Vliegen of stilstaan Waardevolste asset Cloud crisisbestendig · 2020-05-26 · Open Process...

HET IA-VAKBL AD VOORNEDERL AND EN BELGIE64STE JA ARGANG 2020

commentaar

Vliegen of stilstaan

Waardevolste asset

Cloud crisisbestendig

BALANCEREN+ ANALYSEREN

Wij begrijpen de uitdaging van het vinden vande juiste balans tussen e� ciency en regelgeving.

U bereikt de juiste waterkwaliteiten reduceert tegelijkertijd uw kosten.

Meer informatie:www.nl.endress.com/5W4C

Proline Promag W 0 x DN full bore - ‘s werelds eerste elektromagnetische fl owmeter zonder restricties

• Betrouwbaar meten - onafhankelijk van het fl owprofi el• De eerste en enige elektromagnetische fl owmeter waar je kan meten

zonder in- of uitstroomengte (0 x DN), er is geen leidingbeperking(full bore) en dus geen drukverlies

• Installatie direct na een bocht, perfect daar waar de ruimte beperktis en op skids.

INHOUD

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIËAUTOMATIE | PMA 04/2020 3

BUSKRONIEK

Nieuw draadloos netwerk

CYBERKRONIEK

Informatie stelen

COLOFONVIP

OMSLAG 2 E+HOMSLAG 3 FESTOOMSLAG 4 KELLER

COLUMN

Engineer meest waardevolle asset

VLIEGEN OF STILSTAAN

Servitization en marktgerichtheid

NEN

Herziening afspraken rond internet

SUCCESVOLLE PRODUCTIEBEDRIJVEN

Flexibiliteit randvoorwaarde

CLOUD

Crisisbestendige IT-infrastructuur

CYBERSECURITY

Rijnland eerste waterschap met cybercertificering

ONDERWIJS

Niet volledig digitaal

FHI

Fight, Flight or Freeze

INDUSTRIELE TOEPASSINGEN

Raman- spectrometrie

ONDERHOUD OP RECEPT

Robotgebruikers profiteren van AI

BEURZEN

Ook geen WoTS dit jaar

KENNISSESSIE

Online Breakoutcafé

REDACTIONEEL & AGENDA

Veilig?

PAGINA 4LEUZE VSE

commentaar

rubrieksnaam automatie -> blauw kader (100/25/0/0)rubrieksnaam pms -> groen kader (80/0/100/0)

grijs - blauw - groen - blauwblauw - groen - blauw - blancoblauw - groen - groen - blauwgroen - blauw - blauw -groenblauw - groen - grijs

05

16

24

34

42

20

28

36

44

23

30

39

46

15

33

40

KWALITEITSVERHOGING

Cobotcel zorgt voor verdubbeling productie

PLCOPEN

IT dringt door in de OT

1006

www.leuze.com

DCR200iCamera-codelezer voor 1D- en 2D codes

THE INTEGRATOR.

LINKING INDUSTRY AND INNOVATION.

www.vse.nl

De kunst van het simpel houden met de modernste technologie.

ALS HET GAAT OM:

Machine-automatisering Procesautomatisering Deskundige oplossingen

Hygiënisch ontwerp Service & onderhoud Motion control

VOOR MEER EVENEMENTEN EN ACTUELE INFORMATIE OVER O.A. LOCATIE EN TOEGANG,

KIJK OP WWW.INDUSTRYPLANNER.COM

AGENDA REDACTIONEEL

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIËAUTOMATIE 04/2020 5

Janet Kooren [email protected]

Veilig?

Bij het ter perse gaan:

2020

TechniShow

1 - 4 september

ESEF Maakindustrie

1 - 4 september

Empack 2020

15 - 17 september

Fluid Power Conference

12 - 14 oktober

Wire en Tube

7 - 11 december

2021

Food Technology

27 - 28 januari

Interpack

25 februari - 3 maart

Metav

23 - 26 maart

Hannover Messe

16 - 21 april

MIX Noordoost

19 - 20 mei

WoTS

datum nog niet bekend

Op slot zijn we dan wel niet, maar beperkt wel. Voor sommige bedrijven ligt het werk stil. Gelukkig zijn er velen creatief genoeg om hun business om te draaien.

Ineens doen we op allerlei nieuwe manieren onze contacten op en bewandelen we wegen die tot voor kort nog wat verder in de toekomst leken te liggen. Investeringen in online-communicatiemiddelen gaan harder dan ooit. Headsets en webcams vliegen de winkel uit, webinars en online netwerkcafés zijn niet van de lucht en ook uitgaan kan tegenwoordig digitaal. Een en ander brengt wel wat uitdagingen met zich mee.

Belangrijk zijn de uitdagingen op het gebied van communicatie als het gaat om het veilig toegankelijk maken van de proces- en fabrieksautomatisering. Zelfs op het MES-niveau wordt nu vanaf een keukentafel bestuurd. En dat is snel ingericht. Goed gedaan. Alleen nu nog even zeker weten of goed gedaan ook veilig gedaan betekent.

We zijn ook gestapt in de uitdaging die online-kennisoverdracht heet. Over voorgenoemd onderwerp vind je in deze editie een aankondiging van ons eerste online-evenement, dat we samen met iTanks optuigen. Kort en krachtig, want daar houden we van: in een uur ben je bijgepraat over uitdagingen en oplossingen.

In het kader van het thema robotica, vision en motion gingen we de telefonische boer op voor verhalen. We vonden een paar mooie en zien invalshoeken waarbij onmiddellijk raakvlakken zijn met het gegeven dat een robot de mens op verschillende manieren kan ondersteunen die niet alleen een tekort aan handen oplossen maar ook veiligheid voor medewerkers verhogen.

Niet alleen veiligheid in productieomgevingen maar ook in omgevingen waar een besmettingsgevaar aanleiding is voor het inzetten van een mechanische hulp. Zo hoorden we over de ontwikkeling van een volautomatisch winkelwagentjes-reinigingstation. Daar kun je bij scrabble wel iets mee, toch? En ook zonder robotbijdrages blinken huizen en schuurtjes harder dan ooit. Wie had gedacht dat er zoveel op te ruimen viel in ons zo georganiseerde landje?

Dat we maar snel weer elkaar in het echt mogen ontmoeten. Mijn schuur hoeft niet nog opgeruimder.

6 HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIËAUTOMATIE 04/2020

#waaromlezen

Wat betekent de roep om flexibele en snel te programmeren besturingssystemen

voor de plc-programmeur?

PLCopen kijkt verder dan de PLCIT dringt door in de OT

De plc heeft er in de loop der jaren heel wat taken bij gekregen. Dat kon ook, door ontwikkelingen in de hardware en software. En het einde is nog niet in zicht, nu de IT-wereld steeds verder doordringt in de productieautomatisering. De redactie sprak met Eelco van der Wal, directeur van PLCopen. Ad Spijkers

PLCopen is een onafhankelijke wereldwijde organisatie die zorgt voor efficiëntie in industriële automatisering op basis van de behoeften van de gebruikers. Ze is opgericht in 1992 en heef t haar hoofdkantoor in

Gorinchem, met ondersteunende kantoren in de VS, Japan, China en Korea. De leden zijn zowel aanbieders als eindge-bruikers van automatiseringsapparatuur.

PLCopen stond aan de wieg van de standaardisatie van plc-programmering, bekend als IEC 61131-3. De hierin vastgelegde programmeer talen zijn ladderdiagram (LD), structured text (ST), functieblokdiagram (FBD), instruction list (IL) en sequential function chart (SFC). Maar de techniek schrijdt voort en veel besturingen kunnen nu ook in IT-talen worden geprogrammeerd. Verder zijn plc-taken in de loop der jaren meer en meer geïntegreerd met andere taken, bijvoorbeeld motion en safety. Met de opkomst van Industrie 4.0 en het Internet of Things komt ook de IT-wereld nadrukkelijk om de hoek kijken.

Snel opstartenEr lopen een paar ontwikkelingen parallel, die ook uitstralen naar de procesindustrie. Initiatieven als Namur en het Open Process Automation Forum (OPAF ) proberen meer lijn te krijgen in het programmeren van applicaties. In de verpakkingsmachine-industrie wordt momenteel veel energie gestoken om flexibeler te kunnen programmeren. Specifiek uit de farmaceutische industrie klinkt de roep om ergens heel snel een fabricagelijn te kunnen opstarten om lokaal geneesmiddelen te kunnen produceren.


Eelco van der Wal: “Het gaat niet meer om puur de programmeertaal, het gaat ook om de methoden daar omheen.” - foto: PLCopen.

Van der Wal: “Je ziet in de farmaceutische wereld grote veranderingen in de vraag en daarmee naar flexibiliteit. Soms moet je in heel korte tijd een grote hoeveelheid van een bepaald medicijn kunnen maken. Dat laatste is hyperactueel gezien het COVID-19 virus dat zich vanuit de regio Hubei in China razendsnel verspreidde.

Ook de procesindustrie in zijn totaliteit wil sneller kunnen inspelen op veranderingen in de markt. Bedrijven willen naar een grotere variëteit en kleinere batchgrootten. Een van die initiatieven wordt gedragen door de petrochemische industrie, waar soms al vijfentwintig jaar dezelfde installaties staan.

Maar ook hier zijn er verande ringen: diesel en kerosine staan maatschappelijk onder

druk. Dat alles vraagt om flexibele en snel te programmeren besturingssystemen.”


Aan de bovenzijde van het spectrum vinden we industriële computers die behalve logische taken ook motion, safety, vision en datacommunicatie uitvoeren, zoals deze van Bachmann - foto: Ad Spijkers.

Meer dataDe procesindustrie wil bovendien processen sneller kunnen optimaliseren. Er komen sensoren bij en men wil meer data uit bestaande sensoren halen. “Als je vanaf nul begint, is het relatief eenvoudig om alle gewenste technologieën in een proces te integreren. Maar bij bestaande installaties moet je nieuwe technologie zien toe te voegen. Als je in het verleden voor een bepaalde besturing had gekozen, zat je daar voor de levensduur van je installatie aan vast. Openheid en uitwisselbaarheid tussen diverse systemen waren ver te zoeken. Er kwam meer openheid door de opkomst van busstructuren zoals Foundation Fieldbus en Profibus-PA.

De verhouding tussen sensoren en actuatoren in de procesindustrie is sterk veranderd. In het verleden was dat één sensor op één actuator, later werd het tien sensoren op één actuator en tegenwoordig gaat het al richting honderd sensoren op één actuator. Om dergelijke aantallen te kunnen overzien en beheren, moet je speciale tools hebben. Toegang krijgen tot de data van al die sensoren en actuatoren vraagt een ander besturingsconcept dan een traditioneel DCS. Je ziet

dat organisaties als OPAF hier volop mee bezig zijn”, aldus Van der Wal.

Discrete industrieOok voor de discrete industrie verandert de wereld. “Je ziet dat de OT (operationele technologie) en IT (informatie-technologie) steeds dichter naar elkaar toe komen. Allerlei technologieën uit de IT-wereld betreden de OT-wereld, bijvoor beeld object oriëntatie. De klassieke plc-programmeur, die vroeger alleen met Booleaanse logica te maken had, moet daarin mee. PLCopen heeft al jaren geleden motion aan die logica toegevoegd. Motion programmeurs moeten rekening houden met mechanische aspecten zoals traagheden, krachten, toerentallen, overbrengingsverhoudingen. Machines zijn mechatronische ontwerpen en cyberfysische systemen geworden. De groep programmeurs is f link groter gewor-den, er kwamen mensen met andere kennis. R&D- en engineering-afdelingen zijn nu heel anders samengesteld dan in het verleden. Ver volgens kwamen er vanuit de Europese Unie eisen aan machineveiligheid. Lichtschermen, noodstopknoppen en dergelijke moesten in de machine worden opgenomen. Die kennis moest ook weer in een organisatie én in besturingen worden ingebracht.”

Vervolgens is de communicatie op zijn kop gezet door de komst van OPC UA. Van der Wal: “Hiermee kom je in een veel opener wereld. OPC UA beschrijf t hoe je de communicatie opbouwt, maar je hebt als machinebouwer voor de veiligheid (security) ineens een certif icaat nodig. Daar had je vroeger als logica-programmeur helemaal geen weet van. Er komen steeds meer functionaliteiten bij, je ziet OT en IT helemaal samenkomen in één machine of installatie. OT krijgt IT. Het abstractieniveau gaat omhoog. Abstractie had je al in functie-blokdiagrammen en motion functieblokken, maar die wordt nu nog groter. Het gaat niet meer om puur de programmeertaal, het gaat ook om de methoden daar omheen. Hoe bouw je dat op, hoe maak je dat leesbaar voor de volgende programmeur? Hoe zorg je dat het onderhoudbaar en herbruikbaar wordt? Het gaat veel verder dan die plc, en abstractie helpt daarbij.”

CyclustijdDe plc-wereld denkt in cyclussen, waarin ingangen worden gelezen, logische stappen of berekeningen uitgevoerd en uitgangen aangestuurd. Van der Wal: “De cyclus heeft de hoogste prioriteit. Het proces dat aan de plc hangt, kunnen we niet even stilleggen voor een stukje communicatie. Als we ‘method calls’ gaan gebruiken en die ergens laten starten, zit

je al snel in een asynchroon proces. Daarmee is die hele filosofie van de cyclustijd wankel aan het worden. Je weet niet wanneer het antwoord komt. Een eindgebruiker wil

niet dat zijn proces hapert, omdat ergens een cloud nog geen antwoord had gegeven.”

Met de komst van kleine computertjes zoals de Arduino (links) en Raspberry Pi kunnen mensen gemakkelijker instappen in de wereld van industriële besturingen - foto: PxFuel.


Met OPC UA TSN is communicatie van de sensor naar de cloud zonder interfaces werkelijkheid worden - foto: B&R.

INFORMATIEWWW.PLCOPEN.ORG

Intussen komt die eindgebruiker verder van het ontwerp-proces af te staan. Van der Wal: “Ook daar ontstaat een ander abstractieniveau. De eindgebruiker kijkt naar zijn machine als - onderdeel van - zijn productielijn. Hij wil niet alle details van zijn sensor weten, wel wat hij moet doen om hem na een storing weer aan de praat te krijgen. Veel fouten ontstaan op veldniveau. Vaak is de sensor nog heel, maar is er een slecht contact, een kortsluiting of een EMC-probleem. De hardware en de bedrading blijven een belangrijke rol spelen.”

Mensen en besturingenDe redactie hoort regelmatig geluiden dat de klassieke plc zou verdwijnen. Aan de onderzijde verschijnen kleine micro-controllers, maar ook de Arduino en Raspberry Pi. Aan de bovenzijde zien we krachtige IPC’s die (ook) een stukje logica voor hun rekening nemen. Van der Wal: “Er is een breed spectrum aan mogelijkheden, van Arduino naar multicore IPC’s. De huidige kleine plc’s zijn zo klein; ik weet niet hoe ze daar de schroef jes nog in hebben gekregen. Qua prijs verschillen ze niet zoveel meer van een Arduino of Raspberry Pi. Mensen die nooit 1.000 euro zouden neerleggen voor een plc, kunnen nu voor een paar tientjes in onze wereld stappen. Daarnaast heb je de trend van ‘we integreren alles wat we hebben in multicore processoren’. Je gebruikt dan één kern voor de communicatie, één kern voor de logische taken, één kern voor motion, enzovoorts. Maar ze moeten

wel samenwerken en dat moet ook synchroon gaan. Dat is een softwaretaak die moet draaien op hardware. Maar je ziet ook dat proces-, servo- en frequentieregelaars worden voorzien van plc-functionaliteit om direct lokale processen af te handelen. Gecentraliseerd of gedistribueerd blijft een eindeloze discussie. De keuze hangt vaak af van de applicatie en de markt. Daar is ook niet één oplossing voor, ze zullen beide blijven bestaan.”

Eén van de grote problemen in de industrie is het tekort aan programmeurs. Werken zij liever bij Apple, Amazon, Microsoft of Tesla, of aan industriële processen? Van der Wal: “Willen we de jonge programmeurs de industrie in krijgen, dan moeten we het niet te moeilijk voor ze maken. We moeten ze de juiste tools geven en niet eerst terug naar school sturen om alles opnieuw te leren.

Door de jaren heen is de rol van de softwarespecialist sterk veranderd. Bedrijven hebben nieuwe kennis nodig, en ze

moeten nadenken hoe ze met die nieuwe kennis en mensen omgaan. Hoe ga je straks met veiligheidscertificaten om? Dat is niet langer de abstracte IT-wereld, dat zit in je machine! Je kunt niet vasthouden aan technologie van dertig jaar geleden, het is allemaal veranderd en verandert alleen maar sneller. Dan hebben we het nog niet eens over nieuwe technologieën als vir tual reality, kunstmatige intelligentie en machine learning.”

