1 Zorg voor kwetsbare ouderen 2 Lokale coalities3 Programma ‘Kwetsbare Ouderen’3 Ouderenzorg in de huisartsenpraktijk5 De drempels slopen6 Vallen - stille epidemie7 Welbevinden van ouderen moet

voorop staan8 Actief 2012

Nr. 17, december 2011

Zorg voor kwetsbare ouderenIn VitaValley verband spreken we de laatste tijd veel over kwetsbare ouderen. We leren stap voor stap wat kwetsbaar-heid inhoudt, hoe je het kunt meten en wat voor een soort zorg je moet geven. Voor mij sprongen er toch wel twee dingen uit.

Als eerste, kwetsbaarheid heeft te maken met een fragiel evenwicht van het somatisch en psycho-sociaal functioneren van de patiënt. Dit evenwicht kan gemakkelijk verstoord worden door een life event en ook door een medische ingreep. Bij elke medische interventie bij kwetsbare mensen moeten we ons dus afvragen of die interventie niet erger is dan de kwaal.

Het tweede was de ‘status’ van evidence-based behandelingen. Vaak blijkt de evidence gebaseerd te zijn op gezonde mannen van circa 45 jaar die een bepaalde ingreep krijgen. Maar kwetsbare ouderen lijken op geen enkele manier op deze doelgroep. Ze zijn meestal tachtig jaar of ouder, zijn vaak vrouw en hebben meerdere ziekten. We weten niet eens of die evidence-based behandeling voor deze doelgroep wel werkt. Zo stijgt in de USA het aantal niertransplantaties voor zeventig, tachtig en negentig plussers snel. Maar het effect van de transplantatie op deze ouderen is niet bekend. Leven ze langer? Is de ervaren kwaliteit van leven hoger? Of zou het kunnen zijn dat het effect wel eens negatief is?

Nieuwsbrief

Het aantal kwetsbare ouderen zal de komende jaren sterk stijgen. Het is een groep die onze liefde en zorg nodig heeft. Soms is de beste zorg om medisch niet in te grijpen. Het zou fijn zijn als we daar de komende jaren meer zicht op krijgen.

Prof. Dr. Maarten J. VerkerkVoorzitter bestuur

Hoe oud wordt de kerstman eigenlijk?Zie achterzijde

Thema nummerFrailty - Kwetsbare ouderen

2

mensen met beperkingen versterkt, wat vaak ten koste gaat van het nemen van eigen verantwoordelijkheid en zelf-redzaamheid. Kunnen mensen het zelf niet redden en hebben ze hulp nodig, dan moet die hulp ook kunnen worden aangeboord. Mantelzorgers en vrijwilligers moeten beschikbaar zijn en over een vaak langere periode hun soms zware taak ook willen en kunnen vervullen. Waar het sociale netwerk daarvoor ontbreekt, is het zaak die lacune op te vullen. Maatschappelijke en professionele organisaties hebben daarin een taak. Een taak die ze vaak het beste op lokaal niveau en in onderlinge samenwerking kunnen vormgeven; bijvoorbeeld door samenwerking van gemeente, woningbouwcoöperatie en zorgaanbieder(s).

Een inventarisatie die heeft plaatsgevon-den in het kader van de beweging ‘Zorg in eigen hand’, maakt duidelijk dat er in ons land veel en veelvormige uitingen van dergelijke lokale coalities zijn (zie www.zorgineigenhand.nu. VitaValley maakt deel uit van dit netwerk).Veel van die initiatieven zijn niet ‘top down’ neergezet, maar zoeken juist aan-sluiting bij burgerinitiatieven die er in de wijk al zijn. De voetbalclub, een sociëteit, kaartclubs en andere gezelschapskringen. Juist om zoveel mogelijk uit de institutio-nele sfeer weg te blijven en het normale sociale verband te ondersteunen en te verstevigen. Uit diverse initiatieven blijkt dat er in de meeste wijken genoeg mensen zijn die best bereid zijn om wat voor anderen te doen. Een boodschap doen, een eindje wandelen, of gewoon samen koffie drinken, is soms al genoeg om een hulpbehoevende het vertrouwen te geven

dat nodig is om zelfstandig door het leven te blijven gaan. En dat kan weer het beroep op professionele hulp of zelfs opname in een instelling voorkomen of uitstellen. Het is alleen zaak de behoefte te identificeren en de vrijwillige hulp te organiseren. Vooral waar het gaat om kwetsbare ouderen, bij wie het evenwicht telt, is een vorm van casemanagement daarbij essentieel. Dat geldt zowel voor het komen tot een integrale diagnose, als voor de regie van de begeleiding.

