03 Veiligheid, natuur, recreatie en samenwerking in Munnikenland. Deze zomer viel de projectbeslissing. Dat betekent dat de planfase achter de rug is en de procedures in gang gezet kunnen worden voor realisatie.

04 Een kijkje in de portemonnee van Ruimte voor de Rivier. Van de 2,3 miljard vloeit 1,2 miljard terug naar het bedrijfsleven.

07 Internationaal in de kijker. Ons watermanagement gooit in het buitenland hoge ogen. Een impressie van wie er een bezoek brachten om te kijken hoe wij omgaan met water-veiligheid.

08 Kinderen maken kennis met Ruimte voor de Rivier met een quiz en een rebus. Doe mee en maak kans op een leuke verrassing.

Overstromingsrisico’s in Nederland

Staatsloterij of dijkdoorbraak?Raar eigenlijk. We betrekken zielsgelukkig die mooie dijkwoning aan de Maas, maar durven tegelijkertijd niet in het vliegtuig te stappen. Terwijl het risico op overstromingen vele malen groter is dan de kans op een vliegtuigongeluk.

Water blijft fascineren. Enerzijds brengt het welvaart en anderzijds is het een gevaarlijke vijand. Dit gevaar nemen we steeds vaker voor lief. We vertrouwen er helemaal op dat het voorkomen van overstro-mingen in Nederland goed geregeld is. We zien overstromingen niet langer als een natuurverschijnsel dat nu eenmaal kan gebeuren, maar als een risico dat niet meer mág gebeuren. De actualiteiten laten een andere ontwikkeling zien.

Pakistan en PolenZet de televisie aan of sla de krant erop na. Recente voorbeelden als Pakistan en China, of dichter bij huis Duitsland en Polen, laten zien dat wateroverlast vaak voorkomt en dat de bijbehorende impact groot is. Doden en gewonden, zware economische gevolgen. Het gevaar van water is reëel. En blijft reëel. De natuur is dynamisch. En daarom moet ook de veiligheid in beweging blijven.

VeiligheidHoe veilig zijn we eigenlijk in Nederland? De waterkeringen die ons beschermen tegen overstroming vanuit de zee of de rivieren zijn nog nooit zo sterk geweest. Ze voldoen aan strenge veiligheidsnormen die de overheid vaststelt. Hierdoor is de kans op overstroming van delen van het land sinds de watersnoodramp van 1953 sterk vermin-derd. De mate van veiligheid die bij wet is vastgelegd verschilt per regio, per dijkring. Het risico dat gelopen mag worden is onder meer in overeenstemming met de schade in het achterliggende gebied. Dus, hoe meer mensen, gebouwen, bedrijven, kennis en waardevolle landbouwgrond een dijkring omvat, hoe veiliger de waterkerende maatregel moet zijn. Daarnaast is ook de soort

bedreiging van belang. Stormen en zout water zijn bedreigender voor Nederland dan een dijkdoorbraak van zoet water. Deze laatste zie je trouwens ook langer van tevoren aankomen. In de kustgebieden van Centraal- en Noord-Holland ‘mag’ er daarom slechts ééns in 10.000 jaar iets misgaan. Ter vergelijking: voor de overige kusten geldt een veiligheidsnorm van 1 op 4000 en in rivierengebieden zijn de dijken zo ontworpen dat 1 keer op 1250 jaar de waterstand hoger zal zijn dan het toegestane niveau. (17,65 m +NAP). Trouwens, een kans van 1 op 1250 betekent niet persé dat er tussen de hoge waterstanden 1250 jaar zit. Het betekent wel dat er elk jaar 1250ste (0,08%) kans is dat de waterstand hoger komt dan waar de dijk op berekend is.

JackpotTja, risico’s blijven ongrijpbare getallen. Welke waarde geef je aan een kans op dreigend hoogwater van 1 op 1250? Dat duurt mijn tijd wel… We zijn banger voor neerstortende vliegtuigen (kans van 1 op 1,7 miljoen) en dodelijke verkeersongelukken (kans van 1 op 24 duizend). Ook zitten we maandelijks aan de buis gekluisterd om de winnende nummers van de Staatsloterij Jackpot te controleren (kans van 1 op 5 miljoen). En de kans dat je meer dan duizend euro wint in de Staatsloterij is 1 op 10.000. Zou hier ook een kans van 1 op 1250 gelden, dan zou de lotverkoop zeker tot ongekende hoogten stijgen!

w a t e r s t a n d 13

➤ vervolg op pagina 4

01| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier

dijkverbetering oude maas/voorne putten

waterberging volkerak zoommeer

zuiderklip

ontpoldering noordwaard

dijkterug-legging lent

kribverlagingmidden-waal

kribverlaging waalfort st. andries

kribverlagingwaalbochten

uiterwaardvergravingbedrijventerrein avelingen

dijkverbeteringamer/donge

dijkverbeteringsteurgat/landvan altena

uiterwaard-vergravingmiddelwaard

uiterwaardvergravingde tollewaard

dijkverbetering lek/lopiker- en krimpenerwaard

dijkverbetering lek/alblasserwaard en vijfheerenlanden

dijkverbetering lek/betuwe/tieler- en culemborgerwaard

dijkverbetering oude maas/hoeksche waard

ontpolderingoverdiepse polder

dijkverbetering bergsche maas/land van altena

uiterwaardvergraving brakelse beneden-waarden en dijkverlegging buitenpolder het munnikenland

uiterwaardvergraving honswijker-waarden, stuweiland hagestein, hagesteinse uiterwaard en heerenwaard

