Vrouwen, mannen en geld

Het verschil tussen mannen en vrouwen

Roularta Books

THIERRY D

EBELS 50 praktische tips om een moeilijke ‘ménage à trois’ te verbeteren.

VROUWEN MANNENEN GELD

Inhoudstafel

Voorwoord 9Algemene inleiding 11

1. Geld is (een) goed 13Inleiding 14Geldengelukhangensamen 15Doeeerstdezesnelletest 17Financiëlezelfkennisleidttotgeestelijkerijkdom 19Slechtsdoorgeldernstigtenemen,kunnenweerinslagenbovenonzepreoccupatiemetgelduittestijgen 21Praktischefilosofiealsleidraadvoorwerkenprivé 23Maakeengeldbiografie 25Zoschrijftuuweigengeldbiografie 27Durftuuweigengeldbiografiewelteschrijven? 31Maakhetonderscheidtussenzaken

vanhethoofdenvanhethart 35Besluit 38

2. Het verschil tussen mannen en vrouwen 41Inleiding 42Hetverschiltussenmannenenvrouwenvolgens

MelvinPrince 44Mannen,vrouwenenopvoeding 46Dekloofbijvrouwentussenprivéenprofessioneel

leveningeldzaken 47Onszelfgevoelhangtsamenmetonsbestedingspatroon 49Waarovermannenbeterkunnenonderhandelen

danvrouwen 51Mannenenvrouwenkijkenanderstegengeldaan 55Voercommunicatiemetopenvizier 57Dejeugd:desleutel? 59Maakkennismetde9geldpersoonlijkheden 61Besluit 64

3. De invloed van geld op onze relatie 67Inleiding 68Relatiesengeld 69DevisievanSusanPiver 71Degezinsdriehoek 73Hetmultiple selves-probleem 75Problemenbijafstemmenwerkenprivé:

altijdterugtebrengentotgeldenprestige? 76Doeiets 78Kostwinners 79Departneralstoetsteen 81Mageenleugentjeombestwil? 83Vrouwendie(veel)meerverdienendanhunman 86Enomgekeerd 87Eensteedsgroeiendegroepvanontevredenmannen 89Financiëlebeslissingenenliefde 91Soortenbeslissingen 92Beïnvloeding 94Rekeninghoudenmetelkaar 96NVOnsgezin’ 98Dekinderdip 100Waaromwesteedsopnieuwdezelfdefoutenmaken 101Interessevoorgeldzaken 103Ookeenportieconsuminderenvooru? 104Steltdenieuwebewegingvanhetconsuminderen

weldegoedevraag? 108Onopvallendeconsumptie 111Mannen,vrouwenenhetpeterprincipe 113Verstoordevenwicht 114Deinvloedvangeldoprelaties 116Waaromintelligentevrouwenvoorkwakzalversvallen 118Eindelijkdeperfectemethodeomalleseerlijk

teverdelenbijeenscheiding 120Nadescheiding… 122Kinderenengeld:eenbeknoptehandleiding 123Hoekoppelsruziemakenovergeld 126Degierigemanendespilziekevrouw 128

Crucialeconfrontatiesineenrelatieverstandigaanpakken 130Besluit 132

4. Geld en werk 137Inleiding 138Ondanksloonkloofzijnvrouwentevredener

overloondanmannen 139Isgeldvies?Althansvoorvrouwen 142Betereenslimmedaneenmooievrouw 143Jekanmaarbeterbluffenbijeenzelfevaluatie 145Waaromdeceomeestaleenmanis 147Enwaaromhetzinloosencontraproductiefkan

zijnomvrouwelijketopmanagersoptevoeren 149Werkenmetenvoorvrouwenisslechtvoorhetsalaris 151Besluit 153

5. Beleggen 155Inleiding 156Zijnschuldenslecht? 157Eenreferentiekader 159Watisfinancieelrisico? 161Hetbeleggingsverschiltussenvrouwenenmannen 162EventerugnaarKatleenGurney 165Pensioenlaatvrouwenonterechtkoud 166Besluit 168Algemeenbesluit 175

Voorwoord

Begin2006werdeenvrouwindebermvandeverbindingswegtus-senBruggeenOedelemteruggevonden.Dedamelagnaasthaarautoenwasaanhandenenvoetengekneveld.Onmiddellijkwerdgedachtaaneenoverval.Maaralsnelbleekdathethieromopge-zetspelging.Deautowerdimmerseerdergesignaleerdopdezelfdeplekenhoeweldevrouwslechtsdrieuur laterwerdteruggevon-den,vertoondezegeentekenenvanonderkoeling.Ookwerdenopdeplaatsvandetouwenrondhandenenvoetengeenverwondin-gengevonden.

Watwaserdanwelaandehand?Devrouwhadeenflinkesomgeld,diezevanhaarmangekregenhadomdeautotelatenherstellen,inhetcasinoverspeeld.Omeenbozereactievanhaarmantever-mijden, verzon ze dan maar die‘overval.’ Die zou haar het alibibezorgenvoorhetverliesvanhetgeld.

Demanwashelemaalnietverbaasd.Hijwistdatzijnvrouwver-slaafd was aan gokspelen en regelmatig in het casino vertoefde.Hetwasvolgenshemdanooknietdeeerstekeerdatzeeensterkverhaalverzon.Dezekeerhadzewel,nogsteedsvolgensdeman,zichzelfovertroffen.

Ditvoorvalillustreertdatsommigemensen,vaakvrouwen,zeerverwillengaanombepaalde–onverantwoorde–uitgaventeverber-genoftecamoufleren.Meestalneemthetbedroguiteraardderge-lijkeextremevormnietaan.Eenvrouwkoopteenpaarschoenenvan75euro.Zebetaalteendeelcasheneendeelmetdekrediet-kaart.AanhaarmantoontzehetticketvanVisaofEurocardomte‘bewijzen’datdeschoenenslechts25eurohebbengekost.

Eenanderevrouwverbergtdanweereenimpulsieveaankoop–al-weereenhandtas–tothaarmangoedgehumeurdis.Hetisdusgeen toeval,datmoetblijkenuitonderzoek,datvrouwenalsde

�

10

bestekunnenliegenoverdebedprestatiesvanhunpartnersénoverdewerkelijkekostprijsvanhunaankopen.

ToenikmijncollegaenvriendWimDePretervandekrantDe Stan-daardverteldedat ikaaneenboekaanhetwerkenwasoverhetonderwerp‘mannen,vrouwenengeld’reageerdehijonmiddellijkenthousiast.Hijzeidatheteen‘ergboeiend’onderwerpis.Hope-lijkbevalthetresultaathem–enzijnvrouw.

Overijse, zomer

Algemene inleiding

DeAmerikaanseauteurMargaretYoungschreefooitdatmenseneigenlijkachterstevorenleven.‘Zeproberenmeergeldofdingentehebben,ommeertekunnendoenwatzewillen,zodatzegeluk-kigerzullenzijn.Depraktijkwerktechterandersom:jemoeteerstzijnwiejebent,vervolgensmoetjedoenwatjemoetdoen,omtenslottetehebbenwatjewilt.’

DeFransefilosoofPascalBrucknerbekijkthetdanweerzo.Erzijn,zomeenthij,zeldzamemomenteninhetlevenwaaropgeldweereenpuur,ongrijpbaarmediumwordtenwaaropweovervoldoen-deliquidemiddelenbeschikkenomhetuittegeven.Zonderonsgeldtehoeventellenoftedenkenaandedagvanmorgen.Gelddraagtvolgenshembijaanonzelevensvreugdezolangweermaarnietaandenken,zolanghetnaardeachtergrondverdwijntenwedusonbelemmerdkunnenkopenwatweredelijkachten.Enook:zonderdathetonzevrijheidvandenkenindewegzit.Iemanddienietmeervangeldafhankelijkis,weetdathijnietanderszougaanleven,zelfsalshij(veel)rijkerwas.

Eigenlijklijktdielaatstegedachteheelsterkopeenvandebasis-vragendieGeorgeKinderstelt.DezeAmerikaansefinanciëleplan-nerwerptonsvolgendebedenkingenvoordevoeten:‘SteldatuzorijkwasalsBillGates.Zouudanietsaanuwhuidigelevenveran-deren?’

Dievraagistypischbijfinancial life planning.Kindervindt,netzo-alsMargaretYoungoverigens,datdemeestefinanciëleplannerseigenlijk de verkeerde vragen stellen. En vooral een verkeerd uit-gangspuntinnemen.VolgensKindermoetenweimmerseerstopzoekgaannaardewerkelijkedoelstellingeninonsleven.Moetenwebijvoorbeeldnogharderwerkenomdatappartementaandezeetekunnenkopenofnemenwenietbeterwatgasterugommeertijdmetonsgezindoortebrengen?Hetantwoordopdezeen

176 11

12

anderevragenmoetnethetjuistekaderscheppenomverstandigmetgeldomtegaan.

SusanPiverschreefeenboekmet100essentiëlevragenoverrela-tiesengeld.‘Alsjeooitgetwijfeldhebtaandebelangrijkheidvangeldvoordemeestemensen,iseensnelleblikineenboekenwin-kelgenoegomdaareeneindaantemaken,’schrijftze.‘Deplan-kenstaanvolboekenwaarinonswordtverteldhoewemeergeldkunnenverdienen,hoewebeterkunnenlevenmetmindergeld,hoeweonzeuitgaven indehandkunnenhouden,hoeweonzefinanciëletoekomstkunnenplannen,hoeweruziesovergeldtus-senechtgenotenofpartnerskunnenoplossenenhoeverschillendmannenenvrouwendenkenovergeld.’‘Devariatiesopdezethe-ma’slijkeneindeloos’lezenweinAlle vragen die je zou moeten stel-len.Piverheeftoverschotvangelijk.Jammergenoegzijndemeestedergelijke boeken toch waardeloos. Ze zijn zeer technisch (hoekunnenweonzefinanciëletoekomstplannen?)ofbeperktbruik-baar(hoedenkenmannenenvrouwenovergeld?).

EenJoodsaforismewildatdemensopdrieverschillendemanie-renzijnkaraktertoont:doorzijnbeker(eetlust),zijnzak(zijnver-houdingtotgeld)enzijntemperament.VolgensdeJoodsetraditielaten we door geld dus dagelijkse situaties ontstaan waarin weonze(on)verdraagzaamheidenonzeillusieslatenzien.Kortom,wegevenonszelfblootzoalsandersalleenwaargenomenkanwordendoorlangdurigeervaring.Endatiseenvoordeel.

1

Geld is (een) goed

‘Geld is gemunte vrijheid’

Dostojewski

Inleiding

In het boek De zes geheimen van financieel succes belicht ik eenaantaleigenschappenvanfinancieelsuccesvollemensen.Hetgaatnietperdefinitieoverrijkemensen.Maarovermensendiefinan-cieelsuccesvolzijn.Watishetverschil?Hetiseenmoeilijkevraag.Maarlaatmeproberenzetebeantwoorden.

Hetgaatalbijalomhetsamenspelvan inkomsten,uitgavenengespaardvermogen.Eenkoppelmeteenrelatiefbeperktgezamen-lijknettomaandelijksinkomenvannauwelijks2000eurokantochfinancieelsuccesvollerzijndaneenanderkoppeldatmaandelijksnettodubbelzoveelverdient.Steldatheteerstekoppelertochinslaagtelkemaand500eurotesparen.Bovendienhebbenzezeersnelbeslisteeneigenhuistekopen.Elkemaandwordtduseenbepaaldbedragvandehypothecaireleningafgelost.Hettweedekoppeldaar-entegenvindtdatjenumoetlevenengeeftelkeeurouitaanleukedingen.Bovendienwillenzenietgebondenzijnaaneenvastewoon-plaatsenhurenzeduseenmooiappartementinAntwerpen.

Devoorbeeldenzijnheelbewustgekozen.Beidekoppelszijnim-mersgoedevriendenvanmijnpartnerenmezelf.Intuïtiefvoelenweonmiddellijkaandatheteerstekoppelgoedopwegisnaarfinan-ciëleonafhankelijkheidenhettweedekoppelniet.Isheteerstekoppelrijk?Ofzalheteerstekoppelooitechtrijkworden?Wellichtniet.Zekernietalsjeuitgaatvandequipdatiemandpasrijkisalshijzijngeldnieteensmeerkantellen.Maardatisookdebedoe-lingniet.Bedoelingismeestertewordenvanjefinanciëlesituatie.Controleuitteoefenen.Eengevoeldatbelangrijkerisdandezuchtnaar erkenning en prestige dat kenmerkend is voor het tweedekoppel.Enwetendatjeeenfinanciëlebufferhebt–mochtendezakenmislopen…

Uithetonderzoekdatikdeednaardekenmerkenvanfinancieelsuccesvollepersonenbleekookietsanders:financieelsuccesvollemensenwetenwanneerzenietweten.VolgenssuccesauteurJim

14

Geld is (een) goed 15

CollinsvanGood to greatenBuilt to lastbeginnenallegrootsebe-slissingenmetdiesimpeleverklaring:‘Ikweethetniet.’ResearchvanCollinsweesbovendienuitdatschitterendeleiderszichtrou-wensergcomfortabelvoelenbijdieuitspraak.Natuurlijkwillenzeuiteindelijkwélweten.

IneeninterviewmetFortuneverteltCollinsverderdatdergelijkeuitzonderlijke mensen gewoon eerlijk zijn. ‘Wat is trouwens hetbeste?Liegen–ervanuitgaandatjehetwelweetendusliegentenopzichtevanjezelf?Ofdewaarheidspreken?Endatiszeggen:“Ikweethetnogniet,maarikweetdatwehetweljuistzullenmoetenhebben”.’

Deeerstestap–namelijkbeseffendatjeietsnietweet–isookvol-gens onderzoekster en hoogleraar financiële planning HenriëttePrasteeneerstevoorwaardeombetertelerenomgaanmetgeld.Zeiservanovertuigddatveelmensenleidenaan‘financieelanal-fabetisme.’Enerbovendiennietsaanwillendoen.Endatlaatsteisuiteraardnoghetgrootstegevaar.

Geld en geluk hangen samen

InThe soul of moneywijstLynneTwistopeenaantalgiftigemythes.Eenvandiemythesisdater–globaalbekeken–nietgenoeggeldzouzijn.Eenillustratiehiervanvindjeopdeaandelenbeurs.Dewinstvandeenezouautomatischhetverliesvandeanderemoe-tenzijn.Eenwin-losesituatiedus.Zowordthetalthansvaakvoor-gesteldineenzogehetenzero sum game.

Correcteristochdevoorstellingalszero plus game:dewinstvandeenespelerkanookdewinstvandeanderebeleggerzijn.Iemanddieeenaandeelaan100eurokooptenaaneenanderebelegger

16

voor120euroverkoopt,heeftuiteraardeenmooiewinstgemaakt.Indien die andere belegger zijn aandelen op zijn beurt doorver-koopt voor 140 euro, heeft ook hij winst geboekt. Een zero plus gamealshetware:win-winvoorbeidebeleggers.

De giftige mythe van de schaarste van het geld betekent dat ernoodzakelijkerwijsiemandindekoumoetblijvenstaan.Ermoetperdefinitieeenverliezerzijn.‘Erzijn teveelmensen.Er isnietgenoegvoedsel.Erisnietgenoegwater.Erisnietgenoegtijd.Erisnietgenoeggeld.’ZovatTwisthettreffendsamen.Volgensdeauteurdrijftdeze‘erisnietgenoeg’-benaderingonsertoedingentedoenwaaropweniettrotszijnofdearmentelatenhangen.

Indeeconomiewordthetonderscheidgemaakttussenpositieveennegatievegoederen.Voorpositievegoederengeldtdeeenvou-digeregeldatmeeraltijdbeterisdanminderofzekernietslechter.Voornegatievegoederen–luchtvervuiling,lawaai–geldtuiteraardhetomgekeerde.

Geldiseenpositiefgoed.Latenwedaarnietmoeilijkoverdoen.Daargeldtdusderegeldat‘meeraltijdbeter isdanminder’.Deenigezinvollediscussiediejekanvoerenisoverdematevandatbeter.Ookhierreiktdeeconomischetheorieeenoplossingaanviadewetvanhetafnemendmarginaalnut.Iemanddieweiniggeldheeftenereenbepaaldesombijkrijgt, isheelgelukkig.Iemanddiealveelgeldheeftenereenzelfdesomalsdeeerstepersoonbijkrijgt,iseveneensgelukkigerdanhijdaarvoorwas.Maarwellichtkomterietsminder‘geluksgevoel’bijdanbijdeeerstepersoon.

Dathetontvangenvaneensomgeldgelukkigmaakt,staateven-welbuitenkijf.Zelfsrijkaardsdieeenonverwachtesomgeldont-vangen–bijvoorbeeldomdatdeaandelenvanhetbedrijfwaarinze beleggen met een mooie premie worden overgenomen dooreenanderbedrijf–noterendatgeluksgevoel.

Hetprobleemisdatdemediavandezeeenvoudigerelatiesenbevin-dingeneenvertekendbeeld(willen)geven.Ietswatnamelijkvast-


staat,isimmersgeennieuws.Hetisnetinteressanternaardieenestudieteverwijzen,waarinstaatdatwerknemersdieeenloonsver-hogingontvangenongelukkigerzijnnàdeverhogingdanervoor.

Datkaneentypischvoorbeeldzijnvandata mining:alsjemaarlanggenoegzoektzaljewelenkelemensenvindendiedezebevin-dingrapporteren.Ofhetkanookeenvoorbeeldzijnvaneenslechtonderzoek. Of gewoon van een vervalsing van de onderzoeks-resultaten–omdeperstehalen.

Steldat99studiesvinden– indeveronderstellingdatdergelijkeonderzoeken(nog)uitgevoerdworden–datmeergeldinderdaadgelijkstaat aan meer geluk. Maar in één enkele studie blijkt datdezecorrelatieofsamenhangnietopgaat.Welkestudiewordtdanbelichtindemedia?

Deenigezinvollefinanciëlediscussieinderelatietussenmanenvrouwishoemetgeldmoetwordenomgegaan.Erzijnimmersge-noegaanwijzingendatkoppelsookredetwistenenbekvechtenalservoldoendegeldaanwezigis.Dátisdeuitdaging.Nietdevraagofmeergeldwelgelijkstaataanmeergeluk.

l

Tip 1 : Geld en geluk hangen onlosmakelijk samen – wat men ook moge beweren.

Doe eerst deze snelle test

KathleenGurneyisdoctorindepsychologieenceovandeFinan-cial Psychology Corporation.Enkele jarengeledenschreefzeeenboekoverdelinktussengelukengeld,Your Money Personality.OpdewebsitevanGurneyvind jeeenuitgebreidevragenlijstom jegeldprofiel te bepalen. Een snelle test levert alvast inzicht in de

18

manier waarop je tegenover geld staat. Geef voor elke beweringeenscorevan0(helemaalnietmeeeens)en4(helemaalwaar).

1.Ik voel me het prettigst wanneer mijn geldzaken gescheidenzijnvandievananderen

2. Ikhebthuishethoogsteinkomen 3. Hetkomtvoordatikrekeningennegeer,weggooiofverstop 4. Ikvoelmeschuldigalsikgelduitgeef 5. Ikstaerfinancieelberoerdvoor,maardatisbeslistnietmijn

schuld 6. Ikvindzuinigheideennobeleeigenschap 7. Hetirriteertmealsiemandvraagtwatikvoormijnverjaardag

wilhebben 8. Ikmaaklangewerkdagen 9. Ikbenonmisbaarophetwerk10. Ikbenbangvoorarmoede11. Ikweetexacthoeveelikbezit12. Alsikdepressief,eenzaamofkwaadben,trakteerikmezelfop

cadeaus

Scoort u op de vragen 2, 8 en 9 in totaal 10 of meer punten ?Uvertoontveeltrekkenvaneenmacho.Datmoetuzelfwetenna-tuurlijk.Vraagisalleenofueengelijkwaardigepartnerwilt.Indatgevalmaaktuhetallemaal–voordeanderenuzelf–welergmoei-lijk.Hetkanimmersnietzijndatuenkelthuiskomtomteetenenteslapen.Gaeerlijknawaaromuzoveelwerkt.Verplichtuzelf2avonden per week echt vrij te nemen en iets leuks te doen metanderen.Uzalziendatdituiteindelijkookuwfinanciëlesituatietengoedekomt.

Scoort u op vragen 1,7 en 11 in totaal 10 punten of meer ?Ubentergopuzelfgericht.Datkande(verdere)ontwikkelingvanuwrelatie,maarookfinancieelsucces,indewegstaan.Wiltumeermakenvanrelatiesenpersoonlijkefinanciën,danishetdringendtijdvooractie.Schrijfregelmatigopwelkeemotiesgezamenlijkegeldkwesties bij u oproepen. Praat hierover met uw partner endwinguzelftoteen(belangrijke)gezamenlijkeaankoop.

Geld is (een) goed 1�

Scoort u op vragen 4,6 en 10 in totaal 10 punten of meer ?Waaromzouurechthebbenopluxe?Weeseenswataardigervooruzelfenbesteedwatmindertijdengeldaananderen.Begindooropteschrijvenwelke(schuld)gevoelensgelduitgavenbijuoproepen.

Scoort u op vragen 3,5 en 12 in totaal 10 punten of meer ?Uwerktuzelfaardig indenesten.Krijgtuweereenkoopaanval,leid uzelf dan af. Ga sporten, wandelen of lezen. Doe van alles,maargeefnietmeerdan15eurouit.Analyseeruwkoopverslavingdoorineendagboekbijtehoudenwelkeemotiesgelduitgevenbijuoproept.Consulteereventueeleenzielenknijper.

Valt u in geen enkele bovenstaande categorieën ?U bent financieel evenwichtig.Valt u net naast de 4 beschrevencategorieën?Neemderaaddanmaarterharte.

Financiële zelfkennis leidt tot geestelijke rijkdom

Jekanterechtredetwistenoverdewaardevande‘snelle’testvandaarnet.Maardekansistocherggrootdatueraanmeegedaanhebt,niet?Datleverteenparadoxopwantinonzecontreienishetnogaltijdongebruikelijk–envaakzelfsongepast–omgelukmetgeldteverbinden.Wieimmersopzoekisnaarhetultiemegelukmag dat doen via zenboeddisme of bergbeklimmen. Maar eenzoektochtwaarbijgeestelijkerijkdomzouverlopenviaeeninzichtindeeigengeldzakenisbijonsnogaltijdtaboe.PsychologeKathleenGurneybeweertnochtansdat jegeestelijkerijkdomkanbereikenalsjehetbelangvangeldnietontkentmaarook niet overdrijft, inzicht verwerft in hoe geld je beïnvloedt enandersom,geldnietbeschouwtalseendoelopzichmaaralseen

20

beloning voor geleverde prestaties, geld onder controle hebt inplaatsvanandersom.Kortom,alsgeldjetevredenheid,plezierenzekerheidverschaft.Zegnuzelf,nietslechtalsanalyse.

VolgensGurneyhebbenmensennietalleeneenfysiekezelf,eenemotionele zelf en een sociale zelf, maar ook een financiële ofmonetairezelf.Dezezelfiseenintegraaldeelvanonzeidentiteit.Demeestenonderonsbeseffennietinwelkematedezezelfonzefinanciëlegewoontenbepaaltenbovenaldegraadvantevreden-heid,dieweuitgeldhalen,determineert.Inzichtindezematerieisvolgensdepsychologenochtansessentieel.‘Alsjenietweetwatjevangeldwilt,zuljejedoelennooitbereikenenalsjejesterkegeldeigenschappennietkent,kunjezenietgebruiken.Alsjetenslotteweigertbelemmerendegeldgewoontesteveranderen,blijftjesituatiezoalsdienuis,’steltGurneyterechtinhaarboek.

DestellingenvanGurneyzullenonderzoeksterPeggySchynsvandeErasmusUniversiteitinRotterdamwellichtnietvreemdindeorenklinken.Ineenrecentonderzoekvondzenamelijkdatlevens-vreugde en inkomen wel degelijk samenhangen. Concreet bete-kent dit dat mensen met meer geld gewoon gelukkiger zijn danmensenmetmindergeld.Zelfsmiljonairszijnblijmetnogmeergeld.Welmoetgezegddatheteffectvandatextrageldwegebtnatweejaar.Depersoonlijkheidvanhetindividuspeelttenslottevol-gensSchynsookeenrol:mensendieoverhetalgemeentevredenzijnmethunleven,zijnooktevredenmethuninkomen,ongeachtdehoogteervan.

Arbeidspsychologenmakenaleenshetonderscheidtussenintrin-sieke en extrinsieke motivatie op het werk. Bij intrinsieke moti-vatiekomtdedrijfveeruitjezelf–jedoetietsomdatjedatzelfwil.Bijextrinsiekemotivatiewordjegedrevendoordoelenbuitenje-zelf–typischgeld.Meestalwordtaangenomendatintrinsiekemo-tivatiegoedisenextrinsiekemotivatieslecht.

VolgensProfessorStevenReissvandeOhioStateuniversiteitishetonderscheidtussenbeidevormenvanmotivatiegewoonnonsens.


Hijbeweertzelfsdatintrinsiekemotivatienieteensbestaat.Onzebeweegredenenzijnuiterstdivers–hijonderscheidtermaarliefst16–endeze ineenvandie tweecategorieënduwen isverkeerd.Geld kan volgens Reiss bijvoorbeeld een uitstekende motivatorzijnvooreenbepaaldegroepwerknemersofmenseninhetalge-meen. Alles is volgens de eminente hoogleraar immers terug tebrengentotindividueleverschillenbijpersonen.

Slechts door geld ernstig te nemen, kunnen we erin slagen boven onze preoccupatie met geld uit te stijgen

DeSpaanseRabbiIbnZabarasteldeooitdevraag:‘Watisdeoor-zaakvandedood?Hetlevenzelf.’Zokunnenweopeenzelfdema-nierdevraagstellen:‘Watisdeoorzaakvangeld?’Hetantwoordluidtdatgeldnietisontstaanalsmiddelvanonderdrukkingofalsinstru-mentvanhebzucht,zoalssommigenweleensdurventebeweren.

Volgens Rabbi Bonder komt geld voort uit het verlangen van demensennaarrechtvaardigheidenuitdehoopopeenbeterewereld.Endatistochweleenverrassendeuitspraak.IndeloopvandetijdheeftgeldvolgensBonderechterdefundamenteletrekkenvandemenselijke aard aangenomen.Trekken die we kunnen begrijpenalsweachtslaanopdewaardendieweaangeldverbinden–entegelijkachtslaanopdesymboliekervan.

Een Jiddische zegswijze stelt:‘Ik ben arm geweest en ik ben rijkgeweest.Jekuntmegeloven,rijkisbeter.’Armoedewordtdoorderabbijnenbeschouwdalseentragediezonderweerga.Ineenmidrasj,eenJoodsverhaaldus,staatimmers:‘Nietsinhetheelal iserger

22

dan armoede; het is het ergste van alle leed. Iemand die onder-drukt wordt door armoede is gelijk iemand die het gewicht vanalleleedindewereldopzijnschouderstorst.’Kortom,nietdathethebbenvangeldzogoedis;hetniethebben,dátiszoslecht.Op-nieuweenJiddischgezegdeoverigens.

Het is een stereotiep beeld dat Joden altijd in verband gebrachtwordenmetdezuchtnaargeld.DatbeeldisvolgensRabbiBonderalteeenzijdig.Indekabbalawordtdemier–integenstellingtotonze christelijke traditie – immers voorgesteld als een symboolvoornuttelooswerk.‘Omteoverlevenhebbenzemaartweegraan-korrelsnodigentochwerkenzezonderophoudenomeenfortuintevergaren.’

Vooreenbelangrijkdeelisonsvergarenvanrijkdomeigenlijkhetgevolgvanweinigofnietsbetersomhandentehebben.Tochisereenstandaardantwoord,volgensdeJoodse traditiedantoch,opdevraagwatwemoetendoenmetonzetijd.Endatis…studeren.

Detalmoedzegt:‘Wieiswaarlijkrijk?’RabbiMeirzeialtijd:‘Datisiemand die innerlijke vrede ontleent aan zijn fortuin.’ Dat bete-kent dat ze de hoogste levensstandaard verwerven zonder eenschaarsteteveroorzakenvoorzichzelfofvooranderen.Dezeuit-spraak is hoogst interessant omdat het eigenlijk perfect aansluitbijeenvandebelangrijksteprincipesindeeconomie:hetPareto-principe.Ditprincipehoudtindatwealtijdnogeenveranderingkunnendoorvoerenzodatminstenseenindividuerbijwintzonderdatiemandanderserbijverliest.

Ookmoetenrijkemensen,volgensRabbiMeir,hunverantwoorde-lijkheidopzichnemenen‘tijdverspilling’–zoalshierbovengedefi-nieerd–vermijden.Ennietmeerlevensonderhoudvandenatuurvragendanzijwerkelijknodighebben.Samengevat:werkelijkrijkzijniseigenlijknietzogemakkelijk.Ofwathadugedacht?

Bonderverwijstnaareennietwerkelijkrijkman,beschrevendoorBahyaibnPakoeda.‘Hijmeentdatzijngedachtenoverfinanciële


zakenzijnhoogstegedachtegoedzijn.Hijbestudeertdesituatievandemarkt,hijtobtoverhetstijgenofdalenvandeprijzenvandegoederen,hijnoteerthoedeprijzenveranderenindeverschillendedelenvandewereld.’Verrassendactueeldiebeschrijving.Hetdoetimmersdenkenaaneentypischebeleggeropdebeurs.Vooralalswewetendatdebeschrijvingaluitde11eeeuwdateert!

OokdeJoodseauteurJacobNeedlemanlaatzichsterkleidendoorwathijindetalmoedvindt.InzijnuitstekendboekMoney and the meaning of lifekaarthijeenbelangrijkeparadox inonzesamen-levingaan.Dezebestaaterindatweinonzegeldgedrevenmaat-schappijtweezakenverwarren:fundamentelemateriëlebehoeftenenevenbelangrijkespirituelebehoeftennaareenmeningeneendoelinonsleven.

VolgensNeedlemanbestaatdeparadoxerindatwejuisteerstmeeraandachtmoetenbestedenaangeld–meerbepaalddeangstendezelfbegoochelingdathetsomsveroorzaakt–vooraleerwehetverschiltussendezetweebehoeftenpaskunnenbegrijpen.‘Slechtsdoor geld ernstig te nemen, kunnen we erin slagen boven onzepreoccupatiemetgeldtestijgen,’schrijftdeauteur.

l

Tip 2 : Om uiteindelijk minder met geldzaken bezig te zijn, moeten we er eerst meer mee bezig zijn.

Praktische filosofie als leidraad voor werk en privé

LalwasalsjongemanuitIndianaardevsgeëmigreerd.Hijwasnubijna vijftig. Hij was gelukkig getrouwd met een Amerikaanse:Lucy.LalwerktevooreengrotebankinManhattan.Daarhadhij

24

zijnhoogsteloonschaalbereikt,dusverderepromotiezaternietmeerin.Bovendienhadhijhetvermoedendathijovereenpaarjaargedwongenzouwordenomvervroegduittetreden.Datwasimmers de gewoonte binnen deze bank. Lal ging op zoek naarhulp.DievondhijbijfilosofischconsulentLouMarinoff.

MarinoffvertelthetverhaaloverLalenLucyinzijnboekLevens-vragen.Daarintoonthijaandatfilosofieookbijzonderpraktischkanzijn.InditconcretegevalzagLalhetlichtdoorietswaaroverSocrates2000jaargeledenscheef:denotiedatgelukdehoogstedeugdis,dievoortkomtuitderegelmatigeoefeningvanjeeigenvoortreffelijkheid.WasermisschieneenpersoonlijkpotentieeldatLalnagelatenhadomaanteboren?Jazeker:Lalhadaltijdalwil-lenschrijven,maarhadernooitdetijdvoorgevonden.Hijgafzichdanookopvooreenschrijfcursusopzaterdag.

WezijnvolgensMarinoffallemaalbezigmetde‘GroteVragen.’Alsjehelderwildenken,moetjevolgenshemdegeestvoedenmetdegezondstevoedingdieeris.Dievoedingisfilosofie:waardevolleinplaatsvanwaardelozegedachten.

Wekoesteren–alsweheeleerlijkmetonszelfzijn–volgensMa-rinoff allemaal verwachtingen. Verwachtingen ten opzichte vanonszelf.Maarooktenaanzienvananderen.MarinoffciteertindatverbandLucianus:

‘Kijk dus uit dat u uw verwachtingen niet te hoog hebt gesteld en daardoor een ervaring hebt van mensen die dingen onder water zien. Ze denken dat de objecten net zo groot zullen zijn als ze door het water hebben gezien, van bovenaf, toen het beeld door de bre-king van het licht was vergroot. En wanneer ze ze boven water ha-len, zijn ze teleurgesteld als ze ontdekken dat ze een stuk kleiner zijn … u moet uzelf verwijten dat u te hoge verwachtingen hebt gehad.’

Het–opheteerstezichtvreemde–adviesvanMarinoffisdanookom onze verwachtingen stuk voor stuk af te zweren! Hoe meer


verwachtingenu immershebt,destemeerzeeenconstructievelevensfilosofieindewegstaan.

ZoiserMartha.Zegeeft leidingaaneenaantalmensenenzeisaltijdteleurgesteldomdathaarmensennietvoldoenaanhaarver-wachtingen. Marinoff leert haar dat de problemen niet veroor-zaaktwordendoordemensenwaarmeezewerkt,maardoordetehogeverwachtingendiezeeigenlijkkoestert.Deoplossingbestaaterdanookindezeverwachtingendrastischteverlagen.

Volgens Marinoff graaien alle ‘Grote Vragen’ waar mensen filo-sofischadviesvoorvragenaltijdomverandering.Hetlevenisim-mersvoortdurendinbewegingendaaromzijnmensensteedsopzoek naar manieren om die veranderingen in eerste instantie tebegrijpenenerdanookconstructiefmeeomtegaan.

Inrelatiestussenmanenvrouwishetnietanders.Helebibliothe-kenwerden al geschreven over het aanpakkenvan relatieproble-menzoalsPiverterechtopmerkt.Misschienishet interessant indezecontextdewijzewoordenvanOvidius teciteren:‘Verande-ringisaltijdkrachtig.Zorgdatuwhengelaltijduitgeworpenis.Indevijverwaaruhethetminstverwacht,zwemteenvis.’

l

Tip 3 : Temper al te hoge verwachtingen – ook op financieel vlak.

Maak een geldbiografie

PamelaYork-KlaineriseencollegavanKathleenGurney.OokYork-Klainergaatbinnenrelatiesopzoeknaarvaakverborgenfinanci-eleboodschappen.InhaarboekHow Much is Enough ?staathetuniekeconceptvandegeldbiografie.Ditisvolgensdeauteureenhandighulpmiddelombelangrijkegebeurtenisseninonslevente

26

verklarenvanuithetstandpuntvangeld.Voorvelenvanonsisgeldimmersde‘stilleonderliggendestructuur’ineenrelatie.

Zolanggeldalsdrijvendekrachtverborgenblijft,blijfthetvolgenshaar moeilijk om gebeurtenissen binnen deze relatie te duiden.Devolgendevragenhebbendanookalsbedoelingomdezever-borgenfactorzichtbaartemaken.Hetisdusjouwgeldverhaal.

1. Wanneer ishetdeeerstekeerdat je jeherinnertgeld teheb-ben?Watdeedjeermee?Verteldeiemandwatjeermeemoestdoen?

2. Wanneerishetdeeerstekeerdatjejeherinnertgeldverdiendtehebben?Hoevrijwasjebijhetbestedenvanhetgeld?Watdeedjeermee?

3. Heeftgeldooiteenbelangrijkerolgespeeldineenrelatie? 4. Heb je ooit meegemaakt dat geld werd gebruikt om een per-

soonofeensituatietecontroleren?Hebjijzelfooitgeldindiezingebruikt?

5. Watheeftgeldvolgensjoutemakenmetprofessioneelsucces? 6. Wie is in jouw gezinssituatie de kostwinner? Hoe beïnvloedt

datdedagelijksebeslissingen? 7. Praatjeopenovergeldinjehuidigegezinssituatie?Welkegeld-

kwestieszijnhetgemakkelijksttebespreken?Welkehetmoeilijkst? 8. Hebjeooitgeldeneenfamiliekwestiemoetenafwegen,ditisje

loopbaaninevenwichtmoetenbrengenomvoorjongekinderentezorgen?Welkerolspeeldegeldindezeevenwichtsoefening?

9. Hadgeldietstemakenmetdekeuzevanjepartner?10.Vind je dat je recht hebt op een pak geld (erfenis, loterij…)?

Waaromofwaaromniet?11. Hoe zou je je eigen relatie met geld omschrijven?Waar kwa-

mendezewaardenvandaan?12. Geefjegeldaanliefdadigheid?Waaromofwaaromniet?13.Watishetgrootstebedragdatjeooithebtuitgegevenvoorje-

zelf(behalvevooreenhuisofeenwagen)?Watkochtje?14. Hebjeeenbepaaldgeloofdatjevisieopgeldbepaalt?Indien

ja,beschrijfdezeinvloed.Indienniet,wathelptjedanwelhoejemoetomgaanmetgeld.


15. Watdoetgelduiteindelijkvoorjou?Enwatniet?

l

Tip 4 : Schrijf uw eigen geldbiografie op basis van bovenstaande 15 vragen.

Zo schrijft u uw eigen geldbiografie

LatenweevenvoortgaanmetdezegeldbiografievanYorkKlainer.Probeereerstterugtedenkenaaneenaantalbelangrijkegebeur-tenissenuit je levenwaaringeldeenrolspeelde.Bedoelingvandezeoefeningisnategaanwatgeldechtvoorjebetekententeachterhalenwelkediepepsychologischeinvloedgeldopjeuitoe-fent. Bijgaande reeks van 28 vragen, die ik uit het boek van Pa-melaYork Klainer heb gehaald, helpt je daarbij alvast een heeleindopwegenzaljegeheugenongetwijfeldstimuleren.Weddendatdevragenjeeentotaalanderekijkbezorgenopjerelatietotgeld?

InhetmagazineBizzwerdende28vragenopgesplitstinzesthe-ma’s,wathetdenkwerkietsgemakkelijkermaakt.Jehoeftechternietperseopelkevraageenantwoordteverzinnen.Jehoeftdevragen zelfs niet in een vaste volgorde te beantwoorden. Be-schouwdezevragenalseensoortvanrodedraad.Volgjeintuïtieenaarzelnietomzelffeitenaanjebiografietoetevoegendiere-levantzijnvoorjou,maarwaardezevragenlijstnietaanheeftge-dacht.

HeBT je je DiT Al eens AfGeVrAAGD ?Mijn OuDers en GelDJeeersteideeënoverhoejegeldgebruikt,watjeerwelofnietmeekandoenenwelkedeurengeldkanopenen,gaanterugopjefamilie.

28

Welkeinformatiekreegjevanjeoudersenfamilie,enwelkewarenjeeersteervaringenmetgeld?

1. Werktejevaderbuitenshuis?Watwaszijnberoep?Weetjehoe-veelhijverdiende?Hoeweetjedat?Werderopenlijkovergeldgepraatinjouwfamilie?

2. Alsjedeinflatienietmeerekent,verdienjedanmeerofminderdanjevadertoenhijzooudwasalsjijnu?

3. Watwoujevaderdatjeprofessioneelzoubereiken?Ishijge-lukkigmetwatjenudoet?

4. Werktejemoederbuitenshuis?Watwashaarberoep?Weetjehoeveelzeverdiende?Hoeweetjedat?Verdienjemeerofmin-derdanzijtoenzezooudwasalsjijnu?Indienzenietuitgingwerken,beslistezemeeoverhoehetgeldvanhetgezinwerdbesteed?

5. Watwoujemoederdatjeprofessioneelzoubereiken?Iszege-lukkigmetwatjenudoet?

HeB je je DiT Al eens AfGeVrAAGD ?Mijn ecHTe finAnciële VAArDiGHeDenGeldheefteenletterlijkeeneensymbolischebetekenis.Devragendienuvolgen,hebbenbetrekkingopdeletterlijkebetekenisvangeld.

1. Hoegoeddenkjedegrondbeginselenvangeldmanagementtebeheersen?Houdjejefinanciëngoedbij?Begrijpjehoefinan-ciële instrumenten werken zoals een beleggingsfonds of eenpensioenspaarplan? Bezit je basiskennis over financiële be-grippenzoals‘dewaardevangeldinfunctievandetijd’(geld nu is immers meer waard dan in de toekomst)?

