Deze nieuwsbrief is een uitgave van de gemeente Woerden. Er kunnen geen rechten aan de informatie

worden ontleend. Een overzicht van de gebruikte literatuur is te vinden op www.woerden.nl

Tekst en vormgeving: Rob Alkemade, Femke Hogenboom, Jessica Rateland,

Anne-Marieke Wolters

Redactie: Rob Alkemade, Jessica Rateland, Diana Viveen

Afbeeldingen: Archief RHC Rijnstreek en Lopikerwaard, Alex de Kuijper,

Stichting Open Monumentendag Woerden

Druk en ondersteuning: Jolanda van Gulik, Agnes Harskamp, Repro Woerden

Voor vragen en aanvullingen: waardevol@woerden.nl

Nummer 20

april 2014

De nieuwsbrief is gratis af te halen bij het stadhuis, het Hofpoort-

ziekenhuis, het Stadsmuseum en de bibliotheken van Harmelen,

Kamerik, Woerden en Zegveld.

U kunt zich aanmelden voor de digitale nieuwsbrief via waarde-

vol@woerden.nl. Ook vindt u de nieuwsbrief op www.woerden.nl.

De volgende Waardevol Woerden verschijnt op 24 juni 2014.

Nieuwsbrief over de cultuurhistorie van Harmelen, Kamerik, Woerden en Zegveld

WAARDEVOL WOERDENHISTORIE IN ACTIE

Dit is de twintigste uitgave van Waardevol Woerden,

nieuwsbrief over de cultuurhistorie van Harmelen, Kamerik,

Woerden en Zegveld. In deze editie staat het thema

vrijwilligers voor behoud van cultuurhistorie centraal.

Waardevolle vrijwilligers...

Woerden in stukken

www.woerden.nl

werkdagen van 09.00-16.30 uur

BEZOEKEN VAN RHC

Openstelling studiezaal

De Bleek 2, Woerden

www.rhcrijnstreek.nl

Leerlingen krijgen uitleg bij het Gemaal Teijlingens in Kamerik, 2013

“Verder geen nieuws sinds gisteren. Na vriendelijke groeten, t.t. fr. Richardus”.

Zo besloot Woerdens eerste archiefvrijwilliger, pater Richardus van Scheijndel,

in 1915 dit kattenbelletje aan gemeentesecretaris en stadsarchivaris C.A.J. van

Helvoort over een paar zeventiende-eeuwse geschiedenisboeken. De heren

waren beide bevlogen onderzoekers van de geschiedenis van Woerden, Van

Helvoort beroepshalve en pater Van Scheijndel uit liefhebberij. Bijna dagelijks

zagen ze elkaar tussen de archieven op het Stadhuis.

Hendrik (kloosternaam Richardus) van Scheijndel werd in 1859 te Haarlem geboren

en trad in 1877 toe tot de orde der Franciscanen. Nadat hij in 1883 priester was ge-

worden, werd hij in 1899 benoemd tot rector (huiskapelaan) van het Rooms-Katho-

lieke meisjespensionaat St. Joseph in Woerden. Geen tijdrovend baantje, zodat pater

Van Scheijndel veel tijd overhield voor het doorvorsen van de Woerdense archieven.

Hij publiceerde over de Rooms-Katholieke parochie van Woerden, over het Kasteel

en vele andere onderwerpen. Ook was hij betrokken bij de plannen tot oprichting van

een stedelijke Oudheidkamer.

… voor behoud van cultuurhistorie kun je niet zonder.

Behoud van cultuurhistorie gaat niet alleen om het

fysieke behoud van cultuurhistorisch waardevolle be-

bouwing, cultuurlandschap of archeologische vond-

sten. Eigenaren van bovengrondse en ondergrondse

monumenten spelen uiteraard een hele belangrijke rol

in het behoud van het erfgoed, de fysieke cultuurhisto-

rie soms ook in combinatie met het verhaal. Maar daar-

naast is nog een hele groep vrijwilligers aanwezig die

zich inzet om met name het verhaal te vertellen van een

plek of een object. Deze groep is eveneens waardevol

voor het behoud van onze cultuurhistorie en zijn mees-

tal georganiseerd in stichtingen.