SaaS en MaaSOver de jaren heen zie je dat plc-fabrikanten van eigen elektronica-ontwikkelingen (ASIC’s, FPGA’s) naar standaard chips zijn gegaan. Ze kunnen het tempo van de chip-ontwikkeling niet altijd volgen en uiteindelijk is niet de chip maar de plc hun core business. Daarmee zie je ook de business modellen veranderen. Concepten als ‘software as a service’ komen daar om de hoek kijken. Er wordt zelfs al gesproken over ‘machines as a service’, waarbij de machine-bouwer verantwoordelijk wordt voor de productiviteit, beschikbaarheid en aanpassing van de functionaliteit van een productiemiddel. “Als je dat als machinefabriek al in een vroeg stadium kunt ontwikkelen, kun je die machine veel flexibeler inzetten. Dan praat je over kortere omsteltijden, kleinere batches, minder verliezen, lager energieverbruik, kortom Industrie 4.0. Dat kun je niet meer op een dertig jaar oude machine doen, daar zijn nieuwe concepten voor nodig”, besluit Van der Wal. En dus heeft PLCopen nog voor jaren werk.

‘De procesindustrie wil processen sneller kunnen optimaliseren’

10 HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIËPMA 04/2020

#waaromlezen

Cobotisering kan een echte verrijking zijn voor bedrijf en medewerkers

Geen banenverlies maar kwaliteitsverhoging

Cobotcel zorgt voor verdubbeling van productie

Wanneer de werknemers van Donk Industries ‘s morgens de werkvloer opkomen, heeft het beladingssysteem van de CNC-freesmachine het grootste deel van de nacht doorgewerkt. Een kort klusje volgt: het schoonmaken van de freesmachine en het verwisselen van de gefreesde aluminiumplaten voor onbewerkte platen. Daarna gaat het werk de rest van de dag weer zelfstandig door.

HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIËPMA 04/2020 11

Voor het einde van de wer kdag wordt de freesmachine nog een keer schoongemaakt, de platen worden nog een keer aangevuld, waarna het licht uit gaat en de deur dicht. De machine

werkt de nacht door tot er geen platen meer te frezen zijn, zo’n twaalf uur later.

Sinds 2018 voedt een cobot in combinatie met een buffer-systeem, de Robobooster4000, een van de acht CNC-frees-machines. De aluminiumfabrikant gebruikt de cobotcel om ervoor te zorgen dat er de klok rond aluminiumplaten worden gefreesd. Maar behalve het beladen, heeft de cobot nog een andere taak. Terwijl de CNC-machine freest, tapt de cobot gaten in het werkstuk, om optimaal gebruik te maken van de beschikbare tijd. Werknemers kunnen zich bezig houden met andere en efficiëntere taken. Geen repeterende routineuze werkzaamheden maar taken zoals het maken van technische tekeningen of kwaliteitsinspecties. De collaboratieve toepassing heeft de output van de machine verdubbeld, met tegelijkertijd een hogere en stabielere productkwaliteit.

VoorwaardenJaap Zentveld, Assistent Production Manager bij Donk Industries en projectleider tijdens de implementatie van de cobot, vertelt over hun behoefte aan gekwalif iceerd personeel en de voorwaarden waar een productielijn van kleine series aan moet voldoen. “Met deze collaboratieve toepassing van Olmia Robotics hebben we een oplossing gevonden die precies aan onze eisen voldoet. De laatste jaren wordt het bedrijf steeds meer geconfronteerd met een tekort aan geschoolde arbeidskrachten. Het was bijzonder moeilijk om personeel te vinden om de CNC-machines te bedienen, een eentonige en tijdrovende klus. Lange cyclustijden veroorzaakten lange pauzes, die je dan wachtend uitzit. Die tijd is te kort om een andere taak uit te voeren, maar opgeteld kom je toch op heel wat loze tijd. Medewerkers die eigenlijk andere verantwoordelijkheden hebben, waren aan de CNC-machine gebonden”, legt Jaap uit. “Dit had ook gevolgen voor de kwaliteit en lever-betrouwbaarheid van de producten.”

Flexibele, veilige automatiseringDus ging Jaap op zoek naar een geschikte automati-seringsoplossing om de eigen medewerkers effectiever in te kunnen zetten en de productiviteit te verhogen met, behoud van dezelfde hoge kwaliteitsnormen. Ze bekeken verschillende opties, waaronder traditionele industriële robots die ze al kenden, maar de keuze viel op een cobot. De robots die al bij Donk Industries draaiden zijn groot, zwaar en moeilijk te programmeren. Uitbreiding van dit robotpark werd als niet wenselijk beoordeeld, alleen al om de flinke hoeveelheid ruimte die deze robots innemen.

commentaar

De tekst is iets langer geworden, maak de foto’s van de twee heren op de laatste pagina maar wat minder hoog


Om die reden keken ze naar andere mogelijkheden en een cobot bleek de ideale oplossing. Dat had vooral te maken met de kleine voetprint van de cobot. Omdat er binnen Donk Industries geen ervaring was met cobots, werd er gezocht naar een partner die ook nog eens kon helpen bij alle facetten voor een goede implementatie. En zo kwamen ze bij Olmia Robotics uit.

BuffersysteemOlmia Robotics, gespecialiseerd in het maken van cobotsets voor allerlei verschillende toepassingen, had al een buffer-systeem ontworpen en gebouwd voor het beladen van bewerkingsmachines. Dat systeem werd de Robobooster4000 gedoopt, vanwege de vier lades die het buffersysteem heeft. Voor Donk Industries werd de Robobooster4000 aangepast aan de specifieke vereisten van het proces. Het werd breder gemaakt, zodat er twee rijen aluminiumplaten op passen en er kwam een maatwerk raster waar de aluminiumplaten in staan.

De Robobooster4000 werd voorzien van een Universal Robots UR10. Voor de gripper op de UR10 werd gekozen voor de elektrische RG6 gripper van OnRobot, in combinatie met een Force/Torque sensor. Er is gekozen voor de UR10 vooral vanwege de reikwijdte (1300mm), zodat de cobot vanaf zijn standplaats in de CNC-machine kan komen en alle lades van de Robobooster4000 kan bereiken. Verder is het draagvermogen 10kg, wat ruim voldoende is voor gripper plus werkstuk. Daarnaast is de cobot ontworpen om bediend te worden door de persoon die ermee werkt. Dat betekent dat je geen robotprogrammeur hoeft te zijn om de cobot aanpassingen in zijn programmatuur te geven, aangezien de software een heel gebruiksvriendelijke userinterface heeft.

De gripper kreeg maatwerk vingertoppen om de platen goed stabiel vast te kunnen houden. De Force/Torque sensor zorgt ervoor, dat de cobot kan controleren of een plaat op de juiste wijze in de CNC-machine is gelegd.

Omdat er door het toepassen van een cobot geen extra hekwerken rondom de machine nodig zijn, kon de Robo-booster4000 zonder aanpassingen op de werkvloer geplaatst worden. Het bestaande looppad langs de machine kon gewoon blijven bestaan.

Communicatie met de cobotDonk had al eens eerder een cobotproject uitgevoerd. Dat betrof een machine van een ouder type die niet voorbereid was op het gebruik van een robot of cobot. Omdat op die machine een groot deel van het jaar hetzelfde product draait, was dit de meest geschikte kandidaat om het automati-seringsproject te starten. Het repeterende werk van beladen

van de machine is niet langer een taak voor de operator, die nu wordt ingezet voor onder andere controlewerk en productieoptimalisatie, wat een verbetering van de algehele kwaliteit op heeft geleverd.

Bij het nieuwe cobotproject zat het meeste werk in de implementatiefase in het verkrijgen van een goede commu-nicatiekoppeling tussen de CNC-machine en de cobot. Om dit voor elkaar te krijgen, is er intensief samengewerkt door Olmia Robotics en de machineleverancier. Door deze samenwerking lukte het om de juiste signalen af te tappen om machine en cobot met elkaar te laten communiceren. De cobot beschikt over verschillende mogelijkheden om met externe applicaties

‘Een optimaal werkend systeem dat constante kwaliteit en

kwantiteit levert’


te communiceren. Hierdoor hoefde Donk niet te zoeken naar geschikte signalen voor de communicatie met de cobot, maar konden de signalen gebruikt worden die de CNC-machine kan afgeven en ontvangen.

Cobot eenvoudig te programmerenHet bedienen van de cobot is eenvoudig. Een training van een dag is voldoende om zelfstandig een cobot te kunnen gebruiken. Om er voor te zorgen dat de nieuwe cobot direct bedrijfsklaar was voor de toepassing bij Donk Industries, leverde Olmia Robotics de cobot compleet met werkend programma. “Omdat we een volledig werkend systeem opgeleverd kregen, konden we ons vanaf het eerste moment concentreren op productieoptimalisatie. Ook hier konden we altijd terugvallen op Olmia, als we er zelf niet helemaal uitkwamen. Het resultaat is een optimaal werkend systeem dat constante kwaliteit en kwantiteit levert”, vertelt Jaap.

De taak om gaten te tappen terwijl de CNC-machine in bedrijf is, werd pas na enige tijd toegevoegd aan het programma. Volgens Peter van Olm van Olmia Robotics toont dit ook hoe flexibel een cobot is. “Eerst leer je de cobot kennen, daarna kijk je of je hem nóg eff iciënter kunt gebruiken. En dat is dan snel te regelen door het gemak waarmee zo’n cobot te programmeren is.”

UitdagingenDonk Industries, opgericht in 1932, is een van de grootste producenten van kleine series in de Benelux. Op de locatie in Lopik produceren ongeveer honderd medewerkers allerlei aluminium onderdelen voor Nederlandse en internationale klanten. De gieterij, poedercoatingfabriek, CNC-bewerkings-afdeling en productontwikkeling bevinden zich allemaal onder één dak. Het afhandelen van alle processen op één locatie is zowel voor klanten als voor Donk Industries zelf een logistiek voordeel: klanten kunnen bij één leverancier bestellen en het gevraagde product geassembleerd ontvangen. Hierdoor kan Donk Industries optimaal reageren op verzoeken van klanten.

Maar deze service brengt ook uitdagingen met zich mee. Als fabrikant van één artikel en kleine series moet Donk Industries een grote verscheidenheid aan producten beheren en produ-ceren. Tegelijkertijd moet het bedrijf zijn voorraden laag houden en klanten op tijd leveren. Om de concurrentiedruk

Olmia Robotics Olmia Robotics begon in 2016 met een schroevende cobot en is inmiddels uitgegroeid tot een systeemintegrator van diverse merken cobots en opleider van cobotoperators en -programmeurs. Daarnaast zijn ze als eerste op de Nederlandse markt een webshop begonnen voor cobots en hun randapparatuur zoals grippers, sensoren en gereedschap. Daar hebben ze zelf ontwikkelde ‘Boosters’ aan toegevoegd. De Boosters zijn in huis ontwikkeld en bedoeld om de efficiëntie van cobots te boosten. Op dit moment zijn er drie Boosters: de Robobooster4000 die onder andere bij Donk Industries staat, de Palletbooster2000 die op diverse plekken in End-of-Line verpakkingslijnen zorgt voor de palletisering en de Boxbooster1000, de doosopzetter. Alle Boosters zijn compacte cobotapplicaties die flexibel, collaboratief en snel aan het werk zijn.

Omdat cobots zo breed inzetbaar zijn, worden ze door veel meer branches ontdekt dan de geijkte automotive, metaal- en elektronica-industrie. Ook de toepassingen waarin cobots werken, zijn veel diverser dan traditionele industriële robots. Daarom wordt er binnen Olmia Robotics veel R&D gedaan. Alle producten die ze in de webshop opnemen, hebben ze al gebruikt of getest in een applicatie met cobots. Van elk integratieproject leren ze wat in een volgend project, in een compleet andere branche of toepassing, toegepast kan worden. Daarom kunnen ze met recht zeggen dat ze Cobot Expert zijn.

Peter van Olm is oprichter en eigenaar: “We zijn in een korte tijd uitgegroeid tot een totaalleverancier van cobots en alles wat daar mee te maken heeft. Zelfs vanuit het buitenland komen er nu aanvragen, niet alleen voor projecten, maar ook voor kennis. En daar geven we altijd graag gehoor aan. We vinden het goed businesskarma om onze expertise te delen.”


te weerstaan, moet een automatiseringsoplossing f lexibel en liefst veelzijdig in gebruik zijn. Met de komst van de cobot konden ze hier een antwoord op geven, maar Jaap Zentveld benoemt ook nog een aantal onverwachte voordelen. “De productkwaliteit is veel consistenter dan voorheen, dat merk

je aan het feit dat het uitvalpercentage gehalveerd is. We automatiseren al veel andere delen van het productieproces met industriële robots”, zegt Jaap. “We moeten echter flexibel zijn met onze productvariatie en de kleine hoeveelheden en onze productielijnen snel kunnen omstellen. Bovendien vereisen de afzonderlijke producten van Donk Industries speciale behandeling. Collaboratieve applicaties voldoen met name aan deze eisen: ze kunnen flexibel worden omgesteld voor nieuwe taken en zijn eenvoudig te programmeren. In tegenstelling tot traditionele industriële robots, kan de combinatie van cobot, buffersysteem en bijbehorende end-of-arm tooling direct naast mensen worden gebruikt en werkt direct met hen samen.”

Samen met mensenAlle producten die ontwikkeld worden voor cobots zijn bedoeld om ook gebruikt te worden door de mensen die ermee werken én om te gaan met wisselingen, in product of in taak. Net als de RG6 gripper van OnRobot die hier op de UR10 gebruikt wordt. De vingertoppen zijn binnen twee minuten verwisseld. Elk product dat bij Donk Industries door de freesmachine gaat, heeft zijn eigen eigenaardigheden. Per serie kan het nodig zijn dat er nieuwe vingertoppen worden gebruikt. Dat is veel handiger dan een heel andere gripper

per product. Als er nieuwe producten worden toegevoegd, ontwikkelen de medewerkers samen met Olmia Robotics geschikte vinger toppen. Dan worden de vinger tippen

getekend, 3D-geprint en getest. Als de vingertippen optimaal zijn, worden ze van een duurzamer materiaal gemaakt.

Ook de medewerkers reageren positief op de helpende hand aan de CNC-machine. “Voor ons is de automatiserings-oplossing van Olmia Robotics een grote opluchting”, zegt Josine de Groot, medewerker bij Donk Industries. “We kunnen ophouden met een eentonige taak en hebben dus meer tijd om interessantere dingen te doen, zoals kwaliteitscontrole of het maken van technische tekeningen.” Bij Donk Industries gaan geen banen verloren door de CNC-assemblage te automatiseren. In feite stroomt kostbare werktijd nu naar activiteiten waar voorheen moeilijk gekwalificeerd personeel voor te vinden was.

Cobotisering in de toekomstIn de toekomst wil Donk Industries zich nog meer richten op automatisering. “Het hele project heeft ons laten zien dat cobotisering een echte verrijking is voor ons bedrijf en onze medewerkers”, vat Jaap samen. “We kunnen nu veel efficiënter produceren.” Jaap en zijn team zijn van plan om verdere CNC-machines te automatiseren met Olmia Robotics oplossingen om de druk op de werknemers te verlichten. Op deze manier blijft het traditionele bedrijf fit voor de toekomst en zorgt het ervoor dat het zijn klanten nog zeker tachtig jaar kan blijven ondersteunen.

Jaap Zentveld. Peter van Olm.


Digitale communicatiemiddelen worden in een hoger tempo dan ooit verf ijnd en naar een hoger plan getild. En dat met een dusdanig resultaat dat ineens video-overleg met alle collega’s moge-lijk is. En er ook webinars, breakout-café’s, netwerkcafé’s en zelf online beurzen op de agenda staan.

Het eerste onderwerp dat we vanuit Automatie | PMA oppakken, doen we in samenwerking met het kennis- en inno-vatieplatform iTanks. Actueler kunnen we het bijna niet maken, want dankzij de intelligente lockdown is thuiswerken in een bizarre en abrupte stroomver-snelling geraakt. Activiteiten die nor-maal ‘alleen op de site kunnen’, worden nu vanaf de keukentafel uitgevoerd of begeleid. De convergentie van informa-tietechnologie en operationele techno-logie (IT x OT) speelt daarbij een grote rol. Hoever liggen die werelden uiteen? Is de strakke beveiliging die de meeste bedrijven hebben voor mail, gezamen-lijke opslag en video-bellen net zo goed

geregeld bij PLC-DCS en CMMS syste-men? En hoe ga je om met derde partij-en die waarde kunnen toevoegen aan je specifieke dataset?

Op 16 juni om 15.00 uur houden we een breakoutcafé over procesauto-matisering IT x OT. Hierin deelt Ruud Timmermans van VTTI zijn visie en ervaring over dit onderwerp in de key-note. Daarna zijn er twee rondes met ieder vier tot vijf breakoutsessies die worden verzorgd door leveran-ciers van diverse technologieën die een belangrijke rol kunnen spelen bij deze vraagstukken. Inmiddels heb-ben Widgetbrain, Bellt , Emerson, Yokogawa en onze eigen Rob Hulsebos een bijdrage toegezegd.