2. Hoehebjejehuidigevaardigheidommetgeldomtegaanver-worven?Opwelkeleeftijdbegondatleerproces?Wieheeftjedaarbijgeholpen?

3. Hoe omschrijf je je risicotolerantie? Hebben belangrijke din-gen in je leven invloed gehad op hoeveel risico je nu bereidbenttenemen?


HeB je je DiT Al eens AfGeVrAAGD ?GelD in Mijn jeuGDjArenVoorsommigenwashunjeugdeentijdvanonbezorgdlevendank-zijhunzakgeld.Vooranderenwashetdanweereentijdwaarinzeelke(toennog)frankintweeënmoestenbijten,waarbijelkplezierdatzezichzelfgundengepaardgingmetdefrustratieomeenandergemis.Enhoezathetnujuistbijjou?

1. Herinnerjejewanneerjevoorheteerstgeldbezat?Watdeedjeermee?Heeftiemandandersjegezegdwatjemet(eendeelvan)hetgeldmoestdoen?

2. Herinner je je wanneer je voor het eerst geld hebt verdiend?Hoevrijwasjeomtebeslissenwatjeermeedeed?Wathebjegekocht?

3. Heeftgeldooiteenbelangrijkerolgespeeldineenrelatie?4. Heeftgeldinwelkezindanookinvloedgehadopdekeuzevan

demanofvrouwwaarmeejejelevennudeelt?

HeB je je DiT Al eens AfGeVrAAGD ?Mijn finAnciële DileMMA’s1. Wat is volgens jou het verband tussen geld en professioneel

succes?Hoeveelvanwatjedaaroverdenktisbepaalddoordeboodschappendiejemeekreegvanmensenwaarjeomgeeft?Hoeveelisbepaalddoordemaatschappij?

2. Wieisde‘kostwinner’injouwgezin?Hoebeïnvloedtditdeda-gelijksebeslissingen?Metanderewoorden,inwelkematebe-paaltditwiedebeslissingenneemt?

3. Hebjejeprofessioneleambitiemoetenafwegentegenfamili-alenodenzoalskleinekinderen,hulpbehoevendeouders,eenpartner die ook werkt? Welke rol speelt geld in deze even-wichtsoefening?

4. Praat je openlijk over geld in je gezin? Over welke geldzakensprekenjulliehetmakkelijkst?Enhetmoeilijkst?

5. Alsjejehuisenwagenevennietmeetelt,watisdanhethoog-stebedragdatjeooithebtuitgegevenvoorjezelf?Wathebjeermeegekocht?

30

HeB je je DiT Al eens AfGeVrAAGD ?Mijn finAnciële wAArDenAlsjeeensgoedomjeheenkijkt,zalhetjeopvallenhoesommigen–jijook?–rondgeldvragendraaienalswasheteenhetebrij.En-kelesuggestiesmet‘weerhaakjes’:

1. Heb je ooit gezien hoe geld werd gebruikt om een persoon ofeensituatietebedwingen?Hebtjezelfooitgeldgebruiktindezezin?

2. Vindjedatjeerrechtophebteenerfenistekrijgenofveelgeldtewinnen?Waaromwelofwaaromniet?

3. Hoebeschrijfjejouwwaardenmetbetrekkingtotgeld?Waarkomendezewaardenvandaan?Als je jeuitgavenenrekenin-genonderdeloepzounemen,zoudemanierwaaropjegelduitgeeftdanovereenstemmenmetjewaarden?

4. Als jemeergeldhebtdanjeeigenlijknodighebt,geef jedangeldaangoededoelen?Steunjepolitiekepartijenofpolitici?Zoekjenaarmanierenomnogbemiddeldertewordendoorteinvesterenofnieuwezakenideeëntesteunen?Waaromwelofwaaromniet?

5. Beïnvloedtjespiritualiteitofjegeloofdemanierwaaropjemetgeldomgaat?Zoja,hoe?Zonee,wathelptjebepalenhoejemetgeldomgaat?

6. Watmaaktgelduiteindelijkmogelijkvoorjou?Enwatmaakthetnietmogelijk?

HeB je je DiT Al eens AfGeVrAAGD ?Mijn AfHAnkelijkHeiD VAn GelDAlsjedezevragenovergeldhebtopgelost,wordtervaakeencen-traalthema‘zichtbaar’datalseenrodedraaddoorheenjelevenenwerkloopt.Voorbeeldenvandergelijkethema’szijn:‘geldhebbenmaar het weer kwijtspelen,’‘nooit genoeg geld hebben’ of‘doenalsofgeldnietbelangrijkis,terwijlhetdatwelis.’

1. Alsjenuleestwatjehebtopgeschreven,kanjedanderoliden-tificerendiegeldspeeltinjouwleven?


2. Hoebeïnvloedtditjedagelijkseleven?Welkeimpactheefthetopdekeuzesdiejemaakt?

3. Hoezoujediteventueelwillenveranderdzien?4. Alsjedekrachtdiegeldopjeheeft,positiefzoukunnenbeïn-

vloeden,welkresultaatzoudatopleveren?5. Alsjejeveiligzouvoelenopfinancieelvlak,watzoujedanan-

dersdoen?Hoehoopjedatditzouaanvoelen?

Klaar? En wat vind je nu zelf van deze geldbiografie? Jouw per-soonlijkegeldbiografie?HetisnietdebedoelingdatjedenieuweHemmerechts of Brusselmans wordt. De enige bedoeling is dierodegelddraadbinnenjerelatiezichtbaartemaken.Ikweetdathetoplossenvandevrageneenbeetjeomslachtigis.Maargeloofme:hetiseenerggoedeoefening.Eeninvesteringdusdiedeno-digevruchtenzalafwerpen.

Durft u uw eigen geldbiografie wel te schrijven ?

Zegeenseerlijk,hoestajeechttegenovergeld?Geldengelukzijnnauwmetelkaarverbonden;wantgeldisvolgensYorkKlainerim-mersdesymbolischeafspiegelingvansucces.Volgenshaarisechtovergeldpratenechtervoorveleneentaboe.Wevertellenerwelveeloppervlakkighedenover.Maarveelverderdandesocialecon-venties – ‘geld maakt niet gelukkig’ of ‘een goede gezondheid isbelangrijker dan een goed gevulde portemonnee’ – geraken wespijtiggenoegniet.VoorhetmagazineBizzhadikdemogelijkheidPamelaYork-Klai-ner een aantal vragen te stellen. Haar antwoorden zullen be-langrijkeconcepten,zoalsdegeldbiografie,nogmeerverduide-lijken.

32

Bizz : U zweert bij het concept ‘geldbiografie’Pamela Klainer :‘Meteengeldbiografiebekijkjedebelangrijkege-beurtenisseninjelevendiemetgeldtemakenhadden.Voorvelenwerktgeld immersalseen‘stilleonderlaag’bijhuidigegebeurte-nissenenrelaties.Zolangdatgeld‘zwijgt’,kunnenwenietsdoenmetdezeverborgenkennisenkrijgenwemoeilijkgreepopdetrans-formerendekrachtvangeld.Alsweeenbeterzichtkrijgenoponzerelatiemetgeld,stijgtdekansdatwedatgeldkunnengebruikenomonzedoelentebereikeninonsprivé-enprofessioneleleven.’

Bizz : De hoofdstelling van uw boek How much is enough ?isdatereendirectverbandistussengeldengeluk.Isdatnietintegenspraakmethetgezondverstanddatzegtdatgeldnietgelukkigmaakt?Pamela Klainer :‘Nietnoodzakelijk.Jezoukunnenzeggendatjemetgeldkeuzemogelijkhedenkoopt.IndemeesteWest-Europeseculturenwordtdevrijheidomin je levenpersoonlijkekeuzestekunnenmaken,gelijkgesteldmetgeluk, tevredenheid,zingevingofwelkwoorddanookomaantegevenwaarwehetmeestenaarverlangen. Geld verdienen is iets waar we moeilijk aan kunnenweerstaan.Onzewestersecultuursteltgeld–vooralzelfverdiendgeld–grotendeelsgelijkmetbekwaamheid.Iemanddieveelheeftverdiend,moetwelslimzijn,luidtderedenering.Alsiemandmeteentotaalgebrekaanpolitiekeervaringopkomtvooreenhogepoli-tiekefunctielijktdatvooronstochaanvaardbaartezijnzolanghijzijneigencampagnemaarkanfinancieren.Hetistekenendvoordesymbolischerolvangeldals“tastbare”veruiterlijkingvankwa-liteitendiewebewonderen,maarmoeilijkkunnenmeten.Denkaanbekwaamheid,succesofzelfssmaak.Wewaarderenmensendie“toegang”hebbentotiets:mensendiedeeluitmakenvaneengroepjeingewijden,terwijlzemeestaleensmakgeldoptafelheb-bengelegdvoorzewerdentoegelatentothetselecteclubje.’

Bizz : Geld is het laatste taboe, zegt u. Waarom doen mensen in het algemeen en werknemers in het bijzonder zo geheimzinnig over hun geldzaken ?Klainer : ‘Deschuldligtnietalleenbijdewerknemers.Demeestewerkgevershebbenlieverdathunmedewerkersinhetongewisse


blijvenoverelkaarssalaris.Zokomenzegeenonregelmatighedenophetspoor.Dewerkgeverscreërendikwijlseenbedrijfscultuurdiedrukuitoefentopdewerknemersomstiltehoudenwatzever-dienen.IkhebooitalsconsultantgewerktvooreenprivéschoolindeVerenigdeStaten,waarhethoofd90.000dollarverdiende,deonder-directeurs50à60.000dollar,endeleerkrachten20tot50.000dollar.Detennisleraardaarentegenstreek80.000euroopomdatzijnpro-gramma’s aanzienlijke bijkomende inkomsten genereerden voordeschool.Hetbestuurwaseralsdedoodvoordatdeonderdirec-teursenleerkrachtenzoudentewetenkomendathunsalarislagerlagdandatvandetennisleraar.Hoewelhetoorspronkelijktotmijnopdrachtbehoordeomdeloonstructuurvandeschoolteherzien,besloothetbestuurditthematochonaangeroerdtelaten.’

Bizz : Volgens u is de manier waarop wij over geld denken in grote mate bepaald door onze kinderjaren en onze opvoeding ?Klainer :‘Inderdaad.Inmijnboekverwijsikondermeernaareenvrouwdieondankshaarzelfverworvenrijkdomtochnietminderwougaanwerkenomdatzeinhaarjeugdhadmeegekregennooitontslagtenemenenelkjaarmeerteverdienen.Ikvertelerookhetverhaalvaneenmandiemeomhulpvroegomdathijmoeitehadomhetsalaristebedingendatvolgenshembijzijnbekwaamheidenervaringhoorde.Toenhijzijngeldbiografieaanhetschrijvenwas,herinnerde hij zich dat zijn ouders alleen het allergoedkoopstekochtentoenhijkleinwas.Zeblevendatzelfsdoennadatdege-zinsfinanciënwarenverbeterd.Hijhadhieruitafgeleiddathijhetnietwaardwasomgeldaantespenderen.Nadathijzichbewustwasgewordenvandezeonbedoeldeconclusie,bleekhijheelsnelinstaateenloonaftedwingenophetniveauvanzijnreële‘markt-waarde. Mijn cliënten helpen om hun geldbiografie te wijzigen,kaneengenezendeffecthebben.Maaralsdusdanigismijnwerkzekergeentherapie.Therapierichtzichopveranderingeninonzediepstepsychologischestructuren.Hetverschilkomthieropneer:alsiemanddoorkrijgtdatzijngeldverhaalnietlangergoedfuncti-oneertenertochinslaagtdatverhaalbij testuren,gaathetomeennormaleontwikkelingofgroeifase.Pasalsjeernietinjeeentjeuitraakt,istherapieaangewezen.’

34

Bizz : U spaart uw kritiek niet wanneer u verwijst naar de nefaste rol van erfenissen op de ontwikkeling van sommige jongeren. Waarom ?Klainer :‘Rijkejongerenkunnenhetzonderdearbeidsmarktstel-lenendatiseenslechtezaak.Werkishetgebiedbijuitstekwaarweonzebekwaamhedenuittestenineenomgevingwaarniemandmoeitedoetopdatweonsgoedzoudenvoelen.Jezelfopdeproefstellen in een stimulerende omgeving levert bijzonder nuttigekennis en levenswijsheid op, die je niet zo makkelijk op andereplaatsenvindt.Alsikwerkvoorgegoedefamiliesadviseerikzeomaanhunkinderenuitteleggendattrust fundsenerfenissengeenvrijgeleidezijnomdearbeidsmarktteomzeilen,maarhetequiva-lentzijnvaneeneigendurfkapitaalfonds.Eenvandesleutels inmijnboekisdatwemoetenlerenomgeldtegebruikenvoorzakenwaarvoorhetgeschikt is.Derestmoetenweeldersgaanzoeken.Geldisprimaomdienstentekopenwaardoorwemeertijdenkeu-zemogelijkhedenkrijgen.Geldisveelmindergeschiktomtezor-gendatjetevredenbent.Alsikeensnelleenblitseautokoop,zaldit waarschijnlijk niet leiden tot erkenning, geluk of meer eigen-waarde.Alsikdaargevoeligvoorben,houikerinhetbestegevaleenfantastischerijervaringaanover.’

Bizz : Zou het niet kunnen dat ook onze definitie van geluk geëvo-lueerd is ?Klainer :‘Uiteraard!Tijdenseengrootdeelvandetwintigsteeeuwwasmaareenkleineminderheidvandewereldbevolkingechtwel-gesteld.Deovergrotemeerderheidmoestlangeurenwerkenvoorvoeding, kleding, onderdak, gezondheidszorg, wat ontspanningen een minimum aan financiële zekerheid voor hun oude dag.Mensendiedezedingenverworvenhadden,warengelukkig.Indetweedehelftvandeeeuwzorgdentechnologischeenanderever-nieuwingenervooralindevsenEuropavoordatbredelagenvandebevolkingwelstellendwerden.Hetgevolgisdatwegeengenoe-genmeernemenmetbasisvoorwaardenalswarmte,genoegetenofeenjob.Wewillenmeer.Wewilleneenruimewaaiervankeuze-mogelijkhedenvoorwebeslissenwaarwegaanwonen,eten,opvakantiegaan.Wegaanervanuitdatwelichamelijkengeestelijkingoedegezondheidblijventotwe70of80zijn.Wewillenverrerei-


zenmakenenwerkdoendatonsnietalleenfinancieelonafhanke-lijkmaaktmaardatweookgraagdoen.Hoemeergeldjehebt,hoehogerjenormenzijnvoorwatgelukinhoudt.’

Inditboek,enmeerbepaaldinhetderdehoofdstuk,gaanwebe-paalde onderdelen uit het interview met York-Klainer uiteraardverderuitdiepen.

Maak het onderscheid tussen zaken van het hoofd en van het hart

WathetboekHow much is enoughuitstekendmaakt,isdatdeau-teurPamelaYork-Klainertoegeeftzelffoutengemaakttehebben.Bovendieniswatzeverteltergherkenbaar–encorrect.

In 2005 kwam mijn eigen boek De belegger ont(k)leed uit. Dehoofdstellingindatwerkisdatbeleggerszicheigenlijkteveella-tenleidendoorhunemotiesennogteweinigdoorhunverstand.Deraadomdezakenietsrationeleraantepakkenisevenwelnieteenvoudig.Zekernietalsdebeleggingdeverkeerdekantuitgaat.Deneigingisdanimmerserggrootomhetverstandopnultezet-ten,hoofdinhetzandtestekenentehopen–opnieuweenemo-tie!–dathetmorgenwelbeterzalgaan.

Bij York-Klainer was dit eigenlijk precies hetzelfde. In de jarentachtigverloorzemaar liefst400.000dollarmeteenmislukte in-vestering. ‘Dat was geen zaak van het hoofd,’ schrijft ze. ‘Hoofd-zaken’zijnzakendiejebijwijzevansprekeninjeboekentaskanstekenzondererverderaantedenkenendevolgendedagweeruithaalt. Om ze vervolgens rationeel te analyseren en – indienmogelijk–objectiefoptelossen.

36

DemisluktebeleggingvanYork-Klainerenhaarmanleekmeeropde ervaring gedropt te worden in het midden van een bevrorenmeer,zokouddathetpijndeedaandelongenendatademennauwe-lijksmogelijkwas.’Tochmaaktedatverliesvolgensdeauteurgeenenkelverschiluitinhetdagelijkselevenvanhaarenhaarfamilie.Kortom,hetverliesvangeldwasvoorhaareenzaakvanhethart.Eenemotioneelgebeuren:‘Hetgebeurenweigerdeenkelinmijnboekentasteblijven.’Tijdensdedagprobeerdezehetrationeelteverwerken.‘sNachtskwamhetprobleemdes te fellerweernaarboven.

BijYork-Klainergaathetoverhetverliesvaneenzeergrotesomgelddieeigenlijkgeeninvloedheeftophaar leven.LatenwealscontrastevenEvaaanhetwoord.DezeFilippijnsevrouwwoontinNederlandeniseenvandeslachtoffersvandeaandelenleasegekte.Devrouwgeloofdedesprookjesdietoenverteldwerden.Zever-speeldealhaarspaargeld,23.000euro,enheeftnueenrestschuldvan32.000euro.Devrouwmoetbovendienmaandelijksnogeens300eurobetalenvoordiecontracten.Zeverdient1100europermaandineenverpakkingsfabriek.Aldatgeldgaatevenwelopaanvastelasten.‘sAvondsprobeertzewatbijteverdienenalsschoon-maakster.Metvijfavondenperweekverdientze280euro.Inhetzwartnatuurlijk.

‘Somsbenikzo‘savondszomoedatiknietmeervandebankkanopstaan,’verteltdevrouwaaneenredacteurvanhetNRC Handels-blad.Evaschaamtzicheniskwaad.Opdebankdiehaarhetaan-delenleaseproductverkocht.Enopzichzelf.Zeheeftaltijdmaag-pijn.Vandestress.Hetergstevindtzenogdatzehaarouders,dieopdeFilippijnenwonen,nietmeerkanonderhouden.‘Ikbenhunoudstedochter.Ikhebhetnochtansbeloofd,’verklaartzeteleur-gesteld. ‘Ik denk altijd aan mijn problemen.’ Duidelijk een zaakvanhethart.

In het boek De belegger ont(k)leed geef ik aan dat beleggers hethele gamma emoties ervaren.Van woede en jaloersheid tot ver-liefdheideneuforie.Geldbrengt–ookinkoppels–sterkeemoties


naar boven. Door geld gaan mensen immers tot het uiterste. In1999schooteenbeleggerzijnadviseureenkogeldoordekop–enpleegdekortnadienzelfmoord.EnkelejarenlaterprobeerdeeenontgoocheldeNederlandsebeleggerhetzelfdetedoenmetzijnbe-leggingsadviseur.Tijdensdepenibelebeursjaren2000tot2003stondmenigerelatieonderzwaredruk.Eenmandieikkenhadhetspaargeldvanhetgezinbelegdopdebeursenmoesttotzijnschaenschandetoege-ven dat het kapitaal elke dag een beetje verder wegsmolt. Beleg-gerskekenmachteloosnaardesteedszakkendekoersenoptele-tekstmeteenbeschuldigendevrouwachterzich.Derelatiekwamonder hoogspanning te staan omdat de man de spaarcenten inaandelenbelegdhad.

IemanddieineengelijkaardigesituatieverkeerdewasGuy.Ikleerdedemankennenin2005.Toenhijhoordedatikartikelsoverfinan-ciëleonderwerpenschreef,namhijmijinvertrouwenenverteldemedatookhijtoeneenaandelenleasecontracthadgetekend.Eind2000kwam,nahetverzoekvanzijnvrouw,immerseenadviseurvan Spaar Select over de vloer die het koppel een contract ‘AEXPlusEffect’vanBankLabouchere(nuDexia)aansmeerde.Zesta-kenietsmeerdan25.000euroinhetproduct.

AlthansdatdachtGuy.Toenhijmehetcontracttoonde,verteldeikhemdatzegedurendedelooptijdnogeenseenkleine40.000eurorentezoudenmoetenbetalen.Demantrokuiteraardwitweg.Hijstamelde dat de verkoper van Spaar Select hem dat niet verteldhad.Endatlaatstegeloofikbest.

FeitisdatGuyzijnvrouwnogsteedsverwijtdatzijeigenlijkaandebasisligtvanditzwarefinanciëleverlies.Zijwashetimmersdievonddatermeer‘gediversifieerd’moestwordenbinnendebeleggingenenzijwashetookdiedeverkopervanSpaarSelectuitnodigde.

Filmmaker Erik Van Looy vertelde ooit in een interview dat hijmensenwantrouwtalszehemvertellendatgeldnietbelangrijkis.Engelijkheefthij.

38

Besluit

EenconceptdatcentraalstaatinhetwerkvanYork-Klainerisdatjemetgeld‘containers’koopt.Inhetinterviewsteltzedatweduseigenlijkmoetenlerenomgeldtegebruikenvoorzakenwaarhetvoorgeschiktis.Derestmoetenweeldersgaanzoeken.Geldisdusprimaomdienstentekopenwaardoorwemeertijdenkeuzemo-gelijkhedenkrijgen.

Containers zijn volgensYork-Klainer zaken die je vult met jeeigengevoelvoorzingeving.Jekanerdusmetanderewoordenietsnuttigsmeedoen.Alleskaninprincipeeencontainerzijn.Voorwaardeisweldatjeerietsvanjezelfinstopt:energie,geld,tijd.Endatuiteraard indeveronderstellingdaternadien ietszalgebeuren.‘Eencontainerkaneensabbatsjaarzijnofdeaan-koopvaneennieuwewagen,’schrijftYork-Klainer.Belangrijkisevenwelnogmaalsdatjedezinvandecontainerduszelfmoetinvullen!

Iemanddatditgoedbegrepenhad,isJeanDaskalides.Dezeomni-voor–hijwasconcertorganisator,filmmaker,gynaecoloogénpra-linemaker–kreegvanhetGentseInstitutModerne,eenvrijzinnigziekenhuis,dekansomeralsjongedoktertewerken.

Later,toen‘Daska’eenflinkstukrijkerwas,besloothijhetzieken-huis te moderniseren. Met eigen geld. Het gebouw was immersdringendaanrenovatietoe.Daskalidesdeeddatuitdankbaarheidomdat het ziekenhuis hem toen hij jong en onervaren was, demogelijkheidgebodenhadomerzijncarrièretestarten.‘Daska’begreepdatgeldopzichgeenwaardeheeft,maardatjeerwelietspositiefsmeekandoen.Geldalscontainervoorwaardenmetanderewoorden.

OokanderefinancieelsuccesvollepersonenzoalsBillenMelindaGateshebbenditbegrepen.ZobestedendeGatesmeeraanont-wikkelingshulpdanverschillendelandensamen.


Geld doet volgens de schrijfsterYork-Klainer overigens nog ietsanders:hetkooptje‘ademruimte’.Een‘vraagvandeweek’inDe Standaardwasbijvoorbeeldwatwezoudendoenmetachtmiljoeneuro.DatbedragwasimmerstewinnenmetdeLottoeindoktober2005.Eenvandelezersschreefdathijaleenwereldreisgemaakthad,maardatzijnrugzaksnelweergepaktzouzijn.‘Degedachteommijn“vrijheid”teherwinnenisgewoonoverweldigend,’schrijftdeman.Enzoishetmaarnet.Geldisimmersgemuntevrijheid.

Iemanddiedezetweeaspectenvangeldonderkentenconsequenttoepast isAnitaRoddick,oprichtstervanTheBodyShop. Ineeninterview met De Standaard Magazine vertelt ze dat geld haarspontaneïteitenvrijheidschonk,maar‘vooraldemogelijkheidomgenereustezijn’.

2

Het verschil tussen

mannen en vrouwen

‘Wanneer mannen en vrouwen het eens worden, is dat alleen maar in hun conclusies ; hun redenen verschillen altijd.’

George Santayana

42

Inleiding

Beeld je in dat je aan volgend spel deelneemt. Er zijn twee deel-nemersenbijdestartkrijgje10euro.Jebeslistofjedatgeldhoudtof(eendeelervan)‘investeert’indetegenpartij.Hetbedragdatje‘investeert’ wordt automatisch verdrievoudigd. De andere spelerheeft daarna de mogelijkheid om (een deel van) dat bedrag aanjouterugtegeven.Metdielaatstebeslissingvandetegenpartijishetspelookafgelopen.

Steldatjebeslistom5eurote‘investeren.’Datbedragwordtauto-matisch15euro.Detegenpartijbeschiktdanoverdatbedrag.Hijkanbijvoorbeeldvijfeuroteruggevenentieneurohouden.Indatgevalhoudenjulliebeidenevenveelover:elktieneuro.Jijhadim-mersnogvijfeuroovervandietienenjekrijgtervandetegenpartijnogeensvijfbij.Eenvoorbeeldisditoverigensvaneenzogehetenzero plus game.Detegenpartijkanookhetvolledigebedrag,vijftieneurodus,houden.Indatgevalwasjebeterafindienjedie10eurooorspronkelijk gehouden had en niet had ingezet: je houdt im-mersuiteindelijkmaar5euroover.Detegenpartijheefternu15.

Steljevoordatjehetaandurftomdevolle10eurote‘investeren.’Detegenpartijheeftdan30euro.Alshijbeslistom15eurotehou-denen15eurowegteschenken,hebbenjullieallebeigewonnen.Opnieuweenzero plusspeldus.Enmeerbepaalddebesteversieervan.Meerkanimmersnietverworvenworden.

Desituatiewijzigtenigszins indienhetspelover tienrondenge-speeldwordt.Erisdanimmerseenleerproces,waarbijjedetegen-standerleertkennen.OnderzoekersStevenQuartz,ColinCamerer,GeorgeLoewensteinenPaulGlimcherdoenalenkelejarenonder-zoekinhetpiepjongedomeinvandeneuro-economie.Zekijken

–ondermeerviafMRI–rechtstreeksindehersenenvanproefper-sonenendatopheteigenstemomentdatdieproefpersoneneco-nomische beslissingen nemen. Zoals bijvoorbeeld de beslissingomeenbepaaldbedragintezetten.

42

Het verschil tussen mannen en vrouwen 43

Watdeonderzoekersvooralopviel,ishetverschiltussenmannenen vrouwen. Bij mannen is het tijdens een dergelijk experimentover tien ronden net alsof de hersenen‘stilvallen’ na elke beslis-singinhetspel.Dekogelisdoordekerkenmannenwachtenopdatmomentdebeslissingvandetegenpartijaf.

Bij vrouwen blijven de neuronen in drie hersengebieden vuren.Ditbetekentconcreetdatdehersenenactiefblijven.Meerbepaaldhetventralestratium–hetgebieddatbeloningenanticipeert–,deventralemedialeprefrontalecortex–planningenorganisatie–endecaudatenucleus–eengebieddatgeassocieerdwordtmethetcontroleren van gegevens en vaak genoemd wordt bij obsessief-compulsievestoornissen.

VolgensStevenQuartzzijnvrouwendusmeerbezigmetdevraagofzeweldejuistebeslissinggenomenhebben–enhoedeanderepersoon op die beslissing zal reageren. Camerer en Quartz ont-dekten bovendien iets zeer merkwaardigs.Tijdens dergelijke in-vesteringsspelenisergeenrechtstreekscontacttussendespelers.Inderegelwordendergelijkeexperimentenimmersonlineviadecomputergespeeld.Tochkondenproefpersonenmeteentrefze-kerheidvanmaarliefst85%bepalenofzetegeneenmanofeenvrouwspeelden.Blijkbaarslagenzeerdusinsubtieleaanwijzin-genoptepikkendiedeonderzoekersoverigenszelfnognietont-dekthebben.

Ookbijzogehetenultimatumspelenisereenverschiltussenman-nenenvrouwen.Bijeenultimatumspelkandeeerstespelereenbepaaldbedragverdelenoverdetegenspelerenzichzelf.Detegen-spelerkanditvoorstelaanvaardenofverwerpen–vandaardetermultimatum. Onderzoekers stelden vast dat vrouwen gemiddeldeenaanzienlijkgroterbedragvoorstellendanmannenendatzeeveneensmindergebruikmakenvanhunultimatum.Zezijndusvakergeneigdomeenzeerlaagbod–bijvoorbeeld20centopeentotaalvan1euro–teaanvaarden.Inhoofdstukvierbelichtenwedevaststellingdat,ondanksdeloonkloof,vrouwentevredenerzijnoverhunloondanmannen.Isdatdantoeval?

44

Het verschil tussen mannen en vrouwen volgens Melvin Prince

In2006verscheenmijnboekDe zes geheimen van financieel succes.Eenvandie‘geheimen’isdatfinancieelsuccesvollemensennieteensdenoodzaakvoelenzichtevergelijkenmetanderen.Zedoengewoonhundingendaarmeebasta.Uitonderzoekblijkttrouwensdatmannenhierinbeterzijndanvrouwen.DaaromsteltadviseurSarahBandaPurvis ineen interviewmetBizz magazinedateenvandezessleutelsvoorvrouwen inhetbedrijfsleven is‘nooit jesuccesaftemetenaananderen’.Purvissteltverderhetvolgende:‘Jijbeslistwelkdoelwaardevolisenjelaatjedaarnietvanafbren-gendooranderen.’

Hetonderzoekwaaruitblijktdatvrouwenzichsnellerlatenmee-slepenomzichtevergelijkenmetanderenkomtondermeervanhoogleraarpsychologieMelvinPrince.Princesteltimmersdatdehoudingvanmensentenopzichtevangeldeenweerspiegelingisvandepersoonlijkheidvandiepersoon.Princeonderscheidtviergeldstijlen: risicobereidheid, geld als statussymbool, geldhongerengeldalszaakdiejemoetbeheren.

VolgensPrincescorenmannenhoogopdegeldstijlenrisicoengeldbeheren.Vrouwenopdetweeanderegeldstijlen.Ineenco-lumnnaaraanleidingvandieonderzoeksresultatenbeweertdeNederlandseonderzoeksterHenriëttePrastdatbijmannengeldgeassocieerdismet‘huneigenmachtenkracht,indezindatzegraagdehandenuitdemouwenstekenomgeldvoorzichtela-tenwerken’.Dat isvolgensPrast‘eenbevestigingvanhetbeeldvandemanals initiatiefnemer,dieprestatiegericht isen indivi-dualistisch’.

Voorvrouwendaarentegenisgeld‘vooralgeassocieerdmetande-ren’.Zezijnvakerdanmannenjaloersopwierijker isdanzijengefrustreerdomdatzeernietgenoegvanhebben.‘Datkloptmet


het beeld van de passieve vrouw, voor wie geld iets is wat haaroverkomtofniet,’aldusnogdeNederlandseeconomiste.

HetonderzoekvanPrincesluittrouwensergmooiaanbijdatvanpsychologeKathleenGurney.Uithaaronderzoekblijktdatman-nen en vrouwen heel verschillend tegen geld aankijken. Meervrouwendanmannenverbindengeldimmersmetnegatieveemo-tieszoalsangst,paniek,wrokenwoede.Mannendaarentegenver-bindengelddanweermetliefdeengeluk.Voormannenvertegen-woordigtgeld identiteitenmacht;voorvrouwenstaatgeldvoorveiligheid en autonomie. Mannen beschouwen, nog steeds vol-gensGurney,hunvrouwvaakalsspilziek,terwijldevrouwdeecht-genootomschrijftalsgierig.

Het gevolg van dit alles is dat, als de zaken minder goed gaan,vrouwenveelenergiestekeninhetzoekenvaneenzondebokomdezedanmetallezondenvanIsraëlteoverladen.ZoschrijftElisa-bethLesserinHoe verander ik mezelfdatzeinhetbeginvanhaarrelatie met haar man niet gelukkig was.‘Eerlijk gezegd bracht ikveeltijddoormethemdeschuldtegevenvanalleswaterfoutginginmijnleven.Ikwaseenklassiekezeurkous.Onshuwelijkwaseenvuurliniegeworden:ikbestooktehemmetklachtenenhijweerdezeaf.’

Enalsderelatieeenmaalafgelopenis,wentelenveelvrouwenzichin zelfbeklag. Jean Chatzky voert in The ten commandments of financial happinesseenvrouwop:Eve.‘Deeerstejarennadatzijenhaarmanuitelkaargingen,geeftEveeerlijktoe,hadzeergveelzelfmedelijden.’Zehadweliswaareenuitstekendejobmeteenriantsalaris.Maarzestonderwelalleenvoor.

l

Tip 5 (voor vrouwen) : Probeer zo veel mogelijk positieve zaken aan geld te verbinden.

46

Mannen, vrouwen en opvoeding

PsychotherapeuteRuthHaydenkrijgtaltwintigjaarkoppelsoverdevloer.Endieruziënvolgenshaarsteevastovergeld.Volgensdedamekomtdittendeleomdatmannenenvrouwenverschillendwordenopgevoed.Vankindsbeenaflerenzeimmersomgeldopeentotaalanderemaniertebekijkenén(aldanniet)uittegeven.

InhaarboekFor richer, not poorerbeweertzedatkinderenvooralkijkennaarhetgedragvandeoudermethetzelfdegeslacht: jon-genskijkennaarhetgeldgedragvanhunvader.Meisjesdanweernaarhunmoeder.

VolgensHaydengeldtnogsteedshetvolgendegeldparadigma:

– Vrouwen,opgevoedomte‘pamperen’enaanvaardingtezoeken,ziengeldalseenmiddelomeenlevenstijltecreëren.Vrouwengeven dus geld uit aan zaken die het dagelijkse leven veraan-genamen.Deoriëntatievanvrouwenistypischeennu-geld.

– Mannen worden volgens haar opgevoed om problemen op telossenenteanticiperen,zeziengelddanookalseenmanieromwaardevastteleggenenteaccumuleren.Mannengevennietuit,zeinvesteren.Mannenwillenniets,zehebbenhetnodig–zoalseennieuwecomputer.Hunbenaderingistoekomst-geld.

RuthHaydeniszointelligentomtebeseffendatdezebenaderingslechtseenzeergrovegeneralisatieoplevert.Tochiszeervanover-tuigddatditpatrooneenuitstekendreferentiekaderbiedtomin-dividueleproblemenvankoppelsoptelossen.

‘Vrouwenhebbengeleerdomteinvesterenineenleukelevenswijzeeninkinderen.Mannenhebbengeleerdomgeldtestekeninzakendiewaardevolzijn–eenhuis,pensioen,’verteltdepsychotherapeutetijdenseene-mail-uitwisseling.‘Ditallesvertaaltzichbijvrouwenin de aankoop van prullaria die het leven leuker maken. Het pro-


bleemhiermeeisdatdergelijkezakengeenenkelewaardehebben.’Vandaardatmannenhunvrouwenvaakverwijtendatzehetgeldverkwisten, terwijl vrouwen net vinden dat ze door de aankoopvandiedingetjeshethuisopfleurenenhetlevenleukermaken.

DebevindingenvanHaydenstrokenmetdievaneenonderzoekuitgevoerdaandeUniversiteitvanTilburg.Daaruitbleekdatvrou-wenandersbeleggendanmannen.Inhetlaatstehoofdstukvanditboekkomenweoverigensuitgebreidterugopdieverschillen.Nureeds dit: vrouwen hebben minder vertrouwen in het eigen oor-deelenvragensnelleradvieseninformatie.Hetbelangrijkstepuntuitdestudieistochweldatvrouwenvakermethunpartnerover-leggen,ietswatmannennietofteweinigdoen.

Deredenhiervoorisdatbeleggennietechttotdenatuurlijkehabi-tatvanvrouwenbehoortendatzedaaromhunpartneromraadvragen. Bij mannen is dit uiteraard net het omgekeerde: ze be-schouwenbeleggennetalshundomeinenziennietinwaaromzehun vrouw advies zouden moeten vragen over de aankoop vanaandeelXofdeverkoopvanbeleggingsfondsY.

l

Tip 6 (voor vrouwen) : Probeer minder ‘prutsen’ te kopen of voorwerpen die toch alleen maar in waarde verminderen.

De kloof bij vrouwen tussen privé en professioneel leven in geldzaken

Nogeengevolgvandieverschillendeopvoedingtussenjongensenmeisjesisdatophetvlakvangeldzakenbijsommigevrouweneenmerkwaardige kloof wordt vastgesteld tussen privéleven en pro-fessioneelleven.

48

Die vaststelling werd gedaan door Pamela York-Klainer. In haarboekHow much is enoughgeeftzehetvoorbeeldvaneenveertig-jarigkaderlidvaneengroteonderneming.Devrouwbeheerteenjaarlijksbudgetvan10miljoendollar.Depsychotherapeuteendezakenvrouwbesprakenfinanciëlezakenzoalshetarbeidscontractendebonusregeling.Devrouwlaatzichontvallendatzedringendeen afspraak moet maken met een beleggingsadviseur om haarspaargeld op een correcte manier te laten werken.‘Ik weet zelfsnieteenswathetverschiltusseneenaandeeleneenobligatieis,’verteltzehalflachendaanYork-Klainer.

‘Opprofessioneelvlakweetdezeslimmevrouwprecieswatjealle-maalmetgeldkandoen,’schrijftYork-Klainer.‘Zeweethoejeeenbudgetvan20miljoenbeheert,zeweethoegelddestrategievaneen onderneming drijft en hoe winstgevendheid op het niveauvaneenbusiness unitjerespectoplevert.Maaroppersoonlijkvlakkentzehetverschilnieteenstusseneenaandeeleneenobligatie.’

Zelfmaakte ik ietsgelijkaardigsmee.Toenikbeleggingsadviseurwas,kreegikeendameoverdevloer.ZewouhaarTak-21beleggingverkopen en naar de concurrentie overstappen. Deutsche Bankmaaktetoenimmersmeteenspectaculairrendementreclame.IkprobeerdehaaruitteleggenwateenTak-21verzekeringeigenlijkwas–devrouwvroegmetotdriemaaltoeofheteenbeleggings-fondswas.Maarhetmeestonderdeindrukwasikweltoenzemevertelde dat ze eigenlijk als kaderlid bij een verzekeringsmaat-schappijwerkte!

Deze kloof is volgensYork-Klainer gevaarlijk. ‘Indien je gesofisti-ceerdbentinverbandmetgeldophetene–professionele–vlak,kunnenmensenonterechtaannemendatjeookvanwantenweetophetandere–persoonlijke–vlak.’Hetgevolgisdatjebeschaamdwordtomtoetegevendatjeietsnietweetendatjebangbentomhulptevragen.

InditconcretegevalvondPamelaYork-Klainerdatdevrouweensoortverkeerdevastberadenheidhadominhaarprivéleven‘hele-

Het verschil tussen mannen en vrouwen 4�

maalnietstemakenwillenhebbenmetgeld.’Deredenhiervoorwasdatzeopgroeideineengezinwaarbijgeldzakenenormveelemotionele energie bij haar ouders opzogen. ‘We moesten ditopspitten,hoepijnlijkdathetookwas,omconcretestappentedoenzodatdevrouwcontrolekonkrijgenoverhaarpersoonlijkefinanciën.’

l

Tip 7 : Wees niet te beroerd om advies te vragen als het over geld gaat.

Ons zelfgevoel hangt samen met ons bestedingspatroon

HoogleraarTahira Hira van de Iowa State universiteit stelde luk-raakaan2000inwonersvanIowaenkelevragenovergeld.Vandie2000mensenantwoorddener529.VolgensHirazijnerfrappanteenstatistischzeersignificanteverschillen indeantwoordenvanmannenenvrouwen(zietabel1).

Zoantwoordde38%vandevrouwendatzeweleensietskochtenzonderhetnodigtehebben.Bijmannenwasditslechts18%.Ookkooptéénopviervrouwenweleensietsenkelenalleenomdathet inpromotie is.Bijmannenisditnauwelijkséénoptwintig.Ditresultaatgeeftnatuurlijkwelenigeondersteuningaandebe-ruchtquipvanKinHubbarddiesteltdat‘hetnietgeeftwathetis

–eenvrouwkooptalleswaarvanzedenktdatdewinkelergeldoptoelegt’.

Uitdeantwoordenblijktookdatvrouwengevoeligerzijnvoorim-pulsieveaankopen(36%tegen18%voormannen)endatzevakerwinkelenomietstevieren(31%tegenover19%bijmannen).

50

Bijdevraagtotslotofzealdanniettevredenzijnmetdehoogtevanhetspaargeld,antwoordtéénoptweevrouwendatzetevredenzijnoverdehoeveelheidspaargeld.Bijmannenisdatzesop10.

Tabel 1. De geldverschillen tussen mannen en vrouwen

Vraag Vrouw (% ja) Man (% ja)

Koopt u wel eens iets zonder het echt nodig te hebben?