Bijvoorbeeld vrijwilligers die verbonden zijn aan stichting-

en zoals Stichts Hollands Historische Vereniging, Hugo

Kotestein, Stadsherstel, Open Monumentendag(en) of

Romeins Schip Woerden. En ook de leden van het Gilde

die rondleidingen verzorgen. En de archeologische vrijwil-

ligers, die regelmatig bij grondwerkzaamheden meekijken

of de ondergrondse historie zich laat zien. Iedere vrijwilliger

draagt op zijn of haar manier een steentje bij aan het be-

houd van de cultuurhistorie in onze gemeente. Vaak door

het verhaal te vertellen. De meerwaarde van het verhaal is

dat het een uitleg geeft aan een object of een plek en vaak

meerdere zaken met elkaar verbindt. Losse objecten en ge-

beurtenissen verbinden zich dan tot een (deels) zichtbaar

verhaal, een geschiedenis, een identiteit. De Woerdense

identiteit.

Ook het Regionaal Historisch Centrum (RHC) Rijnstreek en

Lopikerwaard heeft in Gerrit van Oudenallen, Jan van de

Burgt en Herman Loos drie actieve vrijwilligers. Ze maken

indexen op notarisakten, bevolkingsboeken en kerkregisters

uit de 18e en 19e eeuw.

Streekarchivaris Frank van Rooijen is zeer blij met deze

hulpkrachten: niet veel vrijwilligers beschikken over de spe-

ciale vaardigheden voor vrijwilligerswerk bij het RHC, zoals

het kunnen lezen van oude handschriften en gedegen ken-

nis van de plaatselijke geschiedenis.

Rob Verhoeven, secretaris van de stichting Open Monu-

mentendag Woerden, geeft aan dat de Open monumen-

tendag draait op vrijwilligers. En al gaat het maar om één

dag in het jaar, ieder jaar is het weer even spannend of alle

activiteiten “bemenst” kunnen worden met goede gastheren

en/of gastvrouwen die iets kunnen vertellen over de lokale

historie van een specifi eke plek. Tot nu toe is dat altijd ge-

lukt. Naast dat men zich via www.hartvoorwoerden.nl kan

aanmelden als vrijwilliger werkt de stichting Open Monu-

mentendag ook nauw samen met stichting KUVO voor de

klassendag, stichting Hugo Kotestein en het Gilde. En met

kleinere stichtingen en eigenaren die een monument in ei-

gendom of beheer hebben, zoals de stichtingen De Molen

Draait Door en stichting Gemaal Kamerik-Teijlingens.

Vrijwilligers, zonder jullie zouden veel activiteiten niet mo-

gelijk zijn, jullie werk is zeer waardevol. Hartelijk dank voor

jullie kennis, tijd en tomeloze inzet voor het behoud van de

cultuurhistorie in Woerden!

Pater van Scheijndel woonde vanaf

zijn komst naar Woerden in het

klooster aan de Wilhelminaweg. Daar

is hij in 1929 ook overleden; zelfs de

landelijke krant De Tijd besteedde

aandacht aan het overlijden van “de

glimlachende rector”: een pionier van

de Woerdense geschiedbeoefening.

24 april 2014

DE GOUDEN MIDDELEEUWEN

(400-700 NA CHR.)

Lezing Volksuniversiteit

Essenlaan, Woerden

www.vuwoerden.nl

29 april 2014

HARMELEN IN DE TWEEDE

WERELDOORLOG

Lezing door dhr. T. de Kruyf

‘t Trefpunt (Iepenlaan 2), Harmelen

www.shhv.info

op aanvraag door het Gilde

RONDLEIDINGEN WOERDEN

Diverse thema’s mogelijk

www.gildewoerden.nl

t/m 01 juni 2014

1633: WOERDENS WEESKIND IN

NEW YORK

Tentoonstelling

Stadsmuseum, Woerden

www.stadsmuseumwoerden.nl

t/m 04 oktober 2014

SINGELVAARTEN WOERDEN

met de Per Mare ad Laurium of de

Fiducia

www.romeinsschipwoerden.nl

gehele jaar

ARCHEOLOGEN AAN HET WERK:

COLLECTIE VAN PROVINCIAAL

UTRECHTS GENOOTSCHAP

Tentoonstelling

Centraal Museum, Utrecht

www.centraalmuseum.nl

gehele jaar

SPEURROUTES IN HET MUSEUM

Rijksmuseum voor Oudheden, Leiden

www.rmo.nl

07 juni 2014

GRASKAASDAG 2014: START VAN

REEKS KAASMARKTEN

Kerkplein, Woerden

www.woerdenbuitenstebinnen.nl

Leerlingen op bezoek bij het Kasteel van Woerden, 2012

Kattenbelletje afkomstig van pater Richar-

dus van Scheijndel aan gemeentesecretaris

en stadsarchivaris C.A.J. van Helvoort over

een paar zeventiende-eeuwse geschiedenis-

boeken, 1915

Wist u dat...

