Voortgangsrapportage 2013 Vraaggestuurd Programma ... · de roadmap synchromodaliteit is (met...

Mobiliteit Van Mourik Broekmanweg 6 2628 XE Delft Postbus 49 2600 AA Delft www.tno.nl T +31 88 866 30 00 F +31 88 866 30 10 [email protected]

TNO-rapport 2014 R10375

Meerjaren Speurwerkprogramma's 2011 - 2014

Voortgangsrapportage 2013

VP Betrouwbaar Verkeerssysteem en

VP Stedelijke Ontwikkeling & Logistiek

Thema VIII Logistiek en Mobiliteit

Datum 1 Maart 2014 Auteur(s) Autorisatie

Jan Burgmeijer, VP-manager Logistiek & Mobiliteit Chris Bremmer, Business Line manager Urban Development Michiel Jak, Innovatiedirecteur Reliable Mobility Systems Leo Kusters Themadirecteur Mobiliteit

Exemplaarnummer <copy no> Oplage <no.of copies> Aantal pagina's 44 Regievoerder Sieds Halbesma, Ministerie van Infrastructuur en Milieu Projectnaam VP Management RSM Projectnummer 060.07946

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belang-hebbenden is toegestaan. © 2014 TNO

TNO-rapport 2014 R10375 Voortgangsrapportage 2013 thema VIII Logistiek en Mobiliteit

2 / 44

Inhoudsopgave

1 Inleiding ......................................... ........................................................................... 3

1.1 Inleiding thema Logistiek en Mobiliteit. ...................................................................... 3

2 Resultaten Logistiek............................... ................................................................. 5

2.1 Inleiding ..................................................................................................................... 5

2.2 Synchromodaliteit ...................................................................................................... 5

2.2.1 Hoogtepunt: IT-platform voor logistieke informatie uitwisseling (IntrePid) ................ 6

2.3 Douane ...................................................................................................................... 8

2.3.1 Hoogtepunt: Vermindering van regeldruk bij import en export van goederenstromen ................................................................................................................................... 9

2.4 Cross Chain Control Centers (4C) ........................................................................... 10

2.4.1 Hoogtepunt: Bouwlogistiek ...................................................................................... 11

2.5 Bereikbaarheid en Duurzaamheid ........................................................................... 12

2.5.1 Hoogtepunt: Port Authority Governance................................................................. 14

3 Resultaten Mobiliteit.............................. ................................................................ 16

3.1 Inleiding ................................................................................................................... 16

3.2 Slim op reis .............................................................................................................. 16

3.2.1 Hoogtepunt: Civitas Pointer ..................................................................................... 17

3.2.2 Hoogtepunt: Sensor City Mobility ............................................................................ 18

3.3 Robuust op reis ........................................................................................................ 20

3.3.1 Hoogtepunt: Betrouwbaarheid van deur tot deur reistijden ..................................... 20

3.4 Coöperatieve mobiliteit ............................................................................................ 21

3.4.1 Hoogtepunt: Coöperatieve mobiliteit in DITCM ....................................................... 22

3.5 Duurzame mobiliteit ................................................................................................. 23

3.5.1 Hoogtepunt: ITS voor duurzame mobiliteitsoplossingen (EcoMove) ...................... 23

3.6 Veiligheid ................................................................................................................. 25

3.6.1 Hoogtepunt: ITS-oplossingen voor verkeersveiligheid (Interactive) ........................ 25

4 Bijlage: Rapporten, publicaties en presentaties ... ............................................. 27

4.1 Logistiek ................................................................................................................... 27

4.2 Betrouwbare Mobiliteit ............................................................................................. 29

4.3 Duurzame en veilige Mobiliteit ................................................................................. 31

5 Bijlage: Projecten ................................ .................................................................. 34

5.1 Logistiek ................................................................................................................... 34

5.2 Mobiliteit ................................................................................................................... 39


3 / 44

1 Inleiding

1.1 Inleiding thema Logistiek en Mobiliteit.

Deze voortgangsrapportage over 2013 betreft het vraaggestuurde onderzoek van TNO in het thema 8: Logistiek en Mobiliteit. Dit thema is gekoppeld aan de Topsector Logistiek. Het vraaggestuurde onderzoek in 2013 vond plaats in twee Vraaggestuurde Programma’s (VP’s):

1. Betrouwbaar Verkeerssysteem (Reliable & Sustainable Mobility: RSM). 2. Stedelijke Ontwikkeling en Logistiek (SOL).

Dit thema staat onder regie van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM). Het VP-RSM maakt onderscheid tussen onderzoek naar Logistiek (gericht op de logistieke dienstverlening en het slim transporteren van goederen over multimodale internationale netwerken) en onderzoek naar Mobiliteit (gericht op optimale en slimme personenmobiliteit, betrouwbaarheid, veiligheid en duurzaamheid). Het VP-SOL betreft onderzoek naar logistiek, specifiek gericht op de uitdagingen van grootstedelijke ontwikkelingen (gericht op stedelijke distributie, smart hubs in stedelijke regio’s en intra-stedelijke smart corridors). Het onderzoek naar logistiek in beide VP’s wordt vraaggestuurd door de Topsector Logistiek. Het topteam van deze topsector wordt gevormd door het Strategisch Platform Logistiek (SPL). Het SPL heeft het onderzoeksprogramma voor logistiek vastgelegd in het innovatiecontract Topsector Logistiek, met als titel: “Het concert begint” (2 april 2012). Het onderzoek op gebied van logistiek wordt verder gecoördineerd vanuit het Topconsortium voor Kennis en Innovatie Logistiek (TKI-Logistiek), het samenwerkingsverband van de kennisinstellingen Dinalog, NWO en TNO met het logistieke bedrijfsleven1 . Het onderzoek in het mobiliteitsdeel wordt vraaggestuurd door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. De vraagsturing vanuit het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) is uitgewerkt in de vorm van uitgewerkte kennisvragen die samenhangen met de strategische kennisvragen van het directoraat generaal Bereikbaarheid (IenM-DGB). Deze rapportage geeft een verantwoording voor de resultaten van het vraaggestuurde programma op hoofdlijnen (hoofdstuk 2 en 3). In overeenstemming met het verzoek van EZ zal TNO dit rapport op de website van TNO plaatsen. De rapporten, publicaties en een selectie van conferentie-presentaties zijn weergegeven in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 geeft een overzicht van de projecten (doelstelling, partners en funding) binnen het thema in 2013

1 http://www.tki-logistiek.nl/tki/nl/home/


4 / 44


5 / 44

2 Resultaten Logistiek

2.1 Inleiding

De Topsector Logistiek heeft in het innovatiecontract voor 2012-2013 het programma in de vorm van de volgende 6 inhoudelijke roadmaps beschreven, die worden vraaggestuurd vanuit het logistieke bedrijfsleven:

• Neutraal Logistiek Informatie Platform • Synchromodaliteit • Douane • Cross Chain Control Centers • Service Logistiek • Supply Chain Finance

TNO heeft haar bijdrage aan deze roadmaps gefocusseerd op 3 roadmaps: Synchromodaliteit, Douane en Cross Chain Control Centers. Daarnaast staan in het innovatiecontract maatschappelijke thema’s benoemd waar de vraagsturing minder vanuit het bedrijfsleven en meer vanuit de overheid plaatsvindt. Hierbij wordt samenwerking met bedrijven en synergie met de SPL roadmaps nagestreefd. Dit is opgenomen in de vierde logistieke roadmap van TNO:

• Bereikbaarheid en Duurzaamheid De vier roadmaps voor logistiek zullen in de nu volgende paragrafen worden besproken. Van elke roadmap zullen eerst beknopt de resultaten worden weergegeven en daarna zal per roadmap een hoogtepunt in de resultaten worden toegelicht.

2.2 Synchromodaliteit

De activiteiten van TNO binnen de roadmap Synchromodaliteit worden intern-TNO gecoördineerd door Albert Veenstra. In onderstaand schematische weergave van de roadmap synchromodaliteit is (met groen) aangegeven op welke activiteiten van de roadmap TNO in 2012 en 2013 heeft gewerkt en in 2014 zal werken vanuit lopende projecten.

Target2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 F T O M 2020

Mental shift x x x x

Business model innovatie x x x x

Professionalisering x x x x

Conceptontwikkeling x x x

Samenwerking x x x

Juridisch kader: Transportrecht, contractvormen x x x x

Technologie x x x

Douane x x x x

Meetbaar maken voorspelbaarheid en betrouwbaarheid

x x

Infrastructuur informatie voorziening x x x x

Dynamisch plannen en switchen x x x x

Sturen op benuttingx x x x

Inrichting overslagpuntenx x x x

Voorspelbaar

Alle knelpunten in randvoorwaarden

oplossen

Betrouwbaar

Efficiënt

Ben

utte

n In

fras

truc

tuur

&

Net

wer

ken

Syn

chro

mod

aal

den

ken

Info

rmat

ie-

toep

assi

ngen

PrioritiesFocus Theme Activity

Syn

chro

mod

alite

it Ran

d-vo

orw

aard

en


6 / 44

De belangrijkste resultaten zijn: Onderdeel roadmap Project Resultaten Synchromodaal denken Seacon IDVV Control tower dashboard voor

synchromodale transportoplossingen. Gain sharing modellen en samenwerkings modellen.

Seamless Connections

Pilot Airlink: business case en de eisen aan de ICT procesimplementatie voor omkering keten (milkrun).

