1

2

Redactie Voorwaarts MarsHoofdredacteur:Cas LaansmaRedactieleden:Artemis WestenbergFrans BlokBert KaalTon SchuckmanGerard KuijpersAmir VossteenEn vele vrijwilligersStichting Mars SocietyNederlandVan Oldebarneveltplaats 3083012 AL RotterdamWebsite: www.marssociety.nlE-mail: info@marssociety.nlTelefoon: 010-4510776Voorzitter: Dra. ArtemisWestenbergSecretaris: Frans BlokPenningmeester: Gerard KuijpersWebmaster: Bert KaalAlgemeen: Ton SchuckmanRedactie Voorwaarts Mars:Cas LaansmaVoordelen lidmaatschapNieuwe leden ontvangen eenwelkomstgeschenk waarbij u kuntkiezen uit een boek, een t-shirt ofeen poster. Leden van de MarsSociety krijgen korting of gratistoegang bij alle activiteiten en opMars Society artikelen, zoalsboeken, t-shirts, posters, kaartenen 3D-brillen. Bovendien zijnleden van Mars Society Nederlandautomatisch lid van de MarsSociety USA.Hoe word je lidKijk op onze websitewww.marssociety.nl en klik “joinus!”. Het lidmaatschap kost € 25,-per jaar en € 20,- voor jongerentot en met 18 jaar en studentenmet een geldig collegekaart.mate van verschijningDit blad verschijnt eenmaal perjaar, maar het is ons strevenom daar op termijn twee keer perjaar van te maken.

3 Galactische agenda5 Feuil leton: Home is where the hab is7 Gelach in de ruimte8 Konijnen op Mars1 0 De terraforming van Mars: een overzicht van

het onderzoek1 6 Boekbespreking: Voyage – Stephen Baxter1 7 De mensheid op de drempel: van

kinderkamer naar schoolplein1 8 Mars on Earth: Mars Society Evenementen

agenda1 9 Marsmuizen21 Terraforming van de tijd24 MRO gaat close�ups van Mars maken26 Terraforming in het klein27 Stromend water op Mars28 Puzzel29 Op Mars met een rugzak30 Leuke links

COLOFON Inhoudsopgave

3

Een van de redactievergaderingen voor dittweede nummer van Voorwaarts Mars vondplaats in De Rijp. Deze voormaligethuishaven van walvisvaarders ligt aan derand van de Beemster, in 1999 door deUnesco uitgeroepen tot werelderfgoed. Eenoer-Hollands landschap met grazendekoeien, kaarsrechte sloten, enkarakteristieke stolpboerderijen.In De Rijp werd in 1575 Jan AdriaanszoonLeeghwater geboren. In zijn tijd zag dit stukjeNederland er heel anders uit. De kaart vanNoord Holland was een grote gatenkaas en deBeemster was een groot meer. Ideaal voorwatersporters, maar die had je in die tijd nogniet. Water was destijds vooral gevaarlijk; dezee had in de loop der tijd steeds grotere delenweggevreten uit het gebied rond De Rijp.Voor zijn tijdgenoten was dat deonveranderbare staat der dingen, de wil van

God. Maar Leeghwater zag dat het anderskon. Hij stond aan de rand van de Beemster enzag het land dat onder de golven verborgen lag.Het enige wat hij nodig had was een manier omhet water uit het meer te krijgen. Die maniervond hij en de rest is geschiedenis.Als hij vierhonderd jaar later geboren was, zouLeeghwater naar Mars kijken. Een gevaarlijkeplek, met bittere kou en een ijle,mensonvriendelijke atmosfeer. En Leeghwaterzou zien dat het anders kan. Het enige wat wenodig hebben is een manier om die atmosfeerte verdichten. Zulke manieren zijn er en de restis toekomst.Staat Mars, met zijn zeeën, meren, bossen envelden over vierhonderd jaar in zijn geheel opde erfgoedlijst van de Unesco? Misschien wel,als er tenminste mensen zijn die het landonder de golven willen zien.

Jan Adriaanszoon Leeghwater

Eat your heart out, Jan Adriaanszoon Leeghwater!Door Frans Blok

4

JanuariZondag 8 januari: De bekende natuurkundigeStephen Hawking is jarig en wordt 65 jaar.Hawking is bekend van zijn theorieën over deBig Bang en zwarte gaten. Recentelijk kwamHawking in nieuws als groot voorstander vande kolonisatie van de ruimte.Bron: JPL, NASA.Donderdag 12 januari: Elon Musk en zijnbedrijf SpaceX doen een tweede poging vooreen succesvolle lancering van hun Falcon-1raket. Dit is de eerste geheel privaatontwikkelde raket die een lading in een baankan brengen. De lading is de Demosat satellietvan de DARPA.Bron: JPL, NASA.Maandag 16 januari: Het InternationaleRuimtestation krijgt nieuwe voorraden. EenRussische Soyus brengt de vierentwintigsteProgress (24P), deze was eerder gepland voor20 december.Bron: www.spaceflightnow.com.Woensdag 18 januari: Een Atlas 5 lanceert zessatellieten voor de Amerikaanse luchtmacht inhet kader van een testprogramma. Een van desatellieten, ASTRO, zal hij het bijtanken vanbrandstof uittesten.Bron: www.spaceflightnow.com.Maandag 30 januari: Genesis-2 van de hotel-eigenaar Bigelow wordt gelanceerd met eenDnepr-2 raket. Genesis-2 is de volgendeopblaasbare module dat een het ruimthotelvan Bigelow zal voorafgaan.Bron: JPL, NASAFebruariWoensdag 1 februari: Japan lanceert met eenH-2A raket hun Selene-1 satelliet. Selene gaatnaar de Maan om deze te bestuderen met eenreeks wetenschappelijke instrumenten. Onderandere kijkt het naar de mineralesamenstelling van de maanoppervlakte.Bron: JPL, NASA.Woensdag 15 februari: Een Delta-2 van Boeinglanceert THEMIS. THEMIS bestaat uit vijfsatellieten met als doel de magnetosfeer vande aarde te bestuderen.Bron: www.spaceflightnow.com.Woensdag 22 february: STS-117. De Space

Shuttle Atlantis gaat naar het InternationaleRuimtestation om wederom een segment metzonnepanelen te installeren.Bron: JPL, NASA.Maandag 27 februari: Van 27 februari tot enmet 1 maart wordt in eigen Noordwijk detweede “Space and Society” conferentiegehouden met als titel “Space Options for the21st Century”. Men bespreekt de impact datruimtevaart heeft op de samenleving. Gastheervan de conferentie is ESA.Bron: ESA.Dinsdag 28 februari: New Horizons passeertJupiter onderweg naar Pluto. Juli 2015 zal NewHorizons bij Pluto arriveren om vervolgensdoor te schieten naar de Van Oort-wolk. Of erdan nog veel belanstelling is voor degedegradeerde Pluto is maar de vraag.Bron: JPL, NASA.MaartDonderdag 15 maart: Een Delta-4 lanceertvoor het Amerikaanse ministerie van defensiede DSP-23 (Defense Support Program). Voor deDelta-4 is het de tweede keer dat het in eenzware uitvoering wordt gebruikt. DSP-23 heeftals taak vijandige raketten te waarnemen.Bron: www.spaceflightnow.com.Vrijdag 16 maart: STS-117. De Space ShuttleAtlantis gaat naar het InternationaleRuimtestation om wederom een segment metzonnepanelen te installeren.Bron: JPL, NASA.Vrijdag 23 maart: Vandaag is het de verjaardagvan Werner von Braun, de beroemderuimtvaartpionier. Von Braun werd geboren in1912 en is vooral bekend van het ApolloMaanproject en de Duitse V2 uit de tweedewereldoorlog. Von Braun is slechts 55 jaargeworden en overleed in 1977.Bron: JPL, NASA.Donderdag 29 maart: Een Pegasus draagraketzal de AIM-satelliet lanceren, AIM staat voorAeronomy of Ice in the Mesosphere en is eenproject van NASA. AIM zal de wolken in demesosfeer in de poolgebieden bestuderen omte achterhalen waar ze precies uit bestaan enhoe ze ontstaan.Bron: JPL, NASA.

Galactische agenda

5

18 april 2014Wat de euro en de Europese grondwet nietvoor elkaar kregen is ons wel gelukt: Europavoelt zich een eenheid. De kijkcijfers vanonze lanceringstegen ver uit boven die vande laatste WK-finale. Van Ierland tot Turkijeen van Finland tot Portugal zat iedereenaan de buis gekluisterd. Want terwijl deAmerikanen pogingen doen om opnieuw deMaan te bereiken gaat de Europese Unienaar Mars. Met wat hulp van de Russen,maar Rusland ligt tenslotte ook in Europa.

Mars is een heel eind weg maar de ruimte opzich is dat helemaal niet:een paar uur rijden alsje auto recht omhoog zou kunnen. Met eenraket gaat het natuurlijk nog sneller. Om elf uur's ochtends stonden we nog op hetlanceerplatform in Kazachstan, om kwart overelf zweefden we door onze habitat, onsruimteschip Copernicus, in een baan om deAarde.Emilia, Sean en Olga waren alle drie vaker in deruimte geweest maar Aimee, Klaus en ik warennog maagd op dat gebied. Gewichtloos zijn, hetklinkt leuk, maar de praktijk valt tegen. Je bentieder gevoel van richting kwijt en je botst overaltegenaan. Ik had het gevoel dat ook al mijnorganen een beetje de kluts kwijt waren. En datwas natuurlijk ook zo. Maar Aimee was er veelerger aan toe; die arme meid heeft dagen langkotsmisselijk op bed gelegen. En zelfs op bedliggen is een rare ervaring in een ruimteschip:je kunt eigenlijk nergens "op" liggen als jegewichtloos bent. Je moet je zelf met riemen

vast binden om te voorkomen dat jewegzweeft. Gelukkig zijn we tijdens deze reisvan duizend dagen maar een paar dagengewichtloos.Het was wel een succes tijdens de livestraalverbinding met de late-night talkshow vanAndré Kuipers, een beetje rondvliegen door dehab en goochelen met zwevende pinda's. ArmeAndré, hij had dolgraag mee gewild. Maar nazijn anderhalf jaar in het InternationalSpaceStation zat dat er niet meer in. Zijnlichaam heeft, naar het oordeel van demedische staf van ERMEX, teveel stralingopgevangen om nog eens tweeënhalf jaar in deruimte door te brengen. Maar gelukkig groeithij in zijn nieuwe rol als tv-persoonlijkheid.We hebben nog twee dagen rondjes om deAarde gedraaid. Niet omdat weg een afscheidkonden nemen, maar omdat je die tijd noueenmaal nodig hebt om alle systemen tetesten. Sean maakte meteen eenruimtewandeling omdat een van dezonnepanelen niet goed uit wilde klappen. Erbleef gelukkig tijd over om uit het raam testaren. Tijdens een van onze rondjes kwamenwe over Nederland. Het was onbewolkt; zo tezien een prachtige lentedag. Iedereen zat opterrasjes en ik zat binnen. Maar ik had wel hetbeste uitzicht. Mijn hele leven trok aan mevoorbij. Mijn studietijd in Utrecht, de vakantiesop Terschelling, Koninginnedag in Amsterdam,zeilen in Friesland, ik zag het allemaal in eenoogopslag.Toen kwam het moment om er echt vandoor tegaan. Dertig seconden lang loeiden de motorenvan de laatste rakettrap. Toen ze zwegen zatenwe ineen perfecte paraboolbaan richting RodePlaneet. Er klonk gejuich en applaus bij devluchtleiding in Noordwijk, miljoenen tv-kijkershaalden opgelucht adem en hier aan boordwaren we niet ontevreden met de geslaagdemanoeuvre.Maar er kwam nog een spannend moment: hetloskoppelen van de laatste trap van de raket enhet uitrollen van de verbindingskabel. Want ditis Star Trek niet; we moeten primitieve trucjesuithalen om zwaartekracht op te wekken. Wespannen een kabel van een kilometer tussen

Feuil leton: Home is where the hab isDagboek van een Marsonaut, Deel 2 – Middelpunt van het heela lDoor Frans Blok

Om 11 uur 'sochtnds stonden we nog op hetlanceerplatform...

