Wat gaat er in dat hoofd om? Een kijkje in het schrijfproces van mbo ...
4
Les 192 dec ’14 Het opstellen van een tekst is een complex cognitief proces, waarbij je als schrijver voortdurend beslissingen moet nemen, en herzien, op allerlei verschillende niveaus. Uit recent on- derzoek onder Nederlandse vmbo- leerlingen (De Milliano, Van Gelde- ren & Sleegers (2012)) blijkt dat er significante correlaties bestaan tussen de inzet van cognitieve processen door leerlingen en de kwaliteit van hun schrijfproduct. De kwaliteit van een geschreven tekst wordt bepaald door een aantal verschillende dimen- sies, die allemaal op orde moeten zijn wil het geheel de toets der kritiek kunnen doorstaan. Ten eerste moet een tekst aansluiten bij het doel dat de schrijver ermee wil bereiken en aansluiten bij het publiek waarvoor de tekst bedoeld is (niet te moeilijk, niet te makkelijk, de juiste ‘toon’ en aanspreekvormen). Verder moet de structuur van de tekst een goed begrip van de argu- mentatie ondersteunen. Daarnaast moet de tekst ook lexicaal, stilistisch, grammaticaal en qua taalverzorging (spelling, interpunctie) op orde zijn. In fases In de theorievorming over de cogni- tieve processen die een schrijver inzet gedurende het opstellen van een tekst, zijn er twee stellingen die door een groot aantal onderzoekers onderschre- ven worden. De eerste stelling is dat het schrijfproces van goede schrijvers in fases verloopt: er is sprake van een voorbereidende fase (voordat de schrijver de pen op het papier zet), een schrijffase (waarin de schrijver bezig is met het formuleren van zin- nen) en een fase ná het schrijven als de eerste versie van een tekst klaar is en de schrijver gaat reviseren en corri- geren (Scardamalia & Bereiter (1987)). In iedere fase zet een schrijver allerlei cognitieve processen in, maar het is niet zo dat bij ieder van deze fases een aantal specifieke cognitieve processen hoort. De tweede stelling is dat cog- nitieve processen gedurende het op- stellen van een tekst telkens terugke- ren en opnieuw ingezet worden op verschillende plekken in een schrijf- proces. Met andere woorden, het op- stellen van een tekst is een recursief cognitief proces. Een voorbeeld hiervan is voorken- nis activeren. Als je een sollicitatie- brief schrijft voor een bijbaantje als vakkenvuller in een supermarkt, begin je misschien met de vraag wat je weet over werken in een supermarkt. En naarmate de tekst vordert, kom je als schrijver steeds meer aan de details toe. Wat is belangrijk voor een vak- kenvuller? Je moet nauwkeurig werken, want in het schap moet alles netjes geordend worden neergezet. En is klantvriendelijkheid belangrijk, of is het vooral belangrijk dat je sterk en fit bent? Op die manier leidt re- Wat gaat er in dat hoofd om? Een kijkje in het schrijfproces van mbo-leerlingen Sinds de invoering van het REFERENTIEKADER TAAL moeten ook alle mbo-leerlingen een voorgeschreven minimumniveau behalen op het domein schrijven. Ervaringen in de praktijk maken duidelijk dat veel leerlingen hier veel moeite mee zullen hebben. In dit artikel doen de auteurs verslag van een onderzoek naar de wijze waarop eerstejaars mbo-leerlingen van niveau 3 en 4 een veel voorkomende schrijftaak (het schrijven van een sollicitatiebrief) aanpakken. Het doel van het onderzoek was het vinden van aanknopingspunten om het onderwijs aan deze doelgroep beter te laten aansluiten bij hun niveau en belevingswereld. Roos Scharten Andrea Netten Heleen Strating Chantal Vermeeren Het schrijfproces van goede schrijvers verloopt in fases: een voorbereidende fase, een schrijffase en een fase ná het schrijven
Transcript of Wat gaat er in dat hoofd om? Een kijkje in het schrijfproces van mbo ...
Les
192
�
dec
’14
Hetopstellenvaneentekstiseencomplexcognitiefproces,waarbijjealsschrijvervoortdurendbeslissingenmoetnemen,enherzien,opallerleiverschillendeniveaus.Uitrecenton-derzoekonderNederlandsevmbo-leerlingen(DeMilliano,VanGelde-ren&Sleegers(2012))blijktdatersignificantecorrelatiesbestaantussendeinzetvancognitieveprocessendoorleerlingenendekwaliteitvanhunschrijfproduct.Dekwaliteitvaneengeschreventekstwordtbepaalddooreenaantalverschillendedimen-sies,dieallemaalopordemoetenzijnwilhetgeheeldetoetsderkritiekkunnendoorstaan.
