Vijftien jaar bij molen De Zwaan in Voorst Delflands …Nr. 90, februari 2006 Maandblad over molens...

Nr. 90, februari 2006

Maandblad over molens en hun opvolgers 9e jaargang, nr. 2

Vijftien jaar bij molenDe Zwaan in Voorst

Delflands water:spuien, malen en bergen

Tjasker in Aalten?!

Inhoud pagina

Molens Actueel 39

Grensmolens 50

Bijlage met foto’s van Zaanse molens 51

‘t Betere werk: Vrijwillige molenaars Elst treden terug 51

Forum: Vijftien jaar bij molen De Zwaan in Voorst 52

‘t Betere werk: Naamgeving Friese boerenmolens 53

Delflands water: spuien, malen en bergen 54

J.S. Bakker

Postzegels met winden watermolens op cd-rom 67

Bernhard Fritsche

Tjasker in Aalten 68

Martie te Brake

NVVM-molenmakers actief 71

Uit ‘t kijkgat: Op de kermis 72

Zoeker 72

Papiermolen 72-73

COLOFON

Redactie & administratie: Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle,Tel./fax: +31 (0)79-5931303E-mail adres: [email protected]

Verschijning: Elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van demaand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijntéén gecombineerd nummer.

Uitgave:De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting MolenwereldBenedenrijweg 521 2987 VA RidderkerkTel.: 0180-411018

Uitgever:dhr. Sj. J. VeermanNeptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d LekTel.: 0180-524509E-mail adres: [email protected]

Redactie:dhr. J.S. BakkerMoerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle,Tel/fax 079-5931303E-mail adres: [email protected]

dhr. B.H.J. MolsProvincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk,Tel.: 06-50283248E-mail adres: [email protected]

Advertenties:J. OttevangerMolenviergang 2 2761 BK ZevenhuizenTel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 E-mail adres: [email protected]

Abonnementen:Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303Nederland (f 47,50) per jaar (incl. 6% BTW).

Overige landen Europa (f 65,-)Andere landen prijs op aanvraag.

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaanen worden automatisch verlengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenen nummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden,indien nog voorradig.

Prijs losse nummers: in Nederland f 6,-; overig Europa f 7,- (exclusief porto)

Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het blad gratis bij een minimum-donatie van f 62,50. Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld isartikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing.

Bankrelatie:Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867Voor België: Postcheque 000-1746998-28

Kopij:Zenden aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle.

Lay-out en Druk:Vis Offset, Alphen aan den Rijn.

ISSN 1387-2974

© COPYRIGHT 2006 Stichting Molenwereld Moerkapelle.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ofopenbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zondervoorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Redactioneel

Het Westland is het westelijk deel van het Hoogheemraadschap vanDelfland. Dat is vanwege zijn waterhuishouding de laatste jaren meer-dere malen in het nieuws geweest: wateroverlast. Van de grote hoog-heemraadschappen heeft Delfland daar altijd betrekkelijk veel mee temaken gekregen. Een duik in de geschiedenis van de afwatering endaarmee de bemaling van het hoogheemraadschap legt niet alleende historische wortels van het probleem bloot, maar maakt ook duide-lijk welke antwoorden men er in de loop der tijden op heeft gegeven,niet alleen in het Westland, de vroegere Westambachten, maar ook inde Oostambachten, die het nooit tot een Oostland hebben kunnenbrengen. Natuurlijk spelen molens in dit artikel een voorname rol.Bij windwatermolens denken we als regel aan laaggelegen gebieden,meest onder NAP. Het is minder bekend dat deze molens ook gestaanhebben in streken waar je ze niet direct zou zoeken; in de Achterhoekbijvoorbeeld. Martie te Brake stuitte op en onderzocht het bestaan vaneen tjasker in De Haart, bij Aalten in Gelderland.

JSB

Afsluitdatum van de kopij voor het februarinummer van Molenwereld: 3februari 2006.

Bij de omslag voorzijde: Delfland is relatief arm aan watermolens. Erkwamen vrij veel grote en zware molens voor, waarvan de in 1718 ge-bouwde Dijkmolen gelukkig bewaard is gebleven. Met een vlucht van29,20 m gold hij decennia lang als de grootste watermolen in Neder-land.

Bij de omslag achterzijde: De in 1893 gebouwde korenmolen OpHoop van Beter in Ingen in de winter. De molen werd in 1921 of 1922onttakeld tot een kale romp toen een zuiggasmotor het werk van dewieken overnam. Zestig jaar volgde een restauratie waardoor de mo-len tot nieuw leven kwam (foto A.E. v.d. Voet).