Zowel de keynote als de sessies zullen maximaal twintig minuten duren, zodat in een uur tijd iedereen veel zinnige in-formatie tot zich kan nemen. En omdat de interactiviteit gediend is met een maximale groepsgrootte, staan er nog

De ontwikkelingen staan ook nu niet stil. En ook de behoefte aan kennis en samenwerking is niet verdwenen. Allerminst. Tegelijkertijd zijn de gebruikelijke manieren voor kennisoverdracht en netwerken compleet stilgevallen. We pakken de handschoen op. Janet Kooren

Online Breakoutcafé wat reservesprekers paraat om het aan-tal sessies uit te kunnen breiden. Mark Oosterveer is programmama nager bij iTanks en ontwikkelde een breakout-programma dat hij inmiddels al met verschillende onderwerpen heeft ge-houden. “We gunnen iedere spreker en iedere bezoeker een goede sessie. Dus geïnteresseerd publiek door ses-sies aan te bieden die goed passen bij de doelgroep, waarmee de sprekers voor het juiste publiek praten. En voor dat publiek inhoudelijk goede sessies zodat ze hun tijd nuttig besteden. Want hoewel de deelname gratis is, is ieders tijd kostbaar. Een spreker die niet goed bij het programma past, zal naar ver-wachting minder bezoekers trekken en dat is natuurlijk eeuwig zonde.”

Aan het eind van dit breakoutcafé heb je nieuwe inzichten, gedeelde ervarin-gen én toegang tot de mensen die je verder kunnen brengen met je eigen IT x OT convergentie. Ook wij missen het persoonlijke contact, we missen de kennisuitwisseling, we missen de mo-menten waarop we interactief informa-tie tot ons kunnen nemen. En dat terwijl er ongelofelijk veel gebeurt. We zien je graag op 16 juni, voor meer informatie kijk je op https://bit.ly/2zD1H1G

KENNISSESSIE

Procesautomatisering - IT x OT


#waaromlezen

Hoe een medisch instrument bij de energietransitie wordt ingezet

Raman-spectrometrie krijgt industriële toepassingenVan bloedvat naar aardgas, een toevallige en heel nuttige transitie. Een toepassing in de gezondheidszorg wordt omgebouwd voor exploitatie in de energietransitie. Het blijkt een typisch gevalletje van kruisbestuiving te zijn. Harold van den Hauten

Een Raman spectrometer, door TNO ont wikkeld voor het meten van bloedsuiker, wordt nu door de Purmerendse instrumentbouwer Hobré aangepast en gaat een rol spelen bij het meten van de gaskwaliteit

in bio- en aardgasnetten en andere industriële toepassingen: uit het lichaam, in het proces. Voor dit artikel bezocht ik Projectmanager Huib Blokland van TNO Delft en bij Hobré in Purmerend sprak ik met Chief Technical Officer Albert Mouris en R&D Engineer Evert Bootsman.

TNO zoekt innovatieve ondernemers in het mkb die product-ideeën met perspectief van TNO verder willen ontwikkelen en op de markt brengen. In het innovatie programma van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - SBIR - biedt TNO jaarlijks een aantal productideeën aan. Het komt erop neer dat de overheid vraagt om probleemoplossingen voor bedrijven die dan volgens een bepaalde procedure kunnen inschrijven.

Handschoen oppakkenIn het jaar 2015 neemt het Purmerendse Hobré de handschoen op. Het op te lossen probleem hangt samen met de vergroe-ning van de gasnetwerken. Het Nederlandse gas moet constant van kwaliteit zijn en blijven. Mogelijke variaties in kwaliteit kunnen ontstaan als bijvoorbeeld er een biogas

‘De overheid daagt ondernemers uit om met innovatieve producten en

diensten te komen’

De hogedruk gascel.


wordt bijgevoegd, of als het gaat om het gebruik van ander dan Gronings aardgas. Zo wordt gas uit andere netten en geïmporteerd aardgas door toevoeging van stikstof gelijk gemaakt aan de kwaliteit van het Nederlandse aardgas. Dit is nu al het geval en dat zal in de toekomst in toenemende mate nodig zijn. Het moet gemakkelijker gemaakt worden om de kwaliteit van het geïnjecteerde gas te meten. Het is nu al wel mogelijk met diverse methoden waaronder de gaschro-matograaf, maar dat wordt wel duur; zeker als je maar een kleine biogas-vergistingsinstallatie hebt. Bovendien is de gaschromatograaf een complex en onderhoudsvragend instru-ment dat bovendien hulpgassen nodig heeft. Er moet dus een eenvoudige, betrouwbare en betaalbare oplossing komen voor dit meetprobleem.

Nu wil het geval dat TNO een instrument had ontwikkeld voor het meten van het gehalte van glucose in bloed. Het gaat om een compacte en betaalbare ramanspectrometer - hij zou in een kleine schoenendoos moeten passen - die door TNO voor deze toepassing is gepatenteerd. Een toevallig contact op een beurs tussen Blokland en Bootsman, R&D engineer van Hobré, wekte de gezamenlijke interesse om tot een analyser voor gasdetectie te komen, die geschikt zou kunnen worden gemaakt voor het meten van de samenstellingen van bio- en aardgas zoals de overheid die voor ogen heeft. Om dit plan handen en voeten te geven, zochten de plannenmakers aansluiting bij het SIBR-programma.

Het SBIR programmaDe kern van SBIR programma - ‘Small Business Innovation Research’ - is de werkwijze waarmee de overheid door een innovatiecompetitie ondernemers uitdaagt om met innovatieve producten en diensten te komen om maatschap-pelijke vraagstukken op te lossen. Zo helpen innovaties die uit de SBIR-competities voortkomen de maatschappij vooruit.

De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland - RVO.nl - voert SBIR-competities uit in opdracht van verschillende overheidsdiensten. De dienst is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Met een SBIR-competitie kan een opdrachtgever gebruikmaken van de innovatiekracht van bedrijven. Iedere SBIR-competitie leidt tot opdrachten

voor onderzoek en ontwikkeling op wisselende onderwerpen. De overheid is daarbij een potentiële afnemer - ‘launching customer’ - van de ontwikkelde producten.

Na inschr ijv ing komen ongeveer t waalf bedr ijven in aanmerking om een plan voor de eerste fase te maken. TNO komt bij Hobré met ideeën voor de eerste fase. De input is gericht op aanpassing voor de industriële omgeving, met aandacht voor service aspecten. Een aparte uitdaging is dat de spectrometer is ontworpen voor het meten in vloeistoffen. Een eigenschap van het ramaneffect is dat slechts een zeer klein deel van de invallende straling de raman-reflectie ondergaat. Omdat de dichtheid van een gas veel lager is dan van een vloeistof, kom je al gauw in problemen met de gevoeligheid. Voor toepassingen in gassen is het dan ook een voordeel als de gascel onder hoge druk kan werken. Het concept van Hobré betekent ook dat de spectrometer en de gascel uit elkaar getrokken zijn tot twee onderdelen. Dat maakt certif iceren eenvoudiger en levert ook minder problemen op met het werken bij hoge temperaturen en drukken. De koppeling tussen beide componenten gaat met f iber optica tot een afstand van circa twintig meter.

Dan moet een offerte gemaakt worden voor de tweede fase. Daar krijgt een kleine selectie van partijen het budget om het

Huib Blokland in het laboratorium van TNO Delft. Het team bij Hobré: Evert Bootsman en Albert Mouris en de productieruimte in Purmerend.

Het binnenwerk van de spectrometer.


voorgestelde instrument te bouwen, een investering waar al gauw 3 tot 4 ton mee gemoeid is. Deze fase loopt van 2016 tot eind 2017. Het resultaat is een prototype. In 2019 is een instrument gereedgemaakt dat in de loop van 2020 voor een veldtest ingezet gaat worden.

SpectroscopieSpectroscopie is een techniek om stoffen te onderzoeken aan de hand van een spectrum, de wisselwerking van materie met straling. Een bekende en veel toegepaste techniek is die van de infraroodspectroscopie (IR). Stoffen worden bestraald met infraroodstraling en reageren daarop door straling met voor de stof specifieke golflengten te absorberen. Een alternatief hiervoor is de ramanspectroscopie. Infraroodspectroscopie gene reert een absorbtiespectrum. Ramanspectroscopie daaren tegen is gebaseerd op de verstrooiing, ofwel weer-kaatsing, van een bundel monochromatische straling. Deze verschillende methoden geven ook verschillende informatie over een stof en zijn daarmee complementair. Het is met ramanspectroscopie mogelijk om moleculen te detecteren waar dat in het infraroodgebied niet mogelijk is, zoals stikstof, waterstof en zuurstof. Het ramaneffect is echter zeer zwak, minder dan het miljoenste deel van de invallende straling zal het ramaneffect ondergaan. Dat betekent dat de grootste hoeveelheid van de invallende straling niet gebruikt wordt voor de analyse. Er moet voorkomen worden dat deze straling de detector bereikt. Bij de constructie van het instrument zijn materialen toegepast die hun eigen ramaneffect kunnen hebben. Daarvoor moet dus ook gecompenseerd worden.

De spectrometerDe spectrometer bestaat uit een laser die een energiebundel met vaste golflengte door een gascel stuurt. Loodrecht op de richting van de laserbundel staat de feitelijke spectrometer met een CCD-detector, die vaak camera genoemd wordt. De spectrometer scant de gereflecteerde straling en neemt zo het spectrum op. We hebben al gezien dat slechts een heel klein deel van de invallende straling een ramaneffect oplevert. Het risico is dan dat de detector verzadigd wordt met een grote hoeveelheid straling waar je niets mee kan. Dat probleem is opgelost. Hoe? Dat wil Blokland niet zeggen wegens ‘geheim van de smid’. Hoe langer je belicht, hoe hoger de pieken in het spectrum worden, dus hoe lager de detectiegrens. De scantijd wordt ook de integratietijd genoemd. De integratietijd is van belang in verband met de gevoeligheid en de analysesnelheid. De druk is ook van invloed op de gevoeligheid. In de praktijk kan worden gewerkt met drukken van 1.000 tot 10.000 kPa - voor de senioren: 10-100 bar - en er is zelfs een aangepaste uitvoering die 20.000 kPa kan weerstaan. Met integratietijden van 10 -20 seconden lever t dat voor deze toepassing voldoende nauwkeurigheid en korte analysetijden op.

Hoe werkt een biogasfabriek?Er zijn inmiddels een f link aantal biogasfabrieken. Vaak is de voeding hout, maar een biogasplant is niet kieskeurig met haar leeftocht. Er is inderdaad heel veel meer bruikbaar

als voeding van de fermentor, waaronder mest, rioolslib, en huisafval. In het biochemische proces in de fermentor leveren al deze voedingen een specifieke samenstelling van het biogas op. Als we alle toeters en bellen weggelaten, werkt het algemene principe volgens het schema van f iguur 1. In de fermentor wordt een biogas geproduceerd, waarvan de samenstelling sterk afhankelijk is van de voeding. Het biogas bestaat hoofdzakelijk uit methaan en koolstofdioxide, maar het bevat ook een kleine hoeveelheid stikstof en waterdamp die we niet in het gas gebruiken.

Een typische samenstelling van het gas uit de fermentor is te zien in monsterpunt 1. In enkele volgende stappen worden het water en de koolstofdioxide verwijderd en heeft het biogas een verbrandingswaarde die ongeveer gelijk is aan die van aardgas; zie monsterpunt 2. Het gas is nu direct bruikbaar, maar kan nu ook gemengd worden met aardgas voor distributie aan het aardgasnet. Hier is het belangrijk dat het biogas de juiste samenstelling heeft. Ook moet het gas de juiste verbrandingswaarde hebben, zogenaamde Wobbe-index. De ramanspectrometer kan op alle monsterpunten goede diensten bewijzen, maar is in het monsterpunt 3 natuurlijk verplichte kost en dit is dan ook de motivatie voor de aanvraag van de overheid om een betrouwbaar en betaalbaar instrument voor deze meting te laten ontwikkelen.

SuccesverhaalHet is boeiend om te zien hoe een techniek, bedacht om een belangrijk probleem op te lossen, omgebouwd wordt om een urgent probleem uit heel andere hoek op te lossen. Voor TNO is het volgens Blokland een succesverhaal wegens de spin-of van een project. Hobré gaat er ongetwijfeld een succes van maken in de procesindustrie. Voor Hobré zijn er nog meerde toepassingen mogelijk zoals kraakgas-analyse, industriële verbrandings- en af valgassen. Ook bij de productie van waterstof, methanol en ammonia liggen kansen.

INFORMATIETNO: WWW.TNO.NL

HOBRÉ: WWW.HOBRE.COMSIBR: HTTPS://WWW.RVO.NL/SUBSIDIE-EN-FINANCIERINGSWIJZER/SBIR

Fig.1: Een typische biogasplant met hierin een drietal monsterpunten aangegeven.


Raman-spectrometrie:hoe werkt het?Hoe het ramaneffect werkt, te zien in figuur 2. Als er monochromatische straling op een voorwerp valt, wordt het merendeel daarvan weerkaatst als straling met precies dezelfde energie als de invallende straling. Dit is de straling die we in het dagelijks leven gewend zijn en waarvan we weten dat de hoek van inval gelijk is aan de hoek van uitval. Met een zeer klein deel van de invallende straling gebeurt echter iets anders. Afhankelijk van het materiaal vindt er een verschuiving in de golflengte plaats, zodat er energie van iets hogere en lagere golflengte weerkaatst wordt. De verschuiving ten opzichte van de invallende straling is zeer specifiek voor een bepaalde stof. Zo is in het spectrum van tetrachloorbenzeen te zien dat er een aantal pieken ontstaan met kleinere en grotere golflengten ten opzichte van de golflengte van de invallende straling - hier 532nm. De straling met een grotere golflengte dan de invallende straling is de zogenaamde Stokes verstrooiing, die met een lagere golflengte is de anti-Stokes verstrooiing. Voor een bepaalde toepassing kan je ‘kiezen’ welke frequenties je gebruikt.

In figuur 4 zie je een typisch spectrum van een biogas en in figuur 5 een aardgas. Voor een toepassing waar je beide gassen mengt moet je de spectra als het ware bij elkaar optellen. In het spectrum van figuur 4 kun je zien dat een bepaalde component meerdere keren in het spectrum voorkomt. Zo zie je bijvoorbeeld dat de piek voor methaan zowel bij golflengte 1535cm-1 als bij golflengte 2917cm-1 te zien is. Dit is voor de analyse een biogas en aardgas een handig verschijnsel. Zo kun je de linkerkant van het spectrum gebruiken als een vingerafdruk van de gassamenstelling. Je ziet er de aard en de concentratie van de afzonderlijke componenten in het gas. De rechterzijde van het spectrum is goed bruikbaar voor het berekenen van de totale verbrandingswaarde van het gas.

Fig. 2: Een heel kleine fractie van de straling wordt niet ‘normaal’ verstrooid, maar ondergaat een Raman-effect dat specifiek is voor een bepaalde stof.

Fig. 3: Raman-pieken vind je in het spectrum links en rechts van de invallende frequentie - hier 532nm. Voor een bepaalde toepassing kan je ‘kiezen’ welke frequenties je gebruikt.

Fig 4: Spectrum van een biogas.

Fig 5: Spectrum van een aardgas.


Oliver Giertz, productmanager EMEA voor servo/motion en robotica bij Mitsubishi Electric Europe, bekijkt enkele van de belangrijkste voordelen van kunstmatige intelligentie in robots.

De robottechnologieën zelf blijven doorontwikkelen en een van de meest veelbelovende ontwikkelingen is de toepassing van kunstmatige intelligentie (AI). We zien nu al een aantal AI-functies die van invloed zijn op de robotica. Bijvoorbeeld in 3D-visiondetectie; de aanpassingstijd wordt aanzienlijk verkort door AI. Ook de nauwkeurigheid van krachtdetectie wordt verbeterd door de integratie van AI-technologie in de krachtsensor.

Een van de belangrijkste trends in AI met betrekking tot robotica is misschien wel de implementatie van verbeterde voorspellende onderhoudstechnologieën. In een recent rapport van Frost & Sullivan werd geschat dat de kosten van ongeplande stilstand binnen de industriële productie 45 miljard euro bedroegen, waarvan 42% voornamelijk werd veroorzaakt door defecten in de fabrieksapparatuur. Maar er moet met meer dan alleen de kosten van de verloren gegane productie zelf rekening worden gehouden. Daarbij maken ongeplande stilstanden een reactionaire en dure aanpak van onderhoud, reparatie en vervanging van apparatuur nodig in een poging om de lijn zo snel mogelijk op gang te krijgen.

Dit onderwerp kan worden aangepakt door voorspellend onderhoud toe te passen, waardoor de gebruiker vroegtijdig wordt gewaarschuwd voor defecte of verslechterende onderdelen. Met deze informatie hebben serviceteams de mogelijkheid om elk onderhoud ruim van tevoren uit te voeren, waardoor ongeplande stilstand wordt verminderd en geplande stilstand wordt verkort. Dit is net zo relevant voor robots als voor andere aspecten van de productielijn: er is periodiek onderhoud nodig aan de verschillende servoverbindingen van de robot om een langdurige betrouwbare werking te garanderen.

