VUese - Fiji Girmitmu rc{rxN WvrlJuNtuk buk lnek W;tht st mfU;t> nwyt gn rfU yàg =uNtuk fuU sntstuk...

79

Transcript of VUese - Fiji Girmitmu rc{rxN WvrlJuNtuk buk lnek W;tht st mfU;t> nwyt gn rfU yàg =uNtuk fuU sntstuk...

  • ��

    VUese fUt

    Yur;ntrmfU =Nol

    nhlt: Har Nath

    Vicas Press

    Lautoka

  • ��

    Published by Vicas Press,

    P O Box 7580,

    Lautoka.

    Phone: 665 2595

    Fax: 665 2596

    Printed in Fiji

    Cover design: InfoTech

    Word-processing, Layout, Design: Pac.Ed

    First published 2004

    All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic,

    mechanical, photocopying, recording, or otherwise without the prior

    permission of the publisher.

    USP Library Cataloguing-in-Publication Data

    Nath Har

    Fiji ka etihasik darshan / Har Nath. – Lautoka, Fiji : Vicas

    Press, 2004.

    p. ; cm.

    ISBN 982-9082-03-2

    1. Fiji--History 2. Sugar workers--Fiji--History I. Title.

    DU600.F5H27 2004 996.11

  • ����

    rJMg mqae

    juFfU fUt vrhag …………………… iv

    v{fUtNfU fuU =tu Nç= …………………… v

    "àgJt= fuU Nç= …………………… vi

    ° VUese Åev

    …………………… 1

    ¢ rnà=wô;trlgtuk fUt ytdbl

    …………………… 4

    £ VUese buk dàlu fUe ÔgJmtg …………………… 6

    § b\s=qhtuk fUt ytlt

    …………………… 8

    • rnà=wytuk fuU rjY fwUxe ytih ôfqUj

    …………………… 22

    ¶ rdhrbx rJhtu"

    …………………… 29

    ß \sbel fUe mbôgt

    …………………… 41

    ® mkD fUe ô:tvlt ;:t N;ocà"e fUt FtÀbt

    …………………… 43

    © n\z;tj ytih dtujtcthe …………………… 49

    °™ n\z;tj fUt ymje fUthK …………………… 62

    °° yàg stlfUtrhgtpk …………………… 66

    ;mJeh …………………… 70

  • ��

    juFfU fUt vrhag

    gn vwô;fU cr;gt ;tJwyt VUese fuU YfU stlu btlu mßsl, ôJdeog nhlt: se fUe =ul ni> Wàntuk lu y:fU vrh¶b ytih jdl fuU mt: ;btb Dxltytuk fUt rsf{U fUh;u nwY Rm vwô;fU fUtu YfU Yur;ntrmfU =Nol fUt Áv r=gt ni> WlfUe gn cnw; RåAt :e rfU Ju se;u se Rm vwô;fU fUtu ytv ;fU vnwpkatguk jurfUl WlfUt ôJdoJtm Rm vwô;fU fuU v{fUtNl mu vqJo ne ntu dgt> Rmerjgu Rm vwô;fU fUt fUtgo Cth WlfuU ßguíx vwºt h;l v{fUtN fuU fUà"tuk vh yt dgt> h;l se fuU mt: mt: mthu vrhJth lu Ce g:tNrÿ gtud=tl r=gt ytih l;est gn rfU Rm vwô;fU yc ytv ;fU vnwpka mfUt>

    nhlt: se fUt sàb v”tem btao Wàlem mti Açcem fUtu nwyt :t> Ràntuk lu yvle ¢jtm ¶ ;fU fUe rNGt JrNíxbwrl bubturhgj ôfqUj ytih rcjtujtu mlt;l "bo ôfqUj buk v{tË; rfUgt>

    ¶e nhlt: se fUt ôJdoJtm múttRm VUhJhe =tu nsth ath (27/2/2004) fUtu ct VUese buk nwyt> yvlu seJl fUtj buk RlfUe h¥ra Rr;ntm, mbts fUÖgtK, "bo ytih v\ZtRo buk hnt> nhlt: se cô;e, gq. ve. Cth; mu rdhrbx v{:t fuU yà;hd; jtgu nwgu, bkduhu, ;tJwyt fuU ¶e bt;t=el fuU vwºt :u> nhlt: se vuNu mu YfU mVUj rfUmtl :u> 1989 buk Rànuk cukfU ytuVU àgwsejuàz Åtht fiUl Vtboh ytuVU r= Rgh yJtuzo (BNZ Cane Farmer of the Year Award) mu möbtrl; rfUgt dgt :t> 1974 mu ju fUh 1978 ;fU gu YzJtRmhe fUbexe fuU aughbul Ce :u> mlT 1975 ytih 1995 fuU cea Ràntuk lu JrNíxbwrl bubturhgj ôfqUj fuU Fstàae fUt v= Ce möCtjt ytih =untà;fUtj ;fU gu bkduhu ôfqUj ytih NbNtl Cwrb fuU x[ôxe fuU v= vh :u> Ràntuk lu yvlu seJl fUtj buk fURo dhectuk fUtu mntg;t vnwatRo ytih yà; ;fU RlfUe gne CtJlt cle hne> bik Rl fuU v{r; VUese buk nwY rdhrbx fuU fURo Drx; Dxltytuk fUtu, ;:t Wm mbg fuU rcMgtuk fUtu Yur;ntrmfU vrhag ytv ;fU vnwpkatlu fuU rjgu ytCthe nqpk ytih ytNt fUh;t nqpk fUe Rm vwô;fU mu möCJ;t ytv fUtu fURo Yme Ce ct;uk rbjude stu Ntg= vnju v{fUtrN; lnek nwRo>

    mwCtM bwluˆJh Jurjkdxl, àgwsejuàz

  • ��

    v{fUtNfU fuU =tu Nç=

    VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol, YfU c\ze r=jaôv vwô;fU ni> Rm buk fURo Fqrcgtpk nik>

    vnjt, Rm vwô;fU fUt juFfU fUtuRo v{tuVuUmh gt vuNuJh juFfU lnek ni>

    juFfU YfU ytb ytih mt"thK rfUmtl :u stu yvle r\sà=de rfUmtle buk jdt r=gt ytih fUrXl vrh¶b fUh fuU yvlu vrhJth fUtu Wåa ô;h

    fUe seJl r=gt> =qmht, Rm vwô;fU fUt juFfU fuUJj 6 fUGu ;fU vtXNtjt dgt :t, ytih Jtu Ce ct fuU YfU Atuxu mu ôfqUj buk>

    jurfUl Rl =tultuk ct;tu fuU ctJsq=, Rm vwô;fU buk Jtu dnhtRo ni stu

    ytsfUj fuU stlu btlu juFfUtuk fuU vwô;fU buk ytv fUtu rbjude> rsm ;hn mu ¶e nhlt: se VUese fUt Rr;ntm fUt =Nol fUht;u ni, Jnt mhtnleg ni>

    Ymt ntu mfU;t ni, gu ct; ;tu Ntg= fUtuRo yts mtua Ce lnek mfU;t>

    jurfUl nhlt: se fUt gu vwô;fU Yume ne YfU jtsJtc vwô;fU ni> v\zlu Jtjtu fUtu Rm vwô;fU mu gu Ce v{uhKt rbjude fUe ydh rnöb; ytih

    jdl ntu, ;tu fUtuRo Ce mßsl fUjb WXt mfU;t ni ytih yvlu rJath, gt Yur;ntrmfU Dxltytuk fUtu rfU;tc fuU Áv buk vuN fUh mfU;t ni> Yumt fUtgo VUese fuU rjY cnw; ne \sÁhe ni> yvlt Rr;ntm nb Fw= ne rjFu, Rm mu c\ze ytih fUtil ct; ntu mfU;e ni?

    VUese fUt Yur;ntrmfUU=Nol, ytv fu rjY>

    dKuN aà=

    v{fUtNf

    JtRfUm v{um

    jti;tufUt

  • ��

    "àgJt= fuU Nç= buhu rv;t fUe RåAt :e rfU Rm vwô;fU fUt v{fUtNl yJˆg ntu ;trfU jtudtuk ;fU gn Yur;ntrmfU =Nol vnwpka mfuU> buhe h¥ra VUese fuU Rr;ntm ytih VUese fuU Cth;egtuk fuU v{r; jdtJ fuU fUthK, buhu rv;t lu Rm vwô;fU v{fUtrN; fUhlu fUtu fUtgoCth bwSu mtikvt> bik lu Rm fUtu rv;t fUt ytNeJto= mbSfUth ôJefUth rfUgt>

    sc bik lu WlfuU mbG buk Rm vwô;fU fUe vnje v{r;rjrv fUtu r=gt ;c Wànuk mövwKo rJˆJtm ntu dgt rfU WlfUe RåAt fUe vqr;o rlrˆa; ni ytih Wàntuk lu yvle =qmhe vwô;fU I"bo d{à:tu fuU yt"thO fUe nô;rjrv Ce bwS fUtu v{fUtNl fuU rjgu =e>

    bik mJov{:b Jurjkdxl, àgw\sejuàz fuU mwCtM bwluˆJh se fUtu †=g mu "àgJt= =u hnt nqpk rsàntuklu y:fU vrh¶b fUh;u nwY buhu rv;t fuU nô;rjrv fUtu YfU vwô;fU fUt Áv =ufUh Rmu mbg vh ;igth rfUgt>

    bik yvlu mbô; vrhJth fUtu "àgJt= =u;t nqpk rsàntuklu g:tNrÿU mntg;t v{=tl fUe> RmfuU ct= bik zt. dKuN aà= se ytih JtRfUm v{um, jtixtufUt, VUese fUtu "àgJt= =u;t nqpk rslfuU mngtud mu Rm vwô;fU fUt v{fUtNl möCJ ntu mfUt>

    ¢gtuk rfU Rô Jh fuU rclt fwUA möCJ lnek nik, bik vhb-rv;t vhbû Jh fUtu "àgJt= =u;t nqpk rfU Wl fUe f]Uvt mu bik lu yvlu rv;t fUe yrà;b yrCjtMt fUtu vwKo fUh mfUt>

    bik yvlu rv;t fuU ytÀbt fuU Ntrà; fuU rjY v{t:olt fUh;u nwY Rm vwô;fU fUtu ¶õtskje fuU Áv buk ytv fUtu Cukx fUh hnt nqpk>

    h;l v{fUtN Jurjkdxl àgw\sejuàz

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 1

    1

    VUese Åev

    v{Ntà; bntmtdh mc mu c\zt ni> RmfUe ati\ztRo =m nsth bej mu Ce yr"fU ni> InJtRoO Åev ytih IVUerjveàmO fuU cea RmfUe dnhtRo yr"fU;b ¶ bej fUe ni> Rme v{Ntà; bntmtdh buk VUese Åev mbqn Ce ni> Ràxh liNlj zix jtRl

    I;tÔgqleO Åev, stu VUese Åev fUt YfU Ctd ni, vh YfU ôfUtuxjuàz rlJtme yvlt =qfUtl 180 rzdhe =uNtà;h huFt gtrl IRàxh liNlj zix jtRlO vh cltgt :t> gn huFt =qfUtl fUtu =tu Ctd fUh;e nwRo dwsh;e :e> NrlJth fUtu Jn =qfUtl fuU YfU r=Nt fUt Åth Ftuj;t :t ytih ydju r=l =qmhe r=Nt fUt Åth> Rm v{fUth NrlJth fuU ct= mtubJth fUtu WmfUe =qfUtl Fwj;e :e> Wmu hrJJth fUtu =qfUtl cà= fUhlu fUe ltic; lnek yt;e :e> Jn fUCe AwÕe lnek ju;t :t> ct= buk huFt c=jt dgt ;trfU VUese buk YfU ne r=l hnu> VUese fuU Atuxu Atuxu aÕtle xtvwytuk buk mu vnju sbtlu buk lqkdt (mtbwr={fU sà;w) rlfUtjt st;t :t> ;tÔgqle fuU ;tjtctuk fuU rfUlthu YfU I;tkdebtur=gtO ltbfU VqUj ntu;u nik stu fUnt st;t ni rfU =wrlgtk fuU rfUme Ctd buk lnek Wd;u> Je;ejucq ytih JlwJtjucq

    VUese buk =tu ne c\zu xtvq ni stu IJe;ejucqO ytih IJlwJtjucqO fuU ltb mu stlu st;u nik> Je;ejucq fUe jöctRo-ati\ztRo 90 P 50 bej nik yith fwUj GuºtVUj 4011 Jdo bej nik> JlwJtjucq YfU mti bej jöct ytih v”tem bej ati\zt (100 P 25) ni ytih fwUj GuºtVUj 2137 Jdobej ni>

  • 2 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    ltfUtWJtàz[t

    VUese fUt mc mu QpkUat vnt\z IbtWàx rJ¢xturhgtO ni rsmfUe WpkatRo 4341 VUex ni> VUese fUt mc mu vrJºt rNFh IltfUtWJtàz[tO btlt st;t ni> RmfuU rNFh vh a\Zlu fuU htô;u buk YfU aÕtl fUe QpkUae r=Jth htô;t htufU ju;e ni> Rm fuU vtm ne YfU ath VwUx fUt ati\zt ytih cnw; ne dnht ltjt ni stu YfU ytuh Ne;j ytih =qmhe ytuh yr; dbo hn;t ni> vwhtlu IfUtRoJer;gtukO gtle ytr=Jtrmgtuk fUt fUnlt ni rfU ;tJwyt rsju fuU lfUtWJtàz[t ltbfU QpkUau vnt\z vh YfU cnw; dnhu dzTZu buk bwÏg ltd =uJ;t hn;u nik rsm fUe vqst Rl r=ltuk nb jtudtuk fuU mtbÚgo fuU ctnh ni> rnà=wô;tle jtud Ce Rm ct; fUtu btl;u nik rfU ¶e f]UíK se lu fUtrjgt ltd fUtu Cth; fuU sbwlt l=e mu jtfUh gnek vh IhbKefUO Åev buk Atu\zt :t> VUese Åev fUtu ¶eb=TCtdJ; buk hbKefU Åev fUnt dgt ni> IjöctmtO (VUese) buk YfU vÀ:h ni stu rfU ltd fuU Áv buk ni ytih Rm ltd vÀ:h fUe vqst fUe st;e ni> gn vÀ:h vnju Atuxt :t jurfUl yc gu fUtVUe c\zt ntu dgt ni> sntpk vnju jtud SwfU fUh nt:tuk mu VqUjbtjt a\Zt;u :u Jntk yc lnek vnwpka vtlu vh jöcu zkzu fuU mnthu mu a\Zt;u nik> VUese fu bqj rlJtme yr"fUtpkN buk IbjulurNglO nik> Cthr;gtuk fUe ;hn gu Ce rjkd ytih ltd fUe vqst fUh;u nik ntpkjtrfU Irf{UôalO "bo fuU v{CtJ mu Rm v{:t fuU ylwgtge fwUA fUb ntu dgu nik> CtMt fUt buj

    rnà=wô;tl fuU W\zemt ytih ;rbjltzq fuU rlJtme vqJofUtj buk st\Jt, mwbtºtt ytih RãztulurNgt st cmu :u>

    fUtRoJer;gtuk fuU CtMt buk mkôf]; ytih =rGK Cth;egtuk fuU CtMt rbj;u nik> W=tnhK fuU ;tih vh rlöl Nç=tuk vh dtih fUersY -

    Cth;e - fUtRoJe;e htbugt - mwhbugt cehugt - cthugt ;t;ugt - ;t;uyt ctjt - ctju

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 3

    btle - hbtle htbse - hbtme ˆgtbjtj - mtubujt

    ht;q =tfUtuöctW

    1809 fUe Dxlt ni> atjom miJs ltb fUt YfU ykd{us ltrJfU ytgt ytih IctWO fuU mh=th fUtu fUtVUe nr:gth cukat> 1852 buk ImuÁO Jntk fUt mh=th clt ytih nr:gthtuk fuU cj yvlu ytv fUtu htst DturM; fUh r=gt> I;tudtkO Åev mu Ôgtvth ;tu vnju mu ne ntu;t :t jurfUl IjtWO xtvq vh RmfUt yr"fU v{CtJ v\zt> muÁ fUtu Nºtwytuk lu I=tfUtuöctWO ltb r=gt> rc{rxN hts

    Cth;egtuk fuU ytdbl mu vnju =tfUtuöctW mhfUth R"h-W"h mu vfU\zu nwY ckr=gtuk fUtu cua;t :t> 10/10/1874 fUtu VUese Åev mbqn rclt fUtuRo N;o fuU rc{rxN bnthtle fUtu mwvw=o fUh r=gt dgt> Rm =ô;tJu\s vh nô;tGh fUhlu Jtju =tfUtuöctW fuU mt: yàg cthn v{bwF mh=th Ce Ntrbj :u> 1875 buk mh yt:h dtuzol VUese fuU v{:b dJolh ntu fUh ytY> mh dtuzol fuU ytdbl mu vnju auafU fUe bntbthe cebthe ytRo ytih Rm buk YfU r;ntRo sl;t fUtj d{ô; nwRo>

  • 4 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    2

    rnà=wô;trlgtuk fUt ytdbl rnà=wô;trlgtuk fUtu VUese rdhrbx v{:t fuU yà;hd; mJo v{:b (1879) buk jtgt dgt :t> YfU bRo yèthn mti mt; (1/5/1807) mu gn fUtlql rnà=wô;tl mu jtdq nwyt rfU fUtuRo rc{rxN snts ck=hdtn mu ctnh lnek st mfuUdt ydh Wm snts buk dwjtb Chu nwY ntuk> sc Wm mu Ce fUtb lnek ajt ;tu lgt yt=uN gn rlfUjt rfU YfU btao °®†® (1808) mu rfUme dwjtb fUtu rfUme snts mu rc{rxN WvrlJuNtuk buk lnek W;tht st mfU;t> nwyt gn rfU yàg =uNtuk fuU sntstuk fuU Åtht dwjtbtuk fUe vwr;o ntulu jde> mlT 1811 Ro. buk lgt fUtlql clt rsm mu dwjtbtuk fUtu jtlu ju stlu fUe yvht" buk sàb fiU= fUe mst jtdq fUh =e dRo> °®£§ (1834) buk rc{rxN mtbhtßg buk dwjtbe v{:t mbtË; fUh =e dRo> jurfUl cthn mtj ;fU bs=qhe fUhtlu fUt yr"fUth :t> ct= buk RmfUtu Dxt fUh mt; mtj fUh r=gt dgt> RmfuU ct= ath mtj fUh r=gt dgt> °®£® (1838) buk gn v{:t mbtË; ntu dRo> bturhNm buk rJfUtm

    mlT °ß£• (1735) Ro. buk Ictx[kz VuUfUtuRm btne juch=tulumO lu yr"fUtpkN VUj=th J]Gtuk fuU ces Cth; mu jtgu ytih rVUh bturhNm buk fUvtm, atJj, dunqpk ytih b¢fUt Wdtgu dgu> Rme mbg bturhNm buk vnje aele fUe VuU¢xhe cle ytih aqlu fUe CrÕgtk Ftu=e dRo> Cth;egtuk fUe mkÏgt ßgt=t :e> Wl buk mu Rkserlgh, fUthedh, c\ZRo, mtulth ytih Ôgtvthe Ce :u> °®°£ (1813) Ro. buk V{Utpkmermgtuk fuU bkdtgu bturhNm fuU dwjtbtuk fUtu rc{rxN mtb{tßg lu ôJ;àºt fUh r=gt rslfUe mkÏgt ¶®,°°£ (68,113) :e> ¢© bRo °®£© (1869) mu Cth; mhfUth lu fUtlql jtdq rfUgt rfU stu

