Jan SteenJan SteenWANDELROUTE

ONTDEK HET DORP VANJan Steen Jan Steen

Maak een wandeling door de historische dorpskern van Warmond en ontdek hoe deze terug te vinden is in het werk van Jan Steen. Wist u dat deze Hollandse meester diverse van zijn wereldberoemde werken schilderde in zijn Warmondse jaren?

U leert meer over de gebruikte symboliek en het dagelijks leven in de Gouden Eeuw. Op de route vindt u ook diverse horecagelegenheden.

Het huis van Jan Steen

START

ROLSTOEL

BEREIKBAARHEID

OPLAADPUNTEN

Parkeerplaats De Krogt , achter Theater het Trefpunt, te bereiken via de Laan van Oostergeest, 2361 GA Warmond .

Openbaar vervoer:Met de trein kunt u gaan via Leiden Centraal of station Sassenheim. Vanuit beide stations rijdt buslijn 50 naar Warmond. Uitstappen bij halte Warmundastraat of halte De Baan . Zie 9292.nl.

Auto: Neem op de A44 de afslag Warmond. Ga in Warmond bij het weiland met het ooievaarsnest rechtsaf de Laan van Oostergeest in. Ga direct links om gratis te parkeren. U kunt ook bij de Gemeentehaven parkeren. Hier is het eindpunt van de wandeling.

De wandeling is goed toegankelijk met rolstoel of rollator.

Elektrische fiets: bij restaurant Het Wapen van Warmond of bij de VVV winkel aan de Gemeentehaven .Elektrische auto: bij de VVV winkel.

OP WEG

Jan Steen is geboren in 1626 te Leiden. Hij groeide op in een gezin dat niet onbemiddeld was. Zijn ouders hadden een brouwerij. Daarmee hoorden ze tot de gegoede burgerij. Hij kreeg een goede opleiding bij de Latijnse school waar ook Rembrandt op heeft gezeten en daarna ging hij naar de universiteit. Dat was echter niet van lange duur. Jan wilde schilderen. Hij trok naar Utrecht om daar het vak te leren bij de Duitse meesterschilder Nicolaus Knüpfer. Hij werd toegelaten tot het Utrechtse St Lucas schilders-gilde en kreeg de titel meester-schilder.

Jan ging in Den Haag samenwerken met de Leidse schilder Jan van Goyen en trok bij hem in. Op 3 oktober 1649 trouwde Jan met de dochter van Jan van Goyen. Hij was toen 23 jaar oud.

Na 5 jaar verhuisde Jan met zijn Grietje (Margriet van Goyen) en hun kinderen naar Delft. Daar kochten ze met een lening de herberg De Slanghe. Dit gaf een vaste bron van inkomsten naast het schilderen. Vrij snel was er een enorme ontploffing van een van de kruitkamers in het centrum. Daardoor vermeden mensen het centrum van Delft en ging het slecht met de zaak. Na twee jaar hebben ze de herberg verkocht en verhuisden ze met schulden naar Warmond.

INLEIDING

A44

N446

N445

N444

N444

N444

N208

KOOIPLEIN

NAGELBRUG

3 NOORDWIJKERHOUT

4 WARMOND

6 VOORHOUT

5 SASSENHEIM

6 HOOGMADE6 HOOGMADE

H O U T K W A R T I E R

Z I J L W I J K

M E R E N W I J K

S L A A G H W I J K

L E Y H O F

B U I T E N H O F

H O O G H

T E I J L I N G E N

M O R S E B E L

H A A S W I J K

P O E L G E E S T

L E E D E W I J K

LEIDEN

LEIDERDORP

OEGSTGEEST

SASSENHEIM

VOORHOUT

Warmond

Kaag

Buitenkaag

Oud Ade

L I SSE RD I JK

HOOF D -

WE

G

L I SSERD I JK

H U I G S L O T E R D I J K

ZWE

ILAN

D-

STRAAT

HOOFDWEG

LE IDSE ME ER-ST RA AT

EIMERST R A AT

Bu i t e n k aa g

-

p a d

SC

HIP

HO

LW

EG

YP

EN

BU

RG

B O C HTW I LL EM DE Z WIJ G E R L AAN

WILLEM DE ZWIJGERLA AN

WIL

LEM DE Z

W

IJ

GERLAANOEG

STGEESTER

WEG

SUMATRASTRAAT

PARM

ENTI

ER-W

EG

PARAMA R IBO-

STRA

AT

JULI

ANA-

KADE

CORA

NT I JNSTRAAT

ANTILLENSTRAAT

HAAR

LEM

MER

WEG

MAR

EDIJ

K

A . F

OKKE

R- WE

G

PAST

EURS

TRAA

T

HANS

ENST

RAAT

SCHAP ENWEI

E DISONS TRAAT

MARN IXSTR .

FL EM ING S TR .

Nicke

rie-

pad

V ir u

l yp a

d

Ta

m boe r p .

GO

OIM

EE

RLA

AN

GO

OIM

EE

RLA

AN

V E L U W E M E E R L A A N

IJSSELMEER

LAAN

ZWAR

TEMEER

-

LAAN

K E T E L M E ER -

L A A N

BOSROD E

BOSR

ODE

HAARLEMMERWEG

HAARLEMMERWEG

HAARLEMMERW

EG

F LEVO-W

EG

D R O NTERMEER-

LAAN

ROZENP.

WILL EM DE ZWIJGERLAA N

WILLEM DE ZWIJGERLAAN

STAD

SPOL

DER-

WEG

SPERWE R -

H O R ST

GABRIËL

METSUSTRAAT

ZONNEB LOE M

KI E K E ND I E FHORST

H ALLE

NWEG

HALLEN-

WEG

KORENBLOEM

DRIEMASTER-WAL

BEEKFO REL

VOSS

EBES

HEID

EZE G

GE

EVENEMENTEN-

L AAN

AKKERHOOR N B L OEM

M ILANEN-

HORST

KLIM

ROOS

VOSSEMEERLAAN

PR IMUL A DUIN

ZWAN

E NZI

JDE

ST OELENMATTERSTRAAT

FLEVO-DWARSW.

