Mijn onderwijsontwerp is een lessenserie van 3 wekelijkse lessen waarin aan de leerlingen leren werken met de onderzoekscyclus.

In les 1 – Hoe kan dat? - ligt de nadruk op de nieuwsgierige houding en het proces van het opzetten van een experiment.

In les 2 - Wat gebeurt er? - ligt de nadruk op de uitvoering van een experiment. Waarnemen, meten (herhaaldelijk), toepassen van variabelen.

In les 3 – Hoe werkt het? – ligt de nadruk op de verslaglegging, en werken we aan de presentatie.

Lessenserie ingevuld voor Bovenbouw-talenten

les 1 -. Hoe kan dat? Kerndoel 44

1.1 Introductie/confrontatie. De volgende vaardigheden en houdingen (uit de tabel op p.13) worden geadresseerd: V1 (vragen stellen), H2 (nieuwsgierige houding).DOEN: Waarnemen gedrag van de magische bal.Filmpje: Magische bal. Roept verwondering op.Waardoor rolt deze bal niet zoals verwacht?

1.2 Vragen/hypothesen formuleren.Voorkennis expliciteren. TAALDOELEN

- Beschrijf hoe een bal van een helling rolt. (wetmatigheid)- Beschrijf hoe deze bal van deze helling rolt.- Wat is het verschil in ballengedrag?- Waardoor zou dat kunnen komen? - Hoe gaan we daar achter komen?

Vragen stellen. Voorspellingen doen.

1.3 Opzetten experiment.Planmatig opzetten, volgorde van handelen, variabelen toepassen. V2. (experimenteren)

o Wat zou er gebeuren wanneer we de hellingshoek veranderen?o Wat is de invloed van de hellingshoek op de snelheid?

(variabele 1-onderzoeksmogelijkheid doe- en ontdekdoos 6.5)

o Wat zou er gebeuren wanneer we de bal veranderen?o Rolt een zwaardere bal sneller dan een lichtere bal?

(variabele 2-onderzoeksmogelijkheid verschillende ballen (materiaal/gewicht)

1.4 Uitvoeren experiment.V3. (verwerken en concluderen)

23

H1. (cognitief kritisch)Waarnemingen vastleggen, als-dan redeneren, meten. Rekendoelen. Variabelen toepassen. V5 (maken. Materiaaleigenschappen).

1.5 ConcluderenTaaldoelen.Analyseren, verklaren, evalueren.Onder invloed van hellingshoek en gewicht/materiaal bal kan hij sneller of langzamer naar beneden rollen, maar dat verklaart het vertragingsgedrag uit het filmpje niet.

1.6 CommunicerenTaaldoelenH4. (sociaal emotioneel – volhardend zijn, hulp vragen)Hoe kunnen we dit balgedrag wel verklaren?Ik geef hint:Er zit iets in de bal. Maar wat? – Hint: kleverige raamdingen.Rollen+helling=bewegingPlakken is tegenhouden van beweging.

1.7 Verdiepen/verbreden.Hypothese bijstellen, nieuw experiment opzetten. Vooruitblik naar les 2. Als je ideeën krijgt die je wilt onderzoeken, neem evt. materiaal mee.

les 2 -. Wat gebeurt er? Kerndoel 44

2.1 Introductie/confrontatie. Terugblik op les 1 en vragen vooraf. Hebben jullie iets bedacht? H3 Creatief

2.2 Vragen/hypothesen formuleren.Vragen inventariseren en onderzoekbaar maken.

2.3 Opzetten experiment.Planmatig opzetten, volgorde van handelen, variabelen toepassenUitgestalde materialen/voorwerpen/meetinstrumenten: plank, zachte landingsmat, verschillende ballen, holle ballen, meetlint, stopwatch, weegschaal, vulmiddelen ballen (rijst, zout, stroop, grind, klei).