Informatietoepassingen COMCIS Ontwikkeling van processen en IT-integratie voor: Extended Gate Release, keuze van achterland transport modaliteit en Lostijdenvoorspelling.

Intrepid Een oplossing voor het veilig en betrouwbaar delen van gegevens tussen bedrijven, een visie op de ICT-architectuur, een op WSO2 (open source) gebaseerde prototype en de beschrijving van de governance.

Logicon Eenvoudige, goedkope en open oplossingen voor MKB bedrijven om toe te treden tot logistieke netwerken en communities waarin digitaal data wordt uitgewisseld. Demo van de Intrepid-oplossing in Twente.

DEMANES IT-systeem (mede gebaseerd op Intrepid) ontwerp en toepassing van sense & respond logistics in een logistieke use case (containerterminal use case)

Benutten infrastructuur & netwerken

Innovatie Goederenmodellen

Nieuw rekenmodel waarmee de effecten van synchromodale innovaties op goederenstromen en op indicatoren als benuttingsgraad, modal-split, kosten, emissies, geluid etc. worden berekend.

2.2.1 Hoogtepunt: IT-platform voor logistieke informatie uitwisseling (IntrePid) Synchromodaliteit is een strategische ambitie van vervoerders en hun opdrachtgevers waarbij het vervoer met verschillende vervoersmodaliteiten spoor, binnenvaart en weg, verregaand geïntegreerd en afgestemd wordt. In de markt is behoefte aan één infrastructuur/platform waarin publieke data makkelijk beschikbaar gemaakt kan worden aan logistieke dienstverleners, en waarin data waar bedrijven zelf over beschikken eenvoudig gedeeld kan worden met anderen.


7 / 44

Op basis van zo’n platform kan de samenwerkingsambitie waar synchromodaliteit op gebaseerd is ook daadwerkelijk worden waargemaakt. In de praktijk blijkt het delen van data en het gebruik van gedeelde data niet zonder problemen. • Bij het delen van data is er angst dat gevoelige data “op straat komt te liggen”

en zijn er vragen over aansprakelijkheid voor de correctheid van data. • Bij het gebruik van gedeelde data is er zorg over de betrouwbaarheid van de

gegevens. • Het aan anderen op een verantwoorde manier beschikbaar stellen van data

brengt kosten met zich mee. De vraag is of de baten opwegen tegen de kosten. • Het beheren van een interoperabiliteitsplatform kost tijd en geld dat op de

gebruikers verhaald zal worden. Dat kan alleen als de gebruikers de kosten/baten-verhouding als voldoende groot zien

TNO heeft in het project “Intrepid” de volgende stelling aangetoond en overgebracht:

Het delen van data bespaart kosten, genereert busin ess en er is een oplossing (open source software, data governanc e) die de zorgen rond het delen van data wegneemt.

Een aantal pilot-projecten zal in de komen jaren gaan werken met het Intrepid prototype om op deze manier de werkelijke betekenis van het zorgvuldig delen van data kan aantonen in de praktijk. De beschrijving van de architectuur voor het delen van gegevens, een op WSO2 (open source) gebaseerde prototype en de beschrijving van de governance zijn gegeven in het eindrapport van Intrepid. Zie ook ter illustratie onderstaande figuur. De visie van TNO op de informatievoorziening in de logistieke keten, en in het bijzonder voor het koppelen van databronnen, heeft met Intrepid meer inhoud gekregen en is door het prototype nu ook te demonstreren.


8 / 44

2.3 Douane

De activiteiten van TNO binnen de roadmap Douane worden intern-TNO gecoördineerd door Gerwin Zomer. In onderstaand schematische weergave van de roadmap Douane is met groen aangegeven op welke activiteiten van de roadmap TNO in 2012 en 2013 heeft gewerkt vanuit lopende projecten. TNO zal haar activiteiten over de gehele breedte van de roadmap Douane verder gaan ontwikkelen.

De belangrijkste resultaten (dwars over de 3 onderdelen van de roadmap) zijn: Project Resultaten CASSANDRA Risico-analyse en een aantal living labs van system-based

approach van internationale supply chains iCARGO Informatie architectuur en standaarden voor semantische

interoperabiliteit voor logistieke samenwerking TKI-Promenade Kaders, handvaten en best practises om te voldoen aan

monitoringsverplichting in AEO-framework om risico beheersing naar een hoger plan te tillen (gereed in 2014)

Extended Single Window

Nationaal gerichte toepassing van de resultaten van internationale projecten als iCARGO en CASSANDRA. Cases Greenport Venlo en FloraHolland

Leerstoel Albert Veenstra

Leerstoel op Tue; onderwerp is: customs and supply chain compliance

e-maritime in support of compliance mgt

Onderzoek naar single windows en port community systems in relatie tot maritieme regeldruk en lastenverlichting

Regeldruk export goederenstromen

Publiek TNO-rapport over vermindering van regeldruk in de logistieke sector bij export en import, in samenwerking met ACTAL (zie volgende paragraaf).

Target2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 F T O M 2020

Auditingbehoefte voor System Based Control x x x x

risico analyse overheden obv ketendenken

validatie en verbeteren kwaliteit data x x x x

wetgevend kader x

pilots en demonstratie bedrijven, douane x x

impact kwantificeren x x x

governance en business modellen x x x x

optimaliseren van data uitwisseling x x x

samenwerking met handelspartners x x

verleggen controles in extended gate concept x x x x

juridische haalbaarheid x

impacts kwantificeren x x x

pilots en demonstraties x x

governance en business modellen x x x x

ontwikkeling NLIP en overheids Single Window x x x

Regiemodel Inspectiediensten (One Stop Shop) x x

Pilots en demonstraties x x

Impacts kwantificeren x x x

Integratie van CBM in Systems Based Control x x x x

Samenwerking x x x x

Minimaliseren regeldruk

Priorities

Reductie inspectielast,

vergroten interne beheersing

Pus

hing

Con

trol

s aw

ay

from

the

bor

der

Ontlasten internationale

hubs, verhogen efficiency &

betrouwbaarheid

Dou

ane

Sys

tem

Bas

ed C

ontr

ol

Focus Theme Activity

Coo

rdin

ated

Bor

der

Man

agem

ent


9 / 44

2.3.1 Hoogtepunt: Vermindering van regeldruk bij import en export van goederenstromen

In samenwerking met ACTAL heeft TNO een basisstudie uitgevoerd waarin de huidige regeldruk in de logistieke sector is uitgewerkt in de vorm van knelpunten en mogelijkheden om de regeldruk te verminderen. Belemmeringen in de regelgeving voor nieuwe ontwikkelingen zoals synchromodaliteit vormen hierbij een belangrijk aandachtspunt. De focus van het TNO-onderzoek ligt op het identificeren van de mogelijkheden om regeldruk te verminderen. TNO heeft deze studie kunnen uitvoeren mede op basis van projecten als Extended Single Window en CASSANDRA.

Er zijn 30 potentiele mogelijkheden voor regeldruk vermindering aangegeven die voor 250 M€ aan potentiele jaarlijkse regeldrukvermindering kunnen zorgen. In dit onderzoek is niet alleen gekeken naar de omvang van de regeldruk, maar ook naar irritaties van ondernemers. Kwantificering van regeldrukvermindering heeft plaatsgevonden na de inventarisatie van regeldrukknelpunten. Dit betekent dat hoewel niet alle adviezen een grote kwantitatieve impact hebben, deze voor het bedrijfsleven wel een merkbare regeldrukvermindering betekenen.


10 / 44

2.4 Cross Chain Control Centers (4C)

De activiteiten van binnen de SPL-roadmap 4C worden binnen TNO gecoördineerd door Hans Quak. In onderstaand schematische weergave van de roadmap 4C is met groen aangegeven op welke activiteiten van de roadmap TNO in 2012 en 2013 heeft gewerkt vanuit lopende projecten. TNO zal haar activiteiten over een belangrijk gedeelte van de roadmap 4C verder gaan ontwikkelen, met accent op Governance & business modellen en op de sectoren Bouwlogistiek en Stedelijke distributie.

De belangrijkste resultaten zijn: Onderdeel roadmap Projecten Resultaten Governance en business modellen

4C4More Business modellen en modellen voor logistieke samenwerking (allianties)

4C voor sectoren (stedelijke distributie)

STRAIGHTSOL Stedelijke distributie van goederen: business modellen en evaluatieframework

4C4D Valorisatie van kennis over stedelijke distributie bij diverse locale last mile oplossingen

Sensor City Logistics Use cases (in Rotterdam en Assen) en ICT-oplossingen voor stedelijke distributie waarbij data slim wordt gebruikt (smart hubs).