FAKK

ELGR

AS

SAF F RAAN-

TUIN

ST O K R O OS

DONS

V LIN

DER

GARD

ENIA

-

DAL

FLORIS VERSTERLAAN

DAM

LOPE

R-W

ERF

KWIK S T AART-H O EK

HOM M E LVELD

LEID

ATO-

WEG

JAN L IE

VENS-

STRAAT

SCHARENSLIEPSTRAAT

BEUK

ENROD

E

IEPE

NRO

DE

GLOXINIA D AL

HAVIKS-

H ORS

T

FREESIA- DAL

ZANDZEGGE

EDE L

KARPER

J. V.

S T O L -BERGH.

ARENDS-

HORST

MARED I J K

HERMEL IJN V L INDER

F U C HS I A - D AL

ZIJL -

DONK

DE

PLAATS

ANNA

V.

BURE

NHOF

VEN TERST

RAAT

A. CRIJNSSENSTR.

ROS-

MOLEN

LEBEAUHOF

STRO

B LOE

M

KOPER- MOLEN

COSME ADUIN

KRUI

SBES

A. A

GNES

STR.

STRA

NDSC

HELP

ENBA

NK

MO L ENZ ICHT

PURP

ERFO R

EL

K OGGEW AL

MOS R OOS

R I D DE R - SPOO

RTUI

N

SPOO

R- BLOE

M

KORVE

TWAL

PAP IER- MOLEN

TEUN I SBLOEM

L. V . L

E IJDENSTR.

BRIK K E NW

A L

KRAAIEN-HOR ST

OLME

NROD

E

ZEEWIER

UILE

N-HO

RST

F . V. M

IER ISSTR .

TU INBANK

GOUDK A R PE

R

KLAP

ROO S

MEREN-

DONK

HEIVL INDER

AKEN

WER

F

VL IERV L INDER

V IOLADUIN

VUUR-

B L OEM

GI L IA - DAL

ZAALSP ORTSTR.

OL IEM O LEN

TAPTADESTR .

C ONDO

RHORST

DE

Z I JDE

N W E . M A R N I X S T R .

ZAL MFOREL

ESSE

NROD

E

WUL

KENB

ANK

P . BOTHSTR.

WOU

DBES

L INTGRA S

DE RODE

DE

HO E K

PARK

ZICH

T

B I J E N V E L D

IXIA

DAL

TAKWIER

Joop

V e r v o o r n -

p a d

J o o p V e r v o o r n - p a d

H a v i k -

p a d

M o l e n a a r s p .

' t J o p p e - p ad

Ka p e l l e n -pad

S ta d

s po l

d er p

a d

Veerpo

lder

-pa

d

B r o e k -

w e g

B r oe k -

w e g

B r oe k -

w e g

B roek -

weg

B r oe k w

e g

B lo e

me n -

pa d

Prin

s Cl a

u s-

weg

K r a a i en -p a d

P r i n s C l a u s -p a d

Werv e -

p a d

C o r n e t -

k a d e

Sch

aduw-

pad

Zwarte

Pad

V i s s e r s -

p a d

Cond

orp.

D w e r g w i e r

R o e k e n p a d

S p e r w e rpa d

U i l e npa d

L o b e l i a d a l

Hors

tenp

ad

Be s s e n p a d

Tu i n pad

Mo s

kee p a d

S n i p penp a d

Rave

n pad

Re i g e r p .

Haze

p .

Rozen

pad

Roze

npad

R I J NSBURGER -

W E G DE

LLA

ER

TWEG

Z W E I L A N D L A A N

HO

UTL

AAN

K A GERSTR.

F A L JER I L S T R .

BOER

HAAV

ELAA

N

BOER

HAAV

ELAA

N

MARI

ËNPO

EL-

STRA

AT

AN T O N I E DUYCKL AA N

ALB INUSDR .

W ASSEN AARSE -

WE G

WAR

MOND

ERW

.

PAV I U S STRAAT

D IEPERPOELLAAN

KLEI

POEL

PAD

HANEP

OELP .

VENNE MEERSTR .

V A N S W I E T E N S TR .

OEGS

TGEE

STER

-W

EG

HOUTLAAN

KAGER

-

STRA

AT

G r o e n e

M a r e -d i j k

J.

K nu t

t el -

p ad

J o h a n d e K o s t e rw e g

He u r ni u

s st r a

a t

OUDE SPOORBAAN

OU

DE

SP

OO

RBAAN

OUDE

SP OOR-BAANPROVINC IALEW

EG

PROVINCIALEWEG

E N G E L E N -D A A L

BUIT

ENHOF LAAN

B UIT

EN

HO

FLA A

N

T O R E N W A C H T

RIET

S C HANS

D I JKWACHT

DIJKWACHT

POORTWACHT

BLOEMER D

BURC

HT-

PLEIN

JA C O B A VAN BE IER E NL A AN

BU IT ENTOCHT

BRUGW ACHT

BRUG

WACHT

LE IDSEDREEF

SLUISWA CHT

BUIT ENDIJK LAAN

ZIJLD IJK

L ENTEKADE

KLOM

PENM

AKER

BRAN

D WAC

HT

KLER

KEN

-

HOF

KLOOSTERH.

M E E RBURG-

LAAN WINTERKAD E

BU R G ER-

HOF

VAN

DER

HAVE

-LA

AN

S C HIL DWACHT

WAG EN-

MAKER

ZOMERKADE

M. V

. O

OSTEN RI JKL

N.

KE IZERSHOF

VORSTENHOF

HOEF

SMID

M. V

. HONG AR

IJEL

N.E.

V. E

N GEL

ANDL

N.

HER E NHOF

HOOIWEIDE

OLIESLAGER

POL DE RTOCHT

VIJVERHOF

TOUWS LAGER

MOLE NTO C HT

SATURNUS

SPEELWEIDE

MERCURIUS

VAN D. PLO E G P.