2.4 Uitvoeren experiment.Gegevens verzamelen en noteren.Onderzoek doen met geleidelijke veranderingen van een variabele

24

Onderzoek doen naar effecten van twee variabelen

Waarnemingsvragen, vergelijkingsvragen.

2.5 ConcluderenTaaldoelen.Analyseren, verklaren, evalueren.

2.6 CommunicerenTaaldoelenRekendoelenOnderzoeksverslag-opdracht,Inclusief grafiek.

2.7 Verdiepen/verbreden.Vooruitblik naar les 3. Opzet onderzoeksverslag mee. Presentatie voor stamgroep voorbereiden.

les 3 -. Hoe werkt het? Kerndoel 44

3.1 Introductie/verkenning. Onderzoeksverslag – criteriaTaaldoelen

3.2 Opzetten presentatie.Programma van eisen opstellen.

3.3 Ontwerpen presentatie.H3 Creatief, H4 initiatief

3.4 Maken presentatie.Planning

3.5 Testen presentatie.Evalueren en aanpassen

3.6 Uitvoeren presentatie.In stamgroep

3.7 Verdiepen, verbreden.Evalueren lessenserie.

5. Lesvoorbereidingen en evaluatie

25

5.1 Lesvoorbereiding WNT les 1 met evaluatie

Datum: do. 9 april 2015Tijd: 13.15 13.40-14.45 uurPlaats: BibliotheekWie?: Mira, …Lucas…, … Roeland………

‘Hoe kan dat?’

Lesdoel: Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen hun vragen zodanig formuleren dat ze onderzoekbaar zijn. Ze kunnen een planmatig experiment opzetten. Ze kunnen gegevens in een tabel verwerken en in een grafiek.

Introductie: (5 min.)Ik laat het filmpje van de magische bal zien. (bibliotheek-computer/laptop)

Formuleren vragen/hypothesen: (15 min.)Vanuit de reacties van de kinderen expliciteren we de verwachtingen, waarneming, en de operationele vragen.

We vullen het onderzoeksverslag tot aan de proefopstelling in.

Opzetten experiment: (10 min.)Materiaal verzamelen, klaarzetten proefopstelling, tekening maken.

Uitvoeren experiment: (20 min.)Waarnemingen noteren, met meetbare variabelen werken, zo precies mogelijk meten, metingen herhalen, invullen tabel.

Maken grafiek: (10 min.)

Concluderen: (10 min.)Invullen conclusies.

Ik geef hint.

Afsluiting: (10 min.)Evaluatie en vooruitblik.

Totale lesduur: 1 uur, 20 minuten.

26

OnderzoeksverslagWerktitel:

Datum:

Tijd:

Plaats:

Onderzoekers:

Ik zie/hoor/ruik/voel: …………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

(waarneming)

Ik weet: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

(voorkennis)

Ik vraag me af: ……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Om het antwoord op die vraag te vinden, maak ik er eerst een ‘waardoor’- vraag van.

Waardoor: ………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………….

(eerste onderzoeksvraag)

Ik denk na over de mogelijke antwoorden.

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

27

Om te testen of die antwoorden mijn vraag beantwoorden, ga ik eerst uitzoeken:

(keuze maken)

…………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………..

Ik verwacht dat:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

(hypothese)

Om te testen of mijn hypothese klopt, zet ik het volgende experiment op:

(wat ga ik doen, zo precies mogelijk beschrijven)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Daarvoor heb ik het volgende materiaal/ meetinstrumenten nodig:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Dit is mijn proefopstelling: (tekening)

28

Resultaten experiment:Bij een experiment verander je één ding tegelijk, om te kunnen waarnemen welk effect die verandering heeft. Je zorgt dat die veranderingen en het effect meetbaar zijn.

Ik heb mijn waarnemingen verwerkt in de volgende tabel:

VOORBEELD TABEL

Afgelegde afstand (of tijd, of ….) van verschillende ballen onder verschillende hellingshoeken

Hellingshoek

Gewicht bal

Hoek A(zie tekening)*

Hoek B(zie tekening)*

….