FREVUE FREVUE = Freight Electrical Vehicles in Urban Europe. Inzet van electrische

Target2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 F T O M 2020

ontwerp governance x x

ontwikkeling business modellen x x

incentives, fair share, partnering x x

sociale innovatie, mental shift, change, culture x x

wettelijke kansen en belemmeringen x x

wettelijk kader naar realisatie van 4C trustees x x

Modellen voor transitie x x x x

Agro, Food en Tuinbouw x x

High Tech x x

Chemie en energie x x

Fashion en Creatieve industrie x x

Bouwlogistiek x x

Stedelijke distributie, incl consolidatie & retour x x

Health care x x

Ontwerp 4C's x x

Decision support systemen x x x

ICT-ondersteunende Plug & Play x

ICT-ondersteunde 4C trustees live x

Ontwerp robuuste systemen x x

Uitbreiding scope 4C x x x x

Opschaling en internationalisering x x x

Modellen gericht op betrokkenheid consument x x

Gevolgen schone voertuigen voor distributie x x

Nie

uwe

busi

ness

co

ncep

ten

Extra bijdrage bbp door vergroten

scope 4C

Focus Theme ActivityPriorities

Cro

ss C

hain

Con

trol

Cen

ters

Gov

erna

nce

& b

usin

ess

mod

elle

n

NL koploper ketenregie

4C v

oor

sect

oren

Besparing kosten, congestie en CO2

Plu

g &

Pla

y 4C

's

Toename beladingsgraad


11 / 44

voertuigen voor stedelijke distributie, met pilots in 8 EU-steden, waaronder Utrecht en Rotterdam.

4C voor sectoren (bouwlogistiek)

SIA-RAAK PRO Logistiek in de Bouw

Kennis voor MKB-bedrijven in de Bouwsector om hun processen efficiënter te maken en samenwerking te verbeteren

2.4.1 Hoogtepunt: Bouwlogistiek In het onderzoek naar verbeteringen in de bouwlogistiek gaat het om:

• Ketensamenwerking en ketenregie • Bedrijfsoverstijgend niveau afstemmen / aansturen van complexe logistieke

ketenprocessen in de bouw • Informatiecentrum voor inzicht en overzicht in ketenprocessen

o 1. informatie verzamelen o 2. data analyse / verrijking o 3. informatie terugkoppeling

Onderstaand schema geeft inzicht in het logistieke bouwproces. De komende jaren gaat TNO samen met bedrijfspartners en kennispartners verder werken aan toepassing van 4C in de Bouwlogistiek.

Strategisch

Tactisch

Operationeel


12 / 44

2.5 Bereikbaarheid en Duurzaamheid

De bereikbaarheid via multimodale (achterland) netwerken is een belangrijke voorwaarde voor de concurrentiepositie van de Nederlandse logistiek en in het bijzonder voor de roadmap synchromodaliteit. De activiteiten van TNO binnen de maatschappelijke roadmap Bereikbaarheid en Duurzaamheid worden binnen TNO gecoördineerd door Jaco van Meijeren. In onderstaand schematische weergave van de roadmap Bereikbaarheid is aangegeven op welke activiteiten van de roadmap TNO in 2012 en 2013 heeft gewerkt. Daaronder is een schema weergegeven van een aantal kwantitatieve goederenmodellen


13 / 44

De belangrijkste resultaten op het gebied van bereikbaarheid zijn: Onderdeel roadmap Projecten Resultaten Verkenning, strategie Hoogleraar

Tavasszy-TUD De leerstoel heeft als doel strategische informatiesystemen te produceren die nodig zijn om de beleidsagenda op het gebied van goederenvervoer en logistiek te ondersteunen.


Nieuwe strategische goederenmodellen, met name voor multimodaliteit en synchromodaliteit

Infra ontwerp & organisatie

NGI Port Authority Governance

Sturingsmogelijkheden van het HbR voor effectieve en efficiënte varianten van de (Virtuele) Common Rail Terminal [(V)CRT]

NGI Masterplan + Robuust Masterplan (dmv DAPP) voor Maasvlakte 2. Verkenning van kwetsbaarheden en robuustheidsacties.

Optimale Infra benutting FP7: SPECTRUM Nieuw co-modaal vervoer concept voor: "time-sensitive, low-density-high-value goods (LDHV goods)"

HighTool Ontwikkeling van het Strategic High Level Transport Model (2015 gereed); Goederenmodellen op EU-niveau voor beleidsmakers

NGI Apps voor Haven ICT

Onderzoek naar de mogelijkheden om met open data alternatieve IT infrastructuur voor de Rotterdamse haven te maken.

CBS Transport Data Analytics

Verkenning naar de bruikbaarheid van vervoersdata vanuit bedrijven, aangeleverd naar CBS, voor evaluaties zoals transportstromen, beladingsgraad en CO2-emissies

De beoogde activiteiten van TNO binnen de maatschappelijke roadmap Duurzaamheid van de Topsector Logistiek zijn in onderstaand schema weergegeven.


14 / 44

De resultaten op het gebied van monitoring en impact assessment zijn beperkt gebleven tot één project (COFRET). TNO heeft verder in beperkte mate ondersteuning kunnen geven aan Green Freight Europe. De resultaten op het gebied van Innovatie zijn integraal onderdeel van de andere roadmaps (met name 4C en Synchromodaliteit en Douane). De langere termijn effecten op het gebied van beladingsgraad zullen worden meegenomen in de nieuwe goederenvervoermodellen. Onderdeel roadmap Projecten Resultaten Monitoren en impact assessment

FP7: COFRET Geharmoniseerde berekeningswijze voor de carbon footprint in de context van supply chains; aansluitend op EU-standard EN 16258

2.5.1 Hoogtepunt: Port Authority Governance De duurzame bereikbaarheid van de haven van Rotterdam zal in de toekomst onder druk komen te staan. De havenautoriteit heeft behoefte aan de ontwikkeling van nieuwe sturingsmechanismen waarmee effectiever op de benutting van alle infrastructuur gestuurd kan worden. Deze sturingsmechanismen moeten ontwikkeld worden, in aansluiting op moderne ontwikkelingen rondom informatievoorziening in het vervoer, en infrastructuur beheer, en met aandacht voor wet- en regelgevingsknelpunten. Daarnaast is behoefte aan een effectiviteitsmeting voor de nieuwe sturingsmaatregelen. Hiervoor dient deels nieuw instrumentarium, in de vorm van modellen en simulatietools, ontwikkeld te worden. Dit project is relevant vanwege de aansluiting bij het onderwerp ‘regie op stromen’ en vanwege de benodigde modelontwikkeling m.b.t. sturingsmaatregelen.


15 / 44

In fase 2 van het project is de Virtual Common Rail Terminal van Maasvlakte II uitgewerkt. Op basis van kwalitatieve en kwantitatieve analyses zijn de sturingsmogelijkheden van Havenbedrijf Rotterdam uitgewerkt om maximale support en commitment van terminals te verkrijgen voor support van (virtual) common rail varianten. Dit project is door TNO uitgevoerd, samen met Erasmus Universiteit Rotterdam en Havenbedrijf Rotterdam en binnen het Externe programma Next Generation Infrastructures (NGI).


16 / 44

3 Resultaten Mobiliteit

3.1 Inleiding

Het onderzoek in het mobiliteitsdeel wordt aangestuurd door het Ministerie van Infrastructuur en Milieu. In dit mobiliteitsdeel zijn verschillende raakvlakken te geven met logistiek, met name op het gebied van de logistieke roadmap “bereikbaarheid en duurzaamheid”. De vraagsturing is nader beschreven in de Bijstelling 2014 van het Meerjarenprogramma 2011-2014 van Thema 8: Logistiek en Mobiliteit2 Dit hoofdstuk geeft enkele hoogtepunten en een overzicht van resultaten van het programma op de 5 roadmaps binnen het programma onderdeel mobiliteit. De 5 roadmaps (binnen TNO business cases) voor mobiliteit zijn:

1. Slim op reis (gedrag, mobiliteitsbeleid) 2. Robuust op reis (beter benutten, dynamisch verkeersmanagement) 3. Coöperatieve mobiliteit (in-car systemen, testen van effectiviteit) 4. Duurzame mobiliteit (milieu, klimaat) 5. Veiligheid (gedrag bestuurder, infrastructuur en voertuig)

De activiteiten van TNO op het gebied van Mobiliteit worden vraaggestuurd vanuit een set van beleidsondersteunende kennisvragen die met het ministerie van IenM zijn opgesteld. Voor elke Business Case zijn door TNO roadmaps opgesteld die goed zijn te koppelen aan de kennisvragen. De kennisvragen en enkele van die roadmaps zijn ter illustratie in paragraaf 3.3 toegevoegd.

3.2 Slim op reis

Binnen deze BC hebben we de volgende 3 beleidsondersteunende kennisvragen: Kennisvragen

Betrouwbare mobiliteit;

Slim op Reis

1. Hoe krijgen we inzicht in mobiliteitskeuzes en -gedrag? Langs welke haakjes is beïnvloeding mogelijk? In hoeverre is de

mobiliteitsbehoefte bij verschillende doelgroepen (vergrijzende groep, jongeren) de laatste jaren veranderd?

2. Welke interventies werken wel/niet bij de beïnvloeding van de

mobiliteitskeuzes? Welke nieuwe initiatieven uit de samenleving werken en welk doel dienen reisinformatiediensten te hebben ?

3. Wat is de wijze van invoering van nieuwe diensten en beleid? Welke

rollen zijn er voor de overheid en voor de werkgever?

Deze kennisvragen zijn in de onderstaande projecten onderzocht met de volgende resultaten: Kennisvragen Projecten Resultaten in 2013 Mobiliteitsbehoefte GOAL Eindrapport: Actieplan voor

onderzoek en beleid voor mobiliteitsbehoeften van een ouder wordende maatschappij.