BOSDREEF

D w a r s w a t e r i n g k a d e

D w a r s w a t e r i n g k a d e

Koni

ngs-

hof

N i e v a a r t -p a d

Hobo

laan

Prin

s en -

h of

O v e r t o c h t

LE IDSE -

WEG

ZIJLD I JK

N IEUWEWEG

ZIJLSTROOM

VOER

-

STRAAT

MAA

LDER

I J

LORR

IE

HE L LEGATSPOLDER

HA

AR

LE

MM

ER

TR

EK

VA

AR

T

HA

AR

L EMMERTREKVA

AR

T

AB

TS

PO

EL

-

WE

G

LN. V

. OU

D-P

OE

LGE

ES

T

O E G S T G E E S T E R W .

LE

EB

RU

G

P R E S I D E N T K E N N E D Y L A AN

HAARLEMMERSTRAATWEG

K L E Y N P R O F F I J T - L AAN

ERASMUS -

LAAN

L A N G E V O O R T

M O R S E B E L L A A N

HOFB

ROUC

KERL

AAN

HOFB

ROUC

KERL

AAN

ALDO

VAN

EYCK-LAAN

GERRIT

RIET

VELD

-

LAAN

MENS

O

KAME

RLIN

GH

ONNE

SLAA

N

LOTTE

STAM-BEESEPAD

JAN VAN R U USBROEC-L AAN

ANNIE M .G . SC HMI DT- LAAN

WILLEM

D U DOK-LAAN

HENDRIK JESSE-

LAAN

P IET HEIN LAAN

FLOR

IS

V ERS T ER- LAAN

JAN WOL KERS- LAAN

VINC ENT VAN GOGHLAA N

LA AN VAN

ALKE MADE

DE

BOEG

OUDE VAARTWEG

REM BRA NDT VA N R IJN- L A A N

VAN

BROU

CHO

VENL

AAN

M ATHENE SSELAAN

H.P .

BERLAGELAAN

S I M ON VES TDIJ KLAA N

JACOB

VAN MAERLANT- LAAN

L.

COUPERUSLN.

HAZE

NBOS

LAAN

THEO V . DOESBURG-LAAN

JAN

WILS-

PARK

JAN

WILSPARK

HOFDIJCK

J . V ER MEER-LAAN

JAN

STE E

NLAA

N

LAAN VAN ARENS TE IN

CAREL F A B RIT IU SLAA N

REVI

US-

LAAN

A. R

OLA N

D HO

LSTL

N .

MARELN.

G. FLINCK -

L AAN

J .C .

BLOE

MLA

AN

M . N IJHO F F LN.

PAED

TSLA

AN

J. DU

IKER

STR.

JAAGP A D

WIL

L INK

LAAN

I . GERHARDTLN .

J a a g p a d -We s t

J a a g p a d -We s t

C .

v a n

E e s t e r e n -

l n .

E n e r g i e -

p a d

F. B . Ho t z p a r k

P o e l s t e e g Mar

g a

Mi n

c o-

p ad

V INKENWEG

JAC

. P.

THIJ

SSE

-LA

AN

L A N G E V O O R T

HU

GO

DE

VRIE

SLAA

N

A N N E W E B E R - V . B O S S E L N .

EL I

HE IMAN S-

HOFHAAR

LEM

MER

TREK

V AAR

T

MAR

TINU

S HO

UTTU

YN-

HOF

CL I N C K E NB U RGH

POELGEESTER W E G

S . V . O O ST S T R O O M H .

POELRUITER-PA

D

A. VAN

ROYE

N-

L AAN

LOBE

LIUS

-LA

AN

KLIN

KENB

ERGE

RPAD

C.

V A N STEE NISHOF

KW A AKL A AN

LINNAEUS-

H O F

K W A A K -

H A V E N

CLUS

IUSH

.

A B T S P O E L -

HOF

J.

KEYLN.

Bert

Gar

thof

fpad

Cath

arin

a

C o o l pa d

J . Ko

ster

-pa

d

Haar

lem

mer

trek

vaar

t

P oe l

r ui t e

r pa d

LEID

SEVAA

RT

LE IDSEVA

AR

T

VAN PALLANDTLAA N

VERL. V

INK

EN

WE

G

RI J

KSS T

RAA

TWE

G

RI J

KSS

TRA

ATW

EG

OOST H OU TLAAN

HOO

FDST

RAAT

TEY

LIN

GE

RD

REE

F

T EY

LIN

G

ERDREEF

PAR

KLA

AN

SCHO

U TEN

LAAN

W A R MON D ER W E G

HER

EN

STR

AAT

B EUKENRODE

COMP O N I S T E N -

L A A N

BOEK

ENBU

RGLA

AN

KRU I D E N S CHA NS

M E N N E W E G

B LOEMENSCHAN S

NAR

CIS

SEN

L AAN

VAN ALK

EMAD

E LAA

N

WI LH

EL

M

I N A L A A N

SCHOONOORD

O O S T H OUTLAAN

OOSTHOUTLAAN

WARM ON D E R W .

SNOE

K-LA

AN

EIKE

NHOR

STLA AN

EIKE

NHOR

STLA

AN

KAGER-

DREE

F

BOEKHORSTLAAN

KAGERTUIN E N

JACO

BA V

AN

BEIE

RENW

EG

SPOORLAAN

JAGT

LUST

KADE

JAGT

LUST

KADE

NIJV

ERHE

IDS-

WEG

WIL

GENH

ORST

2E ELSG EES T

ERW

EG

K IEV ITS- PARK

ROOD

EMOL

EN-WEG

VIJF M E I W E G

WAT

T-

STRAAT

ORAN

JE N

ASSA

ULAA

N

CHURCHILLLAAN

SPOR

TLAA

N

MO NDRIAA N- LAAN

INDUSTRIE-

KADE

VLIEGENIERSWEG

KWEKER S-

WEG

ZANDSLOOTKADE

WASBEEKERLAAN

J.P.