6

onze hab en de laatste trap en laten het helezaakje rond draaien. Als het niet gelukt wasmet die kabel waren we toch wel op Mars aangekomen. Dan hadden we alleen wel zesmaanden lang als vissen door onze habitatmoeten zwemmen. Gelukkig ging alles goed;het duurde een paar uur maar toen knalden inNoordwijk opnieuw de champagneflessen enkonden wij weer gewoon koffie zetten die nietmeteen de kan uit zweefde. De vloer werd weerde vloer en het plafond werd weer het plafond.De ruimtepakken, standaard kledij bij dit soortkritieke onderdelen van de reis, konden vooreen paar maanden in de mottenballen. Hetronddraaien heeft wel een licht irritantebijwerking. Een beweging tegen dedraairichting in voelt zwaarder, net alsof jetegen de wind inloopt. De andere kant uit voelthet alsof je de wind in je rug hebt. En als je

loodrecht op de draairichting loopt krijg je deneiging een beetje schuin tegen de wind in tehangen. Maar het zal wel wennen; bovendienvalt er niet zoveel te lopen aan boord van deCopernicus. Twee trappen op en af en achtmeter van de ene kant van de hab naar deandere.Ik voel me wel alsof ik flink afgevallen ben. Wezijn nu even zwaar als straks op Mars. Thuisweeg ik tachtig kilo, hier aan boord maardertig. Maar de meest absurde ervaring krijg jeals je naar buiten kijkt. Want we mogen danronddraaien in de ogen van eenbuitenstaander, zelf voelen we dat niet zo. Voorons is het alsof wij stilstaan terwijl de rest vanhet heelal ronddraait. De Aarde, de Maan, deZon, de sterren, alles draait in ongeveer eenminuut om ons heen. We zijn het middelpuntvan het Universum. Als Copernicus dat tocheens had geweten.Inmiddels zijn we al een half miljoen kilometervan de Aarde. We zijn al verder dan de Maan,verder weg dan iemand ooit geweest is. Onzeprachtige thuisplaneet, een paar dagen geledennog alomtegenwoordig, is nu nog maar eenflinke strandbal in een eindeloze zwarte zee.Op die strandbal heeft zich, tot het begin vanonze reis, de hele evolutie, de helegeschiedenis afgespeeld. En als ik mijn armvoor me strek kan ik die hele wereld bedekkenmet mijn vuist. We zijn heel ver van huis. Entoch zijn we pas een paar dagen onderweg.

Toen kwam het moment om er echt vandoor tegaan...

Een halfmiljoenkilometer van deAarde...

7

Gelach in de ruimte

8

Iedereen zal natuurlijk inzien dat depermanente Mars bewoners uiteindelijkvoor hun eigen voedsel zullen moetenzorgen. Hierover is al veel geschreven. Maarook de wel of geen behoefte aan nuttigehuisdieren zal bekeken moeten worden.

De menselijke ontlasting zalzeker ingezet worden alsmest om de regolith op Marsvruchtbaarder te maken,hoewel dat ook weergezondheid risico’s met zichmeebrengt, wat opgelost zalmoeten worden door eenriool zuiveringsinstallatie ofblootstelling aan debuitenlucht van Mars om

doden. Riool zuivering installatie’s zijnnatuurlijk duur om in te vliegen en de tijd dienodig is in de buitenlucht van Mars omziektekiemen te doden is niet bekend (als zedaar al dood aan gaan). Hieronder staan eenaantal redenen waarom konijnen de beste keuszijn om naar Mars mee te nemen.

a. De soort moet volledig onderzocht zijnm.a.w. niet meer voor verrassingenkunnen zorgen.

b. Is klein, daardoor gemakkelijk engoedkoop naar Mars te transporteren.

c. Heeft een korte draagtijd met veeljongen per worp zodat er maar eenpaar mee hoeven.

d. Produceert een goede kwaliteit mest.e. Heeft weinig onderhoud nodig, maak

zichzelf schoon.f. Kan alle ruwe plantenresten eten die

de mens niet kan consumerenwaardoor ook het composteer procesversnelt.

g. Geeft geen enkel risico voor degezondheid van de mens.

h. Voor de omnivoor op Mars debeschikbaarheid van dierlijke eiwitten.

Al deze criteria zijn van toepassing op hetgeslacht Oryctolagus cuniculus oftewel hettamme konijn. De witte Nieuw-Zeelander isnatuurlijk alom tegenwoordig in onderzoekslaboratoria. Zijn anatomie, fysiologie en gedragzijn goed beschreven. Proefnemingen met het

kweken van planten in Mars bodem vermengdmet konijnen keutels zijn door de auteuruitgevoerd. Op 19 augustus 1960 lanceerde detoenmalige Sovjet Unie een onbemande Vostokbekend als Korabl Sputnik 2. Aan boord wareneen konijn, twee honden, veertig muizen, tweeratten, vijftien flessen met fruitvliegjes enplanten. Het vaartuig werd na 26 uur weeropgevangen. Het was tevens de eerste veiligelanding van een Sovjet ruimtevaartuig. Hetkonijn en de andere passagiers waren deeerste levensvormen die terugkwamen vanuiteen baan om de Aarde.De grote recycler.Konijnen kunnen in korte tijd zorgen voor deintroductie van bemesting van de Marsiaanseregolith en de vorming van vruchtbare grond.Ze eten vrijwel alle voor de mensonverteerbareplantenresten (konijnen verteren zelfs stro voor20%). De blinde darm van het konijn bevatmicro organismen die cellulase produceren diede cellulose van de celwanden kan afbreken.Onverteerde vezels en afvalstoffen (hardekeuteltjes) passeren door de darmen samenmet vitamine rijke substanties van de blindedarm, die zijn gevormd uit gefermenteerdematerie uit de blinde darm. De omzetting vande biomassa in de ingewanden van het konijnzal de noodzaak van transport vanzuiveringsapparatuur flink reduceren. Hoeminder apparaten we naar Mars transporteren,des te minder reparatie en onderhoud nodigzal zijn. Neem nou bijvoorbeeld een gewas alsgraan, de mens eet alleen het binnenste van dezaden terwijl een konijn de hele plant eet.Weinig kosten, hoge opbrengst.Met een gemiddeld gewicht van drie kilo is hetkonijn een van de kleinste nuttige huisdieren.Dus konijnen en de bijbehorende hardware kangelanceerd worden voor ongeveer een tiendevan de kosten van bijvoorbeeld koeien,schapen of varkens. Er hoeven zelfs veelminder konijnen mee om een groep op Mars tefokken dan de andere soorten. De eigenschapvan konijnen om zich te vermenigvuldigen isspreekwoordelijk.De voortplantingsleeftijd ligt tussen een half endrie jaar met een gemiddeld aantal jongen vanongeveer 6 per nest.(hangt van de soort af) De

Konijnen op MarsThomas Gangale, vertaald en bewerkt door Ton Schuckman

9

draagtijd is 31 dagen. Het spreekt voor zich dater maar een paar stelletjes mee hoeven omeen enorm aantal op Mars te verkrijgen. Doordeze snelle voortplanting zal de soort zich ookveel sneller aan Mars aanpassen dan eenandere soort. Dit is natuurlijk zeer interessantvoor de mens die door de evolutie van eenandere soort kan gaan inschatten wat hemzelfte wachten staat. Het belangrijkste is dat doorhoge voorplanting snelheid er maar weiniglanceergewicht nodig is om deze soort op Marste introduceren.Laag of geen gezondheidsrisicovoor mensen.Er zijn erg weinig ziekten die konijn mensenkunnen overbrengen en die zijn al helemaalnooit voorgekomen bij het tamme konijn.Standaard quarantaineprocedures voor delancering kunnenverzekeren dat er eenziekte kiem vrije groepkonijnen naar Mars kanwordengetransporteerd. Blijft over eenallergische reactie. Dieopenbaren doorproblemen met de bovenste luchtwegen, maarhier is goede medicatie voor beschikbaar. Ookkunnen konijnen bijten en krabben, somswordt een dier agressief, maar zoals bij elkerelatie moet er tussen de mens en het dier eensfeer van vertrouwen zijn. In ieder gevalkunnen de krassen en beten van konijnen geenbedreiging voor de mens zijn, integendeel, delage belasting van het immuunsysteem kan opde lange termijn zelfs nuttig / nodig zijn voorde gezondheid van de mens.Hoge kameraadschap waarde.In vergelijking met andere soorten heeft hetkonijn een grote aantrekkingskracht /knuffelwaarde in de interactie met mensen.Ook het natuurlijke gedrag geeft veel voordelenboven dat van andere soorten. Konijnen zijnerg schone dieren. Ze ‘borstelen’ en likkenzichzelf en soortgenoten en hebben geenopdringerige geur om zich heen hangen.Konijnen zijn ook stil, ze loeien, blaten, balken,fluiten, schreeuwen, niet. Als een konijnontstemd is of als er gevaar dreigt kan hij welmet zijn achterpoten stampen. Het feit dat zestil zijn is erg belangrijk omdat ze dicht opelkaar met de mensen zullen leven. Konijnenzijn ook aandoenlijk / lief. Net zoals mensenzijn het sociale dieren en hebben behoefte aan

kameraadschap. Het enorme aantal konijnendat word gehouden in huishoudens over dehele wereld voor de gezelligheid spreektgenoeg over de emotionele behoefte van demens om dieren om zich heen te hebben. Zemaken deel uit van onze natuurlijke omgeving.De groeiende praktijk van huisdier therapie inverpleeghuizen en andere instellingen is verderbewijs van de positieve emotionele invloed opmensen die in geisoleerde omstandighedenleven.Enorme verbetering van demarsbodem doorvermenginkonijnenmest.De marsbodem (regolith) is erg fijn enzandachtig van structuur. Als je dat nu gaatvermengen met konijnenmest ontstaat er een

prima geschiktebodem die lijkt opcompost waar ookplantenwortels zichgoed in thuis zullenvoelen. De auteur heefthier zelf uitgebreidetesten en proeven meegedaan en in de

uiteindelijke compost tomaten, radijs, wortels,ui, en bonen gekweekt. Leuk detail: hij mengdede bodemsoorten en de mest met zijnhuismixer, dus als je bij hem langs gaat kiesdan liever geen geklopte gerechten…Mogelijke rol van konijnen in detoekomst op MarsIn het wild graven konijnen hun holen onder degrond, dit gedrag zal hun blootstelling aan tweevan de problemen van Mars: straling in kou,verminderen. Door de snelle voortplanting /evolutie en misschien genetische manipulatiezal er mogelijk een ras ontstaan dat zich heeftaangepast aan de omstandigheden op Mars:Oryctolagus cuniculus martianus.Eens zal er een mens in een park daar eenkonijn onder een redwood boom zien zitten opeen planeet die er niet meer zo rood uit ziet…

"Door deze snelle voortplantingzal de soort zich ook veel sneller

aan Mars aanpassen dan eenandere soort."