Teneerstemoeteentekstaansluitenbijhetdoeldatdeschrijverermeewilbereikenenaansluitenbijhetpubliekwaarvoordetekstbedoeldis(niettemoeilijk,niettemakkelijk,dejuiste‘toon’enaanspreekvormen).
Verdermoetdestructuurvandeteksteengoedbegripvandeargu-mentatieondersteunen.Daarnaastmoetdetekstooklexicaal, stilistisch, grammaticaalenquataalverzorging(spelling,interpunctie)opordezijn.
In fasesIndetheorievormingoverdecogni-tieveprocessendieeenschrijverinzetgedurendehetopstellenvaneentekst,zijnertweestellingendiedooreengrootaantalonderzoekersonderschre-venworden.Deeerstestellingisdat
hetschrijfprocesvangoedeschrijversinfasesverloopt:erissprakevaneenvoorbereidendefase(voordatdeschrijverdepenophetpapierzet),eenschrijffase(waarindeschrijverbezigismethetformulerenvanzin-nen)eneenfase ná het schrijvenalsdeeersteversievaneentekstklaarisendeschrijvergaatreviserenencorri-geren(Scardamalia&Bereiter(1987)).Iniederefasezeteenschrijverallerleicognitieveprocessenin,maarhetisnietzodatbijiedervandezefaseseenaantalspecifiekecognitieveprocessenhoort.Detweedestellingisdatcog-nitieveprocessengedurendehetop-stellenvaneenteksttelkensterugke-renenopnieuwingezetwordenopverschillendeplekkenineenschrijf-proces.Metanderewoorden,hetop-stellenvaneentekstiseenrecursief cognitief proces.
Eenvoorbeeldhiervanisvoorken-nisactiveren.Alsjeeensollicitatie-briefschrijftvooreenbijbaantjealsvakkenvullerineensupermarkt,beginjemisschienmetdevraagwatjeweetoverwerkenineensupermarkt.Ennaarmatedetekstvordert,komjealsschrijversteedsmeeraandedetailstoe.Watisbelangrijkvooreenvak-kenvuller?Jemoetnauwkeurigwerken,wantinhetschapmoetallesnetjesgeordendwordenneergezet.Enisklantvriendelijkheidbelangrijk,ofishetvooralbelangrijkdatjesterkenfitbent?Opdiemanierleidtre-
Wat gaat er in dat hoofd om?Een kijkje in het schrijfproces van mbo-leerlingen
Sindsdeinvoeringvanhetreferentiekader taalmoetenook
allembo-leerlingeneenvoorgeschrevenminimumniveau
behalenophetdomeinschrijven.Ervaringenindepraktijkmakenduidelijkdatveelleerlingenhierveelmoeitemeezullenhebben.
Inditartikeldoendeauteursverslagvaneenonderzoeknaar
dewijzewaaropeerstejaarsmbo-leerlingenvanniveau3en4eenveelvoorkomende
schrijftaak(hetschrijvenvaneensollicitatiebrief)aanpakken.Het
doelvanhetonderzoekwashetvindenvanaanknopingspunten
omhetonderwijsaandezedoelgroepbetertelaten
aansluitenbijhunniveauenbelevingswereld.
Roos
Sch
arte
n An
drea
Net
ten
Hel
een
Stra
ting
Chan
tal V
erm
eere
n
Hetschrijfprocesvangoedeschrijversverlooptinfases:eenvoorbereidendefase,eenschrijffaseeneenfasenáhetschrijven
�
Les
192
dec
’14
cursietotverfijningvandetekst;debeslissingenkenneneenverloopvangrootnaarklein.
Naasthetrecursievekaraktervanhetschrijfproceswaarbijcognitieveprocessentelkensopnieuwwordeningezet,iserwelenigverbandtussendefasesvanhetschrijfprocesenhetoptredendecognitieveproces.Eengoedvoorbeelddaarvanisplannen:datistypischeenactiviteitdiemeerplaatsvindtaanhetbeginvaneenschrijfprocesensteedsmindervoorkomtnaarmatedeschrijvervordert(Rijlaarsdam&VandenBergh(2006)).