Uw mooiste molenfoto ook in kleur op de achterpagina van de Molenwe-reld? De achterpagina reserveren wij voor lezers die hun mooiste molenfo-to’s graag met anderen willen delen. Inzending kan zowel per post als pere-mail. In het laatste geval is wel een voldoend hoge resolutie vereist: mi-nimaal 300 dpi. Inzending kan geen plaatsing garanderen. Er zijn per jaarimmers maar elf mogelijkheden en bovendien streeft de redactie naarspreiding per regio en molentype. U kunt uw foto (‘s) insturen of mailennaar de redactie van Molenwereld.

399e jaargang 2006 nr. 2

A C T U E E LInformatie voor deze rubriek:

Redactie Molenwereld, p/a B.H.J. Mols, Provincialeweg Zuid 42, 4286 LM Almkerk. Tel.: 06-50283248

E-mail: bart68@planet .n l

Molen Makkinga kaalgezet naafwaaien delen gevlucht

Korenmolen De Weyert in Makkinga heeftop 16 december 2005 vroeg in de och-tend schade opgelopen. Door de hardewind waaiden delen van het gevlucht afen deze kwamen deels terecht op hethuis dat naast de molen staat. Ruim dertigjaar geleden overkwam de in 1868 terplaatse gebouwde molen hetzelfde, methet enige verschil dat de molen toen welin slechte staat was. Na de stormen van1973 en 1974 ging het nog verder bergaf-waarts met de molen en raakte de molensteeds verder beschadigd. De Weyertwerd pas in 1984 volledig gerestaureerden wordt nu beheerd door Stichting Ko-renmolen De Weyert. Zij zal erop toeziendat er dit keer geen gras over een snelherstel van de opgelopen schade groeit.De gemeente Ooststellingwerf was reedsvan plan om een aantal gebreken aande kleppen te laten restaureren en voor-uitlopend op het onderhoud is de molenop 22 december door molenmakerDoornbosch uit Adorp kaalgezet. Herstelzal waarschijnlijk in maart beginnen.

Restauratie Victor te Wanswerdnadert voltooiing

De restauratie van de Victor te Wanswerdnadert zijn voltooiing. Eerst is in oktober2005 de achterwaterloop hersteld, nadatdeze in oktober 2003 door een kraanwa-gen was vernield. Vervolgens zijn door defirma Poland de koppen van de voeg-houten hersteld met epoxyhars dat metglasfiberstaven aan het behouden houtvan de voeghouten verbonden is. Dewindpeluw was nog gaaf en is terugge-plaatst. Tijdens het terugplaatsen is de bo-venas opgestempeld, waarbij de hals-steen met behulp van banden aan debovenas bevestigd was. S. de Jong

Molen van Makkum in Beilenheeft nieuwe eigenaars

Op 1 december 2005 heeft de over-dracht plaatsgevonden van de koren-molen van Makkum (Molenwereld 2006-1-9). De molen in het buurtschap Makkumwas sinds 1918 eigendom van de familieMulder en de laatste molenaar was

Een troosteloze Weyert wachtend op herstel van hetgevlucht (foto D. Reitsema, 5 januari 2006).

Werkzaamheden aan de Victor teWarnswerd in volle gang (foto S. de

Jong, 17 december 2005).

40 9e jaargang 2006 nr. 2

M O L E N S A C T U E E L

Hendrik Mulder. Hij hielp vanaf zijn tiendejaar op de molen maar heeft nu de mo-len en woonhuis moeten verkopen. Tengevolge van een hersenbloeding en eenvervelende val was Hendrik Mulder allange tijd niet meer in staat zelf de molente laten draaien. Na een lange periodevan stilstand werd de molen op 11 juni2005 door Wilma en Nico van den Broekuit Warnsveld weer in bedrijf gesteld ennadien draaide de molen regelmatig(Molenwereld 2005-10-304). Op 30 no-vember 2005 (de dag dat Hendrik Mulder90 jaar werd) was de molen versierd metvlaggen. Voor de buren en kennissen wasin de recreatieruimte van de campingnaast de molen een zaaltje ingericht.Hendrik Mulder werd opgehaald en to-taal verrast aanschouwde Hendrik Mulderzijn versierde molen. Een dag later ginghet hele molencomplex over in handenvan de familie Bos. Geen molenaarsfami-lie maar wat niet is kan natuurlijk nog altijdkomen. Zij zijn enthousiast gaan informe-ren wat de mogelijkheden zijn en hoemen kan leren omgaan met de molen.De vrijwillige molenaars hebben aange-boden de komende tijd de molen te la-ten draaien. Dit geeft de familie de tijdom de opleiding te volgen en in de prak-tijk mee te lopen, om zo hun eigen molengoed te leren kennen. De familie Bos wil

na het opknappen van het woonhuis ookde molen aanpakken, zodat deze molenin juli 2006 weer in volle glorie zijn hon-derdjarige bestaan kan vieren.