Knikker 20 gram

Knikker 60 gram

Kogel 200 gram

……

*tekeningen geven zo precies mogelijk aan (met afmetingen) hoe de helling is, zodat die nog een keer nagemaakt kan worden.

ONZE TABEL

29

Van de meetresultaten uit de tabel kunnen we de volgende grafiek maken:

VOORBEELD GRAFIEK

Hoek A Hoek B0

20

40

60

80

100

120

knikker 20 gramknikker 60 gramknikker 200 gram

ONZE GRAFIEK

30

Conclusies:We hebben onderzocht (hypothese herhalen):

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

We zijn erachter gekomen dat:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Dat komt door (verklaring):

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Daardoor vragen we ons nu af (vervolgvragen):

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

We hebben geleerd dat:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

De volgende keer gaan we:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

31

Evaluatie

De reacties op het filmpje waren direct al verrassend en leerzaam voor mij; anders dan de volwassenen die ik het had laten zien, gingen deze kinderen niet gelijkmogelijke verklaringen roepen.

In het filmpje waren wat losdwarrelende witte vlekjes te zien. Mogelijk stofdeeltjes die oplichtten o.i.d. Daar de vragen van de kinderen zich daarop focusten, besloot ik nog een ander filmpje te laten zien, die ik bij daglicht had gemaakt, en waarin ook de helling beter te zien was.

In dit tweede filmpje had ik echter de bal nog niet met marker bewerkt, zodat te zien was dat het twee helften waren, wat ook direct werd opgemerkt.

Het idee dat de bal dan open gemaakt kon worden en er wel iets in zou zitten kwam dan ook veel te vroeg in mijn planning.

Het invullen van het onderzoeksverslag ging erg langzaam. Ze hadden veel hulp en aansporing nodig bij de verslaglegging.

Het was prachtig om de verschillen tussen de kinderen te zien; Roeland kon goed analytisch denken, kwam met creatieve ideeën kwam en kon die ook vrij helder verwoorden. Lucas was sneller, meer de doener, en legde zijn denken uit met zijn handen en gebaren.

Het duurde allemaal wat langer dan ik had verwacht. De tabel staat nu voor de volgende les gepland.

Ze kwamen zelf tot het idee dat de ene helft zwaarder moest zijn dan de andere, en gingen knikkers aan éen helft van de binnenkant vastplakken. Aan het eind van de les hebben we het gedrag van het raam-kleefhandje geobserveerd, en werd het langzaam loslaten van het plakding met het gedrag van de bal op het filmpje geassocieerd.

Ik ben heel benieuwd of ze er in de tussenliggende week over hebben nagedacht, of dat ze op internet zijn gaan zoeken. Ik ga het straks merken.

Links: (filmmateriaal in –MOD formaat is te bekijken met VLC media player)

Voorbeeldfilmpje magische bal overdag

Voorbeeldfilmpje magische bal avond 1

Voorbeeldfilmpje magische bal avond 2

Bal met knikkers erin geplakt

Plakhandjes

32

5.2 Lesvoorbereiding WNT les 2 met evaluatie

Datum: do. 16 april 2015Tijd: 13.30-14.45 uurPlaats: BibliotheekWie?: Mira, Lucas, Roeland

‘Wat gebeurt er?’

Introductie: (5 min.)Teruggrijpen op vorige week. Hebben jullie er nog over nagedacht? Eigen inbreng leerlingen de ruimte geven, en aansturen op oplossing (haal schenkstroop te voorschijn).

Lesdoel: Aan het eind van deze les kunnen de leerlingen een experiment uitvoeren waarbij de variabelen worden gemeten en de waarnemingen genoteerd in tabelvorm.(lesdoel kindertaal): Vandaag gaan jullie de ‘magische bal’ zelf maken. We gaan daarvoor aan het experimenteren met de holle bal, de plakkerige schenkstroop en iets zwaars. De stappen die we maken schrijven we op in een tabel.