2 TNO-rapport TNO-060-DTM-2013-R11431


17 / 44

Interventies die werken Civitas Pointer Eindrapporten: Monitoring en evaluatie (op proces en op effectiviteit) van in totaal ruim 300 stedelijke mobiliteitsmaatregelen

Civitas WIKI Tussenrapportage: Methodologie om impact op lange termijn te meten van stedelijke mobiliteitsmaatregelen.

Wijze van invoering nieuwe diensten en beleid

Sensor City Mobility

Ontwikkeling van services voor persoonlijk reisadvies (MMRA, Reisalarm, Smart Routing) en organisatie en uitvoering van een experiment in Assen. Eindrapport in voorbereiding.

Enhanced Wisetrip

Proof Of Concept van een Internationale multimodale reisplanner; TNO heeft intelligentie toegevoegd voor het verwerken van de voorkeuren van reizigers.

Proefschrift Diana Vonk Noordegraaf

Proefschrift (concept) met een analyse van succes en faalfactoren van prijsbeleidsimplementatie en attitudes van beleidsmakers en werkgevers.

3.2.1 Hoogtepunt: Civitas Pointer CIVITAS betekent: City VITAlity Sustainability: Een schoner en beter transport in steden. CIVITAS is een EU initiatief voor ondersteuning en evaluatie van de implementatie van geïntegreerde duurzame en energie-efficiënte stedelijke transport strategieën in Europese steden.

CIVITAS POINTER is het deelproject van CIVITAS dat zich richt op de monitoring en evaluatie van de in totaal ruim 300 duurzame CIVITAS maatregelen (EU thema mobiliteit en milieu). In 26 steden verspreid over Europa zijn in de looptijd van dit project deze maatregelen ingevoerd. POINTER heeft het proces van invoering onderzocht en de resultaten van de maatregelen geëvalueerd. TNO heeft met dit project kennis opgebouwd omtrent de effecten van vele soorten maatregelen, beschikt over een uitgebreid netwerk binnen de EU op het gebied van duurzame mobiliteit en heeft een in de praktijk getest framework voor evaluatie op inhoud en op proces.


18 / 44

3.2.2 Hoogtepunt: Sensor City Mobility Sensor City Mobility is een innovatieproject in mobiliteit met aan de horizon één grote stip: reizigers faciliteren om op een eenvoudige manier slimme en optimale reiskeuzes te maken door een persoonlijk reisadvies. Het project beoogt een innovatieslag in reisinformatie- en verkeersmanagementdiensten door het slimmer omgaan met informatie uit sensortechnologie. In 2013 was Assen het ‘living lab’ waarin een grootschalig praktijkexperiment werd uitgevoerd. In dit experiment hebben ruim honderdvijftig reizigers in en om Assen diverse nieuwe diensten gebruikt voor in de auto of op de smartphone. Het project Sensor City Mobility is uitgevoerd door een consortium van bedrijven en overheid.

This image cannot currently be displayed.


19 / 44

Aan de hand van verschillende inwinbronnen en nieuw te ontwikkelen modellen is informatie (bijv. verkeersvoorspellingen) ontwikkelt en vervolgens gebruikt in verschillende toepassingen op het gebied van verkeersmanagement en verkeersinformatie ;


20 / 44

3.3 Robuust op reis

Binnen deze BC Robuust op Reis hebben we de volgende 3 kennisvragen afgestemd met Min IenM: Kennisvragen Betrouwbare mobiliteit; Robuust op reis

1. Hoe kunnen we robuuste en betrouwbare mobiliteit van het wegennet bepalen en verbeteren?

2. Hoe integreren we het stedelijk mobiliteitsbeleid met ruimtelijke

ontwikkelingen (Urban Mobility)? 3. Hoe werken maatregelen op het gebied van mobiliteitsmanagement,

verkeersmanagement en ITS, op individueel en collectief niveau ? En

hoe werkt een mix daarvan?

Deze kennisvragen zijn in de onderstaande projecten onderzocht met de volgende resultaten: Kennisvragen Projecten Resultaten in 2013 Bepalen en verbeteren robuuste en betrouwbare mobiliteit

Robuust Mobiliteitsysteem

Model voor Betrouwbare mobiliteitssystemen, multimodaal en van deur-tot-deur, inclusief OV en multimodale knooppunten

Robuust Basisnet Robuustheid van het Basisnet vervoer gevaarlijke stoffen vanuit fileperspectief

Probabilistisch modelleren

Verkeersmodel waarin onzekerheid en betrouwbaarheid zijn meegenomen

INCAH Kennis voor Klimaat

Model voor de bepaling van de invloed van weer / klimaatverandering op weginfrastructuur. Adaptatiemaatregelen.

Stedelijk mobiliteitsbeleid

Duurzaam Dynamisch Verkeersmanagement Den Haag

Modelevaluatie voor het pilotgebied DDVM in Den Haag

Mix van maatregelen op gebied van verkeers management

TrafficQuest Kennisplatform (state of the art studies, richting geven aan nieuwe ontwikkelingen en beantwoording van vragen) voor Verkeersmanagement en -informatie voor RWS, TUD en TNO

3.3.1 Hoogtepunt: Betrouwbaarheid van deur tot deur reistijden Onderstaand een data-analyse van reistijd-onbetrouwbaarheid en de bijdrage hierin van incidenten (rood ingekleurd).


21 / 44

3.4 Coöperatieve mobiliteit

Voor Coöperatieve Mobiliteit zijn de volgende kennisvragen opgesteld: Kennisvragen Betrouwbare mobiliteit;

coöperatief op reis

1. Wat zijn de effectieve coöperatieve maatregelen voor verkeersinformatie en verkeersmanagement? Wat zijn op de korte en

langere termijn de meest kansrijke oplossingen? Hoe evalueren en voorspellen we de impact van deze maatregelen op doorstroming, veiligheid en milieu, inclusief hoe de gebruiker met deze maatregelen

omgaat? 2. Hoe kunnen deze maatregelen worden gerealiseerd en ingevoerd in

nationale en internationale context? Welke rol speelt de overheid bij

deze oplossingen? In hoeverre kunnen deze oplossingen zonder initiatief van de overheid tot stand komen? Zijn er belemmeringen die de overheid weg kan nemen?

Clusteren we de kennisvragen 1 en 2 en de vragen 3 en 4 dan zie we de volgende projectresultaten in 2012 Kennisvragen Projecten Resultaten in 2013 Effecten van coöperatieve mobiliteit op doorstroming, duurzaamheid en veiligheid

DRIVE C2X Integrale technische systeem test en impact assessment van V2X systemen (DITCM facilities)

MobiNet Een EU-brede standaard coöperatief service platform; pilot en test Helmond (DITCM facilities)

FOTnet2 EU-standaard voor Field Operational Test - methodologie: FESTA

Invoering maatregelen en rol van de overheid

KITS TNO heeft haar onderwerpen uit de roadmaps voor mobiliteit ingebracht voor de eerste calls van Horizon2020


22 / 44

SATIE Scenario's en roadmaps voor implementatie en de opzet van testsites voor coöperatieve mobiliteit.

3.4.1 Hoogtepunt: Coöperatieve mobiliteit in DITCM Onderstaand enkele concrete resultaten van de publiek-private samenwerking binnen DITCM Innovations:

a) De Toolchain voor Coöperatieve Mobiliteit die wordt opgebouwd in verschillende nationale en internationale projecten.

b) Een satellietbeeld van de Helmond testsite. Dit bevat zowel een stuk snelweg (de A270) als de stedelijke gebieden van Helmond en Eindhoven aan beide zijden van deze snelweg.


23 / 44

3.5 Duurzame mobiliteit

Voor Duurzame mobiliteit zijn de volgende kennisvragen opgesteld: Kennisvragen Duurzame mobiliteit

1. Wat zijn de effecten (2020) van grootschalige invoering van ITS op het milieu? Wat zijn aansprekende applicaties die echt iets

opleveren? 2. Wat zijn effectieve beleidsmaatregelen om burgers, bedrijven en

overheden te verduurzamen?

− Welke transities zijn nodig; welke wet- en regelgeving? − Sociaal-economische analyse van adoptie ? − Welke beleidsinstrumenten? Welk handelingsperspectief?

Op deze kennisvragen zijn de volgende resultaten behaald: Kennisvragen Projecten Resultaten in 2013 Effecten invoering van ITS op milieu

EcoMove Modellen en applicaties voor ITS oplossingen die wegverkeer zuiniger en schoner (20%) maken

EcoDriver Modellen van bestuurder en van powertrains die in combinatie optimale feedback geven aan een bestuurder voor een zuiniger en schonere rijstijl

AMITRAN EU-Standaard methode en tools voor de impact evaluatie van ITS maatregelen op CO2.

EcoStand Gemeenschappelijke (EU, US, Japan) agenda en methodologie voor bepaling effectiviteit in CO2 besparing van ITS maatregelen

Beleidsinstrumenten voor 1, 3 en 4

Instrumentarium voor duurzame mobiliteit

Instrumentarium (methodieken en gereedschap) voor beleidsadvisering op het gebied van duurzame mobiliteit

3.5.1 Hoogtepunt: ITS voor duurzame mobiliteitsoplossingen (EcoMove) In onderstaande figuur over het project EcoMove:

a) De Ecomove doelstelling voor 20% energiebesparing als gevolg van EcoMove oplossingen

b) Eén van de EcoMove oplossingen: Het EcoStrategic Model. Geeft in kleur aan welke onderdelen van het verkeersnetwerk (in Helmond) relatief veel (rode kleur, hotspot) of weinig CO2-emissies (groene kleur) gaat krijgen. Dit soort voorspellingen is ondersteunend voor het nemen van beslissingen door een verkeersmanager.


