AtelierDuurzaamheid & de Coolsingel

14 december 2010

2

Het Rotterdam Collectief

Het Rotterdam Collectief heeft de ambitie de leefkwaliteit van Rot-

terdam te verhogen, daarbij vakkennis combinerend als event- &

procesorganisatie, transitie-interventies, architectuur & steden-

bouw, industrial ecology, game design, productontwerpen en

grafisch ontwerpen.

Duurzaamheid is een leidraad voor het Collectief, dat huist aan het

Stadhuisplein en dat de Coolsingel als zijn voortuin ziet. Eerder

werkten degenen achter dit atelier Duurzaamheid&Coolsingel aan

duurzaamheidopgaven voor Vestia, voor de gemeente Rotterdam

en voor een variëteit aan andere opdrachtgevers in binnen- en

buitenland op praktisch alle niveaus van concreetheid.

3

inhoud

1 Inleiding 5

2 Opbouw en filosofie 6

3 Conclusies 8

4 Kaart Tijd 12

5 Kaart Causaliteit 16

6 Kaart Ruimte 10

7 Voorlopige structuur Gemeente Rotterdam 22

8 Illustraties 24

9 Film 28

Bijlage 31

4

5

Op 14 december 2010 leidt het Rotterdam Collectief een atelier

Duurzaamheid&Coolsingel in achtereenvolgens het raum-gebouw

aan het Stadhuisplein en Roodkapje aan de Meent. Vijfentwin-

tig deelnemers (fifty-fifty gemeente-extern) komen in ruim twee

dagdelen tot fragmenten van analyse en ideeën voor interventies.

De groep bevat denkers en doeners uit de investeringswereld,

archi-tectuur, stadslandbouw, dakontwikkeling, stedenbouw,

gebiedsontwikkeling, energievoorziening, transities, industriële

ecologie, verkeerskunde, eventorganisatie, kunst, procesbegelei-

ding en programmamanagement. Allen zijn expert (meerderheid)

of hebben affiniteit met duurzaamheid. Dit document geeft de

hoofdpunten van die dag.

Het bevat daarnaast illustraties die zijn gemaakt tijdens de dag. Er

is tot slot een film opgenomen met hartenwensen van de deelne-

mers. Document, film en illustraties zijn een aanvulling op het docu-

ment Duurzaamheid & Coolsingel, verbinden van mensen, ruimtes

& tijdsvakken, van het Rotterdam Collectief, september 2010.

1 inleiding

6

Voordat ieder zijn hartenwens op video inspreekt – het is dan al

avond – werken de deelnemers in duo’s aan interventies voor de

Coolsingel. Ze doen dit op vier systeemlagen. Van onder naar bo-

ven: 1) energie & grondstoffen, 2) leven & biodiversiteit, 3) cultuur

& economie en 4) geluk & gezondheid. De lagen zijn ontleend aan

de ELSIA-structuur van het bureau Except. De gedachte erachter

is dat een situatie op een laag pas volhoudbaar (duurzaam) kan

zijn als die op de eronder liggende laag dat óók is. Fragmenten van

analyse en ideeën voor interventie voor elk van deze vier lagen

worden op drie grote kaarten geplakt.

De eerste is een kaart Tijd met de zones historie/nu/korte-termijn/

middellange-termijn/lange-termijn. Zo’n kaart Tijd legt een verband

tussen korte-termijn beslissingen, middellange-termijn overwegin-

gen en denkbare, lange-termijn ontwikkelpaden.

De tweede is een kaart Ruimte – een plot van het hele gebied. Ze

maakt deelnemers bewust van interactie Coolsingel/stedelijke

omgeving.

Het derde vel is de kaart Causaliteit. Daarop verschijnen groepjes

oorzaak-gevolgrelaties. Ze verbeelden de wisselwerking tussen

grote bewegingen in de samenleving en de dynamiek van de

Coolsingel. Ideeën voor interventies vinden vaak hun weg naar

meerdere kaarten.

Het plakken van analyse en interventies wordt afgewisseld met

een korte kennismakingsronde, een inleiding over de Coolsingel,

een visie op integrale duurzaamheid, een geleide wandeling rond

het thema resilient city (toekomst- of schokbestendige stad),

een lunch en een diner. Reflectie op de tussenresultaten heeft

tweemaal plaats in de vorm van een groepsgesprek. Aan het eind

van de middag is er een gesprek over een conceptstructuur voor

duurzaamheid in Rotterdam waar de gemeente aan werkt.

Een analyse van de uitgangssituatie op elk van de vier lagen vraagt

meer tijd dan beschikbaar. Als ambitieniveau voor de dag geldt

dan ook het komen tot ingrediënten voor een programma van

eisen voor de revitalisatie Coolsingel. Nevendoel is het opdoen van

contacten rond duurzaamheid, innovatie en transities.

Lunch en diner wordt samen genoten.

2 opbouw en filosofie

7

8

De post-its met interventies, hi-lights uit gesprekken en videofilm

samennemend, zijn dit de conclusies van de dag.

1) Duurzaamheid vraagt een integraal perspectief. Grondstof- en

energiestromen dus, maar ook ecosystemen, sociale binding en

sociale kwaliteit, financiering en economie, cultuur en geluk. Blijkt

op onderdelen de principes niet volhoudbaar, dan is het geheel

niet duurzaam.