GO U V ERN EUR-LA A N

ESS EN-

LAAN

REMB

RAND

TLAA

N

RE MBRANDT-

LAAN

VOOR

N-HO

F

ANN E

FRANK-

HOVE

GLAD

IOLE

NSTR

AAT

MECKL

EN-BURGPE

PER-

STRA

AT

KLAP-ROOS

-HOF

NICO

LAA

S D

AMES-

STRAAT

JUL I

ANAL

AAN

JUL IANALAAN

BEET

HOVE

N-

LAAN

EINSTE IN-PARK

RUST

HOFF

LAAN

MÁX I

MA-

LAAN

SCHORREK RUID-

WEG

MUNT-

HOF

BO E RHAAVESTRAAT

DISTEL-WEG

SAFFRAAN-WEG

PIETER WOU

TERS

STR.

VAN DEN BERCH VAN HEEMSTEDEWEG

AGNES- HOVE

PR INS BERNHARD-

STRAAT

BONEKRUID-

STRA

AT

PALFRENIERS W E G

ALBERT

PLES

MAN-

LAAN

VELDZURING-

STR.

JAN

STEE

NLAA

N

ROOSEVELTLAAN

ANTON PHIL

IPSW

EG

JANPLEZIERHOEK -

S TRAAT

CHARLEY T O O ROPLN

.

KERVEL-

HOF

GEER

T WILLEM S IKKENSWEG

LAVE

NDEL

-

WEG

ZW A NE- BLOEM-STR .

ANEMOONS

TRAAT

P R.

CLAUS-STR.

ST. A

NTON

IUSL

AAN

FUCHSI A -

STR A AT

PLAT

ANE N

LAAN

BEATRI X S TRAAT

ESSE

N-

PLE I

N

B . V .D . BEESTSTR.

K E R KZ IC HT

DRAG

ON-

WEG

REIG

ERS-

LAAN

W ATE RLEL IE - WEG

W I JNR

U IT - STRAAT

HUIF

KAR

WILDRIJK-LAAN

MERC

URIU

SSTR

AAT

ELZE

N-

HOR S T

ZUIL HOFSTRA AT

DILLE -

STRAAT

SNIP

POSTKO E T

S

TOLHUIS-STRA

AT

FLORIS SCHOUTENS T R.

P IJL K RUID- STR .

BOT ERBLOE M - STR.

D INSDAGSE WE T ERIN G

MAURITSSTRAAT

BERL

INE

ME I DOO R N LAAN

KAGE

R-

WEIDE

BIJDORPSTRAAT

J. V .

D . J

AGT- ST

R.

PR INS HEN D R I K L A AN

ANTH

ONY

FOKK

ERLN .

GEES

T-BU

RG

ZWAA

N

KERK-LAAN

DILI

GENC

E

DE GAA S B AK

KAGER-PLE IN

KOETS I E R S - WEG KN

ORRENBURGER L AAN

LINN

AEUS

- L A AN

SATURNUSSTRAAT

KAGERVOORDE

MGR. BROERESTRAAT

RAAD

-HU ISPLEIN

SPOR THOFLAAN

L INDENLAAN

HYACINTEN- STRA A T

WILGEN L AAN

CORN

. VER

OLME

WEG

ZUIDERSTR.

VIRU

LY-

HOF

KALMOES- HO F

H . B

ADER

STRA

AT

HUB V . DOO RNEWEG

VA N G O GHLAA N

DR. KU IJPERLAAN

VENUSSTRAAT

H O N DSDR A F H .

ACAC

IALA

AN

BERK

ENLA

AN

MARS

STRA

AT

T IJL

OOSS

TRAA

T

T ILBURY

PEL IKAAN

WIL

LIBR

ORDU

SLN .

VAN H

EEMS

TRAS

TR.

S P O R TDR E

EF

A . V . L INDENSTR.

SELDERIESTR.

LANDAUER

NA CH T E G A L ENLN .

ROZE

MAR

IJ

NHOF

KER K

E-

L A N D

W. VER

STEE

GHST

R .

DR . A . JACOBSLN.

GERANIU M H O F

HOFS

TRAW

.

TULP E NSTRAAT

TUINKERS S TR.

J . D I

XSTR

.

U IVE

R

P R O F. N OLENSLN .

FOEL

I E-

HOF

MARI

JKES

TR.

HO

E F BLA DH .

J. FR

ISOL

N .

KLEI -

BURG

S P E E NKRUIDH.

ZAND-BG.

MARGR

IETS

TRA AT

EMMA

LAAN

A. V

ERKL

E IJS

TR.

NAG E L K R UIDH.

KEER

W E ERLN

.

IREN

ESTR

AAT

IREN

ESTR

AAT

MALL

EJAN

KONI

NGST

R.

J. EL

STST

R.

P AR A L L ELW.

AREN

D

IRIS

SENS

TR.

K LAVE

RH.

A N IJSWEG

LEPE

LAAR

BRIK

FOEL

IEZO

OM

BAAN

BREK

ERSW

EG

T I JMHOF VEENBG.

EDISON-

STRAAT

RIJK

SSTR

AATW

EGRI

JKSS

TRAA

TWEG

HOOF

D-

STRA

AT

MEN

NEW

EG

L e i d s e v a a r t

L e i d s e v a a r t

L e i d s e v a a r t

V a n P a l l a n d t l a a n

V a n P a l l a n d t l a a n

K r o e s k a r p e r l n .

Park R

u s tho f f

S c h a n s p a d

B ie s

l oo k

p .

P ol d

e r-

p a d

Kag e

r -s i

n ge l

K e r k - we g

R i etp

a d

B as i

l i cum

h of

Lei d

s ew e

g

K a m i l l e -h .

P r i n s e n h .

B . - P o w e l l l n .

K a ros

C o u p é

Lau r

i er h

.

R i j ks s

t r aa t w

e g

R i j ks s

t r aa t

w eg

Oo s t h o u t l a a n

O o s t h o u t l a a n

Hoo f

d st r a

a t

H o of d

s tr a

a t

T ey l

i ng e

r dr e

e f

T ey l

i ng e

r dr e

e f

P a r k l a a n

Par k

l aa n

S ch o

u te n

l aa n

B e u k e n r o d e

Boe k

- h o r s t - laan

B o e k e n -

b u r g - l n .