Slim ondersteunenBij het organiseren en onderhouden van hulp aan kwetsbare ouderen is het facili-teren van de benodigde communi catie tussen alle betrokkenen van wezenlijk belang. Slimme ondersteuning van dat proces maakt veel geregel simpeler, eindeloos heen en weer bellen overbodig en stelt iedereen in staat om zich maxi-maal te concentreren op de hulp die moet worden geboden. En dat ook langdurig vol te houden, zonder zelf uit balans te raken. Met het gegeven in het achterhoofd dat in ons land miljoenen mensen mantelzorg verlenen, is dat van wezenlijk belang.

VitaValley zet zich samen met haar partners in om voor zelfmanagement en mantelzorg gebruiksvriendelijke toepas-singen te ontwikkelen. Platforms waarop maatwerk kan worden geboden en waarmee ook de koppeling met de professionele zorg gestroomlijnd kan plaatsvinden. We zoeken daarbij samen met (organisaties van) mantelzorgers, patiëntenorganisaties, maatschappe lijke- en zorgorganisaties naar methoden om vraag en aanbod zo goed mogelijk op elkaar aan te laten sluiten.

Door: Dr. Dik Hermans, bestuur VitaValley

Ondertekening convenant ‘Zorg in eigen hand’

Lokale coalitiesKwetsbare ouderen hebben een verhoogd risico op een plotselinge verslechtering in de kwaliteit van hun leven, door een gebeurtenis die hun wankele evenwicht verstoort. Een ongelukkige val bijvoor-beeld, een financieel probleem dat stress geeft, het wegvallen van een familielid. Kwetsbaarheid bij ouderen is geen statische toestand, maar is gelukkig te beïnvloeden. Kwetsbaarheid is zelfs te voorkomen of uit te stellen door goede preventie. Daarbij is lichamelijke conditie belangrijk en dus leefstijl: voldoende bewegen en gezond eten.

Relatienetwerk Minstens zo wezenlijk is het investeren in contacten en het creëren van een sociaal netwerk. Dat is bevorderlijk voor psychisch welbevinden en zingeving aan het leven. Maar een goed relatienetwerk is ook essentieel voor het geven of ont-vangen van hulp als die nodig is. Hulp die ervoor kan zorgen dat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen wonen. Hulp die ook kan bijdragen aan een uitgesteld en proportioneel beroep op - schaarser wordende - professionele zorg.In een samenleving waar individuele autonomie en onafhankelijkheid steeds belangrijker zijn geworden, ontbreekt het mensen steeds vaker aan een eenvoudig toegankelijk sociaal netwerk. Familieleden wonen niet samen, maar vaak ver bij elkaar vandaan. Het aantal één-persoons-huishoudens stijgt enorm. Sociale verbinding door lidmaatschap van maatschappelijke organisaties is sterk verminderd en voor ouderen wordt de periode van alleen wonen en soms vereenzaming, steeds langer.

Zelf- en samenhulpEchter, bij een verschralend zorgaanbod voor (kwetsbare) ouderen, worden zaken als zelfmanagement, mantelzorg en vrijwilligershulp steeds belangrijker. Het fenomeen ‘zelfmanagement’ is in de mode en wordt vaak in verband gebracht met bezuinigingen in de zorg. Mensen moeten echter wel in staat zijn goed voor zichzelf te zorgen en ze moeten ook in de modus staan om dat te doen. De verzorgingsstaat met zijn genereuze collectieve regelingen, maar ook de ‘overnemende’ in plaats van ‘assisterende’ attitude van zorgprofes-sionals hebben het claimgedrag bij

Frailty - Kwetsbare ouderen

3

In de afgelopen maanden hebben VitaValley, UMCG en TNO veel aandacht gegeven aan het programma ‘Kwetsbare Ouderen’. De gedachte is om een samenhangende visie te ontwikkelen op kwetsbaarheid en de gevolgen daarvan voor de zorg die gegeven wordt aan ouderen in de thuissituatie, in het ziekenhuis en in een verzorgings- en verpleeghuis.

We stellen ons de vraag op welke gebieden essentiële kennis ontbreekt, bestaande kennis gebruikt kan worden om een nieuw product te ontwikkelen en nieuwe producten geïmplementeerd en vermarkt kunnen worden. Het implemen-teren van kennis en het vermarkten van nieuwe producten zal kunnen gebeuren met behulp van best practices, stichtingen, sociale ondernemingen en coöperaties.

Programma ‘Kwetsbare Ouderen’De belangrijkste elementen van het programma ‘Kwetsbare Ouderen’ zijn:

(1) het ontwikkelingen van nieuwe economische modellen voor de zorg aan kwetsbare ouderen;

(2) het ontwikkelen, implementeren en vermarkten van innovaties waardoor kwetsbare ouderen zolang mogelijk thuis kunnen blijven wonen;

(3) het ontwikkelen, implementeren en vermarkten van innovaties ten behoeve van kwetsbare ouderen in ziekenhuizen en V&V-instellingen;

(4) het doen van wetenschappelijk onderzoek naar bio-markers voor vroegdiagnostiek van kwetsbaarheid.