36 18

Koopt u wel eens iets enkel en alleen omdat het in promotie is?

24 5

Vindt u van uzelf dat u impulsief koopt?

36 18

Koopt u wel eens zaken om een gebeurtenis te vieren?

31 19

Bent u tevreden over het niveau van uw spaargeld op de spaarrekening?

49 60

Bron : Journal of Financial Planning

ProfessorHirabesluitdatgeldeen‘emotioneelgeladen’ietsis:‘Wegeven geld uit omdat anderen dat doen. Vrouwen hebben ietsmeerdeneigingomaanvaard tewordendooranderen.Wellichtdenkenzedat,alszediedingenhebbendieanderenookhebben,zebeterafzullenzijn,zegeliefdzullenzijnenaanvaard.’

l

Tip 8 (voor vrouwen) : Laat je zelfgevoel iets minder afhangen van wat je al dan niet koopt.


Waarover mannen beter kunnen onderhandelen dan vrouwen

Opditmomentwordt indevs62%vandenieuwewagensdoorvrouwengekocht.Tochlaten3op4vrouwenzichbegeleidendooreenmanbijdeonderhandelingen.Terecht,vindtSaraLaschever,die een studie maakte over het fenomeen.‘Mannen zijn nu een-maalbetereonderhandelaars,’verteltzeaanTime.Deredenhier-voorisdatvrouweneendubbeledoelstellinghebbenalszeonder-handelen over de prijs van een wagen. Ze willen een bepaaldresultaatbereikenéntegelijkderelatieonderhouden–ofverbete-ren–metdetegenpartij.

Mannengaanineendergelijkgevalenkelvoordeeerstedoelstelling.Bovendienzettenzediedoelstellingookeenstukscherper.OokdatiseenvoordeelvolgensLaschever.Zevondimmerseendirectverbandtussendevooropgesteldedoelstellingendeeffectiefbetaaldeprijs.

Watnu?Onderhandelenkanjenatuurlijkwelvooreenstukleren.Laatstmoestikbijvoorbeeldeenbestellingplaatsenvan2000literstookolie.Deofficiëleprijsbedroegopdatmoment42,55eurocentperlitervoorbestellingenvanminstens2000liter.Deleverancierboodmeeenprijsaanvan41,36eurocent.Mijnonmiddellijkereac-tiewasomditgetalafterondennaar41eurocent.Deleveranciergingakkoord.Het lijktmisschiennietveel,maardiereflexheeftmeuiteindelijkwel7,2euroopgeleverd.Louterenalleendoordeextrakortingtevragen.Typischmannelijk?Misschienwel.Maarwaaromzoudenvrouwendiegewoontenietkunnenovernemen?

Jehoudternietvanomteonderhandelen?Onterecht.Onderhan-delenkanjeimmersveelgeldopleveren.Enhetgoedenieuwsisbovendiendatjekanlerengoedteonderhandelen.

Zoujeerbijvoorbeeldaandenkenomteonderhandelenoverdeprijsvaneenhotelkamer?Wellichtniet.Nochtansisnietszovari-

52

abel in prijs als iets dergelijks. Aan de receptie hangen de maxi-male kamerprijzen. Dit zijn de zogeheten rack rates. De meestemensenbetalenookeffectiefdezeprijs.Sommigenzijnslimmerenonderhandelen.Totzeeenkortingkrijgendiekanoplopentot50%.Opgelet,nietallehotelsdoenaanditgesjachermee.HetHil-tonbijvoorbeeldheefteennaamhoogtehouden.Daarhoefjedusnieteenstebeginnen.

‘Neehebje;jakanjekrijgen.’Datiszo’nbeetjehetmottovange-haaideonderhandelaars.Onthouddatjeinfeitenietsteverliezenhebt als je niet onmiddellijk akkoord gaat met de voorgesteldeprijs.Eengoedetrucisdanookaltijdtestellendatietsteduuris.Zelfsalsditnietzois.Detegenpartij,dieopdehoogteisvanon-derhandelingstechnieken,moetdanautomatischreplicerenmethet standaardantwoord: ‘In vergelijking waarmee?’ Doet hij datniet,zitualvastineenstevigeuitgangspositieomvooralsnogietsvandeprijsafteknabbelen.

ZokochtikonlangseenpaarlerenhandschoenenvanTimberland.Toenikdeopmerkingmaaktedatdehandschoenennogalprijzigwaren,wasdeverkoopsterbereidomer tienprocentaf tedoen.Hetgingnochtansomdenieuwecollectie,geenouwerommeldus.

JemerktonmiddellijkdatprofessorRolandPepermansvandevubdanweergeengehaaidonderhandelaaris.Ineeninterviewpochthijnochtansdathijbijeenantiekverkopereengoedeslaghadge-slagen.‘Deverkopervroeg410eurovooreenantiekekast.Iksteldevoorer400voortebetalen.Deverkopergingzonderslagofstootakkoord.’De‘fout’diePepermansmaaktewasnietdiepgenoegtegaan.Zekervooreenantiekekastmettorenhogemarges,kanjejeeenflinkstukonderdevraagprijswagen.

Opdeantiekekastvandeantiekhandelaarszitduseenzeerhogewinstvoordeverkoper.Dekastdiedehandelaartegen410euroverkoopt,heefthijwellichtingekochttegen150euro.Ennogeenflinkpakminderalshijzelfeengoedeonderhandelaaris.Kennisoverdemargesineenbedrijfssectorisiniedergevaldebasisom


goedtekunnenonderhandelen.Sommigebedrijfstakkenwerkendanweermetflinterdunnemarges.Daarkanjeuiteraardweinigmeeaanvangen.

Interessanter – zeker voor vrouwen – zijn net die sectoren methoge marges. Zoals de verkoop van modekledij, handtassen enschoenen.Eigenlijkzoudenvrouwenmoetenlerenaltijdeenkor-ting te vragen op de aankoop van een jurkje of een nieuw paarschoenen.Ookbuitendeperiodevandekoopjes.

Eenvoorbeeld?LaatstzagmijnvrouweenmooijasjevanAigle.Zenoteerdedenaamvanhetmodelenvroegaandeboetiek indebuurtwaarzeklantisomdejastebestellen.Deeigenaresgafhaaruitdankbaarheideenkortingvan15procent.

Neembijwijzevanandervoorbeelddeaankoopvaneennieuwewagen.Erzijnnogaltijdmensendieeennieuweautokopenzon-derteonderhandelenoverdeprijs.Terwijlhettochopzijnminststandaardistestartenmeteenminimalekortingvan5tot6%.Eenkortingdie,afhankelijkvanhetmerk,gemakkelijkkanoplopentoteengetalmettweecijfers.

Zouonderhandelenvooreenstuk tochgeslachtsgebondenzijn?Eenvanmijnzussen,dienochtansdezelfdeopvoedinggenootalsikzelf, weigert bijvoorbeeld een korting te vragen. Ze beschouwtdit als‘ongepast’ en voelt dan een zekere gêne opkomen. Bij deaankoopvaneennieuwewagen–uiteraardzonderkorting–wrijftdeverkoperuiteraardinzijnhandenalshijhaarzietkomen.

Jeonderhandelingspositieistrouwensaltijdsterkeralshetomeenproductgaatdatjeeldersookkankopen.ZoalsdatjasjevanAiglebijvoorbeeld.OokhetnieuwemodelvanAudikanjeopverschil-lendeplaatsenkopen.AlsdealerXjemaar5%geeft,kanjeeenslangsgaanbijdealerY.Misschiengeefthijjewel6%.Enmetdie6%kanjenogaltijdterugkerenbijdealerX.Dewinstvoordedealerwordtvooralgemaaktalsdewagenverkochtis.Viahetonderhoudvandewagen.Nietzozeeropdewagenzelf.Datisderegel.

54

Stel dat je in de onderhandeling ‘gevangen’ zit. De tegenpartijvraagt300.000eurovooreenhuisenjewilmaargaantot250.000.Onderdruk dan de reflex om voor te stellen de appel in twee tedelen.Hetlijktaanlokkelijkdiezinsnedetegebruiken,maarzorgerveeleervoordatdetegenpartijzegebruikt.Zeglieverdatuhetspijtigvindtnaallemoeiteniettoteenakkoordtekunnenkomen.Enalsdetegenpartijdanvoorsteltdeappelintweetedelen,hebjij de sterkste positie. Jij kan immers dit bod aanvaarden of eennieuwvoorstellanceren.Wantopdatmomentisdevraagprijsim-mersgedaaldtot275.000euro.Metdankaandetegenpartij.

Vrouwendoenergoedaantebeseffendateengeafficheerdekortingvaaknepis.Infeitegaathetomdebasisprijs.Zekertijdensdekoopjes-periodeisdietechniekscheringeninslag.Hetlijktalsofjeeengoedezaakdoet.Maardatishetniet.Hierkrijgjedepapindemond.Jestandpunthiermoetimmerszijndatdeverkoperopenstaatvooreenkorting.Alleen isdevoorgesteldekortingnognietdegoede.Doeeentegenvoorstelenkrijgopdiemaniereenechtekorting.

Twee professoren die dachten goede onderhandelaars te zijn,vroegenaandetaxichauffeurbewustgeenprijsbijhetinstappen.Hunstandpuntwasdatzeoverdeprijszoudenonderhandelenophetmomentzeophunbestemmingwarenaangekomen.Danbe-vondenzezichineensterkeonderhandelingspositie,dachtenze.Detaxichauffeurreageerdeuiterstverbolgenophunmaniervanhandelen,slootdedeurenvandetaxiendumptehengewoonophetpuntwaarzevertrokkenwaren.Degeleerdeherenmaaktendefouttewillenonderhandelenineensituatiewaarinditnietgebruike-lijkis.Detaxichauffeurreageerdenietrationeelmaaremotioneel.Endathaddendeprofessoreninalhunwijsheidnietvoorzien.Datgevalstondzekernietinhetboekoveronderhandelingstechnieken?

Eenzindiehetdanweeraltijddoetisdevolgende:‘Alsiknubeslis,watkanudandoen?’Indeeersteplaatsverbindjejezelftotniets.Je kan het voorstel van de tegenpartij nog altijd afwijzen. Ander-zijdsraakjeeengevoeligesnaarbijveelverkopers.Zewordenim-mersdagin,daguitgeconfronteerdmettwijfelaarsenschijnbaar


geïnteresseerdekopers.Als jede indrukwektopdatmoment tekunnenenwillenbeslissen,zijnsommigenbestbereidinruilhier-voorietsindeschaalteleggen.

Hetbesteboekoveronderhandelentotslotdatikooitlas,isYou can get anything you wantvanRogerDawson.HetboekwerdindeFranseversiegebruikttijdenseenuitstekendecursusoveronderhandelen.DeinteressantstetipvanDawsonisnooiteenconcessietedoenzonderhiervoorinruil ietsterugtevragen.Deverkoperdiemetanderewoordeneenvervelendeklant,zoalsmezelf,voorzijnneuskrijgt,moetbereidzijneenkortingtegevenmaarmoetdaartege-lijkonmiddellijkeenengagementvandekopervoorinruilvragen.Zoalshetlatenondertekenenvandebestelbonbijvoorbeeld.

l

Tip 9 : Laat de man onderhandelen : hij is er gewoon beter in.

Mannen en vrouwen kijken anders tegen geld aan

‘In iederhuwelijkshuis iserplaatsvooreentolk.’Datbeweertal-thanspublicistStanleyKunitz.EendergelijketolkiszekerweldeAmerikaanseRuthHayden.

EerderschrevenwealdatHaydenvooralkoppelsontmoetdieru-ziënovergeld.Haydenweetwaaromkoppelszovaakruziemakenovergeld.Zebeweertdatditkomtomdatmannenenvrouwen,alshetovergeldgaat,erandersnaarkijken,hetandersuitgevenenhetandersbeleggen.

NeemnuhetkoppelPeterVanAsbroeckenAnkeFrédérick.VanAsbroeckisacteurenhechtvolgenszijnpartnerbovenmatigveel

56

belangaanmateriëledingen.Zijvindtmenselijkerijkdombelang-rijkerdaneengoedgespijsdebankrekening.‘Opdatgebiedzijnweergverschillend,’verklaartFrédérickaanhet tijdschriftDag Alle-maal:‘Alsikeenjobaanneem,vraagiknieteenshoeveelikzalver-dienen.’VanAsbroeckreageertdoortestellendathijdit‘eenzeervreemdeingesteldheid’vindt.

Mannen en vrouwen discussiëren volgens de psychotherapeuteovergeldomdatzevolgensdeAmerikaanse‘elkdeoudesocialisa-tie in zich dragen maar hun leven totaal verschillend leven dantwintig of dertig jaar geleden.’Wat Hayden wil zeggen is dat webewustofonbewusteenaantalgeldpatronenenmodellenmeege-kregenhebben–doordatweonzeoudersopeenbepaaldemaniermet geld zagen omgaan – die wel niet meer aangepast zijn aanonzehuidigemaniervanleven.

Dezemaniervanlevenbestaaterbijvoorbeeldindatwe,integen-stellingtotvroeger,vakermetzijntweeënbuitenshuisgaanwer-ken.Nederlandsonderzoekwijstuitdatdittrouwensdenormge-wordenisbijkoppelstussen25en40.Wehebbentegelijkeenveelhogere standaard op het vlak van wat we van onze partner ver-wachten.Wehebbenookhogerenormenophetvlakvanintimiteitdanonzeouders.Ooktrekkenwediehogereverwachtingendoornaardeopvoedingvandekinderen,onszelfenonzewoningen.

Kortom,‘onzestandaardenzijncompleetgewijzigdmaarweheb-bensteedsdatarchaïscheenverouderdesocialisatiemodel,’beweertHayden.Watkoppelsnuproberentedoen,isvolgenshaarnieuwemodellenontwikkelen.Watuiteraardnietvaneenleiendakjegaat.Ookditiseenillustratievande‘voortdurendeverandering’waar-overpraktischfilosoofMarinoffhetinLevensvragenheeft.

Nietallevrouwenzijnevenwelbereidomoverditnieuwmodelteonderhandelen.VolgensdefilosofeElisabethBadinterisonsego(ik)opditmomentonsallerkostbaarstegoedgeworden.‘Vroegerwashet(binnenderelatie)‘onbeleefd’omerovertepratenenwerdiemand die zijn bestaan erop bouwde met afkeuring bekeken,’


schrijfzeinDe een is de ander.‘Kostehetwathetkost,moestdeindrukwordengewektdatdeanderbelangrijkerwasdanjezelf.Dejongegeneratiewilnietstemakenhebbenmetditsoortmoraalofhuichelarij.Hunobsessiebetreftnietzozeerhetprofiterenvandeanderalswelhettenvollebenuttenvanzichzelf.’

VolgensBadinterisindenieuwekapitalistischewereldvanhetegohet niet benutten van potentiële mogelijkheden een zwaar ver-grijp.Vooraljongevrouwenzijnvolgenshaarerggevoeliggewor-denvoordezelokroep.Hetgevolgisdat‘hoeabsoluterdewaardedieaanhetegowordttoegekenddesterelatieverdewaardedieaandeanderwordttoegeschreven’.

Hetdirectegevolgvanditallesisdatsommigevrouwennietmeeroverhet‘model’willenonderhandelenmaargewoonscheiden.‘Waar-omzoumenonderdieomstandighedenimmersbijelkaarblijven?’vraagtBadinterzichaf.‘Alleswelbeschouwdverkiezendejongeregeneratiessteedsvakerderisico’svanhetalleen-zijnbovendemetspanningengepaardgaandeverbintenisdiemensteedsmindergoedverdraagt.’Badinterverklaartdezegedragswijzigingtotslotdoordriefactoren:vrijheid,zelfverwezenlijkingenonverschilligheid.

l

Tip 10 : Wees realistisch in je verwachtingspatroon.

Voer communicatie met open vizier

Onderzoeker Jay Zagorsky van het Ohio State University’s Center for Human Resource Research vond dat de typische echtgenootzegtdathetgezin5%meerinkomstenheeften10%meervermo-genheeftinvergelijkingmetdedoordeechtgenotegerapporteer-decijfers.Bovendienrapporteerteenvrouwgemiddeld500$meerschuldendandeman.

58

Destudietoontaandatmannenenvrouwentotaalverschillenddenkenovernochtansidentieke,‘harde’monetairegegevens.Deverschillenzijnwelsystematischenzeerfrappant:vrouwengeventelkens lagere waarden weer voor inkomsten en vermogen ener-zijdsenhogerewaardenvoorschuldenanderzijds.Destudietoontiniedergevaleendingaan:opencommunicatieoverdegezins-financiënisdeeerstestapineenbeterbeheerervan.Wanthoekanjenueffectiefcommunicerenoverietsmetelkaaralsjeheteigen-lijkoververschillendezakenhebt?

DestudiesluitoverigensmooiaanbijdeonderzoeksgegevensvanhoogleraarHirawaaroverwedaarnetberichtten.Uitdiebevragingvanmannenénvrouwenbleekimmersdatmannenzichgelukkigervoeldenmethetniveauvanhunspaargeld.Maarindiestudieginghet niet over identieke geldinformatie. Mannen en vrouwen be-oordeeldenimmersonafhankelijkvanelkaarhuneigenspaargeld.

Zelfsoverbelangrijkeenschijnbaarevidentezaken,zoalshetaan-gaanvaneenhypothecairelening,wordterblijkbaardoorsommigekoppelsnietoftochnietefficiëntgecommuniceerd.Ikwasadviseurbijeenbanktoeneenechtpaareinddecember2005eenhypothecaireleningvan300.000eurowouaangaan.Eentijdjelaterkwamdemaninhetkantoorenvroeghoehetstondmetdeaanvraagvanhetkrediet.Ikinformeerdebijdecredit officerdiedekredietbeslissingzounemen.Daarnaverteldeikdecliëntnaarwaarheiddathetdossierwellichtdatjaarnietmeerbehandeldzouworden.Erwarenimmerseenaan-talanderedringendekredietdossiersdieopeenbeslissingwachtten.

Devolgendedagkwamdeechtgenotevandemaninhetkantoorensteldedezelfdevraag.Toen ikditvoorvalaaneencollegaver-telde,waszenietverbaasd.Detweesprakenimmersnauwelijksnogmetelkaar.Tochwarenzebereidomsameneenhypothecaireleningaantegaanvanmaar liefst300.000euroomeenpandtekopenomdetandartsenpraktijkvandemanintevestigen.

Indatzelfdebankkantoorwasertrouwenseenanderkoppeldaterdiezelfdenefastegewoonteopnahield.Ikhadooitdedameaan


delijnmeteenvraagomextrainformatieteverschaffenovereeneffectentransactieennauwelijksvijfminutenlaterdeechtgenootmetdiezelfdevraag.Zonderdatdemanvanzijnvrouwwistdaterreedsgebeldwas.

ProfessorBrentRogersonderzochtwathet‘geheim’wasvankop-pelsdielangbijelkaarbleven.Uithetonderzoekbleekdatopencommunicatieessentieelis.‘Koppelsdieergopenwaren,kwamenerhetbestvanaf,’wasdeslotsomvanhetonderzoek.

l

Tip 11 : Wees open over geldzaken.

De jeugd : de sleutel ?

KathleenGurneydoetalsindshetbeginvandejarentachtigonder-zoeknaarhettochwelboeiendeonderwerp‘mannen,vrouwenengeld’.Zeonderzochtwaarommenseneigenlijkwerken,sparenengeld uitgeven. Het resultaat van dit alles waren dertien persoon-lijke‘geldkenmerken’.Diekenmerkenresulteerdenuiteindelijkin9verschillende‘geldpersoonlijkheden’.Ietsverderinditboekkanukennismakenmetaldiepersonages.

Belangrijk is dat Gurney diplomatisch stelt dat er eigenlijk geengoedeofslechtegeldpersoonlijkhedenzijn.Elkepersoonlijkheidheeftvolgenshaarimmerssterkeenzwakkekanten.Gurneyver-gelijktditallesmetdebalansvaneenonderneming:jehebteenactieféneenpassief.Andersgesteld:yinroeptautomatischyangop.Ofisdatteveelnew age?

Eerlijkheidshalvemoetenwetochopmerkendateréénpersoonlijk-heiduitspringt:degeldmeester.Devergelijkingmeteenbalansvaneenondernemingisdusalbijaleenbeetjetebeperkt:actiefmoet

60

erimmersaltijdgelijkzijnaanpassief.Inhetgevalvandegeldmeesterovertrefthetactiefduidelijkhetpassief.WellichtgebruiktGurneydezeanalogiedusomhaarpatiëntennietvoorhethoofdtestoten.Veelgeldmeestersmoetenhaarwaarschijnlijknietopzoeken.

Erwordtindevolksmondweleensgestelddatverschillendekarak-terselkaarzoudenaantrekken.VolgensGurneyisditevenwelregel-rechtenonsens.Bijkoppelsishetvolgensdetherapeutezelfsgoeddat de geldpersoonlijkheden bij elkaar passen. Indien de vrouwbijvoorbeeldeen‘jager’isendemaneen‘perfectionist,’levertditvolgenshaargegarandeerdproblemenop.Jagersnemenimmersbeslissingenmethunhart.Ookfinanciëlebeslissingen.Perfectio-nisten daarentegen bekijken elke kant van een zaak: rationeel,koelennuchter.Ennemendaneenbeslissingmethethoofd.

VolgensGurneydraaienveelproblemenineenrelatieuiteindelijkrondgeld.Nietzozeeromdaterteweinigvanis,maarvooralom-dat de partners er een te verschillende kijk op hebben.‘Koppelsbespreken nagenoeg elk onderwerp vooraleer ze gaan samen-wonen of trouwen.Tot de eerste grote beslissing over“ons geld”zijnkoppelserzelfsnieteensvanbewustvanhoesterkhunvisieopgeldweluiteenligt,’aldusGurney.

NetzoalsPamelaYorkKlainerisookGurneyervanovertuigddatonzegeldstijlgrotendeelsbepaaldwordtdoordeervaringendiewemeemaakteninonzejeugd.Ookdemanierwaaroponzeouderstegenovergeldstonden,bepaaltvolgenshaarvooreenbelangrijkstuk hoe we zelf tegen geld aankijken. Kinderen nemen volgensGurneynagenoegautomatischeenongezondeofoverdrevenhou-dingtegenovergeldover.

DaaromraadtGurney,inhetkielzogvanYork-Klainer,onsaandevolgendevragentestellen:‘Hadjehetideedatjeoudersarm,rijkofmodaalwaren?Kreegjevoldoendezakgeldofmoestjesteedsomgeldzeuren?Probeerdeeenvanjeoudersjetedominerenviageld?Gingeenvanjeoudersvreemdommetgeld?Watriepditbijjeop?’


WellichtisGurney,netzoalsPamelaYorkKlainer,ietstesterkbeïn-vloeddoorFreuddiesteltdatjeallegedrageigenlijkkanverklarendoor ervaringen in de kindertijd. Niettemin is het goed – zoalsYork-Klainerookaanraadt–dezevragentestellenéneerlijktebe-antwoorden.Oudersdiehunkinderenbijvoorbeeldvertellendatjealleproblemenkanoplossendoormeerschuldenaantegaan,makenvanhunkroostenkeltoekomstigepatiëntenvanGurney.

l

Tip 12 : Tegenpolen trekken elkaar, wat met ook moge beweren, niet aan.

Maak kennis met de 9 geldpersoonlijkheden

UithetonderzoekdatGurneydeed,distilleerdezedusuiteindelijknegen geldpersoonlijkheden. Interessant is dat slechts twee vande negen types zich echt comfortabel voelen bij het nemen vanbeleggingsbeslissingen:degeldmeesterendeentrepreneur!Dezegegevenszijnuiteraardeenweerspiegelingvandevaststellingdatmaareenbeperktegroepmensenactiefmetgeldzakenbezigis.Jekan je eigen profiel overigens online bepalen op www.kathleen-gurney.com.Zelfkwamik–nietechtverrassend–uitbijdeachie-ver,heteersteprofiel.Enjij?

De achieverZezijndetweedebesteverdieners–nadeentrepreneurs–,zijnvaakacademicienzijnmeestalgetrouwd.Zedenkendatjedebesteresul-tatenhaaltdoorhardwerkengroteinspanningen.Zezijntrotsophunverwezenlijkingenmaarzijneentikjewantrouwigalshetoverandermanseerlijkheidgaatinverbandmetgeld.Zezijnbehouds-gezindennietgeïnteresseerdomgeldophetspeltezettenwaarvoor

62

zelangenhardhebbenmoetenwerken.Hetbehoudvankapitaaliseenzeerbelangrijkaspectbijhetgeldbeheer.Totslothebbenzeeenzeersterkebehoefteomcontroleuitteoefenenoverhungeldzaken.

De entrepreneurHetprofieldatmeestgedomineerdwordtdoormannen.Zewor-den gedreven door een passie voor uitmuntendheid en commit-ment.Dezeeigenschappenhelpenhenhundoelstellingentever-wezenlijken. De categorie die het meeste geld verdient. Tochworden ze niet alleen gedreven door geld. Geld is voor hen eenscorekaartomhunprestatiesbij tehouden.Vaakzijnhetworka-holics. Ze houden van de macht en het prestige die geld voort-brengen. Ze zijn best trots en gunnen zichzelf de beste auto, debestewijnenhetmooistehuis.Beleggeninaandelenopdebeursishunfavorietestrategie.

High rollersGeldvertegenwoordigtvoordezegroepgewoononbeperktemoge-lijkheden.Zezijnsensatiezoekersdiewelhoudenvandekickvanhetfinanciëlerisico.Tochzijnzeslechtsmatiggeïnteresseerd indeuitkomstvandebelegging.Zezoekenmachtengeldop.Datbrengthen‘instant’-erkenning.Zezijncreatief,extravertencom-petitief. Ze werken én spelen hard.Voor hen is geld een emotio-neleuitlaatklep.Zezijnlieverbereidallesteverliezendanverveeldte moeten toekijken bij een oersaaie belegging. Als ze niet lerenhoezemoetenbeleggen,lopenzehetrisicoteeindigenmeteenlagegraadvantevredenheiden…weiniggeld.

JagersHebben over het algemeen een goede opleiding. Hun financiëlestijl wordt gekenmerkt door een‘leef-voor-vandaag’-benadering.Vaakvrouwen.Hebbeneengemiddeld tot ietshogerdangemid-deld inkomen. Nemen beslissingen – ook financiële – met hunhart,niethunhoofd.Vaakimpulsievekopers.Dezeaankopendie-nenomzichzelftebelonen.Zehebbeneensterkewerkethiek,netals de entrepreneurs, maar missen het zelfvertrouwen van deze


laatstegroep.Zewijzensuccesvakertoeaangelukdanaankennisof vaardigheid. Zijn in staat veel vooruitgang te maken mits hetbegrijpenvaneenaantalbasisprincipes.

GeldmeestersZijn de nummer 1 wat betreft het accumuleren van geld en wel-vaart, ondanks het feit dat ze niet noodzakelijk het meeste geldverdienen. Houden hun financiën bij met een graad van zelfver-trouwen en tevredenheid dat het enigszins afgunst opwekt.Ver-trouwen het advies van anderen en handelen ook op basis vangoederaad.Zuivergelukheeftweinigkanshier.

PerfectionistenZezijnbangomeen foutje temaken.Hetgevolg isdatze lievergeenbeslissingnemen.Zeproberenaltijdbeterhunbesttedoen,maarmisseneenstukjezelfachting,vooralophetgebiedvangeld-zaken.Bijeenbeleggingsvoorstelbekijkenzeallemogelijkehoe-kenenkantenenzoekendemogelijkeadderonderhetgras.Eengoedebeleggingvindenvoordezegroepisnagenoeguitgesloten.

ProducersScorenhooginzakewerkethiekmaareenheelstuklagerinverdiendinkomendooreengebrekaanzelfvertrouweninvaardighedeninzakegeldmanagement.Ditleidttoteenboelfrustratie.Zewerkenhardentochhebbenzehetgevoelfinancieelstilteblijvenstaanofzelfsachteruitteboeren.Eenfinanciëleopleidingkanhierzeerproduc-tiefzijnaangeziendezegroepdebasiskennisnietbezit.Hebbendegrootstemoeiteomhetrisicovaneenbelegginginteschatten.Zemissenvertrouwenbijhetnemenvanfinanciëlebeslissingen.

OptimistenVoordezegroepheeftgeldeenzekeregemoedsrustgebracht.Zehebbenhetminstangstgevoelensenzijnoverhetalgemeentrotsentevreden.Denkeneigenlijkweinignaovergeldenzijneigenlijkeenbeetjeimpulsiefbijgeldzaken.Zijnhelemaalnietrisico-geori-enteerd.Zijnvaakgepensioneerd.Willengenietenvanhungeldenzijnnietzozeergeïnteresseerdomhettedoentoenemen.

64

VeiligheidsspelersHebbendelaagstescorebijhetgevoelheteigenlottekunnenbe-palen.Gemiddeldeverdieners.Alszekunnensparengaatditnaarveilige beleggingen. Missen het vertrouwen en de motivatie ommeerreturntehalendoormeerrisicotenemen.Nemenvaakhetpadvandeminsteweerstand.Ennemenvaakeenfinanciëlebeslis-singomdatzedataljarenzodoen.

l

Tip 13 : Ga na wat jouw geldpersoonlijkheid en die van je partner is.

Besluit

In een interview met Het Laatste Nieuws vertelt de radiopresen-tatriceLeenDemarédatze1.900euronettopermaandverdient.Aanpensioensparendoetzeniet,ondankshetfeitdatzetochal43isophetmomentvanhetgesprek.Zelfsalzouzewillensparen,dannogzouditvolgenshaartochnietmogelijkzijn:‘Vanhetgelddatikverdienhoudikgeencentoveraanheteindvandemaand.’Zegeefteerlijktoedatdithaarsomsbangmaakt.Zebezitimmersgeen spaargeld.‘Niks,’ roept ze uit. Gelukkig heeft de radiostemweleeneigenhuis.

Demaréheeftgeenpartnerenvoedteendochterop.Hetprofielvandedamelijktopeencombinatievan(vooral)eenjageren(eenkleinbeetje)eenproducer.Definanciëlestijlvanjagerswordtim-mers gekenmerkt door een ‘leef-voor-vandaag’-benadering. Hetzijnvaakvrouwen.Zehebbeneengemiddeld tot ietshogerdangemiddeldinkomen.Hetsalarisvan1900euronettopermaandisinderdaad niet slecht. Ze nemen beslissingen – ook financiële –methunhart,niethunhoofd.


Jagerszijnbovendienvaakimpulsievekopers.Impulsieveaan-kopendienenomzichzelftebelonen.Zehebbeneensterkewerk-ethiek,maarmissenwatzelfvertrouwen.Datlaatstewordtgeïllu-streerddoordeuitspraakvandedamedatdesituatiehaarsomsbangmaakt.Zewijzensuccesvakertoeaangelukdanaankennisofvaardigheid.Positief isdatze instaatzijnveelvooruitgangtemakenmitshetbegrijpenvaneenaantalbasisprincipes.Hieroverstraksietsmeer.

Tochheeftdesympathiekepresentatriceookkenmerkenvandeproducer:gebrekaanzelfvertrouweningeldmanagementvaardig-heden;wattoteenboelfrustratiesleidt.Zewerkenhardentochhebbenzehetgevoelfinancieelstilteblijvenstaanofzelfsachter-uit te boeren. Een financiële opleiding kan hier zeer productiefzijn, aangezien deze groep de basiskennis niet bezit. Ze hebbenbijvoorbeelddegrootstemoeiteomhetrisicovaneenbelegginginteschattenenzemissenvertrouwenbijhetnemenvanfinanciëlebeslissingen.DevertwijfeldevraagvanDemaréaandeinterviewerof haar huis wel telt als pensioensparen, is daar uiteraard eenmooieillustratievan.

Eeneenvoudigprincipevoordevrouwiszichzelfelkemaandteverplichten om een beperkte som geld opzij te zetten. Wellichtheeftzeeenhypothecaireleningafgeslotenvoordeaankoopvanhet huis, wat op zichzelf natuurlijk ook een vorm van sparen is.Tochisditonvoldoende.Zeheefteenbuffernodig,eengo to hell fundwaaropzekanterugvallenomhettijdelijkevenuittezingen.Dezefinanciëlereservezalhaarbovendieneenzekergevoelgevenwaardoorhaarangstgevoelenszullenverminderen.

Totslotkanhetnuttigzijn–zoalsvooralleproducersenjagers–een financiële basiskennis op te bouwen. Een antwoord op devraagofzeaanpensioensparendoet–‘Ikhebeenhuisgekocht.Ikdenkdatdatdaarinzit,nee?(Ongerust)Daarzittochzoietsin?’–isdannietnodig.Endeongerustheidverdwijntdanookalssneeuwvoordezon.

3

De invloed van geld

op onze relatie

‘De strijd om de macht (van een koppel) is vaak geconcentreerd op geld. Zelfs als er voldoende geld is,

kunnen er heftige discussies ontstaan.’

Judith Viorst

Inleiding

LeenDemaréisnuweliswaaralleen.Maarhoezithetbijkoppels?Therapeut Kees Schouten meent dat veel problemen in relatiesvoorkomen door slechte afspraken – meer bepaald over geld.‘Vrouwendieeenvastbedragindemaandkrijgenwaarzehetmeemoetendoenendiegeeninzagehebbenindegezinsfinanciën.Naeenaantal jarengaatdatknagen,’verteltSchoutenaandekrantDe Standaard.

Datproblemenineenrelatievaaktemakenhebbenmetgeld,zalzekernietontkendwordendoorLodeenLiesbeth.‘Hetgrootsteverschil(inonzerelatie)zitinonzemaniervankijkennaargeld.Ikwilooknietineenkrotleven,’verteltdevrouw.‘Maarmijneisenliggenminderhoog.’

Eentypischemanifestatievandezeverschillendezienswijzeligtindemanierwaaropbeidepartnersmetdekinderenomgaanalshetovergeldgaat.‘Alsonzezoonvanzeventienweereensmetgeldgebrekkamptomdathijallestegelijkwilhebben,zegikdateenmensgelukkigerismetminderverlangens,’verteltLiesbethaanderedacteurvanDe Standaard.Demanziethetanders:hijzegtdandatdezooneenmaniermoetvindenommeergeldteverdienen.

Beidepartnersbeseffendathunverschillendezienswijzenveeltemakenhebbenmethetnestwaaruitzekomen.DemanheeftWest-Vlaamsewortels.‘Bijmijthuiswerdaltijdgewerkt.Nietsdoenwasvoornietsnutten.Wanneermijnoudersopbezoekkomen,ishuneerstevraagaltijdhoehetmetdezakengaat.’

LiesbethkomtuitdeKempen.Haaroudersvragennooitnaardefinanciëlesituatieenzelfwordtdevrouwnietwarmvanverhalenoverbeleggingenenleningen.‘Iksnapnietwaarommensenrijkwillenworden,wantdanmoetjetochweermanierenvindenomvandatgeldaftegeraken.’

68

Alswedezegetuigenislezen,danheeftPamelaYork-Klainerover-schotvangelijkalszesteltdatgeldde‘stilleonderliggendestructuur’vandehuidigerelatiesis.DesterkteinderelatievanLodeenLie-bethisdatzedeze‘stilleonderliggendestructuur’naarbovenheb-bengehaald;entegelijkbespreekbaarhebbengemaakt.ZededendatoverigensmetdehulpvantherapeutAlfonsVanSteenwegen.

Totslotlijkthetverhaaleveneenseenbevestigingvandehypothesevan Kathleen Gurney die stelt onze geldstijl voor een groot stukbepaald wordt door de ervaringen die we meemaakten als kind.Demanierwaaroponzeoudersnaargeldkeken,bepaaltvolgensdepsychologesterkhoewezelftegenoverfinanciëlezakenstaan.

Relaties en geld

OokPhilLautmeentdatgelddebelangrijksteoorzaakisvanecht-scheidingen.Hijachthetonwaarschijnlijkdatteveelgeldeenecht-paaruitelkaarkandrijven.Maarteweiniggeldkanvolgenshemwel‘enigedepressiviteitenteleurstelling’bijeenkoppelopleveren.

InGeld is mijn vriendmeentLautdatdeoorzaakvandeproble-mengezochtmoetwordenintweeelementen:‘Hetonvermogenomzonderruziemetelkaarovergeldtepratenenhetonvermogenombijtedragenaanhetfinanciëlewelzijnvandeander.’

Volgens Laut komen er, als we een intieme relatie onderhouden,vaakgevoelensengedachtenovergeldnaarbovendieweandersonderdrukken.‘Demeestemensengaanopdezelfdemaniermetgeldomalshunoudersdeden.’ZosteltLautdat,alsoudersstee-vastruziemaaktenovergeld,hunkinderen–ookalzijnzeonder-tussenvolwassen–het ideehebbendatgeldnueenmaalgeensociaalaanvaardbaarthemais.


70

Hetgevaarbestaatdat,alsiemandhetonmogelijkvindtommetzijn partner over geld te praten, financiële beslissingen ‘doorvluchtigeemotiesenonbewustedenkpatronen’bepaaldworden.Alsmensenbepaaldefinanciëledoelenwillenbereiken,ishetvol-gensLaut‘wenselijkombijbestedingenenbeslissingenrekeningtehoudenmetdezedoelen.’

LautraadtinGeld is mijn vriendaanommetdepartnereenmaan-delijksefinanciëlebesprekingtehouden.Sommigemensenzullenhier geen probleem mee hebben. Anderen wel. Dergelijke finan-ciële besprekingen behoren mijns inziens dan ook tot dezelfdecategoriealshuishoudboekjesensystemenvoorfinanciëleplan-ning: overbodig. De reden hiervoor is dat het kunstmatige con-structieszijn.Eenfinanciëlebesprekingisuiteraardnuttig.Maardoor er een maandelijkse ‘vergadering’ van te maken dreigt hethelegebeurencontraproductiefteworden.Beterisnogmaalseenvolledigeopenheidvanzaken–aanbeidekantenuiteraard!

Laut argumenteert dan weer dat dergelijke maandelijkse bespre-kingen ideaal zijn ‘omdat veel partners het moeilijk vinden omhungeldzakenopenlijkeneerlijktebespreken.’Wellichtkaneendergelijkeformelemaniereenwegzijnnaarmeeropenheidvoorkoppelsdiegeblokkeerdzijn.

WaarLautweleenpuntheeft,isdat‘geldopeenzakelijkemanierbeheerd’dientteworden.Hijvergelijkthetgezinmeteenbedrijfdatzijnwinstprobeertteverhogen:‘Alsjijwelvarendwiltworden,dienjevaakjedoelenmetjepartnertebespreken,zodatduidelijkwordthoejijdezakenkuntregelenencoördineren.’

Hetuitgangspunt‘hetgezinalsonderneming’iszelfsdetitelvaneenboekvanMariangelesNogueras.Zepleitervoorom–netzo-alsineenbedrijf–eengoedefinanciëleadministratietevoeren.Depraktischeuitwerkinginhetboekwerktenigszinsopdelach-spieren – ‘je hebt accordeonmappen, ringmappen en machine-mappennodig’–maardeauteurheeftweldeelsgelijknatuurlijk.Mensenkunnenimmersheelwatgeldbesparendoor,zoalsde

De invloed van geld op onze relatie 71

auteurstelt,rekeningengewoonoptijdtebetalen.Enalszedaar-vooreensysteemnodighebbenmetringmappenenaccordeon-mappen,danisdatuiteraardoké.

De visie van Susan Piver

InhetboekAlle vragen die je zou moeten stellenvanSusanPiverworden 100 essentiële vragen over diverse onderwerpen gesteld.Deauteurgeefttoedat‘vanalleswatinditboekbehandeldwordt,geldmisschienhetmoeilijksteonderwerpvormt.’Tussenhaakjesvoegtzeeraantoedatditzekervoorhaarhetgevalis.‘Demeestenvanonsvoelenzichenormongemakkelijkalsweovergeldnaden-ken:overhoeveelwehebbenenverdienen,hoehoogonzeschul-denzijn,hoeveelwewillenenvrezenniettehebben.’

VolgensPiverisgeldtegelijkeen‘heelmoeilijkonderwerpommetanderenovertepraten.’Zebeweertmeertewetenoverhetseks-levenvanhaarvriendinnendanoverhunfinanciën.Tegelijkgeeftzeaan–zoalszoveelanderendoen–datgeldkwestiesdemeesteproblemenveroorzakeninintiemerelaties.‘Opdeeenofanderemanierverdwijnenopenheid,kwetsbaarheideneerlijkheidwaar-meeweoveranderebelangrijkedingenmetonzegeliefdenspre-kenalssneeuwvoordezonalshetonderwerpgeldoptafelkomt.’