2) Analyse van grondstof- en energiestromen in het gebied is een

voorwaarde voor zinvolle lange-termijnkeuzen. De eerste oproep

aan de gemeente is dan ook: maak deze integrale analyse voor

het hele gebied en handel daarnaar. Dit vraagt planning over

collegeperioden heen. Het atelier komt met aandachtspunten ter

detaillering: maak vlakken productief. Denk aan waterproduc-

tie, zonneakkers en groene daklandschappen en aan oogstbare

vlakken. Geef de Coolsingel sowieso een stedelijke, groene sfeer

en doe dat met groen dat je kunt aanraken, dat beleefbaar is.

Vergroen de trambaan. Maak groene loungeplekken als pleister-,

stilte- en rustplaats. Bevorder ermee CO2-opname, fijnstof- en

geluidsafvang. Accepteer op termijn louter emissieloze tractie.

Integreer dit met het verdichtingplan voor nieuwe woningen. Bekijk

wat er aan bouw-, puin-, afval-, goederen- en voedingtransport per

(elektrische) binnenvaart kan gebeuren. Maak een warmte-koude-

visie. Wellicht warmtewinning uit het wegoppervlak? Uit energie-,

stofstroom-, verkeer- en voedingskaarten zullen zich opties voor

kringlopen aandienen.

3) De Coolsingel betekent veel voor de stad. Benut naast de straat-

schaal ook zijn tweede-orde-invloed. Zijn verduurzaming zal ver-

duurzamingprocessen beïnvloeden van ketens waarmee de straat

in directe verbinding staat. Eén voorbeeld is de uitstraling naar het

omliggende gebied. Een ander voorbeeld: kies je voor gemengde

economie (zie hierna), dan wordt dat zeker als signaal opgepakt

door Rotterdamse ontwikkelaars. Een derde: Als Rotterdam de nog

verwachte 30% toename in autoverkeer hier niet faciliteert, dan

beïnvloedt dat dagelijkse routines van veel Rotterdammers.

De Coolsingel heeft zelfs nog op een nóg hoger niveau betekenis.

Benut daarom ook haar derde-orde-invloed. Kies ingrepen die de

Coolsingel een rol geven in het oplossen van maatschappelijke

issues. Denk aan opleidingsniveau, gezondheid en bewustzijn van

Rotterdammers. Maar ook aan opgaven rond water, consumptie,

voeding, verplaatsing, financiering en energie. De Coolsingel is te

klein om ze in zijn eentje op te lossen, dat snapt iedereen. Maar

boulevards zijn showcases en weerspiegelen een droom. Die

droom staat de komende decennia voor het eerst niet op maxi-

meren van consumptie, autoverkeer en vierkante-meterprijzen.

Accepteert de Coolsingel (juist de Coolsingel) op termijn slechts

emissieloze tractie, dan is dat een gevoelig signaal voor verkeers-

kundigen dat hun systeem serieus van koers wijzigt.

Wat het atelier betreft gebruikt de Coolsingel zijn invloed om, net

als eerder in de geschiedenis, een toekomstdroom uit te dragen.

Ditmaal is het de droom van volhoudbare dagelijkse routines.

Ditmaal gaat het over duurzaamheid.

Blijven we bij de laagste orde – de straatschaal – dan zit de oplos-

sing voor een duurzame Coolsingel voorts in een ruimte die heel

goed wordt gebruikt. Vanuit dat besef noemen deelnemers de

volgende zaken.

4) Het is verspilling zó’n plek in zó’n stad tot verzameling schei-

dingstroken te reduceren. Je kunt nu nergens doorlopen. Er is nu

echter ook geen aanleiding de voetgangersruimte te vergroten. De

wens om de Coolsingel tot een verblijfsruimte te maken, tot brui-

send activiteitencentrum met een knallend programma voor alle

Rotterdammers, wordt algemeen onderschreven. Een straat waar

je van plek naar plek buitelt met cultuur, winkels en horeca. Een

breed gedragen ingreep is elke zondag de Coolsingel beschikbaar

te maken voor de mensen, door hem af te sluiten voor autover-

keer en er bijzondere dingen te organiseren. Het is prachtig als de

Coolsingel voor vele soorten mensen een reden wordt om naar het

centrum te komen. Ook voor succesvolle trouwens. Er zijn weinig

plekken voor rijken in de stad. Voorzie dus ook in een chique

plek met bijbehorende happenings. Stel dat je tweemaal per jaar

slechts over de Coolsingel mag met een auto vanaf twee ton. Stel

dat er soms caravans staan die mensen kunnen boeken, waarom-

heen Paradeachtige acts worden gespeeld. Vanaf Churchillplein en

Hofplein – nu stedenbouwkundige ongelukken – is prachtig zicht

op dit soort events denkbaar.

5) Reduceer tempo. Tempo vormt een causaal knooppunt. Zodra

het tempo van bewegen omlaag gaat, wordt er ineens veel mo-

gelijk rond verblijfskwaliteit. Minder geluid. Eenvoudiger vergun-

ningen. Minder palen en borden. Meer evenement. Meer tijdelijk-

heid. Minder rigide stroken-lay-out. Meer shared space voor alle

gebruikers. Meer verblijfsplek dus. En blijkt er interesse voor, dan

meer mobiele horeca op straat. Beter aanzicht. Meer experimen-

tele (probeerbare) vervoersvormen. Meer oversteken. Bomen zijn

3 conclusies

9

10

11

niet langer vooraleerst obstakel en er wordt meer mogelijk rond

eco-, groen- en waterstructuren. Een lager tempo vraagt wél meer

verblijfsplekken en fietsenstallingen.

6) Maak de sturing en orgware veelvormig. Er zijn weinig sociale

netwerken nu. Bevorder ze en werk ermee. De veer- en organisa-

tiekracht van het gebied vergroot erdoor, ook als er wat gebeurt.