K a g e r t u i n e n

S p o o r -

l a a nSport-

l a a n

M o n d ri a

a n-

laan

Z w a a n

OOSTEIND

E

HE

REN

WEG

OR

ANJE

NAS

SAU

LAA

N

STAT IONSLA

AN WASBEEK- LAAN WASBEEK-

LA

ANWASBEEK-

LAAN

Z IJ L

DIJ

KZI

JLDI

JK

Z I JL D IJK

MENNEWEG

M ENNEW E G

VEER

POLD

ER

VEER P OLDER

DORP

S STR

AAT

D O R P S S T RA A T

WAT

E R-

TUIN

PADOX-

LAA N

POEL -

WEG

BOEKHORSTERWEG

BOEKH O R S T E RWEG

GANZENWEI

JAN STEE

NLAA

N

WAR MONDERWEG

KL INKENBERG

KL INKEN-

BERG

KLOOSTER- WE I

V INKENBAAN

HAGH E - WEIDE

LOMMERLU S TLA A N

SWEI

LAND

POLD

ER

SWE I LA N D POLD

ER

VAN

WAS

SENA

ARST

RAAT

LAAN VAN OOSTER GEEST

MENNE-

PA D

BEATRIX LAAN

HYACINTEN-

LAAN

O UDE DAM

PARK KLIN

KEN-

BERG

ACHTTIENHONTPAD

LANGE-

BR U G

JULIANA-STRAAT

VAN DEN

WOU

DEST

RAAT

JACHTHAV EN

N ARCI

SS

ENHOF

POELR

UITERPAD

SCHEEPMA KERSD A M

DE K

ROGT

BU ITENWATER

ACHT

E RPO

ELEN

WAT

ERLO

OSPO

LDER

WAT

ERLO

OSPO

LDER

MAR

IJKE

STR.

MARG

RIET

STR.

NASSAUPARK

BERN

HARD

STR .

IREN

ESTR

.

STAT

IONSPLE I N

DE BAANVE

ERW

EG

OO

ST -EINDE

OOST- E IN DE OOST-

E IN D E

H EREN-

WEG

ORANJE N ASSAU-

LAA N

STAT IO NSLAAN

B r o e k p o l d e r

Broe

kpol

der

B r oe k po l d e r

S poo

rp

adS po o

r pad

H aa r

l em

mer

trek

vaa r

t

K o ude

n ho o

r n

V e e r p o l d e r p a d

Klaas

H en

nepo

elpold

e r

K a a g s t r .

T u l p e n p a d

Z w a n bu r g e rpo l d e r

O o s t -

e i n d e

Zijl-

d i j k

Zij l -

d i j k

M e n n e w e g

P a d o x -

l a a n

Poe l

w e

g

H a gh e -

w e i d e

Swe

i lan

d po l

d er

Sweila

ndpold

er

P o s t d a m

VAN

PALLANDT- LAAN

HELLEGATSPOLDER

PROVINC IA

LEWEG

PROVI NCIA

LEWE

G

LEID

SE

WE

G

L E I D S E W E G

LEID

SE

WE

G

JU

L IANALA AN

J U L IANALAAN

ROOD E PO

L DER

ROODE POLDER

ROOD

E P O

LDER

BOEKHORST E R WEG

BOEKHORSTERWEG

SWEILANDPOLDER

SWEILANDPOLDER

BAL GERI J

IRENE-

LA A N

VE N NEMEER

BEAT

RIXL

AAN

PR . W. -ALEX AND ER- LAAN

NASS

AU-

LAAN

DE STR.

VAN

JA N ZA AD

BLAUWE

P O LDE R

EMM

ALAA

N

MAR

IJKE

LAAN

W IL HE L M I NALN .

MARG

RIET

LN.

WATERLOOSPOLDER

Hoe k

s tu k

V e n n e -m e e r

Lei d

s ew e g

L e i d s e w e g

L e i d s e w e g

ZUIDZ IJDERWEG

ZUIDZIJDER-

WEG

ACHT ERWETERING

Boskade

B o s k a d e

GROENOORDHALLAAN

KAGERPLEIN

DU PUIPLE IN

SEVERPLAATS

BROEKPLEIN

HELLA

HAASSEPLANTSOEN

CLIV IADAL

Zweiland

't Joppe

Dieperpoel

Norremeer

De Zijl

Eijmerspoel

Klinkenbergerplas

Spijkerboor

Ringvaart van de

Haarlemmermeerpolder

Spriet

Warckerleede

Dwarswatering

Laeck

Oegstgeesterkanaal

Vennemeer

Groote

Sloot

Zijp

De Bak

Poelmeer

Haarlemmer

Trekvaart

Stingsloot

De Leede

Het Zomergat

K.W.V. de

Kaag

Jonkman

Hofvijver

Van der

Geest

Zevenhuizervaart

's-Gravenwater

Leysloot

Zwanengat

Zijlzicht

Eendenkooi

Kwv de

Kaag

Juffermans

Cieco

K.P.M.

Houweling

Lockhorst

5

76

89

23

1

P

P

4

VVV

De ruïne te Warmond, Jan van Goyen

MONSEIGNEUR AENGENENTLAANDe De OOude ude TTorenoren

Loop over de Laan van Oostergeest naar het startpunt van de wandeling. Bij het witte huislinks op de hoek vindt u een reproductie van‘Ruïne van de kerk te Warmond’ (1646) van Jan van Goyen. Loop gerust een rondje rond De Oude Toren en de bijbehorende begraafplaats.

Jan van Goyen, de schoonvader van Jan Steen, kwam al in 1646 naar Warmond en schilderde er de ruïne, zoals deze was ontstaan eerder in de 80-jarige oorlog (1573). Dit schilderij bevindt zich in Museum Bredius in Den Haag.