Piververteltdathaarbemindeechtgenootenzijzelfkunnenpra-tenoverdemeestprecaireensubtieleaspectenvanhungevoelensvoorelkaar,‘maaralshetwehetoveronzefinanciënhebben,draaithetonvermijdelijkuitopschreeuwen(doorhem)enhuilen(doormij).’Uiteraardsteltdeauteurzichdevraagwaaromditzois.

VolgensPiverkomtditomdatmensenheeltegenstrijdigedingenhebbengeleerdovergeld.‘Aandeenekantisonsgeleerddatweals

72

volwassenenverantwoordelijkmetonsinkomenmoetenomgaan,maaraandeanderekantisonsvertelddathetonbeleefdenonge-pastisomtepratenoverhetonderwerpwaarvangezegdwordtdathetvooronsallemaalzobelangrijkis.’

Pivervraagtzichdanookafhoeweonsaanallebeidiedingenkun-nenhoudenzondereenbeetjegekteworden.‘Hoelossenwegeld-problemenopalsweernietovermogenpraten?’Zevermoedtdat,omdatmensennooitpratenovergeldzaken,zeeropeenbepaaldemanier over denken die misschien niet veel te maken heeft metwaterechtinonslevengebeurt.

‘Wezijngeneigdtedenkendatpraktischalonzeproblemenzoudenopgelostzijnalswemeergeldhadden.Demeestemensenvindendatzeernietgenoegvanhebbenendatzeernooitgenoegvanzullenkrijgen.’Endatbetekentparadoxaalgenoegdatzeeraltijdaanblijvendenken.OpnieuwkomtdewijzeraadvanJacobNeedle-manvanpasdiesteltdatweonzemateriëlebehoefteneigenlijknietmogenverwarrenmetonzespiritueleverlangens.Endatwevooraleerstonzemateriëlebehoeftenopordemoetenzetten.

Volgens Piver is het omdat mensen zo verschillend omgaan metgeld, dat relaties vaak problematisch worden. ‘De ene partnervindtbijvoorbeelddatdeuitgaveneninkomstenaltijdtotopdecentmoetenkloppen,terwijldeandernieteensbijhoudtwathijuitgeeft.’Devrouwwilnuvanhetlevengenieten,demanwillieversparenvoorlater.Demanhechtveelbelangaancomfortenmooiespullen,devrouwzouzemetplezierinruilenvooreeneenvoudi-ger,mindergehaaste,maarookminderlucratievemaniervanle-ven.Demanhoudtervanrisico’stenemenopdebeurs,devrouwisdoodsbangomeendeelvanwatzevergaardheeftteverliezen.’

EenoplossingheeftPivernietecht.Maaraandehandvanenkelevragen–inwelkopzichtmaakikmezorgenovergeld?–beweertzedatjekuntbepalen‘watgeldvoorjebetekent,welkemachtjeerdoorhoopttekrijgen(ofvreestnooittekrijgen)enwelkerolhetspeeltinjeintiemerelaties.’


De gezinsdriehoek

Ditboekgaat,datheeftuhopelijkondertussendoor,overdevaakergmoeilijkeverhoudingtussentweepartners(engeld).EigenlijkishetvolgensMaggieScarfzelfsnogietscomplexer:erkomtim-mers vaak een gezinslid van de man of vrouw bij kijken. Scarfnoemtditdegezinsdriehoek.‘Dezesituatiedoetzichvaakvoorbijeenjongsteldatmoeiteheeftgeschillenbijteleggen–geschillenover de omgang met geld of over wat de verplichtingen zijn tenopzichtevandeouders.’

Vaaksluitdedochtervolgenshaareengeheimbondgenootschapmethaarvader.‘Zo’ntwee-tegen-één-patroonlooptalseenrodedraaddoordefamilierelatiesendoet“natuurlijk”aanvoordege-nendiezicheronbewustbijaanpassen,’schrijftScarfinIntieme partners.

Alsadviseurbijdebankkreegikdevraagvaneenjongevrouwominformatieovereenhypothecairelening.Ikhadverwachtdatdecliëntemethaarpartnernaardebankzoukomen.Inplaatsdaar-vankwamzemethaarvader.Tijdenshetgesprekbleekdevaderdetouwtjesergstrakinhandentehouden.Eentypischvoorbeelduiteraardvaneendergelijkegezinsdriehoek.

Eengezinsdriehoekhoeftnietnoodzakelijkviadedochterendevaderteverlopen.ZohaaltScarfinhaarboekhetvoorbeeldaanvanDavidenNancy.DevadervanDavidiseenongeletterdemaarrijkeimmigrant.‘Hijisdemeestegocentrischepersoondieikooithebgekend,’verteltNancy.‘Hetenigewaaraanhijdenktiszichzelf

–en geld. Geld is het middel waarmee hij macht kan uitoefenenoverdemensenomzichheen.’

Davidgeeftgriftoedathijeengevangeneisvanzijnvaderenzijngeldgekte. ‘Toen we ons eerste huis kochten, schoot hij ons vijf-duizenddollarvoor,waarnahijopeensbeweerdedateenvandekamerszijneigendomwas.Zijneigendom!Alswehetover Jeffs

74

kamerhadden,zeihij:“Hoebedoelje,Jeffskamer?Diekamerisvanmij!Ikhebhembetaald–enJeffmaghemgebruiken!”’

NancyheeftdoordatbijDavidthuisgeldgelijkstondaanliefde.Endathijdatzelfdepatroon–deelsonbewust–doortrektinzijneigenrelatie. ‘Ik gebruikte geld op dezelfde manier. Zoals ik wilde datmijnvadermijgeld–watgelijkstondaanliefde–gaf,begonikerhierookmeeomtegaan;oppotten,hethebben,maarhetnietge-bruiken.Ikgingervanuitdatmijnkinderenwistendatmijngeldmijn liefde was die ik onder hen verdeelde,’ vertelt de man aanScarf.

MethaardeedhijvolgenszijnpartnerNancyhetzelfde:‘Hijhadeengeldkist.Enalsikietsnodighaddeedhijeengreep.Ikkreegafgepasthuishoudgeld–enweemijngebeentealsikteveelhaduitgegeven!’

Over gezinsdriehoeken heeft Scarf een erg duidelijke visie – zekunnen een relatie behoorlijk ondermijnen. Jonge vrouwen dievoortdurend(financiële)raadvragenaanhunvaderleggeneigen-lijk, zonder het misschien te beseffen, een zware hypotheek ophunrelatie.Kunnenzedevragennietstellenaanhunpartner?Oferdesnoodseenneutralederdebijhalen,vraagtScarfzich te-rechtaf.

Terwijlzo’ntwee-tegen-één-patroondusnatuurlijkaandoetvoordegenediezicheronbewustbijaanpast,heeftdeuitgeslotenpart-nermisschieneenheelandergevoel.‘Dittwee-tegen-één-patroonfungeertalseensoortemotioneleblauwdruk.Alleenkanhetvol-strekt onnatuurlijk aandoen voor de partner,’ besluit MaggieScarf.

l

Tip 14 : Wees je bewust van de gezinsdriehoek – en probeer hem te doorbreken.


Het multiple selves-probleem

Binnendeeconomischewetenschapwordenmensenvoorgesteldals personen die nooit een disciplineprobleem hebben. Iemandheeftbijvoorbeeldbeslistomelkemaandeenbepaaldbedragop-zijtezettenineenzogehetengo to hell-fonds.Zodradiebeslissinggenomenis,steltdetheoriedathetsparenindetoekomsthoege-naamdgeenenkelprobleemzoumogenopleveren.

Dewerkelijkheidisopnieuweenstukgenuanceerder.Menseninhetalgemeenenbeleggersinhetbijzonderhebbenhetwelmoei-lijk met bepaalde beslissingen die ze eerder genomen hebben –zelfsindiendiebeslissingenopdatmomentinhetverledenvolle-digrationeelwaren.Ookfinanciëleadviseurswetendatbeleggerssomsbeschermdmoetenworden–tegenzichzelf.

De reden hiervoor is volgens de onderzoekers Hersh Shefrin enDickThalerdatweeigenlijkbestaanuitéén‘planner’eneenreeks‘doeners.’De‘planner’zietaltijdhetnutoplangetermijn,terwijlerinelkeperiodeweleen‘doener’isdieietsanderswildoenmetdatgeld.Dedoenerisdanookperdefinitiekortzichtigenegoïstisch,indien we die laatste term hier mogen gebruiken. Verder in ditboekkomenwenogeventerugopditprobleem.

Hetmultiple selves-probleemkanjeoverigensookandersbenade-ren. Relatietherapeute Jutta Blume stuitte immers telkens op devraagwaarom‘hetnietlukttussenmannenenvrouwen’.Zesteltdatwenaastderationelevolwasseneookeenkindinonshebben.‘Hetkindkomtovereenmethetgevoel,terwijlde“volwasseneinons”hetverstandendelogicavertegenwoordigt,’schrijftBlumeinWaarom vrouwen altijd praten en mannen alle beter weten.

Zoishetdevolwasseneinonsdiebesluitomtestoppenmetroken,terwijlhetkindinonsjammertenbelooft:ditisechtdelaatste…Enomdezezienswijzedoorte trekkennaarrelaties:‘Devolwas-seneinonsisvastvanplanomhetinheteerstvolgendegesprek

76

metdepartnerallemaalheelandersaantepakken,terwijlhetkindinonserophetcrucialemomentweereenpotjevanmaakt.’

BijeendergelijkeanalyseispsycholoogEricBernenatuurlijknooitverweg.InzijnboekGames people playsteltdeauteurdaterinelkvanonsnaasthetkindendevolwasseneooknogeenouderaan-wezig is. Communicatie nu kan in het beste geval verlopen vanvolwassenetotvolwassene;maardievanoudertotkind isuiter-aard ook mogelijk. In dat laatste geval verloopt het gesprek niethelemaal optimaal. Een rationeel en gezond gesprek tussen bei-den isdan immersnietmogelijkvolgensBerne.Mensennemenvolgens Berne vaak ook bepaalde rollen aan, bijvoorbeeld deslachtofferrol, waardoor de communicatie bovendien erg voor-spelbaarenuiterstnegatiefwordt.

ClarissaPinkolaEstésmeentzelfsdatdeze‘tweeledigestructuur’typischvrouwelijkis.InDe ontembare vrouwsteltdezetherapeutedatelkevrouween‘wildevrouwinzichheeft’.En‘hetbegrijpenvandezetweeledigenatuurinvrouwenbrengtmannen,enzelfsvrouwen,ersomstoedehemelomhulpteroepen.’

Problemen bij afstemmen werk en privé : altijd terug te brengen tot geld en prestige ?

Eenvandehetehangijzersineenrelatieisongetwijfelddebalanstussenwerkenprivé.VolgensPamelaYork-Klainerisditmoeilijkeevenwichttussenbei-de elementen nagenoeg altijd terug te brengen tot geld. Niet zo-zeeromdatwehetgeldechtnodighebben,maaromdathetsym-bolischgebruiktwordtomletterlijkmetelkaarafterekenen.


Als voorbeeld vertelt ze het verhaal van een dertigster die hetmoeilijkvondmeertijdmethaarkinderenoptetrekken.Tochwasditmaterieelperfectmogelijk.Zehadimmerseenmooieerfenisgekregen en was enkele miljoenen dollar waard. Ze wou echtergeen gas terug nemen omdat dat gewoon een regel was die zezichzelfhadopgelegd.LilianRubinispsychotherapeuteendoctorindepsychologie.Zevolgt haar collegaYork Klainer een heel eind in haar redenering.Toch meent ze dat er soms ook andere elementen spelen in demoeilijkeverhoudingtussenwerkenprivé.Zoalsprestige.Zekeralshetomdemangaat.AlsondersteuningvandezestellinggeeftRubinhetvoorbeeldvaneenkoppeluithaarpraktijk.Devrouwis32enwerktaanhaardoctoraatsverhandeling.Demanisartsenwerktineenpubliekziekenhuis.Hijheeftregelmatigeurenmaarverdientrelatiefweinig.

Endatlaatstestoorthem.Daaromzouhijgraageenprivépraktijkopenen.Devrouwiser‘vierkanttegen’.Hetbetekentvoorhaarim-mers alleen dat‘voor die paar centen meer de kinderen mindervaderzullenhebben’.DeartshoudtvolgensRubinvoldathijal-leenoverdefinanciëninzit,maarbetrapterzichopdathijalteveelnadenktoverdesuccessenvananderen.

DevrouwverteltRubindathaarmankijktnaardejongensmetwiehijgestudeerdheeft.Sommigenhebbennueenprivépraktijk.Hijwildatsuccesook.‘Hijwasimmerseenveelbeterestudentdandemeesteanderenennuzithethemdwarsdatzijhetvolgenshemveelbeterdoen.’

Depsychotherapeutebesluitdat‘ergeensprakeisvanwerkelijkeonenigheidtussenbeiden’.Zewetenimmerswathetbesteisvoordekinderenendeeigenverhouding.Tochmaaktdemanzichzor-gen.‘Alszenietzocomfortabelkunnenlevenalszijzoudenwillen,voelthijdatalszijnfalen,nietalshethare.’

l

Tip 15 : Problemen bij het afstemmen van privé en werk zijn vaak terug te brengen tot financiële kwesties.

78

Doe iets

PsychotherapeuteLillianRubinkreegookeenanderkoppeloverdevloer.Hijeen38-jarigeingenieur,Ted,enzijeen36-jarigegrafischont-werpster,Beth.VolgensRubinkrijgtiedereen–ookhetkoppel–tema-kenmetnieuwerollenennieuweregels.Weziendevooruitgangmaarookdeachteruitgang–deweerstandenindewereldomonsheenendieinonszelf,die‘belemmerendatonzevorderingenstandhouden’.

Demanverteltdathijzichindebeginjarenvanhethuwelijkhele-maalconcentreerdeopzijncarrière.‘Hetkwamgeenmomentinmeopdatikietsmiste,ofdatjeookanderskonleven.’Devrouwwistdieeerstejarennieteensdatzezichrotvoelde.Toendekinde-renereenmaalwaren,storttevoordevrouwallesin.‘Ikzatmaartezeuren dat hij meer thuis moest zijn en meer verantwoordelijk-heidopzichmoestnemen.’

DevrouwverteltRubindathetnetwasalsofzeinzagdaterietsont-brakaanhaarleven.‘Ikhadaltijdeengoedstelhersensgehadendatgingallemaalverloren.Ikmoestietsdoen,maarTedmoestmehelpen.’Zevenjaargeledenisdevrouwgaanschilderenenontwer-pen.‘Omdatikmezelfserieusnam,dedenanderen,onderwieTed,datook.’Vierjaargeledenkreegzehaareersteechteopdrachtalsontwerpsterenvanafdanishetalleenmaarinstijgendelijngegaan.

‘Ikhouvanmijnwerk:hetisnetofdewereldopeensvoormeisopengegaan,’verteltdevrouw.‘Tedheeftnoodgedwongeneenan-dere verhouding met de kinderen gekregen, omdat ik niet meervolledigbeschikbaarbenenikgeloofechtdathijhetheerlijkvindt.’

HaarmanbevestigtditenverteltRubindathijhetinderdaad‘fan-tastisch’vindt.Erisbovendieneenextraaspect:‘Aanvankelijkver-diendeBethnognietzoveeldathetietsuitmaakte.Maarnu–wateenopluchting!Nooitgewetendathetkennelijkzo’nzwarebelas-tingwasomhetgezinteonderhouden,totikmerktedathetnietmeeralleenopmijnschoudersneerkwam.’

De invloed van geld op onze relatie 7�

Overdie‘zwarebelasting’verdermeer.Maardeessentievanditverhaalisdatvrouwenietskunnen–moeten?–doen.Zelfsalszethuiszittenenvoordekinderenzorgen.KatiaDePaepebijvoor-beeld beviel in 1992 van een zoon en wilde ook iets gaan doen.Toenzedeknuffelsvanhaarzoontjezag,washetineersteinstan-tiehaarbedoelingeengroothandelinknuffeldierenoptestarten.Maaralsnelwouzedeknuffelsookzelfmaken.Deeersteknuffelwaseenbeer:Tonton.LaterkwamenernogLoladeKoeenPacodeEzel.Hetwerdeenenormsucces.VolgensDePaepeligtdeoor-zaakvanditsuccesinhetproductzelf.Debaby’szijnimmersver-zotopdeknuffelsvanNoekie’s.

Wasdevrouwopditideegekomenalszegeenkinderenhadgekre-gen?Enalszenietwasthuisgeblevenomvoorhaarzoontjetezor-gen?Wellichtniet.OokdewijzewaaropdeknuffelsvanNoekie’sgemaaktzijn,hangtvolledigsamenmethetfeitdatdevrouwthuisbleefomvoorhaarzoontezorgen.

Deessentievanbeideverhalenisdanookdatwealtijdmoetspeurennaarmogelijkhedenenkansen.Ookmannenkunnenvandezetipgebruikmaken.Zelfbenikbijvoorbeeldbeginnenteschrijvenom-datditmedemogelijkheidgafomvakerbijdekinderentezijn.

l

Tip 16 : Wees creatief, pas je aan en doe iets – ook als je thuiszit met de kinderen.

Kostwinners

InhetverhaalvanTedenBethkomteenbelangrijkelementnaarvoren: de man voelt zich opgelucht nu zijn vrouw ook geld ver-dient.Hetneemtimmerseenbeetjedrukvandeketel.VolgensRubinzijnernogsteedsveelvrouwendienietwetenwathetinhoudt

80

‘verantwoordelijktezijnvoorhetdakbovenhethoofd’.Zebeweertdatditnogaltijdtemakenheeftmetdeopvoeding.Meisjeswor-denimmersnogsteedsandersopgevoeddanjongens.

Inheelwatkoppelswerkendevrouwen.Maarvaakgaathetomeen extra inkomen. Ze werken deeltijds.Toen Rubin zelf op eenbepaaldmomentverantwoordelijkwerdvoorhet(enige)inkomeninhaargezin,vielhethaarophoeverschrikkelijkditaanvoelde:‘Nubevondikmevoorheteerstindepositiediemannenzogoedkennen:alsikvandaagnietnaarmijnwerkging,isermorgengeenbroodopdeplank.Nuwashetnietlangervrijwillig,maarnoodge-dwongen,omhetetenendehuurtekunnenbetalen.En ik vond het vreselijk.’

Rubinmoest tothaarschaenschandeerkennendatzezelfnogsteeds beheerst werd door de stereotypen van de mannen- envrouwenrol.‘Ietswaarvanwehaddenkunnenzwerendatwezeuitonsbewustzijnhaddengebannen,’schrijftdevrouwmoedig.

Haar man worstelde met het gevoel dat hij gefaald had, met deangstdatopdeeenofdeanderemanierzijn‘man-zijn’zelfwasaangetast. Rubin – de geëmancipeerde werkende vrouw – was‘verongelijktenboos’dathijnietmeervoorhaarzorgde.Zehadbovendien het gevoel dat haar man een fundamenteel contract,opbasiswaarvanzealtijdhaddengeleefd,hadgeschonden.‘Alsofhij had gefaald in zijn meest essentiële levenstaak: mij bescher-menenverzorgen.’

Rubinwistdatdezegevoelensheeldiepuithaarzelfkwamen,uiteendeelvanhaardatvanafhaarvroegstekindertijdhadgeleerddateraltijdiemandzouzijn,bijvoorkeureenman,diehaarhetlevenzouvergemakkelijken.Of iser iets fundamentelersaandehand?Dragenwenogaltijddesporenvaneenevolutionairprocesdatalhonderdduizendenjarenbezigis?

ZelfseengeëmancipeerdeenfeministischepsychotherapeuteenschrijfsterzoalsRubinmoeteigenlijkweltotdezelaatsteconclusie


komen:‘Ruimtienjaargetuigezijnvandestrijddiehetmannenenvrouwenkostomteveranderen–vaakmaarmetmatigsucces

–hebbenmijervanovertuigddaterverschillentussenonsbestaandie niet louter voortvloeien uit het aanleren van rollen en uitsocialisatiepraktijkenalleen.’

l

Tip 17 : De man als kostwinner is een archetypisch en evolutionair bepaald model dat erg diep verankerd zit in onze maatschappij.

De partner als toetsteen

Keren we even terug naar de geldpersoonlijkheden van Gurney.Naasthetfeitdatfinancieelsuccesvollepersonenduseenpartnerhebbendiequageldpersoonlijkheidhetbestbijhenpast,gebrui-kenzediepersoonookalstoetssteenvoorideeënenconcepten.Neem nu Dick Bruna, tekenaar van Nijntje. De man is volgensQuoteminstens36miljoeneurowaard.Zijnvrouwbeslistofeendoorhemverzonnenverhaalgoedgenoegis.AanderedacteurvandekrantHet Laatste Nieuwsverklaartdemandathijopdatmoment‘koffiezetenhaarlaatlezen’.Ookishijdanbehoorlijkzenuwachtig:‘Zoalsbijeenexamen.’

HetverhaaloverBrunaenzijnvrouwdoetonwillekeurigdenkenaan Sam en HelenWalton. SamWalton bouwde de supermarkt-ketenWal-Martuittotdekolosdiehijvandaagis.Volgenseeninter-viewmetzoonRob,inhettijdschriftFortune,luisterdezijnvaderaltijd naar zijn moeder en wanneer hij dat toch niet deed, danzorgdezeervoordathijwelmoestluisteren.

Partnerskunnenelkaarookopeenanderemanieralstoetssteengebruikenendatismetdebedoelinghetnettogezinsinkomente

82

optimaliseren.InVaders in soortenlezenwedathetvooralvrouwenzijndiehunarbeidsdeelnameterugschroevenomvoordekinde-rentezorgen.Vanuiteconomischoogpuntisdaarwelietsvoortezeggen:demanheeftimmersdoorgaanshethoogsteinkomenendusishet–nogmaalsvanuitdezeengeinvalshoek–logischdathijvoltijdsblijftwerken.

Uitgesprekkendieeenvandeauteursvanditboekhadmetman-nenénvrouwendiebewustdeeltijdsgingenwerken,blijktechterdatditzeldeneenmotiefvormt.Hetzijnmeestalde‘zachte’fac-toren die doorwegen. ‘Vrouwen vallen terug op traditionele rol-patronendiestellendatvrouwenmeergeschiktof‘voorbestemd’zijnomzorgtakenopzich tenemen,’ schrijftarbeidssociologeKatrijnVanderweydenindatboek.

Nietelkevrouwvoeltzichgelukkigindezerol.Marleenwektvolgensdeauteur‘deindrukdatdezerolhaarminofmeerisopgedrongen’.Zoverteltzedathaarmannogal‘klassiek’isindergelijkezaken.Zelfheeftzedanookbeslist‘waterbijdewijntedoen.’Voordelievevrede.

Tochishetisvreemddatmensennietmeeruitgaanvanhetprin-cipe om het netto gezinsinkomen op jaarbasis te optimaliseren.Mensen denken in België nog altijd te vaak vanuit een bruto ofsemi-nettofiscalesituatie.Datlaatstevindtplaatsalsbeidepart-nersenkelkijkennaarhetsalarisdatmaandelijksopderekening(en)gestortwordt.Hierbijvergetenzevaakdatnadien,bijdejaarlijkseafrekening,eenpakbelastingenbijbetaaldmoetenworden.

Watevenwelteltisdenettotoestand–nauiteindelijkeverrekeningvandepersonenbelastingdus.Steldatdepartnersongehuwdsamen-wonen.Alsbeidepartnersvoltijdswerkenenerkinderenkomen,dankanhetuiterstzinvolzijndatookdemandeeltijdsgaatwerken.

Realistischesimulatieswijzenimmersuitdateengezinwaarbijdemanéndevrouwbeideneenkleinstapjeterugzetten,nettomeerkunnenoverhoudendanindienenkeldevrouwdeeltijdsofhele-maalnietmeerwerkt.


Indien de vrouw en de man bijvoorbeeld elk ongeveer evenveelverdienenensamenbeslissenomelkdrieeneenhalvedag(70%)indeweektewerken,kunnenzenettotochmeeroverhoudendanindienenkeldevrouwhalftijdsgaatwerken.Tochiseropdiema-niermeertijdvoorhetgezin–enhenzelf.Samenbeschikkenzeimmersoverdriedagen.Indiendevrouwhalftijdswerkt,levertditslechtstweeënhalvedagvoorhetgezinop.Bovendienkanditeenextrabesparingopleverendoordathetkindjeeenhalvedagmin-dernaardeopvangmoet.

Ook getrouwde stellen kunnen baat hebben bij een dergelijke‘optimalisatie’. Op voorwaarde dat mannen bereid zijn hun ver-antwoordelijkheid te nemen en leren te denken in termen vannetto inkomsten.Wat voor zin heeft het immers om 4000 eurobrutoteverdienenalsdefiscusachteraftochmetdehelftaandehaalgaat?Zolangmensenevenwelhunbeslissingenbaserenopachterhaalde‘zachte’factorenenteweinigopbasisvandenettofiscalesituatie,blijftde‘zwart-wit’-situatie,waarbijhettelkensdevrouwisdiezichvolledig‘opoffert,’denorm.l

Tip 18 : Gebruik de partner als toetssteen en denk meer in termen van nettofiscaliteit.

Mag een leugentje om bestwil ?

Inhetvoorwoordvanditboekhaddenwehetaloverdevrouwdieeenovervalensceneerde.Ditomteverdoezelendatzeeenflinkesomgeldvergokthad.Hetisnatuurlijkeenergextreemvoorbeeld.Maartochzijnbijveelkoppelsleugentjes‘ombestwil’scheringeninslag.Ofinformatiewordtzedigverzwegen–voordelievevrede.DatlijktineersteinstantieinschrilcontrastmetdeopenheiddiemensenzoalsDickBrunatentoonspreideninhunrelatie.

84

IndestripSigmundvanPeterdeWitvertelteenvrouwaandepsy-chiaterdatzehaarmannietallesvertelt.Sigmundantwoordtdatze daarin niet alleen staat. ‘Veel vrouwen verzwijgen dure aan-kopen of seksuele fantasieën,’ vertelt de psychiater wijsneuzigaandevrouw.Dezelaatstetrekteenverbaasdgezichtensteltdatdepsychiaterhetbijhetverkeerdeeindheeft.Zebedoeltenkeldatzeanders24uurperdagaanhetwoordis.

UiteenAmerikaansonderzoekvanhettijdschriftMoneyblijktdat71%vandeondervraagdepersonen–mannenenvrouwen–eenfinancieelgeheimheeftvoordepartner.Typisch:devrouwkochtooiteenpaarschoenenenverborgdezevoorhaarman.Demanvanzijnkantverlooreensmakgeldopdebeursenverzweegditdanweervoorzijnpartner.

VolgenshoogleraarRobertFeldmanliegenofverzwijgenmensendingen omdat we willen dat anderen ons zouden zien, zoals wehopendatwezijninplaatsvanhoewewerkelijkzijn.‘Mensenlie-gen omdat ze zichzelf als competent en waardig willen voorstel-len,’verklaartdepsycholoogaanhettijdschrift.‘Geldiseensleu-telelementvoordewaarderingvanmensen.’

Uit het onderzoek blijkt ook dat maar liefst 44% van de onder-vraagdemensenmeentdathetokéisomeenfinancieelgeheimtehebben.Dit laatstedoeteenbeetjedenkenaaneenvoorvalbin-nen de relatie tussen Carlos en Gabrielle in de reeks Desperate housewives. Gabrielle ontdekt per toeval dat Carlos een goed ge-spektegeheimebankrekeningheeftopeenofanderexotischfis-caalparadijs.Alszehemdaaropaanspreekt,reageertdemange-prikkeld.Hetgaatimmersomhunappeltjevoordedorst.Zemoethetdanookpositiefbekijken.Wellichtwouhijnietdatzijnvrouwvanderekeningafwist.Andershadzehetgeldertochmaardoor-gejaagdaandureklerenofschoenen.

Gebruikelijkerisuiteraardhetfeitdatvrouwenzakenkopenwaar-bijzehetaankoopbedragvoordepartner’naarbenedenafronden’.Uitrecentonderzoekblijktdatvrouwentweeleugentjesheelvaak


toepassen: dat hun partner uitstekend was in bed en dat de ge-kochte schoenen slechts 25 euro hadden gekost. Of ze passentechniekentoewaarbijzeeendeelincashbetaleneneenanderdeel met de bankkaart om aan te tonen dat het aankoopbedragtochniettehoogligt.

Inplaatsvanditgedrag teveroordelen, ishetzinvoller tekijkennaarderedenwaaromvrouwen–ofmannen–dergelijkonzinniggedragvertonen.Zedoenditvolgensdestudie‘omdelievevrede’tebewaren.Deverantwoordelijkheidligtdus–zoalszovaak–vooreenstukbijdetegenpartij.Misschienstelthij(ofzij)welonrede-lijkeeisen?Ofishetbedragdatdepartnerkrijgttebeperkt.Trou-wens,wiedraagtnuschoenenvan25euro?

Feitisdatditgeengezondesituatieis.VolgensVioletWoodhouse,financieel planner, ‘delen heel wat getrouwde stellen geen infor-matie over het uitgeefgedrag van zichzelf’. De reden die ze aan-haalt is dat we niet graag beoordeeld worden en evenmin graagaansprakelijk gesteld worden voor een bepaald gedrag. Als illu-stratiegeeftzedevaststellingdatdehelftvandevrouweneenaan-koopverstoptomteontsnappenaandewoede,afkeuringofpreekvandepartner.

Sommigemensen (lees:mannen)beseffenvolgensauteurVicto-ria Collins dan weer niet dat overdreven controlitis de partnerblijkbaartotextreemgedragdoetneigen.ZegeeftinCouples and money het voorbeeld van een vrouw die alle uitgaven van haarpartner moet verantwoorden. Om haar onafhankelijkheid uit teroepen, begon ze net extreem veel uit te geven.‘Het plezier omhemuittedagenwassterkervoordevrouwdandepijndoorzijnwoedealsdeafschriftenbinnenkwamen,’lezenwe.

l

Tip 19 : Leugens – zelfs om bestwil – geven aan dat er toch iets schort aan de relatie.

86

Vrouwen die (veel) meer verdienen dan hun man

VolgensSusanForwardisonzemaatschappijlangzaammaarzekerde groeiende onafhankelijkheid van vrouwen gaan accepteren.Tochontwikkeltzichvolgensdezepsychotherapeuteeenminderbekendekantvandezeaanvaarding:‘’Watvoorweerslaghebbendefinanciëleprestatiesvaneenvrouwopeenmindersuccesvollepartner?Alseenvrouwmeerverdientdanhaarpartner,vragendemensenzichaf:“Ishijophaargelduit?”Kanzeniemandanderskrijgen?Hijiszekergoedinbed.’

VolgensForwardkanzelfsinbetrekkelijkgezonderelatieseenon-evenwichtige inkomensverdeling toch grote en verbazend inge-wikkeldespanningenenconflictenteweegbrengen.ZokomenNancyenBobbijhaaropconsult.NancyisvolgensForwardeeninteressantecliënte‘omdatzeweinigsymptomenvertoonde.Zewasnietdepres-sief,zewasnergensaanverslaafd,zehadgeenlastvanangsten,zehadinhaarlevengeentraumatischegebeurtenissenmeegemaakt’.

Wat was dan wel het probleem? Nancy verdient erg goed haarbrood als advocate. Bob verdient nauwelijks een vijfde van watzijn vrouw verdient.Toch maakt hij zich daar geen zorgen over.Zijnvrouwwel.Enerzijdsprobeerdezehemgerusttestellen;dathethaarnietkonschelenhoeveelhijverdiende.Maaranderzijdslietzeduidelijkmerkendatzezichertochnietprettigbijvoelde.

‘Alsje(mannelijke)partnerminderverdientdanjij,voldoetjerela-tienietaandesocialenormen,’beweertForward.‘Enhoegoedjepartnerenjijookbijelkaarpassen,alshetinkomensverschildooranderenwordtopgemerkt,ishetgoedmogelijkdatzedepartner-keuzeafkeuren,ofditnuopenlijk,heimelijkofonbewustgebeurt.’

Een illustratie hiervan vinden we in een interview met zangeresBellePerez.Deechtgenootvandesuccesvollevrouwwerktbijauto-


fabrikantFord.InterviewerMarnixPeetersvanHet Laatste Nieuwssteltdat‘mannenhetdoorgaansvervelendvindendathunvrouwmeer verdient dan hen.’ Perez antwoordt dat ‘die van haar daarblijkbaargeenproblemenmeeheeft’.

Deredenvoordevraagvanderedacteurisdatonzemaatschappijmannennogsteedsbeoordeeltaandehandvanhunprofessioneleenfinanciëlesucces.Zelfsalsdevrouwerweinigmoeitemeeheeftdathaarpartnerminderverdientdanzij,kunneneenpaarmen-senindeomgeving–familieledenbijvoorbeeldofredacteurs–dieerblijvenoverzeuren,allesverpesten.Danhebbenhunmeningenvolgens Forward ‘de vervelende neiging zich in je gedachten tenestelenalseenhardnekkigejeukplekwaarjenietbijkunt’.

HetprobleemvanNancywasdatzezichminderwaardigvoeldewegensBob:‘OndankshetfeitdatNancyeengoedebaanhad,on-danks het feit dat Bob een liefhebbende man was die toegewijdwasaanzijnwerkomredenendievelenbelangrijkerzoudenvin-dendangeld,voeldeNancyzichzelf tochmindervanwegeBobswerk.’HetprobleemlagdusnietbijBob,maarwelbijzijnpartner.

l

Tip 20 : Luister niet naar anderen. We weten allen – rationeel bekeken – dat thuis werken even belangrijk en zwaar is als buitenshuis werken. Beide partners zouden dit moeten beseffen. Het is de beste remedie tegen gemene en onverlichte familieleden en collega’s. En tegen zelftwijfel.

En omgekeerd

HetspiegelbeeldvanNancyenBobvindenwebijTimenSue.BijNancyenBobishetimmersdevrouwdiezichslechtvoeltbijdesituatie.BijTimenSueishetdemandiezichongelukkigvoelt.Tim

88

waseenverpleger toenhijzijnvrouwin1993 leerdekennen.Zewastoeneendokterinopleiding.Enkelejarenlaterverdiendezevijfkeerzoveelalshaarman.Toenhuneerstedochtertjegeborenwerd,beslistehetkoppeldatdemanzouthuisblijven.

Demanvoelterzichnietgoedbij.AanderedactricevanMoney Magazinevertelthijdat‘zijnlevengedicteerdwordtdoorhetfeitdatSuedekostwinneris.Ikhouvanmijndochtertje,maarditisnietwatikwou.Ditisniethetlevenwaarvanikdroomde.’

VolgensdeauteurvanhetstukgaathetbijTimnietzozeerovergeldalsweloverstatus.Demankanerzichmoeilijkbijneerleggendatzijnvrouwnueenmaalveelsuccesvollerisdanhij.Hetgevolgiswrokbijdemanenveelgeruzieinhetkoppel.Sueverteltdatzeopeenbepaaldmomentzelfshuiverachtigwasomnaarhuistegaan.

HetprobleemwasookdatTimzichgeïsoleerdvoelde.‘Ikvoeldemeslecht.Ikhadgeenfamiliewaarwewoonden.IkverteldeSuedatikietsanderswildedanenkelfulltimehuisvaderspelen.’

Hetkoppelvondeenoplossingdooreenbabysittertenemenenhundochterafentoenaardedagopvangtesturen.Devrouwdeedeenstapjeachteruitdooreenminderzwarefunctieaantenemenendemanwerktnudeeltijds.Tochisditvoorhemnogsteedsnietvoldoende.Hijwiloptermijnopnieuwvoltijdsaandeslag:‘Ikhouvanmijnfamilie,’vertelthijaanderedactricevanMoney Magazine.‘Maarikheberdepestaandatditmijnlevenzoumoetenzijnvoornogeenflinkeperiode.Ikbennietgeborenomdittedoen.’

ToenRuthHaydendezesituatievoorgelegdkreeg,vondzedatdepartners–opzijnminstvooreentijdje–derollengewooneensmoestenomkeren.‘HetzougezondzijnindienTimvoeltdathetoffer dat Sue brengt evenwaardig is als het zijne. Op die manierlijkt zijn opoffering zelfs minder zwaar.’ Deze rolwisseling moetfinancieelnatuurlijkmogelijkzijn.InhetgevalvanTimenSuewasdithaalbaaromdathetkoppeleenzeersterkefinanciëlereservehadopgebouwd.


l

Tip 21 : Wissel eens tijdelijk van rol – zelfs indien dit vanuit economisch oogpunt niet helemaal verantwoord is.

Een steeds groeiende groep van ontevreden mannen

DesituatiesvanNancyenBobenerzijdsenTimenSueanderzijdszijnvolgensonderzoekersvandeSaintLouisuniversiteitgeenuit-zonderingenmeer.VolgensTimothyMcBrideverdienenindeVer-enigde Staten tussen 13 en 20% van de vrouwen meer dan hunpartners.Ookinonslandisditoverigensalbijéénopvijfkoppelshetgeval.

TochwilMcBrideonmiddellijkbeideverhalennuanceren.Jezouimmersdeindrukkunnenkrijgendathetomeenluxeprobleemgaat. Bij beide koppels komt het geld immers rijkelijk binnen.McBridewijstookopeenanderegroepwaardevrouwenmeerver-dienendandemannen:dezogeheten‘workingpoor’ofwerkendearmen.

Datzijnmensendie–ondankshetfeitdatze(meerdan)voltijdswerken–hettochergmoeilijkhebbenomdeeindjesaanelkaarteknopen.‘Hetisdezegroepdieonzeaandachtverdient,’verteltMcBride.‘Beidepartnersvanhetkoppeldoenhetgewoonnieterggoedendevrouwverdientnetietsmeerdandeman.’

McBridestiptaandatditgeentoevalligesituatieis.Hetisdusnietzodatdevrouw–omwelkeredendanook–heteventjesbeterdoetdan de man. ‘Belangrijk voor de studie is dat deze situatie min-stensdriejaarduurde.’

�0

Deonderzoekerverklaartwaaromdergelijkekoppelsaandeonder-kantvandemaatschappijonzeaandachtverdienen.‘Eerderestu-dieswezenimmersuitdathuiselijkgeweldtussenmanenvrouwvaker voorkomt bij dergelijke laagverdieners als de vrouw meerverdientdandeman.’

HierkunnenwedelinkleggenmethetverhaalvanTimenSue.Demankanerzichnietbijneerleggendatzijnvrouwnueenmaalveelsuccesvollerisdanhij.Hetgevolgisgeruzieinhetkoppel.Bijhenverloopt die geruzie wellicht op een‘beschaafde’ manier. Bij an-derekoppelsvertaaltditgevoelzichblijkbaaringeweld.

McBridesteltdatjehetfenomeenvanmeerverdienendevrouwennietenkelkanbeschrijvendoorteverwijzennaardevrouwelijkesupersterren–advocaten,doktersofbankiers.‘Het iseenmixed bagenmeerpersistentdanwedachten,’vertelthij.

Hetonderzoekdoetiniedergevalinteressantevragenrijzenoverhoehethuishoudelijkwerk–schoonmaken,voordekinderenzor-gen – in dergelijke niet-conventionele koppels aan beide uitein-denvanheteconomischspectrumwordtverdeeld.

HetverhaalvanTimenSuewijsteropdatdezeherverdelingnietevidentis.InGroot-Brittanniëisereenandervoorbeeldvaneendergelijke ‘vrouwelijke superster’: Helena Morrissey. Deze hoog-opgeleidevrouwheeftmaar liefstzevenkinderen.TegelijkwerktzevoltijdsindeLondenseCityalsfondsbeheerder.Haarmanblijftthuisenomschrijftzichzelfals‘eenonopvallende,super-onsucces-vollemanmeteenonopmerkelijkeloopbaan’.Hetprobleemisdathijditookeffectiefmeentendaarmeedegroeiendegroepaanvultvanmannendiezichtochnietechtgoedvoelenindezenieuwe–vaakopgedrongen–rol.

De invloed van geld op onze relatie �1

Financiële beslissingen en liefde

Beslissingenbinneneenrelatie–ookfinanciële–kunnennietlos-gekoppeldwordenvandeverhoudingdiedepartnersbinnendierelatie hebben. Erich Kirchler is psycholoog aan de universiteitvanWenenenonderzoektalmeerdantienjaarbeslissingenbin-nenhethuishouden.