In dit programma hebben we voor de verschillende settings (thuis, ziekenhuis, V&V) gekeken naar de volgende elemen-ten: preventie, vroegdiagnose, basistech-nologie, medisch handelen, sociale netwerken en de stervensfase.

Op dit moment zijn we in overleg met het ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie op welke manier we steun kunnen krijgen voor het project. We denken aan een combinatie van financiële instrumenten zoals subsidies, leningen en investeringen. Ook zijn we met verschil-lende partners van VitaValley in gesprek op welke manier we met een krachtig consortium kennis kunnen vertalen in producten en producten kunnen vermark-ten. Partners van VitaValley kunnen een kopie van het concept aanvragen bij VitaValley.

Frailty - Kwetsbare ouderen

‘Ouderdom komt met gebreken’ is een veel gehoorde uitspraak. En niet in het minst door de oudere zelf. Helaas neigen ouderen hun probleem snel te koppelen aan klachten ‘horende bij de leeftijd’ waardoor ze te lang wachten met een ogenschijnlijk kleine klacht, een valinci-dent ligt op de loer. De schrijver van dit artikel is verpleegkundig specialist chronisch zieken en kwetsbare ouderen bij Carintreggeland in Twente en is (deels) gedetacheerd naar een aantal huisartsen-praktijken en spreekt liever over tijdelijk kwetsbare ouderen. Ouderen vooruithel-pen, in beweging krijgen en ‘voorzichtig bij de hand nemen’.

Innovatiemodule OuderenzorgIn de huisartsenpraktijken neemt het aandeel ouderenzorg en de complexiteit van de zorg toe. Daarnaast is in een toenemend aantal gevallen sprake van (te) late signalering van gezondheidsproble-men. Deze veranderende zorgvraag van de oudere patiënt vraagt om een andere huisartsgeneeskundige benadering. Drie huisartsenpraktijken (een solo en twee duo praktijken) in Almelo hebben de armen ineengeslagen en zijn in 2008 in samenwerking met Menzis Zorgverzeke-raar een ‘Ouderenzorgmodule’ gestart. Het

Ouderenzorg in de huisartsenpraktijkproject is er op gericht om de complexe problematiek bij ouderen op medisch, psychisch en sociaal terrein, m.n. in de thuissituatie, in beeld te krijgen en structureel aan te pakken.

Rol huisarts en POHUit diverse rapporten (NHG, 2007; Landelijke Huisartsen Vereniging, 2009; KNMG, 2010; SCP-publicatie 2011) en signalen uit het veld blijkt dat kwetsbare ouderen niet altijd de zorg krijgen die zij nodig hebben. Nu heeft de huisarts een regierol in deze complexe zorg voor ouderen. Voor hem of haar is het signaleren van kwetsbare ouderen in een vroeg stadium noodzakelijk om een uitspraak te kunnen doen over prognose en verdere behandeling. Anamnese en lichamelijk onderzoek vormen daarbij twee belangrijke onderdelen (Stolper, Rutten & Dinant, 2005).

In de huisartsenpraktijken sporen we op proactieve wijze kwetsbare ouderen op. Daardoor wordt mogelijke kwetsbaarheid sneller geïdentificeerd en kan de oudere vervolgens in een vroeg stadium worden begeleid. Tevens is het belangrijk dat er snel gereageerd wordt op een ‘niet pluis gevoel’ bij de huisarts.

De verpleegkundig specialist bezoekt, als POH Ouderenzorg, ouderen thuis op aanvraag / indicatie van de huisarts. Middels een geriatrische assessment vindt screening plaats en worden de problemen geïnventariseerd. Daarna wordt gekeken welke oplossingen gekozen kunnen worden; deze oplossingsrichtingen zijn altijd in zorgvuldig overleg met de betrokkene en de naaste familieleden opgesteld. Regie van de kwetsbare ouderen staat altijd centraal.

Ingrid Kockx

4

Ouderenzorgmodule: de innovaties - De groep ouderen met problemen

(dus op indicatie van het ‘niet pluis gevoel’ van de huisarts) worden in kaart gebracht middels een geriatrisch assessment. Het vroegtijdig signaleren van disfunctionerende ouderen vraagt continue aandacht. Hierdoor hebben zich minder acute zorgsituaties voorge-daan. Escalaties in de thuissituatie worden voorkomen en de noodzake-lijke hulp is sneller en adequater te regelen.