1

De oude Matthiaskerk sneuvelde in 1573 bij het beleg van Leiden. Leidenaars verwoestten uit voorzorg alle grote gebouwen in de omgeving om te voorkomen dat de Spanjaarden zich er zouden verschansen.

In 1658 kwamen Jan en Grietje naar Warmond, Jan was toen 32 jaar oud. Warmond was een populair dorp – een uitje voor mensen uit de stad. Er waren veel buitenplaatsen en ook veel horeca, zoals vandaag nog steeds. Mogelijk was Warmond voor Jan een goede plaats om zijn schilderijen te verkopen. Jan zal de ruïne wel gekend hebben, al was het misschien van het schilderij van zijn schoonvader, maar Grietje en hij gingen hier niet naar de kerk.

Loop terug over de Laan van Oostergeest, ga rechtsaf en steek tegenover de kerk over naar de Postdam. Aan het einde vindt u op de hoek ‘De Rederijkers’ (1662-1665) van Jan Steen.

Rederijk

ers, Jan Steen

In de tijd van Jan Steen bestond De Herberg Rome al. Het gebouw waarin de herberg was gevestigd ligt even verderop aan de Baan. Uiteraard zag het er allemaal heel anders uit. Er werd al recht gesproken op de Baan.

Mogelijk werden hier ook meerderebijeenkomsten van de Warmondse Rederijkerskamer gehouden. Warmond had haar eigen Rederijkerskamer ‘het Roode Madeliefje’.

DE REDERIJKERS

Het Roode Madeliefje

Jan Steen maakte meerdere schilderijen van diverse rederijkerskamers. Op een van die schilderijen is de zinspreuk van de Warmondse kamer terug te vinden: In Liefde verwarmt. Daar schilderde hij dus de Warmondse kamer. Van dit schilderij is alleen nog een 19e eeuwse kopie bewaard.

2

Rederijkers waren verenigingen van literatuurliefhebbers. Als amateurs schreven en speelden ze toneel. Ongeveer eens per maand schreef iedereen een gedicht dat werd voorgedragen of uitgevoerd als toneelspel. In het hele land werden wedstrijden gehouden.

Kunstenaars waren vaak lid van een Rederijkerskamer, soms als toneelbouwer.

We weten niet of Jan Steen ook zelf meedeed met de bijeenkomsten van de rederijkers. Gezien zijn schilderijen over dit onderwerp zou je het haast verwachten. Op dit schilderij zien we vier figuren die allemaal een eigen rol hebben.

Rederijkers, Jan Steen

De ‘declamator’, de redenaar van de kamer, hij hangt uit het raam.

Over zijn schouder kijkt de ‘factor’ ofwel de serieuze dichter. De man met de bierpul is de criticus, ook wel ‘momus’ genoemd, en als laatste is er de nar, met veren op zijn muts. Zijn rol is het om mensen aan het lachen te maken, maar ook om te laten zien hoe dwaas de mens soms is.

De figuren zijn allemaal nogal boers weergegeven. De rederijkers stonden erom bekend veel te drinken. En in de tijd van Jan Steen werd de rol van de rederijkers steeds meer overgenomen door professionele theatergroepen.

De figuren zijn in een venster geplaatst en de Nar kijkt ons met zijn opgeheven vinger aan. Daardoor word je bijna het schilderij ingezogen, alsof we er werkelijk bij staan te kijken.

Ga rechtsaf de Dorpsstraat in. Bij de eerste straat links, de Melmansdam, vindt u ‘Kermis te Warmond’ (1660).

Kermis te Warmond, Jan Steen

Melmansdam

Het schilderij Kermis te Warmond hangt in de Melmansdam met uitzicht op de Baan. Jaarlijks is op deze locatie in juli de kermis tijdens de Kaagweek. Het is omstreden of dit schilderij werkelijk een weergave van Warmond is. De kerk ziet er anders uit dan in die tijd al het geval was en de poort naar een kasteel was er niet als zodanig. Wel zie je water dat zou kunnen refereren aan de Leede.

Op het schilderij zijn afzonderlijke figuren te herkennen maar het lijkt of er een grote menigte te zien is. Op de achtergrond is een herberg zichtbaar. Uit het raam hangt een figuur die het hoofd van zijn vriend vasthoudt bij het overgeven.

Links is een groep dansende mensen weergegeven onder een versierde kroon. Dit was een gebruik tijdens dorpsfeesten die soms refereren aan kerkelijke feestdagen. De figuren kijken naar boven.

3

Is het de meiboom of meikroon? Ze worden begeleid door muzikanten waarvan er een op de tafel staat.

Aan de kleine tafel zit een visser, te herkennen aan zijn blauwe pet, met zijn zoon. Hij laat hem drinken en lijkt hem aan te moedigen. Steen maakte wel vaker verwijzingen naar slecht voorbeeldgedrag van volwassenen. Links onder zit een stel in een soort picknick op de grond. De moeder houdt een kind tegen haar borst.

Links staat een man die garnalen aanbiedt die bedoeld zijn voor de schaal die de vrouw vasthoudt. Het jongetje eet kersen. Bij de boom in het midden zien we een oudere man met ouderwetse kleding de hand vasthouden van een jong meisje. De hondjes op de voorgrond lijken een verwijzing naar de man en het meisje.

De vrouw op de voorgrond bij de rivier doet haar gemak terwijl een man toekijkt. Rechts praat een man te paard met een rijk gekleed gezin. Mogelijk is de vrouw langsgereden met het rijtuig en vraagt de man wat er gaande is. Zit haar man in de koets helemaal rechts? Haar kleine hondje vraagt om aandacht. Een boerenjongen laat een kooi met vogel zien aan de rijke jongen, misschien een zangvogel om te verkopen?

Loop verder over de Dorpsstraat. Bij de huisartsenpraktijk op Dorpsstraat 51 vindt u ‘Doktersbezoek’ (1660).