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 5

    fUtuRo rfUme fUtu WmfuU RåAt fuU rJÁ° b\s=qhe fUhlu fuU rjgu ctnhe =uN ju stYdt, Wmu ¢†† Ávgu fUt swhbtlt gt ;el bnelu suj ntudt> v{tgt Atuxt ltdvwh fuU Ztpkdh str; fuU jtud stu mk:t, bwãzt ytih WhtkJ fuU ltb mu vwfUthu st;u nik, ckdtj ;:t rcnth fuU ytr=Jtme rsjtytuk buk rlJtm fUh;u :u ytih cnw; dhec :u> jkfUt buk Cth;eg b\s=qh

    °®¢£ (1823) Ro. buk jkfUt buk fUtuVUe fUt WÀvt=l NwÁ nwyt> RmfuU ct= N;ock=e v{:t fuU leau Cth; mu b\s=qh jkfUt Cuslt NwÁ nwyt> yôx[urjgt buk aele W‘tud

    yôxu[rjgt buk aele W‘tud fUt ythöC °®£§ (1834) buk nwyt sc Iyôxu[jurNgl Nwdh fUövleO fUe ô:tvlt fUe dRo> atrjm nsth vtikz fuU fUj-vwhsu jàzl mu Cusu dY> IfuUzcheO buk aele mtVU fUhlu Jtje YfU rhVUtRlhe fUe ô:tvlt nwRo> °®§¢ (1842) Ro. buk YzJzo ltu¢m fuU mkatjl fuU yà;hd; VUerjveàm mu fU”te aele bkdtRo stlu jde> rmzle fUe ytufUtulj ôx[ex fuU YfU löch buk YfU cnw-bkrsje Rbth; F\ze ni, rsmu ltu¢m ntWm fuU ltb mu stlt st;t ni> Rm fUövle fUt ltb °®•• (1855) buk IfUtujturlgj Nwdh rhVUtRrlkd fUövleO h¢Ft dgt>

  • 6 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    3 VUese buk dàlu fUe ÔgJmtg

    °®ß† (1870) Ro. buk =tu ykdhus Ic{tWl ytih stumfuUO lu mJo v{:b mqJt buk aele fUt YfU Atuxt rbj cltgt :t> ltJwJt ytih huJt l=e fuU ;x vh atg fuU ctdtl Ce jdtgu :u> =tultuk lu jtW Åev mbqn buk dàlu Ce Wdtgu :u rsl buk btkdtu Åev v{bwF :t> °®®¢ (1882) Ro. buk YfU yôx[urjgt fUe fUövle lu c\zu ô;h vh ltimtuhe buk aele rbj cltRo> ct= buk gn IJulfqUJh VUese Nwdh fUövleO fuU ltb mu v{rm° nwRo> sc Cth;eg b\s=qhtuk fUt ytlt ÁfU dgt, ;c gn fUövle °©¢¢ Ro. buk cà= ntu dRo> Rm rbj fUtu fUtujturlgj Nwdh rhVUtRrlkd fUövle (CSR) lu Fhe= je> Rm fUövle lu Ce mlT °©¶¢ (1962) fuU ct= YfU mntgfU fUövle cltRo rsmfUt ltb ImtW: vurmrVUfU Nwdh rbÖmO h¢Ft dgt> mlT °®®• (1885) buk yôx[urjgt fuU yà=h ¢¶® rbjuk :e, jurfUl fwUj rbjt fUh fuUJj ß©,††† (79,000) xl aele clt;e :e> VUese fuUJj A& rbjtuk mu ne ¶†,††† (60,000) xl aele v{r; JMo clt;t :t> mlT °©•• (1955) ;fU dàlt vi=t fUhlu Jtje \sbel •¢ v{r;N; fUövle fuU fUçsu buk :t> RmfuU ct= "ehu "ehu fuUJj ;el ne v{r;N; cau rsm vh Fu;e ntu;e :e> mlT °©†£ (1903) buk jtixtufUt rbj fUe ô:tvlt nwRo ytih RmfUe vuhtRo fUe Gb;t ¶& nsth ¶,††† (6,000) xl v{r; Dàxt fUe :e> gn aele rbj =rGK v{Ntà; bntmtdh buk mc mu c\ze :e> hthtJtRo rbj mlT °®®¶ (1886) buk ô:trv; fUe dRo stu ££†,††† (330,000) xl dàlu vuh;e :e> jöctmt rbj mlT °®©§ (1894) buk ô:trv; nwRo ytih RmfUe vuhtRo fUe Gb;t °ß†, ††† (170,000) xl fUe :e> mlT °©¢¶ (1926) buk fUtujturlgj Nwdh rhVUtRrlkd fUövle lu ltJwyt rbj fUtu Fhe= fUh rvlukd buk ô:trv; rfUgt stu rVUh rvlukd rbj fuU ltb mu stlt stlu jdt> RmfUe Gb;t ©•,††† (95,000) xl fUe :e> fUövle fuU ltimtuhe Jtju rbj fUe Gb;t Ce °ß†,††† (170,000) xl

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 7

    fUe :e jurfUl gntpk ßgt=t vtle chmlu fuU fUthK mlT °©•• (1955) buk cà= fUh =e dRo> Rm mbg, VUese buk aele fUe fwUj Fv; ¢†,††† (20,000) xl fUe :e> aele fuU rbjtl buk atJj fUe WÀvt=l cthn nsth fUe :e> ;öctfqU fUe Fu;e

    VUese buk ;öctfqU fUe Fu;e NwÁ nwRo mlT °©•• (1955) buk sc Irc{rxN xcufUtu rjrbxuzO ytih °©•¶ (1956) buk IfUhuhm rjrbxuzO fUövrlgtuk fUe ô:tvlt nwRo> mlT °©ß° (1971) mu =tultuk fUövrlgtpk rbj fUh YfU ntu dRo> VUese buk fUtRoJer;gtu fUe rNGt

    rc{xul fUe htle rJ¢xturhgt fUt hts mlT °®ß§ (1874) buk ô:trv; nwyt vhà;w Rl fUe hts=q; VUese buk °®£• (1835) buk ne rc{rxN fUtiàmjh fuU Áv buk yt dgt :t> mlT °®£§ (1834) buk ;tukdt (Tonga) fuU rc{rxN vt=he huJhàz rJrjgb ytih zirJz fUthrdj lu VUese buk "bo v{ath fuU rjgu ;igthe fUe yith VUesegl CtMt buk v\Zlu rjFlu fuU rjgu vnje rfU;tc Atve> Wàntuk lu YfU "bo vwô;fU Ce ylwJt= fUhtRo> mlT °®£• (1835) buk Rm mbqn lu, rsmbuk WlfUe vrÀlgtpk ;:t yàg vrhJth fuU jtud :u, fwUA ;tukdt rlJtrmgtuk fuU b== mu jfuUöct buk v{JuN rfUgt> ;tukdt lhuN stuso, stu RmtRo ntu awfuU :u, jfuUöct fuU mh=th ;wRolgtW fUtu fwUA Wvnth =u fUh Wlmu ylwhtu" rfUgt rfU Ju vt=rhgtuk fUtu mkhGK v{=tl fUhuk> Rm ;hn gnek mu RmtRo "bo fUt v{ath Wàntuklu VUese buk NwÁ rfUgt> mlT °®£ß (1837) buk Ju huJt vnwpkau> °®£® (1838) buk ;el vt=he ytih yt dY> Wme mbg YfU gwhturvgl =j aà=l fUt Ôgtvth fUhlu fuU rjgu VUese ytgt :t> ;tukdt rlJtme vnju mu ne aà=l fuU jfU\ze mu ltJ cltlu ytih c\ZRo fUt fUtb fUhlu fuU rjY VUese ytgt fUh;u :u> RmfuU ct= fURo ytih Ôgtvthe ytgt stgt fUh;u :u, fUtuRo aà=l fuU rjY, fUtuRo fUvtm Wdtlu fuU rjY ytih fUtuRo ltrhgj fuU rjY> mlT °®•® (1858) buk bnthtle rJ¢xturhgt fUt =q; Ce yt dgt :t> Rl fuU vnwpkalu mu vnju ne fwUA Ôgtvthe yzTzu sbt rjY :u ytih fwUA rc{rxN fuU RmtRgtuk lu rdhst Dh sdn sdn vh clt h¢Fu :u>

  • 8 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    §

    b\s=qhtuk fUt ytlt

    gntk vh mtj buk YfU n\sth b\s=qh jtgu st;u :u sc rfU fuUJj YfU ne b\s=qh fUtu hFlu fUe Rsts; (permit) :e> cwhu ÔgJnth fuU fUthK "ehu "ehu mlT °®£¶ (1836) ;fU RlfUe mkÏgt rdh fUh fuUJj YfU mti ne hn dRo> Ôgtvth buk rdhtJx nwRo> vkrz; ;tu;thtb fuU ylwmth luvtje mlT °®©§ (1894) fuU ct= VUese ytY :u> rmkdt;tufUt fuU vtm RlfUe cô;e :e> mlT °©†¢ buk VUese lu b=htm buk Ch;e fUhlu fUt =VU;h Ftujt> fwUA bturhNm fuU jtud rclt N;ocà"e fuU VUese °®ß© (1879) mu °©°¶ (1916) fuU cea ytY :u> Rl buk mu yr"fUtpkm dwsht;e ytih vkstce :u> ckdtj mhfUth fuU ylwmth VUese ytlu Jtju fuU ytpkfU\zu Rm v{fUth :u&

    Wåa Jdo Jtju 19.1 v{r;N; rfUmtl 31.3 v{r;N; fUthedh 6.7 v{r;N; nrhsl 31.2 v{r;N; bwmjbtl 14.6 v{r;N; RmtRo 0.1 v{r;N;

    cem mu ;em JMo ;fU fuU ytgq fUt ytim; ¶®.¶ v{r;N; :t> mtujn mu våaem JMo ;fU fUe ytgw XefU btle st;e :e> fUjfUútt, b={tm ytih cöcRo fUe cà=hdtntku mu ne jtudtuk fUtu ctnh Cust st;t :t> ytdht fuU YfU gwhturvgl yVUmh lu Wl jtudtuk fUtu VUese stlu mu htufUlu fUe fUturNN fUe, vh Wàntuk lu Wm mtnc fUe ct; lnek btle> v{r; ÔgrÿU fUtu =tu mti =m h¥vgu y:Jt Wm mu yr"fU buk cuat st;t :t> mlT °©†© buk ytr:ofU rô:r; cnw; Fhtc :e> =tu-;el ytlt b\s=qhe rbj;e :e, sc rfU vrˆabe mkgwÿU v{tà; buk ath ytlt :t> ¶e me. YVU. Yàzw\s fuU ylwmth YfU yhfUtXe lu dtkJ fuU YfU yt=be,

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 9

    rsmfUt ltb VUfUeht :t, WmfuU ytih; ytih j\zfUe fUtu cnfUt fUh Wmmu yjd fUh r=gt> Rm yhfUtXe lu VUfUeht mu fUnt rfU ydh ;wb R;lu h¥vgu =tu ;tu nb ;wönthe ôºte ytih vwºte fUtu Jtvm =u mfU;u nik> Jn h¥vgu lt =u mfUt ytih lt yvlu ôºte ytih vwºte fUtu rVUh rbj mfUt> fUnt st;t ni rfU YfU cth VUese VUtis ytih vwrjm fUe ltifUhe fuU cntlu fwUA jtudtuk fUtu VUese jtgt dgt :t> Ju yvlu mt: jwfUt Awvt fuU fwUA nr:gth jtY :u rsmfuU mntg;t mu Wàntuk lu YfU rsjt fUtu yvlu cm buk fUh rjgt :t> ct= buk mhfUth lu Wànuk yjd-yjd fUh fuU JN buk fUh rjgt> fwUA sntstuk fUe ytlu fUt mbg -

    dkdt snts 1913 msj snts löch ath 1913 bwj;tlt snts 1915

    VqUj;tjt snts b={tm mu °©†¶ buk °¢§ gtrºtgtuk fUtu ju fUh ajt jurfUl Wme r=l ¶° gtºte nist fu cebthe mu bh dY> Wm snts fUtu rmkdtvwh h¥fUlt v\zt> ;tu;thtb mltZg fUe vwô;fU IVUese Åev buk ¢° JMoO fwUA W=tnhK Rm v{fUth r=Y nik:

    Wàntuk lu fUnt rfU sc snts vh a\Zlu fUtu =tu gt ;el r=l NuM hnu, ;c nbthe zt¢xhe vheGt nwRo> ;=vˆat;T vnllu fuU rjgu fiUr=gtuk simu fwUh;u, xtuve ytih vtstbt r=Y dY> vtle fuU rjY xel fUt jtuxt, Ctusl fUhlu fuU rjY xel fUe :tje ytih mtbtl hFlu fuU rjY YfU Atuxt mt :ijt r=gt dgt>

    ;tu;t htb mltZg YfU rdhrbrxgt :t> YfU snts vh •†† gtºte a\ZtY

    dY ytih YfU yt=be fUtu YfU ytih yt"t VwUx ati\ze ytih A& VwUx jöce sdn =e dRo> Ftlu fUtu ath ath Iztud rcôfwUxO, aele ytih vtle r=Y dY> schl IxtuvomO fUt fUtb fwUA jtudtuk mu fUhtgt dgt> Ctusl, bAje-Ct; rbj;t :t ytih jtud Rm ;hn :u simu YfU ôJ;àºt vGe cà= rvkshu buk ntu> stu RàfUth fUh;t :t Wànuk bth-vex fUh fUtb fUhtgt st;t :t> r=l Ch velu fUtu rmVoU =tu ctu;j vtle rbj;t :t> mbw={e cebthe gtle Ime rmfUlumO mu fURo jtud ver\z; nwY ytih fURo bh dY rsànuk mbw={ buk VukUfU r=gt dgt>

  • 10 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    jtix;u mbg YfU yt=be W;lt ne mtbtl ju fUh st mfU;t :t rs;lt Jn YfU ne cth buk WXt mfuU> ctfUe Jnek zevq buk Aqx st;t :t> Ftlt ctpkx;u mbg YfU dtuht zt¢xh =tu Yf yt=be fUtu cuk; mu bth;t st;t :t> bik lu WmfUt VUtuxtu ju rjgt> sc WmfUtu btjqb nwyt ;tu Jn fuUbht bwS mu jufUh mbw={ buk VukUfU r=gt> bwSu btjqb :t rfU buht veAt rfUgt dgt ni> jurfUl bik YfU rbºt fuU mnthu Wm fuU c¢mu buk yvlt stu fUtds vh vºt rjFt :t Wmu rlfUtjlu buk mb:o nwyt> snts vh YfU fUv atJj ytih YfU fUv =tj =e st;e :e> mwcn Ntb cat nwyt btj mbw={ buk VukUfU =e st;e :e> Rl Ctuju Ctju yt=rbgtuk fUtu bursôx[ux, zt¢xh ytih fUË;tl m;tgt fUh;u :u> VUese buk stu bursôxu[x :u, Ju cnw; fUb v\Zu :u> fuUJj dtuhu ntulu fuU lt;u fUtb fUh;u :u> ;tu;t htb mltZg fuU ylwmth ;tÔgqle buk YfU ne yt=be bursôxu[x, rzmrx[¢x burzfUj yVUmh, rsju fUt zt¢xh, vwrjm Ràmvu¢xh, suj Ftlu fUt mwvrhàxuàzàx, ck=hdtn fUt ôJtbe, m\zfUtuk fUt =htudt ytih yvlu Atuxu snts fUt fUË;tl :t> Cth; ytih VUese ytlu stlu Jtju snts rc{rxN Rkrzgt ôxeb fUövle fuU Wl sntstuk buk mu jtgu dY :u stu rfU fwUje snts fUnjt;t :t> Rm mu mtVU strnh ni rfU rfU;lt fUíx r=gt st;t ntudt> rm;öch ytX °©¢® (1928) fUtu v{Jtme Cthr;gtuk fUtu jufUh Im;jsO snts Cth; st hnt :t> Wm gtºtt fuU =tihtl §§ Cth;eg fUtj-d{ô; ntu dY> Jimu stu snts yt;u st;u, WlfuU gtºttuk buk rfUme lt rfUme mkÏgt buk gtrºtgtuk fUe b]Àgw ntu ne st;e :e> rfUme fUt Wm vh Ægtl lnek dgt> m;js snts fUtãz fUtu jufUh rJNuM Ntuh bat> rnà=e ytih ykd{se fuU ylufU vºttuk lu =wDoxlt fuU cthu buk ylufUtuk vºt Atvu> clthme =tm

    clthme =tm se lu Rm fUtãz fuU möcà" buk xefUt fUh;u nwY rjFt rfU rdhrbx v{:t mbtË; ntu dRo vhà;w fwUje sntstuk buk gtrºtgtuk fUtu cwhe ;hn Cht st;t ni> VUese mu fUjfUútt ytlu Jtju m;js snts buk ©†† (900) gtºte :u> yc Wme snts vh ¢§ jtudtu fuU bhlu fUt mbtath rbjt> zhc mu cöcRo ytlu buk cem r=l ytih jdukdu> Rm