Laat dus gemeenschappen rond de Coolsingel ontstaan en geef

ze reasons to be door ze mede te laten sturen in bijvoorbeeld

programmering en herbestemming. Zet een coöperatie op die de

gemeenschappen & initiatieven bindt. Link een en ander aan de

participatielijn van de gemeente.

7) Er is nu geen plek voor individuele ontwikkeling. Gebruik ook

de samenwerking met de universiteit en hogescholen daartoe.

Het zijn plekken die een reden geven om te komen en te blijven:

stadhuis, studieplekken, bibliotheek.

8) Werk een toekomstbestendige visie rond vastgoed, economie

en ecologie uit. Gebouwen staan al 15 jaar leeg in de hoop op een

hoofdprijs bij sloop. Eventueel na doorverkoop. Technisch zijn

ze echter te goed om af te breken. Bovendien herbergen ze door

hun lage boekwaarde een nieuwe, frisse economie met daaron-

der sterke groeiers. Die frisheid verlies je in één klap zodra je de

modernistische bouw afbreekt. Vervang de A-locatie-denklijn dus

door eentje die in een waaier van m2-prijzen voorziet. Top de oude

bouw desnoods op met glossy torens. Koppel al dat vastgoed

aan innovatieve materiaal- en energieconcepten die in Rotterdam

ontwikkeld worden. Het levert samen een gemengde economie

die vitaler is dan de torens waar makelaars nu op hopen en waarin

bovendien ruimte is voor tijdelijkheid, diversiteit en fijnmazigheid.

En je voorkomt de zoveelste tabula rasa in de stad; de vernietiging

van een historisch kenmerkende laag.

Ook zo’n gemengde economie vraagt trouwens om meer fietsen-

stallingen.

9) Laat de Coolsingel helpen de stad leesbaar te krijgen. Zoals de

Coolsingel sinds 1941 de droom van de auto uitdraagt, zoals de

statige bouw de droom van een wereldstad uitdraagt, laat hem nu

de opgaven van de toekomst uitdragen, waaronder de taak om te

verbinden.

Verbinden van historie: maak leesbaar waar het allemaal begon

met die dam; waar de Joden tot 1940 woonden; hoe de Coolsingel

liep voor de oorlog; waar de hoeren zaten; waar de spreeuwenko-

lonie sliep zodat je elke ochtend een vuilniszak dode vogels kon

rapen. Is er weer water denkbaar – het is immers een singel in een

waterstad? Ontsluit de prachtige ruimten die verborgen liggen.

Verbinden van mensen: Werk de metro-ingangen met hun publieks-

drukte open, ze zijn nu verstopt en anoniem; toon de culturen

die de stad aan boord heeft (via de zondagse evenementen

misschien?). Bied ruimte voor inter-generationeel leren. Verbind

duurzame initiatieven: Studio Hergebruik, de bloemist ernaast, het

Rotterdam Collectief, Schieblock en erachter de Creative Cube.

Verbinden van ruimten: toon de toegangen naar de dynamischer

achtergebieden (Meent, Pannekoekstraat, Lijnbaan, Witte de With).

Herstel de aansluiting met stadsdeel Noord (‘Poort naar Noord’) en

de Hofbogen.

10) Maak plekken voor interactiviteit, voor de spelende mens.

Mensen gaan in interactie met de kleur en hoogte van fonteinen,

met verlichting, ze gamen de klok rond met desnoods Australische

tegenstanders. Dat soort zaken.

11) De Coolsingel is nu kind- en opa-onvriendelijk. Is het een idee

een groen hertenkamp á la Weena te introduceren?

12) Trams worden als welkom beschouwd daar ze passen bij alle

bovengenoemde wensen. Mits ze langzaam rijden en meer opstap-

plaatsen krijgen. Vergroot het plezier in het gebruik ervan. Een

doorlopende balkonopstap wellicht? Weghalen van zebrapaden en

verkeerspalen en vervangen door één shared-space gebied krijgt

de stemmen. De 30 tot 40% toename in auto-intensiteit die ver-

keerskundigen verwachten, kan hier sowieso niet door de beugel.

Vanuit gezondheid verdienen lopen, fietsen en andere human po-

wered vehicles (met publiek zichtbare scores?) echter de voorkeur.

13) Cultiveer fuzzy grenzen. Stedenbouw heeft decennia een

functiescheiding gepropageerd. Maar opgaven rond water, energie

en sociale cohesie zijn zo groot nu, dat optimaal gebruik van

alle vlakken als concept meer kansen biedt. Nederland schudt

daarom scheidingen van zich af die lang ordenden: binnen/buiten,

stad/land, productie/consumptie, winkel/verblijf/werk/woning,

maaiveld/bovenruimte. Het atelier heeft als visioen de Coolsingel

niet langer als buitenruimte maar samen met zijn bebouwing als

één grote gebruiksruimte te zien. Gebruik gaat van achtermuur tot

achtermuur, zo de scheiding opheffend tussen publieke en private

ruimte, tussen winkel, productie, consumptie en magazijn. Ontwik-

kel naast het bekende maaiveld tweede niveaus, met minder geor-

dende, groene daklandschappen. Dit alles maakt de Coolsingel tot

één grote ontwikkel-, werk-, gebruiks- en verblijfplaats, noem het

’prosumptieruimte’. Eigenlijk zoals het er héél vroeger in steden

aan toe ging: een integrale gebruiksruimte.

Al met al dertien conclusies die samen een contour schetsen voor

een levendige, eigentijds gebruikte straat, welbewust van beteke-

nis ervan op uiteenlopende schaalniveaus.