- Het cohort ‘verborgen’ ouderen (dus ouderen die niet met problemen bij de huisarts bekend zijn) is benaderd met een zelf-invul vragenlijst, de Tilburg Frailty Indicator (TFI) van Gobbens 2010. Opvallend is de hoge respons van de ouderen. Van de 300 verzon-den vragenlijsten ontvangt de huisarts 235 ingevulde vragenlijsten retour. Met een response van 78% hebben we een globale inschatting kunnen maken van de kwetsbaarheid. 81 ouderen worden als kwetsbaar geïdentificeerd. In deze groep ‘verborgen‘ ouderen blijken weinig interventies nodig te zijn. Wel bleek de vragenlijst een reden te zijn om nader in te gaan op vragen over zelfstandig wonen en een ‘zinvolle oude dag’ bij de ouderen.

- In het 2e jaar van het project is meer tijd en aandacht besteed aan het volgen van de patiënten. Bij de groep ‘verborgen’ ouderen werd een ‘vinger aan de pols’ contact gerealiseerd. Door deze ‘vinger aan de pols’ contacten kon het optreden van disfunctioneren eerder worden opgemerkt.

- Bij de groep complexe ouderen met multi problemen is meer aandacht (en tijd!) uitgegaan naar het structureel aanpakken van deze problemen door middel van samenwerking met andere disciplines (klinisch geriater, Specialist Ouderengeneeskunde (SOG), thuis-zorg, casemanager dementie, wijkverpleegkundige zorgcoördinator etc.).

- Bij alle bezochte patiënten is de medicatie in kaart gebracht en geëvalueerd. Er is een eerste aanzet gegeven tot een medicatiereview bij polyfarmacie, het bevorderen van de

therapietrouw en het vergroten van de kennis over medicatie bij patiënten.

- Indien noodzakelijk vindt bij ouderen een thuisscreening plaats door een SOG, in samenwerking met een GZ psycholoog, ergotherapeut en maatschappelijk werker. Er zijn afstemmingsafspraken met dit ambulant expertiseteam geriatrie (AEG) van Carintreggeland gereali-seerd.

- Er is intensieve samenwerking met één vaste wijkverpleegkundige, een zichtbare schakel in de wijk. Eén van de problemen is dat meerdere thuiszorgorganisaties betrokken zijn bij de zorg rondom ouderen, waardoor het lastig is met één organisatie afspraken te maken. Door de korte aanspreeklijnen, de grote zelfstandig-heid en het hogere opleidingsniveau is een goede en effectieve samen-werkingsrelatie gecreëerd.

POH als ‘zorgschakelaar’In Nederland wordt veel en breed gescreend en getest bij kwetsbare ouderen. Het ontbreekt echter aan onderzoek, consensus en evidence. De POH ouderenzorg, zoals hier ingevuld door een verpleegkundig specialist, in de huisartsenpraktijk, is een belangrijke ‘zorgschakelaar’. Hij / zij werkt in de huisartsenpraktijk en is in staat zelfstan-dig onderzoek uit te voeren en een behandeltraject met de kwetsbare oudere / chronisch zieke, huisarts en het multi-disciplinaire team uit te zetten en te evalueren. Het is algemeen bekend dat chronisch zieken en kwetsbare ouderen met multi-morbiditeit kunnen belanden in een wirwar van ‘goedbedoelde adviezen’ van betrokken hulpverleners. Bij de oudere is niet alleen de ziekte het uitgangspunt, maar de ervaren proble-men.

Retro-zorg?Samenvattend: zorg aan een kwetsbare oudere met multi-problemen in de huisartsenpraktijk eist specifieke vaardig-heden. Een standaardprotocol voor de kwetsbare oudere is er niet, omdat deze ouderen vaak in drie zorgketens / standaarden bekend zijn. Specialisatie leidt bij de complexe ouderen tot fragmentatie. Van alle specialisten heeft de huisarts een gezonde kijk op kwetsbare

ouderen, indien noodzakelijk wordt de SOG of klinisch geriater ingeschakeld. Zelfbeschikking, zelfmanagement en eigen regie moeten een veel grotere rol krijgen (Schers, 2011). De oudere en zijn centrale verzorgers spreken immers de wens uit om zolang mogelijk zelfstandig te wonen, dit is de belangrijkste standaard die ouderen zelf uitspreken. Case-manage-ment van de kwetsbare ouderen waarbij de wens van de oudere altijd centraal staat, met aandacht voor de (dreigend overbelaste) mantelzorg, onder medische regie van de huisarts zijn wat betreft de POH sleutelwoorden. Misschien is wijkverpleegkundige retro-zorg met case management zoals ik 30 jaar geleden in een home-team uitvoerde zo gek nog niet. Oude wijn in nieuwe zakken, een nieuwe innovatieve standaard voor tijdelijk kwetsbare ouderen?