Doktersbezoek, Jan Steen

DORPSSTRAAT

Jan Steen heeft minstens negentien keer een doktersbezoek afgebeeld in zijn schilderijen. Vooral bij kunstenaars in Leiden waren dokterbezoeken een populair thema. Wellicht vanwege de Leidse universiteit en de vele artsen die om die reden naar Leiden kwamen. Jan Steen weet op prachtige wijze de komische en de aandoenlijke kant van de situatie uit te drukken.

Bij de huisartsBij de huisarts

4

De voorstelling in het schilderij geeft het verhaal weer van een jonge vrouw die door minnepijn ofwel liefdesverdriet is overmand. De arts draagt ouderwetse kleding en houdt de pols van de jonge vrouw vast.

De vrouw draagt een met bont afgezet huisjak en een wit mutsje.

Ze ondersteunt haar hoofd in een melancholiek gebaar. Er is nog een andere vrouw in de ruimte. Deze vrouw kijkt smalend naar de dokter.

Het werd gezien als een vorm van melancholie en de diagnose werd gesteld door de pols te voelen en naar de helderheid van de urine te kijken.

De fles, die je in de mand links kunt zien, is bedoeld voor de urine. Op de voorgrond staat een veterpotje. In de kooltjes werd een veter verbrand ofwel om de diagnose te stellen of om de vrouw bij te brengen.

Om geen misverstand te laten bestaan over de reden van het bezoek van de dokter heeft Steen boven de deur een cupido geplaatst.

Het bed is opengeslagen en een bedwarmer staat klaar. In de deuropening is een stel honden aan het paren.

Vrolijk gezelschap, Jan Steen

PLEINTJE BIJ DE POMPScheepsmakersdamScheepsmakersdam

Ter hoogte van het pleintje bij de pomp vindt u bij de Scheepmakersdam ‘Vrolijk gezelschap op een terras’ (1663).

Natuurlijk is dit in de tijd van Jan Steen een volkomen verkeerde aanduiding. De pomp stamt uit 1871 en hier was zelfs geen pleintje. Wel waren er café’s. Onder meer het Café De Zwaan. Jan Steen zal deze café’s zeker gekend hebben. Juist in de café’s haalde hij immers vaak zijn inspiratie en ergens achterin hangt altijd wel een vogelkooi. Vaak zien we ook een aapje. Eigenlijk weten we nog steeds niet de betekenis van alle zaken op Jan Steen’s schilderijen.

5

Was hij moraliserend of juist helemaal niet en legde hij alleen maar vast wat hij zag. Er is veel onderzoek gedaan naar de symboliek in 17e eeuwse schilderijen.

Het interessante is dat hetzelfde symbool verschillende betekenissen kan hebben. Zo kan een hond verwijzen naar huwelijkse trouw maar bijvoorbeeld ook als waarschuwing voor onzedelijk gedrag. In die tijd was de betekenis voor iedereen duidelijk. Jan Steen maakt heel veel gebruik van symboliek om een boodschap weer te geven of een verhaal te vertellen. Ook zijneigen Grietje van Goyen heeft hij heel vaak afgebeeld.

Een van de taferelen die Jan schilderde zou je zomaar kunnen plaatsen in Warmond met de kerktoren op de achtergrond. We zien mensen voor een herberg zitten onder een klimop. Er is een paar dat danst en op de voorgrond is een moeder met kind met een prachtig speelgoed in de hand. Er wordt muziek gespeeld, gelachen en gegeten. Zo op het oog een onschuldig tafereel. Maar als we het eens nader bekijken zou je er nog andere betekenissen aan kunnen geven.

De dame die danst kijkt ons recht aan. Ze lijkt nogal schuchter en laat zich een beetje mee trekken door de man die een scheve lach heeft. Achter haar staat een boers type met een mand met een kip op zijn hoofd. Precies het symbool voor onkuisheid of lust. Links zien we een man de wang van een vrouw aanraken. Dit zouden Jan Steen en zijn vrouw Grietje kunnen zijn.

De ton op de voorgrond zou kunnen verwijzen naar de wijsheid dat domme mensen er lustig op los leven terwijl verstandige mensen zich rustig en bekwaam gedragen. De gebroken eieren, de omgevallen vaas en de bellenblazer wijzen op vergankelijkheid.

Oestereetstertje, Jan Steen

MEERRUSTLoop verder over de Dorpsstraat. Ga net voor Albert Heijn linksaf naar Restaurant de Moerbei. Daar vindt u ‘Het Oestereetstertje’ (1658-1660).

Jan Steen was lid van het Lucasgilde in Leiden, net als de Warmondse schilders Jan Wandelaar en Arie de Vooys. Jan Wandelaar woonde hier op Meerrust of althans op de bijbehorende buitenplaats.

6

Waar Arie de Vooys precies in Warmond woonde weten we niet, maar wel dat hij en Jan Steen tegelijkertijd in Warmond woonden. Arie de Vooys had zijn opleiding bij dezelfde meesterschilder in Utrecht gevolgd. Arie de Vooys behoorde tot de vriendenkring van Jan.

Iedereen kent wel de uitdrukking: ‘Een huishouden van Jan Steen’. Een uitdrukking die duidt op de uitbundige taferelen in zijn schilderijen. Je ziet overal spullen over de vloer liggen, maar ook zie je mensen die teveel gedronken hebben of verwijzingen naar liefdestaferelen. Jan Steen stopte in zijn werken veel verwijzingen naar de uitspattingen van de mens en deed dat op een grappige manier.

Op het schilderij ‘Het Oestereetstertje’ kan je dit goed zien. Het meisje op de afbeelding doet zout op een oester. De oester werd gezien als symbool voor de sexuele verleiding, net zoals vandaag eigenlijk. Het meisje kijkt ons koket aan, het lijkt net of ze met ons flirt. De mensen op de achtergrond staan in de keuken en hebben ook een soort tête-à-tête.

Het meisje heeft een fluwelen huisjasje aan, afgezet met bont. Het geheel is zo realistisch weergegeven.