Om de bal zo te laten rollen als op het filmpje zullen we moeten gaan zoeken naar de goede verhouding tussen het gewicht van de bal, en de schuinte van de plank (hellingshoek)

Formuleren vragen/hypothesen: (10 min.)We beginnen met het onderzoeksverslag opnieuw in te vullen, met de kennis die we nu hebben.

Opzetten experiment: (10 min.)Plan maken (volgorde van handelen).

Uitleg tabel.

Uitvoeren experiment: (30 min.)Waarnemingen noteren, met meetbare variabelen werken, zo precies mogelijk meten, metingen herhalen, invullen tabel.

Concluderen: (10 min.)Invullen conclusies.

Afsluiting: (10 min.)Evaluatie en vooruitblik.

Totale lesduur: 1 uur, 15 minuten.

33

OnderzoeksverslagWerktitel:

Datum:

Tijd:

Plaats:

Onderzoekers:

Ik zie/hoor/ruik/voel: …………………………………………………………………………………………………………………………..

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

(waarneming)

Ik weet: ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

(voorkennis)

Ik vraag me af: ……………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………

Om het antwoord op die vraag te vinden, maak ik er eerst een ‘waardoor’- vraag van.

Waardoor: ………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………….

(eerste onderzoeksvraag)

Ik denk na over de mogelijke antwoorden.

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………

34

Om te testen of die antwoorden mijn vraag beantwoorden, ga ik eerst uitzoeken:

(keuze maken)

…………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………..

Ik verwacht dat:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

(hypothese)

Om te testen of mijn hypothese klopt, zet ik het volgende experiment op:

(wat ga ik doen, zo precies mogelijk beschrijven)

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Daarvoor heb ik het volgende materiaal/ meetinstrumenten nodig:

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Dit is mijn proefopstelling: (tekening)

35

Resultaten experiment:Bij een experiment verander je één ding tegelijk, om te kunnen waarnemen welk effect die verandering heeft. Je zorgt dat die veranderingen en het effect meetbaar zijn.

Ik heb mijn waarnemingen verwerkt in de volgende tabel:

VOORBEELD TABEL

Tijd die onze bal erover doet om de helling af te rollen.

Hellingshoek

Gewicht bal

Hoek A(zie tekening)*

Hoek B(zie tekening)*

….

Knikker ……… gram

Kogel …………. gram

Kogel ……….. gram

…………..

*tekeningen geven zo precies mogelijk aan (met afmetingen) hoe de helling is, zodat die nog een keer nagemaakt kan worden.

36

Van de meetresultaten uit de tabel kunnen we de volgende grafiek maken:

VOORBEELD GRAFIEK

Hoek A Hoek B0

20

40

60

80

100

120

knikker 20 gramknikker 60 gramknikker 200 gram

ONZE GRAFIEK

37

Conclusies:We hebben onderzocht (hypothese herhalen):

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

We zijn erachter gekomen dat:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Dat komt door (verklaring):

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Daardoor vragen we ons nu af (vervolgvragen):

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………

We hebben geleerd dat:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

De volgende keer gaan we:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

38

Evaluatie

De vorige les bleek indruk gemaakt te hebben. Daags voor de tweede les vroegen de leerlingen enthousiast of we donderdag weerverder konden. Ook bleek de nieuwsgierigheid van klasgenoten gewekt. Veel kwamen kijken en vragen waar we mee bezig waren. We hebben ze bewust nog even onwetend gelaten, en onze bezigheden geheimzinnig gehouden.

In de tussenliggende week hadden ze niets aan het project gedaan. Toen ik de plastic zak met daarin de fles schenkstroop te voorschijn haalde begonnen ze verwoed te raden. Bij het zien van de stroop legden ze wel de link daar het langzaam kleverige gedrag.