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 11

    cea lt stlu rfU;lu ytih bhukdu> Wme snts vh b]Àgw fUtãz ytih nwyt> Rm cth §§ gtºte bhu> gn ¢°/°°/°©¢† fUtu fUjfUútt ytgt> ¢¢ slJhe fUtu bik ytih ôJtbe CJtle =gtj màgtme snts vh vnwpkau> gtrºtgtuk mu WlfuU fUíxtuk fuU cthu buk mwl fUh Wànuk cnw; =wF nwyt> nb yJ{sfUtu fuU mkhGfU mu rbju> WlfUt ÔgJnth c\zt ne cwht :t> nblu Wme r=l Cth; mhfUth fuU mraJ mh ncecwÖjtn fUtu ;th =u fUh stpka fUe btpkd fUe> £† slJhe °©¢© (1929) fUtu ôJtbe CJtle =gtj màgtme se fUtu yJ{sfUtuk fuU mkhGfU fUt vºt rbjt rfU ckdtj mhfUth lu YfU bursôxu[x fUtu stpka fuU rjgu rlgwÿ fUh r=gt ni> WlfuU mt: stpka buk ytv ytih bik Ce nqpkdt> stpka £ VUhJhe °©¢© fUtu ythöC ntude> mbg fuU cthu buk ct= buk mwra; rfUgt stYdt> ôJtbe CJtle =gtj màgtme lu Wm stpka buk Ctd jult Wra; lt mbSt ¢gtukrfU stpka ;whà; fUhle atrnY :e> mhfUth =uh vh =uh fUh;e aje st hne :e> gtºte R"h W"h aju st hnu :u> fUc ;fU WlfUtu htufUt st mfU;t :t> mhfUth lu m;js snts fUtu htufUt ;fU lnek> ©†† (900) gtºte jufUh Jn snts rVUh VUese ajt dgt> IRöverhgj Rràzgl rmxe\slhe ymturmYuNl cöcRoO fuU mraJ lu Rm cthu buk YfU J¢;Ôg sthe rfUgt, rsm mu rm;öch °©¢† (1920) fuU m;js fUtãz fUtu jufUh mkô:t lu Cth; mhfUth mu rjFt v\Ze fUe> mhfUthe mqalt fuU ylwmth fUjfUútt fuU bush zcÖgw. ytu. JtufUh ytih ¢§ vhdlt fUjfUútt fuU Ro. Yl. çjuze lu stpka fUe :e> WlfUe rhvtuxo buk fUnt dgt rfU m;js snts buk ߧ• (745) gtºte :u> Wl buk mu £ß bh dgu> bhlu Jtjtuk buk £† fUtu mtpkm fUe cebthe :e, ytih mt; gtrºtgtuk fUtu †=g ytih bjurhgt ytr= fUe cebthe :e> yr"fUtpkN bhlu Jtju J]" :u> °©¢£ mu Rl ctuxtukk mu ytlu Jtju gtºte y¢mh bh;u ne hn;u nik> m;js-fUtãz fUe ==o Che fUntle v\Z fUh bntÀbt dtpk"e lu dwsht;e fuU yvlu vºt IlJseJlO buk °†/¢/°©¢© fUtu stu rxËvKe rjFe WmfUt NeNofU :t IhtGme v°r;O> W¢; rxËvKe fUt ytdu nb yrJfUj =u hnu nik> m;js snts fUe ==o Che ct;tuk vh sc bntÀbt se lu stpka fUe btpkd fUe ;tu v;t ajt rfU mhfUth lu yvle mVUtRo =ulu fuU rjY vnju mu ne ;igthe rfUY ciXe :e> Wmlu =tu yr"fUtrhgtuk fUtu stpka fuU rjY rlgwÿU fUh r=gt ytih Wàntuklu gn rhvtuxo =e rfU Yume bti; fUe Dxltguk ;tu Rm ;hn fuU snts vh nbuNt ne nwyt

  • 12 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    fUh;e nik> rfU;ltuk fUtu cq\Zt c;tgt dgt, rfU;ltuk fUtu cebth> RlfUtu jtixlt lnek atrngu :t ¢gtukrfU gu gtºtt fuU gtud ne lnek :u> ytv Rme mu yà=tst jdt mfU;u nki rfU stpka fUhlu Jtjt YfU Ôgr¢; ;tu WvrlJuNtuk buk stlu ytih Jntpk mu jtix fuU ytlu Jtjtuk fUt mkhGfU ytih =qmht Wm v{=uN fUt rsjt"eN :t> rsl vh swÖb fUt ythtuv jdtlt :t, Wànek fUtu ne mhfUth lu rlrhGKfUthe clt fUh yvlt catJ fUh rjgt (dwsht;e, lJseJl buk °†/¢/°©¢© mövqKo dtpk"e JtRzbg, Fãz £©, v]íx §°® (418) - §°© (419) vh)>

    rdhrbx v{:t fuU leau rfU;lu b\s=qh VUese vnwpkau :u

    snts fuU ltb VUese fUc vnwpkat bs=qhtuk fUe mkÏgt

    rjgtule=tm 15/5/1879 463

    Chth 26/6/1882 424

    vqlt (1) 17/9/1883 478

    Cgtzo 20/8/1883 494

    vqlt (2) 19/6/1883 496

    Rmrhgt 14/5/1884 348

    ntJ\zt 26/6/1884 585

    VirhfUjem 3/7/1884 461

    lgqlnb Ym. Ym. 23/7/1884 575

    bil 30/4/1885 725

    diks\s 27/6/1885 523

    ctugl 26/4/1886 537

    nhVUtuRo (1) 24/4/1888 539

    btug (1) 3/5/1889 677

    htule (1) 15/5/1890 585

    YjlNt 17/6/1890 573

    zuàgqc 15/6/1891 591

    sblt 22/6/1891 439

    rc{rxN rvgh 23/4/1892 527

    YJl (1) 5/5/1892 520

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 13

    snts fuU ltb VUese fUc vnwpkat bs=qhtuk fUe mkÏgt

    nhVUtuRo (2) 16/6/1892 479

    btug (2) 14/4/1893 467

    sblt (2) 23/5/1893 310

    Yöm (1) 20/4/1894 570

    nhVUtuRo (2) 28/6/1894 511

    ztj Ym. Ym. 26/3/1895 747

    Ylo 24/4/1896 557

    rJhtJt Ym. Ym. 26/4/1895 677

    YÖce (1) 13/6/1896 615

    htule (2) 11/5/1897 653

    ¢jtRz 1/6/1897 670

    btug (3) 1/6/1898 568

    YJl (2) 25/7/1899 467

    dkis\s 3/9/1899 464

    diks\s 21/6/1900 554

    yltio 23/7/1900 627

    YÖce (2) 26/7/1900 604

    htRl 30/8/1900 491

    VUr\sjfUt Ym. Ym. 28/3/1901 704

    VwUj;tjt (1) Ym. Ym. 12/5/1901 809

    VUr\sjfUt (2) Ym. Ym. 18/6/1901 776

    rJhtJt (2) Ym. Ym. 26/4/1902 718

    VUr\sjfUt (3) Ym. Ym. 20/6/1902 840

    bmeo 13/6/1903 585

    YÖce (3) 5/8/1903 590

    yltio (2) 4/9/1903 634

    yltio (3) 3/5/1904 631

    Yöm (2) 30/7/1904 526

    VwUj;tjt (2) 10/4/1905 827

    rJhtJt (3) 17/7/1905 615

  • 14 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    snts fuU ltb VUese fUc vnwpkat bs=qhtuk fUe mkÏgt

    J"to (1) 28/7/1905 892

    VwUj;tjt (3) 17/8/1905 790

    VUr\sjfUt (4) 17/4/1906 881

    VwUj;tjt (4) 28/4/1906 801

    J"to (2) 28/6/1906 839

    VUr\sjfUt (5) 28/1/1907 875

    rJhtJt (4) 23/3/1907 759

    VUr\sjfUt (6) 25/4/1907 786

    mkdtujt (1) 18/3/1908 1132

    mkdtujt (2) 6/6/1908 1086

    mkdtujt (3) 1/2/1909 1152

    mkdtujt (4) 21/4/1909 667

    mkdtujt (5) 7/3/1910 926

    mrà:gt 22/4/1910 1021

    mkdtujt (6) 5/6/1910 869

    mrà:gt (2) 8/7/1910 1030

    bw;jt (1) 22/5/1911 834

    m;js (1) 25/6/1911 850

    duks\s (1) 22/7/1911 860

    bw;jt (2) 18/8/1911 863

    m;js (2) 4/10/1911 811

    m;js (3) 27/4/1912 857

    Rãzm 8/6/1912 804

    diks\s (2) 18/6/1912 843

    diks\s (3) 8/11/1912 846

    diks\s (4) 21/2/1913 771

    diks\s (5) 29/5/1913 848

    diks\s (6) 9/9/1913 784

    m;js (4) 11/4/1913 808

    raltc (1) 24/3/1914 855

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 15

    snts fuU ltb VUese fUc vnwpkat bs=qhtuk fUe mkÏgt

    raltc (2) 16/6/1914 717

    bw;jt (3) 7/5/1915 852

    diks\s (7) 21/6/1915 846

    bw;jt (4) 1/8/1915 812

    raltc (3) 1/9/1916 882

    m;js (5) 11/11/1916 888

    ®ß (87) snts VUese vnwpkau> RmfuU ct= rdhrbx v{:t mbtË; ntu dRo> sg VUese vrºtfUt rJNuMtpkfU °°/•/°©ß© mu&

    Fhtc btimb fuU mbg snts vh Ctusl lnek vfUtgt st;t :t> gtrºtgtuk fUtu rcôfwUx, Rbje ytih Ëgts Ftlu fUtu r=gu st;u :u> zt¢xh d{tàx fuU °®®§ (1884) ylwCJ fu ylwmth, =rGK btdo mu stluJtju snts vh YurNgt fuU hnlu Jtju jtudtuk fUtu c\zt fUíx ntu;t :t> Wm btdo vh yr"fU mbg ;fU Xàz ytih ;qVUtl fUt mtblt fUhlt v\z;t :t> snts Jtjtuk fUtu ylwCJ :t rfU rm;öch ytih VUhJhe fuU cea fUe gtºtt ne XefU hn;e :e> VUese fu rjgu fwUje ju stlu Jtje snts-fUövrlgtuk fuU rjY ltu:o jtRl v{bwF :e>

    °©†¢ mu Irc{rxN Rrãzgt ôxeb lurJdiNl fUövleO lu v{r; fwUje vh A& vtikz =m rNrjkd fUt xuàzt rfUgt :t> v{tuVuUmh rxkfUh fUt fUnlt ni rfU fwUrjgtuk, gtrºtgtuk fUtu dhb fUv\zt r=gt st;t :t> mirlfUtuk fUe W;the jtj J=eo dhb fUv\ztku fUe sdn =e st;e :e> v{tuVuUmh rxkfUh fUt fUnlt ni rfU VUese jtlu Jtju sntstuk vh aele fwUrjgtuk fuU mt: cwht c;toJ fUh;u ;tu Ju snts buk ytd jdt =u;u :u> aele fwUrjgtuk lu 34 sntstuk buk ytd jdt =e :e> Cth;eg gtrºtgtuk fUt Fwxvwx rJhtu" fUCe Ce Wd{ Áv "thK lnek rfUgt :t> ;tu;thtb mltZg fuU ylwmth Irjgtule=tmO snts vh §®° (481) gtºte ;fU :u> VUese vnwpkalu vh fuUJj §¶£ (463) ne cau :u> gn snts vtj mu aj;t :t ytih ߢ r=ltuk fuU ct= °•/•/°®ß© fUtu VUese vnqpkat :t> nist

  • 16 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    ytih auafU cebthe fuU fUthK jucqfUt ck=hdtn vh snts fUtu lnek jtlu r=gt dgt vh jtRo jtRo ltbfU YfU Atuxt mt rlsol xtvq stu rlfUx :t Jntpk ju st;u mbg snts ;qVUtl fuU fUthK aÕtl vh a\Z dgt :t ytih ßJth Ctxt ytlu mu W;tht st mfUt> Wme xtvq vh Wànuk W;th r=gt dgt :t> ¶/ß/°®ß© fUtu snts UVUese mu V{UtpkrmôfUtu fuU rjY jtix v\zt> xtvq vh 15 ytih gtºte bh dY> ©/®/°®ß© fUtu cau jtudtuk fUtu rCàl rCàl fUturXgtuk vh Cus r=Y dY> mqJt mu mt; bej fuU =qhe vh lwfwUjtQU ltbfU Åev buk VUese mhfUth lu YfU rzvtu cltgt> Irjgtule=tmO fuU ct= stu snts yt;u :u, WlfuU gtºte gnek W;thu st;u :u>

    Irjgtule=tmO rmrhgt snts fUjfUútt mu °£/£/°®®§ fUtu §£© (439) gtºte jufUh VUese fuU rjY hJtlt nwyt :t rsl buk mu fuUJj £§® (348) ne VUese vnqpkau :u> °°/•/°®®§ fUe yt"e ht; fUtu ;qVUtl fuU fUthK aÕtl mu xfUht fUh snts zqc dgt ytih £¢ vwÁM, °• rôºtgtpk, =m cåau bthu dY> cthn bRo fUtu v{t;& VUese fu zt¢xh bi¢du{dh lu gtrºtgtuk fUtu catlu fUt fUtgo ythöC rfUgt> dtkJ fu fUtRoJe;e yvle yvle ltJtuk fUtu ju fUh hGt fUtgo buk se stl mu swx dY :u> rsl jtudtu lu Rm hGt fUtgo buk v{bwF Áv mu Ctd rjgt :t, WlfUt ltb

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 17

    :t Ym. VUtiÖzh YfU vwrjm yr"fUthe, stuNwyt ytih Yvhöbt> RlfuU mt: mt: vwrjm rmvtne mJtle, fUtuvoj ybtume, YfU d{tbeK ytih zt¢xh bu¢d{udh fUtgoCth möCtj hnu :u> rsl gtrºtgtuk fUe stlu ca dRo :e, WlfUe ntj; Fhtc :e> VUese Jtrmgtuk lu aà=t RfUºt fUh fuU Wl mc fUtu fUv\zu ytih ath mti vtiàz vimu Ce r=Y> rxkfUh fuU ylwmth

    ¶e rngq rxkfUh lu yvle vwô;fU IYàz ytuVU ôjuJheO fuU v]íX °•° (151) ;:t °¶ß (167) vh rmrhgt snts fuU cthu buk rJNuM stlfUthe =e ni> Rm fUtãz fuU =tihtl fwUA fUtRoJer;gtuk lu c\zu mkfUx buk v\z fUh yvle yvle ltJtuk fUtu rfUlthu vh vnwpkatgt ytih fwUA zqc;u snts ytih gtrºtgtuk fUtu jqxt> =wDoxlt ô:tl fuU rlfUx Jtju Atuxu xtvq fuU YfU ô:tl vh °¶ b];fUtuk fUtu =VUltgt dgt ytih ¶e aà={ =ev lthtgK fUe \sbel buk WlfUe fUchuk yts Ce mwhrG; c;tRo st;e nik> vk. ;tu;thtb mltZg fUe ltimtuhe fwUje jtRl fUt ytpkFtuk =uFt ntj IjtufUhtsO vrºtfUt fuU °¶ sql °©ß£ (1973) fuU ykfU buk Avt :t> Wàntuk lu rjFt :t Ign rJJhK mlT °®©£ (1893) fUe bRo bnelu fUe ¢® ;theF fUt ni> Wm mbg b\s=qhtu fUtu VUese ytlt ati=n mtj vwhtlt ntu awfUt :t> bik fUtujturlgj Nwdh rhVUtRrlkd fUövle VUese fUt N;ocà= b\s=qh ntu fUh huJt rsjt ltimtuhe ltbfU fUtuXe bu vnwpkat> buhu mt: °§† yt=be ytih :u> YfU ykdu{s lu ytfUh mc jtudtuk fUtu Dh Cus r=gt> jurfUl bik yfuUjt ne cat> buhu rjY sc Dh Ftje lnek rbjt, ;c Wmlu fUnt rfU ajtu ;wönuk Cq; jil buk Dh =uk> gntpk vh vnju Cq; jil fUt ntj mkGuv buk rjFlt ytJˆgfU ni> ltimtuhe fUtuXe buk N;ocà= bs=qhtuk fuU rjY ¢¶ fwUje jiluk :e> nh YfU fwUje jil buk atircm-atircm fUtuXrhgtpk :e> nh YfU fUtuXhe buk ;el yt=be hn;u :u> ôºte-vwÁM nwY ;tu =tu fuU rjY ne fUtuXhe buk ctj-cåatuk mrn; hnlu fuU rjY =e st;e :e> Rm ;hn jdCd và={n mti ôºte vwÁM yjd yjd jiltuk buk hn;u :u> Rl ¢¶ jiltuk mu fwUA VUtmju vh YfUtà; buk YfU Cq; jil buk vnju Rme fUövle fUt fUtb fUhlu Jtju VUese fuU ytr=Jtme hn;u :u> sc cebth ntulu fuU fUthK ® ytr=Jtme bh dY, ;c NuM ytr=Jtme Rm jil fUtu Atu\z fUh Ctd dY> ;c mu Rm jil fUt ltb Cq; jil v\zt> Rm jil buk hnlt fUtuRo ôJefUth lnek fUh;t :t> Rme jil buk bwSu hnlu fuU rjY YfU fUtuXhe =e