obstakelverwijderingmachinistenschool elst

obstakelverwijdering suikerdam en polderkade naar de zandberg

dijkverbetering neder-rijn/arnhemse- en velpsebroek

hondsbroeksche pleij

dijkverbetering neder-rijn/betuwe/tieler- en culemborgerwaard

kribverlagingbeneden waal

extra uiterwaardvergravingmillingerwaard

uiterwaardvergravinghuissensche waarden

dijkverleggingcortenoever

uiterwaard-vergravingmeinerswijk

uiterwaardvergravingdoorwerthsche waarden

dijkverleggingvoorster klei

uiterwaardvergravingbolwerksplas, worp en ossenwaard

hoogwatergeul veessen-wapenveld

dijkverlegging westenholte

uiterwaardvergraving keizers- en stobbenwaarden en olsterwaarden

uiterwaardvergraving scheller en oldeneler buitenwaarden

zomerbedverlagingbeneden-ijssel

eindhoven

maastricht

’s-hertogenbosch

arnhem

nijmegen

amsterdam

den haag

rotterdam

utrecht

zwolle

almere

groningenleeuwarden

nederrijn

maas

waa

l

lek

haringvliet

nieuwe waterweg

nieuwe maas

oude maas

amerbergsche maas

bovenrijn

pannerdensch kanaal

merwede

dord

tsch

e

k

il

nieu

we m

erw

ede

steu

rgat

noord

hollandsch

diep

spui

krammer/volkerak

ijsse

l

markermeer

ijsselmeer

ketelmeer

Nijmegen presenteert Lentereiland

Tussen de bloeiende akkerdistels doemen logge koeienlijven op. Loom kijken zij naar al het volk dat plots hun terrein betreedt. Het is 8 juli en de uiterwaarden aan de Bemmelsedijk in Lent zinderen in de hitte. Deze kleurrijke biotoop vormde het decor voor de presentatie van ‘Lentereiland’, een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van tweeduizend jaar leven langs de Waal.

Door teruglegging van de Lentse waaldijk en aanleg van een nevengeul, ontstaat een eiland in de Waal: het Lentereiland. Gemeente Nijmegen brengt deze unieke plek en haar verhalen in twee boekjes en een fiets- en wandelkaart* onder de aandacht. De eerste exemplaren werden donderdag 8 juli door wethouder Jan van der Meer over-

handigd aan de oudere Gerard Reuser en de piepjonge broers Jules en Sjors Coenen. Alledrie vertegenwoordigers van generaties die de historie van Lent en Nijmegen maken en beleven. Een historie die zich kenmerkt door een voortdurende strijd tegen het water. En nu dus uitmondt in de creatie van Lentereiland.

LentmarksDe gemeente Nijmegen wil iedereen betrek-ken bij de veranderingen in het gebied. Zeker de Nijmegenaren en Lentenaren zelf. Hiertoe gaat zij Lentereiland markeren met zogenaamde Lentmarks; objecten in de openbare ruimte met informatie over het gebied. Dit kan een simpel informatiebord zijn, maar ook een rood bankje met informa-tie of een uitkijktoren.

* De boekjes en de kaart zijn gebundeld en kosten

14,50 euro. Ze zijn te koop in de boekhandel in

Nijmegen. Daarnaast is de wandel- en fietskaart los

verkrijgbaar bij de Nijmeegse VVV.

i www.nijmegen.nl/Lentereiland

39 MaaTRegeLeN

We beschermen ons in Nederland al sinds jaar en dag tegen hoogwater door dijken te bouwen en te versterken. In 2007 besloot het kabinet dat het anders moest. In plaats van de rivieren vast te leggen tussen steeds hogere en sterkere dijken, gaan we ze meer de ruimte geven. Het Programma Ruimte voor de Rivier werd hiervoor opgestart. 39 maatregelen met verstrekkende gevolgen.

Ruimte voor de Rivier in het kort

Aanleiding: 1. Hoge waterstanden in 1993 en 19952. Toename van hoeveelheid water die per seconde

ons land binnen komt

Doelstellingen: 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescher-

ming van het rivierengebied tegen overstromingen2. Het leveren van een bijdrage aan het verbeteren

van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied

Hoeveelheden water: Via de Rijn komt gemiddeld elke seconde 2.200 m3 water ons land binnen

Maatgevende afvoer: De veiligheidsmaat regelen voor de Rijntakken worden afgestemd op 16.000 m3 / sec. Dat zijn 16 miljoen melkpakken per seconde!

Start: 2007

Voltooid: 2015

Omvat: 39 maatregelen

Werkzaamheden: aanleggen hoogwater geulen, kribverlaging, obstakel-verwijdering, ontpoldering, uiterwaard vergraving, zomerbedverlaging, dijkverlegging of dijk verbetering

Uitvoering: het Rijk samen met lokale overheden

Totale budget: 2,3 miljard euro

Bekijk de verschillende maatregelen en het meest actuele nieuws op: www.ruimtevoorderivier.nl

Feestelijke presentatie Lentereiland

Nieuwe situatie Nijmegen/Lent

(S)lenteren langs de Waal Is er een plek in Nederland waar verle-den, heden en toekomst meer verwe-ven zijn dan in Nijmegen en Lent? Wandelend over de dijken passeert de bezoeker duizend-en-een verhalen.