Het planmatig uitvoeren en verslagleggen van het experiment, hadden ze duidelijk geen zin in. Ze gingen direct aan de slag. De meetinstrumenten (keukenweegschaal, stopwatch en rolcentimeter) hadden wel hun belangstelling en ze begonnen dan ook de instrumenten zelf te onderzoeken.

Een tekening van de proefopstelling maken, bleek ook leuk om te doen. Ik heb zelf uiteindelijk maar de tabel ingevuld, en kon het tempo waarmee ze naar de juiste verhouding zochten maar net bijbenen.

De term ‘hellingshoek’ bleek onthouden te zijn van de vorige keer. De term ‘hypothese’ niet. Ik heb hem nogmaals herhaald. (= verwachting).

Het is uiteindelijk gelukt een bal te maken met het gewenste resultaat.

Er zijn metingen gedaan, en die zijn vastgelegd.

De grafiek heb ik maar laten zitten.

Op eigen initiatief hebben ze de buitenkant van de holle bal alvast dichtgeverfd.

Volgende week gaan we een presentatie maken en houden in de klas.

39

5.3 Lesvoorbereiding WNT les 3 met evaluatie

Datum: do. 23 april 2015Tijd: 13.20-14.45 uurPlaats: Bibliotheek/ KlasWie?: Mira, Lucas, Roeland

Meenemen: telefoon, oplader, USB kabel, memorystick

‘Hoe werkt het?’

Introductie: (10 min.)Teruggrijpen op vorige weken. We hebben onderzoek gedaan, gegevens verzameld, conclusies getrokken en een verslag gemaakt. Jullie hebben zelf een magische bal gemaakt. De klasgenoten zijn erg nieuwsgierig waar jullie mee bezig zijn geweest. Hebben jullie nog nagedacht over hoe je de presentatie wilt doen?

Lesdoel: Aan het eind van deze les hebben we een presentatie gemaakt van ons onderzoek.

Eisen presentatie:

- ‘Live laten zien’ magische bal.- Powerpointpresentatie, met daarin:

- Titel - Eerste onderzoeksvraag- Eerste hypothese (knikkers erin)- Conclusies- Hint (plakhandjes)- Ontdekking- Tweede hypothese (stroop en gewicht en hellingshoek)- Experiment- Tabel- Conclusies- Verklaring

Presentatie maken: (30 min.)

Testen presentatie: (5 min.) Start 14.00 uur.Charles

Aanpassen presentatie: (10 min.)

Presentatie in stamgroep: (15 min.) Start 14.15 uur.

Totale lesduur: 1 uur, 25 minuten.

40

Evaluatie

Ik heb me als begeleider steeds meer teruggetrokken, en toen ik het woord Powerpoint liet vallen, was Roeland al aan het werk. Het lijstje met eisen voor de presentatie ernaast, hebben we een brainstorm over de presentatie gehouden, waarbij met name Roeland het helemaal naar zich toetrok. Ik moest Lucas wel aansporen om ook iets te gaan doen. Het enthousiasme van Roeland was wat overdonderend, misschien. Al snel bleek dat er die dag in de stamgroep geen ruimte (tijd) was om de presentatie te houden. We hebben er nog een les aangeplakt.

De powerpoint die de jongens hebben gemaakt, alsmede een filmverslag van de presentatie in de stamgroep, vind je onder deze links:

automatisch rollend balletje.pptx

opname presentatie.mp4

In een evaluatiegesprek met de jongens gaven zij aan dat ze het een hele leuke en leerzame lessenserie hebben gevonden. Ze vertelden dat ze het eerst niet geloofden (voorbeeldfilmpje), dat ze het heel leuk vonden om zelf dingen uit te zoeken, dat ze hadden gemerkt dat er ook dingen van rekenen in zaten, zoals het meten, en dat ze het super vonden om dit soort dingen te doen met dingen die je in huis hebt.