  • 18 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    dRo> ;c ytiJhrmgh lu bwS mu fUnt, Ign Dh ;wbfUtu vtpka JMtuok fuU rjY r=gt st;t ni> ydh ;wb RmfUtu Atu\z =tudu ;tu rVUh =qmht Dh ;wb fUtu lnek rbjudt> rclt nw¢b Dh Atu\zlu fuU yvht" buk ;qbfUtu fiU= buk hnlt v\zudt>O gn fUn fUh Jn ajt dgt> bi lu Cq; jil fUtu athtu ;hVU Dqb fUh =uFt> Rm buk aticem fUtuXrhgtpk :e stu Dtm fuU skdj mu rDht nwyt :t> Dtm R;lu jöcu :u rfU ydh fUtuRo yt=be Wm buk Dwm stY ;tu ctnh F\zt nwyt yt=be lnek r=F mfU;t :t> biklu ;whà; yvlu fUtuXhe fuU mtblu mtVU rfUgt> rVUh aqntuk fUe Ftu=e nwRo rbxTxe fUtu ctnh VukUfUt> ath Dãxu buk fUtuXhe fUtu mtVU fUh fuU fUöcj rcAt fUh fUtuXhe buk ciX dgt> ciX;u ne ctnh Dtm mu rlfUj fUh båAh buhu Nheh mu ravx dY> Nheh buk fUtuRo sdn Ftje lnek Atu\ze> Nheh vh a¢;u v\z dY ;c bik lu Dh buk "wytpk rfUgt ytih aqÖnt cltgt> R;lu buk fUövle fuU =VU;h mu nw¢b nwyt rfU lY fwUje =VU;h stfUh Ftlu fuU rjY htNl ju ytJuk> mc fuU mt: bik Ce htNl jtlu =VU;h dgt> ;el muh ytpkxt, =tj YfU muh, vtJ Ch lbfU ytih YfU muh atJj ju fUh Dh fUtu ajlu jdt ;tu bilush lu fUnt, Inw¢b mwltukO> bik F\zt ntu dgt> ;c Wmlu fUnt, gn htNl mt; r=l fuU rjY ni> RmfUtu cualt lnek> Rmfu c=ju buk =qmhe aes jult lnek, rfUme fUtu rFjtlt lnek> Rm nw¢b fUtu lt btllu Jtju fUtu YfU mu ;el mË;tn ;fU fUe mst ntu mfU;e ni> ydh cea mË;tn buk htNl FÀb ntu dRo ;tu CqFt bhlt v\zudt, cea buk htNl lnek rbjude> biklu bl ne bl mtuat rfU gn fiUmt =uN ni sntpk Ftlt =ult Ce yvht" ni ytih mst ntu mfU;e ni> YfU r=l Yume Dxlt nwRo rfU mË;tn fuU cea WlfuU rsju ytih v\ztum fuU vtpka jtud yt dY> \WlfUtu rFjtlu mu htNl FÀb ntu dRo> fURo r=l bwSu CqFt fUtb fUhlt v\zt> Rme =tihtl YfU r=l CqF fuU fUthK bik fUthFtlu buk dgt> YfU mt:e lu bwSu YfU jtuxt hm =u fUh ajt dgt> simu bik velu jdt Jimu ne aele fuU zt¢xh lu =uF rjgt> Jn jtuxt Ael fUh rmh vh YfU Stv\z btht ytih fUnt Fu; buk fUtb fUhlu Jtju fUtu hm velu fUt nw¢b lnek ni> fUtl vfU\z fUh fUthFtlu mu ctnh fUh r=gt> ¶e ;tu;thtb mltZg CqF fu bthu Wme ht; fUtu VUtpkme jdt fUh bhlt atn;u :u rfU rfUme lu stuh mu rfUJt\z fUtu "¢fUt btht yith VUtpkme fUt VkU=t WmfuU nt: mu Aqx dgt> Wme mbg ath yt=bJtme gtle fUtRoJe;e fUbhu buk Dwm ytY ytih ctuju rfU CtRo :tu\zt Ftlt =tu> ¶e mltZg lu fUnt buhu vtm

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 19

    Ftlu fUe fUtuRo aes lnek ni> Wàntuk lu aqÖnu vh a\Ze nkze =uFt, Wm buk fUtuRo zu\Z vtJ atJj :t, stu Ju ctpkx fUh Ft dY> ytih rVUh fUnt, nbthu CtRo fUe b]Àgw ntu dRo ni, Wm fUtu =VUlt fUh nb yt hnuk nik> ;wblu nbuk Ctusl r=gt Rme rjY yts mu nb ;wönthu rbºt nwY ytih =tu Dãxu ct= mt; yt=be cô;u buk NfUhfUà=q, dx[xt, ytih h;tjq fUe ;hn fUt fkU= bqj ju ytY ytih Wctj fUh vnju ;tu;thtb mltZg fUtu Ctusl fUhtgt> rVUh cat nwyt Wcjt nwyt buk mu Ju fwUA ;tu;t htb fuU rjY Atu\z dY ytih fwUA yvlu mt: ju dY> gn Jtu mbg :t sc rfU yvle vux fUtx fUh yr;r: mÀfUth fUe vhövht fUtu fUtgb hFlt v\z;t :t> fuU. Yj. rdrjgl

    ¶e fuU. Yj. rdrjgl fuU ylwmth, rsàntuklu °©¶¢ (1962) buk VUese fuU v{Jtme Cth;egtuk fuU cthu buk vnje rfU;tc rjFe :e ytih Wmu ¶e clthme =tm a;qhcu=e fuU ltb mbrvo; rfUgt :t, fwUje jiltuk fuU v{r; WlfUe mt"thK =]ríx mntlwCqr; vwKo hne ni> Wàntuklu Rm v{fUth fUt rJJhK r=gt rfU fUövle fuU ytih VUese mhfUth fuU bÆg mhfUthe fUtdst; ni rsmfUt Wàntuklu dnl yÆgl rfUgt ni> nh YfU ctdtltuk buk ¢ gt £ jiluk ntu;e :e> nh YfU buk atrjm-vatm Cth;eg ntu;u U:u> WmfuU ;tih ;hefuU ytih àgql;b jöctRo-ati\ztRo fUtlql Åtht :e> RlfUe A;uk xel fUe ytih =eJthku jfU\ze fUe :e> fUtujxt fuU hkd mu Rmu fUtjt fUh r=gt st;t :t> °©†® fuU ct= cle Dhtuk vh ati\ze A;uk ntu;e :e ytih Wl buk vtle rlfUjlu fuU ltrjgtpk ntu;e :e ytih atifuU gn rfUal yjd mu ntu;u :u> vnju Rl fuU fUtuXhe °† VUex jöcu ytih ß VUex ati\zu ntu;u :u> jurfUl yc cthn ytih =m VUex fuU fUh r=Y dY> dtuch ytih rbxTxe fUt VUNo :t ytih jfU\ze fuU ytisth vh c;ol ytih deju fUv\zu ViUju hn;u :u> RlfuU mt: ne ViUju nwY "wytpk ytih "qj buk Ftlt ntu;t :t> mt: br¢Fgtpk ytih båAh Ce hn;u :u ytih rfUme rfUme fu gntpk fwUútu ytih bwrdogtpk Ce :e> YfU aqÖnt ntu;t :t> fUbhu buk =hJtsu :u vh fUtuRo rF\zrfUgtpk lnek :e> nJt fu rjY jfU\ze fuU vxeNl A; ;fU lnek :uUcrÖf UWlfuU QUvh A; ;fU ;thtuk fUt stj ntu;t :t> gu jtRlu Ce\z mu Che hn;e :e> gu dk=e ytih Cæe :e> Ctusl fuU rjY yrlJtgo htNl v{:t :e> ctdtl btrjfU Rmu vmà= lnek fUh;u :u ytih lt

  • 20 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    b\s=qh ne> °®©° (1891) ;fU WlfuU Ju;l buk mu ath vuàm ytih °®©• (1895) mu vtpka vuàm fUtxu st;u :u> ydh b\s=qh yvlu htNl rfUme fUtu =u =uk gt rfUme fUtu rFjt =uk ;tu Wànuk CqFt bhlt v\z;t :t> ydh v;t jd stY ;tu Wànuk mst Ce ntu mfU;e :e> gu Cth; fu ôJ;àºt ltdrhfU :u> gntpk lt ßgt=t fUbtlu fUe lt Ftlu ytih rFjtlu fUe gn btpkdlu fUe Aqx :e> ;es Àgtinthtu fuU rjY yàl fUe fUtuRo ÔgJô:t lnek :e> Rmmu NtherhfU ytih btlrmfU, =tultku v{fUth fuU fUjuN ntu;u :u> ¢¶ sql °®®® (1888) fUtu aeVU burzfUj yrVUmh lu yvle rhvtuxo =e rfU Rm FwhtfU buk v{tuxel fUe cnw; fUbe ni> rsm fuU VUj ôJh¥v °®©• (1895) buk yÆgt=uN rlfUtjt ytih btºtt buk mw"th rfUgt dgt> gn ytJˆgfU htNl v{:b A& bnelu ;fU rmrb; :t> RmfuU ct= N;ocà" b\s=qh yvlt Ftlt ôJgk Fhe= mfU;u :u ytih stu atnu clt mfU;u :u> vhà;w gn Rm ct; fuU QUvh rlCoh :t rfU Ju rfU;lt cat mfU;u :u ytih WlfUe NtherhfU yJô:tguk ¢gt :e> cåatuk fuu rjY =q" fUe fUtuRo ÔgJô:t lnek :e> Wànuk gt ;tu yvle btpk fuU =q" vh gt yàl vh ytr¶; hnlt v\z;t :t> vrhKtb Yumt ntu;t :t rfU °°©£ (1193) buk mu °††† cåau (®§ v{r;N;) bh st;u :u> gn °©°§ (1914) fuU YfU rhvtuxo fuU ylwmth yàg mCe WvrlJuNtuk mu yr"fU :t, sntpk sntpk N;ocà" b\s=qh Cusu dY :u> ¶e rdrjgl fuU ylwmth bwÏg fUthK ylwra; Ctusl ytih dà=de fUe rô:r; ytih stu bt;tytuk fUtu cåatuk fUtu jufUh fUtb fUhlt v\z;t :t> YfU fUtuXhe buk YfU cwr\Zgt fUtu =uFhuF fuU rjY Atu\z st;u :u> Yume fUtuXrhgtuk buk br¢Fgtpk Che hn;e :e> mlT °©†° (1901) buk fUtujturlgj rhVUtRrlkd fUövle fuU rbôxh :tubm gqrlm Cth; dY ytih Wàntuk lu rmVUtrhm fUe rfU CrJíg buk Wúth v{=uN mu fUb mu fUb b\s=qh rjY stYuk> mlT °®®°-¢ (1881-2) ytih °®®¢-£ (1882-3) buk ckdtj rcnth ;:t Wúth v{=uN buk c\ze yåAe VUmj nwRo :e> mlT °®®§-• (1884-5) buk ckdtj buk ytih rcnth buk ytfUtj v\zt ytih VUese fuU Yusàx fUtu rs;le b\s=qhtuk fUe sh¥h; :e mthu fuU mthu Ch;e ntu dgu :u> sc sc VUmj yåAe ntu;e :e ;tu rbôxh gqrlm b={tm mu b\s=qh Ch;e fUh;u :u> jurfUl sc Wànuk Wúth v{=uN fuU rcnth fuU b\s=qh rbj;u ;tu b={tm Jtjtuk fUtu lnek ju;u :u> stu vkstc fuU ltb mu Ch;e ntu;u :u, Ju r=Öje Nnh ytih yöctjt ytih hturn; rsju fuU jtud ntu;u :u>

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 21

    sdàlt: =Nol

    fURo jtudtuk fUtu sdàlt: =Nol fUhtlu fuU cntlu VUese jtgt dgt :t ¢gtuk rfU fUjfUútt mu snts vh stgt st;t :t> °©†© buk Juíx Rràzgt fUbexe lu rjFt :t rfU Wl RjtfUtuk mu fwUrjgtuk fUe Wvjrç" yr"fU ntu;e :e, sntpk sntpk sl mkÏgt yr"fU ytih Cqrb fUb WvstQU :u simu dtuhFvwh, yt\sbd\Z, dtukzt ytr= rsjt sntpk mu ßgt=t jtud VUese ytY :u> ytdht ytih b:wht Yumu rsju :u sntpk vh rmatRo fUe fUtuRo ÔgJô:t lnek :e> ydh chmt; XefU lnek nwRo ;tu ytfUtj v\z st;t :t ytih gne ntj yöctjt ytih hturn; fuU rsjtytuk fUt :t> b={tm fuU jtud v{tael fUtj mu mbw={e sntstuk Åtht ¶ejkfUt ytgt stgt fUh;u :u> rfU;lu b\s=qhtuk fUtu ¶ejkfUt fuU cntlu cnfUt fUh VUese jtgt dgt :t> mlT °©†° (1901) buk dtuhFvwh rsju fuU v{r;Jdo bej buk °°£ß (1137) jtud hn;u :u> stilvwh buk °°¢† (1120) jtud hn;u :u> Fu;e lnek fuU chtch :e> và={n rsjtytuk buk ¢¢© (229) h¥vgu v{r; JMo fUt ytgt :t sc rfU =uJrhgt rsju buk fuUJj YfU mti vatm h¥vgu :u> mthu Cth; buk fuUJj ;el nu¢xh \sbel v{r; stu; fUt v\z;t :t> b=l btunl btjJeg

    ¶e b=l btunl btjJeg lu mlT °©°§ (1914) buk fuUrà={g "tht mCt buk N;ocà" b\s=qh v{:t fUtu cà= fUhlu fUt v{ô;tJ fUh;u nwY WÖjuF rfUgt> ¢¶• (265) str;gtuk fuU ltb mu jtud VUese ytY :u> VUese mu yvlu Ôgg vh jtixlu Jtju Cth;egtuk fUe mkÏgt leau =e dRo ni&

    1879 - - 1885 - - 1880 - - 1886 - 1 1881 - - 1887 - 92 1882 - 4 1888 - 74 1883 - 2 1889 - 179 1884 - - fwUj stu\z 352

    fuUJj £•¢ (352) jtud yvlu Fao mu Cth; jtix mfuU :u>

  • 22 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    rnà=wytuk fuU rjY fwUxe ytih ôfqUj

    rdhrbx fUtj fuU =wF= mbg buk Ce Cth;eg rlJtme A& r=l fUrXl fUtb fUhlu fuU ct= NrlJth fuU ht; ytih hrJJth fuU r=l buk Ztuj fuU sdn Ftje rcôfwUx fuU xel ytih ctpkm fUe ctpkmwhe cst fUh Csl CtJ ytih mÀmkd fUh;u :u> vkrz; CdJtl =út vtpkzu N;ocà" b\s=qh ntu fUh °®©§ (1894) buk nhVUtuR snts löch ;el buk VUese ytY :u> Wàntuklu yvlt fwUje fUtj ltimtuhe buk fUtxt> RmfuU ct= Ju cq=e buk cmu yith Jnek vh YfU fwUxe cltRo> gn fwUxe rnà=wytuk fUt YfU fuUà={ cl dgt> Rme fwUxe bu mt"q rdhJh =tm bnà; lu rnà=w mtpkôf]Ur; fUe rNGt =u;u :u> ct= buk gn "trbofU fuUà={ cl dgt :t> cwrlbtultu ôfqUj

    cwrlbtultu ôfqUj mlT °©°¶ (1916) buk ô:trv; nwyt> Rm ôfqUj fuU rjY \sbel cwrlbtultu fuU si ¶e mt"q lu dàlt mbu; r=gt :t> dàlt cuka fUh ôfqUj cltgt dgt> Wm mbg fuUJj ytX =m cåau v\Z;u :u> yts fUhec (mlT °©®• (1985) fUt ytpkfU\zt) YfU nsth ;el mti Atºt yÆgl fUh;u nik> Wl r=ltuk yÆgtvfU ¶e htb =eljtj fUbes ytih "tu;e vnl fUh v\Zt;u :u> ab\zu fUe sq;e, vuxe ytih btpkm jtlt blt :t> mlt;l "bo

    =uJe ("rlgt) fUt sàb d{tb mjulvwh rsjt dtsevwh Wúthv{=uN buk nwyt :t> rv;t fUt ltb ¶e "lRo fUknth :t> RlfuU vr; CJtle =tm ytih YfU btºt vwºt me;thtb fuU dw\sh stlu fuU ct=, Ràntuk lu mlt;l "bo CJl fu rlbtoK buk vqhe b== =e> yrFj VUese ¶e mlt;l "bo bntmöbujl fuu Åer;g yr"JuNl

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 23

    buk Rànek fuU "l mu vtpka ôJKo-v=fU (Gold Medal) ctjfU ctrjfUtytuk fUtu r=Y dY :u> mt"q JrNíXbwrl

    mt"q JrNíXbwrl fuU ytdbl mu VUese fu "trbofU au;lt lu lgt h¥v "thK rfUgt> VUese fuU jtud Rànuk abÀfUthe vwh¥M btl;u :u> ltJwyt ytih bkduhu buk JrNíX bwrl fUe gt=dthe buk ôfqUj aj hnuk nik> vkrz; htb aà={ Nbto

    fUe;ol rJNth= vkrz; htb aà={ Nbto mlT °©£† (1930) Ro. buk VUese ytY ytih mt\Zu vtpka mtj UVUese buk hn fUh IUVUese r=d=NolO ltbfU vwô;fU rjFt ytih °©£• (1935) buk Cth; jtixu> ¶e si. yth. rvgmol lu vkrz; htb aà={ fuU rJMg buk rjFt rfU Ràne fuU srhgu mlt;l "beo ytih ytgo mbtrsgtuk buk buj rbjtv nwyt :t> Rl fUtu VUese fuU ct RjtfuU fuU jtud bkdtgu :u> gu fUceh =tm fuU =tunt fUnt fUh;u :u&

    bik ;tu hnt YfU mu, YfU hnt mc btpkrn buht mc, bik mc fUt, hnt =qmht ltrnk>

    =rGK Cth;eg ytih mkdb fUe ô:tvlt

    =rGK Cth; fuU rdhrbx ¶rbfU mc mu vnju mlT °©†£ (1903) buk VUese vnwpkau> b={tm mu •©¶ (596) gtºte ju fUh ctRm bRo fUtu YÖce löch ;el snts mu aju ytih vtpka ydô; mlT °©†£ (1903) fUtu lwfUwjtQU rzvtu vh W;hu> ytX ÔgrÿU bh dY ytih =tu vi=t nwY> Rm v{fUth •©† (590) jtud VUese vnwpkau>