DeinteractietussendepartnerskanvolgensKirchlerviergedaan-tenaannemen: liefde,krediet,zakelijkheidofegoïsme.Partnersineenharmonieuzerelatiehandelenvolgenshetliefdesprincipeendoenditongeachthetfeitofdeenepartnereenmachtsvoor-deelheeftopdeandere.EenmachtsvoordeeldatvolgensKirchlerkanontstaanomdatdeenepartnerveelmeerverdientdandeandere, veel intelligenter is of over een specifiek domein veelmeerweet.

Kirchler stelde empirisch vast dat er vijf gevolgen zijn naarmateeenrelatietussentweemensenharmonieuzeris.Ineersteinstan-tiezaldeverwevenheidtussengevoelens,gedachtenenactiesvandepartnersgroterzijn.Ookzalgetrachtwordenderesultatenvandebeslissingenteoptimaliserenvoorhetgrootstegemeenschap-pelijkegoedinplaatsvaneenlouterekosten/opbrengstenbenade-ring.Tenderdezullendehulpmiddelendiedepartnerselkaaraan-reiken meer divers zijn en zullen de partners zich meer verant-woordelijkvoelenvoordebevredigingvanelkaarsbehoeften.Totslotzullenzezoweinigmogelijkeisenstellentenopzichtevandeandere.

Hoezwakkerdeemotionelebandtussendepartners,hoemeerhet liefdesprincipe verandert in een ‘kredietprincipe.’ De part-nersdoennogsteedsmoeiteomelkaargunstentedoenento-nenbezorgdheidtenopzichtevanelkaar,maarzewachtenaltijdopeenantwoordopdeverleendegunsteneninspanningen.Opdiemanierverlenenzehunpartnereigenlijkeenlangetermijn-krediet.

�2

Indiendekwaliteitvaneenrelatienogverderachteruitgaat,begintdeinteractietussendetweemensentelijkenopeenzakenrelatie.De partners lijken steeds meer op zakenpartners die samen eenonderneming leiden. Beslissingen worden zakelijk genomen enkunnenbestbegrepenwordenvanuiteenuitwisselingstheorie.

Indienderelatietotslothelemaalverwaterdis,beginnenmachts-verschillensterkdoortewegenenwordtde interactietussendepartnersbepaald door het‘egoïsmeprincipe.’ De persoon die degrootstemachtbezitisdoorgaansdiegenediedebeslissinginzijnofhaarvoordeelzalbeslechten.Hoegroterdiemachtisofwordt,hoe meer de persoon dergelijke beslissingen volgens Kirchler inzijnofhaarvoordeelzalafdwingen.

VolgensKirchlerishetdusessentieeldatbeslissingenovergeldal-tijdbekekenwordenvanuitdesterktevanderelatie.Dekwaliteitvan de relatie is volgens hem immers dé determinerende para-meterbijdergelijkekeuzes.

l

Tip 22 : Beslissingen binnen een relatie – ook financiële – kunnen niet losgekoppeld worden van de verhouding die de partners binnen die relatie hebben.

Soorten beslissingen

Economischebeslissingenbinneneenrelatie–geldbeheer,spa-renofuitgeven,beleggen–kunnenbeschrevenwordeninfunc-tievaneenaantalcriteria.Isheteenbeslissingdieuniekis–eenhuiskopen–ofregelmatiggenomenwordt?Watzijndekosten?Isereensymbolischebetekenisverbondenaanhetgoed–bijvoor-beeldeenwagen?Enisertotsloteeneffectvandebeslissingopeenofmeerledenvanhetgezin?


Vooreconomischebeslissingendievaakgenomenwordenhebbenwe,zonderdatwedatgoedbeseffen,zogehetenscriptsdiedergelijkebeslissingenautomatischlatenverlopen.Indienhetbijvoorbeeldom aankopen gaat van goederen of diensten die niet echt duurzijn,weinigsociaalprestigehebbenendeledenvanhetgezinnau-welijksbeïnvloeden,kunnenverschilleninopvattingentussendetweepartnerszonderveelinspanningopgelostworden.Inplaatsvan dergelijke beslissingen samen te nemen, neemt een van departnersdebeslissingalleen–uitgewoonteofnaenignadenken.

Hoeduurderdegoederenofdiensten,sociaalprestigieuzerofrele-vantervooriedereenvanhetgezin,hoewaarschijnlijkerhetisdatalleledenvanhetgezin–ookdekinderen–hunzegjewillenenzullendoen.Beslissingenwaarbijtweeofmeerpersonenbetrok-kenzijn,kunnenvolgensKirchleringedeeldwordenalnaargelangdepartnerseenverschillendeopiniehebbenaangaandedebeslis-sing.Depsycholoogonderscheidtdriesoortenpotentiëleconflic-ten:waardeconflicten,probabiliteitsconflictenendistributiecon-flicten.

Waardeconflictenontstaanwanneererfundamenteleverschillenontstaanindedoelstellingenvandepartners.Debeslissingbetreftdannietzozeerhetoplossenvaneenobjectiefprobleem,maarhetbeantwoorden van de vraag wat men waardevol acht. De manheeftbijvoorbeeldzinomeennieuwewagentekopen.Devrouwvindtdathetgeldbetergespaardkanwordenomlatereengroterhuistekopen.

Probabiliteitsconflictengaandanweeroverdefeitenenoptiesdiemeespelenbijeenbeslissing.Beidepartnerszijnheteensoverdewaarde en het belang van het alternatief, maar neigen naar ver-schillendevoorkeurenomdatzeandereinformatiehebbenofde-zelfdeinformatieopeenanderemanierevalueren.Beidepartnerszijnheterovereensdatereennieuwewagennodigis.Demanwileen monovolume. De vrouw eerder een break. De partners zijnbeidennoggeïnteresseerdomdesituatieobjectiefteanalyserenomzotothetbestealternatieftekomen.

�4

TotslotzijnervolgensKirchlerconflictendiegaanoverdeverde-lingvandekostenenopbrengstenoverdebeidepartners:zogehe-tendistributieconflicten.Eenkoppeldatelkaarnognietlangkent,twijfelteroveromsameneenhuistekopen.Devrouwheeftspaar-geld. De man niet. Hoe moeten de kosten verdeeld worden? Enmoetdittotuitingkomenineenongelijkeverdelingvandeeigen-domsrechtenophethuis?

l

Tip 23 : Waardeconflicten ontstaan wanneer er fundamentele verschillen ontstaan in de doelstellingen van de partners.

Beïnvloeding

Erich Kirchler vond dat er maar liefst 18 beïnvloedingstechniekenzijnomdeeconomischebeslissingineenbepaalderichtingtesturen(tabel2).Afhankelijkvanhettypeconflictendekwaliteitvanderelatie,werddooreenvanbeidepartnerseenbepaaldetechniekgebruikt.

Tabel 2. De 18 beïnvloedingstechnieken van kirchler

Overtuiging

1. Positieve emotie (manipulatie, humor)

2. Negatieve emotie (bedreigingen, cynisme, belachelijk maken)

3. Hulpeloosheid (hulpeloos of ziekelijk doen, wenen)

4. Agressie (geweld, pijn doen)

5. Beloning (diensten aanbieden)

6. Straf (hulpmiddelen terugtrekken)

7. Aandringen (argumenteren tot de andere toegeeft)

8. De scène verlaten (opgeven, de plaats verlaten)

9. Open informatie (openlijk praten over elkaars interesse)


10. Vertekende informatie (liegen)

11. Indirecte coalitie (de andere herinneren aan de behoeften van de kinderen)

12. Directe coalitie (praten in het bijzijn van anderen – bijvoorbeeld de kinderen)

conflictvermijding

13. Autonoom beslissen (een beslissing nemen zonder de partner te consulteren)

14. Beslissen volgens de rollen (de man beslist bijvoorbeeld altijd over financiële zaken)

15. Toegeven volgens de rollen (de vrouw geeft toe dat de keuze van de wagen een

mannenzaak is)

Onderhandelen

16. Afruil (boekhouden, de andere herinneren aan vorige diensten)

17. Integraal onderhandelen (een optimale oplossing zoeken die beide partners bevalt)

Beredeneerde argumentatie

18. Rede (op een emotioneel neutrale en objectieve manier praten, logische argumen tatie)

Bron : Kirchler, 1993, p. 426-427.

Een van de belangrijkste bronnen van invloed binnen de relatieblijftongetwijfelddegender-ofgeslachtsnorm.Demaatschappijschrijftimmersnogsteeds–vaakimplicietofverborgen–vooreengrootstukvoorwelkebeslissingeneenpartnerkanenmagnemen:devrouwalleswattemakenheeftmethetgezinendekinderen;demanhetextrafamilialeenhetwerk.Veranderendenormenheb-ben volgens Kirchler geleid tot een meer symmetrische en egali-tairerollenstructuurwaarbijhetresultaatereenisvanmeer‘ver-wevenheid en onderlinge afhankelijkheid in plaats van meerautonomievoordetweepartners’.

Naast maatschappelijke normen wordt de invloed ook bepaalddoorderelatieveinbrengvanfinanciëlemiddelen.Hetgaatomdezogehetenrelative resource contributions-theorie.Destellingisdatde persoon (meestal de man) die financieel het meest bijdraagtaan het gemeenschappelijke budget, de grootste onderhande-lingsmacht heeft bij economische beslissingen.Volgens Kirchlerwerd deze theorie in sommige gevallen inderdaad bevestigd. Inanderesituatiesdaarentegenbleekzenietoptegaan.

�6

Vandaag lijkendrieparametersde invloed ineeneconomischebeslissing te bepalen: de interesse in de uitkomst van de beslis-sing,kennisoverhetdomeinvandebeslissingendebeslissings-geschiedenis.Watdatlaatstebetreftiseenbeslissinginjevoordeelbeslechteneenuitkomstdieuiteraardgewaardeerdwordtdoorde‘winnende’partner.Tegelijkmoetze‘toegestaan’wordendoorde‘verliezende’partner.Eeneconomischebeslissingwinnen,bij-voorbeeld de aankoop van een nieuwe wagen, leidt volgens Kir-chlernietalleentoteenuitkomstdiewerdgewenst–namelijkdienieuwe wagen – maar ook tot iets immaterieels: de roes van deoverwinning.

VolgensKirchlerzijnbeslissingsoverwinningenimmateriëlezakendiegoedverdeeldmoetenwordentussendepartners.Volgensdewederkerigheidsregels moet een partner die vaak zijn invloedheeftlatengeldeninvorigebeslissingenende‘hoogstewinstheeftverzameld’, deze immateriële zaken terugbetalen door ook eenstoetegevenaandeverlangensvandeanderebijlaterebeslissin-gen. Volgens Kirchler ontstaan veel problemen tussen partnersindiendezeverhoudingscheefgetrokkenwordtenblijft.

l

Tip 24 : Een van de belangrijkste bronnen van invloed blijft ongetwijfeld het geslacht. De maatschappij heeft nog steeds erg strakke normen voor welke beslissingen nu precies door mannen en vrouwen genomen worden.

Rekening houden met elkaar

Geldproblemenenvooralhetfeitdatergeenrekeninggehoudenwordtmethetadviesvandeanderepartner,kunneneenrelatieiniedergevalstevigonderdrukzetten.VraagdatmaaraanGoedeleLiekens.DepartnervanLiekens,ChrisCockmartin,gingimmers


inzeemeteenzakenpartner.Liekenshadereenslechtgevoelbij:‘Hijhadzeertegenmijnzineenbedrijfopgestartmeteencompag-non waarin ik geen vertrouwen had.’ Dat vertelt ze in augustus2004aanDe Telegraaf.

Cockmartingingfaillieten‘datfaillissementkosttebijnaonshuwe-lijk.Temeeromdatikmijnmanvanafhetbeginduidelijkgemaakthaddatikdatbedrijfnietwilde.Maarwelalmijnspaarcentenver-loor.Ikstondweeropnul.’Liekensverteltdatzewoedendwasophaar man: ‘Hij had me van mijn veiligheid beroofd. Het woordscheidingistoenweleenpaarkeergevallenthuis.’

Hoemoethetdanwel?LucyKellawayisredactricebijdeFinancial Times. Haar echtgenoot besliste enkele jaren geleden zijn goed-betaalde job als journalist op te geven en een magazine uit degrond te stampen. Kellaway wist op dat moment dat het risicogrootwas:‘Bijeenmagazinemoet jebeseffendat–zelfsalsheteensuccesis–hetnauwelijksbreakevenzaldraaien.’

Voorwaarde was dus dat haar man slechts een beperkt deel vanzijnkapitaalinhetprojectzoustoppen.Bovendienwisthetpaardatzehetkondenrooienvanhet–weliswaarcorrecte–salarisvanKellaway. Er zijn immers beroepen die slechter betaald wordendanjournalistzijnbijdeFinancial Times.

‘Nietveelgeldverdienenisuiteraardnietleuk,’schrijftKellawayineenvanhaarwekelijksecolumnsoverditavontuur.‘Maarhet isevenmin een ramp – op voorwaarde dat er globaal bekeken vol-doendecashbinnenkomt.’Zeisvooralgelukkigomdathaarmangelukkig is.‘Deenigeslechtezakeninhet levenvaneenpartnerzijn verveling en je ongelukkig voelen. David lijdt aan geen vanbeide.Hijisgelukkigalseenjongen.Hijiseindeloosgefascineerddoordeartikelsdiehijpubliceert.Hijdoetietswaarinhijgoedis,waaroverhijcontroleheeftendathembovendienpassioneert.’

Zevergelijkthaarsituatiemetvrouwendieeenpartnerhebbendieveelgeldverdientmaardiewelongelukkigis:‘Danwordenze(de

�8

mannen)overgeslagenvooreenpromotieendanwordenzenogeensbitterook.Zebenijdenhetsuccesvananderen.Zewordencompleetonaangenaamommeeteleven.’

Kortom, Kellaway lijkt oprecht gelukkig met de situatie die haarpartner,zijzelfenhundriekinderendoorgepraatennadienopge-zethebben.Enzohoorthetooknatuurlijk.

l

Tip 25 : Hou echt rekening met de mening van de andere.

NV Ons gezin’

Sommigenradenkoppelsaaneenvermogensbalansvande‘nvOnsgezin’optestellen. InhetboekUw geld en uw levenvanKatrienGeeraertenDieterHaerensishetvolgensdeauteursnut-tigdeze‘inventarisoefening’temakenenmoetdezebovendienelkjaarherhaaldworden.

Netzoalseenbedrijfeenbalansheeftmetactivaenpassiva,heefteengezinvolgensdeauteurbezittingenenschulden.GeeraertenHaerens raden alle koppels dus aan een volledige lijst te makenvandezebezittingen(huis,pensioenvoorzieningen,wagen,…)enschulden.Zeschrijvenzelfdathet‘eenvervelendeklus’is,maar‘abso-luutnoodzakelijkomeenscherpzichttekrijgenopjevermogen’.

Ze verklaren niet waarom koppels dit scherpe zicht moeten krij-gen. Meestal hebben de paren wel een behoorlijk beeld van ditvermogen. De waarde van het huis min de hypotheeklening, despaartegoeden min persoonlijke leningen en de meeste koppelszijndaneigenlijkalbijnarond.Waarommoeteendergelijke‘ver-mogensbalans’ die totopdeeurocent klopt,eigenlijkgeconstru-eerdworden?Enjaarlijksnogeensherhaaldworden?

De invloed van geld op onze relatie ��

Hetdoeteenbeetjedenkenaanhethuishoudboekjewaarinjeop-schrijfthoeveeljepreciesuitgeeft.Dezeraadwordtsomsweleensgegevenaanmensendieeengatinhunhandhebben.Ookdezeoefeningiseigenlijknutteloos.Eendergelijkhuishoudboekjekanvolgens een redacteur van De Tijd ‘wonderen verrichten.’ Want‘wie een duidelijk overzicht krijgt van al zijn uitgaven, gaat auto-matischookminderuitgeven’.Isdatwelzo?

In een vorig boek schreef ik dat financieel succesvolle mensenzichhelemaalnietbezighoudenmethuishoudboekjesenvermogens-balansen.FinancieeladviseurRicEdelmangingbijvoorbeeldopzoeknaardegeheimenvandergelijkefinancieelsuccesvolleper-sonen in de vs. Zo vond hij dat – in tegenstelling tot wat velendenken–dergelijkemensenmaarheelweinigtijdstekeninhunpersoonlijkefinanciën.Edelmankwamuitopeengemiddeldevannauwelijksdrieuur.Permaandwelteverstaan!Inbegrepenindiedrieuurzijndanookdebetalingenvanfacturenenrekeningen.

Edelmanraadtdanookechtaannietmeertijddannodigaanjepersoonlijkefinanciëntebesteden.Ookvonddemandatfinan-cieelsuccesvollemensenzichalhelemaalnietbezighoudenmetbudgetten,huishoudboekjesofpersoonlijkefinanciëleplanning.

Endatconceptdruisttochweleenbeetjeintegendegangbareopi-nie.Jekanimmersgeenfinancieeltijdschriftopenslaanofeenbeurs-krantconsulteren,oferisweliemanddieaanraadtomhetvermogenvan‘nvOnsgezin’teberekenenof‘eenbeetjeslimteplannen.’

Indatlaatstezitweleenflinkstukironie.Ineenstukdatinhetmaga-zinevanhetAlgemeen Dagbladverscheen,kunnenweimmers lezendat‘eeneenvoudigfinancieelplanzo’n1500eurokost.Datlijkteenheelbedrag,maarheteenschijntjealsjebekijktwatjeermeewintaanrustenzekerheid’.Eenechtgoedetipdaarentegenisdie1.500eurogewoontebeleggenen…eenfiksewandelingmetdepartnertemaken.

l

Tip 26 : Sommigen raden koppels aan een vermogensbalans van de ‘nv Ons gezin’ op te stellen. Dat is evenwel puur tijdsverlies.

100

De kinderdip

DegrafiekendieinUw geld en uw levenstaanzijntrouwensnieteenscorrect.Zowordteen‘doorsneefinanciëlecyclus’afgebeeld.Vanafdetoetredingtotdearbeidsmarkttotenmetdepensioneringzijndeinkomstensystematischgroterdandeuitgaven.Concreetkanerdusoverdeheleloopbaangespaardworden.Indewerkelijkheidisditnietergrealistisch:erzijnimmersmomenten–doorwerkloos-heid,ziekteofscheiding–datdeinkomstentijdelijkniethogerzul-lenzijndandeuitgaven.Concreetwordtopdatmomentalontspaard.

Bovendienwordteentypischfenomeenvangezinnennietbelichtendatisdezogehetenkinderdip.Ofookwelgezinsdalgenoemd.BijGeeraertenHarensvertonendeinkomstenookeenmooistij-gendpatroon. Inwerkelijkheidtreedtrondde leeftijdvandertigjaareenenormedalingop.OnderzoekinNederlandweesuitdathetgezinsinkomenopdatmomenteenvaldoormaaktvangemid-deld14.000euro:van42.000euronaar28.000euro!

figuur 1. De kinderdip

Bron : Het Financieel Dagblad, 16/9/04, p.9.

De kinderdip

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

20 25 30 35 40 45 50 55

leeftijd


Vanafdatlaagtepuntbeginthetgezinsinkomenevenwelopnieuwtestijgentoteenniveauronddeleeftijdvijftigjaardatevenhoogligtalstoendepartnersdertigwaren.Deredenvoordezekinder-dipisuiteraarddateenvandepartnerszichvolledigofgedeeltelijkuit de arbeidsmarkt terugtrekt.Tijdens deze kinderdip is het bijveelgezinnenzodaterontspaardwordt.Erwordtmeeruitgegevendanerinkomstenzijn.Vaakloopterimmersopdekooptoeeenzwarehypotheek.Devoorstelling inUw geld en uw leven isdanookmisleidend.Endatkankoppelsalleenmaaronterechtdepres-siefmaken.

Waarom we steeds opnieuw dezelfde fouten maken

Genoeg evenwel over dergelijke nutteloze vermogensbalansen.Latenwehetevenhebbenoverdegelddemonenbinneneenrela-tie.Sarahiseenpatiëntvanpsychotherapeutedr.SusanForward.‘Wemakenvoortdurendruzieovergeld,’klaagtSarah.‘Enweheb-bendezelfderuziessteedsopnieuw.Jewordterrazendvan,hetiszofrustrerend.Naafloopzijnwehelemaaluitgeputenterneerge-slagen,’vervolgtdejongevrouw.‘Maarerverandertnooitiets,erkomtnooiteenoplossing.Ikwordergekvan!’

ForwardlaatdezepatiënteaanhetwoordinhaarboekMoney de-mons. Volgens haar worden partners gedreven door onbewusteconflicten en emoties die ze‘gelddemonen’ noemt. Dit is zo tel-kens‘alsereenpatroonontstaatvanruziesovergeld,alswegeldopeenbuitensporige,destructievemaniergebruikenofeenpart-nersteunendieditdoet’.Eigenlijk lijkendezegelddemonendusnog het meest op een bepaalde erg donkere versie van de‘stilleonderliggendestructuur’vanPamelaYork-Klainer.

102

Sarahwasbijvoorbeeldgetrouwdmeteenmandievoortdurenddetouwtjesinhandenwildehebbenenhaaralseenkindbehan-delde.Vanzijnkantbeschuldigdehaarmanhaardanweerervandatzegeldnodeloosoverdebalksmeet.VolgensForwarddienen‘huil-enschreeuwpartijenoverrekeningen,uitgavenenfinanciëleprioriteitenvaakomonzediepste,donkersteinnerlijkeangstenenonzekerhedenafteschermen’.

RuziesovergelddienenalsemotioneleuitlaatklepenstellenonsvolgensForwardinstaatindirectveelemotionelelastenvanonsafte schudden als onze gevoelens te ontoegankelijk of te beangsti-gendzijnomrechtstreeksonderwoordentebrengen.Zolangdezepatronenvolgenshaarnietblootgelegdworden,blij-venpartnerssteedsopnieuwdezelfdevruchtelozediscussiesovergeldvoeren.Desnoodsmeteenanderepartner.

Vraagisuiteraardofallemensenüberhauptwelgeholpenwillenworden.ClarissaPinkolaEstéssteltdatde‘psychevannatureookeen ingeschapen contra naturam-aspect, een “tegennatuurlijke”kracht heeft.’ Het contra naturam-aspect verzet zich volgens deschrijfstertegenhetpositieve;hetistegenontwikkelingentegenharmonie.

‘Hetiseenminachtendeenmoordzuchtigevijanddiezijnkopop-steekt tijdens de meest bezielde en gewichtigste plannen vanvrouwen.Wanneerhijmetzijnsnijwerkklaaris,blijvenvrouwenalsverdoofdachterenvoelenzezichtezwakommethunlevenvoort te gaan; hun ideeën en dromen liggen levenloos aan hunvoeten,’schrijftdetherapeuteinDe ontembare vrouw.

l

Tip 27 : Soms worden partners gedreven door onbewuste conflicten en emoties : ‘gelddemonen’. Dit is zo telkens ‘als er een patroon ontstaat van ruzies over geld, als we geld op een buitensporige, destructieve manier gebruiken of een partner steunen die dit doet.’


Interesse voor geldzaken

Geldzakenwordentypischbeheerddoordemanófdevrouw.AlswedehoofdredacteurvanhetmagazineUw Vermogenmogenge-loven, ishet tochvooraldemandiedaarmeebezig is.‘Ineersteinstantie mikt het tijdschrift dan ook op een mannelijk publiek,’verteltStefaanMichielseninDe Tijdbijdelanceringvanhetmaga-zineenkelejarengeleden.

Anekdotes én onderzoek wijzen er evenwel op dat ook heel watvrouwendefinanciëletouwtjesinhandenhebben.ZoverklaardeWalter Grootaerts openhartig dat zijn huidige vrouw zijn finan-ciëletoestand–eenpuinhooptotophetmomentdathijhaaront-moette–konnormaliseren.

In iedergeval,alsdepersoondiedefinanciënbeheertwegvalt–dooreenscheidingofeensterfgeval–staatdepartnerletterlijkindekou.Eenbelastingformulierinvullenwordteenhelskarwei.Enook het dagelijkse beheer van de geldzaken loopt niet echt vlot.Daarom is het belangrijk je tijdig te interesseren voor die zaken.Ookalisdatnietecht‘jeding’.

EmmaBruntschreefeenvandeessaysindereeks‘Geld’voorHet Fi-nancieele Dagblad.‘Pastoenikgescheidenwasenvoorheteerstvanmijn leven moederziel alleen woonde, begon ik te beseffen hoe ge-makzuchtigikaltijdovergeldzakenhadgeoordeeld.Opeenswerdende rekeningen naar mij gestuurd en die vormden al gauw een ge-duchtestapel.Hetliefsthadikookdezeenveloppennaardeprullen-mandverwezen,vooraldieblauwegriezels(nvda:belastingbrieven).’

Ze schrijft verder dat ze vroeger‘zulke onaangenaamheden’ aanhaarechtgenootoverliet.‘Dieklaagdedaarnooitover,zodatikmekoninbeeldendatgeldoninteressantwas.Hetzoumetrouwensnietverbazendatanderegetrouwdevrouwenernetzooverdachten,in het geniep natuurlijk, want het heeft wel wat, die lelieblanke,meisjesachtigeonschuld.’

104

Erisbovendieneenandereerggoederedenomjeteinteresserenvoorgeldzaken.Datisdatjeopdiemaniereenbeterekijkkrijgtophetfinanciëlereilenenzeilenvanhetgezin.WouterenSusanvor-men een paar en volgen een therapie bij Susan Forward. In eengespreksteltWouterdathijminderruziewilmakenendathijervooralbehoefteaanheeftdatzijnvrouwmindergelduitgeeftaandekinderen.

Inhunrelatiehadgeldtotdusvergroteverdeeldheidgezaaid.Hetwas volgens Forward dan ook belangrijk een manier te vindenwaaropzijdehuishoudelijkeuitgavenzoudenregelen.‘HetenigewatSallyvanhunfinanciënafwist,wasdathijhaarertijdenshunruziesvanbeschuldigdedatzijerzichnietsvanaantrokhoewei-niggeldernaaftrekvanbelastingenlastenoverbleef.’

Volgensdepsychotherapeutewasditgebrekaaninformatiemak-kelijkoptelossen.Zesteldevooromvanafdansamenderekenin-gen af te handelen. ‘Ze konden dan samenwerken in plaats vanelkaar tegen te werken. De harde informatie zou Sally bevrijdenvanWoutersafkeurendesteminhaarhoofddiemaaktedatzezelfsvandekleinstekoopafzag.EnWouterzouverlostzijnvanhetge-voel er alleen voor te staan en als enige verantwoordelijk te zijnvoorfinanciën.’

l

Tip 28 : Interesseer je tijdig voor geldzaken.

Ook een portie consuminderen voor u ?

Volgens hoogleraar Juliet Schor, economiste aan de beroemdeHarvardUniversity,waseindjaren’90maarliefst20%vandeAme-rikaansebevolkingaanhetconsuminderen.Simple livingheethetdaartrouwens.Overhetfenomeenschreefzeoverigenseenaardig


boek:The Overspent American.Consuminderenisuiteraardafge-leidvanconsumeren.Inde‘dikkevanDale’vindtuhetwoord(nog)niet.Daaromook,wathoudthetbegripnu juist in?En ishetmisschienzinvolomookteconsuminderenbijons?

Misschienherinnertuzichnogdevrekkenbewegingvaneenaan-tal jarengeleden.Erwerdtoenbijvoorbeeldvoorgesteldomeentheezakjemeermaals tegebruiken.Ofomuitgebruikteenvelop-pennieuwetemakendoorzegewoonomtekeren.Vandaaghoorje–gelukkigmaar–weinigmeervandeze‘beweging’.Consumin-derenheeftdaariniedergevalnietsmeetemaken.Omeenvoor-beeld tegeven.Consuminderaarszijnniet tegenwagens.Wel te-gendebenzineslurpendesuvs.Datheeftnietsmetzuinigheidofzelfsvrekkigheidtemaken,maarallesmetgezondverstand.

Demotivatievanconsuminderaarsistrouwensineersteinstantieniethetmilieu.Hetisnatuurlijkmooimeegenomendatje‘ecolo-gische voetafdruk’ kleiner is dan die van de gemiddelde mede-mens.Waarhetwelomgaatisdatjegewoonvermijdtverslaafdteraken aan mateloos consumeren. Ook hier verschilt deze bewe-gingdusvandeecologischehardliners.

Watdaarentegenvooropstaatbijconsuminderaarsisdekwaliteitvanhetleven.Hetisdanookniettoevalligdatvoorvechtersofon-derzoekersvandezestromingdeprincipesookwerkelijk inhuneigenleventoepassen.ZohebjeinNederlandMariusdeGeus,po-litiek filosoof aan de universiteit van Leiden. Hij werkt bewustparttime.Ineeninterviewmetde Volkskrantzegtdemanhierover‘Ikkannudoordeweekseenwandelinggaanmakenofindetuingaanwerkeninplaatsvaneenwetenschappelijkartikelteschrij-ven of veertig papers na te kijken. Ik ben nu minder afhankelijkvanhetsysteem.Ikkanmijneigenkeuzesmaken.’

DeGeusschreefenkelejarengeledenhetboekThe end of overcon-sumption. Towards a lifestyle of moderation and selfrestraint.Hijisdan ook bijzonder goed geplaatst om enkele ideeën over consu-

106

minderenteverwoorden.Ineeninterviewmetde Volkskrantstelthijondermeerdatdehuidigeeconomischerecessieeenwindow of opportunitykanbiedenvoorhetconsuminderen.Inzijnboekstaan trouwens de Amerikaanse downshifters centraal, over wieJulietSchorhetheeft.HetiswellichtnietoverdreventestellendatdebewegingdanookinEuropaindetoekomstnogaankrachtzalwinnen.

OverdeconsuminderaarsdieevenmethetvliegtuignaarBarce-lonawillen,isDeGeustocheenstukradicalerdanwezoudenver-wachten.Zijnargumentisdatdelageprijsvoorhetvliegtuigticketnietallerelevantekostenincalculeert.Zohebjehetlawaaiendepollutie.Economistensprekenindatverbandvanexternekosten.Dezekostenzittenevenwelnietineenticket.

Datfilosofeneenbronkunnenzijnvoorconsuminderaars,blijktook bij De Geus. Hij verwijst spontaan naar Plato en Aristoteles.‘Dezefilosofenwezenopdeingebouwdebehoeftevanmensenombetekenistegevenaanhunleven.Datkonvolgenshenbeterdoorietstebetekenenvooranderen,doorvriendschappenoptebou-wen,dandoorspullenteverzamelen.’

GraagzoudeGeuszichtotslotbezighoudenmetdevraagwaaromsommigemensenblijkbaarontvankelijkerzijnvoorconsuminderendananderen.Hijvermoedtdathetietsmetlevensfasetemakenheeft.Jongerenzijnbijvoorbeeldheelbevattelijkvoorreclame.Studentenweerniet.Iniedergevalzalhijzichmaarhalftijdsmethetprobleembezighouden.Dekwaliteitvanzijnlevenisimmerstebelangrijk.

AanhangersvanhetconsuminderenhalenookvaakEpicurusaan.Vreemdopheteerstegezicht. Isepicurismenunetniet juisthetomgekeerde?Genotzuchtengeneigdheidtotzinnelijkheidenwel-lust?Wel,dathebbenmensennadienbedacht.InessentieleerdeEpicurusdatjuistde‘geestesbeschaving’hethoogstegoedisvandemens.Netzoalsditvoorconsuminderaarshetbelangrijksteis.OokatEpicurusopfeestdagenopzettelijknogsoberderdannor-maal.Misschieneenideetjevoordeschrokkerstijdensdeeinde-


jaarsfeesten?Strevennaarrijkdomweeshijafomdathetdemens‘rusteloosenontevreden’maakt.Klinkt in iedergevalbekendenzeermodernindeoren.

Indien we aan miljonairs denken, zien we onmiddellijk casino’s,wereldreizen, luxueuze jachten en dure juwelen. Het werkelijkebestedingspatroonvanmiljonairsisechteropvallendsober.Zekerwat de zogenaamde luxegoederen betreft. Zo willen ze bijvoor-beeldvooreenuurwerkmaximaalslechts500$betalen.Eigenlijkhouden ze zelfs helemaal niet van consumeren. Bovenaan hunlijstjemetfavorietevrijetijdsbezighedenstaannamelijkfamilialeonderonsjes en bijeenkomsten met vrienden. Dat blijkt uit eenonderzoek van de Amerikaanse onderzoekers Danko en Stanley.Kortom,hetechtegelukligtnietinzoveelmogelijktekopenmaarin het gezelschap van familie en vrienden te vertoeven. Plezierwordtdusnietingelduitgedrukt.

Erisweleengemeenschappelijkkenmerkdatalleconsuminderaarsgemeenhebben:zezijnzeerzelfverzekerd.Logisch.Hetgaatim-mersomeenbewustekeuze.Dezebevindingsluittrouwensmooiaanbijeenrecentonderzoekdatsteltdatmensendiestrevennaaralmaar meer geld en goederen eigenlijk zeer onzeker zijn. Doormeer te consumeren proberen ze alleen – tevergeefs trouwens –datgevoelvanonzekerheidwegteduwen.

De aanhangers van deze nieuwe stroming hebben geleerd allesmeteenkorreltjezouttenemen.Zezijnzekernietfanatiek.Heb-benzezinomeencitytripnaarBarcelonatemaken,dandoenzedattochgewoon.Waarhetomgaatiskeuzevrijheid.Zijwillendekeuzemaken,endezekeuzenietaananderenoverlaten.WaarzeweltegenzijnisdatsommigejongerenhetinternetsystematischafschuimenopzoeknaareenlastminuteticketrichtingBarcelona,omdaareennachtjedoortezakkenendevolgendedagweerge-woondedraadoptepikken.Endatkeeropkeer.

DaarnethaddenwehetevenoverEpicurus.OokAristotelesheeftvolgens de voorvechters van het consuminderen zinvolle zaken

108

overdatonderwerpgezegd.Zohaddezelaatstehetbijvoorbeeldover de ‘gulden middenweg’. Aanhangers van consuminderenzijnimmersaltijdopzoeknaardezeberoemdemiddenweg.Ofdestoïcijnen.Volgens Joep Dohmen, Nederlands filosoof en auteurvanhetboekOver levenskunst, lettendestoïcijnenheelgoedophetbelangvanhuneigenactiviteitenvoorhetgeheel.

Hetiswellichtniettoevalligdatdebewegingvanhetconsuminde-renjuistindevszogoedaanslaat.Erwordtimmershardgewerkt.Tehardzelfs,volgenssommigen.ZosteltJohndeGraaf,coördina-torvandeTake Back Your Time-dag,datAmerikanenopjaarbasis350uurmeerwerkendanEuropeanen.Ofomgerekendmaarliefstnegenvolleweken.DeeersteTake Back Your Time Back-dagwerddanookgeorganiseerdop24oktober2003.Ookin2004vieldedagop diezelfde datum. Uitgerekend… 9 weken voor het einde vanhetjaar.

Kortom,vooreenkoppelishetzinvolomnategaanofernieteenversnellinglagergeschakeldkanworden.Consuminderenkaneenverstandigekeuzezijn–indienbeidepartnerserhetovereenszijn.

l

Tip 29 : Consuminderen kan volgens sommigen een valabel alternatief zijn.

Stelt de nieuwe beweging van het consuminderen wel de goede vraag ?

In Amerika bloeit een nieuwe ethiek van soberheid die instellin-genalskredietkaarten,beroepstrouwendeobsessiemeterfenis-senverwerptenkiestvooreenverstandigbeheervanbehoeften.


VolgensdeFransefilosoofPascalBrucknergaathethieromeenmediahype, een tijdelijk berouw aan de vooravond van nieuwe,noggroterekoop-enconsumptieorgieën.Tochishetsymptoma-tischdaterinhethartvandefinanciëlewereldtwijfelsrijzenoverderechtmatigheidvanhetsysteemendatertegelijkeenpleidooigehoudenwordtvooreenaangenamerbestaan.Eenbestaandatniet volledig beheerst wordt door de logica van het bezit en dekunstmatigebegeerte.

Hetantwoordopdevraagbovenaandezebladzijdeisdusresoluut‘nee’–althansvolgensBruckner.Deechteénpragmatischevraagisvolgenshemwelkeprijsweeigenlijkletterlijkwillenbetalenomgeldtehebben.Hoeveelplaatswillenweervoorvrijmaken?Alswenietbezetenwillenwordendooronsbezit,danishetvolgensdeFransefilosoofbeteromonzeuitgaven,alsmanieromonzeharts-tochtentebevredigen,tebeperken.Enmeerruimtetegevenaandeechteliefdeenhetspiritueleinplaatsvanonseindeloosindeschuldentesteken.

Jean Chatzky geeft praktische tips hoe we dit ook praktisch kun-nen verwezenlijken. In Pay it down stelt ze een concreet elfstap-penplanopomeenschuldpositieomtezettenineenvermogens-positie.Stapzevenvolgensdeze–overigensintelligente–schrijfsteris gewoon minder uit te geven.‘Waarom geven we immers gelduit?’vraagtChatzkyzichaf.‘Somsomdatweietsechtnodigheb-ben.Wemoeteneenlekkenddakwellatenrepareren.Wehebbeneenautonodig.Envoedsel.’

Maar meestal kopen we dingen omdat we ze willen, schrijft ze.‘Wewillenuitetengaanomdatweeenzwaredaghebbengehad.Wewillenhetnieuwstemodelgsm.Wewillenergoeduitzienenonsvooralgoedvoelen.Enwedenkendateennieuwewagen,nieuweschoeneneneennieuwehandtasonsdatgevoelzullenleveren.’

UiteindelijkverteltChatskydezelfdeboodschapalsBruckner.Al-leenenigszinsandersverpakt.EenboodschapdietrouwensooktevindenisinhetonderzoekvanStanleyenDankonaarhetwerke-

110

lijkelevenvanfinancieelsuccesvollemensen.MaarChatskymaakthetookheelergpraktisch.Enwaaromookniet?Metvragenzoalsdeze:‘Iseenduurabonnementopdefitnessclubwelechtnodig?’Zeraadtaantekijkennaardefrequentievandebezoekenendittegenoverhetlidgeldteplaatsen.Iemanddiezeldenindegymzaalkomtbetaaltvolgenshaarweleenerghogeprijsvoorwatzinsbe-goocheling.

Zevraagthaarlezersdezelfdeoefeningtemakenmetanderekos-tenposten.Zoalsbijvoorbeelddeinternetaansluiting.Vooriemanddie het internet intensief gebruikt, kan deze maandelijkse kostwellichtteverantwoordenzijn.Maariemanddieslechtsafentoesurftominformatieoptezoeken,dieoverigensookopeenanderemanierteverkrijgenis,kanvolgensChatzskymisschienhetabon-nementgewoonopzeggen?Ofhetinternetindeopenbarebiblio-theekgebruiken?

DeboodschapvanChatszkyisdusgoedoptelettenmetdienstendieautomatisch–bijvoorbeeldelkemaand–afgerekendworden.Deaanbiedersvandergelijkedienstenwetenookdat–zodraeenabonnement afgesloten is – mensen een psychologische weer-standhebbenomhetabonnementoptezeggen.Datistrouwensookderedenwaaromchuggers–mensendiejeopstraatinnaamvaneenliefdadigheidsinstellinglastigvallen–deopdrachtkrijgenslachtoffersovertehaleneenpermanenteofbestendigeopdrachttotbetalingvaneenmaandelijksesomtelatentekenen.

l

Tip 30 : Let goed op met diensten die automatisch elke maand afgerekend worden. De aanbieders van dergelijke diensten weten dat ook – daarom proberen charitatieve instellingen u een doorlopende opdracht in hun voordeel te laten openen.


Onopvallende consumptie

ThorsteinVeblen introduceerde in 1899 het concept ‘opzichtigeconsumptie’.Veblenbeschouwdedezevormvanconsumptievoorde rijken toen als de sleutel tot maatschappelijke status.VeblenschrijftinzijnboekThe leisure classdat‘debasiswaaropeengoedenaaminiederesterkgeorganiseerdeindustriëlesamenlevinguit-eindelijkberust,financiëlekrachtis.Hetmiddelomfinanciëlesterktetetonen,enduseengoedenaamteverwervenoftebehou-den,zijnvrijetijdeneenopzichtigeconsumptievangoederen.’

AuteurRichardConniff stelt in Beestachtig rijkdatermetdeze‘opzichtige consumptie’ verschillende problemen opduiken. Heteerste probleem is dat er nooit een standaardmiddel geweest isomrijkdomtetonen.Eenanderprobleemisdatiedereenhetkandoen – althans een tijdje. Met andere woorden: sommigen zijndusgewoonsnellerbankroetdananderen.TotslotstiptConniffaan,datalsjegenoeggeldhebt,‘hetuitknobbelenvanwelkekos-tenpassendzijn,steedsingewikkelderwordt’.