De Bemmelsedijk vertelt bijvoorbeeld over die keer in 1565 dat de Waal over-stroomde en de kolk van Wijk achterliet in het binnendijkse landschap. Of luister naar de restanten van de veerdam in Veur-Lent. Deze vertellen over de eerste georganiseerde dienstregeling tussen Lent en Nijmegen met gierpont ‘Zelden-rust’. De nog aanwezige monumentale uitspanningen herinneren aan de econo-mische bedrijvigheid die deze oversteek met zich meebracht. En natuurlijk ont-komt de bezoeker niet aan een van de iconen van Nijmegen: de imposante Waalbrug. Cultuur en natuur gaan hand in hand in Lent. Landerijen lagen dan weer binnen de veilige dijken, en als deze werden verlegd, plots daar buiten. Boerderijen kwamen en gingen, het vee is gebleven. Vredig graast zij in de uiterwaarden. En daar waar de Waal vrij spel heeft op de gronden ontstaat een diverse flora en fauna. Liefhebbers van zwanenbloemen en kaardenbollen kunnen hun hart ophalen en met enig geluk, spot u ook nog een ijsvogel.

02| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier

Geo

rge

Burg

graa

f

Geo

rge

Burg

graa

f

Projectbeslissing luidt nieuwe fase in

Veiligheid, natuur, recreatie en samenwerking in MunnikenlandDeze zomer viel de projectbeslissing voor Munnikenland. Dat betekent dat de planfase achter de rug is en de procedures in gang kunnen worden gezet om de keuzes die gemaakt zijn te realiseren. een goede gelegenheid om dit gebied extra te belichten.

VeiligheidMet de huidige projectbeslissing komt een veilige toekomst voor de omgeving van Munnikenland weer een stap dichter-bij. De voornaamste maatregelen die op het programma staan zijn:

• Een uiterwaardvergraving in de Brakelse Benedenwaarden.• Een dijkverlegging van de dijk om de Buitenpolder van het Munnikenland:

De dijk uit 1970 wordt afgegraven en naar het oosten verlegd. De Schouwendijk (de huidige weg naar Slot Loevestein) blijft intact en wordt waar de weg nu over de dijk ligt, verlaagd naar haar oorspronkelijke niveau net boven maaiveld. Deze weg wordt straks een route voor fietsers en wandelaars. De Maaskade wordt ver-breed en vormt de nieuwe toegangsweg voor het auto-verkeer naar Slot Loevestein.

• Tussen Brakel en Slot Loevestein krijgt de natuur vrij spel en zal een plas-dras natuurgebied ontstaan.

Cultuur en Recreatie De integratie van water, cultuurhistorie en natuur is in Mun-nikenland ambiteus aangepakt zodat een bijzonder gebied van ruim 900 hectare ontstaat. Nog een paar jaar en fietsers, wandelaars, joggers en visliefhebbers kunnen hier hun hart ophalen. Mensen kunnen er picknicken en kinderen kunnen een ezeltocht maken. De ontwikkeling van recreatiemogelijk-heden vormt een belangrijk en voortdurend punt van aan-dacht. Eén van meest aansprekende recreatieplekken in Munnikenland is Slot Loevestein. Deze historische parel ligt op een unieke plek, waar Maas en Waal samenkomen en Gelderland, Brabant en Zuid-Holland elkaar raken. Loe-vestein heeft lange tijd een militaire functie gehad. Als Staatsgevangenis (waar Hugo de Groot uit ontsnapte in een

boekenkist) en als onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Juist door dit militaire verleden is het gebied rond Loevestein één van de minst verstoorde cultuurlandschappen van Nederland. Een unieke plek waar natuur en cultuur elkaar versterken. Dat vinden het Wereld Natuur Fonds en Staats-bosbeheer ook. Zij laten grote groepen kinderen dankzij de ‘Expeditie Loevestein’ op avontuurlijke wijze kennis maken met de Munnikenlandse riviernatuur. Loevestein is sowieso een trekpleister die altijd volop in de belangstelling staat. Zo ook afgelopen zomer. Zowel voor het natuurgebied als voor Slot Loevestein werden nieuwe beheerders gezocht. Dat laatste werd gedaan in de vorm van het televisieprogramma ‘Slag om Loevestein’ bij omroep Gelderland en Brabant.

Natuur en cultuurIn Munnikenland worden nu nog verspreid liggende natuur-juweeltjes met elkaar verbonden. Hierdoor ontstaat een uiterst gevarieerd gebied waar water, bos en moeras elkaar ontmoeten. Bijna jaarlijks overstroomt de deels afgegraven Waalkade en loopt het komgebied vol met rivierwater. Omdat het waterpeil langzaam daalt, is de afwatering erop gericht dat een deel van het water lang in de kom blijft staan. Hierdoor ontstaat gevarieerde komnatuur met rietach-tige begroeiing, een situatie die momenteel nauwelijks meer in Nederland te vinden is. Het water voorkomt ook dat de kom helemaal dichtgroeit met wilgenbomen. Vaste kuddes van runderen en paarden zorgen voor een natuurlijk beheer van het gebied. Komgebied, oeverwal en uiterwaarden behouden zo het open karakter. Bij hoogwater kunnen de kuddes grazers en andere dieren zich in veiligheid brengen op een van de hoogwatervluchtplaatsen. De grootste is de nieuw aan te leggen Wakkere dijk. In 2015 is de herinrichting klaar. Het duurt dan nog zo’n tien jaar voordat de natuur zich volgens plan heeft ontwikkeld. Goed beheer is nodig om het gebied open te houden om het water goed te kunnen blijven afvoeren en om de ontwikke-ling van de gevarieerde komnatuur mogelijk te maken. Openheid is ook van belang voor de historische zichtlijnen en de beleving van de relatie tussen Waal, oeverwal en kom-gebied. Naast dijken, wegen en paden zijn er ook visuele verbindingen. Denk aan de zichtlijnen van en naar Slot Loe-vestein, het zicht op de Waal en andere belangrijke locaties. Goed uitzicht was vroeger belangrijk vanwege de militaire defensielinie in het gebied. Door dit te herstellen, komt een stukje geschiedenis weer tot leven. De plaats waar vroeger de kloosterboerderij van de monniken stond, wordt met heggen gemarkeerd, zodat deze locatie herkenbaar wordt. Ter hoogte hiervan, aan de noordelijke oever van de Afge-damde Maas, heeft de gemeente een aanlegplaats voor kleine plezierboten gepland. Een bijzondere plek is de locatie waar vroeger een kasteel stond. De kasteellocatie wordt iets opgehoogd en de gracht weer iets uitgegraven.