12

4 kaart tijd

De kaart Tijd verbindt historie, het nu, de korte-termijn beslis-

singen, middellange-termijn overwegingen en overweegbare,

attractieve lange-termijn ontwikkelpaden.

Zóver is het allemaal niet gekomen deze workshop. Deze paragraaf

geeft wel post-its weer die deelnemers plakten op deze kaart Tijd.

Het zijn ingrediënten voor attractieve toekomstbeelden die een

verbinding maken met wat was en is. Ze zijn hieronder in tekst

gevat en als foto en schema toegevoegd.

Wat het was…

Elementen uit het verleden die als krachtig en prachtig worden be-

noemd door de deelnemers zijn het stadhuis met zijn interactieve

en publieke functie en het bruisend bedrijfsleven. Met name de

oude verbindingfunctie wordt geroemd. Samen met de haven ver-

bond de Coolsingel al in 1900 informatie- en goederenstromen. Ze

komen nog steeds tot uiting in het Postkantoor. Het beeld leeft dat

een dynamisch bedrijfsleven in die tijd goed samenging met het

functioneren als wereldse boulevard waar je gezien wilde worden.

Wat het is…

Een opvallend beeld dat de deelnemers construeren over de ont-

wikkeling van de Coolsingel, is dat het naoorlogse modernisme

resulteerde in een omgeving die niet als comfortabel en aantrekke-

lijk wordt ervaren. Het gebied bestaat voornamelijk uit grote

onpersoonlijke blokken en veel stenen en bestrating. De Coolsingel

is nu onrustig, niet een plek waar je wilt verblijven. Het is vooral

een doorgang; een transport- en vervoerscorridor. Het zakelijke

businesscentrum en de vervoersmodaliteiten worden in het atelier

nauwelijks benoemd als sterkten. Met name de verkeersader wordt

gezien als een sleutel voor het gebied zoals het vandaag functio-

neert.

Wat het kan worden…

Post-its over de toekomst van de Coolsingel beschrijven een

diversiteit aan functies. Gedurende het atelier ontstaat een beeld

van een gemêleerde Coolsingel waar bedrijven zich ontwikkelen,

mensen wonen, zich ontplooien, recreëren en elkaar ontmoeten.

De verbindingsfunctie van de Coolsingel blíjft, maar niet in de zin

van auto- en vrachtdoorvoer in noord-zuidrichting, maar in de zin

van cultuur en economie. Een wandelvriendelijke Coolsingel gaat

ook oost-westverbindingen aan en biedt meer rust, een voorwaar-

de voor interessante ontmoetingen. Zijstraten en openbaar vervoer

maken de plek eenvoudig bereikbaar.

Er zijn honderden woningen zonder parkeerplaats gebouwd. Veel

bewoners daarvan hebben trouwens niet eens een auto. Met mi-

crokredieten ontstaan experimenteerplaatsen, hubs voor samen-

werkende bedrijven. De gebruikte gebouwen zijn flexibel gemaakt,

aanpasbaar aan wijzigende functies. Ze kunnen ingezet worden als

woonruimte, atelier of werkomgeving.

13

14

Ontmoetingsruimten

Spelen en ontmoeten

Aanbieders voor functies

Marktplaats van democratie

CS verblijfsruimte

Evenementen strip

Schakel met de rivier

Bewust genieten

Tonen wat er is

Zachte vloeiende grenzen

Microkredieten

Combi wonen & werken

Productieruimte

Verbinden – N, O, Z, W

Zondag Coolsingel met evenementen

Strip verder uitbouwen – grote atractie

Biodiversiteit

Ecologische hoofdstructuur

Buizensysteem

Dynamische infrastructuur

Flexibele / aanpasbare gebouwen

Hier wil je zijn

Trouwlocatie

Flaneren

5000+ woningen

Stadhuis in gebruik

Meer horeca & cultuur

Proeflocatie

Diversiteit

Exclusiviteit

Bomen

Vloeiende looproutes

Benutten afvalstromen

Energie efficiënt

Gebruik warmte & wind

Tramnet voor goederen

R0mmeligMonotoon

AnoniemLawaai & onrust

Kiss & goZaterdag winkelen met gezin

Slecht ruimtegebruik Stadhuis onzichtbaar

MetroTransport & vervoersfunctie

VerkeersaderKoopgoot (winkels)

KantoorblokkenConsumptieve ruimte

Doorsnee winkels

RotsmilieuOnnatuurlijk

Weinig biodiversiteit

Afval / zwerfvuilSteen / bestrating

AardeViesWind

GrondwaterAuto’sIJzer

Zien & gezien worden

Gezondheid & Geluk Cultuur & Economie Ecosystemen & Biodiversiteit Energie & Materialen

Stadhuis

Paardentram

Postkantoor

Haven & post & bedrijvigheid

Bomen

WO II puin

Champs-Élysées gevoel

ToekomstHedenVerleden

15

De aantrekkingskracht stijgt door toegevoegde horeca, cultuur en

meer luxueuze winkels. Mensen flaneren. De strip is uitgebreid en

biedt ruimte voor attracties. Op zondagen wordt het gebied afge-

sloten voor verkeer om plaats te maken voor voor uiteenlopende

multiculturele evenementen.

De Coolsingel is een vitale plek geworden waar je bewust en met

volle teugen van wilt genieten. Een trouwlocatie, een plek om te

spelen en naar evenementen te gaan. Hij is doorgegroeid tot een

plek die de klok rond gebruikt wordt.