Kortom,deauteurvanBeestachtig rijkwijstopeenparadox:‘Uit-eindelijkbeginthetveelrijkemensentedagendatzelfsditsoortvertoon hun niet de maatschappelijke standing bezorgt waar zenaarstreven.’Bijmensenzendtdewensomalteopzichtigtezijnwatbetreftrijkdomeigenlijkdetegengesteldeboodschapuit,daterietsmis is, ietsniethelemaalkloptaandepersoondieermeetekooploopt.

ToendesuccesvolleAmerikaansejuristAlanGrubmaneenRolls-Roycekocht,vroegeengoedevriendvandemanomdiewagenonmiddellijkwegtedoen.‘Hetwasalsofikeenknipperendeneon-reclameopmijnvoorhoofdhad:nouveauriche.Alshetnouuit-ging,ginghetveau(kalf)aan.’

HetprobleemmetdeRolls-RoycewasnietalleendatdievolgensConniffzo’nonbeholpenpogingvormdeommetzijnrijkdomte

112

pronken,maardatGrubmanhetbovendienecht iedereenwildelatenweten.‘Enhetdewereldlatenwetenisietswateenrijkenietbehoort te doen: het is immers een affront tegen andere rijken,’schrijftConniffterecht.

DekunstvanhetrijkzijndraaitdusvolgensConniffeigenlijknietom opzichtige consumptie, maar om onopvallende consumptie.‘Of,omVeblendeeertegevendiehemtoekomt:hetdraaitomop-zichtige consumptie die discreet, ja zelfs heimelijk, tentoonge-spreidwordt.’

Datiseenmogelijkheid.Eenanderemogelijkheidisgewoon,zoalswedaarnetreedsschreven,minderteconsumeren.InThe Million-naire Next DoorvanThomasStanleyenWilliamDankowordtal-vastditpatroonteruggevondenbijfinancieelergsuccesvollemen-sen. Het gaat om een diepgaande studie naar de levensstijl vanAmerikaansedollarmiljonairs.Hiervoorwerden733personenuit-gekozendierepresentatiefzijnvoordezegroepsuperrijken.

Watindeeersteplaatsopvaltbijhettypischeprofielvanzo‘nmil-jonairisdathijofzijnietechtvoldoetaanhetstereotiepebeelddatwehebbenvanzoiemand.Wiehadimmersgedachtdatdepart-ners van de meesten onder hen immers kortingsbonnen gebrui-kenbijhetwinkelen?

Interessant is dat we heel wat kunnen leren van deze mensen.Wantnagenoegalledollarmiljonairshebbenhunrijkdomzelfver-gaard.Ookdatkloptniethelemaalmetdebedenkingdatdemees-tenwelhunfortuinzullengeërfdhebben.

Hetwerkelijkebestedingspatroonvanmiljonairs isopvallendso-ber.Bovenaanhunlijstjemetfavorietevrijetijdsbezighedenstaattrouwens de familie. Kortom, misschien bestaat de opzichtigeconsumptievanVeblennuweluithetfeitdatderijkenhelemaalnietconsumeren.Oftochveelminderdanwedenken.


Mannen, vrouwen en het peterprincipe

Dr.LaurencePeterwerdonsterfelijkmethetnaarhemgenoemdepeter-principedatsteltdatelkewerknemerineenhiërarchiegewoonlijkzalstijgentotzijnniveauvanincompetentiebereiktis.DegenialestripDilbertvanScottAdamsistrouwensindirectopditprincipegebaseerd.

InteressantisdatPeterintalrijkeboekenwaarschuwtvoordevast-stellingdatditprincipeookinanderedomeinenaanwezigis.OverhethuwelijkbijvoorbeeldformuleertPeterhetprincipealsvolgt:‘Deechtgenotenzullenhuneigenhiërarchiescheppenentenslot-tehunsocialeenseksueleverwachtingenopschroeventoteenni-veaudatbovenhuncompetentieligt.’EigenlijklijktPetermetdieraadnogmeestoppraktischfilosoofLouMarinoffdieaanraadtdeverwachtingen–inalledomeinen–gewoonterugteschroeven.

Nogrelevanter isderaadvanPeter inzakehuizen. InGroot-Brit-tannië – waar de registratierechten een stuk lager liggen dan bijons–isheteennationalesportgewordenomdehuizenladdertebeklimmen.Eenjongkoppelstartmeteenbescheidenwoningenprobeert zich geleidelijk te verbeteren. Een concept dat perfectvergelijkbaarismetdecarrièreladderinondernemingen.

AlswedegedachtegangvanPeterophetvlakvanhuisvestingmo-gentoepassen,zullenmensenzichopeenbepaaldmomentquahuisbovenhuncompetentiebevinden.IneenwerkbeschrijftPeterinderdaaddezesituatie.‘DeheerenmevrouwUnkerhaddentienjaarlangeenvoudigmaarprettigineenoudhuisgewoond.ToenerfdemevrouwUnkereenaantalwaardevolleschilderijenvaneentanteinFrankrijk.Zebesloothaarburenteimponerendooralleschilderijeninhaarhuisoptehangen,maarkwamalgauwtotdeconclusie dat ze uit de toon vielen tussen de oude spullen. Zekochteenoosterstapijtomzebetertedoenuitkomen,maardatvondzetochnietgenoeg.Deburen,metwiezevroegeropgoedevoetstonden,gingenzichminderophungemakvoelenindatele-gantehuis.Uiteindelijkwistzehaarmanteovertuigendatdebuurt

114

nietgoedgenoegwasenkochtenzeeendureflat.MijnheerUnkerhad extra werk moeten aannemen om de flat te betalen. Aange-zien hij vaak moe en kribbig thuiskwam begon mevrouw Unkerhemtezienalseenonbeschaafdheerschap.Zijscheiddevanhem.’

HetverhaaloverdeUnkerslijkteenbeetjeopeenparodie.Maarikleerdeeengezinkennendatzichookwildeverbeterenendehui-zenladderwoubeklimmen.Zeverkochtenhungezelligehuisenbegonnenaandebouwvaneennieuwengroothuis.Alleenhad-den ze het kostenplaatje enigszins onderschat. Uiteindelijk washethunbedoelinginhetnieuwehuistetrekkenzodradeonder-vloergegotenwas.Geldvooreenvloerbekledingwasertochniet.

Dekernvanhetpeterprincipeopenbuitenhetwerkisescalatie.Vóórdeontdekkingvanhetpeterprincipewerdvolgensdeauteurescalatiezeernuttiggevonden.Hetverkrijgenvanmeergeld,meermacht, meer maatschappelijk aanzien werd beschouwd als eendeugd.EscalatieisvolgensPeteropzichnietkwaad,alszijmaarbijdraagttotoverleving,veiligheid,ofeenesthetischofhumanitairdoel.Eenescalatiedietothogebloeddrukleidt,toteenmaagzweer,doenwatdeburendoen,kopenwatnietgebruiktwordt,milieu-verslechtering en buitensporige macht, vernietigt volgens Peterhetleven.Enofdemangelijkheeft.

l

Tip 31 : Pas op voor het peterprincipe – ook in ons privéleven.

Verstoord evenwicht

Wat gebeurt er eigenlijk met een relatie wanneer het evenwichtverstoord wordt door werkloosheid van een van de partners ofdoor een persoonlijk faillissement, vraagtViviana Zelizer in The purchase of intimacy.


‘Hoeherschikkenoudersenkinderenhunonderlingerelatieseneconomische transacties?’ is met andere woorden de kernvraagalsdeledenvanhetgezinmet(financieel)onheilgeconfronteerdworden.

Zelizeronderscheidttweesoortendergelijke‘schokken’:derelatievanhetgezinmetdebuitenwereldwordtverstoordéndebetrek-kingen binnen het gezin worden door elkaar geschud.Voorbeel-denvandeeerstesoortzijnwerkloosheid,faillissementofeenna-tuurramp. Voorbeelden van de tweede categorie zijn ernstigeziektevaneenvandegezinsledenofechtscheiding.

Volgensdeauteur ishetzodatbeidetypesschokkenmetelkaarinterageren.Indieneenlidvandefamiliedegevangenisinvliegt(eerstecategorie)heeftdatonvermijdelijkzijneffectopderelatiesbinnenhetgezin.Omgekeerdhebbeninternestrubbelingenookhunimpactopderelatievanhetgezinmetdebuitenwereld.

VolgensZelizergebeurtietsmerkwaardigsalsgezinnengeconfron-teerd worden met tegenslag van de eerste categorie. Sommigenbetrekken kinderen op dat moment willens nillens bij de‘finan-ciëlegeheimen’vanhetgezin.Ditkanvoordekinderenintimide-rendzijnalszevoordieninrelatieveovervloedleefdenzonderzichookooitmaarbekommerdtehebbenovergeld.Eenjongevrouwverteltdatzealsoudstekindplotsverplichtwerdomallestewetenoverdegezinsfinanciën,dehypotheekenderekeningen.‘Ditwasangstwekkend.Jevraagtjeimmersafwelkgevaarerdreigde,’ver-teltdevrouw.

Zelizer merkt nog iets anders op: mannen zijn niet geneigd omfinanciëlehulpaanfamilieledentevragenalshetslechtgaat.Meteengrapjezoujekunnenstellendatzehungedragbijhetkaart-lezenhiernogeensdoortrekken:alsze(financieel)verdwaaldzijn,weigerenzeimmersomhulptevragen.

Alshetwaterechthelemaalaandelippenkomtenhetgezinfail-liet dreigt te gaan, is er opnieuw een discrepantie tussen man-

116

nen en vrouwen.‘Mannen trekken zich volledig terug,’ schrijftZelizer. Het gevolg is dat de vrouw de vuile financiële klussenmagoplossen:hetbeantwoordenvandetelefoonalsdeschuld-eisers zich laten horen en het beantwoorden van brieven vanincassokantoren.

Eenanderestrategiediegezinnendanweerkunnentoepassentenopzichtevanhunkindereniszevolledigtewillenafschermen.Zogeeftzehetvoorbeeldvaneenvrouwdiehaar11-jarigezoonver-telt dat de telefoon afgesloten is ‘omwille van mechanische pro-blemen’endatde‘wagenwasweggesleeptomdatdeophangingstukwas’.Dezepoppenkastwerktetotdetandartsnogweigerdetewerkenaandebeugelvandejongenvooraleerhijbetaaldzouwor-den.Devrouwverteltdatdejongenuitleggenwaterpreciesfoutwasgegaanenhoehetzijnlevenzouverandereneenvandemoei-lijkstedingenwasinhaareigenleven.

l

Tip 32 : Wees erg voorzichtig als je kinderen betrekt bij je financiële problemen.

De invloed van geld op relaties

DecorrectestellingvanVivianaZelizerisdusdatgeldeenenormeinvloed heeft op de relaties van gezinsleden. ‘Naarmate gezins-leden geconfronteerd worden met werkloosheid of faillissement,moetendegezinsledennietalleenhunfinanciënopordezetten,maarookhunrelaties.Kinderenenouders,mannenenvrouwen,maar ook andere familieleden moeten nieuwe manieren beden-kenomhunintiemerelatieseneconomischetransacties–somsopeenpijnlijkemanier–opnieuwopelkaaraftestemmen,’schrijftdeauteurinThe purchase of intimacy.Ditisvolgenshaarnoghetmeestduidelijkbijeenscheiding.


EenvoorbeeldvindenwebijgroenteboerFrançoisDeKelveruitLeefdaal.Demanhadeenboelzwartgeldverzamelddoordefis-cus op te lichten. Het systeem van de man was eigenlijk verras-sendsimpel.Elkefactuurdiedemannaarzijnbuitenlandseklantstuurde,werdopgesplitstineenofficieelgedeelteeneentweedevalsefactuur.Dezetweedefactuurwerdopeenbuitenlandsereke-ningbetaald.Bedoelingwasuiteraardjaarlijkshonderdduizendeneuro’suithetzichtvandebelastingentehouden.

Deoplichtingkwamaanhet lichtdooreenmisnoegd iemand.Geenvoormaligpersoneelslid,zoalszovaakbijfraudezakeninhetbedrijfslevengebeurt,maarweldeex-vrouwvanDeKelver.Die vond dat ze in het ootje werd genomen door haar voor-malige echtgenoot bij de echtscheiding. Aangezien De Kelverimmerseenbergzwartgeldverzameldhad,kreegdevrouwnietwaaropzevonddatzerechthad.Demanhielddatzwartgeldimmers buiten de scheidingsregeling. Dom uiteraard van deman–achterafbekeken.

Ineenreeksover(v)echtscheidingenstondenkelejarenlaterindekrant De Standaard de volgende kop: ‘Ruzie tot de allerlaatstecent’. In het verhaal vertelt de 24-jarige Saar over de moeilijkeechtscheiding van haar ouders. Aan de journaliste vertelt ze dathaaroudersletterlijk’voorelkecentgevochtenhebben’.

Omdiestrijdtevoerenbeslistenzezelfsopeenbepaaldmomentelk een advocaat in te schakelen. ‘Mijn zus en ik zagen dat nietgraaggebeuren,maarwedurfdenhenernietopaantespreken.Devriendvanmijnzusheeftdanzijnmoedbijeengeraaptenhenaangespoordomzelftoteenakkoordtekomen.’Eenergwijzebe-slissingoverigens.

Het meisje vertelt dat het gevecht voor ‘het huis, de lening, demeubelenendefoto’s’haarergheeftgetekend.Ookheeftzenoggeen langerelatiegehad.‘Ikontwijkconflicten. Ikkandaarechtheelslechttegen.Ikbennoglieveralleendandatikineenmoei-lijkerelatieverzeildraak,’verteltzeverder.

118

UiteenBritsonderzoekblijktoverigensdatvrouwenbijeenschei-dingmeeruitdebrandslependanhunmannen.Vaneenlijstvan24voorwerpeneisenvrouwener16op,mannenslechts6.Nietdatdevrouwendievoorwerpenwillen,maar‘zewildenvooraldathunman er niet mee ging lopen’. Over het huis wordt uiteraard hethardstgevochten.Tochisereengrootverschiltussenmannenenvrouwen:slechtséénopdriemannenwilhethuisecht.Bijvrouwenisdatéénoptwee.Hetresultaatisdatvrouwenvakerdanmannenindegezinswoningblijftwonen:46procenttegenover23procentmannen.

Vaakhebbenmannennadienspijtdatzehethuiszogemakkelijkgelosthebben.In2005leerdeikbijvoorbeeldeenverkopervaneenbouwondernemingkennendiebijdescheidingzijnvrouwgroot-moedig het huis naliet. Daar had hij snel spijt van toen hij voorzichzelfeennieuw(duur)huiskocht.

l

Tip 33 : Een goede relatie kan nuttig zijn … ook als deze officieel voorbij is.

Waarom intelligente vrouwen toch voor kwakzalvers vallen

VivianeZeligersteltdateenrelatiedanigopdeproefgesteldkanwordendooreenfaillissementofdewerkloosheidvaneenvandepartners.Eenandereernstigebedreigingvoordesereniteitbinnenhetkoppelwordtgevormddoorfoutefinanciëlebeslissingen.

In2005leerdeikGuykennen.Eensympathiekemandiemeinver-trouwen nam. Hij vertelde me dat hij begin jaren 2000 een aan-delenleasecontract had getekend. Uiteraard had hij – gezien de


turbulenteperiodeopdefinanciëlemarkten indeperiode2000tot2003–nognietveelplezieraanzijninvesteringbeleefd.Inte-gendeel.Ophetmomentdathijmijaansprak,wasnietalleenzijnhele kapitaal weggevaagd, hij had bovendien een enorme rest-schuldopgebouwd.

HetpijnlijkevandezaakisdatGuymeverteldedathijdeze‘beleg-ging’inoverwegingwildenemenomdatzijnvrouwhem–terechtoverigens–vandevoordelenvandiversificatiehadovertuigd.Al-leenwasdepraktijkenigszinsontgoochelend.Guygaftoedatdezefoutebeslissingernstigedrukopzijnrelatiezette.Hijverweetzijnvrouw dat hij door haar de aandelenleaseconstructie in overwe-gingwildenemen.Zijverweethemdanweerdathijzichhadlatenbedotten.

Er is een interessant fenomeen: mannen laten zich oplichtendoor personen die (harde) financiële constructies voorstellen.Constructies die evenwel in werkelijkheid op los zand gestoeldzijn.Vrouwentrappendanweerindevalvanbedriegersalserietsesoterischofnew age-achtigaanverbondenis.Vraagisdanuiter-aardwaaromintelligentevrouwendergelijkenonsenswillenge-loven.

NeemnuhetvoorbeeldvanIngeborgSergeant.InhaarboekWie ben je eigenlijkgeeftzetoeinhetverledenfoutefinanciëlebeslis-singen genomen te hebben.We lezen dat het boekhoudkantoordat haar zaken beheerde en haar belangen had moeten beharti-gen,ernstigefoutenhadgemaakt.Hetgevolgwarenaangetekendebrievenvandebelastingen,geblokkeerderekeningeneneenfinan-ciëleputvanenkelemiljoenenfrank.

DefoutdieIngeborgmaakte,isdatzezichnietinteresseerdevoorhetfiscale,boekhoudkundigeenfinanciëleluikvanhaaractivitei-ten.‘Ikwildegewoonnietbezigzijnmetdingenwaariktochnietsvanbegreep.’Nunogvindtzeditalles‘tebeklemmend,’schrijftze.‘Ookalstaatmijnnaamopdepapieren,opdeeenofanderema-nierblijfikerlieverzovermogelijkvandaan.’

120

Zebespreektditprobleemmethaar‘leraar’RolandVerschaeve,co-auteurvanhetboek.DemanisduidelijkindebanvankleurenenverteltIngeborgdat,inverbandmetditconcreteprobleem,‘haardonkerroodvanzelfsprekenduiterlijkooktedonkerwordt.’Endatisnietgoednatuurlijk.Omeengoedeboekhoudertevinden,raadtVerschaevehaaraan‘haarharttevolgen.’Zemagditvooralnietteveelberedeneren,wantdankomtze‘inhaarmannelijkehersen-helft(sic)enherhaalthetpatroonzich’.

Klinkklarenonsensnatuurlijk.MaarIngeborgvindtuiteraardalleswathaar leraarVerschaevevertelt fantastischenzalduswellichtdeze‘raad’volgen.Raaddieuiteraardnietswaardis.

l

Tip 34 : Mannen en vrouwen laten zich op een andere manier oplichten.

Eindelijk de perfecte methode om alles eerlijk te verdelen bij een scheiding

Hetgroteprobleembijeenscheidingisduseigenlijkdeverdelingvandegoederen.Tweehoogleraren,StevenBramsenAlanTaylor,bewerennochtansdeperfectemethodebedachttehebbenomal-les eerlijk te verdelen. De methode heeft de toepasselijke naamAdjusted Winnergekregen.

Zowerkthet.SteldatJanenAnverwikkeldzijnineenscheidingennietkunnenbeslissingwiewatkrijgt.Erzijndriegoederenteverde-len:eenjacht,eenlandhuiseneensportwagen.Demethodewerktoverigensookalsermeervoorwerpenzijn.Ineeneerstestapkrijgenbeidepartnersdemogelijkheidpuntentoetekennenaanelk item.Hiervoorbeschikkenzeelkover100punten.Janisnogalgehechtaan


deautoenkentdeze60puntentoe.Hijhoudtookvanhetlandhuis:25punten.Debootziethijnietechtzittenenhijgeefterderesterende15puntenaan.Anwilhethuis:65punten.Deautogeeftze25puntenendeboot10.Alleswordtnogeensopeenrijtjegezetintabel3.

Tabel 3. Toekenning van de punten door beide partners aan de diverse items

jan An

Jacht 15 10

Landhuis 25 65

Sportwagen 60 25

Totaal 100 100

Elkitemgaatnaardepersoondieerhetmeestepuntenaangaf.Deautoendebootgaandusnaar JanenhethuisnaarAn.Dit lijktechterniethelemaalfair.Jankrijgt2itemsenAnmaar1–ondankshetfeitdatdewaardevanhethuiswellichthogerligtdandebootendeautosamen.BovendienkrijgtJanitemsvooreentotaalvan75punten,terwijlAnslechtsvoor65punten.

DetweedestapinAdjusted Winnerbestaatjuistindeaanpassing.Hetitemwaarvandepuntenhetdichtsbijelkaarliggen,hetjachtinditgeval,wordtvanJanafgenomenenopenbaarverkocht.In-diendeopbrengstvandeverkoopopnieuwverdeeldwordtonderde tweepartnerskanweleenrechtvaardigeoplossingverkregenworden.Jankrijgtimmers3/5vandeverkoopprijs,watvoorhem9puntenwaardis.Defractie3/5wordtverkregendoor15tedelendoorhettotaalvandetoegekendepunten,teweten25.Ankrijgtderesterende2/5,watvoorhaar4puntenwaardis.Deze4puntenwordenverkregendoorde10toegekendepuntentevermenigvul-digenmet2/5.Zoeindigenbeidepartnersmetelk69punten.

Volgens de auteurs van de methode is deze methode niet alleenrechtvaardig,maarookvrijvanjaloezie.Elkepartnerkrijgtimmershetitemdathijhetliefstwil.Nunogafwachtenofdemethodeookindepraktijkwerkt.

122

Na de scheiding …

Dat mannen competitiever aangelegd zijn dan vrouwen, wistenwealuithetonderzoekvanUriGneezy.VolgensJohnGrayplaatstdezeinstellingmannenevenwelvooreenpotentieelprobleem.InMars & Venus beginnen opnieuw steltdeauteurimmersdatman-nenervoormoetenoppassenzichzelfgeenonrealistischedoelentestellen.

Na een mislukte relatie is dit immers een patroon waarin veelmannenterechtkomen.‘Ikkeneenzakenman,’schrijftGray,‘dienaeenstukgelopenrelatiebeslootdathijnietweeraaneenrelatiezou beginnen voordat hij tien miljoen dollar verdiend had. Datsoortdrukisnietgezond.’

Graysteltdateenman,nahethelenvaneenstukgelopenrelatie,nietmoetdenkendathijmeermoetpresterendanhijaldoet.‘Dejuistevrouwhoudtvanhemomdathijvoorhaardewareis,nietvanwegezijngeld.’Deauteurgeeftmoedigtoedathijeenbeetjeindatzelfdepatroonverstriktwasgeraakt:‘Zelfhadikaltijdhetge-voeldatikergsuccesvolmoestzijnomliefdeteverdienen.Nietdatikcontinulieptedenken:“Ikmoetsucceshebbenofniemandzalvanmehouden.”Ikvoeldemealleenenormgedwongensuccestehebben.Ikwasnooittevredenmetwatikhadbereikt.Watikookdeed,hetwasnooitgenoeg.’

Dezebekentenisdoettrouwensonwillekeurigeenbeetjedenkenaan de uitspraak dat iedereen wel succes kan hebben, maar datalleeneenwijsmanerookechtvankangenieten.

Graymerkttrouwensnogietsandersop:naeenstukgelopenrela-tiestortenmannenzichophunwerk.Volgensdeauteurisdatnieterg – integendeel. ‘Het kan in feite een bijdrage leveren aan hethelingsprocesvaneenman.’Ietsmoeilijkeromvolgenwordthetwanneerdeauteursteltdatvrouwendatnietmogendoen.‘Vooreen man is het gezond om zich tijdens een helingscrisis op het


werktestorten,vooreenvrouwniet.’DeredendieGrayaangeeftisdatdevrouwdeneigingheeftom‘haargevoelenstevermijdendoorteveelvanzichzelftegeven.Alszezichophaarwerkricht,kanzezichoverdrevenverantwoordelijkgaanvoelen,endaarmeehaareigengevoelensenbehoeftenonderdrukken.’

Inm/vvanVeerleDraulansenMiekeSmetwordtopverschillendeplaatsenopenlijkkritiekgegevenophetsimplistischemodelvanGray.Marsbewoners(lees:mannen)zijnmachtsgericht,doelgerichten prestatiegericht. Venusbewoonsters (lees: vrouwen) contact-gerichtenzorgzaam.HetprobleemmetdeaanpakvanGrayisvol-gensdeauteursdatinzijnboekennietechtwordtuitgelegdwaar-omwezoverschillendzoudenzijn.

Datishetechteprobleemevenwelniet.Eenverklaringvanuitdeevolutionaire psychologie of de neurologie biedt zeker een ele-gante uitweg. Het echte probleem is dat Gray voorschrijft datvrouwen,naeenrelatiebreuk,zichnietmogenverliezeninhunwerk. Terwijl dat misschien net zo heilzaam kan zijn voor eenaantalonderhen.

l

Tip 35 : Doe wat je wilt om een relatiebreuk te verwerken – zolang het niet ongezond is.

Kinderen en geld : een beknopte handleiding.

Nogeenheikelpuntbinnenderelatieisdeaanpakvanhetonder-werpkinderenengeld.Vaakkomtdeverschillendezienswijzevanmanenvrouwoveropvoedingengeldhiernogeensversterktnaarboven,zoalsweoverigensbijLodeenLiesbethzagen.

124

IneenstudievandeuniversiteitvanWageningenopvraagvanhetNationaalInstituutvoorBudgetvoorlichting(NIBUD)wordtnagegaanhoe partners onderling met geld omgaan. Blijkt dat mannen zeerkapitalistischzijningesteld:22%onderhengelooftdatgeldallepro-blemenkanoplossen.Bijvrouwenisdateenstuklager.Anderzijdsblijktdatvrouwenmeerovergeldfantaserendanmannen.Nogop-vallend: huishoudens met een netto inkomen tot 1800 euro permaandmakenminderruzieovergelddanhuishoudensmeteenho-ger inkomen.Totslotnogdit:koppelsmetkinderenmakenbedui-dend minder ruzie over geld dan stellen zonder kinderen.Wellichthebbenzegeentijdofenergiemeeroveromhieroverteredetwisten.

Doorheenditboekiseenboodschapsterknaarvorengekomen:hoe we als volwassenen over geld denken wordt voor een grootstukbepaalddoorde–vaakverborgen–boodschappendiewealskind kregen en door de manier waarop onze ouders het onder-werpgeldaanpakten.Daaromishetessentieeldatweonzeeigenkinderende‘correcte’boodschappen–voorzoverdatmogelijkisnatuurlijk–overgeldmeegeven.

Een probleem: over hoe je jonge kinderen met geld moet lerenomgaanbestaatveelonduidelijkheid.Zoleesinheteneboekdatjebijvoorbeeldingeengevalklusjesmagvergoeden.Ineenanderboekstaatdanweerdatditjuistweleengoedestrategiekanzijn.Ook wordt er heel wat onzin verkocht over dit onderwerp. Som-migenbewerenimmersdatjeinhetbijzijnvaneenkindbeterge-woonhelemaalzwijgtovergeldzaken.

Debesteraadiswellichtkinderensneldemogelijkheidéndevrij-heidtegevenmetgeldomtegaan–enzefoutentelatenmaken.Hetisimmersbeterkleinefoutentemakenalszejongzijn–endatzeervanleren–dangrotefoutenmetzwareconsequentieslater.

Hetgevolghiervanisdatjealsouderdeneigingzulthebbentochtussenbeidetewillenkomenalseenbeslissingvanjekindnietver-standigisofverkeerduitdraait.Nietdoen!Alseentwintigerbijvoor-beeldadviesvraagt inverbandmetdeaankoopvaneenautoof


huis,geefzedandecriteriadieeenrolspelen.Maarneemdebe-slissingnietinhunplaats.Hebgeduldenblijfvriendelijk–zoalsinanderedomeinenvandeopvoedingtrouwens.

Eigenlijkishetonzinnigeenkinddateenhogerestudiedoettelatenwerkentijdenshetacademiejaaromzijnstudies te latenbekostigen.Studentzijnisimmerseenvoltijdsejobopzich.Betaaldusalleswatdirectofindirectmetdestudietemakenheeft.Onder-zoekwijstimmersuitdatstudentendieooknogeenswerkentij-denshetacademiejaarslechtereresultatenhalendanzijdiezichvolledigophunstudiekunnenconcentreren.

Andereoudershanterendanweerde–vaakimpliciete–stelregeldat ze zelf hebben moeten ploeteren om er te komen en dat zebijgevolg niet willen dat hun kinderen dit ook nog eens moetendoormaken. Begrijpelijk uiteraard, maar toch geen al te goedestrategie.Er is immereenmiddenweg.Zorgervoordatkinderenkunnensparenvoorbepaaldezakendiezegraagwillen.

Ookingeldzakenbijkinderenkomthetvaakneeropgezondver-stand.Opvoedeninhetalgemeenkomtneerophetgevenvanveelaanmoedigingenzoweinigmogelijkkritiek.Infinanciëleaange-legenhedengeldtdezeregelmisschiennogmeer.Selfmadezaken-luihebbendeneigingookthuissnelenhardteoordelen.Ietswatkinderen niet echt waarderen. Geef daarentegen positieve feed-backenfeliciteerzemetdeprestatiesdiezebereikthebben.Vraagtenslottehoejekanhelpen.

Schuldenzijnnietperseslecht.Zoiseenhypothecairkredietdeperfectehefboomomeenkleinvermogeninvastgoedoptebou-wen.Leerkinderenevenwelvoorzichtigomtespringenmetschul-den.Recentegegevenswijzenimmersuitdatkinderenopdatvlakzeer nonchalant kunnen zijn en dat de situatie bovendien zeersneldepanuitkanrijzen.

Alsjeaaneenzesjarigeverteltdatzijnspaarcentjesopeenbank-rekeningstaan,dansteltditvoorhetkindeigenlijknietzoveelvoor.

126

Eenoplossingishemofhaargewoonmeetenemennaardebank.OfverwijsnaarGoudgrijp,debankindewereldvanHarryPotter.

Drukzelfhetverlangenuitzakentewillenhebbendiejejeeigenlijknietkuntveroorloven.Dezeopheteerstezichtparadoxaleraadbetekentenkeldatkinderenmoetenbeseffendatoudersooknietalleskunnenkopenwatzewillen.Enkelgemakkelijkhaalbaredoe-lenvooropstellenvoorkinderenisdanookgeengoedestrategie.

Alswatouderekinderenomgeldkomenbedelen,ishetbeterge-wooneenbedragtegeven.Vertelhetkindnietdatjehenhetgeldgeeft omdat ze het nodig hebben – voor een huis of iets anders.Datgeeftimmerseenverborgenboodschapdatdeoudersverant-woordelijk zijn maar dat het kind gefaald heeft. Hij kon het im-mersnietaanzonderdehulpvanpapaofmama.

Sommige ouders tot slot willen eigenlijk helemaal niet dat hunkinderen financieel onafhankelijk worden. Ze willen de wortelhoudendiezetegepastetijdevoorhunkinderenkunnenhouden.Het is natuurlijk leuk dat iemand je nodig heeft – onafhankelijkvandefinanciëleomstandigheden.Tochishetbeterdatjejekin-derenopvoedttotfinancieelzelfstandigepersonen,nietwaar?

l

Tip 36 : Laat kinderen vrij snel op een realistische en gezonde manier kennismaken met financiële zaken. En laat ze (kleine) fouten maken.

Hoe koppels ruzie maken over geld

Eriseenafleveringvandepopulairevrt-reeksThuisoptv.Deper-sonages Frank en Simoneke ruziën voor de zoveelste keer overgeld.Frankheefteensomgeldtepakkengekregenenwilhelemaal


alleen beslissen over de bestemming ervan. Simone is het nieteensmetditplanenbesluitFranktestraffen:zolanghijnietnaarhaar luistert,moethijmaaropdesofaslapen.OokinDesperate HousewivesisdattrouwensdetechniekdieGabrielletoepastomCarlos van gedachten te doen veranderen als hij hun huwelijks-contractwilwijzigen.

RuthHaydensteldeproefondervindelijkvastdaterbinneneenre-latieeigenlijkmaardriemanierzijnomovergeldruzietemaken.Vaak beseffen de partners niet eens dat ze een bepaalde maniervan (non-)communiceren kiezen. De drie wegen zijn: ‘laten weverdergaanmetbekvechten,’‘wezijnhetmoeomaltijdtemoetenkibbelen’en‘hetgeluidvandestilte’.

Bijdeeerstecommunicatiestijl–dievanFrankenSimone–wordtervolgensHaydenvoortdurendgeruziedoverhoeveeldeenepart-nernuweerheeftuitgegevenofwaaraan.Bovendienwordtstee-vast de vinger gewezen naar de ‘schuldige’. De man verwijt devrouwdatzeweergeldheeftuitgegevenaandekapperendevrouwverwijthaarmandathij teweinigverdient.Koppelsdieopdezemanier communiceren gebruiken volgens haar typisch uitdruk-kingenzoals:

– ‘Hoekonjezostomzijn…’– ‘Jehebtgeendiscipline’– ‘Indienjeslimmerwas/harderzouwerken,zoujemeerkunnen

verdienen’– ‘Indienjeechtvanmehield,zoujeweleenmaniervindenom

meerteverdienen’– ‘Watscheeltermetje?’– ‘Hetisallemaaljeschuld.’

Communicatiewijzetweeisereenvangelatenheid:departnerszijnhetgekibbelbeu.Alhetbekvechtenheefteenvandetweepartners afgeschrikt en deze heeft autonoom beslist het(strijd)bijltjeerbijneerteleggen:hijofzijheeftgewoonopgegeven.Hetgevolgisdatdeanderepartnervanafdanallegeldbeslissingen

128

neemt–ofdepartnerernumeeakkoordgaatofniet.Interessantisoptemerkendathetookdepartnerkanzijndiehetgeldbin-nenbrengt,dietochhetonderspitdelft.Typischeuitsprakenvandecapitulerendepartnerhierzijn:

– ‘Jeverdienthetmeestegeld,beslisjijmaar’– ‘Ikweetniethoeikditmoetdoen,doejijhetmaaralleen’– ‘Doemaarwatjewilt’– ‘Jewaardeertmijnmeningtochniet,dusdoemaar’– ‘Geldmaaktonslevenkapot.Ikwilernietsmeeroverhoren’– ‘Vertelmedanhoeveelikmaguitgeven’– ‘Ikzalwelzwijgenterwijljijuitraast’– ‘Ikverdienhetenjijgeefthetmaaruit.’

Totslotisercommunicatiestijldrie:hetgeluidvandestilte.Hierhebbendepartnersgewoonbeslistomhetgeldgedeeltevanhunrelatietenegeren.Alsofheternietis.Partnersgelovendat,alsderekeningennetjesoptijdbetaaldzijnendekinderenschoneklerendragen,zehetonderwerphoedanookgewoonkunnenvermijden.Aangezien de partners niet praten over geld, moeten ze volgensHaydenmaarhopendaternietsergsgebeurtinhun‘geldleven.’

l

Tip 37 : Weet dat er binnen een relatie eigenlijk maar drie manieren zijn om over geld ruzie te maken.

De gierige man en de spilzieke vrouw

Mannenbeschouwenhunvrouwvaakalsspilziek,terwijldevrouwdeechtgenootomschrijftalsgierig.DatschrevenweinhetbeginvanditwerkopbasisvandebevindingenvantherapeuteKathleenGurney.Hetiseengeneralisatie,maarwellichtisdittocheenpa-troondatinveelrelatiesterugkomt.


NeemnuhetboekThe secret life of money.Indatwerkwordenver-halenenmythesovergeldverteld.Eenvandevelerodedradenisdat gierige mensen (lees: mannen) gestraft moeten worden. Ineen verhaal dat door de Chinook-indianen verteld wordt, wordteen gierigaard gestraft omdat hij weigert welvaart te laten circu-leren.VolgensauteurTadCrawfordzienweinditverhaaleen‘con-creetvoorbeeldvandesocialeschadedieiemandaanricht’doorzijnweigeringomzijnrijkdomtedelen.Eneenstrafisdanookhetlogischegevolg,althansvolgensdeschrijver.

OokdeFransefilosoofPascalBrucknerisgefascineerddoorgeld.InGij zult rijk wordenweidthijuitoverhetverschiltussendegie-rigaardendeverkwister.Gierigheidisvolgensdeauteur‘deziektevandebewaarzucht’.Verkwistingdaarentegendievandeverspil-ling.Bijeengierigaardisdeliefdevoorgeldabsoluut:geenenkelander genoegen kan het evenaren. Het verlies van een cent zouhem ‘al het gevoel geven dat hij geamputeerd of levend gevildwordt’.Degierigaardbezitzijnfortuinniet.Hijishet.Het iseenintegraaldeelvanzijnleven,volgensBruckner.Betergesteld:zijn fortuin bezit hem.

Maardeverkwister,vaakeenvrouw,onderstreeptvolgensBruck-ner‘elkedagopnieuwmethaar tomelozeuitgavenhoezeergeldhaar zogezegd koud laat’. Geen enkele dure aankoop kan haartegenhouden.Terwijlzijhetgeldoverdebalkgooit, letzeopdebewonderendeblikkenvananderendiehaartotgullegeefsterver-heffen.Hoevaakgebeurthetnietdateenvrouwachteloosuitroeptdatzederekeningwelzalbetalen–terwijlzeeigenlijkkrapbijkasis?ZedoethetvolgensBrucknervoorde‘extatischeblikkenvandeanderen’.

Zeprobeertdustegelijkduidelijktemakendathetslijkderaardehaarkoudlaatenzehekeltgierigheidenfinanciëlebenepenheidvanhaarmedemensen.‘Maardemanierwaaropzijzichopdringtalsdegrotemevrouwdiemetgeldsmijt,bewijstdatzezichnogniethelemaalheeftlosgemaaktvanhetvoorwerpvanhaarminachting.’Hetistrou-wenseenmooieillustratievandeparadoxvanNeedleman:devrouw

130

verwarttweezaken.Fundamentelemateriëlebehoeftenenevenbe-langrijkespirituelebehoeftennaareenmeningendoelinonsleven.

Deverkwiststerisdusnoglangnietklaarmethaarvalsegod.Haarvrijgevigheidisbedrieglijk.Zeisbezigeeneindelozerekeningtevereffenen.InteressantisdatBrucknersteltdatdegierigaardendeverkwiststerbroedersenzusterszijn‘integenspraakmetelkaar’:zeverafgodenbeidengeldingelijkemate.Deenedooroptepot-ten. De andere door het te verspillen.Vrek of levensgenieter, zeblijvenkinderenvandezelfdevader.Ishetdaaromdatjedietweezovaakineen–zijhetergmoeizame–relatietegenkomt?

l

Tip 38 : De combinatie van een gierige man en een spilzieke vrouw is veel moeilijker dan die van een vrijgevige man en een spaarzame vrouw.

Cruciale confrontaties in een relatie verstandig aanpakken

Een goede communicatiestijl is er uiteraard een van wederzijdsvertrouwenwaarbijpartnerselkaarrustigkunnenvertellenwaterscheelt.Maarzelfsineengezonderelatiezijnzogehetencrucialeconfrontatiesafentoeonvermijdelijk.AuteursKerryPattersonenzijncollega’sschreveneenverstandigehandleidingomdergelijkediscussiesaantepakken.

Eencrucialeconfrontatieiseenface-to-face-discussieoververant-woording–jepartnerheeftjeontgoocheldenjepraatmethemofhaaropeendirectemanier.Wanneereendergelijkeconfrontatiegoedwordtaangepakt,ishetprobleemopgelostenkanderelatievolgensdeauteursalleenmaarbeterworden.


Volgens de schrijvers knelt het schoentje evenwel bij de vaststel-ling dat de meesten onder ons dergelijke cruciale confrontatiesslechtaanpakken:wemakenereenpotjevan.Ofwegaanzehele-maal uit de weg. Patterson en zijn coauteurs beweren nochtansdatwehetkadervandergelijkediscussieskunnenaanleren.Eersteenoverzichtvaneenaantalverkeerdebenaderingen.

Veelmensenmenendatde‘sandwich’eengoedetechniek is.Zebeginnenhetgesprekmet ietspositiefsofaardigs.Vertellendanvlug het probleem. En eindigen opnieuw met iets leuks. De au-teurs vinden de sandwich daarentegen een ronduit slechte tech-niek.Ookdeverrassingsaanvalvindtinhunogen–terecht–geengenade.Bijeendergelijkediscussiepraatvrouwliefoverkoetjesenkalfjesomdanvliegensvluguittehalenmetdedodelijkekritiek.Totslotiserdevalstrik:papavraagtaanzijnzoonhoehetgaatopschool. Deze laatste antwoordt dat alles wel zijn gangetje gaat.Papariposteertdoortestellendathijneteentelefoontjeontvan-gen heeft van de directeur. Kortom, hij impliceert eigenlijk datzoonliefeenleugenaaris.