Door: Ingrid Kockx, verpleegkundig specialist (M ANP) Carintreggeland

Frailty - Kwetsbare ouderen

5

Frailty - Kwetsbare ouderen

De drempels slopen

anderen doen, maar ik weet niet goed hoe.” PGGM wil zich inzetten om sociaal kapitaal vrij te maken. We denken samen met partners als CZ en de Rabobank na over systemen die eraan kunnen bijdragen dat meer mensen elkaar gaan helpen. Een marktplaats voor diensten en een uitruil van fictief geld, die men zelf op zijn beurt weer kan inzetten. Internationaal onderzoek laat zien dat met een dergelijk systeem van non-monetaire currency 40% meer mensen bereid zijn vrijwilliger te zijn, mensen dat langer willen doen en er veel minder uitval, bijvoorbeeld als gevolg van burn-out, is. Een dergelijke infrastruc-tuur bouwen en beschikbaar te stellen, is dus een belangrijk doel.

DrempelsWie oud wordt en in een rolstoel beland, leert ze kennen: de obstakels die voor anderen onzichtbaar zijn, maar plotseling veranderen in onneembare horden. Drempels, stoepranden, trapjes. Die drempels en onneembare horden zijn er ook op een ander niveau. Vele partijen zijn bezig om ouderen bij te staan: de zorgverlener, de pensioenuitvoerder, de woningcorporatie, de gemeente en de zorgverzekeraar. Ze doen dat binnen hun eigen domein en proberen binnen hun eigen grenzen te doen wat mogelijk is. Maar mensen beoordelen de waarde van hun leven niet als een optelsom van de diensten die ze geleverd krijgen per

domein. Ze bekijken hun leven en hun oude dag vanzelfsprekend integraal. Dat zouden wij als aanbieders van diensten ook meer en meer moeten doen. De huidige ordening van de samenleving vindt zijn reflectie in hoe het openbaar bestuur deze heeft ingedeeld: zorg, wonen, sociale zekerheid, onderwijs; het zijn goeddeels gescheiden werelden. Tussen deze domeinen vindt weinig tot geen interactie plaats, terwijl ze tezamen (en vaak in interactie) kwaliteit van leven bepalen. De instituties die binnen deze domeinen werkzaam zijn, hebben vooral oog voor hun eigen verantwoordelijkheid en instrumenten.

VerbindenDat zien we ook bij het ‘ouder worden’. Naast de beschikbaarheid van geld is toegang tot goede woon- en zorgvoorzie-ningen voor ouderen zeer belangrijk. De focus bij aanbieders is tot nu toe vooral op de eigen operational excellence geweest. Daar is veel bereikt, en valt nog slechts marginale winst te halen. Waar nog een wereld te winnen is, is bij het verbinden van de verschillende domeinen. Dat is een ander belangrijk doel voor PGGM, naast het bieden van een soepele en effectieve infrastructuur voor meer informele zorg. Want een goede oude dag, dat is meer dan geld alleen.

Door: Drs. Martin van Rijn, ceo PGGM

“De eerste mens die duizend jaar oud gaat worden, is al onder ons”, stelt ouderdoms -professor Aubrey de Grey. Nou lijkt dat misschien wat overdreven, maar dat we in snel tempo steeds ouder worden, is evident. Die snel stijgende levensverwach-ting wordt niet alleen in de zorg opge-merkt, met een stijgend aandeel ouder-domsziekten en steeds hogere zorgkosten.

Ook pensioenfondsen ondervinden de tendens aan den lijve, omdat de uit-keringen nu al een aantal jaren langer betaald moeten worden dan waar in het verleden op gerekend was. In 1970 leefden mensen, na pensionering, gemiddeld nog 14 jaar. In 2005 was dat ruim 20 jaar; 50% langer met pensioen in enkele decennia tijd. Voor die extra jaren pensioen is onvoldoende premie betaald, maar tegen een gepensioneerde zeggen dat het mooi is geweest als de 85-jarige leeftijd bereikt is, is vanzelfsprekend geen alternatief. Er wordt dus betaald, al levert dat problemen op voor alle betrokkenen bij het fonds, ouderen én jongeren.

VitaalBij een toenemend aantal ouderen, die ook nog eens steeds langer leven, denkt men in eerste instantie vooral aan meer kwetsbare mensen. Meer nierproblemen, minder mobiliteit, kortademigheid en dementie: het zijn geen vrolijke vooruit-zichten. Maar de cijfers laten zien dat er juist ook steeds meer relatief gezonde ouderen zijn. Steeds meer ziektes zijn niet langer dodelijk, maar chronisch. En de leeftijd waarop daarvan werkelijk veel last van wordt ondervonden, stijgt. Er komt dus de komende jaren, als het aantal gepensioneerden toeneemt, veel vitaal-sociaal kapitaal vrij. Er zijn dus steeds meer vitale ouderen, maar tegelijkertijd hebben ook steeds meer mensen zorg en ondersteuning nodig, terwijl de beroeps-bevolking nauwelijks groeit. Kan die eerste ontwikkeling van meer vitale ouderen niet het antwoord in zich dragen op de tweede ontwikkeling, die van meer zorgbehoefte? En als dat zo is, hoe kun je stimuleren dat vitale ouderen de broodnodige actieve rol blijven spelen in de samenleving?