Deze voorspellende onderhoudstechnologieën kunnen aanzienlijk worden verbeterd door gebruik te maken van AI, waarbij de machinelearning-algoritmen nog meer inzicht geven in de werking van de machine, waarbij niet alleen de huidige prestaties worden vergeleken met een vooraf vastgestelde basislijn, maar een stap verder wordt gezet door beslissingen te baseren op zowel realtime gegevens als trends uit het verleden.

Een goed voorbeeld van op AI-gebaseerd voorspellend onderhoud in de praktijk is de MELFA Smart Plus-functie van Mitsubishi Electric die bij de nieuwste robotserie is geïntegreerd. Deze technologie bewaakt nauwkeurig de tijd dat elk van de belangrijkste robotonderdelen in beweging is

Van spraakbesturing tot de implementatie van 3D-vision, het tempo van de ontwikkeling in de robotica neemt snel toe. Maar misschien wel de belangrijkste trend op dit moment is de inbedding van kunstmatige intelligentie in mainstream robotsystemen. Dit levert uitgebreide mogelijkheden op en maakt het mogelijk om het volledige potentieel van voorspellend - en zelfs voorschrijvend - onderhoud te realiseren. Janet Kooren

Onderhoud op recept

ROBOTICA

Robotgebruikers profiteren van AI


ROBOTICA

en leidt onderhoudsschema’s af aan de hand van de actuele bedrijfsomstandigheden - voorschrijvend onderhoud. De technologie biedt ook simulatiemogelijkheden om al tijdens de ontwerpfase van de applicatie de levensduur van de robot te voorspellen en de jaarlijkse onderhoudskosten in te schatten. Dit geeft engineers de mogelijkheid om de werking van de robot te optimaliseren voor een langere levensduur.

Mitsubishi Electric’s MELFA RV-8CRL is de nieuwste industriële robot die prof iteert van de Smart Plus technologie. De kosteneffectieve, maar kwalitatief hoogstaande robot is vanaf het begin gebouwd om de onderhoudsvereisten tot een minimum te beperken. Hij is voorzien van functies zoals een riemloos coaxiaal aandrijfmechanisme voor minder slijtage. Hij maakt ook gebruik van de nieuwste servomotoren van Mitsubishi Electric, waardoor er geen batterijen nodig zijn als back-up voor de interne encoder van de robot. Door deze

geavanceerde ontwerpkenmerken te combineren met AI-gebaseerd voorspellend onderhoud kan de beschikbaarheid aanzienlijk worden verhoogd, door zowel geplande als ongeplande stilstand te verminderen. Er is nog veel meer te halen uit AI-gebaseerd predictief onderhoud en uit de bredere toepassing van kunstmatige intelligentie op robots.

De toepassing van AI bij robots biedt procesoptimalisatie-mogelijkheden met een enorm potentieel om de productiviteit en beschikbaarheid van robotsystemen te verbeteren, evenals de bredere productieomgeving. Mitsubishi Electric erkent het strategische belang van de technologie en ontwikkelt kunstmatige intelligentiesystemen onder een eigen merk, ‘Maisart’ (Mitsubishi Electric’s AI creëert de state-of-the-art in technologie), met als doel bedrijven in staat te stellen om de maximale winst uit AI te halen.


Nu digitale evoluties zoals AI en machi-ne learning wereldwijd beginnen door te breken, worden de inspanningen versterkt om mobiele en humanoïde robots te ontwikkelen die nuttige taken kunnen uitvoeren in de nabijheid van mensen.

Het belangrijkste obstakel bij syste-men zoals conventionele autonoom geleide voertuigen AGV’s - die ingezet worden in fabrieken en magazijnen - is het lawaai dat ze maken. De direct-dri-ve-unit van NSK is veel stiller, waardoor ze beter geschikt zijn voor inzet in de openbare ruimte en in andere omgevin-gen. Bedrijven in de dienstensector en openbare instellingen hebben behoefte aan stille robots, bijvoorbeeld om geen gesprekken te belemmeren of mede-werkers te storen tijdens het uitvoeren van hun taken.

De stille werking van de aandrijving kan worden toegeschreven aan de tand-wielloze structuur - direct-drive motor, die gebruikmaakt van de technologie achter de Megatorque Motor van het bedrijf. Die technologie elimineert het typerende geluid van reductiekasten. Het gebruik van de Megatorque Motor als aandrijfwiel was een nieuw concept en NSK moest manieren bedenken om alle onderdelen van het systeem opti-maal op elkaar af te stemmen. Tegelij-

kertijd wilde men dit ook aan een rede-lijke prijs in de markt zetten.

Naast een laag geluidsniveau is de aan-drijving zo ontworpen dat ze een veili-ge werking rond mensen garandeert. Het systeem is ideaal voor gebruik in toepassingen als ser vice-robots, power-assist duwwagens en andere collaboratieve robots. Een belangrij-ke eigenschap van het ontwerp is de ‘back-driveability’, waardoor gemak-kelijk kan worden teruggegrepen naar push/pull handmatige bediening indien er zich een probleem voordoet.

OEM´s die autonome of collaboratieve robots willen ontwikkelen voor stille omgevingen zoals ziekenhuizen, hotels, kantoren en bibliotheken kunnen een beroep doen op de innovatieve direct-drive oplossing van NSK. Robots die uitgerust worden met de nieuwe aandrijving kunnen lasten tot 100 kg efficiënt dragen en verplaatsen zonder de aanwezigen te storen.

Fluisterstille mobiele robots

De nieuw ontwikkelde speciale aandrij-ving bedient twee wielunits tegelijker-tijd via eenvoudige signalen. De aan-drijving is uitgerust met sensoren die de wielrotatie, -versnelling, -kanteling en andere nuttige parameters opne-men. De signalen van de sensoren kun-nen geëxporteerd worden voor gebruik in een on-board pc in autonome robot-toepassingen.

Het ontwikkelingsproces om een kwa-litatief hoogstaande, technisch com-petente en functionele robuuste oplos-sing te ontwikkelen was zeer intensief. Er werd daarbij gebruikgemaakt van een breed scala aan bestaande tech-nologieën zoals mechatronica, sturing en software. Een belangrijk onderdeel vormde verder het verkrijgen van feed-back van personen die werken in plaat-sen zoals ziekenhuizen en bibliotheken, om te achterhalen welk type robot de optimale oplossing biedt voor dergelij-ke omgevingen.

ROBOTICA


World of Technology & Science en Industrial Processing 2020 zouden plaatsvinden van dinsdag 29 september tot en met vrijdag 2 oktober 2020 in de Jaarbeurs Utrecht. Het besluit om WoTS te verplaatsen naar 2021 geeft duidelijkheid aan alle ex-posanten en bezoekers van de beurs. FHI heeft deze beslissing genomen samen met haar partners; de verenigingen Machevo & Bulk en FEDA.

“In de komende maanden zullen wij alle mogelijke opties voor het najaar van 2021 onderzoeken. Hierbij is het ons doel om voor exposanten en bezoekers een fijne beurs neer te zetten waar iedereen elkaar weer kan ontmoeten om gezamenlijk business te creëren. FHI zal met haar partners, exposanten, bezoekers en andere belanghebbenden in nauw contact blij-ven omtrent de ontwikkelingen.”

World of Technology & Science is de grootste industriële vakbeurs van de Benelux. Vijf werelden van technologie en wetenschap komen in deze titel bij elkaar: World of Automa-tion, World of Laboratory, World of Motion & Drives, World of Electronics en Industrial Processing.

De organiserende brancheorganisatie FHI heeft na zorgvuldig overleg met haar partners besloten World of Technology & Science en Industrial Processing (WoTS) 2020 te verplaatsen naar 2021 in verband met de genomen maatregelen in het kader van het coronavirus.

Ook geen WoTSdit jaar

BEURZEN

2021

SERIE 4000

Proces Instrumentatie

SERIE 4000DRUK, NIVEAU, VERSCHILDRUK

EN TEMPERATUUR TRANSMITTERS

TEL: 0521 - 591550www.klay.nl

ENKELE KENMERKEN: Geheel RVS behuizing Nauwkeurigheid 0,075%

Grafisch display met backlight Eenvoudige 1 knops bediening

Optie: HART Protocol of Profibus PA 40 verschillende proces aansluitingen Ingebouwde Tanklinearisatie EHEDG gecertificeerd ATEX en IEXEx II 1G Ex ia IIC T4

DE ‘INTELLIGENTE’ NEDERLANDERS


#waaromlezen

De cloud heeft zich in deze crisistijd volledig bewezen, een inkijkje in soorten

en mogelijkheden

Cloud:crisisbestendige IT-infrastructuurIn crisistijd zoeken alle ondernemingen naar mogelijkheden om kosten te besparen. De vaste uitgaven voor IT, huisvesting en personeel komen ongetwijfeld onder een vergrootglas te liggen. De recente ervaringen leren dat met adequate IT- en telecomvoorzieningen thuiswerken redelijk vlot is te realiseren. Diezelfde voorzieningen komen ook van pas als het gaat om het samenwerken met partners of het optimaliseren van complete productieketens. De cloud als effectief schakelpunt voor het snel en doelmatig delen van informatie in de vorm van beeld, geluid en actuele data, heeft zich in de huidige crisistijd volledig bewezen.

Fred Franssen


Ooit waren hardware en sof tware sterk geïnte-greerde onderdelen in een computersysteem. Gaandeweg ontstond er een scheiding tussen de hardware en de software, onderverdeeld in

besturingssysteem en applicatieprogrammatuur. Onder invloed van de virtualisatietrend zijn daar waar mogelijk de hardware-functies vervangen door software. Virtueel is op die manier de functionaliteit van systemen te verveelvoudigen, zonder dat we in een bepaalde fysieke ruimte meer apparaten bijplaatsen.

Nu veel softwaretoepassingen migreren naar de cloud, speelt de afmeting van hardware voor de gebruikers geen rol meer. Maar wel voor de energieslurpende datacenters van waaruit de clouddiensten worden geleverd. Daar stappen ze vaker over naar een hyper-converged infrastructuur, waarin alle van oudsher in hardware gegoten elementen zijn vertaald naar software. De mate van virtualisatie en de wijze waarop software en data als werklast aan de IT-infrastructuur wordt toevertrouwd, bepaalt mede de prestaties van clouddiensten en het afrekenmodel. Gebruikers moeten zich realiseren dat software selecteren en implementeren niet te vergelijken is met het trekken van een kroket uit een Febo-automatiek. De keuze voor de cloud vraagt om een zorgvuldig samengestelde marsroute.

Dominante public cloud partijenClouddiensten laten zich grofweg onderverdelen naar drie varianten: public cloud, private cloud en hybride cloud. Naast Software as a Service (Saas), halen bedrijven ook hun complete IT-infrastructuur uit de cloud in de vorm van Infrastructure as a Service (IaaS) of een platform (PaaS), waarop men een bepaald systeem ontwikkelt. De public cloud variant groeit spectaculair dankzij de stuwende kracht van technologiereuzen als Google (Google Cloud), Amazone (AWS) en Microsoft (Azure). Vanuit hun wereldwijd verspreide datacenters bieden ze een volledig palet aan tools, platformen en pasklare softwareoplossingen voor uiteenlopende toepas-singen. Of het nu gaat om een simpele administratieve toepas-sing of een complexe industriële applicatie: de gebruiker kan die software als water uit de kraan aftappen en inzetten voor de eigen bedrijfsdoeleinden. Doorgaans betaalt men een prijs op basis van het aantal functies dat wordt geactiveerd en de hoeveelheid systeembronnen (IT-infrastructuur) die de

commentaar

Geen streamer

[kader3]

Auteur diap maken

cloud-leverancier daarvoor ter beschikking moet stellen. Deze verwerkingsvorm wordt aangeduid als serverless computing. Je koopt van tevoren geen server- of opslagcapaciteit in en je betaalt daarvoor dus ook niet wanneer er even niks wordt afgenomen. De klant betaalt achteraf naar wat er is gebruikt aan processorvermogen en opslagcapaciteit van data.

Voor bedrijven die hun capaciteitsbehoefte lastig vooraf kunnen inschatten, is serverless een uitkomst. Nadeel is dat de cloudvoorziening bij minder frequente afname trager kan worden. De cloudleverancier kan op bepaalde momenten besluiten om gereserveerde capaciteit in hun datacenters en over hun netwerken elders in te zetten, wanneer de behoefte daar groter is. Het is dus van belang om bij een severless dienst ook een voorziening voor ’on-demand’ opschalen te bedingen. Wie frequent applicaties activeert die veel computerkracht vereisen, is wellicht toch beter af met vooraf gereserveerde capaciteit. Door in bulk server- en opslagcapaciteit op vaste tijden in te kopen, kan je zelfs goedkoper uit zijn dan wanneer je de diensten serverless afneemt. Sommige providers bieden ook de mogelijkheid van Function as a Service (FaaS). Daarbij neem je bijvoorbeeld alleen ser vercapaciteit af voor het runtime draaien van programmacode, zonder dat er ook data bij de clouddienst wordt opgeslagen. Dat kan een uitkomst zijn wanneer je vanuit veiligheidsoverwegingen en/of wettelijke voorschriften zekerheid wilt, dat data binnen de eigen bedrijfsomgeving of binnen de landsgrenzen blijven.

Zekerheid private cloudEen private cloud dienst biedt de afnemer ’op papier ’ meer zekerheid als het gaat om f lexibiliteit in capaciteit en beveiliging. Neem je de dienst af als managed service voor één of een reeks van geïntegreerde applicaties, dan ben je verlost van veel operationele IT-vraagstukken. Voor de maakindustrie zien we op dat vlak een aanbod van standaard toepassingen op het gebied van onder meer ERP, data-analyse, relatiebeheer, logistieke afhandeling en kwaliteitsmanagement. Ook op maat gemaakte, bedrijfs-specif ieke applicaties lenen zich voor de private cloud. De afnemer betaalt daarvoor uiteraard wel de hoofdprijs. De cloud provider zet zijn diensten bij voorkeur in generieke vorm af. Varianties zijn toegestaan, mits ze passen binnen de functionele bandbreedte van de geboden oplossing.


IBM cloud in de liftKone - de Finse leverancier van liften en roltrappen - zet de cloud in voor het wereldwijd registreren en managen van storingen en onderhoudsactiviteiten. Het systeem is gebaseerd op IoT-sensoren in alle producten die via internet zijn gekoppeld aan het cloudgebaseerde klantregistratiesysteem Salesforce.com dat interacteert met de Watson cloud van IBM. Daarin zijn de algoritmen ondergebracht die aan de hand van de sensordata proactief onderhoud mogelijk maken. Dankzij de Watson AI en machine learning voorzieningen is het systeem in staat om met behulp van een enorme hoeveelheid data, realtime adviezen te geven wanneer ergens onmiddellijk een monteur op af moet worden gestuurd, of waar bijvoorbeeld vervanging van een onderdeel plaats kan vinden in een geplande onderhoudsessie. Overal op de wereld bestaan er strikte (wettelijke) procedures voor het onderhoud van liften en roltrappen. Door het toevoegen van intelligentie kan de fabrikant de voorzieningen optimaal benutten en de kosten in de hand houden.

Hoewel IBM op de cloud markt zich (nog) niet kan meten met Google, Microsoft en Amazone, deed Big Blue wel van zich spreken door de overname van Red Hat, een belangrijk dienstverlener rondom het veel gebruikte ’open source’ Linux-besturingssysteem. Inmiddels heeft IBM zijn volledige softwareportfolio omgebouwd naar Red Hat OpenShift, een platform dat geïntegreerde applicaties in containers verpakt voor de hybride cloud (Cloud Paks). Ook voor de IBM-beleidsmakers ligt de toekomst in ’cloud native’ software ontwerp. Nieuwe applicaties komen tot stand in een robuuste, veilige private cloudomgeving en worden vervolgens uitgerold naar een hybride cloud-ecosysteem. Daarin is zelfs nog plaats voor de mainframe computers, waarmee IBM ooit groot werd.

Abonnementop huren softwareWonderware - bekend van software voor het aansturen van industriële processen - levert zijn productportfolio onder meer via de Microsoft’s Azure cloud. Software afnemen volgens een gebruiksrecht-overeenkomst, een zogeheten ’perpetual license, is niet langer interessant. Bij deze vorm loopt het gebruiksrecht door, maar is de kans groot dat de software al lang niet meer draait op nieuwe generatie hardware. Wonderware introduceert de mogelijkheid om software te huren op abonnementsbasis. Software ’subscription based’ afnemen is financieel aantrekkelijk. Investeringen laten zich gefaseerd boeken als operationele kosten. Men hoeft dus niet eerst kapitaal te reserveren. Met AVEVA FLEX laat Wonderware zijn afnemers flexibel de softwarelicenties open afschalen of desnoods helemaal opzeggen. Het samenstellen van het pakket aan functies van de uiteenlopende softwaremodules gaat via een configuratiescherm met specificaties als: aantal I/O’s; aantal servers; aantal clients of in bijvoorbeeld het geval van MES, het aantal aan te sturen machines. De gebruiker heeft direct inzicht in de hoeveelheid ’credits’ die hij of zij per product moet aanschaffen. Je consumeert deze ’credits’ zoals je ze afneemt. Feitelijk betaalt men dus nooit te veel.