Deauteursradentenstelligsteaanomeencrucialeconfrontatietebeginnen met‘veiligheid’. Uit hun onderzoek bleek dat de basisvanelkesuccesvolleconfrontatieisdatdetegenspelerzichopzijngemakvoelt.Alsdeanderedaarentegenzenuwachtigofbangisofzichonveiligvoelt,kanjeeigenlijkoverhelemaalnietsspreken.Inhettegenovergesteldegevalisdanweerinprincipeelkonderwerpbespreekbaar.Eenbelangrijkpuntbijhetbeginvandediscussieisdanookomdekloof tebeschrijventussenwat jeverwachtteenwaterzicheffectiefheeftafgespeeld.Hetisheldereneenvoudig.Enhetzethetgesprekindegoederichting.

Houjetijdenshetgesprekaandefeiten.Ditkandoor‘extern’teblij-ven:beschrijfwatergebeurtbuitenjehoofd.‘Jegaf300eurouitaaneenpaarschoenen’inplaatsvan‘Jebentspilziek’.Endooruitteleg-gen‘wat’inplaatsvan‘waarom’.Feitenvertellenonswatergebeurt:‘Jesprakophetetentjezostildatwejenauwelijkshoorden.’Conclusiesvertellenonswaaromwedenkendatietsplaatsvond:’Jewasbang.’

132

Deauteurswaarschuwenvoordefundamenteleattributiefout.Ditbetekentdatwedeverantwoordelijkheidvaneenbepaaldehande-ling–onterecht–bijiemandleggen,terwijlheteigenlijkdeomgevings-factorenzijndiegrotendeelsbepalendwarenvoorhetgedrag.

Tijdensdecrucialeconfrontatieishetessentieeldatsystematischgepolstwordtnaarveiligheid.Ophetmomentdatjeimmershetnegatieveverhaalvertelt,ishetmogelijkdatdegesprekspersooninegelstellinggaat.Accepteerditenbesefdathetopnieuwoverveiligheidgaat.Deoplossingisuithetverhaaltestappenenterugveiligheidoptebouwen.Essentieelisdateencrucialeconfronta-tieafgeslotenwordtmeteenvisievandeanderepersoonoverhetprobleem.Onderschathetbelangnietvaneenoprechtevraag.

Zelfsalshetoveronzeeigengedachtengaat,ishetvaakmoeilijkomdeoriginelefeitenteonthouden.Demeestenvanonshebbeneenervaring(‘Jehebtnon-stopoverjezelfzittenpraten’),vertelleneenverhaal(‘Jebentegoïstisch’)ofgenerereneengevoel(‘Ikbennietgraagbijjou’).Kortom,welopenrondmetgevoelensenervaringenmaarwezijnnietinstaatcrucialeconfrontatiestevoerenomdatwedefeitenmissendieonsinstaatstellendeanderentebegrijpen.

l

Tip 39 : Pak de onvermijdelijke cruciale confrontaties binnen een relatie verstandig aan.

Besluit

MaggieScarfvraagtzichinIntieme partnersafwaaromerzoveelaandachtbesteedwordtaandebeëindigingvanrelaties.Volgenshaarwordterveelminderaandachtbesteedaandevraaghoerela-tiesinstandgehoudenkunnenworden.Hetboekdateertvan1988.Ondertussenisnatuurlijkalheteenenanderveranderd.


MaartochheeftScarfgelijk.Neemnuhetonderwerpgeldenrela-ties.Erzijnveelmeerboekengeschrevenoverhoejedefinanciëlekantvaneenechtscheidingmoetregelendanoverhoejedefinan-ciëlezakenmoetregelentijdenseengoedeon going-relatie.

Scarfmeentdatditkomtomdatmensentevaakdenkendatalsietsloopt,hetwelgoedzalzijn.‘Omtrenthethuwelijkwordtvaakgedacht dat het niet nodig zou zijn iets te leren over de manierwaarop je een bevredigende relatie met een intieme partner instandkunthouden.’

Voor geldzaken is dit eigenlijk precies hetzelfde.Vaak modderenpartnersmaarwataanenmenendatergeenverbeteringmogelijkis.Datiseenillusienatuurlijk.

Toenikaaneenvrouwelijkecollegavoorsteldeomditboeksamente schrijven, kwam het onderwerp al snel op de vraag hoe je dedagelijksegangvangeldzakeneigenlijkaanpakt.Zewildewetenofje bijvoorbeeld moet werken met een gemeenschappelijke reke-ningzonietofhetbeterisdatbeidepartnershuneigenrekeninghouden. En hoeveel elke partner moet bijdragen en wie wat be-taalt?Kortom,eenhelereeksergpraktischevragen.Typischvrouwe-lijkwellicht.Maardegoudenkansom–inhaargevalvoorheteerst–eenboekteschrijvenweeszewelaf.Zehadhetimmerstedruk.

Ik vertelde haar dat er geen ideale oplossing bestaat en dat elkkoppelvoorzichzelfmoetuitmakenhoehetzichorganiseert. Ineenidealesituatiehebbenbeidepartnerseeninkomendatonge-veer even groot is en dragen ze allebei evenveel bij. Persoonlijkhouikinditgevalnietvandeoplossingvande‘gemeenschappe-lijkerekening’.Deredenhiervoorisdatdit,volgensPhilLaut,sneluitlooptopcompetitie.‘Eenwedstrijdwiehetgeldhetsnelstekanuitgevenofeenwedstrijdwiedegrootstemartelaaris,omdatdepartnerszominmogelijkgelduitgeven,’schrijfthij.

IneensubliemeafleveringvanhetBritseTrial & Retribution(LyndaLaPlante)zienweeenscènewaarineenvandetweehoofdperso-

134

nagesopeenuittrekselvandebankzietdathaarpartner1000pondheeftafgehaaldvandegemeenschappelijkerekening.Devrouwisverontwaardigdoverhetgrotebedrag.Zesteltimmersdatzebei-den een hypothecaire lening moeten aflossen en dat er gewoonniet genoeg financiële ademruimte is om dergelijke opnames tedoen. Bovendien weigert de man in eerste instantie te vertellenwaarvoorhijdieopnamewelgedaanheeft.Uiteindelijkbeslistdemandegemeenschappelijkrekeningopteheffen.Eigenlijkisdezedaad in de film ook symbolisch: hiermee wordt immers ook derelatietussenbeidenopgeheven.Nietsverbindthenimmersnog.

Persoonlijkvindikdanookdeoplossingwaarbijelkepartnerzijneigen rekening heeft, een flink stuk eleganter. De goede maniervanwerkenisdatelkepartnerbijdraagtinfunctievanzijndraag-vermogen.Eventueletijdelijkeonevenwichtenkunnenmakkelijkweggewerktwordenviaoverschrijvingenvandeenerekeningnaardeandere–nogmaals,alsdaartoebehoeftebestaat.

Essentieelbijelksysteemiseenzekeresoepelheid.Alsdepartnerstotopdeeurocentuitrekenenhoeveelelkepartnerbijdraagt tothet gezinsbudget, dan zijn ze eigenlijk verkeerd bezig. Soms be-taaltdeenepartnerwatmeerensomsdeandere.Optermijnmoe-tendezeverschillenelkaarwelcompenseren.

Als de ene partner geen inkomen heeft, krijgt deze typisch eenbudget van de andere partner. Ook dat is geen goede oplossingomdatditvernederendkanwerkenvoordeafhankelijkepartner.Beterishierdatde‘afhankelijkepartner’eenvolmachtheeftopderekeningvandewerkendepartner.Hiermeekunnenuitgavenvoorhetgezinbetaaldworden.Essentieelisevenweldatde‘afhan-kelijke‘ partner ook een eigen rekening heeft. Kinderbijslagenen verjaardagsgeschenken kunnen bijvoorbeeld daarop gestortworden.

InFor richer, not poorersteltRuthHaydenterechtdatelksysteemgebaseerd moet zijn op basis van wederzijds vertrouwen. Voorkoppelsdieelkeeninkomenhebbeniszevoorstandervaneen


systeemmetslechtseengemeenschappelijkerekeningvoorbeidepartners. Volgens haar is deze werkwijze een ‘symbool van hetpartnership’.Beidepartnerswordenevenwaardiggewaardeerdenbezittenbeidendezelfdehoeveelheidgeld.

EenalternatiefisvolgensHaydentewerkenvolgenseenkadermeteengemeenschappelijkerekeningentweeeigenrekeningenvoordepartners.OpdeeigenrekeningstaatwatHayden‘autonomie-geld’ noemt. Geld dat bestemd is voor uitgaven die gescheidenzijnvanderelatie.Devraagishiernatuurlijkwelkeverantwoorde-lijkheden‘gezamenlijk’zijnenwelkevandepartnersafzonderlijk.

4

Geld en werk

‘Geldzaken zijn nooit plezant’

e-mail van een sportster naar het bestuur van haar sportclub

Inleiding

In2005verscheeneenboekvanDeniseHulst.DetitelvanhetboekisTijdig van kantoor.Inhetboekstaantipsomjewerk‘efficiëntteorganiseren’.Nuttigetips–ongetwijfeld.Maaralleendetitelvanhetboekgeeftaandatdeauteurnietsbegrepenheeftvanhetbe-drijfsleven.

Enkelejarengeledendeedikeenonderzoeksprojectvoordeuni-versiteit.IkhadafgesprokenmeteenconsultantvanMcKinseyinBrussel. Ik vroeg de jonge man hoe laat ik bij hem kon binnen-springen.‘Doemaareenuurofnegen,danishetietsrustiger,’ver-teldehijaandetelefoon.‘Negenuur‘smorgensof‘savonds,’vroegikhem.Verbaasdantwoorddehijme‘indeavond,natuurlijk.Ten-zijjeomzevenuur‘smorgenswilafkomen.Danhebikooknogeengaatjeinmijnagenda.’

De zelfverzekerdheid van deze jonge consultant was geen bluf.Toenikdieavondinderdaadom21uurtoekwamophetkantooraandeLouisalaaninBrussel,washetnetalsofhetdrieuurindemiddagwas.Dereceptionistebegroettemealsofhetdenormaalstezaakvandewereldwas–endatwashetwellichtookvoorhaar.Zebegon haar taak immers om 18 uur. Later vertelde ze me dat erbezoekerstoestroomdentotomstreeksmiddernacht!

Ophetkantoorliepenconsultantsafenaan.Ineenvergaderzaalzatentwaalfmensen–mannenénvrouwen–aantafelenbesprakeninhetEngelseenwellichtergbelangrijkdossier.MetdetipsuithetboekTijdig van kantoorzoudaarweleensflinkgelachenworden.

Carrièremaken,afortioribijeenconsultingbedrijfzoalsMcKinsey,gaatoveroffersbrengenentonendatjenietteberoerdbentomtot‘savondszeerlaatdoortewerken.Hulstheeftopzichnatuur-lijkgelijkdathetbeterzouzijnalsiedereenzouafsprekenomhetwat rustiger aan te doen. Maar dat gaat nu eenmaal niet. In hetbedrijfishetnetzoalsindedierenwereldeenstruggle for lifewaar-

138

bijenkeldemeestaangepastesoortenoverleven.Ofeennogbe-terevergelijking:hetiszoalsbijderodekoningin.Jemoethollenomterplaatseteblijvenstaan.Enzeerhardrennenomeenbeetjevooruittekomen.Watdeconsultantdanookdeed.

Marike van Lier Lels vertelt in het boek m/v dat ze‘bijna kwaadwordtalsmensenzeggendatjejemoetaanpassenaandebestaan-debedrijfscultuur.’HaarideelijktopdatvanJimPreston,ceovanavoneindjaren’80:‘Conventionelewijsheidinhetverledenver-telde ons dat vrouwen en minderheden zich moeten aanpassenaan de bedrijfscultuur of de beroepsgroep waartoe ze behoren.Meerenmeerzienverlichtezakenmensendathetdecultuurisdiemoetveranderenomdiversiteitophetwerkteaccommoderenenwaarderen,’vertelthijinhetboekAvonvanLauraKlepacki.

Dewerkelijkheidisdatvrouwenzichweldegelijkaanpassenaandeheersendebedrijfscultuur.KijkmaarnaarMcKinsey.Alzijnzezichdaarnietaltijdbewustvan.Dieaanpassingsijpeltbijsommi-genzelfsdoornaarhetprivéleven.IneeninterviewmetDe Mor-gen vertelt Hedwige Nuyens – bijna fier – dat ze als laatste arri-veerdeopdeouderavondvoorhaarzoontje.‘Voorikbinnengabeliknaarmijnzoontjeomtevragenhoezijnmeesterheet.’Ikhadhetgezichtvandejongenweleenswillenzientoenzedievraagstelde.Maarwellicht isditvoorhemdenormaalstezaakvandewereld.Datzijnmoedernieteensweethoezijnmeesterheet.

Ondanks loonkloof zijn vrouwen tevredener over loon dan mannen

ProfessorMaureenPaulvandeuniversiteitvanWarwickgeloofdeeersthaareigenogenniet:ondankseenobjectiefloonverschiltus-

Geld en werk 13�

140

senvrouwenenmannen,datinsommigelandentotweleenkwartkan oplopen, vinden vrouwen over het algemeen dat ze correctbetaaldworden.InGroot-Brittannië,hetlandvanhetonderzoek,bedraagt de loonkloof tussen vrouwelijke en mannelijke werk-nemers22%.Tochisslechtseenopdrievrouwenontevredenoverhaarloon.Bijdemannenisditbijnaeenoptwee!Anderzijdsvindteenoptienvrouwendanweerdatzeteveelbetaaldwordt.Bijdemannenisdatslechtseenoptwintig.‘Eenverschil inperceptie,’besluitPaulvoorzichtig.

VolgensMyraStroberkomtditverschilomdat‘mannenhogermik-kendanvrouwen’.Endanheeftdevrouwhetnietovertoiletgedrag.Interessantisditgegevenhierteverbindenmetdeonderzoeksre-sultatenvanHira.Vrouwenwarenwelminder tevredenoverhetverzamelde spaargeld dan mannen. Zou het niet zinvoller voorvrouwenzijnalszebeidegevoelenszoudenkunnenomwisselen?Mindertevredenoverhetsalarisenmeertevredenoverhetspaar-geld?Opvoorwaardedatervoordat laatstenatuurlijkredentottevredenheidzoubestaan.

Strobertoontiniedergevalaandatdeverschillenopelkniveauterugtevindenzijn,zelfsbijvrouwenmeteenmbavandepres-tigieuze Stanford-universiteit. Vrouwen met een dergelijke bulopzakverdienennavierjaarwerkenimmersnogsteeds21pro-centminderdanhunmannelijketegenhangers.Eenanderever-klarende factor voor dit verschil is volgens Strober dat het nogvaakdevrouwisdiehaarwerk–tijdelijk–vaarwelzegtomvoordekinderentezorgenofomhaarmantevolgennaareenanderebaan.

Vanuitdat–toegegevenuiterstenge–standpuntbekekenishetverschilinsalarismisschienwelcorrectengerechtvaardigd.Dearbeidsmarkt is immers behoorlijk efficiënt in die zin dat deloonvormingvrijcorrecttotstandkomt.Alshetsalarisvaneenvrouwlagerisdandatvaneenman,kanditdusbetekenendatelementen zoals zwangerschap of vrijwillig ontslag ‘verdiscon-teerd’worden.Ditlaatstezoudusimplicerendatdeverschillen

in loonhelemaalnietzoonlogischzijnalszewelopheteerstegezichtlijken.

Hetprobleemisenkeldatvrouwendienietvanplanzijnkinde-rentekrijgen(enerookzelfvoortezorgen)ofnietvanplanzijnhunpartnertevolgenbijdeverhuizingnaarhetbuitenland,deprijsbetalenvoorvrouwendievanplanzijnomditweltedoen.Het is een beetje zoals in de verzekeringsmarkt, waarbij voor-zichtige verzekeringsnemers eigenlijk een te hoge premie beta-lenvoorhunverzekeringenomdatzemeebetalenvoorderoeke-lozen onder ons. Een klassiek moral hazard-probleem uit deeconomiedus.

Kerenwenogeventerugnaardat‘tevredenheidsgevoel’vanvrou-wenoverhunsalarisdatonderzoeksterMaureenPaulvond.Indeuitstekenderubriek‘Vrouwenovergeld’inDe Morgenlezenwedatde28-jarigeBieSysmansnietstreeftnaareenhogersalaris.‘Maarikzouooknietswilleninleveren,’verteltdedocenteaandekrant.Wellichtzoudevrouwhetzelfdeantwoordgegevenhebbenalsze500euromeerverdiende.Dehuidigesituatieofstatus-quoisvooreen vrouw altijd een belangrijk referentiepunt. En dat is niet oftochminderzobijmannen.

VanuitdieoptiekbekekenisdevolgendecartoonvanDikBrowneoverdeViking Hagar de verschrikkelijkeenzijnvrouweigenlijkverkeerd–alswedatlaatstealovereentekeningkunnenstellen.WeziendehuiskamervandedikkeVikingmettweeschildenaandemuur.DeechtgenotevanHagarverteltaaneenvriendindathetmottoopheteersteschild–Ik ben binnen–vanhemis.Hettweede–Maar het is niet genoeg–isvanhaar.Realistischerwaregeweest dat het eerste schild van haar was en het tweede vanhem.

l

Tip 40 : Meer is meestal beter – als het over het salaris gaat.

Geld en werk 141

142

Is geld vies ? Althans voor vrouwen

In De Standaard Magazine stelt actrice Hilde De Baerdemaekerzich de vraag ‘waarom het gespreksonderwerp “geld” constipe-rendwerkt.’PhilLautzouwellichteensglimlachenbijdezevraagvandeactrice.Volgenshemhebbenveelvanzijnvrouwelijkepa-tiëntendevolgendenegatievegedachteovergeld:geldiseenzaakvoor mannen waar vrouwen zich niet mee mogen bemoeien. Inzijn boek Geld is mijn vriend raadt hij vrouwen dan ook aan devolgendeaffirmatiesteonderschrijven:

– Ikbengeenhulpeloosslachtoffermeer.Ikhebhetrechtomme-zelfenanderentevertellenwatermoetgebeuren.

– Ikbenmijnmoederniet.Ikbeneensuccesvollezakenvrouwdiefinanciëlesuccessenhaalt.

– Ikvindhetleukeenrijkevrouwtezijn.

Je kan redetwisten over het achterliggend model bij Laut; feit iswel dat hij met zijn affirmaties blijkbaar een gevoelige snaar bijvrouwenraakt.

DeraadvanLautsluittrouwensgoedaanbijdievanLoisFrankel.InOpzij ! Opzij ! Opzij ! leesjedatvrouweneenaantalfoutenma-ken.Eenvandiefoutenisdatzehetbelangvangeldontkennen.‘Ikkenallestatistiekenvandeverschilleninsalarissenvanmannenenvrouwen,’schrijftFrankel.‘Deechtevraagvoorveelvrouwenis:‘Watgajeeraandoen?’

Vrouwenvoelenzichvolgensdeauteur’ongemakkelijk’alshetovergeldgaat.‘Vraageenvrouwofzemachtigisenzezaljevijfredenengeven waarom ze dat niet is.’ Geld is macht, volgens Frankel en‘macht is iets wat vrouwen uit de weg gaan.’ Het gevolg is, nogsteedsvolgensdeschrijfster,danookdatzegelduitdeweggaan.

Vrouwen denken bovendien nog eens dat ze minder waard zijndanwatzeverdienen.‘Ofnogerger;zedenktnieteensaangeld,’

Geld en werk 143

schrijftFrankel.‘Alszemaargenoegheeftomderekeningentebe-talen.’Enschoenentekopennatuurlijk.

In Het Financieele Dagblad verscheen in de zomer van 2005 eenreeksovergeld.IneenvandeartikelsverteltEmmaBruntdatzegeldvroeger vooral saai vond: ‘Een onderwerp dat absoluut vermedendiendetewordenindeconversatie.’Nustaatzeeralleenvoorenpastzedestruisvogelpolitiektoe–ookophetvlakvanbeleggingen.‘De enveloppen met het logo van de bank gaan ongeopend in deprullenmand.’Datisveelbetervoordegemoedsrustvandevrouw.

Hetprobleemisalleendat‘hetkapitaaltjeineenjaarofviergeruis-looswasweggeslonken’.Ookrekeningenenbelastingbrievenzouzeliefstvanalnaardeprullenmandverwijzen.Eenmooieillustra-tievanhet‘ontkennenvanhetbelangvangeld’enhetfeitdatsom-mige vrouwen zich blijkbaar‘ongemakkelijk’ voelen als het overgeldgaat.

l

Tip 41 : (voor vrouwen) : Geld is helemaal niet vies. Zeker niet als de briefjes rechtstreeks van de Nationale Bank komen.

Beter een slimme dan een mooie vrouw

Welke vrouw kan je als man best kiezen? Een mooie vrouw metintellectuelevermogensdieduidelijknietechtbovendemiddel-maatuitsteekt?Ofeenslimmeenambitieuzevrouwdiedanweernietechteenschoonheidskoninginis?

Uhoeftnietteantwoorden.Ennee,decombinatiemooienslimwasspijtiggenoeggeenmogelijkheid–waarmeeuiteraardnietge-zegdisdatdienietzoubestaan.Feit isweldatslimmeenambi-tieuzevrouwenhunmannenwelflinkvooruithelpen.Onderzoeker

144

MalcolmBryninvond immersdatmannen12procentméérver-dienen dan hun vrouw, als ze tenminste getrouwd zijn met eenvrouwdieeenuniversitairdiplomabeziteneeneigensuccesvollecarrièreheeft.

Volgensdevorserkandepartnerdemanhelpendoorhetgevenvan carrièreadvies en tips bij carrièreverandering- of planning.Diezelfde redenering kan je ook doortrekken naar succesvollevrouwen.InMillionnaire women next doorvansocioloogThomasStanleyblijktdateen‘geschiktepartner’voordergelijkefinancieelsuccesvollevrouwenonontbeerlijkis.

Omgekeerdkunnenechtgenotesookeensuccesvollecarrièrevanhunmancompleetomzeephelpen.ZomoestRobertO’Connellin2004ontslagnemenalstopmanvanMassMutualFinancialGroupnadatzijnvrouwderaadvanbestuurhadingelichtovereenaantalduisteretransactiesvanhaarman.

DevrouwvanO’Connellwaswoedendtoenzeontdektedathaarmaneenrelatiehadmeteenanderevrouwenbeslootzijncarrièrete‘vermoorden’doorzakennaarbuitentebrengenwaarvanzeopdehoogtewas.

DichterbijhuiskwamgroenteboerFrançoisDeKelverindepro-blementoenzijnvoormaligeechtgenoteaandefiscusverteldeopwelkemanierhaarex-manfraudeerde.Deactietegendemanishet gevolg van een klacht wegens bedrog en oplichting van devrouwvandeman.Toenhetechtpaarin1995uitelkaarging,loogDeKelveroverhetvermogendathijbijeengewerkthad.

Bedoelingwasuiteraardomzijnvrouwzoweinigmogelijktege-ven. Uiteraard was dit kortzichtig aangezien de vrouw van degroenteboerbegreepdatzefinancieelmeteenkluitje inhetrietwerdgestuurd.

Alsmanenvrouwuitelkaargaan,ishetbeteromeerlijktespelenen een regeling te treffen waarbij iedereen zich goed voelt. Dat

Geld en werk 145

sommigeadvocatengespecialiseerdzijnomeenbeterefinanciëleafwikkelingtekrijgenvandeechtscheiding(voordevrouw)bewijstevenweldateropdatvlaknogheelveelwerkaandewinkelis.

l

Tip 42 : Slimme en ambiteuze vrouwen helpen hun man vooruit.

Je kan maar beter bluffen bij een zelfevaluatie

Kerenweeventerugnaardeonderneming.Meerenmeerbedrij-ven vragen immers aan de werknemers een zelfevaluatie te ma-ken:watzijnjesterkeen(vooral)jezwakkepunten?Eigenlijkbe-staanermaar2strategieën:dewaarheidvertellenofbluffen.

ProfessorLeanneAtwatervonddathetbestdemoeiteloontomtebluffen. ‘Werknemers die zichzelf een goede beoordeling geven,verdienenmeergeld,krijgenmeerpromotiesenhebbentocheenlagerewerkprestatie.’Trouwens,demeestenvanonspassendezestrategieookeffectieftoe.Want85%vandewerknemersbeweertindezelfevaluatietotdetop25%bestewerknemersvandeafde-lingtebehoren.Netzoalsbijnaiedereenzicheenbeterechauffeurvindtdandegemiddeldeautomobilist.

Uitdestudiekwamwelnaarvorendatvrouwelijkewerknemerszich-zelfoverhetalgemeeneennegatieverebeoordelinggevendanman-nen.Nietechtverwonderlijkdatvrouwendusnogaltijdminderver-dienendanmannen.Zemoetengewoonlerenteoverdrijvenenhuncapaciteitenextraindeverfzetten!DatsteltalvastLeanneAtwater.

DebevindingvanAtwatersluitmooiaanbijwatVeerleDraulansbijJanssenPharmaceuticavond.Aandekaderledenwordtgevraagd

146

hunleiderschapscompetentiestebeoordelenopeenschaalvan0tot10.Bijdevrouwelijkekadersgeeft63%zichzelfeencijfervan7ofmeer.Bijdemannenisdatmet75,3%flinkmeer.

OnderzoekerUriGneezyweetdatereenverschil is tussenvrou-wenenmannenineencompetitieveomgeving.Eerderonderzoekvanhemweesimmersindierichting.Zovondhijdatvrouwenge-wooneenstukmindereffectiefzijnineencompetitieveomgeving.WatGneezyvooralinteresseertisdevraagofereigenlijkeensoci-alisatieprocesaandegangiswaardoorjongensgeleidelijkcompe-titiegerichterworden.

Om dit te testen lieten hij en zijn medewerker Aldo Rustichini –respectievelijkvandeuniversiteitvanChicagoenMinnesota–140kinderen(75jongensen65meisjes)van9en10jaareenwedstrijd-jelopen–omheteerstnatuurlijk.Opdieleeftijdzijnervolgensdeonderzoekers immers nauwelijks fysieke verschillen tussen jon-gensenmeisjes.Gneezy lietdemeisjesen jongensalleen lopen.Maarhijlietzeookinparenlopen:eenjongeneneenmeisje,tweejongenssamenoftweemeisjessamen.

Gneezystootteopeenmerkwaardigverschil:wanneerdekindereningemengdeparenliepen,verbeterdendejongenshuneigenalleengelopentijdopeendrastischewijze.Bijmeisjeswasergeenver-schil.Meernog.Wanneermeisjessamenliepen,warenhuntijdenslechterdanwanneerzealleenliepen.Jongenssamenverbeterdendaarentegeneveneenshuneigentijdenwanneerzesamenliepen.

Volgens Gneezy en Rustichini‘deden jongens gewoon veel beterhun best wanneer ze in competitie waren’. Het maakte daarbijnietsuitofzetegeneenmeisjeoftegeneenjongenliepen.Alleenwarendegelopentijdennogbeterwanneerzetegeneenmeisjeliepen.Bijmeisjeswerktedecompetitiegeesteerdernegatiefopdegeleverdeinspanning.

Deonderzoekersbesluitendatdesocialisatieopbasisvangeslachtalmerkbaarisopdejongeleeftijdvan9en10jaar.Zevermoeden

Geld en werk 147

datdesocialisatiezelfseenstukvroegerbegint–wellichtalbijdegeboortevanhetkind.

HetonderzoekvanGneezyenRustichinisluitmooiaanbijdatvanMurielNiederlevanStanford.Ookzijisgeïnteresseerdinzogehe-ten gender-verschillen. Haar stelling is dat competitie de presta-tiesvanmannensterkverbetert,waardooreenzogehetengender gapontstaat.Eenkloofdieervolgensdeonderzoeksternietisineenniet-competitieveomgeving.

Zolietzebijvoorbeeldmannenenvrouweneenvoudigepuzzelsopdecomputeroplossen.Dedeelnemerskregeneenvergoedingperopgelostraadsel.Wanneerdeproefpersonenopindividuelebasis betaald werden, was er geen verschil tussen mannen envrouwen. In een proefopstelling waarbij enkel de beste deel-nemer een vergoeding ontving, veranderde de prestatie van demannendrastisch.Zeslaagdenerimmersinommeerensnellerpuzzelsoptelossen.Deprestatievandevrouwenbleefdanweerongewijzigd.

Niederlesteltdanookonomwondendat‘insituatieswaarbijenkelde beste persoon in een groep beloond wordt, mannen erg ver-schillendreagerenopdeincentiveinvergelijkingmetdevrouwen’.

l

Tip 43 (voor vrouwen en sommige mannen) : Bluffen bij een zelfevaluatie is de beste strategie.

Waarom de ceo meestal een man is

Het onderzoek van Biederle biedt uiteraard een uitstekende ver-klaring voor de vraag waarom de topmanager van een bedrijfmeestaleenmanis.Deraceomdiepositietebereikenisimmers

148

uitgerekend een zeer competitieve afvallingsrace. Een omgevingduswaarinmannenbereidzijneentandjebijtesteken.

Een en ander biedt ook een bevredigende uitleg voor het vaakexorbitant hoge salaris van dergelijke ceo’s. De vergoeding vooreendergelijke functieheeftopzichweinigtemakenmettaakin-houdenverantwoordelijkheden.Maardaarentegenallesmethetprincipe‘winnertakesall’.Bedrijvenwillendebestepersoon(lees:man)opdieplaats.Dusmakenzeereenwedstrijdvan.Debelo-ningvooreenceomoetjedanookvergelijkenmetdegoudenme-dailleopdeOlympischeSpelen.

EenanderonderzoekvanNiederlebevestigtdatmannenzichbo-vendien sterk aangetrokken voelen tot dergelijke competitieveomgevingen. In een experiment laat de Stanford-onderzoekstermannenenvrouwendevergoedingkiezen.Zekunnenautonoomkiezentusseneenniet-competievepiece rate(eenvergoedingperstuk)eneencompetitieftournament scheme(alleendebestekrijgteen vergoeding).Twee keer zoveel mannen dan vrouwen kiezenvoorhetcompetitievetweedesysteem.

Wattegelijkopvaltinhetonderzoek,isdatmannenteoptimistischzijnoverhunslaagkansen.Allendenkenzeimmerstekunnenwin-nen.Ditiseenmanifestatievanmisplaatstzelfvertrouwen.Inhethoofdstukoverbeleggenkomenwehiernoguitgebreidopterug.

Hetfeitdatmannenbetergedijenineencompetitieveomgeving,heeftvolgensGneezynogeenbelangrijkeffectopdearbeidsmarkt.Hetselectieprocesendesollicitatieprocedurezijnperdefinitieergcompetitiegericht. Zelfs voor niet-competitieve functies zoalsmarketing–waarcreativiteitbelangrijkis–isdeprocedureereenvan‘winnertakesall’.

VolgensGneezybestaathetgevaardatjeuiteindelijkmetdemeestcompetitievepersoon(lees:man)opgescheeptzit,terwijldefunc-tie net een persoon vraagt die goed kan samenwerken. Kortom,het hele selectieproces is vertekend ten voordele van mannen.

Geld en werk 14�

Nietdemeestgeschiktepersoonwint,maardemeestcompeti-tieve.Vooreenverkoopsfunctieisdatmisschiennieterg.Vooreenniet-competitievefunctieisdatwelproblematisch.

En waarom het zinloos en contraproductief kan zijn om vrouwelijke topmanagers op te voeren

Inhetboekm/v voerenVeerleDraulansenMiekeSmeteenaantal‘geslaagde’ vrouwelijke topmanagers op. Monica De Coninck,voorzitter ocmw-Antwerpen, Hedwige Nuyens, financieel direc-teurkuleuvenendezussenTheys,zaakvoerdersvancet-motorenomerenkelentenoemen.

Alsjedeverhalenvandergelijkegeslaagdevrouwenleest,valtophoezeerhuncarrièreeigenlijkdoorhettoevalwerdbepaald.‘Ikwilniet beweren dat ik mijn loopbaan echt gepland heb,’ beweertMarike van Lier Lels en ‘Ik heb niet bewust carrière (sic) uitge-bouwd,’ stelt De Coninck. Kan het zijn dat hun topposities vooreengrootstukvanhettoevalafhankelijkzijn?Vanomstandighe-den?DeConinckgeefthetzelfstoe:‘Hetlevenhangtsomsafvankleine dingen,’ beweert ze in een interview. Een van de carrière-stappenvandedamehingzelfsafvandelectuurvaneenboek.

Wellichtspeeltookhierdereedseerdervermelde fundamenteleattributiefoutmee.Mensenhebbendeneiging teveelkrediet tegevenaandeprestatiesvaneenpersoonenteweinigaandeom-standigheden waarbinnen die persoon werkt. De fundamenteleattributiefout werd in talloze domeinen geconstateerd.Waaromhiernogniet?

150

BijhetlezenvandeinterviewsinhetboekvanDraulansenSmetvaltbovendiennogietsandersop:devrouwenproberennietechteenverschil temaken.Hetenigewathenonderscheidtvanhunmannelijketegenhangersisdatze…vrouwzijn.NeemnuLieveenKathyTheysvancet-motoren.Beidevrouwenhebbenzelf jongekinderen.Misschieneengoedeaanleidingombinnenhetbedrijfwerktemakenvanechteflexibiliteit?Dezussengelovenernietin.‘We hebben ooit een vraag gekregen van iemand die in deeltijdwildewerken,maardatis ineenzaakalsdeonzeechtniethaal-baar,’bewerenze.

Waaromzouditniethaalbaarzijn?KijkmaarnaarSemco.RicardoSemler, ceo van dit bedrijf, lacht met flexwerken van andere on-dernemingen.Daarkunnenwerknemersbijvoorbeeldtelkensopvrijdagvrijzijn.Maardanmoetenzedatwelcompenserendoorhardertewerkenopdevieranderedagen.BijSemcozijnmensenvolledigvrijomtebepalenwanneerzekomenwerken,hoeveelzewerkenenofzediedagwelüberhauptkomenwerken.

AangezienSemcoeenafdelingheeftdieindustriëlemixersmaaktvia een ‘klassieke’ assemblagelijn, stelden tegenstanders dat ditflexwerkennietmogelijkwasvoordearbeiders.Hetwerktewel.Dearbeiders namen hun verantwoordelijkheid en bepaalden hunwerktijden inonderlingoverlegzodatdeassemblagelijnnietstilkwamteliggen.

FlexwerkenbijSemcohoudtookindatjethuismagblijvenindienjeditnodigacht.Toeneen familielidvaneenvandewerkneem-stersziekwerd,bleefdevrouwvierdagenthuis.Semcoheeftgeensalaris ingehouden. Anderzijds heeft de vrouw dan weer geenoverurengeclaimdvoordeweekendsdatzeindeweerwasvooreenvakbeurs.Nogmaals:waaromzoudeeltijdswerkennietkun-nenbijcet-motoren?

Geld en werk 151

Werken met en voor vrouwen is slecht voor het salaris

Ik weet dat sommige vrouwen het niet echt zullen waarderen,maarwerkenmetvrouwenheefteenronduitnegatiefeffectophetsalarisvanmannenénvrouwen.Eentoenamevan10%inhetper-centage vrouwen doet het salaris immers gemiddeld met maarliefst500$afnemen.

Bijeenonderzoeknaarhetsalarisvan2000managersinmeerdan500ondernemingenisimmersgeblekendathetsalarisvanman-nen en vrouwen gerelateerd is aan het geslacht van de mensenwaarmeezewerken.

Hetsalarisvandemanager is lagernaarmatehijomringdwordtdoormeervrouwen.Hetbetrefthierduszowelwerknemerswaar-aanhijofzijleidinggeeft,managersdieophetzelfdeniveaustaanof managers waaraan hij of zij rapporteert. Een mannelijke ofvrouwelijke manager bijvoorbeeld verdient op jaarbasis 7000 $minderalshijofzijleidinggeeftaaneengroepmedewerkersdievoor80%uitvrouwenbestaatinvergelijkingmeteenmanagerdievooreengroepwerktdiebestaatuit80%mannen.

EenanderevaststellingvandeonderzoekersOstroffenAtwaterisdat de vergoeding voor managers nagenoeg onveranderd blijftwanneerhetpercentagevrouwenindegesuperviseerdegroepon-derde50%blijft.Zodradatpercentageechtergroterwordt,gaathetsalarispijlsnelachteruit!Eenmanagerdieenkelvrouwenon-derzijnhoedeheeft,verdientmaarliefst9000dollarminderdanwanneer de vrouwen minder de helft van de gesuperviseerdegroepuitmaken.

Hoezithetdezogehetenpeers-ofcollega-managersdiedemana-gersomringen?Ookhierdezelfdeboodschap:hetsalarisgaatmet500dollarachteruitper10%stijgingvanvrouwelijkemanagers.

152

Totslotverdienteenmanagerdierapporteertaaneenvrouw2000dollarminderdanwanneerhijeenmannelijkeoversteheeft.

De verklaring voor dit toch wel merkwaardig fenomeen die deonderzoekersnaarvorenschuivenisdevolgende:‘Vrouwenwor-denalsminderwaardigaangezienopdewerkvloerdoordeveron-derstelling–correctofniet–datvrouwenvakerafwezigzullenzijndanmannen,bevallingsverlofzullennemen,mindervaardighedenzullen opbouwen door verantwoordelijkheden op het thuisfrontenmindertoegewijdzullenzijnaanhunjob.’

Bovendiensuggererendeonderzoekerseenself fulfilling prophecy:‘Vrouwenkrijgenminderautoriteitenmachtinhunpositiesdanmannen. Hierdoor ontvangen ze minder middelen die ze nodighebbenomopeensubstantiëlereenmeergewaardeerdewijzebijtedragenindeonderneming.’

Tot slot merken de auteurs van het onderzoek op dat vrouwenvakermetanderevrouwensamenwerkenofhensuperviserenenopdiemanierhuneigensalaris–onbewust–naarbenedenhalen.Nogeenbijkomendeverklaringdusvoorhetgroteverschilinsala-ristussenmannenenvrouwen.

Uiteenanderonderzoekblijktdanweerdatdesfeerbeterisalserveelvrouwenindeondernemingwerken.Jekanmetanderewoor-dendusnietalleshebben.Opnieuweenmanifestatievaneenklas-siekeafruiloftrade-offbinnendeeconomiezeker?

l

Tip 44 : Werk niet voor en met vrouwen – tenminste als je belang hecht aan de hoogte van je salaris.

Geld en werk 153

Besluit

Als veelschrijver heb ik drie verschillende uitgevers. Twee zijnmannen.Afgezienvanenkelekleinepuntjes,wordenmijnmanus-criptendoorgaansgepubliceerdindevormwaarinikzegeschre-ven heb.Voor een schrijver is dat uiteraard fijn, zeker als je ookartikelsvoormaandbladenschrijftwaarhetuiteindelijkeresultaatvaakalsdagennachtvandeoorspronkelijketekstverschilt.Om-dathetzovaakwerdaangepast–somszonderdeinstemmingvandeauteur–dooreeneindredacteurdiebovendienmeestalgeenkaasgegetenheeftvanhetonderwerp.

Eenvanmijnuitgeversiseenvrouw.Toenikhaareenmanuscriptvoorlegde,kwamzeenkeledagenlatermetmaarliefstdrievollebladzijden opmerkingen. Dat had ik nog niet meegemaakt. Demeestevandieopmerkingenwarenmisschienterecht.Maarhetverschil tussenhaarbenaderingendievandemannelijketegen-hangersisenorm.

Dietegenstellingtussenmannenenvrouwenwordtookverwoorddooreenvrouwelijkemanager.Zeschrijftineene-mail,gepubli-ceerdinThe Financial Times,datzehetveelmoeilijkervindtomondervrouwendanondermannentewerken.Bovendienhebbenhaarcollega’shetzelfdegevoel.‘Meestalzijnvrouwelijkemanagersnietgemakkelijkommeeomtegaan.Zezijngevoeligenemotio-neelenfocussen teveel op details.’

EllenSöetkenwerkteeerderbijeengrootbedrijf.InhettijdschriftElsevierverklaartzedatze‘teassertief,teambitieusenteknapwas.Dankanjenietrekenenopveelbegripvananderevrouwen.’Devrouwmerktebovendienopdatvrouwendeloopbaanvananderevrouwendwarsbomen,meernogdanmannendatdoen.