Ecosysteem & biodiversiteit

De functies worden versterkt door de ruimte die is gemaakt

voor natuur en natuurlijke elementen. Ze zijn onderdeel van de

ecologische stadsstructuur die op bijzonder aantrekkelijke wijze

verbinding maakt met de rivier. De vloeiende looproutes maken het

navigeren door het gebied aantrekkelijk maar ook overzichtelijk.

De verblijfsruimtes zijn rustiger en bieden zon- en schaduwplekken

om te vertoeven.

Ook de zakelijke functies profiteren van de inspirerende omgeving.

In het gebied is het aantrekkelijk geworden om wonen en werken

te combineren. Door de groene inrichting ontstaan kindvriendelijke

buitenruimtes waar je met een kopje koffie

overzicht houdt op de speelplaatsen.

Energie & Materialen

De Coolsingel is zichtbaar en voelbaar duurzaam en energie-effci-

ënt. Het binnenklimaat van gebouwen is comfortabel

dankzij gebruik van een lokaal warmte-/koudenet. De infrastruc-

tuur is dynamisch, voorbereid op de nodige aanpassingen. Rest-

stromen worden lokaal benut en vragen minder transport. Warmte

en wind voorzien in de energievraag. Tram- en metrolijnen (die

laatste onzichtbaar of juist niet?) verzorgen de verbinding tussen

mensen, goederen en de omgeving. Een buizensysteem, opge-

nomen in de integraal beheerde ondergrond, zorgt voor de lokale

inzameling van reststromen.

Geluk & Gezondheid

Gezonde en inspirerende binnen- en buitenplekken nodigen men-

sen uit om deel te nemen aan de bedrijvigheid op

en om de Coolsingel. Het tonen van wat er allemaal gebeurt op de

Coolsingel versterkt de wil om erbij te zijn. Het lokale bedrijfspro-

gramma op de proeflocaties nodigt ondernemers uit om nieuwe

bedrijfsmodellen uit te proberen. Het draagt allemaal bij aan de

leefbaarheid en aantrekkingskracht van het hele gebied. Deels

door zelforganisatie, deels door gerichte programma’s is een

gebied ontstaan dat bruist en ruimte biedt voor genieten en zelf-

ontplooiing van ondernemers, bezoekers en bewoners.

16

5 kaart causaliteit

Deze paragraaf verwoordt de oorzaak-gevolgrelaties die de deelne-

mers inbrachten rond duurzaamheid en Coolsingel. Ze verbeelden

de wisselwerking tussen grote bewegingen in de samenleving en

de Coolsingeldynamiek.

1) Vanuit de droom naar individuele mobiliteit, technische ontwik-

kelingen rond de auto, het stijgend nationaal inkomen, de Tweede

Wereldoorlog en de invloed en ambitie van Gemeentewerken Rot-

terdam, is de Coolsingel van een verblijfplaats een autoboulevard

geworden. Het voordeel werd een auto-bereikbare binnenstad. De

nadelen groeien echter inmiddels de voordelen boven het hoofd:

kinderonmogelijk, verkeerspalenwoud, geluid & luchtkwaliteit,

ecologisch dood, barrière tussen levendige stadsdelen, obstakel

voor verblijfskwaliteit. Voor de verblijfskwaliteit zijn de uiteinden

Churchillplein en Hofplein er bovendien slechte gebieden mee

geworden.

2) Vanuit de droom naar consumptie en het willen showen daarvan

als teken van voorspoed, zijn stedelijke boulevards

consumptieruimten geworden. Makelaars en beleggers verwach-

ten hoofdprijzen op dit soort A-locaties. In combinatie met een

neerhaal- & nieuwbouwcultuur in Rotterdam heeft dat langdurige

leegstand (15 jaar en langer) tot gevolg. Dit leidt weer tot lage

m2-prijzen, hetgeen in combinatie met gemeentelijke economische

ambitie en recente boeken over creatieve economie uitmondt

in nieuwe economische activiteiten in het centrum (Schieblock/

RAUM/Hub/Creative Cube). Je kunt maatschappelijke vooruitgang

echter ook anders etaleren dan via het showen van consumptie.

3) De situatie roept bij de deelnemers het verlangen op naar een

andere functionele invulling van de binnenstad. De Coolsingel ver-

andert daarbij van verplaatsingsruimte naar ontmoetings- en ver-

blijfsruimte. Hiertoe moet het tempo op straat omlaag. Dit wordt

breed gezien als voorwaarde voor de verwezenlijking van een reeks

wensen: verblijfkwaliteit, geluidsreductie, sociale binding, verdich-

ting met woningbouw, individuele ontwikkeling, ecologie & groen,

wateropgave, wonen, cultuur, nieuwe economie en dergelijke.

4) Individuele mobiliteit blijft een elementaire droom, maar dan

zonder de nadelen van de huidige uitvoeringsvorm. Gratis be-

waakte fietsenstallingen, nieuwe human-powered/hybride vormen,

trams met meer stopplaatsen (open balcons!?) winnen het in de

visies van 30% meer auto’s zoals verkeerskunde voorspelt. Het

niet willen faciliteren van deze nog verwachte verkeersgroei is een

trendbreuk.

5) Al met al wordt de Coolsingel meer eerder een ontwikkelplaats

voor individuen en voor collectieven, een consumptie- én werk-

plaats, een ‘prosumptie’-plek, dan afgelopen zestig jaar het geval

was.

6) Punten één en twee leidden tot een gebied dat nu ‘van niemand

is’. Hartenwens: maak de Coolsingel van iedereen, van alle groe-

pen Rotterdammers en dus van meer dan één of twee subgroepen.