Cloud alternatiefvoor MESBij AkzoNobel Paints and Coatings is een IoT platform-prestatie portaal geïmplementeerd via de Microsoft Azure cloud. In dit project nemen de cloud softwaremodules onder meer de functionaliteit over van een MES-systeem, dat doorgaans alleen on-premise is geïnstalleerd. De overwegingen voor de cloud-keuze lagen onder meer op het vlak van schaalbaarheid en snelheid van uitrollen van de applicatie vanuit één centraal punt. De prestaties op verschillende productlocaties laten zich nu gemak-kelijker volgen en vergelijken. Permanent worden nieuwe componenten in de cloud ontwikkeld, verbeterd en beschikbaar gesteld. De opslag van data in de cloud wordt steeds voordeliger. Inmid-dels zet de chemieonderneming vervolgstappen in het Akzo Nobel Digital manufacturing traject met de uitrol van het portaal naar in totaal 25 nieuwe productielocaties. Toegevoegd worden een batch cycle dashboard en kwaliteitscontrole voorzienin-gen in digitale vorm. Verder is men voornemens de portaalfunctie met kleureninformatie uit te breiden naar de kleur- en mengmachines bij de doe-het-zelf winkels en de autoschadebedrijven. Daarnaast ligt voorspelbaar onderhoud in het verschiet, evenals een verdere optimalisatie door machineleren en kunstmatige intelligentie.

Aanvullend maatwerk, gecombineerd met standaard program-macode zullen we in cloud vorm minder vaak aantreffen. Volgens het ’single instance/multi tenant’ model behoeft de softwareleveranciers maar één versie van de programmacode te onderhouden en te verspreiden. De diverse afnemers hebben de zekerheid altijd te beschikken over de meest actuele versie van de programmacode.

Vernieuwing applicatielandschapSommige applicaties zijn zo van vitaal belang voor een organisatie, dat ze deze volledig in eigen beheer, oftewel on-premise, willen houden. Iedereen begrijpt dat een bank aarzelt om zijn primaire applicaties voor f inanciële transactieverwerking de deur uit doen. Toch zijn diverse f inanciële instellingen hard aan het nadenken om in ieder geval de onderliggende inf rastructuur elders onder te brengen, zelfs bij public cloud providers. Een klein tot middel-groot productiebedrijf is ongetwijfeld goedkoper uit met een standaardoplossing, afgenomen uit de cloud zonder kopzorgen over hardware en besturingssysteem. De praktijk wijst uit dat vernieuwing van het applicatielandschap, ook met ’open source’ oplossingen, zich gemakkelijker vanuit een clouddienst laat realiseren. Discussies hierover zullen voorlopig nog wel even blijven bestaan. Wie er niet uitkomt, kiest voor de mengvorm van de hybride cloud. Een deel breng je buiten de deur, bijvoorbeeld de kantoorautomatisering, maar de IT en OT in de productieomgeving blijven on-premise. Maar hoe regel je dan de introductie van innovatieve proces-sen, bijvoorbeeld van IoT-oplossingen, big data-analyse, AI/machine learning, 5G-connecties of edge-computing? Wie zorgt voor de integratie met de bestaande omgeving? Van cloud providers is bekend dat ze voorzien in kwalitatief goede API’s, programma’s waarmee je de interoperabiliteit van applicaties waarborgt, ongeacht of ze on-premise zijn geïnstalleerd dan wel in de cloud staan.

Cloud native containersNaast de garanties voor beschikbaarheid en beveiliging blijven in de ’wel of geen cloud discussie’ de kosten maat-gevend. Vanuit TCO-afwegingen lijkt de public cloud het meest interessant. Je kunt voor dezelfde standaardoplossing shoppen bij diverse aanbieders, zonder investeringen in softwarelicenties en infrastructuur. Maar let wel, de provider hanteert in zijn verdienmodel ook de doorbelasting van resources - processorcapaciteit, opslag, netwerkbeslag, et cetera. Met andere woorden: een veel gebruikte toepassing kan wel eens duurder uitpakken dan ingeschat. In zo’n geval zou je vanuit de public cloud probleemloos terug moeten kunnen gaan naar on-premise of overstappen naar een andere provider of andere cloud variant. Het al naar gelang de economische voordelen heen- en weer schuiven met werklast tussen verschillende infrastructuren gaat een stuk makkelijker wanneer de applicaties cloud-native zijn, dus vanuit de basis gemaakt voor de cloud. Nieuwe applicaties voldoen daaraan.

Diverse softwarepartijen voorzien hun bestaande, nog gang-bare toepassingen ook van cloudkenmerken met inbegrip van de mogelijkheid softwarecode op te splitsten in logische functionele modules en verpakt in containers te distribueren (microservices).


Pieter van Dijk , teamleider Procesautomatiser ing bij Rijnland: “Natuurlijk ben ik enorm trots dat Rijnland de toets ten aanzien van de conformiteit met IEC 62443 heeft behaald. Dit was niet mogelijk geweest zonder de inzet van het projectteam vitalisering PA, medewerkers van het team Procesautomatisering en de samenwerking met Hudson Cybertec.”

Rijnland is in 2013 gestar t met de vernieuwing van de procesautomatiser ing voor de af valwater zuiver ings-installaties en af valwater transportgemalen. Daarbij is toen de keuze gemaakt voor het een voor een vervangen van hardware. Ook werd besloten een gestandaardiseerde softwarebibliotheek te ontwikkelen en een softwaregenerator te bouwen voor de gemalen. Voor de besturing op afstand werd tot slot een centrale proceskamer ingericht op het hoofdkantoor. Dit project is nu afgerond, terwijl de laatste transportgemalen worden omgebouwd. Het projectteam kan tevreden terugzien hoe alle actiepunten binnen gestelde tijd en budget zijn gerealiseerd.

Het teamMedio 2017 werd duidelijk dat voor het beheren van de procesautomatisering een moderniserings-, en professiona-liseringsslag gemaakt moest worden. Alle medewerkers die werkzaam waren in de procesautomatisering werden hiervoor in één team ondergebracht. Beheer processen, met ITIL als kapstok, werden beschreven en ingericht. Er kwam een OTA - Ontwikkel, Test en Acceptie-omgeving. Bovendien bleek een uitbreiding van het team noodzakelijk met niet alleen extra FTE maar ook de benodigde competenties.

De beveiligingVerder kwam het inzicht dat de procesautomatisering niet een hulpmiddel is, maar ook een asset die onmisbaar is in de aansturing en bediening van het primaire proces. Daarbij kwam ook de kwetsbaarheid van deze werkwijze om de hoek kijken. Zonder een goedlopende procesautomatisering komt het primaire proces namelijk tot stilstand, of zal het eindproduct al snel niet aan de kwaliteitseisen voldoen. Informatiebeveiliging (cybersecurity) moet hierbij uitkomst bieden. Bij Rijnland is het team daarom versterkt met een Adviseur Informatiebeveiliging Procesautomatisering in de persoon van Hans Smit, in goede samenwerking met Hudson Cybertec.

“Digitalisering heeft voor ons veel voordelen”, vertelt Smit, “maar we realiseren ons ook dat uitval van digitale middelen ons kwetsbaar maakt. Niet alleen de uitval van hardware maar ook cyberrisico’s worden meer en meer meegenomen in ons beleid. De Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO)

Als eerste waterschap in Nederland heeft het hoogheem-raadschap van Rijnland een aantal operationele systemen gecertificeerd conform de IEC 62443, de internationale standaard voor cybersecurity binnen de operationele techno-logie. Voor Rijnland is dit een goede stap in de richting van het robuuster en digitaal weerbaarder maken van de procesautomatisering voor waterzuivering en watertransport.

Rijnland eerste waterschapmet cybercertificering

CYBERSECURITY


CYBERSECURITY

commentaar

geeft ons richting om maatregelen te nemen op het gebied van procesautomatisering. Voor deze procesautomatisering hebben wij gekozen ons te conformeren aan de internationale standaard voor cybersecurit y binnen de operationele technologie, de IEC 62443, omdat de BIO in de huidige vorm onvoldoende houvast biedt voor procesautomatisering.”

AdviesRijnland is bijgestaan door Hudson Cyber tec , beide organisaties werken al jaren samen om de cyber security van Rijnland naar een hoger plan te brengen. Als cybersecurity-specialist op gebied van de industriële automa tisering heeft Hudson Cybertec een uitstekende reputatie als internationaal subject matter expert voor de IEC 62443. Met deze kennis en ervaring heeft de organisatie Rijnland geadviseerd en begeleid in het proces om onbezorgd het certificeringsproces met TÜV te doorlopen.

Marcel Jutte, Managing Director van Hudson Cybertec: “Het adequaat inrichten van een Cyber Security Management Systeem (CSMS) is niet alleen van belang bij Rijnland, maar zeker ook voor alle organisaties in de vitale infrastructuur die te maken hebben of krijgen met de Wet Beveiliging Netwerk- en Informatiesystemen, afgekort Wbni. De certif icering van Rijnland is een belangrijke mijlpaal voor alle betrokkenen en we zijn zeer verheugd met het behaalde resultaat.”

TÜV NederlandOm onafhankelijk te toetsen of Rijnland voldoet aan de IEC 62443 heef t Rijnland aan TÜV Nederland gevraagd het Certif iceringtraject uit te voeren. Hiervoor heeft TÜV Nederland eind februari een audit uitgevoerd om te toetsen of Rijnland voldeed aan de eisen binnen de IEC 62443 deel 3-3 - Eisen voor systeembeveiliging en beveiligingsniveau.

De IEC 624 43 nor m bestaat al ruim t ien jaar, maar certificering op deze IEC standaard is relatief nieuw, zeker in Nederland. TÜV Nederland heeft het standpunt dat audits en assessments waar mogelijk onder accreditatie uitgevoerd worden, zodat de klant daardoor het bewijs heeft dat deze conform internationale regels verloopt, wat de waarde van het certificaat uiteraard verder verhoogt.

“TÜV Nederland is onderdeel van TÜV Nord en heeft IEC accreditatie. Mede daardoor zijn wij een absolute voorloper waar het gaat over onafhankelijk certif iceren conform deze norm. Onze auditor heeft gedurende een week twee locaties - een waterzuiveringsinstallatie en een watertransportlocatie - beoordeeld of deze voldeden aan de norm. Wij kunnen vast-stellen dat zij aangetoond hebben te voldoen aan de norm en de vereisten behorende bij het gestelde security level, waardoor wij hen het bijbehorende IEC Certif icaat kunnen overhandigen”, aldus Vincent Schijven, Innovatiemanager bij TÜV Nederland.

VoorloperRijnland is met het behalen van het IEC 62443 certificaat een voorloper, zowel binnen de Unie van Waterschappen als in Nederland in het algemeen. Met de certificering wil Rijnland aantonen dat dit mogelijk is voor meer installaties binnen het waterschap en mogelijk ook voor andere waterschappen.

De IEC 62443 is binnen veel organisaties bekend en is de standaard binnen de procesautomatisering. Binnen de Wbni moet men aantoonbaar maatregelen nemen tegen cyber-security risico’s en dan is een onafhankelijk certif icering door TÜV Nederland een logische stap. De verwachting is dat binnen nu en een jaar de meeste organisaties binnen de kritische infrastructuur deze zelfde stap genomen hebben.


#waaromlezen

Onderwijs op afstand klinkt erg modern maar er komt meer bij kijken dan alleen

techniek

Het onderwijs zal niet volledig digitaal wordenDe laatste maanden is in de media veel aandacht besteed aan de gevolgen die het Covid-19 virus had op het onderwijs. Wat er op scholen achter de schermen gebeurde, kwam nauwelijks aan bod. Arie van der Graaf, stafmedewerker van het Zone.college, legt uit hoe deze onderwijsinstelling in de lucht blijft tijdens de crisis.

Ad Spijkers

thuis zaten. Was Zone.college klaar voor de coronacrisis? Van der Graaf: “In principe hadden we alles voor elkaar. Onze mbo-studenten hebben allemaal een laptop en alle lesmateriaal is digitaal beschikbaar. Er worden ook wel boeken gebruikt, maar minimaal. Het beleid is: alles wat met onderwijs en onderwijsontwikkeling voor de student te maken heeft, staat in de Elektronische Leeromgeving (ELO). Alle studiemateriaal, alle voortgang staat daar in. De studenten gebruiken behalve het ELO nog enkele andere, op het onderwijs afgestemde programma’s. Hiermee kunnen we online quizjes organiseren en snel Powerpoints met elkaar delen. In het algemeen kunnen de studenten sneller omgaan met apparatuur en applicaties dan docenten. Maar er zijn uitzonderingen - aanstaande loonwerkers bijvoorbeeld hebben vaak minder met computers maar ze weten precies hoe GPS op een trekker werkt.”

Uiteraard waren er wat opstartproblemen: de één kreeg geen geluid, de ander geen beeld, de derde heeft herrie op de achtergrond, de vierde heeft een onstabiele internet-verbinding, de vijfde laat de microfoon open staan terwijl hij luistert, zodat het geluid gaat rondzingen. De onderlinge communicatie tussen docenten gebeurt nu via intranet en Microsoft Teams. Communicatie met de overheid gebeurt deels via de mail. Vergaderingen met docenten en studenten en met de MBO Raad en de overheid gaan via Microsoft Teams. Het intranet bevat speciale pagina’s over corona en het laatste nieuws.

Van der Graaf: “We hebben intern twee teams samengesteld die zich met het corona-probleem bezighouden. Het Corona-team (C-team) volgt nauwkeurig wat de overheid bepaalt en wat wel en niet mag. Het Scenario-team (S-team), waar ik zelf in zit, vertaalt dat naar de dagelijkse praktijk. Daarbij is er

Het Zone.college verzorgt mbo- en vmbo-onderwijs in de Achterhoek, Liemers en Overijssel. Een instelling in het groenonderwijs dus, maar de problematiek rondom het lesgeven op afstand op deze niveaus is

generiek. Van der Graaf is van origine vakdocent veehouderij en economie en heeft als zodanig twintig jaar voor de klas gestaan. Op de afdeling Onderwijs & Kwaliteit van het Zone.college verbindt hij het mbo-onderwijs met ICT. Hij houdt zich bezig met vragen als ‘wat wil het onderwijs’ en ‘doet de elektronische leeromgeving (ELO) van het college wat de gebruikers willen’? De technische kant is in handen van de eigen ICT-afdeling.

Nieuwe manier van werkenHalf maart werd aangekondigd dat scholen dicht gingen om de verspreiding van het Covid-19 virus te beperken. Docenten moesten vanuit huis les gaan geven aan studenten die ook

Arie van der Graaf: “Je kunt niet digitaal bomen omzagen of heggen knippen.”- foto: Ad Spijkers.


een groot verschil tussen mbo en vmbo. Bij het vmbo heb je landelijke examens, bij het mbo niet. Per doelgroep bekijken we steeds welke regels zijn aangepast en wat dat betekent voor beide onderwijsniveaus.”

LeercurveZone.college is al lang bezig met elektronische leeromge-vingen. Dat betekende niet dat de overgang van klassikaal naar online onderwijs gemakkelijk ging. Van der Graaf: “Tot aan de sluiting van de scholen gebruiken we de elektro-nische leeromgeving. Maar studenten konden ook via de mail opdrachten inleveren. Nu móeten ze ELO gebruiken en komen de vragen. Docenten moesten zich in korte tijd flink verdiepen in het gebruik van de ELO. Ik heb daarom webinars georganiseerd en vragenuurtjes gehouden.”

Van der Graaf heeft zelf geen contact met studenten, maar hoort ervaringen van de docenten. Het valt hen steeds zwaar-der om op afstand de studenten te begeleiden. “Zij zien dat studenten steeds sneller afgeleid zijn, niet luisteren, niet komen opdagen. Zeker praktijkdocenten stuiten soms op praktische bezwaren. Je kunt niet digitaal met een kettingzaag een boom omzagen, digitaal koeien melken, digitaal schof-felen, digitaal heggen knippen, noem maar op. Onze conclusie is: het onderwijs zal niet volledig digitaal gaan. De docenten gaven aan dat sommige dingen blijvend zullen zijn, maar volledig digitaal is niet de toekomst.”

Digitaal lesmateriaalHet komt uw redacteur voor dat Zone.college wel een van de voorlopers is van gedigitaliseerd onderwijs. Dat was voor Van der Graaf ook de uitdaging dat hij van het leslokaal naar een staffunctie overging. “Wij hadden eind jaren negentig al een project hoe we met laptops studenten praktijkopdrachten konden geven en die in de lessen verwerken. Uitgangspunt daarbij was: je hebt een reëel probleem in je bedrijf, daar ben je mee bezig. Daar bouwen we onze theorie omheen.