SamenwerkingEen project met de doelstellingen, omvang en urgentie als Ruimte voor de Rivier kan alleen worden gerealiseerd als er op grote schaal wordt samengewerkt. Lokaal, regionaal, nationaal én internationaal. Het meeste water dat door de

Nederlandse rivieren stroomt, komt uit onze buurlanden. Ruimte voor de Rivier zou onvoldoende zijn als andere Euro-pese landen niets zouden doen. De problematiek van hoog water stopt niet aan de grens. Daarom werken we nauw samen met onze buurlanden. Ook tijdens de planvorming is er nauw samengewerkt. Bewoners, ambtenaren, technici, juristen, filosofen en kunstenaars; allemaal hebben ze hun visie gegeven. Samenwerking zal ook de komende jaren het sleutelwoord zijn om dit gebied met succes klaar te maken voor de toekomst.

www.ruimtevoorderivier.nl

Geo

rge

Burg

graa

f

Genieten van de natuur tijdens Expeditie Loevestein

Nu is er nog volop landbouw...Slot Loevestein

Elm

a D

uijn

dam

, Ark

Nat

uuro

ntw

ikke

ling

’Recreanten kunnen hier straks hun hart ophalen’

03| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier

www.ruimtevoorderivier.nlNaast de Waterstand heeft ook onze website een geheel nieuwe uitstraling gekregen. Regelmatig zult u hier nieuwe filmpjes zien van actuele gebeurtenissen en over interessante onderwerpen. Deze filmpjes zijn ook te zien via het Youtube kanaal van Ruimte voor de Rivier. Hier kunt u zelf ook filmpjes over Ruimte voor de Rivier plaatsen. Verder zijn we te volgen op Twitter. Ook op de nieuwe website kunt u onze tweets volgen. De website wordt regelmatig voorzien van nieuwe informatie, leuke weetjes en interessante tips, bijvoorbeeld over recreatie. We zien u graag op www.ruimtevoorderivier.nl

Sluiting MaeslantkeringOp 25 september was de jaarlijkse functionerings-sluiting van de Maeslantkering. Was u niet in de gele-genheid om bij de functioneringssluiting te zijn, kom dan gewoon een keer naar het vernieuwde Keringhuis voor informatie over de Maeslantkering en watervei-ligheidsprojecten in Nederland, waaronder Ruimte voor de Rivier.

Op www.keringhuis.nl vindt u meer informatie

Dag van de Dijk18 en 19 september was de landelijke Dag van de Dijk. Bij het Biesboschmuseum kon gefietst en gefo-tografeerd worden, langs de Waal vertelde een cul-tuurhistoricus over de omgeving en kon men meer te weten komen over de Waalkribben en in Zwolle was een fietsroute uitgezet langs projecten van Ruimte voor de Rivier.

Een reportage van deze dagen is te zien op www.ruimtevoorderivier.nl

Voorbereiding uiterwaardvergraving Meinerswijk van startMeinerswijk is het laatste project van Ruimte voor de Rivier dat van start gaat. De bedoeling is om niet als laatste te eindigen! Een stevig team is geformeerd dat in nauwe samenwerking met de gemeente Arnhem en andere omgevingspartners in volle vaart aan de invulling van de maatregel werkt. De rivierverrui-mende maatregel wordt verweven in de plannen die de gemeente samen met bewoners en belanghebben-den heeft ontwikkeld voor dit bijzondere gebied in

Blijf alertHet RIVM-rapport Risico’s in bedijkte termen (WBM ten Brinke en BA Bannink, 2004) vergeleek overstromingsgevaar met andere extern opgelegde risico’s als industriële installa-ties, luchthavens en treinemplacementen. En wat bleek? De kans op veel dodelijke slachtoffers tengevolge van overstro-mingen is veel groter dan de kans op veel slachtoffers tenge-volge van alle eerder genoemde externe risico’s bij elkaar. Zo’n constatering houdt Nederland alert. En terecht, want meer dan de helft van ons land ligt in het gebied dat zou overstromen bij het bezwijken van een waterkering langs de kust en estuaria, de rivieren of het IJsselmeergebied. In dit gebied wonen 9 miljoen mensen en wordt 65 procent van het bruto nationaal product verdiend.

Nu en laterDe nationale inspanning om het hoofd boven water te hou-den zal alleen maar toenemen en als direct gevolg ervan de huidige veiligheidsnormering onder druk zetten. De Water-schappen en Rijkswaterstaat werken continu aan een gecon-troleerde situatie via dijken en inrichtingsmaatregelen. Maatregelen zoals in het programma ‘Ruimte voor de Rivier’ zullen uiterlijk in 2015 leiden tot geen verdere toename van de overstromingskans en de risico’s. Iedereen anticipeert op naderend onheil. Tegelijkertijd worden nog steeds kwetsbare gebieden in gebruik genomen voor het bouwen van wonin-gen en het vestigen van bedrijven. De Nederlander leeft al sinds mensenheugenis met water en zal dat altijd blijven doen. En de bijbehorende veiligheid? Dit blijft een politieke en maatschappelijke afweging: hoeveel hebben we over voor onze veiligheid?