1 0

Samenvatting:Mogelijk zal het natuurlijke klimaat vanMars in de toekomst kunnen wordenaangepast, zodat de planeet voor onsbewoonbaar wordt. Dit proces staat bekendals terraforming. In dit artikel passeren dediverse concepten van terraforming, die totnu toe in de technische literatuur zijnverschenen de revue. Met name die stappendie nodig zijn voor zg. anaërobelevensvormen, d.w.z. organismen die zonderzuurstof kunnen functioneren. Onderstaandartikel wil voor toekomstige onderzoekersop dit gebied een naslagwerk zijn van dehuidige stand van zaken.Introductie:Het ultieme doel voor velen die zijn betrokkenbij de exploratie van de ruimte, is het stichtenvan nieuwe nederzettingen die los staan van deaarde (National Commission on Space, 1986).Echter, missies zoals het bezoek aan andereplaneten, gevolgd door een basis en de eerstekolonisten, zijn om te kunnen overlevenwaarschijnlijk allemaal afhankelijk vanmachines en door van de aarde meegebrachtevoorraden. Om levensvatbaar te zijn moeten denederzettingen in de ruimte op den duurgebruik kunnen maken van lokale voorraden ineen autonoom en stabiel biologisch kringloopsysteem, dat wordt aangedreven door de zon.Bespiegelingen over dit onderwerp kunnenworden verdeeld over twee mogelijkheden,kolonisatie van planeetoppervlakken, of van deinterplanetaire ruimte. Dit laatste betekent debouw van grote woonmodules in een baanrond een planeet, met een landschapachtigearchitectuur aan de binnenzijde (O’Neall, 1977;Johnson and Holbrow, 1977). Hierbij moetenalle voor het leven noodzakelijke voorradenworden aangevoerd en nauwkeurig wordenbijgehouden. Iedere aldus ingestelde miniatuurbiosfeer zal onvermijdelijk afhankelijk zijn vande een of andere vorm van kunstmatigeklimaatbeheersing en bovendien zullenvoorzieningen nodig zijn om zich tebeschermen tegen het dodelijke vacuümbuiten. De kolonisatie van eenplaneetoppervlak, speciaal eentje zoals Marswaar alle voor leven benodigde chemicaliënbeschikbaar zijn, heeft het voordeel dat alle

hulpbronnen ter plaatse kunnen wordengevonden. Echter geïsoleerde kolonies opplaneetoppervlakken moeten in principe netals een geland ruimteschip nog steeds deomgeving weerstaan i.p.v. zich ermee teverenigen. Op deze manier onderschatten weechter het bewoonbare potentieel van eenplaneet zoals Mars, die het dank zij zijnzwaartekrachtveld, in zich heeft om een openbiosfeer te huisvesten, net als bij de aarde hetgeval is (Fogg, 1993a, 1995a). Aangezien debiosfeer op aarde de enige is waarvan weweten dat die zichzelf over langere tijd in standkan houden, lijkt het logisch dat menuiteindelijk zal proberen om steriele planetendie men wil gaan koloniseren, om te vormentot kopieën van onze aarde. Een dergelijkproces staat bekend onder de naamterraforming, een woord dat oorspronkelijkafkomstig is uit de science fiction (Williamson,1942), nu overgenomen door de wetenschapen sinds een jaar of tien ook officieeltoegelaten tot de Engelse taal (Brown, 1993).Het kan worden omschreven als (Fogg, 1995a):”...een proces dat tot specifiek doel heeft om bijeen buitenaardse planeet de voor het levengeschikte omstandigheden te bevorderen.Uiteindelijk zou dit moeten leiden tot devorming van een planeet-wijde biosfeer, diealle functies van de biosfeer van de aarde metzich meedraagt – eentje waar mensen normaalkunnen leven”.Ecopoieses.Ieder proces van terraforming zal n.a.w. Marsstapje voor stapje omvormen van een sterieleomgeving tot een meer leefbare planeet.“Volledige” terraforming (het veranderen vanMars in een zuurstofrijke planeet, geschikt voormenselijk en dierlijk leven) zal waarschijnlijkeen moeilijke, echter geen onmogelijke opgaveblijken. Gelukkig zullen er al veel voordelenvoor menselijke bewoning worden verkregenlang voordat dit einddoel is bereikt. Een dikkereatmosfeer betekent een betere beschermingtegen kosmische straling, maakt afremmingvan ruimtevaartuigen door de atmosfeermogelijk, evenals “luchtvaart”. Ook betekenthet dat men zich buiten vrijer zal kunnenbewegen, zonder gebruik van drukpakken,maar met een eenvoudig zuurstofmasker.Tenslotte zal men gebruik kunnen maken van

De terraforming van Mars, een overzicht van hetonderzoekMartyn J. Fogg, vertaald doorWim Holwerda

1 1

atmosferische, hydrologische enbiogeochemische kringlopen als bronnen voorenergie en voedsel.De eerste biologische stap in eenterraformingsproces staat bekend alsecopoiesis, een door Haynes (1990)geïntroduceerde term, gevormd uit de Grieksewoorden “oiko”(huis of woon/verblijfplaats) en“poihsi” (vervaardigen, produceren). Dit kanworden omschreven als (Fogg, 1995a), “... hetdoen ontstaan van een niet afgesloten,anaërobe biosfeer op het oppervlak van eensteriele planeet. Dit kan zowel een einddoelzijn, danwel de beginfase van een langdurigerproces van terraforming.” Helaas zal ecopoiesisniet spontaan optreden – geen enkele bekendelevensvorm zal op het huidige Marsoppervlakkunnen gedijen. Het milieu zal wat moetenworden aangepast om omstandigheden tecreëren gelijk aan het aardse Precambrium,nodig voor zelfs de meest geharde vormen vanleven om zich op Mars thuis te kunnen voelen.Juist dit proces, dat de aanzet moet geven totecopoiesis, is het onderwerp geweest van hetmeeste onderzoek op het gebied vanterraforming.Om ecopoiesis mogelijk te maken moet hetmilieu van Mars op vier belangrijke puntenworden aangepast:

1. de gemiddelde oppervlaktetemperatuur moet ongeveer met 60Kworden verhoogd.

2. de massa van de atmosfeer moetworden verhoogd.

3. er moet vloeibaar water beschikbaarworden gemaakt, en

4. de hoeveelheid uv- en kosmischestraling die het oppervlak bereikt,moet aanzienlijk worden gereduceerd.

Deze veranderingen zijn voldoende voorbepaalde anaërobe levensvormen, echter i.t.t.wat vaak wordt beweerd, niet voor planten.Daarvoor is er nog een vijfde veranderingnoodzakelijk. Om ademhaling mogelijk temaken moet er voldoende zuurstof aanwezigzijn (Fogg, 1995c). Hoewel dit lang niet zoveel isals wat nodig is voor dieren om te ademen(misschien slechts pO2 >> 20 mbar), zal eendergelijke hoeveelheid zuurstof naarverwachting niet vrijkomen tijdens debeginfase van het terraformings proces. Duseen vijfde principiële verandering van hetMarsmilieu is nodig:

5. de samenstelling van de atmosfeermoet worden veranderd ten gunstevan de O2 en N2 fracties.

Hoewel het op papier misschien simpel lijkt; devooruitzichten om dergelijke processen opplanetaire schaal te moeten uitvoeren zijn nietecht bemoedigend. Er zijn echter twee zakendie de vooruitzichten verbeteren. De eerste isdat al deze veranderingen met elkaar zijnverbonden – het aanpassen van de enegrootheid zorgt ervoor dat andere in degewenste richting mee bewegen. Het verhogenvan de massa van de atmosfeer bijvoorbeeldzal tevens een betere bescherming biedentegen straling en inslagen van meteorieten.Ook het broeikas effect wordt verhoogd,waardoor de temperatuur stijgt en demogelijkheden voor vloeibaar water wordenverbeterd. Een tweede meevaller is deverwachting dat, wanneer gebruik wordtgemaakt van de juiste eigenschappen van hetMartiaanse klimaatsysteem, kleine wijzigingenkunnen leiden tot een sneeuwbaleffect. Dit zouinhouden dat niet iedere extra kilogrammarsatmosfeer of iedere graadtemperatuursverhoging rechtstreeks zouhoeven te worden “vervaardigd” door menselijkingrijpen, maar een relatief klein duwtje in degoede richting het marsklimaat figuurlijk overeen berg heen kan duwen, waarna zichspontaan een quasi-stabiele situatie vormt methogere temperaturen.Opholgeslagen broeikaseffect.De aanwezigheid van ettelijke drogerivierbeddingen op Mars doet vermoeden datde planeet ooit een veel dichtere atmosfeerheeft bezeten, ongetwijfeld voornamelijkbestaand uit kooldioxide (CO2) (Pollack et al.,1987). De modellen voor ecopoiesis die werkenvolgens het hierboven geschetste scenario,gaan uit van het herstellen van dezehypothetische oertoestand. De belangrijksteveronderstelling in deze modellen is, dat hetmeeste CO2 nog steeds op Mars aanwezig is.En wat minstens even belangrijk is, het dientdusdanig te zijn opgeslagen dat het gemakkelijktoegankelijk is en ook eenvoudig is vrij temaken.Men denkt dat als Mars iets wordt opgewarmd(dat hoeft niet erg veel te zijn) er eenhoeveelheid CO2 in de atmosfeer terecht zalkomen door verdamping uit oppervlaktereservoirs. Dit zal gaan bijdragen aan hetbroeikaseffect en zo een verdere stijging van detemperatuur veroorzaken, waardoor er weer

1 2

meer CO2 zal verdampen, enz. Gehoopt wordtdat dit er uiteindelijk spontaan toe zal leidendat een klimaat ontstaat met een hogeretemperatuur en luchtdruk. Dit principe hebbende modellen gemeenschappelijk, waar zeverschillen is in de aard van de CO2 reservoirsen de methode om ze te ontsluiten. De eersteMartiaanse modellen voor terraformingwerden in 1973 gepubliceerd door Burns enHarwit en Sagan. Ze waren gebaseerd op hetnu niet langer in zwang zijnde “lange wintermodel” van het Martiaanse klimaat (Sagan etal., 1973), wat inhield dat er een hoeveelheidCO2 in het poolijs was opgeslagen,overeenkomend met een druk van maximaalongeveer 1 bar. Tengevolge van de precessievan de poolas van Mars, met een periode van50.000 jaar, zou dit CO2 gedurende bepaaldewarmere perioden verdampen en in de

atmosfeer terecht komen en aldus voor eendichtere dampkring rond de planeet zorgen.Sagan (1973) speculeerde dat men depoolkappen in slechts 100 jaar tijd zou kunnenlaten verdampen door kunstmatig het albedote verlagen, waardoor er meer zonlicht zouworden geabsorbeerd. Een door NASAuitgevoerde vervolgstudie (Averner en McElroy,1976) gaf aan dat de poolkappen niet erg veeldonkerder gemaakt hoeven te worden om ditproces in gang te zetten. Een vermindering vanhet albedo van slechts een paar procent, van0,77 naar 0,73 zou al genoeg zijn. Bedekken vanhet poolijs met een laag stof, of door hetinzetten van psychrofiele planten (dat zijnplanten die kunnen gedijen bij zeer lagetemperaturen) werd vaak gesuggereerd om debeoogde verkleuring te realiseren (Sagan,1973). Echter, hoewel de dikte van de door

1 3

staat zou moeten zijn om Mars met ongeveer30 K op te warmen, maar dat een verdereopwarming tegengegaan zou worden doorwarmteverliezen in andere golflengtegebieden.Zij ontdekten echter ook dat CFK verbindingenop Mars veel minder stabiel zijn dan op aarde,omdat door het ontbreken van een ozonlaag deuv-straling tussen 200 en 300 nm vrij spel heeftde C-CL verbinding in deze gassen teverbreken. De levensduur van typische CFKmoleculen neemt dan af van vele jaren naarslechts enkele uren ! Een broeikaseffectveroorzaakt door CFK gassen zou dus kunnenwerken (het produceren van de benodigdehoeveelheid chemicaliën lijkt haalbaar), echterhet tempo waarmee de gebruikte gassenmoeten worden vervangen is absurd. Eenoplossing daarvoor zou kunnen zijn het gebruikvan perfluor verbindingen, aangezien de C-Fverbinding veel stabieler is dan de C-Clverbinding. Perfluor-koolstof-verbindingen zijnzo inert dat ze de condities op Mars kunnenweerstaan, echter de meeste relevanteabsorbtiebanden, tenminste voor 3 of meer C-atomen, zijn niet gepubliceerd. Het blijft duseven de vraag of perfluor-verbindingengebruikt kunnen worden om op Mars eenbroeikaseffect te veroorzaken (Fogg, 1995a).Een andere manier om Mars op te warmen zoukunnen zijn door het verhogen van dehoeveelheid zonnestraling op het Marsoppervlak d.m.v. reflectoren. Gewoonlijk wordtdaartoe voorgesteld gebruik te maken vanspiegels in een baan rond de planeet (bijv.Oberg, 1981) en er zijn al enkele voorlopigeontwerpen gepubliceerd (Birch, 1992; Zubrinen McKay, 1993; Fogg, 1995a). Alhoeweldergelijke spiegels noodzakelijkerwijs groot vanafmeting zijn, lijken ze realiseerbaar en demassa er van valt mee. Zubrin en McKay (1993)presenteerden een systeem van spiegelsspeciaal ontworpen als onderdeel van eenscenario voor het opwarmen van Mars. Doorhet uitmiddelen van de zwaartekracht en dezonnewind zou een 125 km grote zonnezeilspiegel op een afstand van 214.000 km achterMars worden gestationeerd, vanwaar het dezuidpool zou moeten verlichten met een extravermogen van ca. 27 TW. Dat zou voldoendezijn om de temperatuur aan de pool met ca. 5Kte verhogen, voldoende om volgens sommigemodellen de poolkap te doen verdampen. Ophet eerste gezicht lijkt een spiegel metdergelijke afmetingen en massa (200.000 tonaluminium) te enorm om serieus te nemen.Echter een dergelijke hoeveelheid is equivalentmet de totale wereldproductie van slechts vijf