Ongedierte in Drentse moleneen halt toegeroepen

Op 3 en 4 januari 2006 is molen De Weertte Meppel door een ongediertebestrij-dingsbedrijf behandeld tegen het al jarenknagende probleem van boktor. De com-plete molen is van top tot teen behan-deld waarbij alle balken zijn geïnjecteerdvolgens de nieuwste methode uit Zwitser-land, waardoor slechts een zeer minimalebeschadiging aan het houtwerk ontstaat.Een paar kleine gaatjes zijn nodig vooreen effectieve bestrijding, waarbij meteen speciale boor onder hoge druk (50bar) vloeistof in de balken wordt gespo-ten. Aansluitend zijn alle verdiepingenvan de molen nog geneveld. Twee we-ken eerder is de Wieker Meule te De Wijkbehandeld tegen een andere knager, teweten de bonte knaagkever. De vang-balk heeft het niet overleefd en wordtvervangen, evenals een van de langeschoren (hetgeen overigens niets met deknaagkever te maken heeft). Tenslotte isbegin januari De Sterrenberg te Nijeveen

geïnspecteerd door de Monumenten-wacht, waarbij de bonte knaagkever isgesignaleerd in een van de voeghouten.Een nadere inspectie moet de ernst vande zaak uitwijzen.

Reconstructie haven bij molenRoderwolde

Vervoer per schip was oudtijds een dersterke punten van de Nederlandse eco-nomie. In grote delen van laag Neder-land was zelfs het kleinste dorp per schipbereikbaar dankzij de waterstaatkundigeinfrastructuur. Het Drentse Roderwoldewas daar geen uitzondering op. Beurt-schippers onderhielden via de Schipslooten het Peizerdiep contact met de buiten-wereld. Aan het eind van de Schipslootwas een haven. Het was dan ook begrij-pelijk dat de bouw van de kapitale molenWoldzigt in 1852 werd geprojecteerd paltegenover deze haven, van belang vooraanvoer van grondstoffen en de afvoer

Hendrik Mulder bij de voor zijn 90everjaardag versierde molen te Makkum(foto: N. van den Broek, 30 november2005).



van olie en koeken. De aanleg van eenverharde weg naar Groningen in 1934was het begin van het einde voorscheepvaart en haven. Tenslotte werd dehaven in 1964 gedempt. In 1991 werd eendorpsvernieuwingstraject ingezet waarbijde dorpsbewoners zich in 1993 uitsprakenvoor het herstel van de haven tegenoverde molen. Nadat het op de plaats van dehaven gevestigde transportbedrijf Belga,de vroegere beurtschipper, na een brandin 1999 was vertrokken ontstond de mo-gelijkheid om de plannen te realiseren.Helaas was voor het dempen van de ha-ven vervuild materiaal gebruikt waardoorde geraamde kosten opliepen tot 350.000euro, kosten die gedekt worden door degemeente Noordenveld, de provincieDrenthe, de EU en het recreatieschap.Het is de bedoeling om de haven eenkleinschalige recreatieve functie te ge-ven. Tevens wordt daarmee de histori-sche biotoop van de molen hersteld. jsb.

Start uitbreiding molenmuseumDe Wachter

Op 21 december 2005 is de aftrap gege-ven voor de in 2004 aangekondigde uit-breiding van het museum bij molen DeWachter te Zuidlaren (Molenwereld 2004-

12-390). Burgemeester Rijpstra van de ge-meente Tynaarlo heeft de eerste schop inde grond gezet voor de verwezenlijkingvan de uitbreiding. De handeling werdgadegeslagen door de initiatiefnemersvan het project en de vrijwilligers van Mo-lenmuseum De Wachter. De eerste steenwerd op symbolische wijze aan de burge-meester aangeboden in de vorm van ge-bak. Het gebak wordt in het assortimentvan de plaatselijke patisserie opgeno-men, en van elke verkochte ‘steen’ komt1 euro toe aan het molenmuseum. In hetnieuwe gedeelte komt een klompenma-kerij, stelmakerij, smederij en een werk-plaats. Tevens zal de collectie van wijlenJ. Barkhof in het museum worden ten-toongesteld.