Op eigen initiatief vroegen de jongens nog of ze het onderzoeksverslag nog verder af moesten maken. Ik heb met Roeland achter de computer bestanden uitgewisseld; Ik kreeg hun Powerpointpresentatie, zij het format onderzoeksverslag. Ik hoop dat ze het nog mooi gaan afmaken; leuk voor in hun portfolio.

41

6. Conclusies

Met name voor de enthousiaste Roeland bleek deze opzet heel prikkelend. Van de juf kreeg ik mee dat ze Roeland nog nooit zo stralend had meegemaakt. Lucas had wat meer sturing nodig, dat verbaasde de juf. Daaruit concludeer ik dat deze opzet vermoedelijk geschikt is voor ‘cognitieve talenten’ (deze term gebruiken ze op school voor hoogbegaafde kinderen).

De opzet was ook wel wat ambitieus; zo bleek de grafiek niet haalbaar omdat het vastleggen van de resultaten in de tabel al wat veel was.

Op zichzelf bleek de top-down structuur (uitgaande van verwondering, inclusief frustratie over mislukte experiment), wel voor de motivatie te werken. En voor het ontwikkelen van het zeer belangrijke houdingsaspect van doorzetten.

Ik kan me voorstellen dat een dergelijke opzet aan te passen is voor een wat grotere groep. Te beginnen met een fenomeen/verschijnsel en door middel van experimenteren achterhalen hoe iets werkt en het dan zelf te maken.

De deelvaardigheden zullen voor de motivatie wel in context moeten worden aangeleerd, maar kunnen meer nadruk krijgen door een kleiner onderwerp te nemen, en meer lessen.

7. Aanbevelingen

Aan de school zou ik willen aanbevelen om komend schooljaar iemand aan te trekken voor technieklessen. In het kader van het talentenbeleid en de visie van de school, gecombineerd met mijn onderzoek, worden de lessen op een top-down manier aangeboden. Met als output een onderzoeksverslag en een presentatie, kunnen de reken- en taaldoelen na verloop van tijd worden aangescherpt. Feedback aan de leerlingen op proces en inzet.

42

8. LeeropbrengstOpenstaande criteria bijstelopdracht OGP 5:

2.3 Aspecten van ontwikkelen herkennen en benoemen.Om de ontwikkeling in vaardigheden te meten heb ik tijdens de eerste les aan de hand van observaties de vaardighedenlijst Onderzoeken en Ontwerpen voor beide jongens ingevuld. Ik heb in de loop van de lessenserie een duidelijke ontwikkeling mogen meemaken; Roeland, die aanvankelijk de opdracht als een spons op zich heeft laten inwerken, een vooral theoretisch bezig was, heeft op het laatst het hele project naar zich toegetrokken en heeft met zichtbaar veel plezier en systematiek de presentatie gemaakt, en gehouden. Lucas, die aanvankelijk veel met zijn handen bezig was, werd op een gegeven moment wat overdonderd door Roeland’s enthousiasme en trok zich terug. Op het laatst hervond hij zijn positie als sidekick.

3.5 Leerlijnen beschrijven en toepassen.Zie hoofdstuk 3 Ontwerpeisen (p.17 ev.)

3.6 Leerdoelen uitleggen.Zie hoofdstuk 5 Lesvoorbereidingen en evaluatie (p.24 ev.)Op mijn werkplekstage heb ik geleerd leerdoelen te formuleren in kindertaal. Ook heb ik geleerd de kinderen de lesdoelen te laten formuleren. Dit om betrokkenheid te verhogen en kinderen meer eigenaar van hun eigen leerproces te laten zijn. Zie ook hiervoor mijn WPB.

4.2 Adequate tijdsplanning maken.In deze lessenserie waren er nogal wat variabelen die anders liepen dan verwacht. Bovendien was ik afhankelijk van de planning van de bovenbouw-groepsleidster. De tijdsplanning is in nauw overleg flexibel ingevuld. Voor bewijzen dat ik deze competentie wel degelijk in huis heb verwijs ik graag naar mijn WPB.