Dan gaat het bruisen op straat en is er steeds weer een reden om

er naartoe te gaan en te verblijven. De evenementfunctie wordt

nu al hoog gewaardeerd, en die zal dan toenemen. Het idee wordt

breed gesteund om elke zondag de Coolsingel voor autoverkeer af

te sluiten en er een culturele ruimte van te maken.

7) De stad moet een readable city worden: je moet kunnen zien

waar ‘de’ dam 700 jaar gelden lag, waar de joden zijn afgevoerd,

hoe de Coolsingel vroeger liep. ‘Living with history’. ‘Living with

cultures’ ook.

8) De stad heeft weinig sociale netwerken nu. Als die er wel zijn,

neemt de sociale cohesie en het weerstandsvermogen (resilience)

van de stad toe. Illustrerende uitspraak: ‘Montreal is an exciting

place because its citizens have made it that way’. Maak dus com-

Explosiemotor/  elektromotor  

Droom  van  individuele  mobiliteit  

Coolsingel  wordt  uitgelegd  op  

autoboulevard  

Bommen  1940  

Invloed  Gemeente-­‐

werken  

Op  Coolsingel  wordt  auto  dominant  

Massadiffusie    auto’s  na  1960  

17

18

19

munities en werk ermee. Er wordt zelfs verwezen naar rampen als

Katrina/New Orleans en de explosie in Roombeek/Enschede.

9) Er is nu geen aanleiding om meer voetgangersruimte in te

richten. Dat verandert direct als er meer binding met het individu

zou zijn, er meer events en andere tijdelijke functies zouden zijn.

Dat worden redenen om je ernaar toe te begeven. Bouw bijvoor-

beeld een tweede, ditmaal door mensen beïnvloedbare fontein. Zet

gaming dus ook in voor verblijfswaarde en sociale binding.

10) Er is veel behoefte aan experimenteerplekken in de stad, die

zijn er nu bijna niet. Er is behoefte aan veel meer groen en aan een

ecologisch doordacht stadssysteem (water, lucht, groen, geluid).

11) Verbind de Coolsingel met omliggende, meer dynamische plek-

ken. Creëer achter het Hofplein een ‘Poort naar Noord’.

12) De architectuur en stedenbouw hebben de afgelopen decennia

een strikte functiescheiding gepropageerd. Maar de opgaven rond

bijvoorbeeld water, energie en sociale cohesie zijn zo groot gewor-

den dat we beter een visie kunnen ontwikkelen rond het optimaal

gebruik van alle voorradige vlakken.

13) Bomen zijn nu een obstakel voor metro, tram en auto. Het is

vooral door de strenge scheiding van modaliteiten en functies dat

ze er steeds tussenuit vallen. Het shared space-inrichten van de

Coolsingel zou voor het ecologisch systeem een vooruitgang zijn.

Én voor de beleefkwaliteit. Het laten dalen van het tempo op straat

zou tevens vergunningsprocedures vereenvoudigen.

14) Trams worden als welkom beschouwd omdat ze passen bij

bijna alle wensen die hierboven genoemd zijn. Mits ze langzamer

rijden en meer opstapplaatsen krijgen. Het weghalen van zebrapa-

den en verkeerspalen en vervangen door één groot shared-space

gebied heeft bij velen de voorkeur.

15) Materiaal- en energiestromen moeten gekoppeld en gepland

worden. Binnenvaart en water hebben onvermoede kansen. Een

integrale bodemplanning is wenselijk. Modernistische gebouwen

zijn technisch te goed om af te breken, bvendien faciliteren ze

momenteel vernieuwing. Er moet een visie komen op behoud

en desnoods optopping ervan met daklandschappen, oogstbare

tuinen en hoogstedelijke torens. Het zou ‘leven-met-geschiedenis’

in Rotterdam versterken.

16) Er is behoefte aan een groen centrum op de Coolsingel á la het

hertenkamp op het Weena. Het trekt kids & opa’s.

20

6 kaart ruimte

Basis voor de kaart Ruimte vormt een grote plot van het gebied,

schaal 1:500. Fragmenten van analyse kunnen worden gepakt op

de plek waar ze spelen. De kaart maakt bewust van de interactie

tussen Coolsingel en zijn fysieke omgeving.

Gebeurt een analyse van materiaal, energie, goederen, voeding en

bevoorrading grondig, dan worden via deze kaart relaties tussen

plekken, voorraden, en stromen gevonden. Zo worden potentiële

stofstroom- en biomassakringlopen geïdentificeerd. Maar ook voor

de hogere systeemlagen economie & cultuur, en Geluk & gezond-

heid is zo’n systeemkaart vaak een aanwinst.

Een echte ruimtelijke systeemrelatiekaart is niet ontstaan tijdens

het atelier, deels bij gebrek aan tijd en data.

Toch is het resultaat betekenisvol. Van de post-its zijn er vele

negatief van toon; ze benoemen wel problemen maar geen kansen.

Ze gaan over plaatsen die als saai of onprettig worden ervaren. De

uiteinden Hofplein en Churchillplein wekken de minste inspiratie

op bij deelnemers: ‘Geen echt begin en einde’.

Het is de kruising van Meent en Coolsingel waar de stadsruimte het

meeste leeft. Dit stuk van de Meent wordt overigens ‘Rommelig’

genoemd, terwijl de Aert van Nesstraat het predicaat ‘Kloek en

Stoer’ krijgt.

De opmerking ‘Hopeloze Routing’ wordt geplakt bij de ontsluiting

van het Binnenwegplein.