Sagan’s berekeningen aangegeven laag stofgeen belemmering hoeft te zijn, de stabiliteitvan een dunne stoflaag, gezien in het licht vande winden op Mars, is dat wel. En metbetrekking tot de planten: geen enkele bekendeplantensoort is in staat om te overleven en tegroeien op Mars.Men gaat er momenteel van uit dat depoolkappen van Mars voornamelijk bestaan uitwaterijs met misschien wat aangevroren CO2of een bijmenging van CO2 hydraat. Het is dustwijfelachtig of de poolkappen wel voldoendeCO2 bevatten om te kunnen voldoen aan demodellen. Echter, het is ook mogelijk dat er eensubstantiële hoeveelheid CO2 is geadsorbeerdaan gesteente deeltjes in de bovenstekilometer dikke laag van de Martiaanse bodem.McKay (1982) suggereerde dat een geringeopwarming voldoende zou kunnen zijn om hetCO2 hieruit vrij te maken, analoog aan wateerder werd beschreven bij de poolkappen.M.b.v. computer modellen werd dit idee verderonderzocht (McKay, Toon en Kasting, 1991;Zubrin en McKay, 1993). Daaruit bleek, dat alshet CO2 gelijkmatig is verdeeld over het Marsoppervlak, het niet te sterk gebonden mag zijnaan het gesteente, wil er een sneeuwbaleffectoptreden. Is alle CO2, overeenkomend met eendruk van 1 bar, voornamelijk geconcentreerdaan de polen, dan werkt het beter. Een initiëleopwarming van het Mars oppervlak van 5–20 K(afhankelijk van het gekozen model) zal de drukin de atmosfeer met enkele tientallen millibarverhogen, waarna de druk naar het eind toespontaan zal oplopen tot ca. 800 mbar bij eentemperatuur van ca. 250 K. Een reservoir van 2bar is goed voor een eind temperatuur van ca.273 K en bij 3 bar wordt dit meer dan 280 K.Lovelock en Allaby (1984) lanceerden het ideeom d.m.v. het introduceren van Chloor Fluorkoolwaterstoffen (CFK) gassen in de Marsatmosfeer een kunstmatig broeikaseffect teveroorzaken, met als gevolg het vrijkomen vanCO2 uit de bodem. Dit leek in eerste instantieveelbelovend, aangezien deze gassen ruim10,000 maal zo effectief zijn dan CO2 in hetveroorzaken van een broeikaseffect. Verderhebben ze een lange levensduur van tientallentot honderden jaren en zijn ze niet giftig.McKay en zijn medewerkers (1991)bestudeerden dit verder en ontwierpen eenmengsel van CFK gassen die actief zijn in hetinfrarood bij een golflengte tussen 8 en 12 mm,een gebied waar CO2 en waterdamp weinigabsorptie vertonen. Zij vonden dat eenconcentratie van ca. 10 ppm van dit mengsel in

1 4

dagen. Aanvoer vanaf de aarde is niet ergpraktisch; er lijkt echter geen reden te bestaanwaarom het niet in de ruimte gewonnen engeproduceerd zou kunnen worden. De eersteruimtespiegel is al getest in een baan rond deaarde (de 20 m grote Russische spiegel in hetkader van het Znamia project) en veel groterevarianten zijn mogelijk in een baan rond Mars.Indien voldoende CO2 kan worden vrijgemaaktaan de polen van de planeet, dan kan dat eenverdere ontgassing van het gesteente op Marsveroorzaken.

Problemen en alternatieven.De scenario’s over een opholgeslagenbroeikaseffect zijn veelbelovend: door eenbetrekkelijk kleine menselijk ingreep in hetklimaat (veel minder dan de totale menselijkeinvloed op de aarde) zou Mars in ongeveerhonderd jaar geschikt gemaakt kunnen wordenvoor anaërobe levensvormen. Het zou er nogsteeds verre van aangenaam zijn (vergelijkbaarmet het droge en koude klimaat gedurende hetaardse precambrium) echter al veel mindervijandig dan momenteel. Een op dezeecopoiesis volgende stap in de terraformingzou bijvoorbeeld kunnen zijn het introducerenvan zuurstof in de atmosfeer om de planeet opdie manier geschikt te maken voorfotosynthese (planten). Deze processen durenlang, er wordt gesproken over meer dan100.000 jaar (Avener en MacElroy, 1976; McKayen medewerkers, 1991). Een reductie met zekereen factor tien lijkt echter haalbaar als debiosfeer optimaal wordt ingesteld op deproductie van zuurstof. (Fogg, 1993a, 1995a).Alhoewel het opholgeslagen broeikaseffectmodel favoriet is, bestaat daar ook kritiek op

en zijn er suggesties voor alternatieven. Hetlijkt erg waarschijnlijk dat indien deoorspronkelijke voorraad aan CO2 zich nogsteeds op Mars bevindt, dit voor het grootstegedeelte in de vorm zal zijn van chemischgebonden carbonaat mineralen. Daarbij is hetveel lastiger om het CO2 vrij te maken danwanneer het fysisch gebonden zit in de vormvan bijvoorbeeld CO2 ijs of aan bodemdeeltjes.Het vrijmaken van de paleo-atmosfeer vereistin dat geval extreem hoogenergetischeprocessen, zoals ondergrondse kernexplosies(Fogg, 1989, 1992), hittestralen (Birch, 1992) ofinslagen van planetoïden (Zubrin en McKay,1993). Het op grote schaal inzetten vandergelijke processen is zeer destructief enmoeilijk te verdedigen. Een volgend probleemheeft te maken met water; de Marsbodemmoet vochtig zijn om bewoonbaar te zijn.Alhoewel er zichtbare voorraden water zijn inde poolkappen en er mogelijk ook voorradenzijn onder de lager gelegen gebieden tennoorden en zuiden van de 30e breedtegraad, ishet lastig om deze voorraden aan een biosfeertoe te voegen. De slechte geleidbaarheid vande warmte van de bodem is er de oorzaak vandat de permafrost maar zeer langzaam zalsmelten en het kan wel duizenden jaren durenalvorens zich een aanzienlijke hoeveelheidvloeibaar water heeft verzameld in de lagereregionen (Fogg, 1992, 1995a). Er bestaan weloplossingen voor dit probleem, gegeven hetfeit dat er ooit op natuurlijke wijzeoverstromingen hebben plaatsgevonden,misschien wel groot genoeg om snel denoordelijke laagvlaktes van Mars teoverspoelen (Baker en medewerkers, 1991).Zouden de waterhoudende bodemlagen nogsteeds bestaan dan is het misschien mogelijkom ze te destabiliseren en op die manier eenoverstroming te realiseren. Maar misschien zijndergelijke processen wel te heftig enonacceptabel voor veel mensen (Fogg, 1992,1995a). Een recent gedetailleerd model van deMartiaanse hydrologische kringloop (Clifford,1993) suggereert dat zich onder delaagstgelegen gebieden op Mars grondwaterbevindt dat onder druk staat. Is dit in der daadhet geval, dan is de kans groot dat er snelmeren kunnen worden aangelegd met weinigmeer apparatuur dan pompen enboorinstallaties (Fogg, 1998).Conclusies.Al het onderzoek dat momenteel plaatsvindt ophet gebied van planeet aanpassing, of dit nuMars is of ergens anders, is bedoeld om degrenzen te verkennen van wat mogelijk is. Het

Het door Zubrin voorgestelde spiegelsysteem zalde polen vanuit een lage hoek verlichten en zalaan de hemel op de tegenovergestelde plaats vande zon verschijnen.

1 5

gaat er dus niet om nu al definitieve plannenvoor de toekomst te maken. Het concept kanniet langer als fantasie worden afgedaan,hoewel er nog veel onderzoek nodig is, o.a.naar de beschikbaarheid van voldoendehulpbronnen op Mars. Ook moeten we eenbeter begrip krijgen van wat bepalendefactoren zijn voor het bewoonbaar maken vanplaneten, en zal in de toekomst de technologiemoeten worden ontwikkeld om onszonnestelsel open te leggen als een nieuwe zichsteeds verder uitbreidende uitdaging. Behalveals mogelijk middel voor een lange termijn doelvoor het ruimteonderzoek, kan dit werk ook nual waardevol zijn als een stimulerend,interdisciplinair gedachte experiment met nutvoor onderwijs, onderzoek van de aarde, en deamusement media (Fogg, 1993b, 1995a). Hetaantal mogelijke raakvlakken is groot. Zo wordter de laatste tijd onderzoek gedaan naar welkemicro-organismen, die tegen koude enuitdroging bestand zijn, geschikt zouden zijnom ingezet te worden als pioniers in de eersteecosystemen op de Rode Planeet (Friedmannen medewerkers, 1993). Over de mogelijkheidom d.m.v. genetische manipulatie nog taaierelevensvormen te creëren wordt gediscussieerd(Avener en MacElroy, 1976; Hiscox en Thomas,1995). Indien terraforming tot demogelijkheden behoort, is het dan ook

toegestaan? Is het veranderen van het aanzienvan een planeet wel moreel verantwoord? Watals er reeds bestaande levensvormen wordenaangetroffen in de nog warme, diep onder degrond liggende martiaanse waterbekkens? Deuitbreiding van op de aarde gerichte milieuethiek naar een kosmisch verband is eenaanleiding voor het ontstaan van heel watnieuwe discussies op het gebied van filosofieen cultuur (Haynes, 1990; McKay, 1990; Haynesen McKay, 1992; MacNiven, 1995; Turner, 1990,1996).Op dit moment weten we nog veel te weinigover Mars en ook over de aarde, om er zekervan te zijn of het leven in staat zal zijn om deRode Planeet te veroveren. Om dat te weten tekomen zal het waarschijnlijk nodig zijn dat ermensen op Mars gaan wonen om er ter plekkeonderzoek te doen (Fogg, 1995b; Zubrin, 1995).

De terraforming van Mars.

1 6

De Engelse auteur Stephen Baxter is onderandere bekend is door zijnadembenemende boek "Titan", dat ergewoon om smeekt verfilmd te worden.Ook schreef hij The Timeships, eenmonumentaal vervolg op H.G.Wells’ TheTime Machine en Evolution, een miljoenenjaren omvattende roman over, inderdaad,de evolutie.Al die werken vallen echter buiten het kadervan dit tijdschrift, dat tenslotte de planeet Marsals thema heeft. Dan heeft "Voyage", dat Baxterpubliceerde in 1996 heelwat meer met Mars temaken, hoewel slechtsenkele bladzijden zich opde planeet zelf afspelen."Voyage" gaat uit van eenopvallend gegeven: bij deaanslag in Dallas in 1963raakte John F. Kennedyslechts gewond en kwamzijn vrouw Jackie om hetleven, zodat CapeCanaveral in het boekbekend staat alsJacqueline B. KennedySpace Center. Kennedymaakt dus zelf nog meehoe het doel dat hij 1961stelde, een mens op demaan voor 1970, gehaaldwordt bij de landing vande Apollo 11. De ex-president stelt deAmerikanen een nieuweuitdaging: "to continuebuilding our great ships,and fly them onward toMars". Hij beschikt overzo'n authoriteit dat NASAer inderdaad voor kiestniet de Spaceshuttle teontwikkelen, maar inplaats daarvan het Apollo-programma voort tezetten. Ook het NERVA-onderzoek, in de jarenzestig opgezet om een nucleaireraketaandrijving te ontwikkelen, wordtvoortgezet. In 1980 gaat het met die nucleairemotor behoorlijk mis, waarna NASA het tochmaar weer probeert met conventionele