Overdracht complex Den Hallernagenoeg afgerond

Na voltooiing van watermolen Den Hallerte Diepenheim is door de gemeente Hofvan Twente een plan opgesteld om detoekomst van de watermolen en het bij-gelegen restaurant en woning veilig testellen (Molenwereld 2005-1-6). Het planomvat de verkoop van restaurant en wo-ning aan de huidige exploitant/bewoneren het onderbrengen van het beheer vande watermolen in een aparte stichting.De waardebepaling heeft middels eentaxatie plaatsgehad en het restaurantmet de woning worden getaxeerd op290.000 euro. Samen met het perceelsge-deelte dat ondergebracht wordt in eenstichting bedraagt de totale taxatie500.000 euro. Op 14 december 2005 is hetvoorstel in de raadscommissie Fysiek be-handeld die ermee akkoord ging. Op 20december 2005 heeft de gemeenteraadingestemd met het voorstel, op voor-waarde van toestemming door de ervenvan Graaf Schimmelpenninck van Nijen-huis en goedkeuring door de provincieOverijssel. De gemeenteraad heeft uitge-sproken dat er geen bedenkingen zijn te-gen de verkoop van het restaurant enwoonhuis aan de huidige exploitant,waarbij de gronden in erfpacht wordenuitgegeven. Eveneens zijn er geen be-denkingen tegen de inbreng van degronden en overige opstallen in de Stich-ting Den Haller. Om aan de beperkendevoorwaarde tegemoet te komen dat degemeente geen winst maakt op de ver-koop zal het verschil tussen boekwaardeen verkoopwaarde worden gereserveerdom mogelijke onvoorziene kosten in detoekomst op te kunnen vangen.

Wissink’s Möl staat weer vrij in dewind

Eind juli 2004 adviseerde de commissieBezwaar en Beroep de gemeente En-

schedé de kapvergunning voor een grootaantal eiken in stand te houden (Molen-wereld 2004-9-290). Het College van B enW heeft uiteindelijk op basis van dit adviesbesloten. Ging het eerder om 37 eiken,waarvan enkele bomen gehandhaafdzouden blijven, in totaal zijn nu 19 eikenlangs de Helmerstraat en 22 eiken langsde Haaksbergerstraat weggehaald. Eind2005 zijn de kapwerkzaamheden afge-rond en staat Wissink’s Möl in Usselo weernagenoeg vrij in de wind. Door tegenwer-king van milieu- en natuurorganisatiesheeft de strijd om de bomen in de directeomgeving te kappen lang geduurd. Ove-rigens is op 16 december 2005 de eerstevan een twintigtal nieuwe eiken eldersaan de Haaksbergerstraat geplaatst.

Bouwplan De Aloë brengt DePassiebloem te Zwolle niet in gevaar

De gemeente Zwolle heeft op 13 decem-ber 2005 het voorontwerpbestemmings-plan vastgesteld voor de bouw van circa175 nieuw te bouwen huizen vlakbij DePassiebloem. Het stedenbouwkundigplan De Aloë, vernoemd naar een van devoormalige oliemolens binnen het plan-gebied, bestaat uit de herontwikkelingvan onder andere het voormalige terreinvan Golden Wonder (later Remia) en hetterrein van garagebedrijf Berendsen enDe Graaf. Door de sloop van dit bedrijfheeft De Passiebloem (tijdelijk) de bestebiotoop sinds lange tijd. Het bouwplan re-specteert de molenbiotoop van De Pas-siebloem en bevat de bouwhoogtes zoalsvastgesteld in de op 30 november 2004goedgekeurde ‘Thematische partiële her-ziening molenbiotoop’. De stellinghoogtevan 6.42 meter is de maximale bouw-hoogte op honderd meter afstand. Dezehoogte mag elke vijftig meter verder eenmeter hoger zijn. Dit betekent dat gebou-wen een hoogte mogen krijgen, die va-rieert van 7.42 meter op 150 meter tot14.42 meter op 500 meter. Gelet op hetfeit dat de bouwplannen erin voorziendat op een beperkt aantal plaatsen degrenzen van de molenbiotoop, door inci-dentele hogere bebouwing, wordendoorbroken is het plan De Aloë voorge-legd aan en besproken met De Holland-sche Molen en de vrijwillige molenaarsvan De Passiebloem. Uit dit overleg is ge-bleken dat de molenbiotoop door hetplan niet in gevaar komt.