➤ vervolg van pagina 1 Up-to-datehet hart van Arnhem. Rijkswaterstaat en gemeente trekken de komende maanden samen op om de kaders vast te stellen waarbinnen Rijkswaterstaat aan het werk kan. Opdat de realisatie van de gebiedsinrichting, zoals de gemeente, bewoners en belanghebbenden die voor ogen hebben, realiseer-baar blijft.

Verlaging van kribben in de WaalIn de loop van dit jaar verlaagt Rijkswaterstaat dertig kribben tussen Druten en Nijmegen met 1,5 à 2 meter. Deze kribverlaging maakt deel uit van een proef met 100 kribben waarvan er inmiddels 70 zijn verlaagd. Met de proef kan Rijkswaterstaat kennis en ervaring opdoen en die gebruiken bij de verlaging van de overige 650 kribben op het traject tussen het Pannerdensch Kanaal en Gorinchem. Evenwijdig aan de proef lopen de voorbereidingen voor de verlaging van de volgende 150 kribben. De verlaging hiervan start in 2011. In 2015 zijn alle kribben op de Waal verlaagd.

Ruimte voor de Rivier in diverse museaDiverse museua in Nederland vertellen iets over de historie van ons land of over de ontwikkeling van het landschap. Onderwerpen waarbij niet alleen naar het verleden, maar ook naar het heden en de toekomst wordt gekeken. Bijvoorbeeld in het Bies-boschmuseum, hier leer je veel over de natuur en hoe de mensen vroeger leefde, maar ook zie je precies wat het effect is van Ruimte voor de Rivier in de directe omgeving van het museum. Je komt Ruimte voor de Rivier ook tegen als je in Ouwer-kerk het Watersnoodmuseum bezoekt of in Slie-drecht naar het Baggermuseum gaat. In het Water-museum in Arnhem leer je hoe water reageert en zie je meer van Ruimte voor de Rivier.

Staatsloterij of dijkdoorbraak?

Wat

erm

useu

m A

rnhe

m

StromenlandDe impact van overstromingen is groot

Werk in uitvoering bij kribverlaging

04| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier

Ruimte voor de Rivier staat internationaal in de kijker

Nederland staat in het buitenland bekend om haar molens, tulpen en kaas. Maar ook ons watermanagement gooit hoge ogen. Ruimte voor de Rivier krijgt steeds vaker bezoeken van buitenlandse delegaties en media. Ze willen dan alles weten over onze aanpak van de hoogwaterproblematiek om de veiligheid te verhogen.

’Molens, tulpen, kaas en watermanagement’

Problemen met water hebben we niet alleen in Nederland. Wie het journaal een beetje volgt of de kranten erop naslaat, weet dat ze ook in de rest van de wereld soms moeite heb-ben om droge voeten te houden. Natuurlijk is een ruige rivier als de Mekong niet te vergelijken met onze Waal, maar de problematiek blijft hetzelfde: omgaan met water. Wat doe je tegen een snelle stijging van het waterpeil? En hoe zorg je dat mensen veilig in het rivierengebied kunnen werken en wonen?

Bron van kennisDe bijzondere werkwijze, die wordt toegepast bij Ruimte voor de Rivier, vormt voor veel landen een interessante bron van kennis. De manier waarop het bestuurlijk is geregeld, wekt veel belangstelling. Hoe zit het met de rolverdeling tussen de nationale overheid en de regionale initiatiefne-mers? En hoe betrek je de verschillende belanghebbenden bij de vaak ingrijpende maatregelen? Ook is er veel interesse voor de technische innovatieve oplossingen die toegepast worden bij de verschillende maatregelen.

Wijzen uit het OostenVooral vanuit Azië komen veel bezoekers. Hoge delegaties uit Vietnam, Indonesië en China brachten de afgelopen tijd al een bezoek aan Ruimte voor de Rivier. Zij zijn naast de technische en bestuurlijk oplossingen ook geïnteresseerd in hoe schade- en compensatieregelingen werken. De grote belangstelling uit het Oosten is bijzonder, want niet alleen geografisch maar ook cultureel en bestuurlijk zijn de verschil-len groot.

De praktijkDe delegaties worden vaak meegenomen het maatregelge-bied in zodat ze zich een beter beeld kunnen vormen van de problematiek en de oplossingen. De verschillende delegaties blijken een grote behoefte aan informatie te hebben.

Natuurlijk kan dit meestal niet direct worden doorvertaald naar oplossingen in eigen land. Maar met een bezoek aan Nederland geven ze al wel aan dat er draagvlak is om de waterproblematiek in eigen land goed aan te pakken. Ook in landen dichter bij huis haalt Ruimte voor de Rivier regelma-tig de pers. Onder andere via de Zwitserse radio, NDR, de Frans/Duitse televisiezender Arte en RAI Uno. Daarnaast brachten delegaties uit Hongarije en Portugal een bezoek aan Ruimte voor de Rivier.