... vrijdag 28 februari de gemeente in aanwezigheid van wethouder Cor van Tuijl en raadslid

Jaap van der Does een replica van het Gildepoortje tussen de Petruskerk en het Stadsmu-

seum heeft geplaatst? Dit om een goed beeld te krijgen van de toekomstige situatie. Deze

replica blijft ongeveer 3 weken staan. Het 16e-eeuwse Gildepoortje verdween in maart 2002

uit de binnenstad vanwege de bouw van Hoochwoert en is sindsdien opgeslagen op het

stadserf. Het is altijd de bedoeling geweest om het poortje terug te plaatsen in het centrum.

Wat vindt u van de voorgestelde locatie? Graag horen wij uw reactie!

Bijzondere vondsten van twee amateurarcheologen Toen & Thans

Een oude ansichtkaart van de Dorpsstraat in Harme-

len aan het begin van de vorige eeuw, ongeveer vanaf

de splitsing met de Kalverstraat in oostelijke richting

gezien. Van de bebouwing op deze foto is niet veel

meer over: het puntje van de Nederlands Hervormde

kerk rechts achter de huizen en het grote, witte pand

links, nu makelaarskantoor. Tussen 1868 en 1977 was

het in gebruik als gemeentehuis van Harmelen (en tot

1954 van de nu grotendeels onder Utrecht vallende ge-

meente Veldhuizen).

In de lagere huizen ernaast waren de kruidenierswinkel van

Siem Verboon (links) en de kapperswinkel van Pels (re-

chts). Die huizen zijn eind jaren ’30 nog geheel vernieuwd,

maar werden in 1973 gesloopt. Dat gebeurde ook met het

hoge huis ernaast, dat rond 1910 bewoond werd door schil-

der Delvaux. De sloop van de huizen was onderdeel van de

grote sanering van de dorpskern, zo’n veertig jaar geleden,

waarbij ook de Kalverstraat grotendeels vernieuwd werd.

Sindsdien is de kerk vanaf dit punt geheel zichtbaar.

Dorpsstraat Harmelen, 2014

Dorpsstraat Harmelen, begin 20e eeuw

Wist u dat...

... in 2014 het familiebedrijf Sijmons-Dolata Makelaardij - Hy-

potheken - Verzekeringen 60 jaar bestaat? Vandaar de strik aan

de gevel op de hiernaast afgebeelde foto. Sinds 1978 heeft het

familiebedrijf zich hier gevestigd op de Dorpsstraat 32-34. In de

nieuwsbrief Waardevol Woerden nummer 11 kunt u meer lezen

over dit bijzondere pand.

In de periode dat de binnenstad letterlijk op de schop

ging werkten onder meer vrijwilligers Mart Scheer en

Hans Kooijman nauw samen met de archeologen die

de opgraving in de binnenstad leidden. Tijdens deze

opgravingen kwam het rijke Romeinse verleden van

Woerden naar boven. Het is dan ook geen toeval dat de

mooiste vondst van beiden uit deze periode stamt.

Hans’ mooiste vondst is een Romeinse bronzen olielamp

met de afbeelding van een negroïde man, die hij aantrof

in de uitgegraven grond van de parkeergarage. Een zeer

bijzondere vondst welke waarschijnlijk afkomstig is uit een

huisheiligdom of een badhuis!

Marts’ meest bijzondere vondst is een van klei gebakken

fi guur. Mart vertelt dat de kop is afgeleid van een Romeins

toneelmasker en dateert uit de 2de eeuw na Chr.