Ingebruikneming De Stoom inVeessen

Op 10 december 2005 is de zogenaamde‘Stoom van Jan’ in Veessen maalvaardigopgeleverd en feestelijk in gebruik geno-men. Wethouder C. Slobbe- van der Waalvan de gemeente Heerde verrichtte deopeningshandeling door de aandrijfriemvan de motor naar de drijfas van de vrij-loop naar het vaste wiel te schuiven en zode maalsteen in beweging te brengen.

Het injecteren van het bovenwiel vanDe Weert te Meppel (foto K. Vanger, 3 januari 2006).



Met behulp van het eveneens door demotor aangedreven luiwerk werd een zakmaalgoed op de maalstoel gehesen. Zijdeed dit onder toezien van een kleinehonderd genodigden en belangstellen-den, onder wie de molenmakers vanGroot Roessink. De in 1999 gekochteoude dieselmotor was al eerder door devrijwilligers Van Marle en Mellendijk in per-fect draaiende staat gebracht. De plaat-selijke muziekvereniging VIVO zette hetgeheel muzikale luister bij. Geen overbo-dige luxe, want het was een kille, mistigeen windstille zaterdag. Eigenlijk bij uitstekeen dag om te illustreren dat een maal-derij als De Stoom in het verleden nietvoor niets is gebouwd, maar met het doeler mee te malen als de wind en dus dewindmolen het er bij lieten zitten. DeStoom is gebouwd in de tijd dat in Neder-land de stoommachines in opkomst kwa-men, namelijk in 1888. Lubbertus Lange-voord, die sinds 1850 met de windmolenmaalde en zijn echtgenote Hermina Wes-terhoff legden destijds de eerste steen. In1908 werd een zuiggasmotor geïnstal-leerd in plaats van de stoommachine,maar de naam bleef in de volksmond DeStoom. Omdat er geen lichtgas voorhan-den was, moest er wel een gasgeneratorworden geplaatst en werd de motor eenzuiggasmotor. De gasmotor is in detweede wereldoorlog verwijderd terwijlhet gebouw met aandrijfassen en maal-stoel voortaan werd gebruikt als opslag-ruimte. Er is daarna lange tijd gelukkigweinig veranderd, behalve dat een kop-pel stenen is verdwenen, waarschijnlijkverkocht. De stenen zijn in ieder geval nietnaar de molen gegaan, want daar liggengrotere 17der stenen en die van DeStoom zijn 16ders. Na de restauratie vanhet gebouw in 1998 is het naar de laatstein 1996 overleden molenaar Jan Lange-voord genoemd. Het koppel stenen datwas achtergebleven vertoonde dusda-nige scheuren dat het niet werd aange-

durfd om het nog te gebruiken. Vandaardat er een nieuw koppel is gekomen. Welis zoveel mogelijk van de oude kuip mettoebehoren hergebruikt. Opvallend is datde kuip eigenlijk een zinken plaat in eenhouten geraamte is. Veessen beschikt nuover een molencomplex dat uniek is inNederland, bestaande uit een authen-tieke maalvaardige windkorenmolen uit1779, een maalvaardige Stoom uit 1888met antieke dieselmotor en een gaaf be-waard gebleven en gerestaureerde mo-lenaarswoning uit 1897. G. Kouwenhoven.

Ondertekening convenant Maallust te Amerongen

Op 22 december 2005 is tijdens de ope-ning van korenmolen ‘t Wissel in Elst dooreen aantal partijen een convenant on-dertekend over korenmolen Maallust. HetCollege van B en W van de gemeenteAmerongen heeft op 17 oktober 2005 be-sloten geld ter beschikking te stellen voorde verplaatsing en restauratie van demolen (Molenwereld 2005-12-379). On-derdeel van de overeenkomst is dat dehuidige eigenaar molen en terrein ver-koopt aan Molenbrink V.O.F.. Molenbrinkgaat woningen op het terrein ontwikke-len. Hierbij wordt rekening gehouden metde biotoop. De molen wordt circa 30 me-ter verplaatst naar de hoek van het ter-rein en komt daardoor beter in het zichten vrijer te staan. Het Utrechts Landschapneemt het beheer van de molen over ende Stichting de Utrechtse Molens wordt ei-genaar van molen en erf. Voorwaarde isdat de gemeente per jaar een te indexe-ren bedrag van 10.000 euro voor de ex-ploitatie van de molen ter beschikkingstelt. Hiervan zal het afhangen of HetUtrechts Landschap de molen daadwer-kelijk gaat beheren. Per 1 januari 2006 isde gemeente Amerongen opgegaan inde nieuwe gemeente Utrechtse Heuvel-

rug en de nieuwe gemeenteraad zal nogeen besluit over de exploitatiebijdragemoeten nemen. Stichting Het UtrechtsLandschap.