24 / 44


25 / 44

3.6 Veiligheid

Voor Veilig zijn de volgende kennisvragen opgesteld: Kennisvragen Veilige mobiliteit

1. Wat is het effect van afleiding, vermoeidheid en inattention bij de interactie tussen mens en voertuig en mens en infrastructuur? Wat

zijn goede methodieken voor de bepaling van gedragsindicatoren en de relatie met verkeersveiligheid uit naturalistic driving studies?

2. Wat zijn de gevolgen invoering van ITS op verkeersveiligheid? Welke

transitie naar meer ITS en overname van rij-taken is gewenst? 3. Wat zijn effectieve maatregelen voor kwetsbare verkeersdeelnemers?

Naast verkeersdoden ook maatregelen gericht op minder gewonden.

Op deze kennisvragen zijn de volgende resultaten behaald: Kennisvragen Projecten Resultaten in 2013 Verkeersgedrag en bepaling veiligheid

UDrive Experiment (naturalistic driving) naar invloed gedrag en prestatie van bestuurder op veiligheid en duurzaamheid; TNO levert hierin data analyse en impact evaluatie

Gedragsindicatoren Ontwikkeling van gedragsindicatoren en relatie tot veiligheid: Wanneer is een bepaalde waarde van bijvoorbeeld laterale uitwijking nog veilig en wanneer niet meer?

Gevolgen invoering ITS op veiligheid?

AIDA Leerstoel AIDA aan Universiteit Twente op gebied van operationeel en tactisch gedrag en coöperatief rijden

Effectieve maatregelen voor kwetsbare verkeersdeelnemers

Interactive Testmethodes en veiligheidsimpact resultaten van in-car actieve veiligheids (driver assistance) toepassingen

COST-Hope Hoe (en of) een fietshelm kan bijdragen aan het verbeteren van de fietsersverkeersveiligheid

3.6.1 Hoogtepunt: ITS-oplossingen voor verkeersveiligheid (Interactive) Het doel van het EU-project Interactive is de ontwikkeling van applicaties (actieve veiligheidssystemen) in het voertuig die de bestuurder assisteren en ondersteunen in een veiliger en efficiëntere rijstijl. In het project zijn 7 demonstratiewagens van verschillende Europese OEM’ers ingericht met applicaties. Deze zijn tijdens het eindevent in November 2013 gedemonstreerd. TNO heeft zowel technische evaluaties (Vehil labs in Helmond) als impact evaluaties uitgevoerd. De ontwikkelde applicaties kunnen op Europese schaal leiden tot 1% minder dodelijke ongevallen.


26 / 44


27 / 44

4 Bijlage: Rapporten, publicaties en presentaties

4.1 Logistiek

Publicaties / rapporten Project Auteurs Titel Tijdschrift / rapport

NGI- Dubrovnik Meijeren, J.M. van, Posthumus, A.L., Berkers, F.,

Janssen, G.R., Lugt, L. van der.,

Dubrovnik Fase 2: Resultaten Virtual Common Rail Terminal

Maasvlakte 2

TNO rapport R11053

NGI – Masterplan+ Meijeren, J.M. en anderen

Naar een robuust Masterplan voor MV2 – Verkenning van

kwetsbaarheden en robuustheidsacties

NGI/TNO/TU Delft/TRAIL, December 2013

SIA RAAK PRO /

Logistiek in de Bouw

Merrienboer,

S.A.,

Implementatieplan

bouwlogistiek Transport en

Logistiek vakblad , 2013.

SIA RAAK PRO / Logistiek in de Bouw

Ludema, M.W., de Vries, A.M.R.,

Bouwlogistieke hub in de Randstad

VLW, 2013

Regeldruk export

goederenstromen

Veenstra, A., de

Putter, J., Warbout, M., Peters, P

Vermindering van

regeldruk in de logistieke sector bij export en import

TNO-rapport

R11072

NGI Apps voor Haven ICT 2.0

Hofman, W.J.; Rajagopal, M.

Constructing a Data Ecosystem - an

overview of available software solutions

Journal of Theoretical and

Applied Commerce Research, 2014

Leerstoel L. Tavasszy Zhang, M., B.

Wiegmans, L.A.Tavasszy

Optimization of

multimodal networks including environmental costs: A model and

findings for transport policy,

Computers in

Industry 64, pp. 136–145

Leerstoel L. Tavasszy Jong, G. de, I.Vierth, L.A.Tavasszy, M.

Ben-Akiva

Recent developments in national and international freight

transport models

Transportation 40 (20) pp. 347-371

Leerstoel L. Tavasszy Davydenko, I., L.A.Tavasszy

Estimation of Warehouse Throughput

in a Freight Transport Demand Model for the Netherlands

Journal of the TRB (forthcoming)

Leerstoel L. Tavasszy Zhang, M., B. Wiegmans,

L.A.Tavasszy

The Impact of CO2 Pricing or Biodiesel on

Container Transport in and passing through the Netherlands,

International Journal of Shipping

and Transport Logistics (IJSTL)


28 / 44

Leerstoel L. Tavasszy Tavasszy, L.A., G. de Jong

Modelling Freight Transport

Boek. 2013, London: Elsevier

Leerstoel L. Tavasszy Combes, F., K. Ruijgrok and L. Tavasszy

Endogenous shipment size in freight mode choice models: theory

and empirical testing

Boekbijdrage in: Freight Transport Modelling, Emerald

FREVUE Nina Nesterova,

Hans Quak, Susanne Balm (TNO), Isabelle

Roche-Cerasi, Terje Tretvik (SINTEF).

State of the art of the

electric freight vehicles implementation in city logistics, Dec. 2013.

Deliverable D1-3

EU-project FREVUE

INTREPID P. Tilanus et al. Eindrapport Intrepid TNO-rapport 2014 R10074

Green Freight Europe, Scientific Committee

Tavasszy, L.A., Chen, M., R. Smokers, E. Guis

Innovation in sustainable logistics,

EVO (Dutch Shippers Council) Yearbook, Zoetermeer: EVO

Presentaties op conferenties

Project Auteurs Titel Conferentie

DEMANES S.A. van

Merriënboer, A.W. Veenstra, W.P. van den Haak, L.A.

Tavasszy:

Using Floating Truck

Data to optimize port logistics

Intelligent Transport

Systems conference 2014 (ITS2014), Helsinki,

Finland, June 16-19, 2014,

4C4More Janssen, G.R., Man, A.P. de, Quak, H.J.,

Fairness and value appropriation in logistics alliances: a

case-study approach

Proceedings of the 24th POMS Annual Meeting, Denver,

Colorado, USA

Leerstoel A. Veenstra Veenstra, A., Hulstijn, J.,

Christiaanse, R., & Tan, Y.-H

Information Exchange in Global

Logistics Chains: an application for Model-based

Auditing.

WCO PICARD Conference, St.

Petersburg 2013

iCARGO Wout Hofman Towards an IT

infrastructure for data interoperability

ECITL 2013

conference

iCARGO Wout Hofman Service-Oriented

enterprise interoperability in logistics

IWEI conference

iCARGO Laura Daniele, An ontological approach to logistics

IWEI conference


29 / 44

COFRET Igor Davydenko, Diederik de Ree et al

Calculating Emissions Along Supply Chains –

Towards the Development of a Harmonized

Methodology.

WCTR congress in Rio de Janeiro

COFRET Igor Davydenko, Diederik de Ree,

Lorant Tavasszy et al

Towards a Global CO2 Calculation

Standard for Supply Chains: Suggestions for Methodological

Improvements.

TRB, Washington, January 2014

STRAIGHTSOL S. Balm, L Milan, C.

Macharis and H. Quak

A city distribution

impact assessment framework,

TRA Paris, April

2014

STRAIGHTSOL Quak, H.J., S.H.

Balm, A.P. Posthumus

Evaluation of City

Logistics Solutions with Business Model Analysis

City Logistics VIII,

124-140 (2013)

STRAIGHTSOL Balm, S.H., J. Leonardi, M.

Browne, and Quak, H.J.

Developing an evaluation

framework for innovative urban and interurban freight

transport solutions – Straightsol and Smartfusion

approaches, contrasts, challenges and live

demonstrations

City Logistics VIII, 453-466 (2013)


Davydenko, I., L.A.Tavasszy

Estimation of Warehouse

Throughput in a Freight Transport Demand Model for

the Netherlands,

TRB Washington (2013)

FREVUE H.J. Quak Naar zero emission

stedelijke distributie

Ecologistiek

Rotterdam, 8 October 2013

4.2 Betrouwbare Mobiliteit


Duurzaam Dynamisch Verkeersmanagement

Tanja Vonk, Peter vd Mark, Yusen Chen, Tom

Basten, Peter

Duurzaam Dynamisch Verkeersmanagement in de Gemeente Den

Haag

TNO-rapport R11477


30 / 44

Wessels, Ernst Kuiper, Zeriet Woldeab en Arjan

Eijk

Robuust basisnet gevaarlijke stoffen

N. Rosmuller, M. Snelder en I.

Heidebrink

Robuustheid Basisnet Weg vanuit

fileperspectief

TNO-rapport 2013 R11121

Civitas Pointer Rooijen, T. van &

Quak, H.J.