Europese samenwerkingVerder wordt kennis op het gebied van watermanagement gedeeld in Europese samenwerkingsverbanden zoals: FRC (flood resilience city) en ALFA (adaptive land use for flood allevation). In FRC bekijken Europese steden hoe ze beter kunnen omgaan met de dreiging van water. Vanuit Neder-land is Ruimte voor de Rivier hierin vertegenwoordigd door Lent. ALFA gaat meer in op de samenwerking binnen plat-telandsgebieden. Overdiep is vanuit Ruimte voor de Rivier hiernaar afgevaardigd. Ruimte voor de Rivier staat dus op vele vlakken internationaal in de kijker.

i www.alfa-project.eu en www.floodresiliencity.eu

Chinese delegatie bezoekt Lent

Chinese delegatie bezoekt Overdiepse Polder

Een delegatie uit de Mekong delta

World Water Forum in Istanbul

Vice-premier Vietnam bekijkt digitale maquette Noordwaard in Bieschbosch museum

05| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier

Feiten en cijfers

Kosten Ruimte voor de Rivier: 2,3 miljardAanbesteed totaal: 1,2 miljardDit jaar op de markt gezet: 400 miljoenVolgende twee jaar aanbesteed: 600 miljoen

Aanbesteden

een kijkje in de portemonnee van Ruimte voor de RivierOp 39 plekken langs de rivieren is of gaat Ruimte voor de Rivier aan de slag om Nederland veiliger te maken. Dat doet Ruimte voor de Rivier niet zelf. Daarvoor wordt per maatregel vakmanschap ingekocht via een aanbestedingsprocedure. Dat is een eerlijke en open methode om de juiste partijen te selecteren. Ruimte voor de Rivier heeft 2,3 miljard euro in haar portemonnee om alle maatregelen te realiseren. Daarvan wordt 1,2 miljard aanbesteed. Wat is een aanbesteding en hoe gaat het in z’n werk?

Waar blijven toch die bouwborden en bulldozers?De weg van projectbeslissing tot schop in de grond is lang. Dat komt omdat het proces zorgvuldig moet verlopen. Planvor-ming, onderzoeken, inspraakprocedures maar ook het selecte-ren van de juiste partijen die de maatregel uitvoeren. Dat laat-ste gebeurt via een officiële Europese aanbestedingsprocedure. De twee belangrijkste redenen voor het aanbesteden van opdrachten zijn het stimuleren van concurrentie tussen bedrij-ven en om alle geïnteresseerde partijen een gelijke kans te geven een opdracht binnen te halen. Het gaat tenslotte om overheidsgeld.

Hoe gaat een aanbestedingstraject in z’n werk?Bij Ruimte voor de Rivier wordt gewerkt met regionale initia-tiefnemers/opdrachtgevers. Zij geven aan via de officiële aan-bestedingskalender (een soort monsterboard voor overheids-projecten) dat ze een geschikte partij zoeken voor een bepaalde opdracht. Aannemers kunnen, als ze aan de gestelde minimum eisen voldoen, een offerte indienen. In die offerte moet het bedrijf zetten hoeveel geld het vraagt voor de uitvoe-ring van de opdracht en hoe ze het gaan aanpakken. De bedrij-ven kunnen tot een vastgestelde datum hun offerte insturen. De opdrachtgever beoordeelt vervolgens of de inschrijvingen aan de vooraf gestelde eisen voldoen en kijkt naar de prijs/kwaliteitverhouding. Dan volgt een voorlopige gunning. Hier-

tegen kunnen de partijen, die het niet geworden zijn, nog in beroep gaan. Als dit niet gebeurt, maakt de opdrachtge-ver bekend welk bedrijf definitief de opdracht krijgt.

Is het alleen geld dat telt?De aannemer, die voor Ruimte voor de Rivier aan de slag gaat, moet niet alleen de klus binnen een bepaalde tijd klaren tegen een vooraf afgesproken prijs. Het is vaak de kwaliteit van zijn projectaanpak die de doorslag geeft bij het wel of niet gunnen van een opdracht. Hij moet ervoor zorgen dat het project goed wordt uitgevoerd. Dit moet in goed overleg gebeuren met de opdrachtgevers en andere projectbetrokkenen. De omwonenden mogen bijvoorbeeld

zo min mogelijk overlast hebben van de uitvoering van het project. De exacte verhouding tussen prijs en kwaliteit wordt per project vooraf bekend gemaakt. Bijvoorbeeld bij de gunning van project Overdiepse polder telt de prijs uit-eindelijk mee voor 40, en de kwaliteit voor 60 procent.

Aan welke eisen moet een inschrijving voldoen?Om zeker te weten dat een aannemer een (grote) opdracht als een Ruimte voor de Rivier-project aan kan, moet het bedrijf aan een aantal minimum eisen voldoen. Zo moet de aannemer aantoonbare ervaring hebben met soortgelijke projecten. Ook moet het bedrijf een bepaalde minimum jaaromzet hebben en worden enkele aanvullende financiële voorwaarden gesteld. Verder moet de offerte in de Neder-landse taal worden geschreven. Naast de minimum eisen, is van tevoren eveneens een aantal gunningscriteria vastge-legd. Deze gaan over de kwaliteit van de werkzaamheden. Hierin staat bijvoorbeeld hoe een aannemer zijn projectma-nagement geregeld moet hebben en waarmee hij rekening moet houden in de omgeving.

Levert het werk op voor de aannemer bij mij om de hoek?Ruimte voor de Rivier heeft bewust besloten niet alle maat-regelen geclusterd aan te bieden op de markt. De meeste projecten hebben een waarde van tussen de 20 en 25 mil-joen euro. Maar er zijn ook uitschieters naar 50 en 100 miljoen euro. De aannemer om de hoek zal niet één, twee, drie aan de minimum eisen voldoen. Het zijn vooral de

’Bewoners worden nauw betrokken bij het het hele proces’

www.ruimtevoorderivier.nl/noordwaard

Noordwaard gestart met aanbestedingHet Ministerie van Verkeer en Waterstaat is op 27 april gestart met de aanbesteding van Ontpoldering Noordwaard, een van de grootste Ruimte voor de Rivier-projecten. Bijzonder is dat de aannemer relatief veel vrijheid krijgt bij het ontwerpen van de gemalen, bruggen, dijken en wegen en de realisatie van het pro-ject. Omdat een heleboel grond moet worden ver-plaatst, is het heel belangrijk dat de aannemer met een goed plan van aanpak komt om de hinder voor de mensen, die in het gebied wonen en werken, zo veel mogelijk te beperken.