Romeinse bronzen olielamp, datering onbekend

De vondsten van deze vrijwilligers vertellen iets over het le-

ven van de bewoners van het kampdorp dat behoorde bij de

Romeinse legerplaats. Beide vondsten zijn te bewonderen

op de Romeinse zolder in het Stadsmuseum. Andere vond-

sten van Mart uit de Romeinse tijd en de middeleeuwen zijn

te bewonderen in de bibliotheek.

Klei gebakken fi guur, 2de eeuw na Chr.

Bij het Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en

Lopikerwaard (RHC) wordt achter de schermen al ge-

ruime tijd gewerkt aan een nieuwe website. Daarmee

kan het RHC beter inspelen op de kansen die zich aan-

dienen om de klant ook langs digitale weg te bedienen.

Zo kunnen belangstellenden voor de oud-rechterlijke ar-

chieven van Woerden - een erg populaire bron - straks

thuis scans uit een deel van deze archieven inzien. Dit

zijn bijvoorbeeld stukken over de verkoop van huizen en

land in Woerden. Of documenten met beslissingen van het

vroegere stadsbestuur over verzoeken van burgers om in

de stad te wonen, of een bedrijf te mogen uitoefenen.

Behalve de mogelijkheid om scans van stukken te bestu-

deren wordt het ook mogelijk om veel uitgebreider te zoeken

op plaatsnamen, onderwerpen en tijdvakken. Ook alle an-

dere onderdelen van de website, zoals de beeld-collecties,

de bibliotheekcatalogus en de artikelen over allerlei onder-

werpen uit de geschiedenis van Woerden en wijde omge-

ving, worden verbeterd en aangevuld. Het is de bedoeling

dat het aantal online te bekijken stukken in de komende

Nieuwe website voor het RHC Rijnstreek en Lopikerwaard

jaren steeds meer wordt uitgebreid. De nieuwe website gaat

deze zomer online, via het vertrouwde internetadres www.

rhcrijnstreek.nl

Beeldpreview van de nieuwe website van het Regionaal Historisch

Centrum Rijnstreek en Lopikerwaard, 2014

Hekwerk Defensie-eiland is teruggekeerd naar Woerden

Overhandiging van het hekwerk door Kolonel ir. Gerhard Schonewille,

Commandant van het Materieellogistiek Commando Land (tweede van

rechts) namens de landmacht aan burgemeester Molkenboer, 2014

Een smeedijzeren hekwerk met het wapen van Woer-

den is op 23 april j.l. overgedragen aan de gemeente

Woerden. Op deze Landmachtdag, het hoogtepunt van

de viering van het 200-jarig bestaan van de Koninklijke

Landmacht, overhandigde Kolonel ir. Gerhard Schone-

wille, Commandant van het Materieellogistiek Com-

mando Land namens de landmacht, het hekwerk aan

burgemeester Molkenboer. Daarmee maakt de land-

macht het mogelijk dat het hekwerk terugkeert naar

zijn oorspronkelijke locatie: het Woerdense Defensie-

eiland. Ook ontwikkelaar De Wasserij CV werkt hieraan

mee.

Het ornament is circa 1 x 2 meter groot en bestaat uit een

smeedijzeren raamwerk met daarin het wapen van Woer-

den. Het werd op 26 april 1948 door het Defensie-perso-

neel aangeboden bij het 75-jarig bestaan van de werkplaats

op het Defensie-eiland, in de volksmond ‘Het Magazijn’.

Jarenlang had het een plekje bij de ingang van gebouw B.

Vermoedelijk is het in de jaren ’80 van de muur verwijderd.

het Materieellogistiek Commando Land heeft het ornament

vervolgens zorgvuldig gerestaureerd en in een uitstekende

staat teruggebracht. Op aanwijzing van Stichting Hugo

Kotestein, die op onderzoek uitging, heeft gemeente Woer-

den contact gezocht met Defensie om het hekwerk te laten

terugkeren op het Defensie-eiland.

Met ontwikkelaar De Wasserij CV wordt nog overlegd over

de defi nitieve locatie: terugkeer in gebouw B of in een van

de andere gebouwen op het eiland.

Diverse historische elementen van het Defensie-eiland

zijn bewaard gebleven. Zo heeft Defensie vorig jaar een

tegeltableau dat was meeverhuisd naar Soesterberg, te-

ruggegeven aan de Woerdense gemeenschap. Ook voor dit

tableau wordt een ‘thuishaven’ gezocht in de oorspronke-

lijke omgeving.