Ik wil wel, maar hoe?Veel mensen zeggen: “ik wil wel wat voor

Naar een waardevolle toekomst

Martin van Rijn

6

Vallen – stille epidemiekwalificatie voor de mate van kwetsbaar-heid van ouderen. In dat kader is er een intensief contact ontstaan tussen René Luigies, initiatiefnemer van de Valpreven-tiebus, en VitaValley. Doelstelling is om een methode te ontwikkelen om het samenstellen van het valrisicoprofiel landelijk mogelijk te maken: Valpreventie 2.0. Via VitaValley is contact ontstaan met het NIPED, Nederlands Instituut voor Preventie en eHealth Development.

Valpreventie 2.0De opzet is om de redelijk omslachtige methode, met een team ouderen thuis bezoeken, om te zetten tot een eHealth applicatie. De reeds gedigitaliseerde vragenlijsten die gebruikt zijn in de eerste fase van het project worden omgezet in een toepassing op internet. Iedere oudere, zelfstandig of afhankelijk wonend, kan alleen of samen met familie, vrienden of verzorging, op eenvoudige wijze zijn eigen risicoprofiel vaststellen. Na invulling en beantwoording van alle vragen komt er een persoonlijk en gericht advies beschik-baar. Per e-mail ontstaat er een interactie met de oudere, waarin het opvolgen van die adviezen de rode draad wordt in het traject om vallen te voorkomen. Om het effect te meten van deze methode worden valincidenten geregistreerd. De verwach-ting is dat een vergelijkbare afname van 35% van het aantal valincidenten bereikt zal worden, door de veel intensievere begeleiding vergeleken met Valpreventie 1.0. Het NIPED heeft zich in principe gecom-mitteerd voor het maken van deze toepassing. De wens is dit begin 2012 te realiseren, afhankelijk van de beschikbare financiering.

Valpreventie in het algemeenIn diverse regio’s en vanuit diverse organisaties wordt er in Nederland aandacht besteed aan valpreventie. Consument & Veiligheid, doet dit vanuit de optiek dat bewegen van belang is. Vanuit het Erasmus MC ligt de nadruk op het gebruik van combinaties van geneesmid-delen. Sommige ziekenhuizen organiseren valcursussen, waarin ouderen leren ‘hoe te vallen’. Toch is er op dit moment geen landelijk initiatief dat zich op het volledige scala aan risicofactoren richt. Hoewel ieder initiatief op zich leidt tot afname van

valincidenten heeft geen van alle een hoge score van 35% weten te realiseren. De invoering van een landelijk Valpreventie 2.0 programma is daarom dringend en noodzakelijk. Uit kosten oogpunt, maar vooral uit oogpunt van de kwaliteit van leven van ouderen. Destijds heeft OHRA het initiatief getoond om Valpreventie 1.0 mogelijk te maken. Nu zouden de gezamenlijke zorgverzekeraars Valpreventie 2.0 moeten omarmen, zodat snelle realisatie mogelijk is. Per verzeke-raar zou de financiële bijdrage relatief laag zijn, terwijl de zorgkosten direct en aantoonbaar omlaag gaan.

Valpreventie 3.0Wanneer versie 2.0 gerealiseerd is, kan gedacht gaan worden aan versie 3.0. Middels sensoren, bijvoorbeeld in mobiele telefoons, zijn bepaalde factoren die leiden tot een verhoogd valrisico automa-tisch te detecteren. Maar laat dit voorlopig even toekomstmuziek blijven. Want de kosten voor een dergelijke toepassing zijn ongetwijfeld hoger dan voor de relatief eenvoudige eHealth toepassing van Valpreventie 2.0. Elke vier minuten valt een oudere, en de klok tikt door.

Door: René Luigies MBA, directeur Eusamed BV

Elke 4 minuten valt een oudere in Nederland. Jaarlijks worden ongeveer 40.000 mensen opgenomen in het ziekenhuis na een valincident. Een opname kost gemiddeld € 9.000, de totale kosten op jaarbasis beramen ongeveer € 700 miljoen. Omdat vele ouderen zich schamen wanneer zij gevallen zijn wordt een val vaak verbor-gen gehouden. Vallen wordt daarom ook wel “de stille epidemie” genoemd. Dit versterkt dat ouderen ook vaak bang zijn om te vallen, wat weer leidt tot valinci-denten. Mede dankzij het valpreventie-project van OHRA wordt er steeds meer aandacht besteed aan vallen bij ouderen.