City Logistics in the

European CIVITAS Initiative

Procedia - Social

and Behavioral Sciences (in press).

GOAL M. Hoedemaeker et al,

Transport needs for an ageing society; action plan

Publicatie van de EC

Proefschrift Vonk Noordegraaf

Vonk Noordegraaf, ir.

D.M., Annema, dr. J.A. en Van Wee, prof. dr. G.P.

Policy implementation lessons from six road

pricing cases.

Transportation Research Part A,

nr. 59 (2014) 172–191

Robuust mobiliteits systeem

Snelder, M., T. Bakri, B. Van Arem

Delays caused by incidents; a data driven approach

Journal of the Transportation Research Board,

2333, pp. 1-8, 2013.

Robuust mobiliteits systeem

Van Velzen, B., M. Snelder, W.

Van der Hoeven, M. Mulder

Betrouwbaarheid en Robuustheid - plan van

aanpak – de aftrap,

Kwaliteitskader strategische

modellen, 2013

Presentaties op conferenties Project Auteurs Titel Conferentie

Sensor City Mobility Jan Burgmeijer, Maurice Hoogeveen en

Klaas Friso

Sensor City Mobility Digitale Steden Agenda conferentie op 30 oktober in Eindhoven

Sensor City Mobility Jan Burgmeijer,

Diana Vonk Noordegraaf et al.

Sensor City Mobility;

the City of Assen as Living Lab for smart mobility solutions

using sensor data

Transport Research

Arena 14-17 april 2014, Paris

Robuust Mobiliteitssysteem

S.C. Calvert and M. Snelder

Influence of rain on motorway road

capacity – a data-driven analysis.

ITSC Oktober 2013

INCAH Kennis voor Klimaat

J.N. Huibregtse, O. Morales Napoles & M.S.

de Wit

Flooding of tunnels: quantifying climate change effects on

infrastructure

ICOSSAR Juni 2013


31 / 44

Enhanced Wisetrip Chen, Jonkers, Vonk Noordegraaf

Understanding and estimating travelers’ choices towards

international multimodal journey planning,

TRB 2013

EcoMove I. Wilmink, P. van den Haak, Z. Woldeab & J.

Vreeswijk

Validation of a multi-objective, predictive urban traffic model,

Proceedings of the 20th ITS World Congress, Tokyo, Japan, October

2013

CIVITAS Pointer,

Civitas WIKI

Guikink, van

Rooijen, McDonald and Piao

The CIVITAS Initiative

contributing to Sustainable Urban Mobility

TRA April 2014, Paris

Probabilistisch Modelleren

Calvert, Taale, Snelder, & Hoogendoorn

Core Probability Model: Efficient macroscopic

sensitivity modelling

TRAIL Congress, Nov 2013, Delft, NL.

Proefschrift Vonk

Noordegraaf

Vonk

Noordegraaf, ir. D.M.

Road pricing: the gap

between implementation frameworks and real

world implementations.

TRAIL congres, 14

november, Delft

TrafficQuest Immers, B., H.

Taale & I. Wilmink

Analogieën met

verkeersmanagement Colloquium

Vervoersplanologisch Speurwerk, nov. 2013, en het 4e Nationaal

Verkeerskundecongres

4.3 Duurzame en veilige Mobiliteit


ECOSTAND De Kievit Martijn, et. al

Guidelines for assessing the effects of ITS on CO2

emissions

International Joint Report. D4.3

AIDA Martens, M.H. Behavioural Adaptation to

Roadway Intelligent Transport Systems

Rudin-Brown & Jamson (Eds.)

Behavioural Adaptation and Road Safety

AIDA Martens, M. H. & Brouwer, R. F. T.

Measuring being lost in thought ; An

exploratory driving simulator study.

Transp. res. - Part F, (ISSN 1369-8478), 20,

17-28.

AIDA Risto, M. &

Martens, M. H

Time and Space: The

difference between following time

Transp. res. - Part F,

(ISSN 1369-8478), 17, 45-51


32 / 44

headway and distance headway instructions

AIDA Martens, M.H. Advisory Cooperative driving: Do drivers understand the

advantage?

ITS Europe, Special Session Most Notable Lessons Learned from

Human Factors. Dublin, Ireland.

AIDA De Winter, J., Happee, R., Martens, M.H. &

Stanton, N.

Effects of highly automated driving on workload, situation

awareness, and uptake of secondary tasks: A review of the

empirical evidence.

Transportation Research Part F: Traffic Psychology

and Behaviour.

AIDA Martens, M.H. Kan de mens die nieuwe rol aan in een

automatische auto.

Verkeerskunde, 28 oktober 2013.

Presentaties op conferenties Project Auteurs Titel Conferentie

INTERACTIVE Noort, M., Bakri, T., Fahrenkrog, F., Dobberstein, J.

SIMPATO the Safety Impact Assessment Tool of interactIVe

ITSC, Den Haag, 2013

INTERACTIVE Dobberstein, J., Fahrenkrog, F., Soekroella, A., van

Noort, M.

Results of the safety impact assessment of interactIVe

functions

Crashtech 2014

Instrumentarium

Duurzame Mobiliteit

R.T.M. Smokers,

M. Verbeek , P.S. van Zyl

FEVs and post 2020

CO2 targets for passenger cars,

EVS27, Barcelona,

Span, November 17-20, 2013

Instrumentarium

Duurzame Mobiliteit

N.E. Ligterink,

R.T.M. Smokers, M. Bolech

Fuel-electricity mix

and efficiency in Dutch plug-in and range-extender

vehicles on the road,

EVS27, Barcelona,

Spain, November 17-20, 2013

Instrumentarium

Duurzame Mobiliteit

Richard Smokers Emissienormen als

katalysator voor duurzame innovatie

KiviNiria op 6-11-

2013)

Instrumentarium

Duurzame Mobiliteit

Richard Smokers Verkeer en

luchtvervuiling: hoe kan innovatie helpen?”

Conferentie

Luchtvervuiling, en hoe houden wij Nederland mobiel?

16-12-2013

Gedragsindicatoren en

veiligheid

Risto, M., &

Martens, M. H.

Factors Influencing

Compliance to Tactical Driver Advice: An

Assessment Using a Think-Aloud Protocol.

ITSC 2013. The

Hague


33 / 44

AIDA van den Beukel, A.P. & Martens, M.H

The road to automated driving: dual mode and

human factors considerations.

ITSC 2013 The Hague,

AIDA Van Loon, R.J. &

Martens, M.H.

What driving looks

like when it is and isn’t the driver’s primary goal.

Road Safety and

Simulation Int. Conf., Rome (2013)

AMITRAN G. Klunder et al Methodology and Framework

Architecture for the Evaluation of Effects of ICT Measures on

CO2 Emissions

ITS World Congress, Tokyo, October 2013


34 / 44

5 Bijlage: Projecten

5.1 Logistiek

• 4C Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

4C4More 2011-2014 (4 jaar)

Which joint business models are suitable for 4C

cooperation in logistics? What are the characteristics of these joint business

models and what development methods can be used to generate

successful joint business models for a 4C

Cofunding: DINALOG en bedrijven

Partners: VU, EUR, TU/e, UT en de volgende NL

bedrijven: Bakker Logistiek, Cordys, SCA, Control Pay, ING, Itude, Kuehne + Nagel,

Nabuurs en Unilever.

STRAIGHTSOL Start: najaar 2011 (duur 3 jaar)

To support the creation of a new concept of Smart Urban Freight Systems.

A new impact assessment framework for measures applied to urban-interurban

freight transport interfaces; applied to a set of ongoing field demonstrations.

Cofunding: KP7 (EC), Dg MOVE

Partners: TOI (Norway) als coördinator en 13 internationale partners

waaronder TNT (NL)

4C4D 2013-2014

Stadsdistributie. Business modellen voor de laatste kilometers in de stad.

Verleiding van actoren. Betere organisatie vanuit de stad (5C concept)

Cofunding: DINALOG en bedrijven

Partners: TUD en Tilburg University, TU Eindhoven, TNT, ORTEC, Ahold

Cornelissen Transport, Peter Appel Transport, Jan de Rijk, TLN, Binnenstadservice,

Greencitydistributie, Lekkerland

SIA RAAK Pro / Logistiek in de Bouw 2011-2013

Slimme logistiek in de bouw: het ontwikkelen van integrale oplossingen op het grensvlak

van logistiek en bouwsystemen. Efficiëntie op kosten, bouwtijd en

bouwkwaliteit, duurzaamheid en maatschappelijke overlast.

Interne funding Cofunding: RAAK

Partners: Extern: Hogeschool Rotterdam, TU Delft, EVO,

TLN, Connekt, en Bouwend Nederland

FR-EVEU 2013-2017

Business modellen en logistieke concepten voor distributie in steden met

gebruik van Electrisch

Cofunding: KP7 (EC) GC.SST.2012.1-7

Partners: Amsterdam,


35 / 44

Vervoer. Pilots in Amsterdam en Rotterdam met TNT en Heineken.

Rotterdam, TNT, UPS, Heineken en meer dan 10 buitenlandse partners

Sensor City Logistics 2013

Door samenvoegen en verrijking van data van gemeenten, logistieke partijen en 4PL over binnenstedelijk transport, ontstaan nieuwe mogelijkheden zoals: • gericht sturen op specifieke doelen; • Bundelen en samenwerking door private partijen; • distributieactiviteiten beter faciliteren

Interne funding. Partners: Gemeente

Rotterdam, gemeente Assen

• Douane Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

Extended Single Window

2010-2014 (duur 4 jaar)

To create reliable, secure,

and cost effective logistic chains supporting all applicable regulations and

procedures using innovative IT technology.