Een aantal interessante opmerkingen voert voorts de toon. De

‘Co-operatie Coolsingel’ refereert aan het gesprek over het voeren

van een kleinschalig bottom-up beleid en de daaruit volgende sa-

menwerkingsverbanden. Er wordt opgemerkt dat het postkantoor

ooit een bruisende en verrassende plek was (zit ook in kaart Tijd),

en dat het er nu 24 uur saai is - zelfs met tijdelijke UGG store. Dat

kan anders. Veel post-its gaan over het verkeer: zebrapaden, tram

en wat er eronder leeft, inclusief de Metro.

21

22

Daar de gemeente Rotterdam er naar neigt duurzaamheid steeds

breder uit te leggen, komt er behoefte aan een structuur die doelen

groepeert en ze linkt aan activiteiten. De gemeente toont tegen

het eind van de middag hiervan een voorlopige versie. De inzet is

middels een gesprek feedback hierop te krijgen, en passant een

impuls gevend aan het atelier.

De voorlopige structuur onderscheidt acht thema’s

(‘focusgebieden’):

• Samen maken we Rotterdam

• Elke Rotterdammer een gezonde leefomgeving

• Schoon en bereikbaar Rotterdam

• Klimaatrobuuste Deltastad

• Groense wereldhavenstad

• CO2 slimme stad

• Regio Rotterdam: innovatie en duurzaamheid

• Rotterdam heeft toekomstwaarde

Vrijwel alle thema’s raken aan de Coolsingel, zij het sommige meer

dan andere.

7 voorlopige structuur gemeente rotterdam

23

De opsteller van de structuur kiest als conclusie voor een Cool-

singel die staat voor ambitie, talent en ontwikkeling, voor jong

en oud, voor 173 nationaliteiten die de stad rijk is en wellicht

nog méér daarbuiten. Hij moet plekken herbergen voor jongeren,

niet om te hangen of voor amusement alleen, maar om zich te

ontwikkelen. Er wordt verwezen naar het multifunctionele Studio

Hergebruik. De Coolsingel wordt ermee niet alleen een plek waar

belangrijke Rotterdamse gebeurtenissen gevierd worden, maar

ook een plek waar mensen hun drive ontdekken.

Een gesprek over gemeenschappen - belangrijk voor het weer-

standsvermogen van een gebied – komt uit op de kans die de eco-

nomische dip biedt voor een nieuwe samenwerkingsvorm: de Cool-

singel Coöperatie. ’CoCo’ wordt een verband waar grote jongens én

onderstroom samen de handen ineen slaan, bestaande bebouwing

gebruiken en een weldadig aandoende energie aanbrengen in het

gebied. De gemeente ziet in de locaties van dit atelier (raum en

Roodkapje) een voorbeeld.

De volgende accenten worden nog gememoreerd:

• Een plek voor duurzame experimenten/showcase Coolsingel

• Integraal ontwerpen plan ondergrond

• Energievisie Coolsingel (warmte/ koudenet)

• Warmtewinning uit de weg

• Levenscyclus (beheer inbegrepen) en kosten/baten

op lange termijn; ECO-nomie

• Transformatie en hergebruik van verouderde kantoren

en andere gebouwen

• Toekomstbestendigheid / flexibiliteit in ontwerp. Optoppen

op termijn wenselijk. Nieuwe klimaatgevels voor bestaande

verouderde gebouwen en dergelijke

• Ontwerpen op microklimaat op straat (schaduw, zon,

wind, zowel op warme als koude dagen). Ook op

microklimaat van plinten

• Aandacht voor energieverbruik winkels (zoals

openstaande deuren in winter)

• Extra aandacht voor geluid en lucht (targets

collegeprogramma)

• Vergroenen en vergroende trambaan

• Waterberging. Nieuwe waterstructuur Coolsingel inclusief

terras- en plezierboten en vervoer via water

• Wateringfiltratie met doorlatende verharding

• Duurzame mobiliteit (verkeersplan binnenstad, park&walk)

• Plezier vergroten in gebruik openbaar vervoer. Het OV tot

vriend van de voetganger maken (snelheid tram bijvoorbeeld)

• Weghalen alle geleiding zodat verkeer zichzelf reguleert en

er alertheid ontstaat bij een lager tempo (geleidingvrij, stop-

lichtvrij, bordenvrij). Versimpelen van de Coolsingel

• Verkeer vertragen middels groen

• Gratis fietsstalling

• Leesbaarheid historie aanbrengen op en rond Coolsingel

• Groene loungeplekken (rust, stilte, pleisterplekken)

• Speelplekken

• Aandacht voor jongeren (zoals relateren aan werk,

talent en ambitie)

• Verdichten met woningbouw

• Duurzaam materiaalgebruik.

24

8 illustraties

25

26

27

28

9 film

29

Na afloop zijn in de vorm van een videoboodschap reacties van de

deelnemers gevraagd. Hieronder zijn een aantal noties en reflec-

ties van deelnemers verzameld t.a.v. de uitkomsten van het atelier.

“Naast een bouwkundig plan en een mooie straat, ook aandacht

aan een sociaal, economisch plan zodat mensen actief werken aan

initiatieven en duurzaamheid.”

“Breng de relatie aan tussen exterieur en interieur. Waarin op

meerdere manieren gebruik gemaakt kan worden van de infastruc-

tuur (ook daken en gevels).”

“Maak er een promenade / boulevard van, met groen gezelligheid,

met eettentjes. Lekker zigzaggend door de route en aan de over-

kant weer teruglopen omdat daar nog meer diversiteit zit.”