Ons ontwikkelcentrum heeft al zeker vijftien jaar alle lesma-teriaal digitaal. Ook veel uitgevers van educatieve methoden hebben digitale methodes. Ze hebben vaak een boek met een digitale aanvulling. Die kun je op school gebruiken, maar ook thuis. Daarnaast hebben wij Groen Kennisnet. De overheid heeft in 1998 verordonneerd dat alle publicaties die voortkomen uit onderzoek met geld van de overheid, publiek beschikbaar moeten zijn. Kennisnet omvat zo’n 350.000 artikelen over van alles en nog wat. Daar gebruiken wij heel veel materiaal uit. Kennisnet heef t bepaalde onderwerpen gebundeld in dossiers, bijvoorbeeld over de eikenprocessierups, de graanboorkever, mond-en-klauwzeer, enzovoorts. Die dossiers worden goed bijgehouden; als er nieuwe informatie komt, worden de dossiers geactualiseerd.”

Orde en gezagOp sommige scholen bleken bepaalde studenten onbereik-baar. Sommigen wellicht bewust, anderen waren bij familie in het buitenland, weer anderen begrepen het systeem van online lesgeven niet. Van der Graaf: “Wij missen ook studenten, maar niet veel. Docenten geven wel aan dat ze hun studenten in de gaten moeten houden. Ze zien soms

Het Zone.college heeft acht onderwijsvestigingen in de Achterhoek en Overijssel. De nieuwbouw in Doetinchem is begin dit jaar in gebruik genomen - foto: Zone.college.


dat vrouwelijke studenten achter de laptop hun lipstick en wenkbrauwen bijwerken. Maar we hebben ook meegemaakt dat een student vrolijk op de trekker zat en met zijn mobiele telefoon via Teams aan het vergaderen was.”

Kun je online nog spreken van handhaving van orde en gezag? “Dat is moeilijk. Leerlingen halen allerlei geintjes uit, zoals microfoons dempen, camera’s afplakken, maffe achtergronden op hun schermen, het geluid wegdraaien zodat niemand luistert. Dat verschilt niet zoveel met klassikaal lesgeven. Je moet er ook de humor van inzien.”

De praktijkOnline lesgeven gaat goed voor theorielessen, maar niet voor de praktijk. Een probleem is, dat veel studenten momenteel geen stage kunnen doen. Van der Graaf: “Onze studenten lopen stage op kinderboerderijen, dierenwinkels, dieren-artsenpraktijken, bloemisten, dierentuinen en tuincentra. Die zijn veelal dicht. Bij veehouders konden de meeste studenten aan het werk blijven. Studenten niveau 1 en 2 van de hoveniersopleiding zijn gewoon aan het verplanten en schoffelen. Leerlingen Groen van niveau 4 die bij hoveniers bestekken en of fertes moeten maken, zitten thuis want die kantoren zijn dicht. Voor deze studenten is begeleiding moeilijk.”

De grootste uitdaging was en is het organiseren van toetsen. “We kunnen de studenten niet naar school halen voor een papieren toets, wat de standaard was. Keuzedelen moeten off icieel geëxamineerd worden, maar de wet biedt de mogelijkheid om de bewijsvoering aan te passen. Denk aan portfolio-bewijsstukken in plaats van tentamens. De afsluitende toetsen zullen op aangepaste wijze op school of in de praktijk worden afgenomen.”

Intussen staan de gebouwen leeg. Daar vinden nu enkele renovatie- en onderhoudswerkzaamheden plaats. Omdat de scholen leeg zijn, kunnen die mensen ongestoord aan de slag. In elk gebouw is dagelijks een conciërge aanwezig om het gebouw te inspecteren. Als studenten op school werken, moeten ze die opvangen. Daarnaast zijn er dagelijks docenten en vaste verzorgers op school om de eigen dieren te voeren en te verzorgen en om de planten in de eigen kassen te snoeien en water te geven.

Geleerde lessenWat heeft het Zone.college van de crisis geleerd? “Je deed alles voor de logica, nu moet je nadenken hoe je minder uren via digitaal contact zo efficiënt mogelijk benut. Je moet je verhaal aanpassen. Zone.college zal na de crisis speciale bijeenkomst beleggen met docenten, studenten en stafmede-werkers om te bespreken wat van de crisis is geleerd. Wat moeten we absoluut niet doen, wat juist wel? Heef t het lesgeven op afstand ook op langere termijn gevolgen?

De conclusie ‘alles wordt digitaal’ kun je schudden. We kunnen wel lessen en opdrachten anders inkleden, zodat de studenten meer zelfstandig aan het werk gaan. Docenten komen dan meer in de rol van coach. Technisch hebben we het allemaal wel rond. De uitdaging wordt hoe we efficiënter les kunnen geven. Wat de crisis betekent voor de kwaliteit van de opleiding, is niet goed te meten. Je kunt wel naar cijfers uit voorafgaande periodes of van vorige jaargangen kijken, maar dat is geen echte nulmeting. De enige graadmeter is wat de studenten straks in de praktijk bereiken, en dat kun je niet voorspellen.”

Dit artikel is geschreven vóór de regering op 6 mei bekendmaakte de coronamaatregelen te gaan versoepelen.

Een student nam deel aan een vergadering terwijl hij rondreed op de trekker - foto: PxHere.

Stage lopen op een kinderboerderij was er tijdens de coronacrisis niet bij - foto: PxHere.

Ook veel tuincentra waren gesloten, waardoor studenten geen stage konden lopen - foto: PxHere.


commentaar

Waarbij er bij economen en op de finan-ciële beurzen al een langere tijd over een aankomende crisis werd gespro-ken, hadden we deze pandemie niet zien aankomen. Een ver van ons bed show werd binnen drie maanden het thema waar we elke dag, de hele dag, mee geconfronteerd worden. Wanneer het overwaait, weten we niet. Wanneer er een einde aan komt, ook dat is onze-ker.

Een ding weten we wel zeker: het leven is onzeker. Een geruststelling; dit is van toepassing op ons hele leven, morgen kan het over zijn. Dat we ons graag wil-len verzekeren van de situatie waar we ons prettig bij voelen, dat is gelukkig heel menselijk, vandaar ook dat veran-dering een van de moeilijker factoren in ons leven is.

Je kent het vast nog wel: die goede oude platenspeler, de LP-speler. Als je deze soms even pauzeerde, stopte hij abrupt. Als je dan weer op start druk-te begon hij langzaam weer te spelen, maar het duurde even tot hij weer op het juiste niveau kwam, daarna kwam er weer een prachtig geluid uit.

Vergelijkbaar met de situatie van van-daag de dag? Hopelijk mogen we dit te-rugzien in onze samenleving. Veel be-richtgeving dezer dagen is gefocust op de minder prettige zaken, maar bij onze leden hoor ik toch ook veel optimisme. Waar er in de supermarkt wordt geham-sterd, wordt dit ook gedaan binnen de maakindustrie, materialen worden op voorraad gelegd. Dat betekent veel or-ders. Voor deze situatie was de lever-

tijd op veel materialen al lang en nu nog langer. Waarbij ik ook geluiden hoor over een ‘iets mindere’ periode, ook niet erg, want ‘dan kunnen we daarna weer normaal leveren’.

Binnen de proceswereld speelt de olie-prijs natuurlijk een grote rol. Geld toe krijgen voor een vat olie, wie had dat ooit verwacht? Nu stond deze prijs al eerder onder druk en hebben veel leden gewerkt aan het verbreden van hun marken. Velen hebben klanten en af-zetmarkten gevonden waar zij eerder minder aan leverden. Deze ontwikke-ling komt vandaag de dag erg goed uit. Een voorbeeld hiervan is de voedings-middelenindustrie, waar we in Neder-land groot in zijn, en daarnaast ook de waterwereld.

‘Fight, Flight or Freeze’: ieder kiest z’n eigen weg. Waar de een vastloopt bij de gedachten dat hij morgen geen werk meer heeft, zie je de ander met passie en een ongelofelijke drive, de situatie aangrijpen om nieuwe mogelijkheden op te pakken. Spannend, dat is het ze-ker, en ook hier speelt onzekerheid een grote rol. Maar het is vandaag de dag, juist de situatie waarin je zaken mag uitproberen, waarbij nieuwe mogelijk-heden ontstaan, waarbij je fouten mag maken, waarbij je het even niet meer mag weten, waarbij je anders mag doen als anders, waarbij je zaken mag oppakken die al jaren zijn blijven lig-gen. Waarbij je mag innoveren, ontdek-ken en vooral: elkaar mag helpen!

Laten we samen vechten voor een ge-zonde en mooie toekomst!

De coronacrisis: het is een situatie waarin ik nog nooit heb gezeten en velen met mij. Gaan we over een aantal maanden weer op de oude voet verder? Zo lekker als het voor maart 2020 verliep? Goed bezochte evenementen, met mooie seminarprogramma’s. FHI-leden die voor de komende periode vol zaten betreft aangenomen werk en goed gevulde orderportefeuilles, ook dat was de situatie van voor maart 2020. Ronald ten Boden

‘Fight, Flight or Freeze’

FHI

FHI GENIET EXCLUSIEVE GASTVRIJHEID IN AUTOMATIE | PMA. DE VERANTWOORDING VOOR DE GEPUBLICEERDE KOPIJ OP DEZE PAGINA LIGT BIJ FHI.

Ronald ten Boden, Branchemanager FHI Industriële Elektronica.


Hoe word je Maintenance Manager of the Year?Die vraag is het afgelopen jaar het meeste aan mij gesteld. In 2018 had ik mijn deeltijd Master of Operations and Supply Chain Management afgerond, waarbij ik voor mijn afstudeeropdracht onderzoek deed naar het optimale vervangingsmoment van installaties. De master is gericht op het optimaliseren over de gehele waardeketen, wat voor mij een logische aanvulling was op de functie die ik vervul. Ik ben binnen de Divisie Infra van Croonwolter&dros verantwoordelijk voor de Asset Management afdeling. De resultaten van mijn onderzoek mocht ik presenteren op het World Class Maintenance jaarevent, waardoor ik al goed aan mijn ‘naamsbekendheid’ had gewerkt. Daarna heeft een aantal mensen mij opgegeven als kandidaat voor de verkiezing Maintenance Manager of the Year, die door het iMaintain platform en de NVDO wordt georganiseerd. Uiteindelijk word je door een jury beoordeeld op alle vlakken van het House of Excellent Maintenance van Tim Zaal, en wint degene met de hoogste score. Onder andere door mijn doorvertaling van onderhoud naar Asset Management mocht ik de beker mee naar huis nemen.

De balans binnen Asset ManagementMaar wat is dan precies Asset Management. Ik merk dat daar in de praktijk best veel onduidelijkheid over bestaat. Ik vertaal het altijd naar de optimale balans tussen kosten, risico’s en prestaties over de levensduur van je assets. Ik wil dat een tunnel zo beschikbaar mogelijk is, met beheerste risico’s en minimale levensduurkosten. Om dit te bereiken, moet je beslissingen nemen. In de ontwerpfase bijvoorbeeld welke component je toepast, in de maintenance fase wanneer je welk onderhoud gaat uitvoeren. Die beslissingen worden betrouwbaarder als ze in gezamenlijkheid worden genomen, dus als verschillende experts van verschillende afdelingen zijn betrokken. Daarnaast moet er één versie van de waarheid (data!) zijn waarop een beslissing wordt gebaseerd. Hierdoor staat binnen onze organisatie de medewerker centraal, waarbij we een cultuur nastreven van brengen en halen.

Technici zijn schaarsNu is het vandaag de dag alleen niet vanzelfsprekend dat je altijd direct over de juiste experts kunt beschikken. De afgelopen jaren zijn vele nieuwsberichten verschenen met titels als: ‘Tekorten in techniek blijven groot, bedrijven werven vaker in het buitenland’ en ‘Aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt leidt tot grote problemen’. Ook in de installatiebranche zijn die tekorten groot. Om het tekort aan technische vakmensen aan te pakken, zijn bijvoorbeeld afspraken gemaakt om de technische sectoren aantrekkelijker te maken voor jongeren. Binnen Croonwolter&dros is de krapte op de arbeidsmarkt aanleiding voor twee strategieën: (i) slimmer werken en (ii) zorgen dat we het huidige personeel behouden.

Slimmer werkenMaar hoe werk je nou slimmer? Ook dat hebben we weer in twee onderdelen opgesplitst: (i) standaardiseren en (ii) eff iciënter werken met behulp van smart maintenance. Op smart maintenance wil ik graag iets dieper ingaan. Door de vierde industriële revolutie die momenteel gaande is, wordt alles met elkaar verbonden. Het uiteindelijke doel van smart maintenance is voor ons 100% voorspelbaar onderhoud, oftewel alleen onderhoud uitvoeren op het moment dat dit nodig is. Belangrijk bij de hele vierde industriële revolutie - maar ook voor smart maintenance - is data. Wij zien de weg naar smart maintenance in drie stappen. We moeten zorgen dat we onze assets monitoren, zodat er überhaupt data is. Die data moet vervolgens worden geanalyseerd, zodat dit ons inzichten geeft. En met die inzichten kunnen we gezamenlijk om tafel om betere beslissingen te nemen. Binnen het monitoren en analyseren zijn verschillende ‘volwassenheidsniveaus’. Daarnaast denk ik dat deze ontwikkeling niet alleen een technologische ontwikkeling is, onze gehele organisatie en de mensen daarin zullen moeten meebewegen om 100% voorspelbaar onderhoud mogelijk te maken.

Op 19 september vorig jaar organiseerde Automatie | PMA het evenement Maintaining the Engineer. Toen Janet Kooren me benaderde met de vraag of ik een bijdrage wilde leveren vanuit mijn Maintenance Manager of the Year titel, twijfelde ik geen moment. Ik roep namelijk al jaren dat onze medewerkers de meest belangrijke en waardevolle assets van ons bedrijf Croonwolter&dros zijn. Daarnaast vind ik het een uitdaging mijn kennis te blijven verbreden en was deze presentatie een goed excuus om wat dieper in de materie te duiken. Ik neem jullie graag op hoofdlijnen mee door mijn presentatie. Celeste Martens

De engineer is ons meest waardevolle asset

COLUMN


COLUMN

Aandacht maakt alles mooierIk kom nu aan bi j misschien wel het belang r i jk ste onderdeel, hoe zorgen we ervoor dat we ons huidige perso-neel behouden? Binnen Croonwolter&dros is dit een van onze strategische pijlers. We zien dat aandacht in zijn algemeenheid super belangrijk is. In onze cultuur streven we dan ook een brengen haalprincipe na, van bijvoorbeeld aandacht, hulp en feedback tussen jezelf en je collega’s. Oprecht luisteren, meedenken en elkaar - ook ongevraagd -

helpen, dat soort dingen. Ook kijken we naar de toekomst en proberen we een beeld te vormen van de kennis en competenties waarover de engineer van de toekomst zou moeten beschikken. Het World Economic Forum heeft daar een leuk rapport over geschreven, waarin onder andere de 21st century skills zijn beschreven. Wij passen daar onze opleidingen op aan, zodat al onze medewerkers hun leven lang blijven leren. Zoals Albert Einstein al schreef: ‘Once you stop learning you start dying’.

Foto

: Lau

ra v

an d

er L

ind

e.


De ontwikkeling bij veel technische bedrijven heeft inmiddels verschillende fases doorlopen. En nu staan ze voor de vraag: Waarmee onderscheid je je eigenlijk nog? Waarmee kun je de eindklant nóg meer bieden en waar zit die in deze tijd nou echt nog op te wachten? Volgens sommige bedrijven - vaak echt wel grote spelers in de markt - is dat servitization. Niet te verwarren met service die een klant ontvangt als hij een oplossing heeft gekocht en er mag nog wat aan gesleuteld worden na levering. Nee, ser vitization draait een heel denkproces om. Wil de klant de technische oplossing, of wil de

Je kon het afgelopen jaar bijna geen vakblad openslaan of het woord kwam wel voorbij. Servitization. Volgens sommigen van ons niet meer dan een buzzwoord. Maar Willem de Vries van STEM Industrial Marketing Centre kijkt daar anders naar. “Ja, als we niet uitkijken, wordt het een buzzwoord. Dus hoog tijd om eens uiteen te zetten wat het eigenlijk inhoudt.”

Janet Kooren

Vliegen of stilstaan

SERVITIZATION

Servitization en marktgerichtheid

klant het resultaat? Met andere woorden, is men erbij gebaat om een machine te kopen, of een gespecificeerde output af te nemen? En precies dat is dan servitization. Als klant koop ik een dienst, een resultaat. Niet een machine, software of een oplossing die dat resultaat of die dienst oplevert.

De belangrijkste drijf veer is onderscheidend vermogen creëren. Want technologie an sich is nog maar zelden echt onderscheidend. Wat wel onderscheidend is, is wat je ermee doet. Markt en klantgericht. Om helemaal terug te gaan naar


SERVITIZATION

de vraag van de klant. Wat heeft die nodig. Een extreem voorbeeld dat breed wordt gebruikt om het principe te duiden is het voorbeeld van het gat in de muur. Verkoop je een boor om een gat mee in de muur te maken, of verkoop je het gat? Vaak is personeelsgebrek dan ook een belangrijk argument voor de klant om op basis van servitization een dienst af te nemen.