  • 24 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    mt"q fwUvw ôJtbe

    ôJtbe rJJufUtlà= fuU sàb r=Jm fuU WvjÌg buk nwRo mCt buk mkdb fUe ô:tvlt =m slJhe mlT °©¢¶ (1926) buk nwRo> IhtO rsju fuU mt"q fwUvw ôJtbe ytih dtuvtj bw=rjgth Wm mbg fuU v{bwF lu;t :u> fwUvw ôJtbe b={tm buk YfU vwrjm rmvtne :u> VUese ytfUh Wàntuklu btlJ btºt fUe muJt buk Yumu jdu rfU Wànuk ImuJfU hÀlO fUe Wvtr" =e dRo> yrJltNtlà=

    yrJltNtlà= lu VUese buk mJov{:b mkdb fUe ô:tvlt fUt fUtgo rfUgt> ltà=e mkdb ôfqUj fUt W=TDtxl © VUhJhe mlT °©£† (1930) fUtu nwyt :t> =rGK Cth;eg rdhrbrxgtuk lu ltà=e buk mc mu vnju mwc{brãgb fUt brà=h clJtgt> vkrz; htbaà={ Nbto lu yvle vwô;fU IVUese r=d=NolO buk rjFt ni rfU rsm r=l mu bnt mkdb fUe ô:tvlt nwRo, Wme r=l mu =rGK Cth;eg jtud Wúth Cthr;gtuk fuU mt: rfUme fUtgo buk Rm mCt fUe ôJef]Ur; fuU rclt Ctd lnek ju;u :u> VUese buk bwmjbtltuk fUe mkÏgt Ce fURo nsth :e> bwmjbtltuk fuU =tu rVUhfuU yjd yjd mkô:tguk clt fUh fUtgo fUh hnu :u< bwnöb=e sbt; ytih ynbr=gt (fUtr=gtle)> ytgo mbts

    Cth;eg mw"th mCt fUe ô:tvlt mlT °©¢§ (1924) Ro, buk mqJt buk nwRo> gn mkô:t Cth;eg gwJfUtuk buk mtbtrsfU YfU;t, mw"th CtJlt ytih Fujtuk fu v{r; WÀmtn fUtu v{tu;mtrn; fUh;e :e> ¶e ;tu;thtb mltZg lu yvle vwô;fU IVUese Åev buk buhu Y¢fUem JMoO fuU v]íX vki;em £• vh rjFt ni&

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 25

    I¶e htb bltunhtlà= mhôJ;e ltbfU YfU ytgo mbtse mßsl Jntpk dY nwY nik ytih Wàntuk lu Jntpk v{ath fUt fUtb Ce rfUgt ni> Ju "àgJt= fuU vtºt nik> vh Jntpk Yumu Wv=uNfU fUe yÀgà; ytJˆgfU;t ni stu Jir=fu rm°tà;tuk fUt Òtt;t ntu ythi yåAe ;hn ykdu{se Ce stl;t ntu> "bo fUt v{ath fUhlt c\ze xu\Ze Feh ni> RmfuU rjY mifU\ztuk fUíx mnlu v\z;u nik ytih Rm fUtgo buk c\zu mtnm, ytÀb cj, NtherhfU Nr¢;, "igo ytih mrníKw;t fUe ytJˆg¢;t ni> nb gn stl;u nik ytgo mbts fuU QUvh fUtVUe ctuS h¢Ft nwyt ni ytih ytgo mbts yvlu v{Jtme CtRgtuk fuU jtCt:o ¢gt YfU Wv=uNfU Ce VUese lnek Cus mfU;t? nbuk vwKo ytNt ni rfU VUese fu rnà=q jtud gntpk mu Cusu nwY Wv=uNfUtuk fUtu ;:t NrÿU mntg;t fUhukdu>O

    gn rJath °©°§ (1914) mu vqJo fUe rô:r; fuU rJMg buk ni> ytgo mbts fuU jtud mtbtcqjt buk bkr=h ytih ôfqUj fuU rjY °©†® (1908) buk \sbel Fhe=u> °©°® (1918) buk dwh¥fwUj ôfqUj jti;tufUt fuU rjY ô:tl clt ytih Wm fUt vksefUhK Ce fUht r=gt dgt> zt¢xh blejtj

    zt¢xh blejtj fuU v{gÀl mu VUese fUe ytgo v{r;rlr" mCt "trbofU mkô:t fu Áv buk vksef]U; nwRo> gn mCt r=Öje fUe mtJo=urNfU ytgo v{r;rlr" mCt mu möc° :e> vkrz; dtuvuà={ lthtgK vr:fU

    J]à=tJl Cth; fu Udwh¥fwUj mu vkrz; dtuvuà={ lthtgK vr:fU mlT °©¢• (1925) buk Wv=uNfU fu Áv buk VUese ytY ytih Wàntuk lu VUese mu ctjfUtku fUtu rNGt fuU rjY Cth; Cuslu fUe gtuslt atjq rfUgt> gn fUtgo mlT °©£§ (1934) ;fU aj;t hnt>

  • 26 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    vkrz; ¶e f]UíKt Nbto

    htsfUtux mu vkrz; ¶e f]UíK Nbto mlT °©¢¶ (1926) buk VUese vnwpkau> WlfUt ÔgrÿUÀJ ytfUMofU :t> Ju J¢;t ytih dtgfU Ce yåAu :u> Wànek fuU v{gtm mu VUese buk Nwr° mkôfUth fUt fUtgo ythöC nwyt> Wàne fuU v{gÀl mu mtbtcqjt mqJt fuU =gtlà= fUtujus ytih ltpk=e ytgo bkr=h fUe ô:tvlt nwRo> Ju mlT °©¢© (1929) buk VUese mu aju dY> vkrz; ybeaà={

    vkrz; ybeaà={ mlT °©¢ß buk VUese vnqpkau ytih Wàntuklu b]Àgw v{gà; mlT °©•§ ;fU ytgo mbts fUe c\ze jdl fuU mt: muJt fUe> fUàgtytuk fUe rNGt fUt fUtgo Wàne fuU v{gtm mu ythöC nwyt> =gtlà= fUtujus fu Ju v{:b v{"tltatgo :u> XtfwUh fwUà=l rmkn fwUN

    XtfwUh fwUà=l rmkn fwUN mlT °©¢® (1928) buk yÆgtvfU fuU Áv buk VUese ytY ytih Wàntuklu ytgo ôfUtWx fUe lekJ ztje> vkrz; bun;t sirble

    vkrz; bun;t sirble mlT °©¢® (1928) buk vnqpkau> Wàntuklu Ju= ytih rnà=q mkôf]Ur; fuU rlrb; mkmth fuU ylufU =uNtuk buk v{CtJfUthe v{ath rfUgt> Ju ytgo "bo rJath ytih mtrnÀg vh ykd{se buk CtMK fUh;u :u>

    bntÀbt ytlà= ôJtbe

    mlT °©¶¶ (1966) buk bntÀbt ytlà= ôJtbe lu VUese fUe gtºtt fUe ytih Ju Jir=fU "bo fUe ÔgtÏgt c\zu yåAu Zkd mu rfUgt>

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 27

    ytatgo QUMocw°

    mlT °©ß¢ (1972) buk ytatgo QUMocw° VUese buk ;el bnelu hnu ytih Wl fuU Jir=fU mtrnÀg Òttl mu VUese Jtme abÀf]U; ntu dY> Ju rnà=e ytih ykd{use =tultuk buk CtMK fUh;u :u> rJíKw=uJ

    v{bwF fUtgo ytgo mbts lu VUese buk rNGt mkô:tytuk fUe ô:tvlt fUhlu buk fUe> mlT °©°© (1919) buk rsjt fUrbˆlh lu dwh¥fwUj ôfwUj UfUt W=TDtxl rfUgt :t> gn mCe rsjtytku fuU mngtud mu clt :t>

    mlT °©ß¢ (1972) buk rJíKw=uJ bubturhgj ôfqUj fUe ô:tvlt nwRo> gn vkrz; rJíKw=uJ slhj fUe ôb]r; buk cltgt dgt> Ju VUese buk ytgo mbts fuU rJNuM ô;öC :u> Ju ;em JMtuo ;fU VUese rJ"tl vrhM= fu m=ôg :u>

    ytgo mbts fuU ôfqUj

    ôfqUj v{t:orbfU dwh¥fwUj mJule, jti;tufUt 1918 cwrlbtultu ytgo ôfqUj, ltimtuhe 1930 ytgo mbts fUàgt ôfqUj, mtbtcqjt, mqJt 1930 ytgo mbts fUàgt vtXNtjt, ct 1938 CJtle =gtj bubturhgj, JtRlecqfqU, lmelq 1942 là=qlt ytgo vtXNtjt, jöctmt 1943 ôJtbe ¶°tlà= bubturhgj ôfqUj, mtbtcqjt 1952 JwrlJtfUtjqyt ytgo ôfqUj 1952 ze. Yu. Je. v{tRbhe ôfqUj, ct 1956 fUtuhtu;the ytgo vtXNtjt, jöctmt 1961 JtRlefUtuhtu ytgo vtXNtjt, jöctmt 1963 vkrz; rJíKw=uJ bubturhgj ôfqUj, mwJt 1970

  • 28 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    ntRo ôfqUj ytih fUtujus& ôfqUj v{t:orbfU ze. Yu. Je. gqJfU (ctuRm) fUtjus, mtbtcqjt 1952 ze. Yu. Je. gqJ;e (duÖm) fUtjus, mtbtcqjt 1952 ze. Yu. Je. ntRo ôfqUj, ct 1953 rJíKw=uJ bubturhgj, jtixtufUt 1972 CJtle =gtj bubturhgj, JtRlecqfqU 1973 ytgo ntRo ôfqUj, là=qlt, jöctmt 1973 RmfuU yjtJt fwUA rsjtytuk buk ytgo mbts fuU bkr=h Ce nik> ¶e Ju= vtj

    mwj;tl vwh rlJtme Ju= v{athfU ¶e Ju= vtj =tu JMo mu fwUA yr"fU mbg VUese buk hn fUh ß rm;öch °©®† (1980) fUtu Cth; jtixu> WlfUt fUnlt :t rfU fURo ytgo mbts ôfqUjtuk buk mË;tn buk ;el r=l nJl, "bo fU:t ;:t mkde; fuU ytgtusl ntu;u nik> VUese fuU bqj rlJtje Jir=fU "bo yvlt hnu ni> fwUA fUtRoJe;e mtpkRo ctct fuU ylwgtge cl hnu nik ytih fwUA ctj gtuduˆJh fuU> VUese buk hurzgtu vh "bo v{ath buk fUtuRo htufU xtufU lnek nik> ytgo mbts fUtu mtj buk •¢ (52) v{tud{tb rbj;t ni> mc mu yr"fU v{tud{tb mlt;l "bo mCt fUtu rbj;t ni ytih WlfUe mkÏgt mc mu yr"fU ni> fUceh vkr:gtuk fUtu JMo buk °¢, bwjmbtltuk ;:t rm¢Ftuk fUtu £†-§† ;fU fUtgof{Ub r=gu st;u nik>

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 29

    rdhrbx rJhtu"

    sc Cth;eg jtufU btlm buk au;lt ytRo ;c Wmlu mkfUÖv rfUgt rfU atnu stu fwUA Ce ntu, rdhrbx v{:t fuU fUjkfU fUtu Cth; mu nxtlt ne ntudt> Rm mkfUÖv fUe rm°e ;c nwRo sc ° slJhe °©¢† (1920) Ro. VUese ytih yàg WvrlJuNtuk fUtu N;ocà"e Cth;eg fwUje Cuslt fUtlqll htufU r=gt dgt> ver\z;tuk fuU Dh buk ne stu ºtt;t v{fUx nwY, WlfuU ltb :u cxol ytih zzje< YfU lh ytih =qmhe lthe> RlfUe vwô;fU ytih juF lu btlJeg Ju=lt fUtu ôJh r=gt> Rme ôJh lu "ehu "ehu Yuume cwjà= ytJt\s fUt h¥v "thK rfUgt rfU rc{rxN mtb{tßg fuU c\zu c\zu fUKo"th rfUkfU;oÔg-Jbq\Z ntu dY> v{:b bntgw° mu vnju Jtgmhtg fUtu c;tgt dgt :t rfU °®•ß (1857) Cth;eg rJ={tun fu ct= Yumt ytà=tujl yCe ;fU lnek nwyt simt N;ocà" fwUje v{:t fuU rJh¥° ntu hnt ni> rdhrbx rJhtu"e ytà=tujl fuU vrhKtb ôJÁv v{Jtme Cth;eg lu;t seJl mkfUx buk v\z dY> =uN rJ=uNtuk buk ylufU cnmuk aje, rlKog fUe vqr;o ytih rJfUÖv fUe Ftus fUe ;lt ;le buk vtpka JMo gqpk ne rlfUj dY> dtuhtuk fuU ôJt:o ytih fUtjtuk fuU möbtl fUt mkDMo fU=b fU=b vh rA\zt> yk; buk mÀg rJsge hnt> ¶e rngq rxkfUh fUt fUnlt ni rfU rdhrbx v{:t fUt yà; Cth;eg jtufU b; fuU C\zfU WXlu mu nwyt ytih Jne Wd{ jtufU b; vrˆabe v{Cw;t fUt ydwyt ntu dgt> vt=he su. zçÖgw. Jtxol

    ytuôxu[rjgt bu:turzôx aao fuU vt=he su. zçÖgw. Jtxol "bov{ath fuU rjY mlT °©†¢ buk VUese ytY ytih °©°† ;fU Ju VUese buk hn fUh "bo fuU mt: rNGt Ce =u;u :u> rNGt fuU fUthK ctdtltuk fu jtud

  • 30 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    Wlmu lVUh; fUh;u :u> yvle vwô;fU I= VUese ytuVU xwzuO buk rjFt :t> vt=he Jtxol lu vtpka vwô;fuU rjFe :e> ¶e ;tu;t htb mltZg lu yvle vwô;fU IVUese Åev buk buhu ¢° JMoO buk vt=he Jtxol fuU cthu buk v]íx §• (45) vh rjFt rfU ¶e Jtxol lu Ëjtàxhtuk fuU rJh¥° måae ct;tuk fUtu c\zu mtnm fu mt: rjFt :t> vt=he Jtxol fu vtpka vwô;fU :u&

    1. btuzol rbNàm Rl = mtW: vurmrVUfU, jàzl °©§© (1949) 2. yJh Rràzgl JufUh Rl VUese, mqJt °©†© (1909) 3. = VUese ytuVU xwzu, jàzl °©°† (1910) 4. = fUtuj ytuVU = vurmrVUfU, jàzl °©°§ (1914) 5. y nàzu[z Rgmo Rl VUese, jàzl °©£¶ (1936)

    vtpkaJe vwô;fU fuU juFl buk WlfuU mngtude :u zçÖgw zel> ;tu;t htb se ctxol mtnc fUe Rm vwô;fU fUt ylwJt= fUhlt atn;u :u vhà;w lnek fUh mfuU> gn ct; WlfuU bl buk ne hn dRo> Jimu Wàntuklu vt=he mtnc fUe vwô;fU mu ylufU W=tnhK yvle vwô;fU buk =e ni> ¶e ctxol lu yvle vwô;fU fuU v]íx ££® (338) vh ;tu;thtb se fUt rsf{U fUh;u nwY Wànuk ôvíx rJath ytih Ntpkr;vqJofU cnm fUhlu Jtjt rnà=q fUnt ni> ctxol mtnc lu yvle vwô;fU fu ati=nJku yÆgtg Ivtpka JMo fUt fUXtuh ¶bO buk Cth;eg fqUrjgtuk vh ntulu Jtju yÀgtath fu ylufU W=tnhK =u fUh mhfUthe fUtlql, Ëjtàxhtuk ytih ytuJhrmghtuk fuU ybtlwrMfU ÔgJnth vh fUtVUe v{fUtN ztjt> vt=he ctxol fUe YfU vwô;fU fUt v{fUtNl °©°† buk nwyt> Rm v{fUtNl fu fwUA mbg vqJo ne Ju VUese Atu\z fUh aju dgu :u> VUese buk vwô;fU fUt Dtuh rJhtu" nwyt vh gntpk fu yr"fUtrhgtuk lu vwô;fU fuU juFl fuUUrJh¥õ fwUA lt fUh mfUlu mu yvle ymb:o;t v{fUx fUe> ¶e fuU. Yj. rdrjgl fuU (v]íX °¶ß) fuU ylwmth VUese fuU dJolh mh nulhe lu °© swjtRo °©°° fUtu vwô;fU fuU rJhtu" buk ôbhK-vºt v{fUtrN; rfUgt> jàzl ytih Cth; buk vwô;fU fUt rJhtu" lnek nwyt> jàzl fuU mtË;trnfU vºt IRràzgtO buk vwô;fU fUt rJô;]; vrhag mlT °©°¢ buk Avt> Cth; fuU me. YVU. Ylz[w\s lu sc Rm vwô;fU fUtu v\Zt ;c WlfUt VUese fUe mbôgtytuk fuU v{r; rJNuM ytfUMoK nwyt> ¶e Yàz[w\s lu juFfU fUtu vºt rjFt ytih fUnt&

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 31

    Ibik Jtô;J buk Rm ct; fUtu rJNuM Áv mu ylwCJ fUh hnt nqpk rfU VUese fu cthu buk ytv fUe vwô;fU v{:b :e ytih WmfUt fUtgo Ce rJNuM hnt> mCJ;t& fuUJj Rme vwô;fU lu vnje cth N;ocà" fwUje v{:t vh Wra; htuNle ztj fUh Wmu sd strnh rfUgt niO

    VUese fuU Cth;eg ytJ{sfU rdrjgl lu v]íX °ß® (178) vh fUnt rfU Cth; buk fwUje v{:t fuU ytjtuafUtuk lu yvlu ;fUtuok fUtu vwíx fUhlu fuU rjY Rm vwô;fU fUt Fqc Wvgtud rfUgt> ¶eb;e zt¢xh huFt a;wJuo=e lu VUese Åev vh yvlu Ntu" v{cà" buk rjFt ni rfU huJhuàz ctxol fUt sàb gtufUoNtgh fuU juslce ltbfU ô:tl vh °®ß• (1875) buk nwyt> ytX JMo fUe yJô:t buk Ju àgw\sejuàz dY ytih ctRm (22) JMo fUe yJô:t mu ne Ju "trbofU muJt buk jd dY> °©†¢ bu Ju VUese Cusu dY> °©°§ ;fU Wàntuklu VUese buk "bo v{ath fUt fUtgo rfUgt> ytdu aj fUh Ju àgw mtW: JiÖm möbujl fuU yÆgG fuU v= vh (°©§•-§®)(1945-48) hnu> fwUbthe nult zzje

    fwUbthe nult zzje yôx[urjgt bu:turzôx rbNl fUe ytuh mu vnje brnjt VUese Åev vh RmtRo "bo v{ath fUhlu y¢;qch °®©ß (1897) Ro. buk ytRo :ek> gntpk ytlu mu vqJo fURo JMtuok ;fU Cth; buk fUtgo fUh awfUe :e> Rànuk rnà=wô;tle rôºtgtuk ytih CtMt fUt vqht Òttl :t> Ràntuklu rnà=wô;tle rôºtgtuk fuU =wF vh cnw; fwUA rjFt ni> Ràntuk lu ymntg cråagtuk fUt vtjl vtuMl Ce rfUgt> rôºtgtpk Rànuk bt;t fUn;e :e> zzje ltb mu j\zrfUgtuk fUt ôfqUj Ce aj hnt ni> Ju °©°£ buk aje dRo> RlfUt VUese vh juF jàzl mu v{fUtrN; ntulu Jtju mtË;trnfU rRàzgt fuU mlT °©°¢ fuU r=möch Jtju ykfU buk Avt :t> gn vºt Cth;eg fUtpkd{um fUe rc{rxN fUbuxe fUe ytuh mu v{fUtrN; ntu;t :t> Rm vºt fUt v{fUtNl °®®ß (1887) mu ythöC nwyt> mJo ¶e Yu. ytu. rngqb ytih rJrjgb Juzcuol RmfuU v{fUtNfU ytih mövt=fU :u> Rl =tultuk