“Hoe cool zou het zijn als er ook kan laten zien dat je het hier kan

maken. Rijke ondernemers moeten ook de ruimte hebben, bijvoor-

beeld door een straat te maken waar je alleen in mag rijden als je

auto duurder is dan 100.000,- euro. Het Manhattan aan de Maas,

dat is zo onnederlands stout dat het alleen in Rotterdam kan”.

“Zondag ruimte voor evenementen en een reden voor elke Rotter-

dammer om naar de Coolsingel te gaan en voor de Coolsingel om

zich te laten zien. Iets om trost te zijn en trost op te zijn.”

“Dat duurzaamheid niet alleen moet gaan over blauw en groen,

het gaat om goede invulling van de functie. Bijvoorbeeld als ver-

blijfsplek en dat kan leiden tot andere tegels en stenen, maar het

gaat er vooral om dat er iets aantrekkelijks ontstaat.”

“Het combineren van stedelijke en groene sfeer is implementeer-

baar, want er is ruimte op de Coolsingel.”

“Maak het veilig en aangenaam om er te zijn. Minder verkeer en

minder brede straten en een centrale wandelroute zorgen, samen

met veel groen en water en een diverser programma (ook winkel-

straten opsplitsen en combineren met woonfuncties) in het gebied

kan de Coolsingel veel aangenamer worden.”

“Niet alleen hoge vierkantemeter prijzen om diversiteit te ver-

krijgen, maar start ook niet alleen vanaf een clean sheet. Behoud

historische waarde en vul het aan en cultuveer het bestaande

zodat het doorgroeit.”

“Maak het levendiger. In de zomer een stadscamping met kunste-

naars, een markt of ander zaken die er voor zorgen dat het er meer

gaat leven. Er is ruimte voor grootschalige projecten.”

“Maak de Coolsingel van alle Rotterdammers. Op de korte termijn

kan je op zondagen de Coolsingel afsluiten om er evenementen

van en voor Rotterdam organiseren (zoals in Parijs).”

“Dat het een sociale plek wordt, niet doorheen rijden, maar elkaar

daar ontmoeten.”

“Het moet een prachtige boulevard worden met interessant

programma om er te komen. Met een mooie verschijningen in het

openbaar gebied, mooi ingericht met allure.”

“Meer fietsen, lopen, minder schadelijke gassen en meer rust en

gebruik van openbaarvervoer.”

“Veel wat hier genoemd is geld voor de hele binnenstad. De Cool-

singel betekent veel voor Rotterdammers, maar moet alles wel op

de Coolsingel ingepast worden? Is het niet interessant om er een

evenementen terrein van te maken waar je door de weeks niks van

merkt. Geef de Coolsingel aan de Rotterdammer en geef aan dat

elke zondag daar iets georganiseerd kan worden.”

“Met simpele middelen kun je spelen uitlokken en dat heeft het

nodig.”

“Richt een eenvoudige omgeving op waarin een iets als de

“Coolsingel Cooperatie” kan ontstaan waarin partijen met elkaar

allerlei initiatieven kunnen starten. Daarmee kunnen pioniers en

de onderstroom aan ondernemers beter ingezet worden.”

30

31

Lijst aanwezigen

De volgende personen waren gedurende de dag betrokken bij formulering van de resultaten van het atelier.

Gemeente Rotterdam, PMB, projectleiding Coolsingel Sander Geenen

Gemeente Rotterdam, dS+V, duurzame stedenbouw Anoek van den Broek

Gemeente Rotterdam, GW, MRO Ronald Bakker

Gemeente Rotterdam, dS+V, stedenbouw Francois Konings

Gemeente Rotterdam, PMB Olav Beugels

Gemeente Rotterdam, dS+V, landschap Sander Klaassen

DCMR Milieudienst Rijnmond Corné van Kempen

Gemeente Rotterdam, GGD Rotterdam-Rijnmond, gezondheid Jan Meijdam

Gemeente Rotterdam, dS+V, verkeer Peter Volken Smidt

Gemeente Rotterdam, OBR, economie Esther Langdoen

Gemeente Rotterdam, dS+V, stedenbouw Arjan Knoester

DHV, duurzame gebiedsontwikkeling (ochtend) Thérèse van Gijn

Erasmus Universiteit Rotterdam/DRIFT, transitietheorie Derk Loorbach

De zorgtransitie Rob Zimmermann

Specialist groene daken/ dakherontwikkeling Stef Janssen

Groen investeringsnetwerk Heartcore Edgar Neo

Specialist groene energie en vastgoed Gilbert de Nijs

Stadslandbouw en audiokunstpaviljoen Pivi (ochtend) Gerda Zijlstra

Roodkapje, lunch- en dinerlocatie Kokkin

Het Rotterdam Collectief, transitiedenken Harry te Riele

Het Rotterdam Collectief, duurzame stedenbouw Tom Bosschaert

Het Rotterdam Collectief, industriële ecologie Eva Gladek

Het Rotterdam Collectief, gamedesign, illustraties Richard Boeser

Het Rotterdam Collectief, procesbegeleiding Michiel van der Vight

Het Rotterdam Collectief, eventorganisatie Larry Köster.

Jan de Haas van Studio Hergebruik stak zijn neus aan het begin uit nieuwsgierigheid even om de hoek.

Na afloop kwamen Annemieke Fontein en Astrid Sanson (gemeente Rotterdam) de resultaten bekijken.

9 bijlage

Colofon

Concept, Management, Research

Tom Bosschaert

Harry te Riele

Larry Köster

Michiel van der Vight

Grafisch Ontwerp

Gerard Vink

Illustraties

Richard Boeser

Het Rotterdam Collectief

Stadhuisplein 15

3012 ar Rotterdam

www.ro-co.nl

© 25 januari, 2011