Het Begin – Valpreventie 1.0Tijdens een bijeenkomst van OHRA, met als titel, ‘Hoe haalt OHRA het journaal in 2007’ ontstond het thema ‘OHRA brengt de zorg bij U thuis’. De uitwerking van dit thema heeft geresulteerd in de ‘OHRA Valpreventiebus’. In augustus 2007 ging een team met een mobiel diagnostisch centrum de weg op om OHRA 60+ verzekerden thuis te bezoeken. Op basis van een wetenschappelijk gedocumen-teerde risicoanalyse werd per klant een risicoprofiel samengesteld. Wetenschap-pelijke ondersteuning kwam van de afdeling Ouderengeneeskunde van het AMC, Dr. Sophia de Rooij. Aan de hand van het risicoprofiel ontving iedere deelnemer een gericht advies. Dit advies was bedoeld om het aantal valincidenten te verminderen. Over een periode van twee jaar werden meer dan 1.800 mensen bezocht. Van die groep kon van 1.564 mensen vastgesteld worden wat het effect was van die gerichte adviezen. Over de gehele groep is een afname van 35% van het aantal valincidenten bereikt. Op jaarbasis zou dit een besparing van circa € 245 miljoen betekenen.

KwetsbaarheidLos van de mogelijke besparingen is een veel belangrijker gegeven dat een valincident vaak het ‘begin van het einde betekent’. Veel kwetsbare ouderen komen als gevolg van een val in het circuit van revalidatie terecht. In veel gevallen betekent dit het einde van het zelfstandig kunnen leven en wonen. Het valrisicopro-fiel is daarom een essentieel onderdeel van de zogenaamde “frailty index”, een René Luigies

Frailty - Kwetsbare ouderen

7

Frailty - Kwetsbare ouderen

In 2010 hadden we 2,6 miljoen 65-plus-sers in Nederland. Dat is 16% van de bevolking. In 2050 zal dit 4,5 miljoen zijn. Dat is maar liefst 25%. Er komen dus meer ouderen, maar zij worden ook steeds ouder. In 1970 had je op je 65e nog een tiende deel van je leven te gaan. In 2050 hebben mensen op hun 65e nog een kwart van hun leven te gaan 1. Als samenleving staan we voor de vraag: hoe willen wij deze mensen oud laten worden? Hoe zorgen we voor hen? En hoe houden we die zorg en ondersteu-ning betaalbaar en beschikbaar? Gaat het alleen om healthy ageing of ook om happy ageing?

Gezondheidszorg wordt steeds meer ouderenzorg. Een kwart van de 75-plussers heeft vier aandoeningen of meer. Een op de drie mensen die een ziekenhuis bezoekt is 65-plusser. De meeste zorgkos-ten worden gemaakt in de laatste levensjaren. Natuurlijk moeten ouderen de specialistische zorg krijgen die zij nodig hebben, maar het is de vraag óf zij deze zorg altijd nodig hebben én willen. Prof. dr. Joris Slaets, geriater van het UMCG, stelt dat artsen niet de afwezigheid van ziekte centraal moeten stellen, maar een zo gelukkig mogelijke ouderdom. Voor veel ouderen gaat welzijn boven levens-verlenging. Niet de ziekte moet centraal staan, maar de zieke, aldus Slaets.

WelbevindenOuderen hebben vaak meerdere ziektes tegelijk. In de huidige organisatie van onze zorg zien zij de ene specialist na de andere. De zorg voor ouderen zou beter worden als deze minder vanuit de verschillende specialismen werd benaderd en meer vanuit de oudere patiënt als mens. Bovendien is de zorgvraag van ouderen vaak verweven met vragen op het gebied van wonen, welzijn en participatie. Ook een woningaanpassing of iemand om even mee te wandelen, kunnen het welbevinden vergroten. Het is de kunst om met een brede, mensgerichte blik naar ouderen te kijken.

Bij Menzis vinden we dat niet het verlengen van het leven maar het welbevinden van mensen voorop moet

Welbevinden van ouderen moet voorop staanstaan in de laatste levensfase. Welbevin-den of kwaliteit van leven moet een uitkomst van de zorg zijn. Die uitkomst willen wij als zorgverzekeraar inkopen. Daarover maken we afspraken met huisartsen, verpleeghuizen en ziekenhui-zen. Hoe richten zij hun zorg zo goed mogelijk in op de groeiende groep kwetsbare ouderen? Hoe verbeteren zij het welbevinden van ouderen? Hoe vergroten zij hun kennis daarover? Hoe werken zij daarin samen met anderen binnen en buiten de zorg?

