(uit Self Comes To Mind, door Antonio Damasio, New York 2010)

Vertaling ramodeboer © 2014

vert

alin

gra

mo

de

bo

er

@2

01

4

2

Wat heeft bewustzijn eigenlijk bijgedragen?

Het antwoord is een grote verscheidenheid van zichtbare en niet zo duidelijke voordelen inhet beheer van het leven. Zelfs op de eenvoudigste niveaus helpt bewustzijn het optimalise-ren van reacties op omgevingsomstandigheden. Door verwerking in de bewuste geest leverenbeelden details over de omgeving, en die gegevens kunnen worden gebruikt om de precisievan een noodzakelijke respons te verhogen, bijvoorbeeld de exacte beweging die een bedrei-ging zal neutraliseren of garantie voor de vangst van een prooi. Maar beeldprecisie is slechtseen deel van het voordeel van een bewuste geest.

Het leeuwendeel van het voordeel komt, vermoed ik, uit het feit dat in een bewuste geest deverwerking van omgevingsbeelden wordt gestuurd door een bepaalde set van innerlijke beel-den, die van de persoon’s levende organisme zoals gerepresenteerd in het zelf. Het zelf richthet proces van de geest, het doordrenkt het avontuur van het ontmoeten van andere objec-ten en evenementen met een motivatie, het doordringt de ontdekking van de wereld buitende hersenen met zorg voor het belangrijkste directe probleem voor het organisme: de suc-cesvolle regulering van het leven.

Deze zorg wordt van nature gegenereerd door het zelf proces, waarvan de grondslag ligt inoorspronkelijke en aangepaste lichamelijke gevoelens. Het spontaan, intrinsiek voelende zelfsignaleert direct de mate van zorg en behoefte die aanwezig zijn op elk moment, als gevolgvan de gevoelskleur en intensiteit van de gevoelsstaten.

Doordat het proces van bewustzijn complexer werd en medegeëvolueerde functies als ge-heugen, redeneren en taal een rol gingen spelen, werden verdere voordelen van bewustzijngeïntroduceerd. Die voordelen hebben vooral betrekking op planning en overleg. De voorde-len hiervan zijn legio. Het werd mogelijk om de mogelijke toekomst te overzien en automati-sche reacties te vertragen of af te remmen.

Een voorbeeld van deze evolutionair nieuwe capaciteit is vertraagde bevrediging, het bere-kend inruilen van iets goeds nu, voor iets beter later - of het afzien van iets goeds nu wanneerbij het overzien van de toekomst blijkt dat het ook iets ergs zal veroorzaken. Dit is de tendensvan het bewustzijn, die ons een fijner management van fundamentele homeostase bracht en,uiteindelijk, het begin van socioculturele homeostase (waarover Damasio later in het boekschrijft).

Tal van bewuste, zeer succesvolle gedragingen zijn aanwezig in veel niet-menselijke soortenmet voldoende complexe hersenen: de voorbeelden zijn duidelijk overal om ons heen, hetmeest spectaculair in zoogdieren. Bij de mens, echter, heeft bewustzijn zijn huidige hoogte-punt bereikt dankzij het uitgebreide geheugen, redeneren en taal. Ik stel voor dat de piekafkomstig is van de versterking van het kennende zelf, en van zijn vermogen om de hachelijkesituaties en mogelijkheden van het menselijke bestaan te onthullen.

vert

alin

gra

mo

de

bo

er

@2

01

4

3

Sommigen zullen zeggen dat in die openbaring een tragisch verlies ligt, van onschuld notabene, door alles wat de openbaring ons vertelt over de gebreken van de natuur en van hetdrama waar we voor staan, voor alle verleidingen die zij onze blik voorlegt, voor alle kwaaddat zij ontmaskert.

Hoe het ook zij, het is niet aan ons om te kiezen. Bewustzijn heeft zeker de groei van kennisen de ontwikkeling van wetenschap en technologie mogelijk gemaakt. Twee manieren waaropwe kunnen proberen om de door de menselijk bewuste staat blootgelegde hachelijke situa-ties en mogelijkheden te beheren.