Boekbespreking: Voyage – Stephen BaxterDoor: Frans Blok

raketten, aangevuld met een "slingshot" (eencatapult-passage) bij Venus. In maart 1986landen drie astronauten in Mangala Vallis, ineen landingsvaartuig genaamd Challenger(grapje van de auteur). Bij hun eerste stappenworden ze toegesproken door Ronald Reagan.Het grootste deel van het verhaal gaat echterniet over de reis zelf en al helemaal niet overhet verblijf op de planeet, maar over degebeurtenissen tussen 1969 en 1986 dieuiteindelijk tot de missie leiden. Baxter heeftzelf ooit geprobeerd astronaut te worden enbeschikt daardoor over een enorme kennis

over het reilen en zeilenbij NASA. In Voyagekomen alle zijden van hetberoep van astronaut tothun recht. Lezers nochhoofdpersonen wordendoor de schrijvergespaard: zo is eruitgebreid aandacht voorde problematiek rondplassen en poepen in deruimte. Ruimtevaartwordt door Baxterabsoluut nietgeromantiseerd… Hetklinkt geweldig, mensenop Mars, al in de jarentachtig. Maar er moeteen hoge prijs betaaldworden: behalve deSpace Shuttle wordenook het halve Apollo-programma, deVikinglandingen en deVoyager-sondesgeschrapt. En dat allesvoor een kort verblijf vandrie astronauten, zonderplannen voor eenvervolg. Waarschijnlijkzou in Baxter'suniversum, na jaren van

stagnatie, in 1998 alsnog de Mars Society zijnopgericht…

1 7

De vraag “wel of niet naar Mars” is voor deleden van de Mars Society een uitgemaaktezaak: we gaan. Een discussie daaroveropzetten is nauwelijks interessant; reactiesals “preken voor eigen parochie”, “opendeur” of zelfs “bladvulling” dringen zich open proberen ons er van te weerhouden ditcommentaar te schrijven.Aan de andere kant krijgen we geregeld temaken met familie, partners of vrienden die deMars-gedachte niet delen. “Van mij hoeft hetniet zo”, is dan nog het beste dat je kunt horen.In dat geval kun je het laten bij het vaststellendat er verschillende prioriteiten zijn.Moeilijker wordt het als je opfamiliebijeenkomsten wordt aangevallen doormensen met meer zendingsdrang. “Laten weeerst maar zien dat we het hier op Aarde inorde maken”, is een vaak gehoorde opmerking.Waar komt dit argument toch vandaan?Immers: maken we er dan zo’n puinhoop vanals steeds gesuggereerd wordt? En: is dat deschuld van dezelfde mensen die ook naar Marswillen? En tenslotte: waarom zouden we nietop beide fronten tegelijk werken: proberen hierde wereld te verbeteren en ondertussenbouwen aan een nieuwe wereld?Denk je met het laatste argument depessimisten over de streep te hebbengetrokken, blijkt het nog niet te mogen. Om deeen of andere reden willen sommige mensendie rode stip aan de hemel in oorspronkelijkestaat houden. Het mooiste argument hierbij isdat de mens niet gemaakt is om op een andereplaneet dan de aarde te vertoeven. Alsof demens gemaakt is om uren voor de TV te zittenof in auto’s met 120 km/uur over de weg terazen! Deze grap is overigens niet van ons,maar het volgende argument is dat wel: het isde taak van de mens, zoals overigens van iederlevend wezen, naar vermogen een zo goedmogelijk leefmilieu te creeëren waardoor zijnsoort verder kan evolueren.Dat betekent dat we niet leidzaam kunnen enmogen afwachten tot de koek op is: we moetener actief naar streven te zorgen dat er steedskoek bij gebakken wordt. Greenpeace zalvervolgens in de strijd gooien dat we de koek

De mensheid op de drempel: van kinderkamer naarschoolpleinDoor: George Overmeire

helemaal niet mogen opeten, maar dat ishetzelfde als je kapitaal in een oude sok ondereen matras bewaren. Je kunt er dan nog zoveelvan hebben, maar als je er niets mee doet ishet waardeloos.Nog even terug naar de grap over wat de taaken de plaats van de mens is. Is de menseigenlijk wel bedoeld? Is er een plan?Persoonlijk denken ik van niet: de mens is er enhet heeft geen zin ons af te vragen waartoe wijop aard’ zijn: wij zijn er en het enige dat ons tedoen staat is het beste ervan maken; zelf eennut aan ons bestaan te geven. Voor sommigenbetekent dat uren turen naar de televisie,anderen trekken erop uit en maken eenwereldreis. Weer anderen zoeken het nog watverderop. Daarvan geniet een deel van de reisop zich, sommigen weer van het einddoel enweer anderen gaan bij aankomst onmiddelijkde boel inrichten, plannen maken envormgeven.Daarom willen de meeste leden van de MarsSociety niet alleen een lans breken voor hetMars-onderzoek, maar zo snel mogelijkmensen op Mars zien. En dan niet voor eenkeer met vlaggen en voetstappen (dieverdwijnen daar namelijk snel genoeg), maarvoor een permanente basis, misschien zelfs weleen kolonie. En zoals sommigen bij het kopenvan een nieuw huis al gelijk beginnen metmuren te verplaatsen, een zwembad aan teleggen of een dakkapel te timmeren, liggen eral een aantal scenario’s klaar om de Mars-atmosfeer aan te passen aan de behoeften vanons menselijk lichaam; te terraformen.De Mars-kenner Gerard Bodifée spreektoverigens liever van “ecogenese”, omdat hijMars niet per sé op de aarde wil laten lijken.Dat laatste lijkt ons uitstekend; we moeten dekans aangrijpen om op Mars een hele nieuwewereld te creeëren.Maar niet iedereen denkt er natuurlijk zo over,dat is dan ook de reden dat wij dit stukjeschrijven. De wat actievere tegenstandersvinden vooral dat we Mars moeten laten zoalshet is. Wat daar dan het nut van is snappen wijniet, maar veel mensen gaan er nu eenmaalvan uit dat God de aarde voor de mensen heeft

1 8

gemaakt en de rest van de kosmos voor....ja,voor wie en wat eigenlijk?Laten we er dus toch maar even van uitgaandat de mens deel uitmaakt van een bewusteschepping van God. En dat de mens de kroonop die schepping is. Want dat is toch, zelfs voorgelovigen (of misschien wel juist voorgelovigen) niet te veel gezegd. Is er dan niet dieparabel over die man en zijn drie knechten dieaan ieder talenten gaf, 5, 2 en 1, ieder naar zijnbekwaamheid? De knechten die hun talentenhadden belegd en vermeerderd beloonde hijen, tja, de knecht die zijn talent in de grond hadverborgen om het te bewaren en daarnaongeschonden aan zijn meester terug tekunnen geven kreeg er flink van langs: “slechteen luie knecht, je wist toch dat ik oogst waar ikniet gezaaid heb, en binnenhaal waar ik nietheb geoogst?”. (Mt.25).Er zijn misschien wel andere bijbelcitaten instelling te brengen om het tegendeel kracht bijte zetten, maar wij schrijven nu eenmaal nietvoor een kerkgenootschap. We hebben tochzowel de religieuze mens als de humanist opeen lijn als we stellen dat vormgeven aan dekosmos een taak is, hetzij tegenover onszelf,hetzij tegenover de schepping. Het heelalleefbaar maken, en het leven verspreiden. Voorde religieuze mens is dat misschien eenopdracht, voor de niet-religieuze mens een

behoefte. Ten eerste om betekenis aan hetleven in het algemeen en het zijne in hetbijzonder te geven, maar ook om onzemogelijkheden te verruimen.Of is de mens aan het eind van zijnmogelijkheden? Wel als we op aarde blijven. Deaarde gaat nog wel een paar miljard jaar mee,maar de bronnen beginnen op te raken. Erontstaat ruimtetekort. Er zijn te weiniguitdagingen. En helemaal veilig is de aarde oplange termijn natuurlijk niet – inslagen vanmeteorieten en het ooit opraken van de zonne-energie zijn de belangrijkste argumenten.Wil de mensheid voortbestaan dan ontkomenwe niet aan de keuze voor verdere evolutie. Endaarmee (hoewel niet alleen) exploratie vanhet heelal. Mars is een eerste stap, eenvingeroefening, voor we aan de grotere enverder weg gelegen projecten beginnen. Enigebescheidenheid en wijsheid kan ons behoedenvoor al te overmoedige projecten, waarvan wede einduitkomst niet in de hand hebben. Wemoeten ons zoveel mogelijk als rentmeester enniet als renteniers van de schepping opstellen.Ook om in dit opzicht een vinger aan de pols tehouden hoopt ons blad een forum te bieden.Maar ondubbelzinnig met als motto:“Voorwaarts Mars!”

Mars on Earth: Mars Society Evenementen agenda

Algemene opmerking voor 2007Ook in 2007 zal de Mars Society weer eenaantal keer in het land te vinden zijn met hunstand. Daarnaast geeft onze voorzitsterregelmatig een lezing over onderwerpen dieMars aangaan, zoals de stand van hetonderzoek door de Marsmissies. Wil je wetenwaar en wanneer wij met onze stand te vindenzijn of wil je een lezing bijwonen, kijk dan oponze agenda-pagina van onze website:www.marssociety.nl/agenda.php

OktoberVan vrijdag 19 tot en met 21 oktoberorganiseert de Mars Society Nederland dezevende “European Mars Conference”, beterbekend als de EMC7. Mars Society-leden uitheel Europa en soms ook van verder komenbijeen om te netwerken en om geïnformeerd teworden over de laatste nieuwtjes van Mars.Niet-leden zijn uiteraard ook van harte welkom.Wat de activiteiten en de toegangskosten zullenzijn, zal in de loop van 2007 op onze websiteworden vermeld: www.marssociety.nl

Bezoek de EMC7!De zevende “European Mars Conference” vindt plaats in Leiden

van 19 tot en met 21 oktober 2007.

1 9

Eind 2006 of begin 2007 zal een groep muis-astronauten in een ronddraaiendruimtevaartuig rondjes om de Aarde gaandraaien. Hun doel: leren hoe het menselijklichaam reageert op het werken en wonenop Mars.Mensen hebben zwaartekracht nodig. Zonderdat, heeft het verleden duidelijk gemaakt,verandert het menselijk lichaam wezenlijk.Spieren verliezen massa en botten verliezendichtheid. Zelfs het evenwichtsvermogenverslechtert.Door langdurige ervaring met de verschillenderuimtestations en de spaceshuttle is er al veelkennis over hoe zoogdieren waarondermensen reageren op het ontbreken vanzwaartekracht. We weten natuurlijk ook allesover het leven met Aardse zwaartekracht maarover het gebied daartussenin weten we nogniets.Wat, bijvoorbeeld, zal er gebeuren met mensenop Mars bij een zwaartekracht van 0.38-g? Isdie zwaartekracht genoeg om mensen goed telaten functioneren? En ook belangrijk, hoezullen die mensen reageren op 1-g bijterugkomst op de Aarde?Een team van wetenschappers en studentenvan het M.I.T. (Massachusetts Institute ofTechnology) en de universiteit van Queensland,

MarsmuizenBron: NASA. Auteur: Karen Miller. Vertaald en bewerkt door Ton Schuckman

Australië gaan deze vragen onderzoeken. Zegaan dat doen door muizen te lanceren in eenbaan om de Aarde.“Wat we gaan doen”, zegt Paul Wooster van hetM.I.T. en manager van het Mars ZwaartekrachtBio Satelliet project, “is het ontwikkelen enbouwen van een ruimtevaartuig dat door rondte draaien kunstmatige zwaartekrachtgenereert.” Het ruimtevaartuig zal ongeveer 34omwentelingen per minuut maken omzodoende 0.38-g te produceren, hetzelfde alsde zwaartekracht op Mars.Het team hoopt het ruimtevaartuig te lancereneind 2006 of begin 2007. De muizen zullengedurende vijf weken worden blootgesteld aanMars-zwaartekracht. Daarna zegt Wooster,zullen ze levend en wel naar de Aardeterugkeren. De muizen zullen landen doormiddel van een parachute vlakbij Woomera,Australië, in een kleine capsule die veelmensen zich kunnen herinneren van het Apollotijdperk.Het Bio Satelliet projeckt is het eersteonderzoek dat wordt gedaan naar ditzwaartekracht niveau, zegt Wooster.Gedeeltelijk gefinancierd door de NASA, “is hetproject uniek door de diepe samenwerkingtussen veel studenten van allerlei disciplines”voegt hij toe.Het onderzoek zal zich voornamelijk richten opbotverlies, veranderingen in botstructuur, opspier atrofie en op veranderingen in hetbinnenoor dat invloed heeft op hetevenwichtsvermogen. “Het belangrijkste watwe gaan doen,” zegt Wooster,” is gegevensverzamelen van het gebied tussen 0-g en 1-g”.Gedurende de ruimtereis zullen de muizen, elkin zijn eigen hokje, nauwkeurig wordengeobserveerd. Ieder hokje heeft een camerazodat de onderzoekers het gedrag goed kunnenobserveren. Ook de wateropname wordtgeregistreerd. De urine en uitwerpselen zullenonderzocht worden op stoffen die botverliesaangeven. De hokjes worden ook uitgerust meteen lichaamsgewicht sensor zodat het gewichtvan de muizen gedurende de vijf weken goed inde gaten kan worden gehouden.Een muisastronaut�kandidaat poseert op een

zonnepaneel.