4.3 Leeromgeving inrichten.Hiertoe kreeg ik, met de bibliotheek tot mijn beschikking, deze keer wel de kans. Kritische noot: op ‘gewone’stagedagen sta je toch in de klas van een ander, en is het niet echt aan de orde om de leeromgeving te gaan inrichten.

De competenties die voor OGP7 op de lijst staan, en mijn ontwikkeling/leeropbrengst hierin, zijn terug te vinden in dit document. Ik wil nog wel even expliciet toelichten wat ik met ouderparticipatie heb gedaan:Er is een techniektoren voor de onderbouw op school aanwezig. Voorgaand jaar werkte ik als ouder hiermee, maar daar heb ik dit jaar geen tijd voor. Ik heb dit jaar diverse ouders geholpen met organisatorische en didactische tips.

43

44

45

9. Samenwerken

9.1 samenwerking met peers

Aanvankelijk zou ik deze opdracht in een werkgroep met twee studiegenoten gaan doen. Na een drietal maanden heb ik de stekker uit de samenwerking getrokken omdat ik te weinig voortgang bemerkte. Ook bleek ik mijn idee over de invulling van de opdracht keer op keer te moeten uitleggen, we kwamen niet op een gemeenschappelijke lijn. Jeroen heeft in de beginfase een stuk over ZZP-ers (werkgelegenheid in de toekomst) geschreven. Een deel van dit stuk heb ik verwerkt in paragraaf 2.1. Rob heeft een stuk over ICT geletterdheid geschreven. Dit stuk is in deze eindversie geheel komen te vervallen.

Hoewel ik de potentiële meerwaarde van het samenwerken met peers inzie, ben ik wel blij dat ik dit besluit heb genomen. Hoe taai het ook was om alleen te werken, ik heb nu wel tot een product kunnen komen.

9.2 samenwerking met stageschool

In het eerste semester liep ik stage op de PWA in Soest. Mijn mentor aldaar startte met een opleiding ‘21st century skills’, en ik had dan ook hoge verwachtingen van de samenwerking aldaar. De bereidheid op die school tot onderwijsvernieuwing was echter nogal magertjes. Terwijl mijn mentor liep te worstelen met haar opleiding, wilde ze op een gegeven moment de stekker eruit trekken omdat ze geen medewerking van het team ervoer. De technieklessen bestonden daar uit het de leerlingen laten invullen van Natuniek-werkboekjes. Ik mocht die lessen wel naar mijn hand zetten, en heb dan ook een tweetal lessen over hefbomen ingevuld waarbij ik de kinderen heb laten ervaren hoe hefbomen werken. Maar terwijl ik voor deze opdracht in wilde zetten op een denktank, bleek

de kloof met de school waar een (lege) ideeënbus in de gang hing te groot.

In februari kon ik op de Montini terecht. Als betrokken ouder aldaar wist ik dat er een zeer gemotiveerd team bezig is met onderwijsvernieuwing. Mijn mentor groepsleider gaf aan dat ze me voor de techniekopdracht niet kon begeleiden, en ik ben met de directeur in gesprek gegaan. Ik kreeg van hem ruim baan om mijn opdracht uit te voeren op deze school, en hij heeft me in diverse consultatiemomenten ook van nuttige feedback voorzien. Zie paragraaf 2.8.

46

9.3 good practice – netwerk

In de voorbereidende gesprekken op de Montinischool, kom ik in gesprek met Hotze, de bovenbouwcoördinator die op het punt staat om op sabbatical-verlof te gaan. Er blijkt al veel voorbereidend werk te zijn gedaan. Ik maak ook kennis met Rik Kuiper van Eduscience. Rick heeft voor meerdere basisscholen een Techniek-implementatietraject opgezet, en heeft ook voor de Montini de lijnen uitgezet.