  • 32 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    Cth; rn;irMgtuk lu yvlu dtpkX mu vimt jdtgt :t> rJrjgb Juxcuol fUt rl"l mlT °©°® (1918) buk ntu dgt> möCJ;t& ;c ne vºt fUt v{fUtNl Ce cà= ntu dgt> mlT °©°† buk vt=he ctxol fUe vwô;fU VUese ytuVU xwzu v{fUtrN; nwRo :e> WlfUe vwô;fU fUt mthtpkN IRràzgtO fuU Wm ykfU buk Avt :t rsmbuk fwUbthe nult zzje fUt vºt Avt :t> me. YVU. Yàz[w\s

    Rkdjuàz fuU àgwfUtmj ytglxtRl ldh buk °¢ VUhJhe mlT °®ß° (1871) fUtu atÖmo V{Ueyh Yàz[w\s fUt sàb nwyt :t> RlfuU rv;t stul YzrJl ytih bt;t buhe Nthjtux :e> gu yvlu bt;t rv;t fuU a;w:o mà;tl :u> Yàz[w\s lu fuUröc{s rJˆJrJÆgtjg buk Wåa rNGt v{tË; fUe> Rànuk gwltle ytih jt;tile CtMtytuk fUt Ce yåAt Òttl :t> mkde mt:e Rànuk IatjeO fUn;u :u> atje yvlu ctct ytih rv;t fUe ;hn mkmth fuU mwFtuk fUtu Àgtd fUh RoˆJh fUe muJt buk seJl rc;tlt atn;u :u> mlT °®©• (1895) buk Rkdjuàz fuU Wúth-vqJeo rfUlthu fuU dhec sntse ldh buk dY> bt;t rv;t fuU ytÒtt rJh¥õ RmtRo "bo fuU v{atht:o Ju ¢† btao mlT °©†§ fUtu cöcRo vnwpkau> =tu JMo ct= Yàz[w\s fUe rldtn jtntih fuU ykd{u\se =irlfU vºt IrmrJj ytih rbrjxhe d\suxO vh v\ze> gn vºt Cth;egtuk fuU rJh¥õ rJM Chu juF Atv;t :t> Rm v{fUth fuU SqXu v{ath =uF fUh Ràntuk lu Fàzl fuU juF rjFuk> Irnà=wô;tl rhÔgwO buk WlfUt stu juF mlT °©†¶ buk Avt, Wm mu Cth;eg rNrG; Jdo WlfUe ytuh ytfUrMo; nwRo> Jn ytvme ytfUMoK Yumt c\Zt rfU Yàz[w\s htíx[eg ytà=tujl fuU v¢fuU vG"h ntu dY ytih mlT °©†ß ;fU ;tu rJ={tune ntu dY> mlT °©°¢ buk Rkdjuàz buk Yàz[w\s fUe bwjtfUt; hrJà={lt: XtfwUh (xudtuh) mu nwRo> gn biºte seJl Ch yåAe ;hn rlCe> ¶e dtuFju fUe ytÒtt jufUh ° slJhe °©°§ fUtu zcol vnwpkau> snts vh ne dtpk"e se WlfUtu rjJtlu ytY> Jne snts vh vnje cth Yàz[w\s lu dtpk"e se fUtu =uFt ytih SwfU fUh WlfuU

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 33

    vih AwY> gn rbºt;t seJl vgoà; cle hne> gnek mu v{Jtme Cth;egtuk fUe mbôgtytuk fuU v{r; WlfUe h¥ra c\Ze> =rGK yV{UefUt fuU ô:tl vh Yàz[w\s VUese fu v{Jtme Cth;egtuk fUe mbôgtytuk buk yr"fU hb dY> mlT °©°• buk Cth; Atu\zlu mu vnju ¶e Yàz[w\s lu Rjtntct= mu jufUh fUjfUútu ;f fuU nh YfU bnÀJvwKo ytJ{s rzvtu fUt =tiht rfUgt> vuNuJh yhfUtrXgtuk fuU ;tih ;hefUtuk fUe stpka fUe> WlfUt ylwbtl :t rfU Ch;e buk 80 v{r;N; "tuFt=the fUe st;e :e> mlT °©°ß buk sc Wàntuk lu VUese fUe gtºtt fUe ;c Wànuk vnje cth I=elcà"wO fUn fUh möctur"; rfUgt dgt> Rmmu vqJo mlT °©°• buk Ju VUese ytY :u> mlT °©£¶ (1936) buk Ju ;emhe cth VUese ytY> Rl gtºttytuk fuU =tihtl Ju dhec mu dhec nsthtuk v{Jtme Cth;egtuk, mhfUthe yr"fUtrhgtuk ytih Ëjtàxhtuk mu rbju ytih nh cth Ràntuk lu VUese fuU cthu buk yvle rhvtuxo rjFe> Rl fUe ôb]r; buk mqJt VUese buk =el cà"w ôfqUj fUe ô:tvlt mlT °©•° (1951) buk fUe dRo> ¢¢ btao mlT °©°¶ fUtu ¶e b=l btunl btjJeg fuU v{ô;tJ fuU Wúth buk Cth; fuU Jtgmhtg ntrzoàd lu gn DtuMKt fUe rfU N;ocà"e v{:t mbtË; fUe st;e ni> gn mc =elcà"w Yàz[w\s fu ne Åtht nwyt :t> RlfuU mt: hnlu Jtju ¶e zçjq. zçjq. rvgmol Ce VUese ytY :u> ykd{use fuU vºt InuhÖzO lu ¶ VUhJhe °©°® (1918) fuU ykfU buk rjFt :t& Iytˆago ;tu Rm ct; fUt ni rfU yôxu[rjgl jtud Rm yt=be fUe d=ol vfU\z fUh VUese mu ¢gtuk lnek rlfUtj =u;uO> Wàne r=ltuk VUese xtgöm lu rjFt :t&

    Irbôxh Yàz[w\s fUe rhvtuxo ¢gt ni? rfUme Dla¬Uh fUtu "tuFt =ulu Jtju W=Tdth, ytv fUe =wCtoÉgvwKo yt=; gn ni rfU v{Jtme Cth;egtuk fUtu CjtRo fUhlu fUe stuN buk yvle rJJufU, cwrõ mu nt: "tu ciX;u nik> gn ltb btºt fu rbNlhe bntNg rnà=wô;trlgtuk fuU mntgfU clu rVUh;u nik ytih yvlu c\zËvl fuU lNu buk aqh nik>O

    ¶ebtlT =elcà"w Yàz[w\s lu mlT °©°• mu mlT °©£ß (1937) fuU cea ath vwô;fukU ytih fURo ykd{use fUrJ;tguk rjFe> Ràntuk lu fUjfUútt mu v{fUtrN; ntulu Jtju btrmfU Ibtuzol rhÔgwO buk mlT °©†® mu mlT °©¢¢ ;fU VUese vh ylufU juFUrjFu>

  • 34 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    ;tu;thtb mltZg

    N;ocà" fwUje ¶e ;tu;t htb mltZg fUt ltb rJNuM WÖjuFleg ni> VUese mu Cth; stfUh ¶e ;tu;thtb lu ylwcà" v{:t fuU rJh¥õ Dtuh ytà=tujl rfUgt> Ràntuk lu =uN fuU fURo ldhtuk buk stfUh fwUje v{:t fuU rJh¥õ sl;t fUtu msd rfUgt ytih ytJt\s WXtlu fUe v{uhKt =e> mlT °©°§ buk VUese fuU v{r;rlr" fuU Áv buk Ràntuk lu fUtpkd{um fuU b={tm yr"JuNl buk Ce Ctd rjgt> nrhÅth fuU fwUöC buju buk fwUje v{:t ytih yhfUtrXgtuk fu rJh¥õ jdt;th °¢ r=ltuk ;fU v{ath fUh;u hnu> mlT °©°§ mu mlT °©¢† ;fU ;tu;t htb se rVUhtu\stct= buk hnu> WmfuU ct= vkrz; clthme =tm a;wJuo=e lu WlfUe Cukx bntÀbt dtpk"e mu fUhtRo ytih Ju mtchb;e yt¶b fuU Jtme ntu dY> °¶ slJhe °©§® (1948) fUtu mtchb;e yt¶b buk WlfUt =untà; ntu dgt> Cth; mhfUth fUe ytuh mu jtuzo fUsol ytih jtuzo ntrzkod lu Rm v{̂ l fUtu WXtgt> btj ytih f]UrM rJCtd fuU Atuxu yVUmh ¶e yth. R. ythcw: ltx lu WvrlJuNtuk fUtu N;ocà= fwUje Cuslt bnÀJnel c;tgt> sl;t fUe ytJt\s fUtu dwkstlu Jtju :u mJo ¶e btunl =tm fUbo aà= dtpk"e, dtuvtj f]UíK dtuFju, vkrz; b=l btunl btjJe, =elcà"w Yàz[w\s, ;tu;t htb mltZg ytih clthme =tm a;wJuo=e ytr=> rmºtgtuk buk ¶eb;e mhtusle ltgzq, zuzje ytr=> ytmtb fuU Cq;vqJo aeVU fUbeˆlh ytih Cth;eg htíx[eg fUtpkd{um fuU v{"tl mh nulhe fUtxol N;ocà" fwUje Cuslu fUe v{:t fuU rJh¥õ :u> Wàntuk lu m=iJ fUtpkd{um fUe ler; fUt mb:ol rfUgt :t> r=möch mlT °©†© fuU yr"JuNl buk fUtpkd{um Rm fwUje v{:t fUtu vqhe ;hn mbtË; fUhlu fUt v{ô;tJ ôJefUth rfUgt :t> © rm;öch mlT °©†© fUtu cöcRo fuU xtWl ntuj buk mtJosrlfU mCt buk, ¶e dtuvtj f]UíK dtuFju lu WvrlJuNtuk buk sthe N;ocà" fwUje v{:t fuU rJh¥õ v{ô;tJ hFt :t> VUhJhe °©°† buk Cth;eg rJ"tl vrhM=T buk N;ocà" fwUrjgtuk fuU Ch;e fuU rJh¥õ ¶e dtuFju lu v{ô;tJ hFt rfU fuUJj v{t:olt vºttuk mu fUtb lnek ajudt> yc ;tu sJtce nbjt fUhlu fUt mbg ni> § btao mlT °©°¢ fUtu ¶e dtuFju lu =wctht rVUh v{ô;tJ h¢Ft ytih fUnt rfU sc ;fU mVUj;t lnek rbj;e ;c ;fU cth cth Rm v{ô;tJ fUtu hFt stYdt>

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 35

    raöbljtj yd{Jtj

    yk; buk mt; yfU;qch mlT °©°¢ fUtu Fwsto fuU gwJfU Ôgtvthe raöbljtj yd{Jtj fUtu VUese Cuslu fUt rlˆag nwyt> rm;öch mlT °©°£ buk bufUlej raöbljtj fUe stpka mrbr; VUese vnpkqae> Ràntuk lu WÖxe fUe rfU fwUje v{:t fUtu sthe hFlu buk jtC yr"fU ni> Rme JMo rô:r; ytih rcd\z dRo> gnek mu ¶e dtpk"e se fuU li;]ÀJ buk N;ocà" fwUrjgtuk fUt mÀgtd{n ythöC ntu dgt> mlT °©°• ;fU ylufU mkô:t fwUje v{:t líx fUhlu fuU rjY clu> ¶e rlJtml Ntôºte fUe htg :e rfU ¶rbfUtuk fUtu ctnh Cuslt rcÖfwUj ne ck= l rfUgt stY> ¶rbfUtuk fUtu ctnh Cuslu fuU rjY Ch;e fUt fUtb mlT °©°ß buk mbtË; ntu dgt> ¢ slJhe °©¢† fUtu VUese fuU jdCd •¢ nsth b\s=qh bw¢; nwY> lixtj mu N;ocà= ¶rbfUtuk fUe Ch;e sql mlT °©°° mu ck= ntu dRo :e> ¶e rnj ytih ¶e cukxml fUe dJtrngtuk mu v;t ajt rfU mkhGfU ytih bursôx[ux Ëjtàxhtuk fuU rn;tuk fuU hGfU :u jurfUl fqUrjgtuk fuU rjY lnek> ¶e rnj måau ykd{hus mtrc; nwY> Rànuk fUtb vh mu rlfUtj r=gt dgt :t, jurfUl ¶e rnj fUtu nhstlt fuU Áv buk ¢°° (211) nsth vtikz vimt =ult v\zt :t> ytÀbnÀgt fuU ytpkfU\zu

    mlT °©°¢ fuU mbtË; ntulu Jtju =NfU buk, =m jtF v{Jtme Cth;tgtuk buk mu °†ß£ (1073) jtudtuk lu VUese buk ytÀbnÀgtguk fUe> Rl buk ôJºtk; nwY Cth;eg °§ß (147) ytih rdhrbx yt"el ©¢¶ (926) :u> gn mc mu yr"fU VUese buk nwyt :t> leau r=Y st hnu ytpkfU\zu mlT °©¢° mbtË; ntulu Jtju =NfU fuU ytpkfU\zu nik>

    WvrlJuN ôJºtk; rdhrbx VUese 147 926 x[erlztz 134 400 rc{rxN dgtlt 52 100 sbifUt - 396 za dgtlt 49 91

  • 36 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    Cth; buk Rme =NfU mlT °©†¢-°©°¢ fuU =tihtl ytÀbnÀgt fUhlu Jtjtuk fUe mkÏgt Rm v{fUth hne&

    cöcRo ldh buk 107 ctfUe cöcRo buk 75 b={tm buk 45 mkgwÿU v{tà; buk 63 NuM Cth; buk 51

    mkgwÿU v{tà;, b={tm, bÆg v{=uN ytih ytmtb fUe v{tà;eg mhfUthtuk fUe htg :e rfU rdhrbrxgt ytJ{sl fUe ÔgJô:t fUtu YfU =b mbtË; fUh r=gt stY> cöcRo mhfUth fuU rJath ôvíx lnek :u> gn ct; mlT °®£§ (1834) Ro. fUe ni> Wm mbg rc{rxN WvrlJuNtuk fuU dtuhu vqpkse vr;gtuk lu =tmÀJ v{:t fuU líx ntulu mu ytih ntrl fUtu bÆg lsh hF fUh rdhrbx v{:t fUtu atjq rfUgt :t ytih Rm mu Cth; Jtrmgtuk fuu v{r; Dtuh yàgtg rfUgt dgt> fwUje Ch;e fUhlu fuU rjY ô:tl ô:trv; rfUY dY rsmmu cåau Cdtlu fUe ;:t yàg CgkfUh fwUher;gtpk WÀvàl ntu dRo> Rm =tuM fUtu =qh fUhlu fuU mkNtu"l buk mlT °®©£ (1893) buk fwUje Ch;e fUhlu fUt rJ"tl cl dgt rsm mu fwUje Ch;e fUhlt ytih mwjC ntu dgt :t> mlT °©†® ;fU v{Jtme Cth;egtuk vh fUtuRo Ægtl lnek r=gt dgt> mlT °©†© Ro. buk jtuzo ¢gw lu YfU fUbuxe rlgwÿU fUe ;trfU Cth; ;:t WvrlJuNtuk buk Rm v{:t Åtht ntu;u jtC fUt v;t jdtgt st mfuU> mlT °®©†(1890) Ro. ;f Cth;eg v{st v{Jtme Cthr;gtuk fUe =Nt mu rcÖfwUj yvrhra; :e, sc ;fU ¶e dtpk"e se lu Rm v{:t fuU =tuMtuk fUe vtuj lt Ftujle ythöC fUe> mlT °©°† (1910) Ro. buk ôJdeog ¶e dtuFju lu lixtj WvrlJuN fuU rjY fwUje Ch;e fUhlu fUe v{:t fUt yà; fUhlu fUt v{ô;tJ h¢Ft :t> Wme mbg Cth; mhfUth WlfUe ct; btl fUh lixtj fuU rjY fwUje Cuslu fUe v{:t fUtu cà= fUh r=gt> =tu JMtuok ct= ¶e dtuFju lu mthu Cth; Jtrmgtuk fUtu c;tgt rfU Ign v{:t àgtg ;:t btlJ;t fuu rmõtà;tuk fuU YfU =b rJvhe; ni, ;:t stu htíx[ Rmu ôJefUth fUh;t ni, WmfUe mÇ©;t fuU QUvh yrbx fUjkfU ni>O VUese ytlu Jtju Cthr;gtuk fUtu gn c;jtgt st;t :t rfU fUb mu fUb

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 37

    cthn ytlu v{r;r=l rbjukdu rfUà;w Wànuk lnek c;jtgt st;t :t rfU Cth; buk cthn ytlu fUt stu bqÖg :t, VUese fu vtpka ytlu fuU chtch :t> simu fUnt dgt rfU mlT °©†® mu °©°¢ ;fU ytÀbnÀgtytuk fUe mkÏgt fwUrjgtuk buk v{ÀgufU °,†††,††† buk ©¢¶ (926) :e sc fUe yàg sàb mkÏgt buk fuUJj °§• (147) :e, b={tm ;:t mkgwÿU v{tà; buk sntpk mu yr"fUtpkN fwUje Ch;e rfUY st;u :u, ytÀbnÀgtytuk fUe mkÏgt fuUJj §• (45) ytih ¶£ (63) :e> blwíg-nÀgt fuU möcà" buk ¶e Yàz[w\s ;:t vegmol fUt fU:l ni I;el mti blwíg veAu YfU blwíg fUe y:Jt =m jtF sl mkÏgt buk £££ blwígtuk fUe nÀgt gntpk mt"thK ct; :e> RmfUe yvuGt b={tm ;:t mkgwÿU v{tà; buk blwíg nÀgt ytim; =m jtF veAu ath :t>O ytdu aj fUh ¶e Yàz[w\s ;:t vegmol lu fUnt ni rfU Ign ct; Ægtl =ulu gtuÉg ni rfU nÀgt yr"fUtpkN btbjtuk buk rôºtgtuk fUe ntu;e ni> RmfuU rJvhe; VUese buk mc ytÀbnÀgt vwh¥Mtuk buk nwRo ni> Cth; buk stu :tu\ze me ytÀbnÀgtguk nik, Ju rôºtgtuk fUe nik>O Ràntuk lu fUnt ©† (90) v{r;N; rCFthe ytih ß® (78) v{r;N; vtdj VUese buk Cth;Jtme :u> °©°† Ro. buk bturhNm fUtu fwUje Cuslt h¥fUt> ¶e Yàz[w\s lu stu rhvtuxo Cust :t Wmbuk rlöl v{fUth fuU mwStJ :u&