Eerst heeft een selectie plaatsgevonden. Vijf van de zeven aannemerscombinaties zijn door naar de gunningsfase. De definitieve inzendingen moeten op 21 december 2010 binnen zijn. Een beoordelingscom-missie waarin de Rijksbouwmeester, de toekomstige beheerders van het gebied en vertegenwoordigers van de bewoners zitten, beoordelen of het ontwerp en de kunstwerken (zoals gemalen en bruggen) voldoen aan de vooraf gestelde kwaliteitseisen. Vervolgens wordt gekeken naar de prijs. De beste prijs/kwaliteitverhou-ding wint. Het project wordt begin 2011 gegund. Daarna start de aannemer met de voorbereidende werkzaamheden, zoals het opstellen van plannen en het aanvragen van vergunningen. De uitvoering van de maatregel start waarschijnlijk in 2012.

Rub

en S

mit

06| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier

Aanbesteding Een aanbesteding is de procedure waarbij een opdrachtgever bekendmaakt dat hij een opdracht wil laten uitvoeren en bedrijven vraagt om een offerte in te dienen. In die offertes staat onder andere welke prijs het bedrijf voor de uitvoering van de opdracht vraagt en hoe ze de opdracht gaan aanpakken. De inschrijftermijn sluit op een voorafbepaalde datum. De opdrachtgevers beoor-delen of de inschrijvingen aan de vooraf gestelde eisen en gunningscriteria voldoen. Vervolgens maakt de opdrachtgever bekend welk bedrijf de opdracht krijgt, dit heet gunning.

Verschillende soorten contracten Bij Ruimte voor de Rivier is gekozen voor Enginee-ring & Construct (E&C) en Design & Construct (D&C) contracten. Vroeger werden het resultaat en de werkwijze uitgebreid beschreven in de bestek-ken (de volledige omschrijving van een uit te voe-ren (bouw)werk). Nu wordt het resultaat nog steeds beschreven maar krijgt de aannemer relatief veel vrijheid om het project op zijn eigen manier uit te voeren. Ook mogen aannemers varianten op de voorgestelde manier van werken indienen. Daar tegenover staat dat de aannemer ook zelf een aantal risico’s draagt. Die vrijheid bij de uitvoering bevordert het gebruik van innovatieve technieken. In de Hondsbroeksche Pleij is hierdoor bijvoor-beeld een innovatieve Duitse mixed-in-place tech-niek gebruikt voor het plaatsen van een kwel-scherm. Ook het toezicht was voorheen anders geregeld. Tijdens de uitvoer was continue iemand aanwezig op het werk die controleerde wat en hoe iets gebeurde. Nu wordt steekproefsgewijs gecon-troleerd of de aannemer doet wat hij heeft beloofd in zijn plan van aanpak. Natuurlijk wordt ook het eindresultaat beoordeeld.

middelgrote tot grote ondernemingen of combinaties die de opdrachten binnenhalen. Zo’n grote aannemer koopt echter vaak wel weer lokaal expertise in. Deze lokale ondernemers kennen de omgeving en weten bij wijze van spreken hoe de hazen lopen. Er is dus wel degelijk sprake van een druppelef-fect wat betreft de lokale werkgelegenheid.

Hoe krijg je commitment van de bestuurders?De initiatiefnemers overleggen regelmatig met de bestuur-ders van andere overheden en betrekken die bij het advies over de plannen. Deze partijen gaan het gebied en de kunst-werken, zoals bruggen, sluizen en gemalen, straks ook behe-ren. Het is dan wel zo handig dat zij aangeven aan welke eisen die moeten voldoen.

Aannemers vroeg betrekken bij Overdiepse polder“De bewoners zijn vanaf het allereerste begin nauw betrokken geweest bij de plannen voor de Overdiepse polder”, vertelt Maartje Thijssen, projectmanager ontpoldering Overdiepse Polder. “Voor de start van de aanbesteding hebben zij tijdens informatiebijeen-komsten en keukentafelgesprekken aangegeven welke eisen we wat hun betreft aan de aannemer zouden moeten stellen.

Nieuw is dat we de markt vroeger hebben benaderd dan we gewend waren. Vroeger ging je pas aanbeste-den als het bestek (de volledige omschrijving van een uit te voeren (bouw)werk) volledig uitgekristalliseerd was. Dus pas als alles was omschreven: het ontwerp, de te gebruiken materialen, leveranciers, werkwijze, etc. Bij Overdiepse polder maken we gebruik van een E&C (Engineering&Construct) contract. Het ontwerp is in grote lijnen klaar, maar we vragen de marktpartij om nog een aantal zaken verder uit te werken, zoals het ontwerp van het nieuwe gemaal en de hele logis-tiek.