Door het materiaal dat ik van Rik Kuiper doorgestuurd krijg, en de gesprekken op mijn stageschool kom ik er gaandeweg achter dat veel van mijn voorbereidend werk al is gedaan. Rik Kuiper heeft een document opgesteld waarin hij de outline voor het toekomstig WNT-onderwijs (in de werkgroep besproken; dit is voorlopig de beste titel) uiteen heeft gezet.

De ervaringen die ik opdoe tijdens het in februari lopende techniekproject (waar ik in de stagestamgroep samen met mijn mentor, met behulp van de MI-kaarten die voor dit project zijn samengesteld, de kinderen begeleid), alsmede gesprekken met Bart van Teutem (die behalve docent W&T op 2 basisscholen, toevallig mijn aanstaande zwager is en ook samenwerkt met Rik Kuiper), blijkt dat de uitdaging ligt in een systematische vorm van leren aanbrengen in de technieklessen. Waar het in de praktijk nogal neerkomt op aanrommelen en een stappenplan volgen, is nu de behoefte om de leerlingen daadwerkelijk de empirische cyclus (onderzoekend leren) te laten lopen, actueel.

Bij het ontwerpen, en aanpassen van de lessenserie heb ik met regelmaat constructieve feedback gehad van Charles van der Horst, directeur van de Montinischool. Ik heb op dit moment nog geen gelegenheid gezien Charles te spreken over de conclusies en aanbevelingen. Dat tillen we even over de meivakantie heen.

47

10.BronnenBerg, E. van den & Kouwenhoven, W. (2008). Ontwerponderzoek in vogelvlucht. Velon, tijdschrift voor lerarenopleiders. (29)4, 20-26.

Bosch, N., Roelofs, G., Vuuren, D. van en Wilkens, M. (2012). De huidige en toekomstige groei van het aandeel zzp’ers in de werkzame beroepsbevolking. CPB publicatie.Download van cpb.nl op 14-02-2015.

Dummer, G. (2011). ICT voor de klas. Groningen/Houten: Noordhoff uitgevers bv.

Graft, M. van en Kemmers, P. (2007) Onderzoekend en Ontwerpend Leren bij Natuur en Techniek. Basisdocument over de didactiek voor onderzoekend en ontwerpend leren in het primair onderwijs. Den Haag: Stichting Platform Bèta Techniek

Graft, M. van, Klein Tank, M. & Beker, T. (2014). Wetenschap & technologie in het basis- en speciaal onderwijs. Richtinggevend leerplankader bij het leergebied Oriëntatie op jezelf en de wereld. Enschede: SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling).

Jutten, J. Systeemdenken in de klas, praktische uitwerking voor het werken met ‘de vijfde discipline’ Stichting Duurzaam Leren.

Keulen, H. van, & Sol Y. (2012). Talent met wetenschap en techniek ontwikkelen. Onderwijsadvies & Training, Centrum voor Onderwijs en Leren Universiteit Utrecht.

Oetelaar, Frank van den, (2012) ‘Whitepaper 21st Century Skills in het onderwijs’

Thijs, A. , Fisser, P. & Hoeven, M. van der (2014). Digitale geletterdheid en 21e eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs: een conceptueel kader. Enschede: SLO (nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling).

Vaan, E. de, & Marell, J. (2009). Praktische didactiek voor natuuronderwijs. Bussum: Uitgeverij Coutinho

VTBPRO (2007). Wetenschap en Techniek, een ontdekkingsreis naar kennis. Den Haag: Stichting Platform Bèta Techniek.

YouTube: 21st century skills Xplained – Don Zuiderman

http://issuu.com/bernardvanleerfoundation/docs/jong_geleerd

http://www.uu.nl/onderwijs/wetenschapsknooppunt/materialen/onderzoekend-leren

http://wij-leren.nl/denken-vaardigheden.php

48

49

50