    (1) stu ÔgrÿU yCe ;fU N;ocà"e fuU yk;do; fUtb fUh hnu nik WlfUe ctfUe fUe yJr" sÖ= mu sÖ= mbtË; fUh r=gt stY>

    (2) rbj fuUà={tuk vh fwUje jtRltuk fUt vwlt& rlbtoK ntu rsm mu rJJtrn; ¶rbfUtuk fUtu dtuvleg;t ytih yjdtJ rbj mfuU>

    (3) rbj fuUà={tuk fu Uyôv;tjtuk fUe =uFhuF ytuJhrmgh bux[l fUhuk> (4) CrJíg buk ntulu Jtje rlgwrÿUgtuk buk gn Ægtl hFt stY rfU Fu;tuk buk

    fUtb fUhlu Jtje rôºtgtuk fuU =j fUt ytuJhrmgh yrJJtrn; gwJfU lt ntu>

    (5) CrJíg buk ntulu Jtje rlgwrÿUgtuk buk gn Ægtl hFt stY rfU bux[l ntulu vh rfUme Cth;eg yôv;tj fUt yr"fUthe rfUme yrJJtrn; gwJfU fUtu lt mtikvt stY>

    (6) Wm Cth;eg brnjt fUtu yvle N;ocà"e fUe yJr" buk fUxti;e fUhlu fUe Aqx =e stY rsmfuU vr; fUt N;ocà"e mbg vqht ntu dgt ntu>

    (7) fwUje jtRl fuU rfUme ctjfU fUtu, °• JMo fUe ytgq ntulu vh, rclt WmfUe hstbà=e fuU, N;ocà"e fuU v{:t fuU y"el fUtb fUhlu fUtu ctÆg lt rfUgt stY>

  • 38 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    Rl ct;tuk fUtu sc Wàntuk lu VUese fuU dJolh fuu vtm Cust ;c vtpka mwStJtuk fUtu btl rjgt dgt ytih löch ¶ ;:t löch ß mwStJtuk vh rJath fUhlu fUtu b\scqh nwyt> Rme mbg ytˆJtml Ce rbj dgt rfU rfUme Ce WvrlJuN buk ytJ{sfUtu fUtu Yumu fUtb vh lnek jdtgt stYdt stu WlfuU str;d; rJathtuk y:Jt "trbofU rJˆJtmtuk fuU fUthK D]rK; btlt st;t ntu ytih VUese fuU Cth;eg ytc{sfUtuk fUe rNGt fUt v{cà" mhfUth ytih rbj btrjfU fuU ;hVU mu ntu> bik gn ytih ct; c;t =qpk rfU VUese mhfUth yvlu gntpk fuU Cth;eg ôfqUjtuk fu rjY gtuÉg yÆgtvfU v{tË; fUhlu fuU rjY rjFt v\Ze fUe> Rm ct; vh Ce cj r=gt dgt rfU VUese fuU rJ"tl vrhM= fuU mkrJ"tl buk vrhJ;ol fUh fuU YfU ô:tl Wm Cth;eg fUtu r=gt stYdt, stu rc{rxN ltdrhfU ntulu fuU mt: mt: mhfUthe v=tr"fUthe ntudt> c=he bnthts

    c=he bnthts fUtu vnjt vrhM= fUt m=ôg rlgwÿU rfUgt dgt> Ju vwhtlu N;ocà"e buk ytY Cth;eg :u ytih Wàntuk lu VUese bu fUtVUe stg=t= v{tË; fUh rjgt :t> Ràntuk lu VUese fUe Cth;egtuk fuU yåAu ôJtô:, rJJtn fuU fUtlql buk ytJˆgfU vrhJ;ol ytih rJJtrn; ¶rbfUtuk fUtu yjd ¢Jtxmo r=Y stlu fUe mqalt =e :e> vrˆabe yôx[urjgt fUe mkô:t IrJbl rf{Uˆal xuövhàm gqrlglO fUe =tu brnjtguk, YfU yÆgtrvfUt ytih =qmhe lmo fuU Áv buk b== fUhlu fu rjY VUese ytRok> mlT °®®† (1880) bu fUtujturlgj Nwdh rhVUtRrlkd fUövle lu ltimtuhe buk aele rbj cltRo ytih mlT °®®£ (1883) buk ct fuU vtm hthtJtRo buk> sc mlT °©¢† buk rdhrbx v{:t mbtË; nwRo, ;Ce Rl jtudtu fUe mnlNrÿU, =tu n\z;tjtuk fuU Áv buk VqUxe> £° swjtRo mlT °©°¢ fUtu cöcRo buk YfU mCt nwRo rsmfUe yÆgG;t NirhVU mh sbhtu= se. se. ctRo lu fUe ytih Wm mCt buk =rGK yV{UefUt,

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 39

    fuUlzt ytih rc{rxN mtbhtßg fuU yàg Ctdtuk mu Cth;egtuk fUtu leat mbS fUh WlfuU mt: cwhu Ôgtunth fUe rlà=t fUe dRo> Cth; mhfUth fUe Rm rjY ytjtualt fUe dRo rfU Wmlu ¶e dtuFju fu v{ô;tJ fUtu ôJefUth lnek rfUgt ytih =rGK Cth; buk bntÀbt dtpk"e x[tàmJtj buk stu ymngtud ytà=tujl atjq fUhlt atn;u :u WmfuU rjY •††† vtiz ¶e h;l =t=t lu =tl buk r=Y> ¶e raöbljtj

    Wme mbg Fwsto Wúth v{=uN fuU Ôgtvthe ¶e raöbljtj fUtu Fwsto fuU brsôx[ux ¶e nulhe lu VUese Cuslu fu rjY awlt> ¶e bufUlej mu rbjlu fu rjY ¶e raöbljtj jàzl dY> vnju Ju jtud fUhercgl mtdh fuU WvrlJuNtuk - dgtlt, x[eleztz ytih sbifUt =uFlu dY> Rm fu ct= VUese ytY> Ràntuk lu yvle rhvtuxo buk rjFt :t rfU Cju ne v{:t buk fUbsturhgtpk btjqb ntu, vhà;w bqj Áv mu N;ocà"e v{Ktje buk fUtuRo Ftbe lnek ni> ytih mlT °©°£ buk Rm fUbuxe lu yvle gtºttguk vqhe fUe> gne Jn JMo :t sc rfU =rGK yV{UefUt buk bntÀbt dtpk"e fUt ytà=tujl yvle athb mebt vh :t> rm;öch buk Ju VUese vnwpkau ytih Jntpk mu rhvtuxo rjFlu fuU rjY Cth; jtix dY> ytuJhrmgh dtuhtuk fUe "brfUgtuk ytih Cth fuU fUthK ytdu mne mne dJtne =ulu buk N;ocà" b\s=qh ymb:o :u> Rl jtudtuk lu ¶e raöbljtj se fUe muJt fuU rjY YfU vºt Åtht rlJu=l rfUgt> Rm vºt buk yvlu fUíxtuk fUt ntj rjFt ytih mw"th fuU rjY v{t:olt fUe> vºt fUt mthtpkN gn :t&

    • rs;lu ytuJhrmgh ntulu atrngu, mc rJJtrn; ntulu atrngu> Rl jtudtuk fUt Cth;eg her;-rhJts ytih rnà=e CtMt mu :tu\zt cnw; vrhag ntult ytJˆgfU ni, rsm mu rfU Jtu jtudtuk fu =wF mwF fUtu mbS mfukU>

    • stu yt=be ytuJhrmgh fUt fUtb fUh awfUt ntu, Wmu fwUje Ràmvu¢xh rlgwÿU lnek fUhlt atrnY ¢gtuk rfU ytuJhrmgh fUt fUtb fUh julu Jtju fu r=j buk =gt ytih Nej juN btºt lnek hn;t>

    }

    • v{r;btm, Wànuk v{ÀgufU fUtuXe buk stfUh rhvtuxo rjF fUh jtle atrnY> ctxol mtnc lu yvlu I= VUese ytuVU xwzuO vwô;fU buk rjFt ni rfU sc

  • 40 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    ytuJhrmgh lu YfU mh=th mu fUnt rfU ;wb stfUh YfU ÁvJ;e ôºte ju ytytu, ;tu Jn mh=th v\Zt rjFt nturNgth :t ytih Wm lu RàfUth fUh r=gt> Rme ct; vh ytuJhrmgh lu Wmu Fqc vext ytih WÖxu A& bnelu fUe suj fUhJt =e> vt=rhgtuk lu Rm vh jtzo mtnuc fuU vtm yseo Cuse, ;c fUnekk Jn mh=th suj mu Aqxt> Jn =wíx ytuJhrmgh fUtuXe mu rlfUtj r=gt dgt>

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 41

    ß

    \sbel fUe mbôgt

    dtuhu rs;le \sbel jult atn;u nki, WlfUtu rbj mfU;e ni> =tu rNrjkd mu

    ;el rNrjkd v{r; ceDu ;fU Fhe= mfU;u nik> fUtlql cltlu Jtju Ju ne dtuhu nik rslfuU vtm nsthtuk ceDu \sbel nik> rnà=wô;tle Yumt lnek fUh mfU;u :u> rnà=wô;tle jtud sc skdj fUtx fUh \sbel ;igth fUh;u ;c WlfUe \sbel Ael je st;e ni> rsl fu vtm ath gt vtpka JMo mu mhfUthe \sbel ni ;tu sc mhfUth atn;e :e ;tu A& bnelu fUe lturxm =ufUh ju ju;e :e> bufUlej ytih raöbljtj fUbeNl mlT °©°£ fuU yà; buk yvle rhvtuxo fuU yrà;b yÆgtg buk rjFt rfU Inb lu yvle stpka fu =tihtl rsl ;Úgtuk fUtu vtgt, WlfUt ÆgtlvqJofU yÆggl fUhlu mu gne rlífUMo rlfUj;t ni rfU Rm v{:t buk stu cwhtRogtpk ni, WlfUe yvuGt Rm mu jtC ßgt=t ni>O Yumt rjFt fUh jtuzo ntrzokd fUtu rnà=wô;tl Cust :t> rsm mbg mukzmol fUbuxe rlgwÿU nwRo :e, bturhNm buk yNtrà; :e> rsm mbg bufUjel ytguslt fUtgoh; :t, Wme mbg dgtlt ytih =rGK yV{UefUt buk ytNtrà; ViUje ytih rc{rxN dgtlt fuU hts ntuj ctdtl buk =kdt nwyt ytih Cth;eg b\s=qhtuk fUtu vwrjm fUe dtuje fUt rNfUth ntult v\zt rsmfUtu jufUh Cth;eg Ôgtuô:trvfUt vrhM=T buk ¶e mwhuà= lt: clseo mu mJtj WXtgt ytih Cth; mhfUth mu gn btpkd fUe rfU stu jtud bthu dY, WlfuU rhˆ;u=thtuk fUtu nhstlt r=gt stYk> bturhNm mhfUth lu gn btpkd fUe rfU ;el mtj fUe N;ocà"e vh rsmfuU ct= rlNwÖfU Jtvme fUe ÔgJô:t ntu, b\s=qh Cusu stY> vhà;w bturhNm fu Cth;egtuk lu rJhtu" rfUgt> Wàntuklu yvle v{r;Ju=l buk fUnt& ICth;eg fqUrjgtuk fUtu rVUh dhece, CqFbhe ytih atuhe fUe Wm vr;; rôr:; buk stlt v\zudt, rsl buk Ju vtpka JMo vnju :u>O ytmtb ytih bjtgt buk stu rc{rxN-Cth; fu ykd :u, N;ocà"e v{:t vh atg ytih hc\z fu ctdtltuk buk stu b\s=qh ju stY st;u :u, Wl fuU rjY N;ocà"e mbtË; fUh =e dRo :e> Rm fu ct= Ce WvrlJuNtuk fu rjY b\s=qh

  • 42 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    lnek rbj;u :u> lJöch mlT °©°£ buk bntÀbt dtpk"e lu lixtj buk yvlt mÀgtd{n ytà=tujl ythöC rfUgt ytih nsthtuk b\s=qhtuk lu bntÀbtse fuU mt: x[tpkmJtj mebt ;fU btao rfUgt> =tu nsth jtudtuk fuU mt: dtpk"e se rdhVU;th nwY ytih Wànuk lti bneluk fUe mst =e dRo> Wànuk fUtugjt Ft=tltuk buk Cus r=gt dgt, sntpk fuU mwvhJtR\sh WlfuU sujh ntu dY> Rm Dxlt fUe rc{xul fuU Cth; bkºte fUtgojg ;:t r=Öje fuU Jtgmhtug fuU fUtgojg vh c\ze ;ec{ v{r;rf{Ugt nwRo> bifUlej-raöbljtj rhvtuxo g‘rv mhfUthe yVUmhtuk buk v{atrh; fUh =e dRo :e, Wmu v{fUtrN; lnek rfUgt dgt ¢gtukrfU =uN buk =rGK yV{UefUt fuU rJh¥õ c\zt Gwç" Jt;tJhK :t> Cth; bkºte jtzo fqU lu Jtgmhtug jtzo ntrzokd fUtu gn mwStJ r=gt rfU mc Cth;egtuk fUtu Cth; Jtvm cwjt rjgt stY lnek ;tu Wànuk rlfUtj r=gt stYdt> WlfUt b; :t rfU N;ocà"e v{:t mbtË; fUhlu fUe gn ôJtCtrJfU v{r;rf{Ugt ni> Rm cea =rGK yV{UefUt buk mÀgtd{trngtuk ytih n\z;trjgtuk fUtu fUtu\zu bthu dY> Rl mbtathtuk fUtu v\Z fUh jtzo ntrzokd fUt Fql Wcj v\zt ytih b={tm buk Wàntuk lu YfU CtMK r=gt rsm buk Wàntuk lu fUnt rfU I=rGK yV{UefUt fuU Cth;egtuk lu rsl fUtlqltuk fUt Ckd rfUgt ni, stl cqS fUh Ckd rfUgt ni rfU Wànuk ¢gt =kz mnlu v\zukdu> Rm mthu fUtgo buk WlfuU mt: Cth; fUe dnhe ytih seJl mntlw Cqr; ni, fuUJj Cth; btºt fUe lnek, crÖfU buhu simu ÔgrÿU fUe Ce rsm buk Rm =uN fuU v{r; mntlwCqr; fUe CtJlt ni>O WlfuU Rm CtMK fUe rc{xul ytih =rGK yV{UefUt buk c\ze ;ec{ v{r;rf{Ugt nwRo> slhj ôbxTm lu gn btpkd fUe rfU jtuzo ntrzokd fUtu Cth; fu Jtgmhtg v= mu nxt r=gt stY> jtuzo ntrzokd lu gn ôJefUth rfUgt rfU Ibik gn mbS;t nqpk rfU buhu CtMK fuU fwUA ykNtuk fUe ytjtualt ntu mfU;e ni, vh Ju rJath me"u buhu rsdh mu rlfUju nik>O Rl vrhrô:r;gtuk buk bufUlej-raöbljtj rhvtuxo vh rJath nwyt> bÆg v{=uN fu aeVU fUbeˆlh mh cuàsrbl htucxom fUtu fUnt dgt rfU Jn =rGK yV{UefUt st fUh bntÀbt dtpk"e ytih sulhj möxTm fu cea mÀgtrJhtu" fUtu mbtË; fUhJtguk> RmfuU Wúth buk Wàntuk lu d]n-mraJ mh rJrjgb ¢jtfoU fUtu rjFt rfU WlfUe gn htg ni rfU N;ocà"e b\s=qh v{:t fUtu yc rcÖfwUj mbtË; fUh =ult atrnY> btao mlT °©°¢ buk Cth;eg ÔgJô:trvfUt mCt buk stu b;=tl nwyt, Wmu lt Cqjlt atrnY> àgtg Cth;eg m=ôgtuk fuU vG buk :t>

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 43

    ®

    mkD fUe ô:tvlt ;:t N;ocà"e fUt FtÀbt

    ythöC buk Cth;egtuk lu huJt ytih mqJt bu cmu> ltimtuhe buk aele rbj :e,

    ytih ltJwyt buk =qmhe rbj :e> gn Jne Guºt :t sntpk rnà=wô;tle RfUxTXu hn;u :u> Wl r=ltuk gntpk ;qVUtl cnw; yt;u :u> YfU cth sc ;qVUtl mu cnw; fUíx nwyt, ;c Cth;eg rlJtrmgtuk lu mlT °©°° buk rc{rxN Cth;eg mkD (rc{rxN Rkrzgl YmturmYNl) VUese buk cltRo> Rl buk ¶e su. ve. bnthts, vk. ;tu;thtb mltZg, ctcq htb rmkn ytih ¶e htb Áv :u> Ràntuk lu bntÀbt dtpk"e fUtu =rGK yV{UefUt buk YfU vºt rjFt rfU VUese buk fUtuRo Cth;eg JfUej lnek ni> jurfl Wàntuk lu gn vºt ytih RmfuU mt: fUt YfU juF yvlu vºt IRràzgl YmturmYNlO buk Atvt> zt¢xh blejtj bturhNm buk

    zt¢xh blejtj vh bturhNm buk mkrGË; stlfUthe Rm ;hn ni> 11 y¢;qch mlT °©†ß (1907) fUtu bntÀbt dtpk"e lu zt. blejtj fUtu bturhNm Cust :t> Ju °°/°†/°©†ß fUtu bturhNm fuU hts"tle vtuxo jwRo buk jtjt nh=gtj, vkrz; vhbtlà=, Jeh mtJhfUh ytih ¶e ˆgtb se f]UíK Jbto simu Cth;JMo fUe ôJt"el;t fuU rjgu mkDMo fUhlu Jtjtuk fuU mövfoU buk ytY :u> °¶ y¢;qch mlT °©†ß fUtu bturhNm fuU W”;b àgtgtjg buk JfUtj; fUhlu fUe Nv: je ;tu vd\ze vnl hFe :e> àgtgt"eN Wl mu ltht\s nwY, vhà;w Wàntuk lu mbStgt rfU gr= Jn vd\ze W;th fUh y=tj; buk v{JuN fUh;u nik ;tu Cth;eg vhövht fuU ylwmth gn àgtgtjg fUt yvbtl ntudt> Wàntuk lu yvlt gn =]ríxfUtuK vºttuk buk Ce v{fUx rfUgt :t> bturhNm buk zt. blejtj lu rdhrbx v{:t fu rJh¥õ fUm fUh ytà=tujl rfUgt :t> ¶e dtuvtj f]UíK dtuFju lu Ce mlT °©°¢ buk fuUà={eg Ôgô:trvfUt mCt buk N;ocà"e b\s=qh v{:t fUtu mbtË; fUhlu fuU rjY v{ô;tJ hFt :t>