We hebben als onderdeel van de aanbestedingsproce-dure een informatiebijeenkomst georganiseerd waar zo’n twintig aannemers op af kwamen. Daar hebben we uitgelegd wat hier moet gebeuren en naar wat voor partij we zoeken. Omdat in het gebied veel boeren wonen, die naar een terp moeten verhuizen, is een van de vereisten dat de aannemer “boervriende-lijk” moet zijn. Ook zijn we in het maatregelgebied gaan kijken. En hebben we een gat gegraven om de samenstelling van de grond te laten zien. Uiteindelijk hebben zeven combinaties van aannemers ingeschre-ven op de aanbesteding. Binnenkort wordt het project definitief gegund.”

www.overdiepsepolder.nl

‘Keukentafelgesprekken en vroegtijdige marktbe-nadering zijn heel nuttig’

Hoe worden de bewoners hierbij betrokken?De bewoners van de maatregelgebieden worden nauw betrok-ken bij het hele proces van projectbeslissing tot schop in de grond. Er vindt veel overleg plaats, er worden voorlichtingsbij-eenkomsten georganiseerd en nieuwsbrieven verspreid. Bij de aanbesteding wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met de wensen van de bewoners ten aanzien van verhuizen, veilig-heid, bereikbaarheid en continuïteit van de bedrijfsvoering. Soms worden hier zelfs voorwaarden over opgenomen in de gunningscriteria en mogen belanghebbende partijen helpen bij het beoordelen van de inschrijvingen.

www.ruimtevoorderivier.nl en klik op zaken doen met ons

Rub

en S

mit

07| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier

Ruimte voor de Rivier rebus

- vaart v+ -n -ts

+

ColofonWaterstand is een kwartaaluitgave van de Programmadirectie Ruimte voor de Rivier (PDR). Met deze nieuwsbrief informeert PDR de bewoners, gebruikers en bestuurders van het Nederlandse rivierengebied over de voortgang van het Programma Ruimte voor de Rivier.

Voor meer informatieProgrammadirectie Ruimte voor de RivierAntwoordnummer 52528 3502 VH UtrechtTel.: 088 - 797 29 00info@ruimtevoorderivier.nl

HoofdredactieEsther van Dijk

FotografieRWS tenzij anders aangegeven

Realisatie, tekst en vormgevingAdequaat communicatie | vM-design

In het Programma Ruimte voor de Rivier werken regionale overheden en Rijk samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De rivier krijgt meer ruimte. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied moet er in economisch, ecologisch en landschappelijk opzicht beter van worden. Meer weten? www.ruimtevoorderivier.nl ISSN nummer: 1876 - 1984

Nederland is een echt waterland. Nederland ligt aan zee en er zijn heel veel rivieren. grote en kleine. De Rijn, Maas, Schelde, IJssel en Waal zijn allemaal rivieren die door Nederland stromen. Ook zijn er veel meren, beekjes en recreatieplassen. al dat water is leuk. Je kan er lekker zwemmen, vissen of varen. en in de winter soms schaatsen. Maar al dat water kan soms ook best lastig zijn.

Een groot stuk van Nederland ligt lager dan de zee. Als we niets doen, kan dit land soms overstromen. Gelukkig liggen er langs de kust al duinen. Voor plekken, waar het water toch nog gevaarlijk kan zijn, bedenken we oplossingen. Zo hebben we de Deltawerken gemaakt in Zeeland. Niet alleen het water uit de zee maar ook het water uit de rivieren kan voor natte voeten zorgen in Nederland. Om de mensen en dieren, die in het rivierengebied wonen, te beschermen tegen het water, maken we dijken. Die moeten het water tegenhouden. Ook hebben we kanalen gegraven en sluizen en gemalen gebouwd.

Meer waterMaar er stroomt steeds meer water door de rivieren. Af en toe stijgt het water in de rivier in een paar dagen heel snel. Omdat het heel lang of heel hard regent. Of omdat heel veel sneeuw smelt in de bergen. Al dat water is heel sterk. En dan kan de dijk breken of er kan water overheen stromen. Dat kan gevaarlijk zijn voor de

Hoi, Ik ben River. Ik ga jullie wat vertellen over Nederland. En al het water dat we hier hebben. Ook heb ik voor jullie een Waterstand quiz gemaakt. En je kan ook de Ruimte voor de Rivier rebus oplossen. Mail de antwoorden naar info@ruimtevoorderivier.nl, vergeet niet je naam en adres erbij te zetten. Doe mee en maak kans op een leuke verrassing!

Tot de volgende keer!

Nederland waterland

voor kids

mensen en dieren die achter de dijken wonen. Daarom gaan we nu op veel plekken de rivier meer ruimte geven. We leggen de dijk dan een stukje verder van de rivier. Ook gra-ven we soms extra geulen of we maken de rivier dieper. Hierdoor zakt het water in de rivier. En stroomt het water niet meer zo snel over de dijken.

Ruimte voor de RivierOp 39 plaatsen in Nederland gaan we projecten uitvoeren om Nederland beter tegen het water te beschermen. Al deze maatregelen bij elkaar heten: Ruimte voor de Rivier. Zo maken we Nederland weer een stukje veiliger. Maar we proberen ook om het meteen nog mooier te maken. Daar vertellen we de volgende keer meer over.

Waterstand quiz

Welke rivier stroomt door Nederland?a) Scheldeb) Mississippic) Donaud) Nijl

Waarmee zorgen we ervoor dat rivieren niet overstromen?a) Grachtenb) Duinenc) Dijkend) Dammen

Hoeveel Ruimte voor de Rivier maatregelen zijn er in Nederland?a) 5b) 87c) 17d) 39

Wat is WEL een Ruimte voor de Rivier maatregel?a) Dijkverleggingb) Eftelingc) Deltawerkend) Afsluitdijk

Idee: houd een spreekbeurt over Ruimte voor de Rivier. Kijk voor informatie op www.ruimtevoorderivier.nl

Waterpret zomer 2010

Edga

r R

ieff

Nel

leke

Pin

xter

Julie

tte

den

Boer

08| Oktober 2010 | Ruimte voor de Rivier