Indeanalysevandewijzewaaropeerstejaarsmbo-leerlingeneenschrijf-taakaanpakken,hebbenwijervoorgekozendevolgendevijfcognitieveactiviteitenonderdeloeptenemen:
Plannen:informatieverzamelen,eenschrijfplanmaken,deinhoudvanwatjegaatschrijvenvaststellen.
Oriënteren:voorkennisactiveren,nadenkenoverhetdoel,hetpu-bliekenhetteksttype.
Monitoren:zowelinhoudelijkalspro-cesmatigheteigenschrijfprocesvolgen;werkiknogwelnaarmijndoeltoe?Werkiknogvolgensplanning?
Evalueren:degeschreventeksther-lezenendaarbijaandachtbestedenaanaansluitingopdoelenpubliek.
Reviseren:degeschreventekstcor-rigerenenaanvullen.
De Hardop DenktaakHetafnemenvaneenhardopdenk-taakiseenveeltoegepasteonder-zoekstechniekomcognitieveproces-senoptesporenenteidentificeren(Hayes&Flower(1980);Fox,Ericsson&Best(2011)).Cognitieveprocessenalsplannen,voorkennisac-tiverenenevaluerenzijnmeestalnietwaartenemeninhetgedragdateenpersoonvertoont.Eenstandaardob-servatievoldoethierdusniet.Hetal-ternatiefisomproefpersoneneentaakuittelatenvoerendieeenbepaaldcognitiefprocesvergt,enzetijdenshetuitvoerenvandietaaktestimule-renomvoortdurendhardoptever-woordenwatzedenken.Inonson-derzoekhebbenwetwaalfeerstejaarsmbo-leerlingen(BOLniveau3en4)tijdenseenhardopdenktaakeensolli-citatiebrieflatenschrijven.Datheb-benzetweemaalgedaan:aanhetbe-ginvanhetschooljaar(september2012)enaanheteind(juni2013).Deleerlingenwarenallemaal17of18jaaroudtijdensdeafname.
Tijdenshetmakenvandeopdrachtwerdendeleerlingendooreenge-traindeonderzoeksassistentgestimu-leerdomhungedachtenteverwoor-den.Deonderzoeksassistentengavenalleenaansporingen(prompts),zoals‘vertelwaarjeaandenkt’of‘watdenkjenu?’.Dezesessieszijnop-genomen(beeldengeluid),enver-volgensuitgeschreventoteenzoge-naamd‘protocol’.Daarbijzijnalleuitsprakenvandeproefpersonenge-noteerd,maarookhunwaarneembare
gedrag(bijvoorbeeld:teruglezenvandetekstdiezealgeschrevenhebben).Dezeuitgeschrevendocumenten,deprotocollen,zijnhetmateriaalwaaropdeanalyseszijnuitgevoerd.Dieanaly-sesverlopenineenaantalstappen:opbasisvandetheorieiseenlijstop-gesteldvantypenuitingendiekunnenvoorkomenineenspecifiekefasevanhetschrijfproces.Bijiedertypeuitingisbekekenofhetalsuitingvaneenspecifiekcognitiefproceskanwordenbeschouwdenzoja,welkcognitiefproces.Vervolgenszijnalleindivi-dueleuitingenengedragingenuitdeprotocollengescoord:totwelktypebehoortdezeuitspraakofditgedragvandeproefpersoon?
Wat hebben we gezien?Bijhetanalyserenhebbenweeerstge-kekennaarhetverschiltussenvoor-ennameting:zienweeenverschilinaan-pakeninresultaatnaeenjaaronder-wijswaarbijdeleerlingenspecifiekeinstructiehebbenontvangenopschrijfvaardigheid?Algemeenkanwordengeconstateerddaternietofnauwelijksverschillenzijntussenvoor-ennameting.
Overdeprestaties(debeoordelingvandesollicitatiebrief)kunnenwekortzijn:deleerlingenuitdeonder-zoeksgroeplatengeengroeiziennaeenjaaronderwijs.Deschrijfproduc-tenuitdevoor-ennametingzijnkwalitatiefnagenoeggelijk.Deleer-lingendieinseptemberdebestebriefschreven,dedendatinjuniweer.Betekentditdathetonderwijsdatde
�
Les
192
dec
’14
leerlingeneenjaarlanghebbenont-vangen,nietheeftgeleidtoteenbeterschrijfproduct?Enwatmoetenwedeleerlingendanbiedenomweltoteenbeterschrijfproducttekomen?Omdatteonderzoekenhebbenwegeke-kennaardecognitieveprocessendiedeleerlingeninzettenendievergele-kenmetdeprocessendiezezoudenmoeteninzettentijdensdeverschil-lendefasesvanhetschrijfproces.