  • 44 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    zt¢xh blejtj fUt VUese ytdbl

    zt. bdl jtj fuU vwºt zt¢xh blejtj mlT °©°¢ buk VUese ytY :u> bRo mlT °©°° buk vkrz; ;tu;thtb mltZg Cth; jtixu sntpk vh WlfUe vqô;fU IVUese Åev buk buhu Y¬Uem JMoO buk VUese fuU Cth;eg b\s=qh vh ntu hnu yÀgtath fuU cthu buk rjFt :t> zt. blejtj mqJt, huJt ytih ltJwyt buk mCtguk mkdrX; fUe ytih ¢ sql mlT °©°® fUtu VUese fUe Rràzgl Röverhgj YmturmYNl fUe ô:tvlt fUe> gn mCt mqJt buk VUÖud ôxtVU fu rlfUx bnà; rmkdj fuU bfUtl vh nwRo :e> Rm mkô:t fUt Wæuˆg gn hFt dgt rfU Cth;eg mbw=tg fuU rn;tuk fUe hGt fUhude ytih WlfUe rô:r; buk mw"th jtlu buk mntg;t fUhude> Rm buk fUtuRo NFtguk lnek :e> VUese fuU mCe jtudtuk fUtu m=ôg cllu fUt yr"fUth :t> Rm buk mhfUthe fUboathe Ce mröbrj; :u> gn mkô:t ¶e me. YVU. Yàz[w\s mu vºt Ôgtunth fUh;e :e> Ràntuklu mhfUth fUtu ytJu=l vºt r=Y rfU rJJtn fUtlql buk mw"th rfUgt stY> VUese fu rJ"tl vrhM=T buk Cth;egtuk fUe v{r;rlr"ÀJ rfUgt stY ytih b]Àgw =ãz mbtË; fUh r=gt stY> rsm mbg Cth; buk gn rlKog ntu dgt fUe VUese buk N;ocà"e v{:t mbtË; fUh =e stYde, ;tu vturjlurNgt fuU rcNv ;:t Yf yàg mhfUthe fUboathe Cth; buk ytfUh rbju> Wàntuk lu v{bwF Cth;eg htsler;Òttuk mu, rsl buk ¶e rlJtml Ntôºte Ce :u, gn ylwhtu" rfUgt rfU Cth;egtuk fUt VUese buk v{Jtm sthe hFlt atrnY> rsm mbg gn v{r;rlr" bkzj Cth; ytlu Jtjt :t, zt. blejtj lu yvlu mkdXl fUe ytuh mu me. YVU. Yàz[w\s fuU vtm YfU ;th Cust stu ymturmYxzm v{um ytuVU Rràzgt fuU Åtht ß y¢;qch mlT °©°© fUtu mthu =uN buk v{mtrh; nwyt> Rm ;th fUt ;tÀvgo :t&

    VUese fUe mhfUth YfU yr"fUthe ;:t YfU vt=he fUtu Rm rjY Cth; Cus hne ni rfU ¶e Yàz[w\s lu VUese fuU cthu buk stu fUnt, WmfUe Fkzl ntu ytih VUese buk ¶rbfUtuk fUt v{Jtm rVUh sthe ntu> RlÜjwYl\st fUe bntbthe mu ntj; yÀgk; =w=oNtslfU :e> cnw; mu jtud rlhtr¶; ntu dY :u yith sc Wàntuk lu ô:tleg VUesegl Cwrb vh cmt ;tu Wl vh bwfU=bt ajtgt dgt> curhôxh blejtj fUtu Ftm ;tih vh awlt dgt ytih Wànuk YfU bnelu fUe mst mwltRo dRo sc rfU stç;u ytih dJtne buk Ftrbgtpk :e> Wl vh ythtuv gn

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 45

    :t rfU Wàntuk lu YfU ô:tleg mh=th fUe Cwrb vh Wl fUe bseo mu fUtgtojg cltlt atnt ytih gn mc fUtlql fuU yà;do; rfUgt dgt rsmfUt fUr:; W=uˆg Cth;egtuk fUtu hGt fUhlt :t>

    rmzle fUe n\z;tj lu fuUjt W=Tvt=fUtuk fUtu ccto= fUh r=gt> ytpkxt rbj lnek aj hnt :t> ô:tleg atJj fUt bwÖg r;dwlt ntu dgt> jtud Stuv\ze fUh ;:t rfUhtgt =ulu buk yôb:o :u> CrJíg döCeh :t> f]Uvgt Rm btbju fUtu Cth;eg mhfUth ;fU vnqpkatgu>1

    VUese fUe mhfUth Rm ;th mu ytih Ce lth\s nwRo ¢gtukrfU Jn Cth; mu b\s=qh jtlu buk ct"fU rmõ nwRo> sc Cth; lu VUese fUtu mqalt =e rfU vnje slJhe mlT °©¢† mu VUese buk fUtuRo ÔgrÿU N;ocà"e v{:t fuU yk;do; fUtb lnek fUhudt, ;tu Cth;egtuk buk cnw; WÀmtn nwyt> ¢• r=möch mlT °©°© fUtu mqJt xtWl ntuj buk =tu nsth yt=rbgtuk lu WÀmtn bltgt> mCt fUe yÆgG;t zt. blejtj lu fUe> mc mu vnju ¶e nhvtj lu htíx[eg de; dtgt> Rl v{bwÏg Cth;eg simu ¶e VU\sj ynb= Ftpk, ¶e CdJ;e v{mt=, ¶e htb rmn, ¶e =qje ak=, ¶e lqh bwnöc=, ¶e ltrmh yje ytih xefUthtb Ntrbj :u> bntÀbt dtpk"e ytih bntÀbt r;jfU fUe sg sg fuU lthu jdtY dY> zt. blejtj fUt CtMK

    Rm mCt buk zt. blejtj lu stu CtMK r=gt :t, Jn Rm v{fUth :t&

    VUese mhfUth lu nbthu rnà=wô;tle CtRgtuk fUe rNGt fUt fUtuRo v{cà" lnek rfUgt ni ytih lt rfUme j\zfuU-j\zfUe fUtu zt¢xhe fUt fUtb rmFtgt ni> VUese buk £,††† dtuhu nik> WlfuU Jtô;u YfU ôfqUj

    1 The Government of Fiji is sending an official and the bishop to contradict Mr. Andrews

    in India and to induce the renewal of labour emigration to Fiji. In influenza epidemic, Indian mortality was highest owing to lack of medical care. Indians were miserable. Many who were left destitute occupied native Fijian land and were prosecuted. Mr Manilal, barrister, was singled out and sentenced to one month imprisonment inspite of flaws in the procedure and evidence for building office on a native chief’s land with the consent under the professedly passed (law) to protect Indians, no suitable land is available.

    Sydney strike has nine banana growers. Flour (is) not to be had. Local rice is treble in price. People are unable to pay hut taxes and rent, Outlook (is) serious. Please represent the matter to the Indian Government.

  • 46 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    mbw={ fuU rfUlthu ni> jurfUl ¶°,††† rnà=wô;trlgtuk fuU rjY YfU Ce b=hmt mhfUth lu lnek cltgt> VUesegl jtudtuk fUtu ;tjeb =ulu fu rjY nh dtpkJ buk ôfqUj ni> jurfUl rnà=wô;tle cåatuk fuU rjY fwUA v{cà" lnek rfUgt dgt> Wlfuu rjY yrlJtgo rNGt fUt v{cà" rfUgt stY> yCe ;fU mhfUth fUn;e ytRo ni rfU Wl fuU rjY Rkdjuàz buk ôfqUj ni>

    VUese dJobuàx nbuk leae rldtn mu =uF;e ni> nbuk dwjtbe fuU =suo

    buk hFlt atn;e ni> ©,††† (9,000) rnà=wô;tle RàÜjwYà \st fuU rcbthe buk bh dY, jurfUl ®§ (84) VUesegl ne bhu ¢gtukrfU WlfuU rjY cnw; Rk;stb rfUgt dgt ni> b\s=qhe fUb ni> vtpka rNrjkd hnu ;tu XefU ni> Rme fUthK mu blejtj ytih WlfuU fUxTxh mb:o fUtu =uN mu rlfUtjlu fUe cntlt Zqpk\Zu st hnu ni>O

    mhfUth lu Rmu htslir;fU WÖStJ c;jtgt< gn fUnt rfU bntÀbt dtpk"e yt¶b buk hkdql fu v{rmõ Ôgtvthe zt. v{tKseJl bun;t fUe vwºte sg fwUbthe hn hne :e> WlfUe Nt=e zt. blejtj mu ntu dRo :e ytih rJJtn fuU ct= VUese ytRo :e> Yme ct;tuk fUtu jufUh VUese mhfUth htslir;fU WÖStJ c;jt;e :e> chtch gn v{ath rfUgt rfU VUese fuU ytà=tujl fuu veAu Cth;eg htsrlr;Òttuk fuU nt: nik> Rm ytà=tujl fUt yt"th ô:tleg l ntu fUh, rc{rxN Ntml fuU v{r; rJ={tun ni> Rme rjY sc ¢© r=möch mlT °©°© fUtu VUese Rràzgl Röverhgj YmturmYNl lu yvle btpkdu Cuse ;tu dJolh rb. htuzJuj lu gn yt=uN r=gt rfU rVUjntj Rl btpkdtuk vh fUtuRo Ægtl lnek r=gt stY> gu btpkdu :ek, N;ocà"e fwUje v{:t fuU RfUhth ltbtuk fUtu ;ÀfUtj mbtË; rfUgt stY, btrjfU ytih muJfU yÆgtg =uN fUtu rlhô; rfUgt stY, Cth;egtuk fUe rNGt fUe mwrJ"tytuk buk mw"th ntu, rsm v{fUth VUesegl jtudtuk fUtu zt¢xhe rNGt =e st hne ni, Cth;egtuk fUtu Ce =e stY, Cth; jtixlu Jtju b\s=qhtuk fUtu yvlu mt: cau catgu vtikz gt rdràlgtpk ju stlu fUe ylwbr; =e stY, YfU dàlt bkzj fUe ô:tvlt fUe stY, Stuv\ze Dh ;:t VuUhe jdtlu Jtjtuk fuU rjY jtRmuàm v{:t mbtË; fUe stY> mhfUthe }UK mrbr;gtuk gt fU]rM fUt v{rNGK ntu, fwUNj Cth;e fUthedhtuk fUtu simu Yràsl z[tRJhtuk ;:t yàg jtudtuk fUtu stu F;hltfU bNelu

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 47

    ajt;u nik, WåAe ;lFtn =e stY, fUtb fUh;u nwY Gr;d{ô; ntulu vh b\s=qhtuk fUtu nhstlt r=gt stY, Cth;e crô;gtuk mu rbjlu Jtje m\zfU yåAe ntu, Cwrb v{tË; fUhlu buk rclt str;g Cu= CtJ fuU yr"fU mwrJ"tguk ntuk> sntpk yCe ;fU Cth;eg sntstuk buk fuUJj zufU vh bwmtrVUh fuU Áv buk st mfU;u nik, WmfuU ô:tl vh mwrJ"t slfU rô:r; ntu ytih yåAe hujJg mwrJ"tguk Ce ntu> ögwrlrmvj yÆgt=uN buk mkNtu"l fUh fuU gn mkCJ rfUgt stY rf yr"fUtpkN Cth;eg fUh =t;t ögwrlrmvj awltJ buk ctux =uU mfukU, Cth;egtuk fUtu Ce htslir;fU b;=tl fUt yr"fUth ntu ytih mbô; VUese yÆgt=uNtuk fUtu Rm v{fUth c=jt stY rfU Cth;eg Jtu yr"fUtpkN fUtb fUh mfukU stu yCe ;fU gqhturvgl ne fUh mfU;u nik> ¢• r=möch mlT °©°© fUtu mqJt möbujl buk gne ct;uk nwRo> N;ocà"e fuU FtÀbt vh sjmt

    sc Cth;egtuk fUtu btjqb nwyt rfU £°/°¢/°©°© fuU ct= N;ocà"e b\s=qhe lnek hnude, ¢gtukrfU rnà=wô;tl buk vk. b=l btunl btjJeg fUt v{ô;tJ vtm ntu dgt rfU ¢ slJhe °©¢† fUtu VUese fu mCe b\s=qh bw¢; ntu stYduk, ;tu FwrNgtje At dRo> ¶e ce. ze. jGbl fuU ylwmth sdn sdn vh mCtguk nwRo rslbuk c"tRo ytih "àgJt= fuU v{ô;tJ vtm nwY> Rl v{ô;tJtukk fuU Åtht bntÀbt dtpk"e, vk. btjJeg, ¶e me. YVU. Yàz[w\s, vk. ;tu;thtb mltZg, vk. clthme =tm a;whJu=e, zt. blejtj, huJhàz ctxol ytih rbm zzje fUtu c"tRgtpk Cuse dRok> Yme FwrNgtpk VUese buk vnju fUCe lnek =uFe dRo> ltimtuhe, cq=e htuz vh YfU sjmt bltgt dgt rsmbuk =qh =qh mu jtud ytY ytih ctpkm, fUtju fUtd\s ytih vxtfuU mu ¢• VwUx QpkUat ytih °† VwUx btuxt rdhrbrxgt b\s=qh fUt vw;jt clt fUh sjtgt dgt> mlT °©¢† mu jtudtu lu \sbel Fhe=lt ytih vxTxu gtrl jem vh \sbel ju fUh Fu;e fUhlt NwÁ rfUY> stu jtud N;ocà" b\s=qh :u, Wànuk dtuhu btrjfU btao ;fU fUtb fUhtlu fUe v{gtm fUh;u :u> Wàne r=ltuk dtuhu ytih rnà=wô;trlgtuk buk ßgt=t rcblm c\Zt> mlT °©°§ fuU gwõ fuU fUthK ae\stu fuU bqÖg c\Z dY :u, jurfUl b\s=qhe lnek c\Zt> mlT °©°¶ buk rc{rxN rdàle vimu fUt rlgto; htufU r=gt :t rsmfuU

  • 48 VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol

    fUthK stu Cth;eg ctnh st;u :u, Wànuk ntrl ntu;e :e> vtikz fUt bqÖg mvG =]ríx mu fUb :t> jurfUl VUese xtRöm ytih nuhÖz vrºtfUtytuk lu Rl CtMKtuk fUtu ;tu\z bhtu\z fUh ykd{us-rJhtu"e Áv buk v{fUx rfUgt rsmmu dtuhu rlJtme ytih Ce C\zfU WXu> YmturmYNl fuU bkºte ctcq Áv rmkn mu vqAt dgt rfU Jn mkô:t fuU cthu buk mqalt =uk ytih mCt fUe fUtgoJtRo fUt yr"fU]; rJJhK =uk> sc Wúth v{tË; nwyt ;tu fUtujturlgj mufu{Uxhe lu yt=uN r=gt rfU nb Rl fUtgoJtRogtuk fUe yvuGt fUh mfU;u nik>

  • VUese fUt Yur;ntrmfU =Nol 49

    ©

    n\z;tj ytih dtujtcthe mqJt fUe Dxlt

    =tultu vGtuk buk YfU =qmhu fuU v{r; NkfUt ytih mkNg fUt Jt;tJhK :t> Rme cea mqJt fUe Dxlt lu raldthe fUt fUtb rfUgt> ltJwyt buk htuz ctuzo fUt fUtb ® Dkxu htu\s mu c\Zt fUh © Dkxu fUh r=gt dgt> ¶e rdrjgl fuU ylqmth §• (45) Dkxu mË;tn mu c\Zt fUh §® (48) Dkxu fUh r=gt dgt> Ntpkr;=qT; fuU Cq;vqJo mövt=fU vk. dwh¥=gtj Nbto Åtht rjrF; IVUese buk dtuje fUtãzO (yv{fUtrN;) vwô;fU fuU ylwmth ytuJhrmgh lu ;jc :tu\ze me c\Zt =e :e jurfUl fUtb fUt mbg ® mu © Dkxu fUt fUh r=gt :t> b\s=qh Rm ct; fUtu mnl l fUh mfuU> dtuhtuk lu Wl mu ct; fUhlt cà= fUh r=gt> Rm rjY b\s=qh jtud fUtb vh lnek ytY> sc gn Fch mqJt vnqpkae ;tu mqJt fuU vrçjfU J¢mo rzvtxobuàx ytih ögwrlrmvuÖxe lu mbSt rfU fUtb fUhlu Jtju Cth;egtuk lu n\z;tj fUh =e> °• slJhe mlT °©¢† fUtu ltJwyt buk n\z;tj fUh =e, °© fUtu mqJt buk ytih ¢° fUtu huJt buk stu ct= buk ltimtuhe ;:t jucqfUt buk Ce nwRo> ¢£ slJhe mlT °©¢† fUtu bwytrlJt;q buk rôºtgtuk fUe YfU mCt nwRo rsm buk gn ViUmjt rfUgt dgt rfU Ju yvlu vr;gtuk mu fUnukde rf sc ;fU b\s=qhe • rNrjkd v{r;r=l fuU lnek ntu;u ;c ;fU Ju fUtb vh lnek jtixukduk> ¢• slJhe fUtu ltimtuhe fuU YfU ô:tl vh cwrõbtl Cth;egtuk