Moderne zorgOm het welbevinden van ouderen te verbeteren is Menzis een groot opleidings-project gestart met het UMCG Centrum voor Ouderengeneeskunde, de opleiding Huisartsengeneeskunde van het UMCG, de nurse-practitionersopleiding van de Hanzehogeschool Groningen en de EVEAN-groep (thuiszorg). Het betreft een geheel nieuwe opleiding ouderenzorg die aansluit bij de ketengedachte. Professio-nals van verschillende disciplines die in hun dagelijks werk met elkaar te maken krijgen, worden gezamenlijk opgeleid. Ieder in hun eigen rol. De opleiding begint met huisartsen en nurse practitioners. Uiteindelijk gaan alle beroepsgroepen die met kwetsbare ouderen te maken krijgen samen de schoolbanken in.

We hebben ook gewerkt met een scree-ningsinstrument om kwetsbare ouderen op te sporen in Groningse dorpen. Zo hebben huisartsen inzicht in de hoeveel-heid kwetsbare ouderen in hun patiënten-bestand en kunnen de juiste zorg- en dienstverleners sneller worden ingescha-keld. Ook kan gemeentebeleid hierdoor beter worden afgestemd op de behoeftes van ouderen.

In Velp en Roozendaal hebben we een experiment ondersteund met de inzet van een specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn. De specialist gaat in gesprek met oudere patiënten die behandeld worden door meerdere specialisten en andere zorgverleners. Hun problemen en wensen worden besproken en er wordt een overzichtelijk zorgplan opgesteld. De taken worden verdeeld over de zorg- en hulpverleners, patiënt en familie zijn uiteraard nauw betrokken. De resultaten

van dit experiment zijn veelbelovend. Het welbevinden van de ouderen neemt toe en de werkwijze is efficiënt voor de zorgverleners. Uiteraard gaan we hier volop mee door!

Prikkels Natuurlijk komen we ook belemmeringen tegen. Samenwerking tussen zorgverle-ners, welzijnsorganisaties, woningcorpora-ties en gemeenten is niet altijd vanzelf-sprekend. Ook zijn er creatieve financiële oplossingen nodig. De huidige experimen-ten faciliteren we met projectgelden. Structurele financiering hiervan past niet binnen het huidige stelsel en daarvoor moeten we een oplossing vinden. Zorgverleners die een beter welbevinden als uitkomst van zorg kunnen laten zien, mogen beter beloond worden dan zorgverleners die zich daarvoor niet inspannen. We moeten de prikkels en motivatie op de juiste plaatsen leggen. Oog hebben voor de kwetsbare oudere patiënt als mens. Voor healthy ageing én happy ageing!

Door: Dr. Bas Leerink, lid raad van bestuur Menzis

Bas Leerink

1 Bron cijfers: RIVM rapport Gezond ouder worden, 2011

8

ColofonHeeft u vragen over de inhoud van deze nieuwsbrief? U kunt deze mailen aan de redactie, nieuwsbrief@vitavalley.nl

Eindredactie: Véronique van der Linden

Stichting VitaValleyZonneoordlaan 17 6718 TK Ede The Netherlands

T +31 (0)318 – 65 77 15 F +31 (0)318 – 65 77 21

www.vitavalley.nlinfo@vitavalley.nl

Vormgeving: Axis Media-ontwerpers, Enschede

© VitaValley 2011

“Ik wil nog minstens 20 jaarvoor kerstman spelen”

Gezonder ouder worden. Zorginnovatie maakt het verschil!

VitaValley wenst u een actief en bruisend 2012!

Actief 2012!

Het jaar 2012 zal een bruisend jaar worden. De samenwerking met Mayo Clinic zal de eerste concrete vruchten voor het hele netwerk gaan afwerpen. Er is veel in deze samenwerking geïnvesteerd. En nu volgen de projecten. We komen daar in onze volgende nieuwsbrief op terug.

Vital Innovators begint nu lekker op stoom te komen. Haar focus zal zijn: samen met het bestuur het ondersteunen van de partners van VitaValley.

De komst van Ab Klink als voorzitter van de RvT en Dik Hermans als lid van het bestuur van VitaValley zal in 2012 duidelijk merkbaar zijn. Zo gaan we met nog meer kracht en energie enkele van onze doorbraakprojecten implementeren: PAZIO, Mantelzorg en AnderZinzorg.

Zoals altijd: we beginnen eerst bij onze eigen partners om hen zo een concurrentie voorsprong te geven.

We zijn ook bezig met twee belangrijke nieuwe activiteiten: het ondersteunen van de ontwikkeling van patiëntenportalen het wegnemen van barrières in innovatie in de zorg. Ook over deze activiteiten zullen we u in de volgende nieuwsbrief informeren.

Wij gaan voor een actief 2012!

Bestuur en medewerkers VitaValley wensen u fijne feestdagen