Drie fasesBijdeanalysevandeprotocollenishetschrijfprocesvandeleerlingenal-lereerstingedeeldindedrieeerderge-noemdefases:voor,tijdensennahetschrijven.Perfaseisvervolgensgeke-kennaarhetoptredenvandeeerder-genoemdevijfcognitieveprocessen.
Tijdensdeeerstefase,vóór het schrijven,zijnereenpaarleerlingendienadenkenoverhoezedeopdrachtgaanuitvoeren.Maargeenenkeleleerlingmaaktaantekeningenenslechtséénleerlingactiveertvoorken-nis.Deeerstefaseduurtover’talge-meenheelergkort:variërendvan29tot126seconden.Ineerdereonder-zoekeniseencorrelatievastgesteldtussendelengtevandezeopstarttijdendekwaliteitvanheteindproduct:hoelangerdeopstarttijd,hoebeterdegeschreventekst(Bereiter&Scarda-malia(1987)).
Tijdensdetweedefase,gedurende het schrijven,denkendemeesteleer-lingennaoverdeopzetvanhunbrief.
Ookhoudenzehetdoelvandetekstindegaten.Demeesteleerlingenherlezendelenvanhunbrief,maarzelijkendaargeenconsequentiesaanteverbinden:erwordtnauwelijksherschrevenofgecor-rigeerd.Ennetzoalstijdensdeeerstefasezienweheelergweinigactiviteitendiesamenhangenmetoriënteren,zoalsvoorkennisactiveren.
Ookdederdefase,als(deeersteversievan)de brief is afgerond,isvaakheelkort.Erzijnleerlingendiedelaatstepuntzettenenogenblikke-lijkhetvelpapierwaaropzehebbengeschreven,vanzichafduwen:‘Zo,klaar.’Slechtseenenkeleleerlingher-leesteendeelvandebriefofdenktnaoverdeinhoudvandebrief.Slechtséénleerlingevalueertdeeigentaak-aanpak.Tijdensdevoormetingvoertgeenenkeleleerlingcorrectiesdoorindebrief,tijdensdenametingzijnerdrieleerlingendiedatweldoen.
Demeestopvallendeobservatieisdateroverhetalgemeenheelergweinigcognitieveprocessenwaar-neembaarzijnbijdezeleerlingen.Ookdeindelinginfases,diekarakte-ristiekisvoorervarenschrijvers,isvaaknauwelijkswaarneembaar.Decognitieveprocessendiewezien(behorendbijcognitieveprocestypes:plannen,monitoren,evalueren)vin-denhoofdzakelijkplaatsgedurendedetweedefase:dustijdenshetopschrij-venvandetekst.Opvallendisookhetvrijwelontbre-kenvanhetprocestypeoriënteren:
erwordtnietofnauwelijksnagedachtoverhetonderwerpvandetekst.Indezelijnpastookdeobservatiedatgeenenkeleleerling,nochindevoor-,nochindenameting,eenschrijfplanmaakt(plannen):eenpaarkorteaantekeningenoverwaterindebriefmoetkomen.Enhetbesefdateeneenmaalgeschreventekstverbe-terdkanworden(evalueren,revise-ren)isookbijslechtsweinigleerlin-genaanwezig.
Aanknopingspunten voor het onderwijs Weziendatdeleerlingeninonson-derzoekdeneiginghebbenom‘hetschrijvenvaneentekst’gelijktestel-lenaandehandelingvanhetschrij-ven.Develebeslissingendiejealsschrijvermoetnemenbijhetopstel-lenvaneentekst,overinhoud,struc-tuur,doelgroepetc.,nemenzijbijnaallemaalterwijlzeaanhetformulerenzijn.Hetbesefdathetopstellenvaneenteksteenprocesisdatjeinfaseskuntuitvoerenlijktveelalteontbre-ken.Leerlingenstelleninpraktijkhetuitvoerenvaneenschrijftaakdusgro-tendeelsgelijkaanhetproducerenvanhandschrift.Determ‘schrijven’roeptmogelijkdeverkeerdeassociatieopbijleerlingen.Eentermdiebeteruit-druktdathethiergaatomeencom-plexeactiviteit,isdeterm‘stellen’dieookinhetprimaironderwijsgebruiktwordt.Indecontextvanhetberoeps-onderwijswordtdaarbijuiteraardaan-
Hetisdemoeitewaardominhetonderwijsdeleerlingeniederefaseafzonderlijktelatendoorlopen
9
Les
192
dec
’14
geslotenbijdeberoepscontext,enkanbijvoorbeeldwordengesprokenover‘hetopstellenvaneenbrief/memo/etc.’.