Cofunding: DINALOG

Partners: 17 Nederlandse kennisinstellingen en

bedrijven in de mainports. Samenwerking met NL Douane

CASSANDRA Start: medio 2011

(duur 3 jaar)

To enable and facilitate the combination of existing

information sources in supply chains for containers into new and better visibility that

allows the assessment of risks by business and government.

Cofunding: KP7 (EC) Security

Partners: internationale kennisinstellingen en

bedrijven uit de logistiek en de IT. Samenwerking met NL

Douane

iCARGO start: eind 2011

Duur: 4 jaar

Develop an open platform (iCargo Platform) for freight

management services that provides access to information source and

applications used by the various transport stakeholders. It will provide

(1) shared semantics (the Common Framework Specification) and is based

on (2) publication of transport services (iCargo Application Services).

Cofunding: KP7 (EC) ICT

Partners: Atos Origin (Sp) is coordinator, 10 internationale partners waaronder Logica

(NL)


36 / 44

Compliance Management Innovation. COIN 2013

TKI-project Promenade 2013-2014

Control Framework voor Systeemgericht Toezicht. Duale doelstelling: Maximaal

benutten van de mogelijkheden die het wettelijk kader biedt voor een

zo breed mogelijke groep trusted traders. Het efficiënt verbeteren van

interne beheersinstrumenten voor trade compliance

Interne funding

Cofunding door TKI Logistiek PPS-project binnen TKI-

Logistiek met in kind bijdragen vanuit Douane en een aantal

koploperbedrijven.

Leerstoel Albert Veenstra

2013-2018

Ontwikkeling van een

onderzoeksprogramma voor international trade logistics, waarin activiteiten van NWO,

TNO en de TU Eindhoven samenkomen.

Interne funding TNO

Leerstoel van 1 dag/week op TUe

e-Compliance 2013- 2016

A European maritime e-compliance cooperation model. to facilitate tighter integration and co-operation in the fragmented field of regulatory compliance in the maritime domain

Cofunding : EC (FP7). Partners: 10 uit heel Europa

Regeldruk Export Goederenstromen 2013

Verkrijgen van inzicht in kosten van regeldruk per actor in de logistieke sector, potentiële oplossingen, potentie voor regeldrukvermindering, en partijen aan de lat.

Cofunding door ACTAL

• Synchromodaliteit Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

COMCIS Start: medio 2011

(duur 2 jaar)

Container Operations Management by

Collaborative Information Services. System architecture in multimodal

freight transport.

Cofunding: KP7 (EC) GC.SST

Partners: 16 internationale partners waaronder de

volgende NL partners: ECT Delta Terminal, Portbase, Regio Venlo, Binnenlandse

Container Terminals NL

DEMANES

2012-2015 (3 jaar)

Design, monitoring and

operation of adaptive networked embedded systems. The DEMANES

project creates technology and tools, which enable cost efficient and dependable

implementation of sense-and-response logistics.

Cofunding: EC en Nationaal

via JTI ARTEMIS Partners: NXP, Devlab en

Philips, TUDelft, TU Eindhoven uit NL.


37 / 44

Seamless Connection 2012-2013

Door bestaande informatiesystemen te integreren kan de planning

en aansturing van de totale afhandelingsketen aanzienlijk verbeteren. Het

project bestaat uit een samenhangend geheel van 9 pilotprojecten. TNO levert

bijdrage in 6 pilots.

Cofunding via Amsterdam Connection Trade (ACT). Hierin zijn 26 Nederlandse

bedrijven verenigd.

INTREPID 2013

Ontwikkelen van een basisarchitectuur van een

interoperabiliteits- en open dataplatform voor ontwikkelen van innovatieve

toepassingen met open innovatie voor het Nederlandse

goederenvervoer en logistieke sector.

Interne funding

SEACON IDVV Ontwikkelen van een control tower dashboard waarmee synchromodale

transportoplossingen ontwikkeld kunnen worden op basis van wensen van

klanten (verladers). Ook voor de monitoring en bijsturing van het transport.

Cofunding door IDVV programma

Partners: Universiteit Twente, Erasmus Universiteit, Seacon

Logistics

LOGICON Solutions for Logistics Connectivity. Logicon aims to develop some practical

tools (based on iCARGO and CASSANDRA) that are suitable for the SME freight

forwarding community in Europe.

Cofunding: FP7 Internationaal consortium

met circa 10 partners

• Logistiek; Bereikbaar en Duurzaam Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

Leerstoel TUD van Lori Tavasszy Start: 2009

Jaarlijks plan

De leerstoel heeft als doel strategische informatiemodellen te

produceren die nodig zijn om de beleidsagenda op het gebied van goederenvervoer

en logistiek te ondersteunen.

Geen cofunding Samenwerking met HbR en

TUD, faculteit TBM AIO’s worden gefinancierd uit andere programma’s,

waaronder DBR (NWO)


38 / 44

Innovatie Goederenmodellen (inclusief samenwerking in NMDC)

Jaarlijks plan

Een geïntegreerd instrumentarium ontwikkelen waarmee op verschillende

schaalniveaus (wereldwijd, Europees, nationaal, regionaal) de gevolgen

kunnen worden berekend van een aantal logistieke ontwikkelingen op

goederenstromen in en rondom Nederland

Geen co-funding

Partners: TUD (via leerstoel) en TML (Leuven)

SPECTRUM

Start medio 2011 (duur 4 jaar)

To deliver a new railfreight

offering that can compete with road in the growing sectors of logistics where

railfreight has traditionally little to offer. This project develops more

radical longer term solutions for rail based logistic solutions.

TNO werkt aan macro logistieke modellen.

Cofunding: KP7 (EC)

Partners: Un of Newcastle (coordinator) en

internationale partners en NEA en FloraHolland (Nl)

HIGH-TOOL 2013-2016

Strategic High-level transport model to assess economic, social and environmental

impacts of transport policy. The HIGH-TOOL model will allow quick scanning of

transport policy options by the European Commission (EC).

Cofunding: KP7 (EC) TPT.2012.2-1

Partners: Panteia, Significance (NL) en 5 andere EU-partners

Green Freight Europe Scientific Committee

Jaarlijks plan

Participeren in het Scientific Committee van Green freight Europe. Binnen GFE wil

TNO de methodiek gaan ontwikkelen voor het monitoren en toedelen van

CO2 emissies waar binnen Cofret al resultaten (op shipment niveau) worden

behaald. Ook certificering zal besproken en beoordeeld worden.

Participatie volledig gefinancierd door SMO.

Partner: EVO Vervolgprojecten in GFE met cofinanciering

NGI Masterplan + Lange termijn ontwikkeling van MV2 op basis van de

principes van adaptieve planning op het terrein van de logistiek, industrie en

energie.

Cofunding door Next Generation Infrastructures

(NGI) Partners: TUD/Trail en

Havenbedrijf Rotterdam


39 / 44

NGI Port Authority Governance 2013

Sturingsmechanismen voor de benutting en de duurzame bereikbaarheid

van de haven van Rotterdam

Cofunding door Next Generation Infrastructures (NGI)

Partners: Erasmus Universiteit Rotterdam

(EUR), Havenbedrijf Rotterdam

NGI Apps voor de Haven 2.0

2013

Onderzoek naar de vraag in

hoeverre open innovatie met open data een bijdrage levert aan het verlagen van TCO

van IT voor individuele partijen, knelpunten oplost en verbeterpunten realiseert.

Cofunding door Next

Generation Infrastructures (NGI)

Partners: TUD en Havenbedrijf Rotterdam

HBR Big Data Verkeersmodellering

2013

Verkenning van de mogelijkheden van BigData

voor het HBR, het gezamenlijk ontwikkelen van een visie op de

mogelijkheden van BigData en het door ontwikkelen van de TNO RAMON/ATOL tool

door het koppelen met nieuwe databronnen.

Cofunding: Havenbedrijf Rotterdam

COFRET

Start: medio 2011 (duur 30 maanden)

To develop a comprehensive

methodology framework that enables accurate estimation of CO2 emissions of freight

transport and logistics, which is applicable to various supply chain configurations.

Cofunding: KP7 (EC)

Partners: 13 internationale partners waaronder NEA

(NL)

CBS Data Analytics Verkenning naar de bruikbaarheid van

vervoersdata vanuit bedrijven, aangeleverd naar CBS, voor evaluaties zoals

transportstromen, beladingsgraad en CO2-emissies

Interne funding.

Partners: CBS en een aantal vervoersbedrijven

5.2 Mobiliteit

• Slim op Reis Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

Sensor City Mobility April 2010- April 2014

Nationaal project onder leiding van TNO waarin een

living lab experiment wordt opgezet met verkeersinformatie diensten

Cofunding door het Europees Fonds voor

Regionale Ontwikkeling, het ministerie van EZ en het Samenwerkingsverband


40 / 44

en verkeersmanagement op basis van data-inwinning met sensoren, datafusie met

modellen. Het living lab experiment wordt gehouden met honderden deelnemers

en wordt geëvalueerd op gedrag en effecten bij opschaling.

Noord-Nederland, KOERS NOORD.