20

Iedere muis zal ook speelgoed hebben omzichzelf bezig te houden. “We geven ze ook eenhouten speeltje om op te knagen,” zegtWooster. Dat houdt ze tevreden en voorkomtdat ze aan het ruimtevaartuig zelf gaan knagen.Ze krijgen ook een buisje om doorheen terennen.“Maar geen tredmolens,” volgens Woosteromdat men bij de NASA al weet dat veelbeweging de effecten verminderen /compenseren van een verblijf in eenzwaartekracht loze omgeving. Een muis meteen tredmolen in zijn hokje kan al gauw eenafstand afleggen van verschillende kilometers,waardoor de gegevens niet betrouwbaar meerzijn.De studenten zullen alleen vrouwelijke muizengebruiken volgens Wooster. Dat is deels omdatvrouwtjes muizen minder eten waardoor hetlanceergewicht iets naar beneden kan, maarbelangrijker is het feit dat verschillende studiesaangeven dat vrouwtjes sterker reageren opeen lagere zwaartekracht dan mannetjes.Deze studies zijn hier op Aarde uitgevoerd doorhet gewicht op de achterpootjes weg te nemenzodat ze maar de helft van hun gewicht op degrond voelen rusten. De simulatie in de BioSatelliet zal natuurlijk veel realistischer zijn.Bij de drie deelnemende universiteiten zijnmeer dan 250 studenten betrokken bij hetprojekt dat geleid en gecoördineerd wordt doorhet M.I.T. dat ook de behuizing en hetlevensonderhoud systeem voor zijn rekeningneemt. De universiteit van Washington verzorgtde energie voorziening, aandrijving,standregeling, temperatuurregeling en decommunicatie van en naar de Aarde. De

universiteit van Queensland verzorgt deterugkeer, afdaling en het landingssysteeminclusief de hitteschilden en parachute’s.“Ik denk dat de grootste contributie van de BioSatelliet,” zegt Wooster, ”het enormeeducatieve voordeel is van de studenten diehiermee bezig zijn.” Zo veel mensen, zegt hij,zijn geinspireerd door het projekt en hebben erveel van geleerd. “Plus we krijgen er heel veelinformatie voor terug die niemand tot nu toehad.” Gegevens die we nodig hebben om tegebruiken in het plannen van missies naarMars.Hoe zullen mensen reageren op Marszwaartekracht?Met het succes van de huidige Marslanderskomt die vraag dichter en dichter bij diegenedie we nog moeten beantwoorden.

Een artistieke weergave van de Mars Zwaarte�kracht Biosatelliet in omloopbaan rond de Aarde.

Een doorsnede van een muizenhokje.

21

Anders dan het populaire nederengelsewoord magazine drukt de term tijdschriftuit waar het eigenlijk om gaat: een geschriftdat periodiek, na het verstrijken van eenzekere tijd, verschijnt. Een tijdschrift dat deplaneet Mars vanuit alle invalshoeken wilbelichten kan natuurlijk het onderwerp tijdniet negeren. Hoeveel keer per jaar zouVoorwaarts Mars verschijnen als onslezerspubliek op Mars woonde, waar eenjaar bijna twee keer zo lang duurt?Is er een algemeen geaccepteerde kalendervoor Mars? Nee, al wordt er al wel meer daneen eeuw over nagedacht. In 1880 beschreefPercy Greg in zijn roman Across the Zodiac eenreis naar de Rode Planeet. De Marsbewonersdie daar aangetroffen worden blijken er eenheel simpele kalender op na te houden. Omdatde twee maantjes, Deimos en Phobos,respectievelijk in een dag en in een halve dagom de planeet draaien, is nooit het concept“maand” ontstaan. De dagen worden gewoondoorgeteld van 1 tot 669.Na Percy Greg bogen tientallen andereschrijvers, astronomen en wiskundigen zichover het vraagstuk. Toch hanteerde NASA bij delandingen van onbemande sondes als deVikings en de Pathfinder een primitievekalender die erg veel leek op die van PercyGreg: de eerste dag werd sol 1 genoemd, detweede sol 2, enzovoorts. Het is onduidelijkwaar NASA het woord “sol” vandaan haaldemaar het wordt sindsdien algemeen gebruiktvoor een Marsdag. Die verschilt, integenstelling tot het jaar, nauwelijks van zijnAardse tegenhanger: een sol duurt 24 uur, 36minuten en 40 seconden.Om structuur te geven aan een samenleving iser natuurlijk een wat complexere kalendernodig, met een opdeling van het jaar inkleinere eenheden, een jaartelling en eenschrikkelsysteem. Echt urgent wordt dat pas alsde eerste mensen op Mars landen om daarenige tijd door te brengen. Desondanks heefthet vaststellen van een kalender voor Mars ooknu al een groot nut, maar dan op hetpsychologische vlak. Net zoals de toekomstigebewoners van de planeet met de op Marsaanwezige grondstoffen zullen proberen een

Terraforming van de tijdDoor: Frans Blok

leefbare wereld te scheppen, kunnen wij deruwe feiten, de lengte van dagen, jaren enseizoenen, omvormen tot iets waarmee denieuwe Marsianen kunnen leven. Door eenkalender te bedenken voor Mars houden weons eigenlijk bezig met het terraformen van detijd. En dat zou wel eens de enige terraformingkunnen zijn waar onze generatie aan toekomt.De astronoom Richard Aitken schreef in 1936het eerste wetenschappelijke artikel over hetvraagstuk van een Marsiaanse kalender. Aitkenverdeelde het jaar in 4 seizoenen, die hij ophun beurt ook weer verdeelde in 4 maandenvan elk 41 of 42 dagen. Door ieder seizoeneven lang te maken negeerde Aitken het feitdat de verschillende jaargetijden inwerkelijkheid nogal verschillend van lengte zijn.Lente, zomer, herfst en winter duren op hetNoordelijk Halfrond respectievelijk 194, 177,142, en 156 dagen, als gevolg van de elliptischebaan van Mars om de zon.Robert Zubrin, de grote roerganger van deMars Society, beschrijft in zijn boek The Casefor Mars (1993) een kalender die wel rekeninghoudt met deze eigenaardigheid van de RodePlaneet. In plaats van het jaar in min of meergelijke delen te verdelen, verdeelt Zubrin hetvlak van de omloopbaan volgens 12 gelijkehoeken. Ieder seizoen telt daardoor 3 maandendie in lengte varieren van 46 tot 66 dagen.Maar dat maakt het uitgeven van eenmaandelijks tijdschrift tot een bijna absurdebezigheid. We zouden trouwens ook liever geensalaris uitbetaald krijgen volgens dit systeem;veel mensen zouden in bepaalde seizoenenaan het eind van hun geld een flink stuk maandoverhouden…Veel kalenderontwerpers bedachten variantenvan de zogenaamde “opgerekte Gregoriaansekalender”, waarbij het Marsjaar wordonderverdeeld in het vertrouwde aantal vantwaalf maanden. Onder hen bevond zich EdgarRice Burroughs, niet alleen de geestelijk vadervan Tarzan maar ook van een aantallegendarische werken over Barsoom, zoals hijde planeet noemde. Een Barsoomse maandduurt daardoor echter wel erg lang: 55 of 56dagen.

22

r,a,n,i,l en o. Een zesmaandelijks tijschrift dat inde maand Bora verschijnt, komt ook uit in deandere maanden die eindigen op een a: Heliba,Neturima en Ulasja. Let op het extraezelsbruggetje: de oneven maanden eindigenop een medeklinker en de even maanden opeen klinker.Ook met het aantal letters en lettergrepen iseen spel gespeeld; de lengte van de naamreageert op de elliptische baan van Mars,waardoor die toch nog terug te vinden is,

zonder de onhandelbaarheidvan Zubrin’s kalender. Alsvuistregel geldt: als Mars vervan de zon is, zijn de namen opzijn kortst (vier letters, tweelettergrepen) en als Marsdichtbij de zon is zijn de namenhet langst (acht letters, vierlettergrepen).Zoals onze ouders ons vroegeraanspoorden veel fruit te etenals de R in de maand was,kunnen Marsiaanse ouders hunkinderen wijzen op de U, die inalle herfst- en wintermaandenop het Noordelijk Halfrondvoorkomt. De letter D,

tenslotte, komt iedere vier maanden terug.Naast de letters die op die manier vastgelegdzijn blijven er veel “vrije” letters over: die zijnverdeeld met als belangrijkste eis dat ze lekkerin de mond liggende namen moestenopleveren, makkelijk uit te spreken voor een zogroot mogelijk deel van de wereldbevolking. Denamen van de zeven dagen van de week zijnvolgens een zelfde systeem vastgesteld. Ookhier komt de alfabetische volgorde terug;daarnaast hebben de dagen in het vrijeweekend een letter en een lettergreep meerdan de door-de-weekse dagen.Een maand van 28 dagen voelt prettigvertrouwd; een van onze eigen maanden,februari, heeft tenslotte die lengte. Maar veelbelangrijker is dat 28 deelbaar is door 4,waardoor de Darische maanden precies vierweken van zeven dagen tellen. En dezevendaagse week is iets wat vrijwel alleculturen gemeen hebben; pogingen,bijvoorbeeld na de Franse en Russischerevoluties, om weken van vijf of tien dagen inte voeren zijn vrij snel verlaten.Als er precies vier weken in een maand passen,

Anderen bedachten creatievere manieren omhet getal 668 in stukjes te hakken. Negentienmaanden van 35 dagen, plus een stuk of 3schrikkeldagen, vormen tezamen ook eenMarsjaar. Maar 19 is een priemgetal, dat verdernergens door deelbaar is; een tijdschrift dateens per 2, 3, of 4 maanden verschijnt, komtieder volgend jaar in andere maanden uit. Datis geen onoverkomelijk bezwaar; de beschavingzal er niet door ineenstorten, maar erg handigis het niet.De meest praktische oplossingis een verdeling in 24 maandenvan 28 dagen. VeelMarskalenders zijn dan ook opdie verdeling gebaseerd,waaronder de Darischekalender van Tom Gangale uit1986.Het getal 24 is op veelverschillende manieren ingelijke porties te verdelen; eentijdschrift zou twee keer perjaar kunnen verschijnen, om detwaalf maanden, of drie keerper jaar, om de acht maanden.Of vier keer per jaar, om de zesmaanden, of zes keer per jaar,om de vier maanden. Of acht keer per jaar, omde drie maanden, of twaalf keer per jaar, omde andere maand. Of natuurlijk 24 keer perjaar, oftewel iedere maand.Gangale gebruikt voor zijn maandenafwisselend Griekse en Sanskriet namen vansterrenbeelden, om zijn kalender tot een soortontmoetingsplaats tussen Oost en West temaken. Dat levert naast Cancer en Capricornusook namen Vrishika en Rishabha op. Maar voornieuwkomers, en gedurende lange tijd zullende meeste Marsianen nieuwkomers zijn, zijn 24van dat soort namen lastig te onthouden.Ondergetekende ontwierp daarom in 1999 eenalternatief, het Rotterdamsemaandnamensysteem. Onder het motto“nieuwe wereld, nieuwe namen” gebruikt ditsysteem geen bestaande namen vansterrenbeelden of goden, maar nieuwe namen,geconstrueerd volgens een aantal eenvoudigeregels.De belangrijkste regel betreft de beginletter,die volgens alfabetische volgorde wordtverdeeld: het jaar begint met Adir en eindigtmet Zungo. Ook de laatste letter wordt volgenseen vast systeem toegekend, afwisselend de