Hetopstellenvaneensollicitatiebriefblijktinfeiteeentecomplexeop-drachtvoordezeleerlingen.Zeslaanproces-endenkstappenoverenbe-reikendaardooreenmindergoedre-sultaat.Hetisdemoeitewaardominhetonderwijsdefasesvanhetschrijf-procesexplicietvanelkaarteonder-scheidenenomdeleerlingeniederefaseafzonderlijktelatendoorlopen.Datkanbijvoorbeelddoordeleerlin-geneenschrijfplantelatenmakenendoorhendeeersteversievanhetschrijfproducttelateninleverenvoorfeedbackvoordatzehuneindproductgaanschrijven.Ookhetexplicietla-tenherlezenvandeeigentekstenleerlingenelkaarstekstenlatenbeoor-delenmiddelspeer-feedbacknadatdeeersteversieisafgerond,isbelangrijk.Docentenkunnenhierineengroterolspelendoorleerlingentebegeleidenbijdeverschillendefasesvanhetschrijvenvaneentekst,doorgoede
voorbeeldenvandeopbouwvanhetschrijfproducttelatenzienendoorindebegeleidingalerttezijnopdever-schillendefasesvanhetschrijfproces.
Roos SchartenAndrea NettenHeleen Strating Chantal Vermeeren
De auteurs zijn werkzaam bij het Exper-tisecentrum Nederlands
Correspondentie: [email protected]
LiteratuurBereiter,C.&M.Scardamalia(1987).
the pSychology of written communication.Hillsdale,NewJersey:LawrenceErlbaumAssocia-tes,Publishers.
DeMilliano,I.,A.vanGelderen&P.Sleegers(2012).patternS of cog-nitiVe Self-regulation of aDo-leScent Struggling writerS.WrittenCommunication29(3):pa-gina303-325.
Fox,M.C.,K.A.Ericsson&R.Best(2011).Do proceDureS for Ver-Bal reporting of thinking haVe to Be reactiVe? AMeta-AnalysisanRecommendationsforBestRe-portingMethods.PsychologicalBulletin137:2.
Hayes,J.R.&L.S.Flower(1980).iDentifying the organization of writing proceSSeS.In:Gregg,
L.W.&Steinberg,E.R.,CognitiveProcessesinWriting.Hillsdale,NewJersey:LawrenceErlbaumAs-sociates,Publishers.
Rijlaarsdam,G.&H.vandenBergh(2006). writing proceSS theory. a functional Dynamic ap-proach.In:MacArthur,C.A.,Gra-ham,S.&Fitzgerald,J.(eds)Hand-bookofWritingResearch.NewYord:TheGuilfordPress.
Vier herkenbare verhalen van nieuwkomers staan centraal:
Watsana uit Thailand die verliefd is op haar Nederlandse partner, Ismahan uit Somalië die in het asielzoekerscentrum heeft gewoond, Jarek uit Polen die hier werkt omdat hij geld wil verdienen voor zijn familie en de ColombiaanseAntonio die zijn vrouw op het werk heeft leren kennen.
Een beginnersmethode voor laag-en middenopgeleiden.
WIJ WonEn nu In nEdErlAnd
met hoogfrequente woorden uit het dagelijks leven van nieuw-komers,complete vertalingen van de teksten uit het eerste deel,met vertalingen van de woorden in 17 talen,met aandacht voor de uitspraak van de Nederlandse klanken,veel herhalingen om de woorden in te laten slijpen,met oefeningen in de woordvolg-orde volgens het 123-systeem,met veel actieve spreek-opdrachten,na iedere les buitenschoolse opdrachtenmet filmpjes en luisterfragmenten via de website wijwonen.numet toetsen en eindopdrachten
TE bESTEllEn vIA
Wij wonen nu in nederland kost 42,50 euro inclusief de inlog voor
de website.