Gat of boorServitization is het integraal aanbieden van een gat in de muur. Er wordt geen boor verkocht maar ter beschikking gesteld om het gat in de muur te maken. Of het gat wordt zelfs al geboord door de aanbieder. Denk ook aan een productiemachine in de voedingsmiddelenindustrie. Die wordt door de producent van die machine bij de voedings-middelenproducent geïnstalleerd, onderhouden, gerepareerd waar nodig en aan het eind van het contract of de levensduur teruggenomen. Het heeft wat weg van een leaseconstructie maar er zijn zeker ook verschillen.

We blijven even bij de machines: op het hoogste niveau van de ladder van servitization zorgt de machineproducent ervoor dat deze in het gebruik optimaal presteert. De machineleverancier kan de machine waarschijnlijk beter optimaal afstemmen. Datatechnologie, ICT-verbindingen en het Internet of Things maken dit mogelijk. De partij die de machine inzet bij zijn productie, betaalt alleen voor het gebruik ervan. En natuurlijk zit in die prijs per uur of eenheid product het onderhoud, reparatie, afschrijving en de initiële kosten voor het maken van de machine verdisconteerd. Evenals de marge voor de producent van de machine.

Rolls RoyceEen goed voorbeeld is Rolls Royce die inmiddels 60% van haar omzet in vliegtuigmotoren uit ‘servitization’ haalt. Rolls Royce weet op afstand en zelfs als een vliegtuig onderweg is, te bepalen of een motor extra onderhoud nodig heeft. Men weet op basis van de bedrijfsuren en sensordata heel nauwkeurig te bepalen wanneer onderhoud nodig is en wanneer dat dan uitgevoerd moet worden, om zo een maximale inzetbaarheid van het vliegtuig te garanderen. En laat dat nu precies aan-sluiten bij het businessmodel van een vliegmaatschappij: die willen maximaal mogelijke inzet van hun vliegtuigen.

Een vliegmaatschappij wil niet per se eigenaar zijn van de motoren - of wellicht zelfs het hele vliegtuig. Vliegmaat-schappijen hebben immers verstand van vliegen en hoe je de bezettingsgraad van een toestel moet optimaliseren en wat daarbij allemaal komt kijken voor het vluchtplan. Dat is hun corebusiness. De zorg voor de werking van de motoren is dan ook niet hun kerntaak. En ook wel logisch dat je dat aan de expert - de bouwer zelf - overlaat. Die heeft in de nieuwe taakverdeling bovendien weer een belang bij die optimale inzetbaarheid van de motoren: immers ze worden afgerekend op de vlieguren. Dus hoe vaker een kist in de lucht is, des temeer verdient Rolls Royce van haar investeringen terug.


SERVITIZATION

Een voorbeeld nog dichter bij huis levert Philips. Philips Healthcare behaalt al meer dan 30% van haar omzet door MRI-scanners niet meer te verkopen maar als dienst aan ziekenhuizen aan te bieden. Inclusief training, de overname van het volledige inkoopproces van de MRI-afdeling en de zorgen en inspanning voor het vlekkeloos verlopen van dit proces helemaal uit handen te nemen. Alle moderne technologie vraagt om expertise die klanten zelf niet hebben of zelfs wíllen hebben. De leverancier heeft de kennis. En met nieuwe businessmodellen zorgt die ervoor dat er ook geen sprake meer is van spanning tussen capex en opex, investerings- en operationele kosten.

Altijd win-winZelfs in de huidige omstandigheden is waarschijnlijk iedereen beter af met een servitizationconstructie. Zonder de clausules haarf ijn te kennen, kunnen we stellen dat Rolls Royce bij een eventueel faillissement van een vliegmaatschappij haar motoren in eigendom behoudt. Tegen een nieuwe eigenaar kan men zeggen: Behoudt het contract of koop zelfs nieuwe motoren. Wat in de huidige toeleversituatie nog niet zo eenvoudig zal zijn. In beide gevallen is de investering van Rolls Royce niet verloren. Gaat men weer vliegen, dan zijn er direct weer contracturen te factureren, terwijl nieuwe aankopen wellicht voor langere tijd worden uitgesteld. Aan de kant van de vliegmaatschappij zijn de voordelen ook evident. Er wordt niet gevlogen, er hoeft geen onderhoudspersoneel stand-by te staan, er zijn geen afschrijvingskosten.

Weten wat de klant nodig heeftMaar voordat je servitizationmodellen kunt invoeren, moet je wel eerst goed weten wat de klant nodig heeft. Wat de klant - en zelfs de klant van de klant - belangrijk vindt, waar men nou écht behoefte aan heeft. De vraag achter de vraag achterhalen, zogezegd. In het geval van de vliegmaatschappij is de klant van de klant de passagier die graag op tijd en veilig wil vertrekken en aankomen, waaronder bijvoorbeeld afspraken met familie, of een vergadering kunnen liggen. Rolls Royce draagt daar zorg voor door de motoren optimaal beschikbaar te houden en te monitoren.

Die inspanning die dat vraagt, wordt weer terugverdiend doordat het bedrijf wordt afgerekend op de vlieguren. Oftewel: Rolls Royce is zelf ook gebaat bij zo min mogelijk stilstand uren. Hetzelfde geldt in het voorbeeld van de machinebouwer van de machine voor de voedingsmiddelenproducent: zeker als die op eenheid product wordt afgerekend. En wat wil de consument die die voedingsmiddelen afneemt? Dat weten wordt ineens ook belangrijk voor de bouwer.

Weten waar de klant - of de klant van de klant van de klant et cetera - behoefte aan heeft, is de kern van het vakgebied marketing. Des te beter een organisatie dat weet en ook binnen haar organisatie die informatie intern weet te delen en tussen de oren weet te krijgen van haar medewerkers, des te marktgerichter een organisatie in staat is te opereren. Oftewel: hoe beter die organisatie op de behoeften van haar directe en indirecte afnemers weet in te spelen en daarop weet te acteren.

De mate van marktgerichtheid, of marktoriëntatie, is te meten. Uit een onderzoek van onder meer Kohli en Jaworski (1990) is vastgesteld welke elementen daarin een rol spelen:1. Verkrijgen van informatie: hoe en hoe goed verkrijgt een

organisatie informatie over afnemers, afnemersmarkten en de concurrentie? Dit geldt ook voor markten die men zou willen bedienen.

2. Verspreiden van informatie: hoe en hoe goed wordt informatie over klanten, de markt en concurrentie gedeeld in de organisatie?

3. Reactievermogen/Responsiveness: hoe en hoe goed is een organisatie in staat om te reageren op veranderende omstandigheden bij klanten en/of in markten en haar concurrenten.

Wil je zelf meten in welke mate jouw organisatie op dit moment marktgericht is? En daarbij als uitkomst zien welke competenties je nodig hebt om de stap naar servitization te kunnen maken? Dan heeft STEM een interessante scan voor je. Via https://bit.ly/stem-servitization-scan kun je die gratis uitvoeren.


Veel mensen werken vanuit huis en dan is een snelle internetverbinding belangrijk om je werk goed te kunnen doen. Een goede internetverbinding is niet alleen belangrijk voor het thuis-werken, ook de betrouwbaarheid van de verbinding kan essentieel zijn voor bijvoorbeeld brand-, inbraak- en zorg-alarmen die via internet werken. Hier-voor is het essentieel dat alarmsignalen te allen tijde de alarmcentrale bereiken, ook als het vaste internet en de stroom uitvallen. Hoe leg je snel en betrouw-baar internet in woningen en gebouwen aan? Dit vraagt om een passende tele-com(internet)infrastructuur in en om de woning.

Een snelle en betrouwbare verbinding met internet, in en om de woning, wordt steeds belangrijker in het dagelijkse leven. Dit vraagt om een passende tele-com(internet)infrastructuur in en om de woning. Om aan te sluiten bij de laat-ste ontwikkelingen is NTA 8055 daarom herzien.

In diverse marktsectoren verloopt een groot aantal diensten via internet.

Neder landse Technische Afspraak (NTA) 8055 speelt in op het toene-mende gebruik van beeldbellen en streamingdiensten voor muziek, tv en video. Daarnaast gaat deze NTA in op sectorspecif ieke service-eisen. Voor bijvoorbeeld brand-, inbraak- en zorg-alarmering is het essentieel dat alarm-signalen te allen tijde de alarmcentrale bereiken, ook als het vaste internet en de stroom uitvallen.

Installateurs en monteurs Deze NTA over ‘internet in woningen en gebouwen’ is vooral bedoeld voor installateurs en monteurs van telecom-bedrijven, die netwerken aanleggen in woningen. Door te werken vanuit één technische standaard, is het mogelijk om verschillende technische oplossin-gen beter op elkaar te laten aanslui-ten. Denk aan tv, telefonie, computer, inbraak- en toegangsbeveiliging en eHealth-toepassingen.

Houvast visuele inspecties, metingen en testscenario’sNTA 8055 biedt installateurs onder andere houvast bij visuele inspecties,

Ondanks de Coronacrisis, waar we allemaal mee te maken hebben, is het gelukt om als NEN-taakgroep de NTA8055 ‘Internet in woningen en gebouwen’ te updaten.

Herziening afspraken rond internet in woningen en gebouwen

het uitvoeren van metingen en test-scenario’s. Zo wordt uitgelegd wel-ke software en hardware nodig is voor het meten van de internetsnelheid en het testen van de betrouwbaarheid van de verbinding. Installatiekaarten geven installateurs een overzicht van moge lijke voorzieningen in een woning. Daarnaast bevat NTA 8055 handige woningplattegronden, die schematisch de aanleg beschrijven van aansluit-punten van data- en CATV-leidingen en ‘access points’ voor draadloze data.

AanleidingDe eerste versie van NTA 8055 is in 2018 gepubliceerd en is nu al herzien om beter aan te sluiten bij de behoef-ten van de groeiende groep gebruikers van sociale alarmering. Daarnaast is er behoefte aan meer duidelijkheid over wie er verantwoordelijk is voor de net-werkapparatuur binnen het huis.

Initiatiefnemers voor de herziening van NTA 8055:2018 zijn Techniek Nederland, KPN, Vodafone, Ziggo en WDTM.

NEN

NEN GENIET EXCLUSIEVE GASTVRIJHEID IN AUTOMATIE | PMA .DE VERANTWOORDING VOOR DE GEPUBLICEERDE KOPIJ OP DEZE PAGINA LIGT BIJ NEN.


Maar wat betekent het om een f lexibele fabrikant te zijn? Flexibiliteit heeft te maken met de snelheid van aanpassing. Het gaat om een vloeiend proces, dat begint met het constateren van een behoefte tot aan de oplevering van een nieuw concept; van de beslissing om iets de doen naar de daadwerkelijke implementatie van de oplossing. Echte f lexibiliteit stelt fabrikanten in staat om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen in hun markt en vervangt starre en statische bedrijfsmodellen door nieuwe manieren van aansturing en een reactievermogen die tot voor kort niet mogelijk waren.

Flexibiliteit gaat over veel meer dan alleen maar technologie. Technologie is weliswaar de kern van de transformatie en zij is er de oorzaak van dat er steeds weer nieuwe manieren van innoveren ontstaan. Maar technologie alleen kan veran-deringen niet snel genoeg teweegbrengen. De steun van een flexibel organisatorisch kader is noodzakelijk. Daarom moeten bedrijven verder kijken dan bouten en moeren, om de gebieden te identificeren die een flexibele bedrijfsvoering in hun organisatie mogelijk maken.

Beter inzicht krijgenOm een begin te maken met het creëren van f lexibiliteit, moeten bedrijven in kaart brengen wat potentiële barrières en knelpunten zijn. Daarvoor is het noodzakelijk dat elk onderdeel dat bijdraagt aan de manier waarop je aan de behoeften van de markt tegemoetkomt, uitgebreid beoor-deelt. Een dergelijk overzicht maakt het niet alleen mogelijk om problemen op te lossen, maar ook om de beschikbare middelen beter toe te wijzen voor een voortdurende verbete-ring van de organisatie.

Bij de samenwerking met onze klanten beginnen we normaal gesproken met de volgende gebieden:

TechnologieOp technisch niveau kan een grotere f lexibiliteit worden gevonden door intelligente systemen te omarmen. Al decennialang werd de productie gebaseerd op statische, niet-verbonden productielijnen die vaak door logge operationele technologie (OT-)systemen werden bestuurd.

Nu, in het tijdperk van de digitalisering, kunnen fabrikanten OT-systemen integreren met IT om mogelijkheden te creëren voor gegevensverzameling en -analyse, tot in de kleinste details. Deze analyse van de technologie kan worden gebruikt om de operaties aan te passen en te verfijnen, tot een automatische feedbackloop als de systemen eenmaal in gebruik genomen zijn.

VaardighedenEen van de meest fatale fouten die een fabrikant kan maken, is dat hij zo gefocust is op de technologie dat hij zich niet bewust is van de menselijke aspecten. Geschoolde operators, ingenieurs en analisten zijn slechts een deel van het personeel dat nodig is voor een flexibele productie. Maar hoogwaardige kennis komt minder goed tot zijn recht als je personeel niet in staat is om daadwerkelijk van die kennis gebruik te maken. Specialisatie en commitment aan verdere (bij )scholing ondersteunen een f lexibele aanpak, door ervoor te zorgen dat technologische veranderingen gelijke tred houden met de beschikbare middelen.

Commitment van het managementHet creëren van flexibiliteit gaat ook over besluitvormings-processen. De beslissing om een nieuw product te produceren om in te spelen op nieuwe wensen van de klant of om een voorheen rendabele productlijn op te heffen in reactie op evidente verschuivingen in de markt, moet snel en in overleg genomen worden. Als het management - bij voorkeur met

Veel fabrikanten streven doelbewust naar flexibiliteit. En dat is niet voor niets. In alle sectoren zijn juist de productiebedrijven die erin geslaagd zijn om een flexibel businessmodel op te zetten marktleiders geworden. Denk bijvoorbeeld aan Amazon en Alibaba, die de klantervaring compleet vernieuwd hebben, of aan de autofabrikanten die als eerste hun producten in verband met de regelgeving voor het verlagen van de CO

2-uitstoot hebben aangepast. Flexibiliteit is noodzakelijk in een tijdperk met veel nieuwe ontwikkelingen en snel wisselende marktomstandigheden. Paolo Butti, Rockwell

Flexibiliteit randvoorwaardevoor succesvolle productiebedrijven

MARKT


MARKT

een brede vertegenwoordiging van alle bedrijfsonderdelen - de beslissingen actief ondersteunt, en ze gebaseerd zijn op een duidelijke strategie, is de kans op succes van een innovatieproject veel groter.

Gebruiksmodellen Een van de meest opvallende zakelijke trends van het afgelopen decennium is de verschuiving naar gebruiks-modellen op basis van abonnementen. We hebben dit gezien bij de apps en online diensten die we gebruiken, en nu zien we dat datzelfde model ook wordt toegepast op traditionele kapitaalintensieve gebieden. Het bezit van fysieke machines heeft enorme consequenties en maakt de fabrikant daarvan tijdens de hele levenscyclus afhankelijk. Vanwege de flexibi-liteit kiezen fabrikanten steeds vaker voor een Machine-as-a-Service-model, dat kan helpen om de operationele kosten te verlagen. Daardoor is er meer financiële ruimte om productie-faciliteiten aan te passen of te verbeteren als er zich nieuwe mogelijkheden in de markt voordoen.

Kennis van de marktTot slot richten we ons op de kennis van de klant. Traditioneel wordt marketing in veel organisaties gezien als een afzonder-lijke functie, die verantwoordelijk is voor het verhogen van de verkoop zonder directe betrokkenheid bij de ontwikkeling van een product. Die aanpak is niet langer werkzaam. Om de markt een stap voor te zijn, moeten verkoop en marketing tegenwoordig direct aan de productie gekoppeld worden. Door te begrijpen wie de klant is, wat hij (nu) wil en hoe hij producten geleverd wil hebben, kan de productie voortdurend worden aangepast om aan die wensen te voldoen. Dit geldt niet alleen voor productkenmerken en kwaliteit, maar strekt zich ook uit tot ethische en duurzame kwesties, die steeds belangrijker worden voor de klant.

Live gaan, snel schalenHet aanpakken van inflexibiliteit op elk van deze belangrijke onderdelen, helpt om een solide basis te creëren waarop verder kan worden gebouwd. Wij helpen onze klanten om elk van deze onderdelen in hun eigen bedrijf kritisch te beoor-delen en met voorstellen voor verbeteringen te komen.

Met behulp van een breed netwerk van partners helpen wij de klant vervolgens bij het ontwerpen en realiseren van een Proof of Concept, waardoor onze klanten het idee in een live-omgeving kunnen testen. Normaal gesproken zijn daarvoor investeringen vooraf nodig en voldoende middelen om de nieuwe activiteiten gedurende enkele maanden uit te voeren en de prestaties te volgen.

Zodra de effectiviteit van het concept is aangetoond en er complementaire processen rond de productielijnen zijn opgezet, helpen wij onze klanten met het opschalen naar volledige productie.