Je ziet het licht in haar krulletjes en het vocht in de oesters. Het geheel is zo realistisch weergegeven dat je het gevoel hebt dat je zo kunt binnenstappen. De spullen op tafel zijn nog steeds heel gangbaar: een kadetje, een glas wijn, wat zout. Stel je de scène eens voor in het oude huis tegenover ons.

Buste van Jan Steen

De Leidse beeldhouwer Jeroen Spijker maakte in 2008 dit beeld van Jan Steen.

Eerst stond het een stukje verderop, maar het is later verplaatst. Dat is eigenlijk wel jammer, want op die plaats stond waarschijnlijk het huis waar Jan Steen werkelijk gewoond heeft.

Jan Steen heeft zichzelf overigens heel vaak afgebeeld in zijn werken. Hij was een echte ‘selfie’ koning.

HET BE

ELD VAN JAN STEEN De Dorpsstraat gaat over in de

Jan Steenlaan. Op de hoek bij de Gemeentehaven vindt u links de buste van Jan Steen.

7

JAN STEENHUISJan SteenlaanJan Steenlaan

Schuin aan de overkant van de buste van Jan Steen vindt u ‘hethuis van Jan Steen’ uit de 17e eeuw.

Een eeuw geleden kwam de Warmondse amateurhistoricus William Machen tot de conclusie dat Jan Steen misschien in Warmond gewoond moest hebben. Dit kwam door het schilderij De Hoenderhof. Daar komen we straks nog op terug.

Het huis van Jan Steen

8

Machen meende dat Jan Steen van 1656 tot 1660 in dit huis gewoond zou hebben. Het was het enige woonhuis dat nog bestond uit de 17e eeuw en dus moest dit wel het huis van Jan Steen zijn. Inmiddels weten we wie hier wél woonden. Dat waren remonstranten, waar Jan Steen ongetwijfeld contact mee heeft gehad.

Aan de hand van de belastingregisters valt na te gaan hoe de belastinggaarder steeds dezelfde route liep om de belastingen te innen. Op die manier is vastgesteld dat het huis van Jan Steen hier aan de overkant gestaan moet hebben.

Het huis heeft nog een soort put, zoals ook het huis naast de Oude School op het plein bij de pomp. Het is geen waterput, maar een koelkast avant la lettre. Hier kon je het vlees in het zout bewaren voor de winter.

VVV-WINKELSteek over naar het pand van VVV Warmond. Aan de achterzijde van dit voormalige gashoudershuisje vindt u ‘De Hoenderhof’ (1660).

Let op: het schilderij hangt achter het VVV gebouw. We staan hier met onze rug naar de plek waar in 1275 kasteel Lockhorst of Oud Teylingen werd gesticht. Hier woonden de heren Van Lockhorst en Van Wassenaer.Hoewel zijn echtgenote op meerdere schilderijen te zien is, was Jan Steen zeker geen portretschilder.

Hoenderhof, Jan Steen

9

Toch kreeg hij hier opdracht om een portret te schilderen. De baron van Wassenaer gaf hem de opdracht om zijn dochter Jacoba Maria van Wassenaer te schilderen. We zien een meisje in een hoenderhof, terwijl ze een lammetje melk te drinken geeft. Ze wordt omringd door een bonte verzameling vogels. Twee bonkige knechten kijken geamuseerd toe – door hun aanwezigheid lijkt het meisje nog liever en aandoenlijker.

Het schilderij geeft een mooie doorkijk naar het kasteel op de achtergrond. Zo plaatst Jan Steen het meisje in een mooie omlijsting. En ontstaat er een verbinding tussen de mensen op de voorgrond en het kasteel.

Het meisje is prachtig gekleed in zachte tinten. Ze kijkt ons aan in een beschermende houding. Ze geeft melk aan een lammetje, de andere schapen staan dichter bij het kasteel. De bediende naast haar kijkt haar liefdevol aan, waarschijnlijk een gewaardeerd lid van de huishouding. Hij houdt een kan in de hand met de melk voor het lammetje en een mand met eieren. De man links is een dwerg met slechte kleding. Er zijn vogels te zien zoals een pauw, kippen, duiven, eenden en een fazant. De fazant lijkt meer op een duif. Naast het meisje ligt haar strohoed op de trap met rode en blauwe linten, mogelijk de kleuren van haar huis. Aan haar voeten liggen twee hondjes, met halsband in dezelfde kleuren. Het geheel geeft een en al onschuld weer; witte duiven, het lammetje en aan de dode tak bloeit een nieuwe loot. Onschuld en zicht op nieuw leven zijn verenigd.

Na de periode Warmond is Jan Steen naar Haarlem getrokken. Haarlem was belangrijk vanwege de vele kunstenaars die er woonden en elkaar inspireerden.In 1670 keerde hij terug naar Leiden. De Engelse oorlog had veel invloed op het economische klimaat en zeker voor kunstenaars. Daardoor hebben veel schilders het moeilijk gehad en gingen velen failliet (waaronder Rembrandt). Jans vader was bemiddeld maar ook hij kreeg het financieel moeilijker.

Jan stierf in 1679 en werd in de Pieterskerk in het familiegraf begraven. Het graf werd enige jaren later verkocht. Bij de pilaar waar het graf was, is een gedenksteen aangebracht.

AFSLUITING

Meer informatie over Warmond vindt u in de VVV winkel of op www.warmondaandekaag.nl.

Wilt u even zitten om wat te eten of te drinken? Teruglopend over de Dorpsstraat loopt u langs onder meer Grand-café De Oude School en Restaurant Het Wapen van Warmond .

Grand-café De Oude School, Dorpsstraat 38-40, 2361 BE Warmond, www.grandcafedeoudeschool.nl. Hier vindt u een groot aantal replica’s van Jan Steen aan de muur.(di-zo 10.30-23 uur, ma gesloten)

Restaurant Het Wapen van Warmond, Dorpsstraat 90, 2361 BK Warmond, www.hetwapenvanwarmond.nl (wo-vr 16-23 uur, za-zo 12-23 uur, ma-di gesloten)

© Warmond aan de Kaag, 2019Samenstelling: Astrid Hennekam en Anja Schrage