Eenillustratievandatlaatste?Eenmedewerkstervandevrouwe-lijkepolitiechefTennisonineenBritsepolitiereeksoptvzorgteropeenbepaaldmomentvoor–dooreentelefoontjenaardeover-

154

ste van de vrouw – dat haar chef van een onderzoek afgehaaldwordt.Uiteraarddoetzeditomwraaktenemenophaarbaas.Demedewerkster kreeg immers een uitbrander omdat ze – wegenshaarjongstekind–weereenstelaatophetwerkwas.

Söetkengeefteenandervoorbeeldvandergelijkobstructiefgedrag.‘Jebentlekkerbezigmeteenleukeklusdiejevanjebaasgekregenhebt.Watgebeurter?Vrouwelijkecollega’svragenjenietmeevoordelunch,want“daarhebjehettochtedrukvoor.”Zesluitenjeuit.Vrouwenkunnengeenleiderschapvaneenanderevrouwaccepte-ren,’verteltzeinhetartikel.

SöetkinonderschrijftdestellingenvanMooney:alseenvrouweenpromotiekrijgt,proberendeex-collega’shaar‘weerindeclubtetrekken’.Verdersteltzedat‘jeietsvergelijkbaarszietalseenvrouwalsenigetussenmannenisterechtgekomen.Dieduldtdaargeenanderevrouwbij.’

EencontroversiëlehypothesevanSöetkinisweldat‘vrouwennietstuklopenopkinderenofdeeltijdwerk’.Waaropdanwel?‘Vrouwenplannenhunloopbaanniet,zedoenmaarwat.’Eenwatvreemdeuitspraak,zekeralsjeweetdathaareigenloopbaanvastliepom-datzenetzelf‘teambitieus,teassertiefenteknapwas’.

5

Beleggen

‘Aan vermogensbeheer heb ik een pesthekel. Ik vind het duizend keer aangenamer geld te verdienen

dan het te beleggen.’

Rose Claeys (Kinepolis)

Inleiding

Latenwehetlaatstehoofdstukvanditboekstartenmeteenpara-dox:heelveelvrouwenzijnzoalsRoseClaeyshebbeneigenlijkeenhekelaanfinanciëlezaken–zekeraanbeleggen.Devrouwendieerzichweloptoeleggenzijnerwelstukkenbeterindanhunsekse-genoten.Erzijnopdatvlakimmersalenkeleonderzoekenuitge-voerdenallewijzenzeindierichting.

Tegelijkhebbenvrouwelijkeportefeuillebeheerdershetdanweerveelmoeilijkeromversgeldaantetrekkendanhunmannelijkecol-lega’s.MelissaFryonderzochtbeleggingsfondsendiemeteenman-nelijke of vrouwelijke fondsbeheerder werken. Uiteraard zijn ermeerfondsendiedoormannengeleidworden:vande1.294fond-senmaarliefst1.222.Deresterende72of5,6%werdendoorvrou-wenbeheerd.

Ondankshet feitdatdebeleggingsresultatenvandevrouwelijkefondsbeheerdersglobaalbekekennetietsbeterwarendandievandemannen,slaagdenzeerevenwelnietinevenveelkapitaalvanbeleggersaantetrekken.‘Beleggerslijkenvrouwelijkeenmanne-lijke fondsbeheerders anders te behandelen,’ verklaart de onder-zoeksteraandekrantiht.

Vooralinheteerstejaardateenfondsactiefis,ishetverschiltus-senbeidegroepenenorm:deverhoudingisdanmaarliefstzevenkeerinhetvoordeelvoordemannen.Concreetgaatdusvoorelkeeurodienaareen‘vrouwelijk’ fondsgaat,maar liefstzeveneuronaar een‘mannelijk’ fonds. De studie ging niet na wat de redenhiervoorzoukunnenzijn,maarFrysuggereertvoorzichtigdeklas-siekegender stereotypes:beleggersdenkennueenmaalnogsteedsdatvrouwengeengoedefondsbeheerderskunnenzijn.

Deresultatenzijndesteopmerkelijkomdatdemeestebeleggersdefondsbeheerdereigenlijkhelemaalnietkennen.Indestudiewordthierovernietsvermeld,maarerzijnuiteraardanderemogelijkheden.

156

Beleggen 157

Misschienwordendergelijke‘vrouwelijke’fondsenmindergepro-mootdoordefinanciële instellingdiezeuitbrengt?Ofwordtbijzogeheten‘kruiselingse’beleggingen–fondsbeheerdersdieindefondsen van collega’s beleggen – een voorkeur uitgedrukt om ineenfondsvaneenbevriendecollegatebeleggen.Iemanddieuiter-aard tot de‘jongensclub’ behoort?Verder onderzoek zal het iniedergevalmoetenuitwijzen.

Kerenweeventerugnaardesituatieinhetgezin.Mannelijkebeleg-gershebbenvolgenseenonderzoekvandeuniversiteitvanTilburgeentegrootvertrouweninzichzelf.Bovendienoverschattenzeheteffectiefbehaalderendementmeteenruimemarge.Ookdoenzeteveeltransacties–wathetnettorendementnatuurlijksterkomlaagduwt.Vrouwenzijnmeeropzoeknaarinformatieoverbeleggingen.Bovendien,zoblijktuitdiestudie,overleggenzevakermethunpart-ner.Mannendoendatniet.Albijaleengrootenbelangrijkverschiltussenbeidegeslachten.Duidelijkinhetvoordeelvandevrouwen.

Zijn schulden slecht ?

Weraaktenhetthemavandeschuldenalevenaanbijhetonder-deel over kinderen en geld. Maar wie beleggen of sparen zegt,spreekthaastautomatischookoverschulden.Wehebbendenei-ging om te veronderstellen dat beide elkaar uitsluiten. Hoe kaniemanddiehetvermogenheeftomtebeleggenof tesparen,nuschuldenhebben?Veelalwordtdanvergetendatveelkoppelseenhypothecaire lening aangaan en dat ze na verloop van tijd tochopnieuw kunnen sparen. Schulden en sparen of beleggen lopendaneenheletijdparallel.

DeJodenhebbenineeuwenvanarmoedeenvervolgingeensterkebondgenootgevondenomteoverleven:hunsysteemvanleningen.

158

Schuldenzijndusnietperdefinitieslecht,zoalssommigenstellen.RabbiBonderverteltvolgendverhaal:‘EenmanklaagdeeensbijderabbivanPorissovdathijbijnaverdronkinzijnschulden.Derabbijngafhemhetvolgendeadvies:“Zetvanelkecentwinstdieumaakt,eendeelopzijvoordeafbetalingvanuwschulden.Alsdehemeleenmaaldoorheeftdatuwerkelijkuwschuldenwiltafbe-talen,krijgtuhulpomhetdoen.”’

De rabbi van Porissov laat op deze bijna listige manier zien datonzeschulden,vooralalsweerbijnainverdrinken,vaakeendie-pergelegenverlangenverradenomzenietterugtebetalen.Alsweonze inspanningenomschuldenaf tebetalentoteengewoonteweten te maken, dan ontdekken we ook een manier om het tedoen.Hetzelfdegeldttrouwensvoormensendiegelduitlenenaananderendiemetditprobleemworstelen.Inonzewereldwaarallesmetallesverbondenis,zouhetbeterzijnomdergelijkeschulde-naarstehelpendoorzegeengeldtelenen.

Schuldenzijndusnietnoodzakelijkslecht.Vaakkunnenzezelfsergnuttigzijnomeenkleinvermogeninvastgoedoptebouwen.Watwelspanningenkangevenbinneneenrelatieisdetolerantie-graad voor schulden. Mannen hebben in het algemeen een ietshogererisicotolerantievoorfinancieelrisico.Hetgevolghiervanisdat ze zich wellicht bij een hoger schuldniveau nog steeds goedvoelen,terwijldevrouwvindtdatzedelimietallangoverschredenheeft.

PreciesdatprobleemwerdbijRuthHaydenaangekaartdoorhetkoppelMariaenJack.Devrouwverteltaandepsychotherapeutedatals‘denieuwezaakvanJacknietsnelcashbeginttegenereren,bijhaardestoppenzullendoorslaan’.Zeverteltdatzemiddenindenachtwakkerwordt–badendinhetzweet.Endatallesomdatzeervanovertuigdisdatzehunhuiszullenkwijtspelen.

Haarpartnerheeftimmerseentweedehypotheekophethuisge-nomenomzijnzaaktekunnenopstarten.Jackiservanovertuigddatallesgoedkomt:‘Wegaanhethuisnietverliezen.Binnenkort

Beleggen 15�

zaldeondernemingvoldoendegeldopleverenomdeschuldenaftebetalen.Jemoetmevertrouwen.’

HaydengeeftditvoorbeeldinhaarboekFor richer, not pooreralsillustratievandieverschillendetolerantiegraadvoorschuldentus-senmannenenvrouwen.Tegelijkmerktzeopdatgeld–ofinditgevalhetgebrekeraan–denummereenreden isvoorangstenstressbinneneenrelatie.

Totslotishetmisschieninteressanthierdeverbindingteleggenmetdeeerderbelichtevaststellingdatvrouwenhetgezinspatrimonium

–ditisactivaminpassiva–systematischonderschatten.Zeschattendeschuldendussteevasttehoogin.Eengoedeoefeningkanwel-lichtzijnomhetcorrecteniveauvanditpatrimoniumvasttestellen.Misschienisdebezorgdheidvandevrouwdannetietsminder.

l

Tip 45 : Als men ze op een correcte manier gebruikt, zijn schulden niet per definitie slecht.

Een referentiekader

InMoney & HappinessvanjournalisteLauraRowleywordtMiaop-gevoerd. Deze laatste dame is 25, heeft een kaderfunctie in desocialesectorenverdient42.000dollarperjaar.Haarultiemedoelismiljonairteworden.‘Ikwillevenzoalsikwilenmenooitmeerzorgenhoeventemakenoverhoerondtekomenopheteindevandemaand,’verteltzeaanRowley.Miadoethaarjobnietgraag.Zedroomtervanhaarontslagtegevenenhaareigenpublicrelations-bedrijfjeopterichten.

Miaheefteendruksociaalleven.Zegaatdrieofvierkeeruiteten.Telkensisze75dollarkwijt.Zewoontgraagfeestjesbij.Aankleren

160

geeftze500dollarpermaanduit.AlsRowleydevrouwnaarhaarbelangrijkste aankoop vraagt, krijgt ze als antwoord: ‘De LouisVuittonhandtasvan540dollar.’Miaheeftmaarliefstdertienkre-dietkaartenmeteentotaleschuldvan8.000dollar.Enzeheeftnogeenstudentenleningvan28.000dollar.Devrouwheeftgeenspaar-geld en geen pensioenplan. Ze verklaart aan Rowley dat ze zich‘altijdlichtjespaniekerigvoeltoverhetfeitdatzehaarrekeningennietzalkunnenbetalenendatzegeengeldzalhebbenomvanteleven’.

Deauteurbiedtinhetboekeeneenvoudigmaardoeltreffendsche-maomvrouwenzoalsMiaeenreferentiekadertegeven.Hetschemabestaatuitdriedelen:‘Watisdesituatienu?Waarwiljenaartoe?Hoewiljedatverwezenlijken?’BijMiaiservolgensRowleyeendui-delijkediscrepantietussendehuidigesituatieenhaardoelstellingommiljonair teworden.Ondankshet feitdatzeheelbehoorlijkverdient,slaagtdejongevrouwertochnietinomtesparen.Haardoelstellingommiljonairtewordenisdanooktotaalirrealistisch.

Interessant isdatRowley ingaatopdemanierenomdedoelstel-lingen te verwezenlijken. Meer bepaald waarschuwt ze terechtvoormalafidepraktijkenzoalspiramidesystemen.

OokJeanChatzkyvindthetvooropstellenvandoelstellingenpri-mordiaal. Zo schrijft ze in The ten commandments of financial happinessdatdoelenvooropzetteninboekenoverpersonal finan-ce een beetje verwaarloosd wordt. ‘Doelstellingen zijn “wants”.Geendingendiejewiltzoalsin“IkwileenCola”.Hetzijndaaren-tegenaspiratiesvoordetoekomst.’

BelangrijkisvolgensChatzkydatjedezedoelstellingineenactie-plan omzet. Dit komt uiteraard overeen met de derde stap vanRowley. Essentieel is dat het actieplan uit kleine beheersbare on-derdelen bestaat. Stel dat je volgend jaar 5000 euro wilt sparen.‘Met alle nullen, klinkt dit bedrag onheilspellend groot,’ schrijftChatzky.‘Maarals jehetopsplitst in100europerweek, lijkthetactieplanalheelwatdoenbaarder.’

Beleggen 161

l

Tip 46 : Zet een realistisch financieel doel voorop – en weet hoe je er naartoe kan werken.

Wat is financieel risico eigenlijk ?

Bijhetopstellenvaneendergelijkactieplankomjeonvermijdelijkbij financieel risico terecht. Interessant is dan ook wat Gurneyhierovertevertellenheeft.Wantwatisbeleggeneigenlijk?Hetisvolgens haar niets anders dan het inruilen van zekerheid vooronzekerheid.

Iemanddieaandelenkoopt,ruiltduszijnzekere100eurovooreenonzekere 120 euro in de toekomst.Volgens Gurney is het risico-niveau waarbij mensen zich comfortabel voelen een stuk lagerdanzezelfdenken.Hetprobleemisdatzezicheersternstigmoe-tenverbranden–denkmaaraanhetaandeelvanLernoutenHau-spie! – vooral ze hun werkelijke risicotolerantie of risicoprofielontdekken.Deredenhiervoorisdatdeentrepreneuralsgeldpro-fielnogaltijdmodelstaat.Ookbijfinanciëlebeslissingen.Menseninonzemaatschappijwordenduseigenlijkaangemoedigdfinan-cieelrisicotenemen,terwijlzedateigenlijkhelemaalnietwillen.Zoleesjeheelvaakineenartikeldathetloontominaandelentestappen,terwijldatvoorsommigemensenhelemaalnietgepastis.

TotslotmerktGurneyookop–enterecht–datmensendierisico-volle sporten beoefenen zoals bergbeklimmen of base jumpen,niet noodzakelijk veel financieel risico willen lopen. Misschienvoelenzezichenkelgoedmeteensuperveiligespaarrekening.

Hersh Shefrin en Meir Statman zijn goed vertrouwd zijn met demultiple selves-benaderingenhetzelfcontroleprobleem.Zegeven

162

het volgende treffende voorbeeld van een rijke belegger om deconceptenteillustreren.

‘Erwaseenbeleggerdiewijswasenzeerrijk.Zijnrijkdombestondbegin1929uit7,5miljoendollar.Zijnwijsheidbestondhieruit:hijstopteanderhalfmiljoeninveiligeobligatiesengafdezeaanzijnvrouwmetdewoordendatditvoldoendewasomverdersamencomfortabeltekunnenleven.Metderestzouhijspeculerenopdebeurs.Mochthijooitbijhaaraankloppenomeendeelvandeobliga-tiestemogenverkopen,moestzedithemteallenprijzeverbieden.’

ShefrinenStatmanstellendatdezemanzijnvrouwgebruikteals‘hulpmiddel’omzijnzelfcontroleprobleemoptelossen.Hijisim-mersbezorgdoverzijneigentoekomstigegedrag.Dekansbestaatimmersdathijallesopdebeurszouverliezenendathijomdieanderhalfmiljoenresterendedollarzoukomensmeken.Zijnwijs-heidbestonderinzijneigenzwakheidteonderkennenenditallestevoorzien.

l

Tip 47 : Laat je geen belegging opsolferen met een financieel risico waarbij je je niet goed voelt.

Het beleggingsverschil tussen vrouwen en mannen

Eind2003paktennogalwatkrantenuitmethetmerkwaardigebe-richtdatmannenstofinhuisnietopmerken.OnderzoekerMichaelGurianvondnamelijkdatdehersenenvanmannenenvrouwenstructureelandersinelkaarzitten.MannelijkehersenenscheidenvolgensGuriananderechemischesubstantiesafdanhetvrouwe-lijkebrein.Zovindenvrouwenbijvoorbeeldhetdiscussiërenover

Beleggen 163

emotiesontspannend,terwijlmannenditalsstresserendbeschou-wen. Dat mannen stof niet (willen) opmerken heeft volgens deonderzoekertemakenmethetfeitdathetmannelijkebreinmin-derdetailszouzienendusstofenhuiselijkewanordeminderalseenprobleemervaart.

HetonderzoekvanGurianzalneuroloogMarcBreedlovehelemaalniet verbazen. Volgens deze laatste gebruiken mannen en vrou-wen hun hersenen ook anders. In unieke samenwerking tussenondermeerdeuclaenAmerica’sNationalInstituteofMentalHe-althwerdaandeproefpersonengevraagdomgewoonaannietstedenken.Bijmannen leverdeditvooralhersenactiviteitop inhettemporalelimbischesysteemofhetzogehetenreptielenbrein,datverantwoordelijk is voor agressie en competitie. Bij vrouwen wa-ren het vooral de neuronen van de cingulate gyrus die vuurden.Dit is een evolutionair vrij nieuw deel van de hersenen.VolgensBreedloveishetdanooknietonredelijktestellendathetfunctio-nerenvandehersenenvooreenstukbepaalthoeweonsgedragenalsmanenvrouw.

De resultaten van dit hersenonderzoek bevestigen eerder geci-teerd onderzoek van behavioral economistTerry Odean.Via zijnartikels wisten we reeds dat vrouwen beter zijn in beleggen. Ditkomt volgens hem omdat ze minder overmoedig zijn. Hierdoordoenzemindertransacties,nemenzeminderrisicobijdekeuzevanhunaandelenenhoudenzedeaandeleniets langerbij.Hetnettorendementvande‘vrouwelijke’portefeuilleisdusietshogerdanbijdemannen.ResultatendietrouwensmooiaansluitenbijdievanBreedlove.

WatTerry Odean over de mannelijke en vrouwelijke beleggings-stijlbeweert,sluitoverigensperfectaanbijdevisievanRuthHay-den.‘Hetgrootsterisicovoormannen–enhetgaatomeennieuwsoortrisico–ishetegovandemannen.Zewillennietonderdoenvoor elkaar en pochen hoeveel ze wel verdiend hebben op debeurs.’Hetgevolghiervanisuiteraarddatzegrotererisico’szullennemen.

164

KunnenweeigenlijkdeAmerikaanseonderzoeksresultatenvanOdeanzomaarextrapolerennaardeEuropesecontext?NederlanderHilbertvan Dijk had de mogelijkheid de werkelijke transacties van Neder-landsebeleggersintekijken.Ineenuniekestudieplaatsthijhetbe-leggingsgedragvanvrouwentegenoverdatvanmannen(zietabel4).

Tabel 4. Het verschil in rendement tussen vrouwelijke en mannelijke portefeuilles in

de periode januari 1999 tot juli 2001.

Aantal round-

trips

werkelijke ren-

dement (%)

Buitengewoon

rendement (%)Aantal dagen

Man 4.829 -1.81 -1.63 106,14

Vrouw 919 0.45 -0.74 113,04

Noot : het buitengewone rendement wordt verkregen door van het werkelijke rendement het marktren-

dement af te trekken

Bron : Hilbert van Dijk, 2002, p.138.

HetonderzoekvandeNederlandersloegop8000effectenrekenin-genvandeRabobank.DetransactieswerdendoorgegevenviadetelefoonenVanDijkhieldindestudieenkelrekeningmetround trips. Dit betekent dat alleen transacties in een bepaald aandeelwerdenonderzochtwaarvanzoweldeaankoopdatumalsdever-koopdatumindeonderzoeksperiodevallen(begin1999totmid-den2001).Eenround tripbestaatuiteenaan-enverkooptransac-tievandezelfdeaandelen1.

DeresultatenzijninderdaadgelijkaardigaandievanOdean.Vrou-wenzijnookinEuropabeterebeleggersdanmannen,ofmoetenwestellenminderslechtebeleggers.Beidecategorieënboekenim-merseennegatiefbuitengewoonrendement.Opnieuwspeeltmeedatmannenongeduldigerzijn.Zehoudenhunaandelenimmersgemiddeld7dagenminderlangbij.Zekunnenhetnatuurlijkaltijdtoeschrijvenaandeanderewerkingvanhunbrein.

l

Tip 48 : Laat de aandelenportefeuille beheren door mevrouw.

Beleggen 165

Even terug naar Katleen Gurney

InhetbeginvanditboekverwezenwenaardenegengeldprofielenvanGurney.Wekunnenerookeentypischebeleggingaanverbin-den(zietabel5).HetinteressanteaandebenaderingvanGurneyisdatzesteltdatereengroepmensenisdienietwillenofkunnensparen.Zoverwijstzenaardejagersdiegeldlieverlatenrollen.Ofde producers die al blij zijn als ze elke maand rondkomen. Eeneerlijkeenrealistischeanalysedus.

Tabel 5. welke belegging past bij de geldprofielen van Gurney ?

Geldprofiel Typische belegging

De achiever Fondsen met kapitaalbescherming

De entrepreneur Aandelen

High rollers Technologie of internetfonds

Jagers Geen ; geven het geld liever meteen uit

Geldmeesters Goed gediversifieerde portefeuille met aandelen

en obligaties

Perfectionisten Spaarrekening

Producers Geen ; zijn al blij als ze elke maand de eindjes aan

elkaar kunnen knopen

Veiligheidsspelers Een obligatiefonds met kapitaalbescherming

Optimisten Kwaliteitsobligaties of kasbons

Bron : eigen analyse op basis van de geldprofielen van Gurney

Hetisinteressantdeze(Amerikaanse)analyseteverbindenmetdeBelgischesituatie.Debevolkinghierbestaatimmersuitdrielagen.Deonderstelaagbestaatuitmensendiehetelkemaandmoeilijkhebbenomrondtekomen.Demiddengroepbestaatuitmensendieelkemaandwelnetjesrondkomen.Maartochnietdemogelijk-heidhebbenom(systematisch)tesparen.TotslotisereenkleinetoplaagrijksteBelgendievolopaanhunvermogenkunnenbouwen.

166

Veelzogehetengeldtipszijndanookenkelbestemdvoorde topvandepiramide.Mensendiedemogelijkheidhebbenomtespa-ren–maardatmisschien(nog)nietdoen.Tochisdemiddenlaagpotentieelveel interessanter.Nietalleen iszeveelgroterdandetop–watnatuurlijk logischerwijzeuitdevormvandepiramidevolgt.Maarbovendienishetvermogenombijtelerenveelgroter.Inditboekhebikdanookgeprobeerddeadviezenopdezegrotegroepmannenenvrouwenterichten.

Pensioen laat vrouwen koud

Latenwedithoofdstukafsluitenmet–opnieuw–eenparadoxalevaststelling:ondankshetfeitdatvouwenbeterebeleggerszijndanmannen,zijnzenauwelijksgeïnteresseerdinhunpensioen.EeneersteverklaringvindenwealvastbijRuthHayden.Inhetbeginvan dit boek stelde ze immers dat mannen geleerd hebben omgeldtestekeninzakendiewaardevastzijnzoalseenhuisofeenpensioen.Bijvrouwenisditveelminderhetgeval.Ookhetgeld-profielvanLeenDemaréishiervaneenmooieillustratie:aanpen-sioensparendoetzeniet,ondankshetfeitdatzetochal43isophetmomentvanhetgeciteerdegesprek.

EenNederlandsestudievanPensioenkijker.nlwijstopdevaststel-lingdatvandewerkendemannen90%deelneemtaaneenpensi-oenregeling. Bij de vrouwen is dit slechts driekwart onder hen.Vrouwendenkendusvolgensdeauteursvandestudie‘teweinigentelaatnaoverhunpensioen’.Slechtseenkwartvanallevrou-wenvraagtzichweleensafhoeveelgeldzenahunpensioneringwel(niet)tebestedenhebben.

Opvallendisookdatslechts33%vandevrouwenmetvragenopzoekgaatnaarinformatie.Bijdemannenisdatmetzestigprocent

Beleggen 167

opmerkelijk veel hoger. Dat verschil is des te saillanter omdatvrouwenbeterebeleggerszijnomdatze,zoalswehierbovenschre-ven,ondereervakerraadeninformatievragendanmannen.

DehelftvandevrouweninNederlandblijktzichvolgensdestudienietdruktemakenoverhetinkomentijdensdeoudedag.Zelevenvolgenshetmotto‘Datzienwedanwelweer’.Volgensdeonder-zoekersishetbelangrijkdatditaspecteveneensbesprokenwordtalsdepartnershetprobleemvanwieminderoftijdelijknietmeerzalwerken,bekijken.‘Wantkorterbetaaldwerken,betekentmin-dergeldopzijleggenvoordeoudedag.Teweinigmensenrealise-renzichdatophetjuistemoment.’OokinBelgiëisdituiteraardeenactueelprobleemzoalsblijktuitinterventiesvanpoliticaTur-telboomenconcretevoorstellenvanministerTobback.

Vrouwenzijntegelijkookpessimistischeroverhetpeilvanhunin-komstennapensionering.Ruimeenvijfdevandevrouwendenktdatzenahun65ejaaronvoldoendeinkomenhebbenomvanteleven,tegen15procentbijdemannen.Dezehoudingisdesteopmerkelijk omdat vrouwen zich net minder met hun pensioenbezighouden.MisschienishetopnieuweenillustratievandedoorMelvinPrincegevondenpassiviteitvanvrouwen.

InBelgiëkomtDeltaLloydLifejaarlijksmeteenpensioenenquêteuit.Viaverschillendemediawordenmensenaangezochthunme-ningtegevenoverhetpensioendebat.Opvallendisdatopnieuwvooralmannenreageren.Maarliefst66%vanderespondentenismannelijk.Slechts34%vrouwelijk.Ookditisopnieuweenindica-tie dat dit probleem – ook bij ons – eerder door mannen aange-voeld wordt. De onderzoekers schrijven dan ook dat‘het geheelvan respondenten een mannelijke bevolking weerspiegelt diemeeraandachtheeftvoorhetonderwerpdandedoorsneebevol-king(dievoordehelftuitmannenenvrouwenbestaat)’.

l

Tip 49 (voor vrouwen) : Interesseer je op tijd voor je pensioen.

168

Besluit

Hetlaatstehoofdstukvanditboekovervrouwen,mannenengeldlevert een tegenstelling op: de meeste aandelenbeleggers zijnmannen.Tochwordenzegekloptdoordevrouwen.Deredenvoordeeerstebeweringiseenvoudig:demeestevrouweninteresserenzichnietvoordebeurs.Ofinhetalgemeenmindervoorfinanciëlezaken.Zelfsvrouwendiedegeldzakenvanhetgezinbeheren,zijnzeldengeïnteresseerdindeaandelenbeurs.

Voordetweedebeweringkomthetbewijsmateriaaluitdeevoluti-onaire psychologie. Mannen nemen van nature meer risico’s enwordendaar–evolutionairgesproken–ookvoorbeloond.Alleenisdeaandelenbeurseenkunstmatigeconstructiewaardezestel-ling niet opgaat. In mijn boek De belegger ont(k)leed is de thesezelfsdatditovermoedigegedragvanmannenopdebeurseigenlijkcontraproductiefwerkt!

Eenanderestellingindatlaatsteboekisdatemotiesontstaanzijnbij het evolutieproces van de mens en in die zin nuttig zijn (ge-weest). In bepaalde omstandigheden echter – en de financiëlemarktenzijnhiervanhetbestevoorbeeld–zijndemeesteemotiesechtercontraproductief.Eendalendeaandelenmarktismisschienvergelijkbaarmeteenongunstigeomgevingwaarbijhetvooronzevooroudersinteressantwasomaftewachten.Detendensomditgedragtevertonenisevenwelnefastindefinanciëlemarkten.Hetspiegelbeeld is de neiging van beleggers om winsten te snel tenemen.Ookditgedragwasmisschienzinvol,opnieuwvanuitevo-lutionairstandpuntbekeken:jewistimmersnietofjeermorgennogzouzijn.Daaromwashetbeter1vogelindehandtehebbendan10indelucht.

De oplossing voor dit probleem is verraderlijk eenvoudig: laatvrouwen de aandelenportefeuille van het gezin beheren. Omdatdituitgangspuntweinigrealistischis,wilikpleitenvooreentussen-oplossing:gebruikdevrouwals‘hulpmiddel’omhetrendement

Beleggen 16�

vandeaandelenportefeuilleoptekrikken.Zoalsbijdewijzebeleg-gervanShefrinenStatman.

Je wil een aandeel kopen?Vraag advies aan je vrouw. Je wil eenaandeelverkopen?Vraagaan jepartnerofdatwelopportuunis.Ennogbelangrijker:beperkdesomgeldwaarmeejeopdebeursbelegt.DoeduszoalsdieslimmemanvanShefrinenStamanenzorg dat het gezin comfortabel kan voortleven – zelfs als u allesverliestopdebeurs.

Algemeen Besluit

Weeseerlijk:steldatuzorijkwasalsBillGates(voormannen)ofJ.K.Rowling(voorvrouwen).Zouudanietsaanuwhuidigelevenveranderen?Ofsteldatunog5tot10jaartelevenhebt.Hoezouudanderestvanuwlevennoginvullen?Ofsteldatunogmaareenweek te levenheeft.Waarnaarverlangtudannog?Waarheeftuspijtvan?Zijnerdingendieupersenogwiltdoen–ofjuistniet?

Bovenstaande vragen zijn typisch bij financial life planning. DetermkomtuitdevsendegeestelijkevaderisGeorgeKinder.Hijvond,zoalsweindeinleidingreedsstelden,datdemeestefinan-ciëleplannersenbeleggingsadviseursgewoondeverkeerdevragenstellen.Dievragenhebbenineersteinstantieimmersalsdoelderisicobereidheidvandebeleggertedetecteren.

WatKindernoghetmeeststoortisdatdergelijkeadviseurseigen-lijkeenverkeerduitgangspuntkiezen!Volgensdemanmoetenweimmers eerst op zoek gaan naar de werkelijke doelstellingen inons leven.Moetenwebijvoorbeeldnogharderwerkenomdatvakantiehuisjetekunnenkopenofnemenweneteerderwatgasterugommeertijdmetonsgezindoortebrengen?Hetantwoord

170

opdezevragenmoethetjuistekaderscheppenomverstandigmetgeldomtegaan.

Volgens Kinder worstelen de meeste mensen, mannen én vrou-wen,metgeldproblemen–zelfszijdieerveelvanhebben–omdatzeblijvenhangen inwathijde‘financiëlekindertijd’noemt.Detweefasesdiedezenaïeveinstellingkenmerken,zijnrespectieve-lijkOnschuldenPijn.WiedezefinanciëlekindertijdkanloslatenkomtvolgensKinderinde‘financiëlevolwassenheid’metKennis,BegripenKrachtalsfasen.Dehoogstetrapwordtgevormddoor‘financiële maturiteit’ met Visie en Aloha als eindstadia. Alohakomtduseenbeetjeovereenmethetfinanciëlenirvana.DetermverwijstnaareenontspannenenpositieveinstellingdietypischisopHawaï–deverblijfplaatsvanGeorgeKinder.

De financiële kindertijd

Stap 1 : OnschuldIn deze fase klamp je je kritiekloos vast aan de ideeën over geld die je als kind meekreeg. Typische uitspraken zijn : ‘Geld maakt corrupt’, ‘Geld maakt niet gelukkig’, ‘Tijd is geld’, ‘Je bankrekening is je beste vriend’, ‘Rijkdom is succes’ of ‘Rijkdom is voor mij zeker niet weg-gelegd’.

Het gaat om een smalle visie die je mogelijkheden – vaak onbewust – erg beperkt. Wie uit dit keurslijf wil stappen, moet volgens Kinder onvermijdelijk terug naar de kindertijd. Mogelijke vragen in dat verband zijn : ‘Wat zijn je eerste herinneringen aan geld ?’, ‘Hoe ston-den je ouders tegenover geld ?’, ‘Hadden je vader en je moeder de-zelfde visie op geld ?’ en ‘Maakte je je als kind zorgen over geld ?’

In deze fase is het kenmerkend dat mensen niet de capaciteit hebben om de meest eenvoudige en praktische financiële taken te vervullen. Het gaat typisch over het invullen van de belastingbrief, het vervol-ledigen van een schadeformulier voor de verzekeringsmaatschappij of zelfs maar het betalen van de rekeningen.

Beleggen 171

In het boek geeft Kinder het voorbeeld van Denise die als kind de dubbele boodschap meekreeg dat ‘geld niet belangrijk is’ en dat

‘haar man wel voor haar zal zorgen’. Vaak zijn het vrouwen die na een echtscheiding merken dat ze geen flauw benul hebben van derge-lijke financiële taken omdat hun man alles regelde.

Stap 2 : PijnDeze fase herken je als je – heimelijk – jaloers bent op iemand die meer succes heeft dan jezelf. Of als je je schuldig of zelfs verdrietig voelt als iemand meer geld heeft. Andere mogelijkheden zijn dat je je gevangen voelt in je job – je wil wel ontslag nemen maar je durft niet. Of je hebt een sterke weerzin tegenover geldzaken.

Volgens Kinder is pijn een noodzakelijke voorwaarde om verder te evolueren. Aangezien geld per definitie iets is wat we gebruiken om te meten, gebruiken we het om onszelf met anderen te vergelijken. En lijden we onvermijdelijk.

De kunst bestaat erin de keuze te maken. Ofwel houden we vast aan een oude gewoonte zoals geld uitgeven om ons beter te voelen. Ofwel kiezen we voor vrijheid en volwassenheid. De volgende stap.

De financiële volwassenheid

Stap 3 : KennisDeze fase komt volgens Kinder nog het best overeen met financiële planning : wat zijn je bezittingen, je schulden, inkomsten en uit-gaven. Wat zijn je financiële doelstellingen ? En hoe wil je die berei-ken ? Spaar je genoeg ? En op welke manier ?

Een typische ‘agnostische’ manier om in deze fase naar geld te kijken is te stellen dat geld neutraal is : goed noch slecht. Volgens Kinder is dat een visie die echter te beperkt is. Geld is volgens hem meer dan neutraal. Het vertegenwoordigt immers een positief goed voor de mens. Geld vertegenwoordigt namelijk potentiële vrijheid en inte-griteit.

172

Stap 4 : BegripIn deze fase ga je geld zien als een krachtig en zelfs noodzakelijk instrument. Daardoor ga je er steeds makkelijker en succesvoller mee om. Belangrijk is evenwel dat je de doelstellingen duidelijk aflijnt. Kinder vertelt in zijn boek dat de eerste vragen in een ge-sprek altijd gaan over de uiteindelijke doelstellingen van de cliënt. Wil hij terug naar de universiteit gaan om filosofie te studeren ? Wil hij een roman schrijven ? Wil hij emigreren ? Eerst moet dit plaatje ingevuld worden vooral het praktische aspect aangepakt kan worden.

Stap 5 : KrachtIn deze fase weet je wie je bent, hoe geld werkt en wat je wilt. Je hebt een levensdoel. Volgens Kinder zijn de meest krachtdadige mensen, zij die in hun jeugd al deze levenshouding leerden. Typische vragen zijn hier : ‘Wie vind je qua levenskracht een mooi voorbeeld ?’ en

‘Welke omstandigheden geven je het gevoel dat je financieel sterk of zwak staat ?’

Volgens Kinder is kracht vinden niet eenvoudig. Veel mensen falen hier. Ze hebben een doel en een financieel plan. En toch slagen ze niet. Omdat ze zichzelf bijvoorbeeld saboteren.

Financiële maturiteit

Stap 6 : VisieVisie laat je ontdekken wat je kan betekenen voor anderen. Men-sen zoals Bill Gates doen bijvoorbeeld meer voor armoedebestrij-ding dan vele landen samen. Een typische visievraag is dan ook :

‘Wat zou je voor de wereld willen bereiken als je oneindig rijk was ?’

De moeilijkheid met visie is het een rol te laten spelen in ons leven. Door de dagelijkse beslommeringen en de druk van economische noodzakelijkheden, lijkt visie vaak overweldigend. De oplossing bestaat erin visie te vertalen in een aantal kleinere onderdelen.

Beleggen 173

Stap 7 : AlohaHet grote verschil tussen visie en Aloha is dat visie naar buiten ge-richt is en Aloha naar binnen. Aloha is een staat van wijsheid en generositeit. In deze fase ken je uiteraard de kracht en de beperkin-gen van geld, maar geld zelf raakt je emotioneel niet meer.

De essentiële wijsheid hier is deze : ‘Het is niet hoeveel geld je hebt, of zelfs of je ook maar geld hebt. Maar of geld jou heeft.’

Het interessante van financial life planning voor koppels, is dathetjeineersteinstantieverplichtnatedenkenoverjeprioriteiteninhet levenenderoldiegelddaarbijvervult.Dezevenstappennaar maturiteit zijn eigenlijk vrij logisch. De meeste beleggerskomenbijvoorbeeldeerstindeproblemenvoorzeeen–vaakradi-cale–koerwijziginguitvoeren.BeleggershebbenzichbijvoorbeeldeerstmoetenverbrandenaanaandelenvanLernout&Hauspieofaanrisicovolleaandelenleaseconstructies.

Kinder wijst dit onmiddellijk toe aan de financiële kindertijd,waarinbeleggerseennaïeveopvattingovergeldenbeleggenheb-ben.Devolgendestapisuiteraardeenbeterbegripvanfinanciëleproducten.Danpaskanjeeenzekerrustniveaubereiken.Interes-santisookdatdehoogstefase–Aloha–nietbetekentdatjeopjelauwerenmaggaanrusten.Integendeelzelfs:jemoetblijvenwer-kenaandevoorgaandefases.Dezevenfinanciëlestadiazijnnooitechtaf.Endatisuiteraardeencorrecteopvatting.

Bijveelbeleggingsadviseursoffinancialplannersishetvaakfrap-pantdatereengrotetegenstellingistussenwatzezeggenenwatzezelfdoenofuitstralen.GeorgeKinderheeftduidelijkdetheorietoegepastopzichzelf.Opdeantwoordenopdevragendieikhemsteldevooreenartikel inhet tijdschriftUw Vermogen,kwamon-middellijkeenergvriendelijkenwijsantwoord.Hetisduidelijkdatdemanzelfdefinanciëlematuriteitbereiktheeft.Hiergeenpose.Eenredentemeeromzijnraadgevingengoedtebestuderen–enookeffectieftoetepassen.Uwrelatiezalerwelbijvaren.

174

Veelsucces!

l

Tip 50 (de belangrijkste) : We moeten eerst op zoek gaan naar de werkelijke doelstellingen in ons leven. Moeten we bijvoorbeeld nog harder werken om dat vakantiehuisje te kunnen kopen of nemen we net eerder wat gas terug om meer tijd met ons gezin door te brengen ? Het antwoord op deze vragen zal het juiste kader scheppen om echt verstandig met geld om te gaan.

Beleggen 175

BoekenElisabethBadinter,(1988),De een is de ander,

Contact,Amsterdam.

BarbaraBerger,(2005),Anders denken, anders leven,

Forum,Amsterdam.

ThierryDebels,(2005),De belegger ont(k)leed,

Garant,Antwerpen.

ThierryDebels,(2006),De zes geheimen van financieel succes,

RoulartaBooks,Roeselare.

JeanChatzky,(2004),Pay it down !,

Portfolio,NewYork.

VeerleDraulansenMiekeSmet,(2005),m/v,

Lannoo,Tielt.

AmandaFord,(2002),Shoptherapie,

Forum,Amsterdam.

SusanForward,(1994),Money demons,

BantamBooks,NewYork.

JohnGray,(2004),Mars & Venus beginnen opnieuw,

HetSpectrum/ZwarteBeertjes,Utrecht/Amsterdam.

DeniseHulst,(2005),Tijdig van kantoor,

HetSpectrum,Utrecht.

LauraKlepacki,(2005),Avon,

JohnWiley,Hoboken(NJ).

CorinneMaier,(2004),Liever lui,

Spirit,Utrecht/Antwerpen.

176

SusanNolen-Hoeksema,(2005),Piekerprincessen,

Archipel,Amsterdam.

JulieNorem,(2002),The positive power of negative thinking,

BasicBooks,Cambridge(MA).

ClarissaPinkolaEstés,(1994),De ontembare vrouw,

Becht,Haarlem.

LillianRubin,(1983),Intieme vreemden,

Ambo,Baarn.

MaggieScarf,(1988),Intieme partners,

Anthos,Baarn.

IngeborgSergeantenRolandVerschaeve,(2005),Wie ben je eigenlijk ?,

StandaardUitgeverij,Antwerpen.

HansVanCrombruggeet al.,(2002),Vaders in soorten,

Lannoo,Tielt.

VivianaZelizer,(2005),The purchase of intimacy,

PrincetonUniversityPress,Princeton/Oxford.

Vrouwen, mannen en geld

Career

Transcript of Vrouwen, mannen en geld