Flexibel door ontwerpBij het inrichten van productieomgevingen in een slimmer, meer klantgericht tijdperk, is flexibiliteit zowel een mentaliteit als een tastbaar middel om de productie te coördineren.

Om zich aan te passen aan de gewijzigde marktomstandig-heden, zowel waar het gaat om schoksgewijze veranderingen op korte termijn als om ontwikkelingen op de lange termijn, mag men zich niet vastklampen aan werkwijzen en investe-ringen uit het verleden. We moeten bereid zijn het nieuwe te omarmen, om daarvan de vruchten te kunnen plukken. Dat betekent sneller bewegen - niet alleen op een concrete productielijn, maar ook als volledige organisatie.


Ik sprak met Michel Meijers, proces-instrumentatiespecialist bij Hitma, over de mogelijkheden ervan. Hitma is sinds 2009 distributeur van Schneider Electric voor de procesinstrumentatie-produc-ten in Nederland en België. Daarnaast is Hitma FASP (Factory Authorised Service Provider) wat betekent dat de service-medewerkers door Schneider Electric in hun fabriek getraind zijn.

Meijers: “IAN komt uit de VS, en is daar speciaal ontwikkeld voor draadloze toe-passingen in de procesindustrie. Het is een hybride netwerk van bluetooth en WirelessHART (WHart). We leveren een complete oplossing voor draadloze mo-nitoring van procesinstallaties.”

Centrale collectie van data Centraal in IAN is de WCC10 ‘Wireless Central Concentrator’. Eén CC commu-niceert draadloos met maximaal acht veldinstrumenten - ‘End Nodes’ - via Bluetooth Low Energy (BLE). Deze vari-ant van bluetooth, die al enige jaren in consumentenproducten beschikbaar is, is speciaal ontwikkeld om zéér energie-zuinig te werken.

De door de CC verzamelde data van de veldinstrumenten gaat via WHart naar de gateway - en dan op de gebruikelijke manier via ethernet of RS485 naar een plc, DCS of SCADA-systeem. De veldin-strumenten kunnen circa vijftien meter afstand overbruggen naar de CC. Blue-tooth Low Energy vraagt heel weinig zendvermogen - 5 dBm = 3 mW - en samen met de lage referentie- cyclustijd van 16 seconden kan de batterij van een veldinstrument meer dan tien jaar mee. De CC heeft natuurlijk meer te doen, en moet grotere afstanden overbruggen. De WHart-interface heeft daarom een zendvermogen van 10 mW, dit geef t

een batterijlevensduur van 5+ jaar. De levensduur van deze batterijen is in bei-de producten zodanig lang, dat ze de le-vensduur van de apparatuur evenaart.

In het WHart-netwerk mogen natuur-lijk meerdere CC’s actief zijn, elk met een eigen groep veldinstrumenten, onderlinge afstand tussen CC’s is circa 50+ meter. De CC communiceert op de gebruikelijke manier met de gateway. Schneider levert zelf de gateway van Pepperl & Fuchs, maar dat mag ook een ander merk zijn.

Configuratie Uiteraard moet de CC wel weten wat z i jn veldins t r umenten z i jn . Deze moeten - zoals dat in bluetooth heet - ‘gepaard’ worden. Schneider heeft dit opgelost op een heel eenvoudige ma-nier, die geen extra software vereist. Het paren begint door de CC te active-ren, Schneider noemt dit een ‘push’ ac-tie. Dan beginnen leds op de CC te knip-peren. Activeer daarna het veldinstru-ment; hier beginnen dan ook leds te knipperen. Eerst is dit nog asynchroon,

Onlangs heeft Schneider Electric een nieuw type draadloos netwerk op de markt gebracht dat erg eenvoudig in gebruik is. Het heet ‘Instrument Area Network’ (IAN) en is bedoeld voor toepassingen in de procesindustrie.

Rob Hulsebos

Nieuw draadloos netwerk

maar zodra ze dit synchroon doen met de leds op de CC is het paarproces vol-tooid.

De CC kan via een wifi interface en een ‘administrative node’ - lees: laptop, smartphone of tablet met een brow-ser - geconfigureerd worden. De poll- cyclustijd, standaard zestien seconden, kan ingesteld worden in het bereik 1/8 .. 60 seconden. De wifi wordt automa-tisch ingeschakeld na een ‘push’ actie en schakelt na korte tijd ook weer auto-matisch uit. Via de browser kan dan de CC worden geconfigureerd, en status-informatie over de veldsensoren wor-den opgevraagd. Maar ook configureren over WHart zelf is mogelijk.

Schneider levert IAN-transmitters voor temperatuur, absolute druk, overdruk en verschildruk - DP flow en DP niveau. IAN wordt ingezet voor monitoring toe-passingen, dit is het gebied dat door de markt is geaccepteerd voor draadloze instrumentatie.

BUSKRONIEK


BUSKRONIEK

commentaar

VoordeelDe hybride architectuur van IAN maakt het makkelijker om veldinstrumen tatie in een WHart-netwerk op te nemen. Uiteraard heef t men in een plant te maken met metalen wanden of vloe-ren, piping en andere assets, waar-door er een ‘blind spot’ kan ontstaan - met geen of een heel zwak signaal. Het verplaatsen van het instrument gaat natuurlijk niet, en een externe antenne aanbrengen is ook niet altijd een op-lossing, ofwel het gebruiken van een draad voor het oplossen van een pro-bleem in een draadloos netwerk. Maar de CC hoeft niet gemonteerd te worden bij de veldinstrumentatie, maar kan tot vijf tien meter verderop, en/of hoger, staan. Kies voor een optimale bereik-baarheid van de CC in het WHart-net-werk. Dit geeft dus een kans om WHart te gaan gebruiken op locaties waar dat vroeger niet (overal) goed werk-te; de CC is het doorgeefluik van het signaal van en naar de veldinstrumen-tatie. Omdat de CC voor de instrumen-ten dichterbij staat dan de gateway, is de draadloze signaalsterkte ook hoger. Dit maakt het systeem ongevoelig voor stoorinvloeden van buitenaf.

Vervanging van pneumatiekMeijers: “We zien goede kansen voor draadloze netwerken in de proces-industrie waar nu nog pneumatische oplossingen zitten. Ja die worden nog steeds veel verkocht! Maar er komt toch een eind aan deze technologie. Bedrijven moeten dan gaan nadenken: gaan we over op 4..20 mA, of slaan we deze technologie over en gebruiken meteen een draadloos netwerk?

Uiteraard is 4..20 mA ook goed bruik-baar, maar het is niet goedkoop - de be-kabeling, infrastructuur, documentatie, engineering zijn vele malen hoger dan de kostprijs van een instrument. IAN kan hier een goede oplossing zijn. En geen zorgen over batterijlevensduur.”

De toekomstEr komen nog andere uitbreidingen voor IAN. De batterijlevensduur van de CC, nu 5+ jaar, wordt in een komende versie tien jaar. Dankzij BLE kunnen ook producten van andere leveranciers in een IAN-netwerk opgenomen worden. Daarnaast zou dit IAN-systeem onder-deel kunnen uitmaken van uitgebrei-der WAN-netwerk. Waarbij dit de draad-loze backbone van een plant zou kun-nen vervangen, zonder dat er iets aan de veldinstrumentatie gedaan hoeft te worden.


Eind maart publiceerde de Amerikaanse FBI - Federal Bureau of Investigation - een rapport over de ‘Kwampirs’ malware. De directe aanleiding hiervoor was de interesse van de hackers in de zorgsector, die op dit moment geen malware-aanvallen kan gebruiken. Maar Kwampirs richt zich ook op andere sectoren, ook in Nederland, met circa 2% van de wereldwijd bekende infecties. Rob Hulsebos

Informatie stelen

CYBERKRONIEK


CYBERKRONIEK

Kwampirs wil geen geld, maar infor-matie. Het klinkt bijna verfrissend, de meeste moderne malware - ransom-ware - wil namelijk bitcoins. Maar deze malware houdt zich bezig met bedrijfs-spionage. Informatie over producten, orders, klanten, financiële informatie, broncodes, documentatie, et cetera, alles wat een concurrent kan helpen. Fysieke spionage is daarvoor steeds minder nodig. Met speciaal ontwik-kelde malware, de zogenaamde ‘info stealers’, kan automatisch gezocht worden naar voor de hackers interes-sante bestanden, die dan opgestuurd kunnen worden naar buiten. Meestal is dit een anonieme buitenlandse ser-ver, onbereikbaar voor de autoriteiten. Met encryptie is niet te zien wat er in de bestanden staat.

Wat doet Kwampirs?Als Kwampirs op een netwerk binnen-komt, gaat het zichzelf eerst versprei-den en installeren. Vervolgens zoekt het contact met zijn makers; daarna komt de feitelijke malware binnen. Wat er dan precies komt, hangt af van het bedrijf. De malware is heel modulair opgezet; afhankelijk van het doelwit worden andere modules gedownload.

Kwampirs is geduldig, het is geen ‘hit and run’ malware. Het inf iltreert een netwerk, en communiceert eenmaal daags naar buiten, wachtend op up-dates. De lage communicatiefrequen-tie maakt dat het onder de radar blijft van veel detectietools; er zijn bedrijven bekend die het drie jaar in huis hadden, voordat het werd gedetecteerd.

In het FBI-rapport wordt Kwampirs als een gevaar gezien voor de medi-

sche sector, maar het is ook bekend dat er interesse is in energiebedrijven, ingenieursbureaus en sof twareleve-ranciers. Het gebruikt dan (software) producten van die leveranciers om mee te liften naar klanten. Dit is een effec-tieve methode om binnen te komen, meelopen met software die als ‘te ver-trouwen’ wordt gezien. Dit heet ook wel een ‘supply chain attack’.

Verschillen met andere malwaresEr is een groot verschil tussen info- stelende malware en andere vormen van malware zoals ‘ransomware’ en ‘wipers’. De wipers wissen harde schij-ven en/of f irmwares in embedded apparaten, zodat die daarna helemaal niet meer werken, mogelijk zelfs ge-heel vervangen moeten worden omdat herinstallatie van software niet eens mogelijk is. Ransomware is er alleen om je geld af te troggelen, zoals de universiteit van Maastricht eind 2019 ontdekte. Systemen zijn dan ook gedu-rende langere tijd niet operabel.

Info-stelers gaan juist zo onopvallend mogelijk te werk. Dat wil niet zeggen dat een bedrijf geen schade lijdt; die is echter alleen onzichtbaar. Alle sys-temen draaien normaal, het netwerk functioneert, er is geen hoge - opval-lende - CPU-belasting, er is geen opval-lend extra netwerkverkeer, et cetera. Dit maakt dat info-stelers vaak heel erg lang in een bedrijf actief kunnen zijn, in sommige gevallen zelfs jaren achter-een. De bestanden gaan mee op back-ups, en worden dan gezien als deel van wat normaal op een systeem aan-wezig moet zijn - ‘vorig jaar hadden we dit ook al’. Dus het opschonen van een

systeem vanuit een back-up heeft dus vaak geen enkel effect.

DetectieDe reden dat info-stelers toch nog wel eens ontdekt worden is: toeval. Een netwerkbeheerder ziet een keer wat uitgaand netwerkverkeer - van het bedrijf intern naar een server ergens op internet, vindt het verdacht, en zoekt dan verder uit wat dit is. Maar dit is natuurlijk geen effectieve maatregel, per dag gaat er zoveel netwerkverkeer rond, dat visuele inspectie niet effectief is.

Uitgaande netwerkverbindingen moe-ten daarom door een firewall gecontro-leerd worden: naar wie gaat welke in-formatie? Bekend is dat malware graag gebruikt wordt van domeinen met de landcode ‘tk’, Tokelau, een eiland aan de andere kant van de wereld. Domei-nen kunnen hier gratis worden verkre-gen, en hackers maken er dus graag gebruik van. De populariteit van .tk is zo hoog, dat uitgaand netwerkverkeer naar alles dat op .tk eindigt al reden genoeg is voor alarm.

Antivirussoftware kan oudere versies van Kwampirs wel herkennen, maar in de loop der tijd zijn diverse nieuwe varianten verschenen. Het heeft dus geen zin om te controleren op oude ver-sies van Kwampirs die in eerdere cam-pagnes gebruikt zijn. In het FBI-rapport staan diverse generieke technieken genoemd die wel gebruikt kunnen wor-den.

Doel?Tot nu toe is onbekend wat het eigen-lijke doel van Kwampirs is. Financieel gewin is het niet, er wordt geen direc-te schade toegebracht. Ook al bestaat ze enige tijd, de malware is nooit ver-vangen door nieuwere versies. Het lijkt erop alsof de hackers zich onzichtbaar en/of onschendbaar wanen. Reverse- engineering van de malware geeft aan dat er grote overeenkomsten zijn met malwares waarvan bekend is dat ze uit Iran komen. Misschien doet Kwam-pirs niets anders dan informatie stelen, omdat het gewoon staat te wachten om een keer serieus in actie te komen.

Kwampirs malware per sector.

46 HET IA-VAKBLAD VOOR NEDERLAND EN BELGIËAUTOMATIE | PMA 04/2020

COLOFON

ADVERTERENQR CODE

REDACTIEJACQUES

GELUK

HOOFDREDACTIEJANET

KOOREN

REDACTIEHAROLD VAN DEN

HAUTEN

REDACTIEBIANCA

SCHOLTEN

REDACTIELILIAN

VERMEER

EINDREDACTIEAB

MUILWIJK

REDACTIEROB

HULSEBOS

SALESERIK DE

JONG

HOOFDREDACTIELIAM VAN

KOERT

REDACTIEFRED

FRANSSEN

commentaar

RedactieraadIng. Peter van den Berg, Ing. Wil lem van der Bijl, André Braakman, Ron Deen, Fred Franssen, J a c q u e s G e l u k , H a r o l d v a n d e n H a u t e n , Ing. Rob Hulsebos, Ing. Liam van Koert, Janet Kooren, Ing. Peter Korsten, Ir. Hans Mosselman, ing. Mark Oosterveer, Ir.ing. Wim Oxenaar Eur. Erg., Ir. Paul Petersen, Rene Pruyn, Ing. Remco Rijsenbrij, Drs. Bianca Scholten, Ing. Ad Spijkers, Ing. Ron Verleun, Lilian Vermeer, Marc Vissers, Ing. Nick de With en Harm Woortmeijer.

Deelname van redactieraadleden aan het redactieraad-team is op persoonlijke titel.

UitgeverNiantec BVBezoekadres: Enthovenplein 1 (5e etage)2521 DA Den Haag | tel.: +31 (0)88 - 226 66 00Postadres: Postbus 19949 | 2500 CX Den Haagwebsite: www.automatie-pma.com

Uitgever Leo Vogels

Advertenties Erik de [email protected]. +31 (0)6 - 246 852 25

Advertenties [email protected] tel.: +31 (0)88 - 226 66 90

[email protected]

VormgevingContent Innovators, Den Haag

DrukVeldhuis Media, Raalte

[email protected]. +31 (0)88 - 226 66 22

Abonnementen kunnen iedere maand ingaan en worden jaarlijks automatisch verlengd. Opzeg gingen, uitsluitend schriftelijk, dienen uiterlijk twee maanden voor het einde van de abonnementsperiode in ons be-zit te zijn.

ISSN 0005-1128

AansprakelijkheidAan de inhoud van dit vaktijdschrift is veel aandacht besteed. Het is

echter mogelijk dat de inhoud van deze uitgave verouderd, incom-

pleet en/of incorrect is. Aan de inhoud hiervan kunnen dan ook geen

rechten worden ontleend. Vakbladen.com kan niet aansprakelijk wor-

den gehouden voor de directe alsook indirecte gevolgen van het ge-

bruik, op welke wijze dan ook, van de hierin aangeboden informatie.

Vakbladen.com geeft geen enkele garantie, noch aanvaardt enigerlei

aansprakelijkheid met betrekking tot de inhoud, data, adviezen, ver-

klaringen, producten of ander materiaal in het vaktijdschrif t. Over-

name van artikelen uit deze uitgave is uitsluitend toegestaan met

bronvermelding en na toestemming van de uitgever van Vakbladen.

com Alle regels met betrekking tot de Nederlandse intellec tuele

eigendomsrechten zijn van toepassing.

www.industriepers.nl

Netwerk voor PR en pers in de industrie● Kennis delen en verbreden● Contacten leggen en onderhouden● Informati e vergaren en uitwisselen

Gemakkelijk aansluiten en compact inbouwen

De nieuwe serie servo-aandrijvingen CMMT-AS en servomotoren EMMT-AS zijn makkelijk in te zetten voor zowel dynamische bewegingen als nauwkeurige positionering. Aan te sturen via o.a. EtherCAT, Profi net, Ethernet/IP en Modbus/TCP

www.festo.com

Your motionpneumatic | electric | Our solution

en compact inbouwen

Servosysteem

Vliegen of stilstaan Waardevolste asset Cloud crisisbestendig · 2020-05-26 · Open Process...

Documents

Transcript of Vliegen of stilstaan Waardevolste asset Cloud crisisbestendig · 2020-05-26 · Open Process...