Edgar Rice Burroughs

23

de ijskast stoppen. En ook in de geschiedenisvan Mars zijn er al belangrijke mijlpalengeweest die kunnen dienen als ijkpunt. Gangalekoos voor de landing van de Viking 1 in 1976.Dit was het eerste ruimtevaartuig datongeschonden het oppervlak van de planeetbereikte en daar geruime tijd, drie Marsjarenlang, in werking bleef. Voor het eerst werd hetleven van een groep mensen, de vluchtleidersin Pasadena, bepaald door het ritme van deMarsiaanse dag-en-nacht-cyclus. Met devoorjaarsequinox voorafgaand aan de landingbegon daarom het Darische jaar 0. Inderdaad,niet het jaar 1 maar het jaar 0, dat scheelt overduizend jaar weer een aantal ingezondenbrieven over waneer nu precies het tweedemillennium begint.Opvallend is dat juist het jaar 12, het dertiendejaar sinds de Vikinglandingen dus, rampzaligverliep; toen verongelukten de Climate Orbiteren de Polar Lander. Het noodlot laat zich nietfoppen….Gelukkig verliepen de jaren 14 en 15 veelvoorspoediger; we zagen onder andere deaankomst bij Mars van Mars Odyssey en MarsExpress en de zegetocht van de rovers Spirit enOpportunity. Inmiddels zitten we in het jaarzestien. Het Aurora-programma van ESA planteen bemande landing rond het jaar 31; volgensde Mars Society moet het eerder kunnen, latenwe zeggen begin jaren twintig.Zie ook “Waar blijft de tijd op Mars?”:http://www.marssociety.nl/tijd.php

scheelt dat heel wat hoofdbrekens. Als namelijkde eerste van de maand een Axatisol is, is datalle volgende maanden ook zo. De kalender is,zoals dat in vaktermen heet, eeuwigdurend.Het maken van afspraken wordt een stukeenvoudiger; niemand hoeft meer zijn agendate pakken om uit te vinden op wat voor dag deveertiende van de volgende maand valt; iedereveertiende is immers een Gaviosol.Lezers die goed kunnen hoofdrekenen zullenopmerken dat 24 maal 28 een jaar geeft van672 dagen, drie a vier sols langer dus dan eenstandaard Marsjaar. Maand nummer 6, 12, 18en 24, Flo, Larno, Safundo en Zungo, zijndaarom geen 28 maar 27 dagen. Alleen inschrikkeljaren (en op Mars is bijna de helft vanalle jaren een schrikkeljaar) krijgt Zungo dieene dag weer terug.Het zou natuurlijk spijtig zijn als door die kleineonregelmatigheid de zojuist bereikteeeuwigdurendheid weer in duigen zou vallen.Daarom is in de korte maanden ook de laatsteweek een dag korter: de laatste zaterdagbestaat gewoon niet. En omdat een eendaagsweekend tot een volksopstand zou leiden,wordt de laatste vrijdag van de korte maandenuitgeroepen tot een vrije dag, een holisol.Iedere kalender heeft een belangrijkehistorische gebeurtenis nodig als beginpunt;onze eigen Gregoriaanse kalender gebruikt degeboorte van Jezus. Het zou mooi zijn om dekalender voor Mars te laten beginnen met dehistorische eerste voetstap, maar dan kunnenwe het hele kalendervraagstuk nog wel even in

24

Sinds 10 maart draait NASA’s MarsReconnaissance Orbiter (MRO) zijn banenrond de rode planeet. Deze grote satellietgaat onder andere op zoek naar bewijs dater gedurende lange tijd water over hetmarsoppervlak heeft gestroomd.MRO is een behoorlijk grote Marssatelliet: hetheeft een massa van zo’n 2200 kilogram en dehele missie kost ongeveer $700 miljoen. MRO isdaarmee een stuk groter en duurder dan devoorgaande marssatellieten Mars GlobalSurveyor en Mars Odyssey van NASA en deMars Express van ESA. MRO is ook een stukgeavanceerder. Zo zal MRO extreemgedetailleerde close-up foto’s van hetmarsoppervlak maken. De HiRES (HighResolution Imaging Science Experiment)camera op MRO is de grootste aan boord vaneen interplanetaire sonde ooit en haalt eenzeker vijf keer betere resolutie dan de huidigesatellieten in een baan rond Mars. Terwijl decamera’s van bijvoorbeeld Mars Expressobjecten zo groot als een bus kunnen latenzien, zal HiRES dingen ter grootte van eeneettafel kunnen waarnemen. Een anderecamera zal grotere stukken oppervlakfotograferen, zodat kan worden bekeken in watvoor soort gebied de details op de meergedetailleerde HiRES opnamen zich bevinden.Verder zal MRO nagaan welke mineralen er inhet gesteente zitten, en daarmee duidelijkmaken of het mineraalsoorten zijn die alleenna lange tijd in water kunnen ontstaan of niet.

MRO gaat close�ups van Mars makenDoor: Michel van Pelt

Dat er veel water was hebben de voorgaandeMarsmissies wel bewezen, maar het is nog nietduidelijk hoe lang het vloeibaar op hetoppervlak aanwezig was. Hoe langer, hoe meerkans dat er ooit leven op Mars is ontstaan. Opplaatsen waar de geografie en de mineralogieaanwijzingen vertonen dat er lange tijdvloeibaar water is geweest, zijn dan misschienwel fossielen te vinden. Wie weet zijn er zelfsnog levende microben, verstopt en beschermdonder de grond of in bevroren toestandoverlevend in een soort langdurige winterslaap.Met radar zullen ondergrondse lagen rots en ijsworden gedetecteerd. Wetenschappers willenvooral graag weten of het ondergrondse ijs datdoor Mars Odyssey and Mars Express isgevonden slechts een dunne laag vormt, of dathet slechts de bovenkant is van nog veel meerijs. Verder zal een radiometer-instrumentmetingen aan de atmosfeer verrichten, die ookdoor een kleurencamera in de gaten wordtgehouden om het weer op Mars te bestuderen.

MRO gaat vaststellen wat voor geologischmateriaal zich op de bodem van oude rivierenen canyons bevindt en in beeld brengen hoewater en wind het Marsoppervlak vormgegeven hebben. MRO gaat ook meten hoeveelwaterdamp er zich in de atmosfeer bevindt enhet weer op Mars bestuderen. Heel belangrijkis ook dat verschillende instrumenten aanboord van MRO tegelijk gebruikt zullen worden,zodat gegevens over de geologischesamenstelling, gedetailleerde opnames van eenbepaalde locatie, overzichtopnames van eengroter gebied waarin die locatie zich bevindt,en radargegevens van de bodem gecombineerdkunnen worden. Zo krijgen de wetenschapperseen heel compleet beeld van interessantegebieden op Mars.MRO zal ook op zoek gaan naar veelbelovendelandingsplaatsen voor toekomstigeMarslanders voor geologisch en biochemischonderzoek. In 2007 wil NASA de Phoenix landerop de noordpool van Mars neerzetten. DePhoenix is een verbeterde versie van de MarsPolar Lander die in december 1999 verlorenging, waarschijnlijk als gevolg van eenontwerpfout. Net als de mythologische Phoenix

De Mars Reconnaissance Orbiter

25

varieërend van 255 tot 320 kilometer en eeninclinatie van 93.3 graden, bereikt. Dit is veellager dan die van de andere Marssatellieten;Mars Global Surveyor bevindt zich bijvoorbeeldin een baan met een gemiddelde hoogte van400 kilometer. De lagere hoogte helpt omkleinere objecten op het oppervlak te kunnenwaarnemen, maar het voortdurendcompenseren van de hogere luchtweerstandkost een satelliet daar wel meer raketstuwstof.Omdat MRO vrijwel over de Martiaanse polenvliegt, draait Mars langzaam onder de baan vanMRO door en krijgt de satelliet steeds eenander gedeelte van de planeet ziet. Zo zal hetna verloop van tijd het

gehele oppervlakkunnen hebbenwaarnemen.Met MRO zullen wedus veel nieuws lerenover Mars. We kunnenook weer veel mooieplaatjes verwachten,

met veel nog nooit eerder geziene details ophet Marsoppervlak. De opnamen van MROzullen net zo goed zijn als die van deAmerikaanse spionagesatellieten die in dejaren tachtig gebruikt werden (dit betekent dusook dat er voor de toekomst nog beterecamera’s voor Mars te verwachten zijn). MetMRO zal de geschiedenis van Mars verderworden ingevuld, en wordt hopelijk duidelijkwanneer er water over de nu zeer drogeplaneet heeft gestroomd. De gegevens vanMars Express duiden erop dat dat meer dandrie miljard jaar geleden was, wat de hoop opnog (over)levende microben op Mars heeftdoen afnemen.

vogel die uit haar eigen as telkens herborenwerd, zo moet Phoenix de pool-lander missiealsnog tot een goed einde gaan brengen. In2009 zou de Mars Science Laboratory roverover de rode planeet moeten gaan rondrijden,en voor na 2010 staan er ook al een aantalspannende landermissies op NASA’s tekentafel.Daarnaast is ESA van plan rond 2015 haarExoMars missie te lanceren. ExoMars moet heteerste Europese marswagentje gaan landen.Voor al deze toekomstige landers en roverszullen de gegevens van MRO gebruikt wordenvoor het bepalen van de bestelandingsplaatsen. De hoge resolutie van deMRO opnamen zullen dewetenschappers nietalleen vertellen wat demeest interessantegebieden zijn, maar demissieplanners ook eenidee geven van hetaantal grote stenen indat gebied. Hoe meergrote stenen, hoe meerkans dat een lander daarop terecht komt enomvalt of kapot gaat. Verder kunnen deonfortuinlijke Beagle-2 en de Mars PolarLander misschien op de beelden van MROworden gevonden, zodat duidelijker wordt watdaarmee gebeurd is.MRO bevond zich tot voor kort in een sterkelliptische overgangsbaan die door middel van“aerobraking”, langzame afremming door deMarsatmosfeer, steeds cirkelvormiger werdgemaakt. Omdat MRO anders te zwaar zou zijngeworden voor de lanceerraket, was er nietgenoeg stuwstof aan boord om de baan met deraketmotoren aan te passen. In oktober 2006werd de uiteindelijke baan, met een hoogte

"We kunnen ook weer veelmooie plaatjes verwachten, met

veel nog nooit eerder gezienedetails op het Marsoppervlak.."

26

Terraforming is geen peuleschil. Marsbewoonbaar maken voor mensen doe jeniet op een regenachtige zondagmiddag. Erzijn weliswaar geen revolutionaire nieuwewetenschappelijke doorbraken nodig om deklus te klaren; met ruimtespiegels enbroeikasgassen kom je een heel eind. Maarje moet die bekende principes wel op eenreusachtige, planetaire schaal toepassen enhet resultaat laat al gauw honderden jarenop zich wachten.Je hoeft natuurlijk niet meteen de hele planeette terraformen. Je kunt beginnen met een kleinstukje. Rigel Woida, student aan de universiteitvan Arizona, kwam met het idee een relatiefkleine spiegel in een baan om Mars te brengenom daarmee in een klein gebied, een vierkantekilometer, de temperatuur te verhogen tot dievan een mooie lentedag: een graad of twintig.Van het NASA Institute for Advanced conceptskreeg hij 9000 dollar om het idee uit te werken.