De 12 NL Partners: Goudappel Coffeng, TomTom, Quest TC, DySI,

NXP, MagicView, ParkingWare, ElevationConcept, OV9292,

Peek Traffic, Mobuy en Stichting Sensor City.

CIVITAS POINTER

2009-2013 (5 jaar)

EU-project waarin ruim 300

duurzame CIVITAS maatregelen in 27 EU-steden wordt gemonitord en

geëvalueerd, op proces en op effecten. TNO bouwt tevens het raamwerk voor

evaluatie.

Cofunding door KP7 (EC).

DGMove en DG Energy TNO als coördinator.

Partners: 27 Europese steden, het Consortium (m.n.

Uniresearch Delft) en EARPA

GOAL Najaar 2011-2013 (21 maanden)

The aim of GOAL is to provide an action plan for innovative solutions to fulfil

the transport needs (land-based) of an ageing society.

Cofunding door KP7 (EC). DGMove en DG Energy

Enhanced WISETRIP

Najaar 2011

Enhancing Intermodality of

Content, Personalised Information and Functionality of WISETRIP Network of

Journey Planning Engines

Cofunding door KP7 (EC).

DGMove Partners: FORTHNET (Gr)

als coördinator, 12 int. Partners waaronder TomTom en 9292 (NL)

CIVITAS WIKI Sept 2012-2016

Evaluatie van CIVITAS maatregelen op de langere

termijn. Doel: Sustainable Urban Mobility Plan. Deze kennis heeft betrekking op

acht thema’s binnen de stedelijke mobiliteit.

CSA project, cofunded door KP7 (EC) DG MOVE

Partners: Uniresearch (NL), Inova, Intrasoft, TRT

Mobiliteitsgedrag en

innovatie 2011-2014

De relatie tussen

gedragsdeterminanten en effectstudies, zodat de effecten van grootschalige

invoering voorspeld kan worden op basis van kleinschalige studies.

Eindresultaat is een model (FOUNTAIN) waarin de koppeling gelegd kan

worden tussen gewenst gedrag en de determinanten

Volledige funding door ETP

Gedrag en Innovatie (regie EZ)


41 / 44

van dit gedrag (op 3 niveaus (maatschappij, organisatie en mens)

• Robuust op reis Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

TRAFFICQUEST Vanaf 2010

Expertisecentrum voor Verkeersmanagement. Levert adviezen en opinies,

state-of-the-art studies en aanbevelingen voor onderzoek.

Cofunding door: RWS-WVL

Partners: RWS-WVL en TUD.

Probabilistisch Modelleren. Promotieproject Simeon

Calvert. 2011-2014

Gebruik van onzekerheden in modellen.

Maaike Snelder (TNO) en Serge Hoogendoorn (TUD) als begeleiders.

Cofunding door RWS-DVS

Partners: TrafficQuest, RWS-WVL, TUD

Kwaliteit van Verkeersdata Promotieproject Gerdien Klunder

2011-2014

Wat is de relatie tussen de kwaliteit van verschillende soorten verkeersdata en de

effectiviteit van DVM? Aan welke eisen moeten verkeersdata voldoen om het

beoogde DVM doel te bereiken?

Cofunding door RWS-WVL en door ETP AMSN

Partners: TrafficQuest, TUD, NDW

Robuust Mobiliteitsysteem 2011-2014

Robuustheid uitwerken op het niveau van end-to-end multimodaal

mobiliteitssysteem. Verbetering modellen, tools en beleid. Bereikbaarheids- /

robuustheidsindicator

Intern project, geen cofunding.

Partners: TUD

INCAH Kennis voor Klimaat Jan 2010 - Dec 2014 (5 jaar)

Project met accent op transport en energie, ICT en

water-infra. Modellen, beleid en strategie. Hotspots (met name

Rotterdam-Rijnmond), infrastructuur en robuuste adaptatiestrategie.

Cofunding door: FES Kennis voor Klimaat.

Nationaal onderzoeksprogramma op het gebied van

klimaatverandering Partners: VU, TUD

Robuust Basisnet Gevaarlijke Stoffen

Lectoraat aan NL instituut voor Fysieke Veiligheid.

Onderzoek op het gebied van: risico-analyses vervoer gevaarlijke stoffen, en

verbeterd incident management.

Cofunding vanuit NIFV en VP Maatschappelijke

Veiligheid. Partner: NIFV


42 / 44

• Coöperatief op reis Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

DRIVE C2X Jan. 2011- Juni 2014

EU-project gericht op de standaard uitvoering van Field Operational Testen in

Europa. Zowel technische test als impact (effect) evaluatie. System Test Site

inrichten in Helmond (onderdeel van DITCM). Toetsen van impact

assessment in Europese FOT's

KP7 (EC). ICT Partners: 32 Europese

bedrijven (automotive) en kennisinstellingen. Coördinator is Daimler (D)

SATIE Start: Sept 2011 Duur: 30 maanden

EU-project (CSA) waarin een European Large Scale Bridging Action (ELSA) wordt

ontwikkeld. Sterke relatie met EU Smart Cities programma.

Cofunding: KP7 (EC) ICT

MobiNet

2013-2016

Ontwikkeling van EWSP:

gemeenschappelijke middleware en architectuur voor coöperatieve systemen.

Standaardisatie van de communicatielaag, DITCM als test-site voor EWSP

releases.

KP7 (EC), ICT

29 EU-Partners, waaronder Nederlandse bedrijven: NXP,

ACS, IBM, CGI (voormalig Logica), Peek Traffic

KITS

2011-2014

Vormgeving van de EU

Research agenda (H2020)

Geen cofunding

• Duurzame mobiliteit Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

EcoMove Start: Jan 2010 Einde: Dec 2013

Doel is de reductie van brandstofverbruik en van emissies met 20% met

gebruik van coöperatieve systemen. TNO ontwikkelt evaluatiemodellen (microsim,

emissiemodel) en maakt evaluaties

KP7 (EC), ICT Partners: 33 bedrijven en

kennisinstellingen uit Europa, waaronder uit NL: Vialis, Tele-Atlas,

Technolution, Peek, Navteq, Logica, DAF trucks,

EcoStand Start: 2010 Einde: 2013

Doel is een standaard methode voor Japan, USA en EU voor het bepalen van

CO2 emissies van ITS applicaties

KP7 (EC), ICT Consortium van 8 Europese

partijen, waaronder Peek Traffic (NL), 3 Japanse en 3 US partijen.

Instrumentarium Duurzame Mobiliteit 2012-2014

Instrumentarium (methodes en tools) voor beleidsadvisering van

overheden en bedrijven op

Geen cofunding Samenwerking met

universiteiten via NWO en


43 / 44

het gebied van duurzame mobiliteit; technologisch en sociaal-economisch

met KIM

EcoDriver 2011-2015

The EU-project aims to deliver the most effective feedback to drivers on green

driving by optimising the driver-powertrain-environment feedback loop.

KP7 (EC) ICT Partners: 11 bedrijven en

kennisinstellingen uit Europa, waaronder: TomTom en Navteq uit NL

AMITRAN

Start: Nov 2011 Eind: April 2014

Developing a CO2 assessment methodology for

all ICT measures including multimodal passenger and freight transport, taking into

account the whole chain of effects from user behaviour to CO2 producing (energy

efficiency). Developing models and simulation tools implementing this

methodology starting from the road sector, but integrating rough modelling

from the other modes.

KP7 (EC). ICT

Partners: 5 Europese kennisinstellingen en 2 adviesbureaus, waaronder

ECORYS uit NL

• Veilig Projectnaam / duur Doel (beknopt) Funding & Partners

INTERACTIVE 2010 - 2013

Ontwikkeling van ADA toepassingen voor veiliger

en meer efficiënt rijden. TNO ontwikkelt test framework, criteria, tools. En impact

assessment. Inzicht geven in state of the Art industriële ASA voor veiligheid

KP7 (EC) ICT

Partners: 24 bedrijven (Automotive) en kennisinstellingen.

VeHIL-lab in Helmond

AIDA 2009 - 2013

Kennis Centrum op het gebied van Application of

Integrated Driver Assistance. Accent op human factors. Marieke Martens begeleidt

AIO's, geeft colleges en participeert in CCC-project

Cofunding door UT van AIO’s

Kenniscentrum met Universiteit Twente. (UHD

Marieke Martens)

Gedragsindicatoren &

veiligheid 2011 - 2014

Doel is om een relatie te

bepalen tussen objectief meetbare gedragsindicatoren en de

kans op een verkeersongeval.

Intern project.

Partners: UT, SWOV, DVS, internationale kennispartners

en ISO-standaardisatiegroep.


44 / 44

UDRIVE 2012-2016

Role of driver performance and behaviour in traffic safety (ongevallen en

ongelukken) by performing large scale naturalistic driving observations in

Europe

Cofunding by EC (FP7) Coordinator: SWOV (NL).

Partners: Volvo Trucks plus 8 andere EU-partners.

COST-Hope 2012 - Sept 2015

COST-actie: Towards Safer Bicycling Through

Optimization of Bicycle Helms and Usage

Cofunding by EC, Min IenM

Partners: 18 EU countries. TNO holds chair

Voortgangsrapportage 2013 Vraaggestuurd Programma ... · de roadmap synchromodaliteit is (met...

Documents

Transcript of Voortgangsrapportage 2013 Vraaggestuurd Programma ... · de roadmap synchromodaliteit is (met...