Woida stelt voor om 300 ballonnen metafmetingen rond de 150 meter te gebruikenom een spiegel te bouwen met een grootte vananderhalve kilometer. Da’s nog steeds een flink

Terraforming in het kleinDoor: Frans Blok

karwei maar een eitje vergeleken bij hetopwarmen van de hele planeet. Het project zouweinig invloed hebben op de totale atmosfeervan Mars maar alleen al het verhogen van detemperatuur is bijzonder welkom. Je kan nogsteeds niet zonder ruimtepak naar buiten maarzo’n ruimtepak kan een stuk eenvoudiger zijnomdat het niet, behalve tegen de vijandigeatmosfeer, ook nog moet beschermen tegenbijtende koude. Ook de onderkomens van demarsonauten kunnen het zonder isolatiestellen. Bevroren water, voor zover aanwezigaan het oppervlak of vlak onder de grond,ontdooit en voorziet de kolonie van zuurstof,drinkwater en brandstof. En de zonnepanelenworden een stuk effectiever door het extrazonlicht. Kortom: een oase in eenwereldomvattende woestijn.De vraag is wel wat zo’n plaatselijketemperatuurstijging voor gevolgen heeft voorhet klimaat in een groter gebied. Zoals iederemiddelbare scholier leert: warme lucht stijgtop, aan het oppervlak ontstaat eenlagedrukgebied, koude lucht stroomt toe. Gaater in de oase een permanente mistral waaienuit alle richtingen? Nou ja, daarmee kun je danmeteen weer windmolens laten draaien…

27

NASA foto’s hebben nieuwe helderestromingspatronen laten zien op tweekraterwanden op Mars. Deze foto’s van deafgelopen zeven jaar duiden op erosie vande kraterwanden door stromend water.“Deze waarnemingen zijn de sterksteaanwijzingen dat tot op de dag van vandaagstromend water op het oppervlak van Marsvoorkomt,” zegt Michael Meyer, hoofdonderzoeker van het Mars ExploratieProgramma in Washington.Vloeibaar water is in tegenstelling tot ijs enwaterdamp dat ook op Mars voorkomt,algemeen aanvaard als noodzakelijk voorleven. Deze laatste ontdekkingen verhogen demogelijkheid van het bestaan vanmicroscopisch leven op Mars. De Mars OrbiterCamera op NASA’s Mars Global Surveyorleverden het bewijs van de stroompjes opfoto’s uit 1999 en 2005.“De vorm van deze stroompjes zien eruit alswat je zou verwachten als materiaal metstromend water is meegevoerd”, volgensMichael Malin van Malin Space Science Systemsin San Diego. “Ze hebben vingerachtigevertakkingen aan het eind en stromen omobstakels heen.” Malin is hoofdonderzoekervoor de camera en tevens auteur van eenrapport over de laatste bevindingengepubliceerd in het wetenschappelijketijdschrift Science.De atmosfeer van Mars is zo dun en detemperatuur zo laag dat vloeibaar water nietkan bestaan op het oppervlak. Het zou snelverdampen of bevriezen. Maar onderzoekersdenken dat het water lang genoeg vloeibaarkan blijven nadat het uit een ondergrondselaag vandaan is gebroken om puin mee naarbeneden te voeren voordat het bevriest. Debeide stroompjes zijn enkele honderdenmeters lang. De locaties bevinden zich inkraters in Terra Sirenum en de Centauri Montesregio op het zuidelijke halfrond van Mars.“Deze vorm van erosie wijst erop dat er nu nogsteeds plekken zijn op Mars waar vloeibaarwater uit de bodem omhoog komt engedurende korte tijd de hellingen af stroomt.

Terraforming van de tijdDoor: Frans Blok

Dit verschijnsel doet de vragen oprijzen hoe hetwater beneden de oppervlakte vloeibaar blijft,hoe algemeen het voorkomt, en of er een nattebodemlaag aanwezig is die leven mogelijkmaakt. Toekomstige missies zullen die vragenmogelijk kunnen beantwoorden,” zegt Malin.

Naast het zoeken naar veranderingen opkraterhellingen, bekijkt het camera team hetverschijnen van nieuwe inslagkraters. Decamera heeft in 1999 ongeveer 98% van hetoppervlak van Mars gefotografeerd. In 2006 isongeveer 30% opnieuw gefotografeerd. Dienieuwste opnamen tonen 20 verse inslag-kraters van 7 tot 148 meter in diameter, die in1999 niet aanwezig waren. Deze resultatenhebben belangrijke implicaties voor hetvaststellen van de leeftijden van oppervlakteverschijnselen op Mars. De resultaten komenook aardig overeen met de bestaandevoorspellingen en geven dus aan dat terreinenmet weinig kraters inderdaad erg jong zijn.Mars Global Surveyor begon zijn werk in 1997.Het ruimtevaartuig is verantwoordelijk voorvele belangrijke ontdekkingen. Helaas heeftNASA niets meer van het ruimtevaartuigvernomen sinds november 2006. Er wordt nogsteeds geprobeerd het contact te herstellen. Deongekende lange levensduur van hetruimtevaartuig heeft het mogelijk gemaakt deplaneet vele jaren langer te observeren dan debedoeling was.NASA’s Jet Propulsion Laboratory, Pasadenageeft leiding aan de Mars Global Surveyormissie voor het NASA Science MissionDirectorate, Washington. Wie meer wil wetenkan de NASA website bezoeken: www.nasa.gov

Stromendwater op Mars

28

Puzzel

Horizontaal1. ESA ISS-module6. Italiaanse sterrenkundige7. Nog een MarsMaan8. Eerste ruimtetoerist10. Chinese ruimtevaarder13. Duitse Marsballon16. Japanse ruimtevaartorganisatie18. Griekse god van de oorlog20. Nederlandse ruimtekunsten23. Nederandse Astronomische satelliet24. Russische draagraket26. Europese ruimtevaartorganisatie27. Eerste vrouwelijke ruimtetoerist28. Auteur "Red Mars"29. Internationaal ruimtestation

Verticaal1. Gezicht op Mars2. Lander van Sojourner3. NASA Marslander uit de jaren 704. Landingskussen Pathfinder5. Voorzitster van onze stichting9. Grote Marscanyon11. Nederlandse ruimtevaarder12. Mislukte ESA-lander14. Europese Mars Conventie15. Aardvormen17. Nieuw Amerikaans ruimteschip19. Auteur van "The War of the Worlds"20. Franse Science Fiction schrijver21. Toekomstig Europese rover22. Marsmaan23. Europese draagraket25. Nederlandse sterrenkunige

29

Voorpublicatie uit een reizigershandboek,te verschijnen in december 2202 bijuitgeverij Lonely Planets, Melbourne,Australie, Aarde.Ares Fjord, Sagan Station en de Twin PeakIslands.Een van de bekendste en populairstehistorische plaatsen op het geterraformdeMars is te vinden bij het stadje Upper Sagan,gelegen op de zuidelijke oever van Ares Fjord.Hier in de buurt kwam in 1997 de AmerikaansePathfinder als een stuitbal uit de hemel vallen.De landing markeerde een soort terugkeernaar Mars: na de succesvolle landingen van deVikings in 1976 had de toenmaligeruimtevaartorganisatie NASA twintig jaar langgeen aandacht geschonken aan de destijds nogRode Planeet. De missie van de Pathfinder waseen groot publicitair succes, mede door deactiviteiten van Sojourner, het kleine karretjedat een ware zegetocht maakte door deRotstuin.Sojourner werd in 2022 door een commercieleexpeditie meegenomen naar de Aarde, waarhet tentoongesteld werd in het Air and SpaceMuseum in Washington. Nadat Mars in 2100onafhankelijk werd begon de Marsiaanseregering een intensieve lobby voor teruggavevan de rover en van andere in de loop der tijd“geroofde” objecten. Pas in 2162 echter namhet Americanadese Congress de Sample ReturnAct aan waarmee teruggave van het

Terraforming van de tijdDoor: Frans Blok

Marsiaanse erfgoed mogelijk werd.Inmiddels stond de oorspronkelijkelandingsplaats onder water; als resultaat vanhet terraformen van de planeet was op denoordelijke laagvlakten de IJskoude Oceaanontstaan, met enkele uitlopers naar het zuidendie zich uitstrekten tot in de Ares Vallei. Hetmoederschip Pathfinder zelf was tijdig inveiligheid gebracht, evenals stenen als Yogi enBarnacle Bill, die in de late twintigste eeuw eenkorte periode van populariteit genoten.De terugkeer van Sojourner was aanleidingvoor het Ministerie van Cultuur om SaganStation te reconstrueren op enkele kilometersvan de oorspronkelijke locatie. Omdat deinmiddels weelderige mediterane plantengroeide authenticiteit niet ten goede kwam werdeen gebied van vijfentwintig vierkantekilometer met chemicalien ontdaan van iederevegetatie. Met behulp van oude foto’s werd deoorspronkelijke situatie zoveel mogelijkhersteld. Een klein museum geeft informatieover de Pathfinder-missie en hetvervolgprogramma dat in 2014 resulteerde inde eerste bemande landing.Het enige opvallende verschil tussen deoorspronkelijke foto’s en de reconstructie is deafwezigheid van de Twin Peaks, de twee lagebergtoppen die vanaf de landingsplaats waren.Dat zijn nu twee idyllische eilandjes in de fjord,bereikbaar per boot vanaf Upper Sagan.

Sagan zelf is een vriendelijkstudentenstadje met als belangrijkstebestaansreden de Universiteit van Mars,net als de landingsplaats en het stadjezelf genoemd naar Carl Sagan, detwintigste eeuwse ruimtevaartpionierdie zich als een van de eerstewetenschappers serieus verdiepte in demogelijkheden van terraforming.De lekkerste marsburgers van UpperSagan zijn te krijgen bij Yogi’s aan deboulevard; voor een goede kop koffie ishet nabijgelegen Zubrin’s Corner deplaats om te zijn.

30

www.njrs.nlHoe interesseer je de jeugd voor atsronomie enruimtevaart? Door een jeugdvereniging op terichten. De Nederlandse Jeugdvereniging voorRuimtevaart en Sterrenkunde organiseertallerlei activiteiten voor de jeugd, bijvoorbeeldeen excursie naar een lucht- enruimtevaartshow. Ze hebben ook een websitewaar je informatie kan vinden over wat zeallemaal doen.

www.esa.int/SPECIALS/Mission_Possible_n l/index.htmlKinderen krijgen ook bij de ESA aandacht. Dewebsite van ESA is vooral bekend nieuws overde wetenschappelijke missies die de ESAuitvoert. Om niet alleen de volwassen tebedienen en om ook om te toekomstigeingenieurs en astronauten te denken is er eenspeciale website voor de jeugd. Je kan erallerlei weetjes vinden over de bemanderuimtevaart.

www.esa.int/esaCP/SEMQJ81XDYD_Netherl ands_0.htmlMocht de ESA indruk op je maken en zie eenloopbaan in de ruimtevaart wel zitten danheeft de ESA een aardige website metinformatie over je toekomstige werkplek. De

Leuke linksAriane-raketten worden namelijk gelanceerd inKourou, Frans Guyana. Een tropisch land metals buur Suriname. De website geeft eenuitgebreid overzicht van raketbasis en isinteractief. Je kan dus flink klikken enuitproberen.

www.marsproject.com/tour.htmDeze website brengt naar de toekomst waar opMars een basis is te vinden. Je kan een tripmaken langs alle belangrijke plekken van diebasis. Ook deze website is interactief, van elkeplek krijg je een panorama te zien waarin 360graden rond kan scrollen. De grafischepanorama's zijn indrukwekkend en met veeldetail gemaakt. De buitenaardse indruk die dewebsite wil geven is goed geslaagd.http://www.esa.int/issedukit/nlDe ESA heeft een lesmethode onwikkeld voorscholieren, onderwerp is het InternationaleRuimtestation. Er wordt uitgelegd wat vooronderzoek men doet in het ISS, hoe deastronauten leven en wat de toekomstigeuitdagingen zijn. Er wordt veel informatiegegeven en er is veel beeldmateriaal te vinden.Uiteraard moeten er ook opdrachten wordenuitgevoerd. De lesmethode is online gratis tebekijken.

31

"MARSOnze volgende

wereld!"

32

Ook enthousiast geworden?Sluit je dan nu bij ons aan. Dit kan via onzewebsite marssociety.nl, waarbij je moet klikkenop ‘join us’. Nieuwe leden ontvangen eenwelkomstgeschenk waarbij je kunt kiezen uiteen boek, t-shirt of poster. Leden van de MarsSociety Nederland krijgen korting bij alleactiviteiten van de stichting. Dat zijnbijvoorbeeld symposia en conventies, zoals‘Mars - Living Planet’ en de EMC7. Leden krijgenook korting op artikelen die door de MarsSociety verkocht worden, zoals bijvoorbeeld 3d-brillen.Het lidmaatschap geeft verder de mogelijkheidactief deel te nemen aan de werkgroepen vande stichting.Een deel van de lidmaatschapsbijdragen wordtovergemaakt naar de internationale MarsSociety; dat geld komt onder andere ten goedeaan projecten als de Mars Analogue ResearchStation op Devon Island en in Utah.Leden van de Mars Society Nederland zijndaardoor automatisch ook lid van deinternationale Mars Society en krijgen kortingop de toegangsprijs voor de jaarlijkseinternationale en Europese Mars Societyconventies. Verder krijgen alle leden jaarlijksons tijdschrift ‘Voorwaarts Mars’ toegestuurd,het magazine van de Mars Society Nederland.Het lidmaatschap kost € 25 per jaar voorvolwassenen en € 20 per jaar voor jongeren toten met 18 jaar en studenten met een geldigecollegekaart.