Nog geen beslissing over de verplaatsing van De Otter

De beslissing over het verlenen van deverplaatsingsvergunning voor de Amster-damse houtzaagmolen De Otter wordtop advies van de voorzieningenrechterbehandeld door de meervoudige kamervan de rechtbank in Amsterdam. Op 6januari 2006 diende voor de voorzienin-genrechter de vraag van Stichting Hout-zaagmolen De Otter om een voorlopigevoorziening tot verplaatsen van De Otternaar Industrieel Erfgoedpark De Hoop inUitgeest (Molenwereld 2005-6-191). Tij-dens de zitting bleek dat de rechtbankde zaak diepgaand had bestudeerd.Gezien het duidelijk spoedeisende ka-rakter stelde de voorzieningenrechtervoor om de zaak aan de meervoudigekamer van de rechtbank voor te leggen,zodat een bodemprocedure tot een de-finitieve beslissing zal leiden. In deze pro-cedure kan dieper op de inhoud van dezaak worden ingegaan. Na overleg metbetrokkenen heeft de advocaat vanStichting Houtzaagmolen De Otter beslo-ten de aanvraag voor de voorlopigevoorziening in te trekken en de zaak inde meervoudige kamer te laten behan-delen. Op 6 april 2006 komt de zaakvoor. Stichting Houtzaagmolen De Otter.

Amerikaan blijft toch in Hauwerten wordt gerestaureerd

Sinds 1937 staat in Hauwert een Ameri-kaanse windmotor, die tot 1977 in gebruikis geweest. Nadien ging het bergafwaartsmet de conditie van de molen en kwamdeze door ruilverkaveling in het bezit vande gemeente Noorder-Koggenland. Demolen verkeert in slechte staat en de ge-meente overwoog om de molen te ver-plaatsen naar Twisk, om daar een functiein het waterbergingsproject Twisk te krij-gen. Op het moment dat dit plan in Hau-wert ter ore kwam, gingen daar diversebellen rinkelen. Hauwert wil haar Ameri-kaan niet kwijt en op initiatief van de His-torische Vereniging Hauwert werd deStichting Molensluispolder opgericht. Destichting stelt zich ten doel de molen terestaureren en vervolgens ook te onder-houden. De gemeente heeft een subsidiebeschikbaar gesteld van eenderde vande kosten, met een maximumbijdragevan 30.000 euro. Het bedrag komt be-schikbaar wanneer de molen in oudestaat wordt hersteld en een restauratie-plan met financiële dekking is ingediend.Voor de overige benodigde middelen zalde stichting een verzoek indienen bij hetVSB-fonds en het plaatselijke Kosterfonds.De offerte is inmiddels aangevraagd ennaast restauratie zal er ook een flink be-

Ondertekening van de overeenkomst voor de Maallust door Het Utrechts Land-schap, de gemeente Amerongen en Molenbrink V.O.F. De ondertekenaars zijn v.l.n.r.L. de Geer (voorzitter Het Utrechts Landschap), J. Griffioen (Molenbrink V.O.F.), J. Broekhuizen (staand; Molenbrink V.O.F.), E. Haitsma (burg. Amerongen), H. Lugt-meijer (directeur Het Utrechts Landschap). (foto: D. Kenbeek, 22 december 2005).



drag met het grondwerk gemoeid zijn. Te-gen betaling van het symbolische bedragvan 1 euro en door ondertekening vaneen overdrachtsconvenant is de stichtingeind december 2005 eigenaar van demolen geworden. Het gebied rond demolen is aangekocht door de gemeenteom een wandel- en fietsbestemming tegeven en bij de molen zal een informatie-bord geplaatst worden.

Jarige Simav organiseert een fotowedstrijd voor jong enoud(er)

De Stichting tot Instandhouding van Mo-lens in de Alblasserwaard en de Vijfhee-renlanden (Simav) bestaat op 10 maart2006 vijftig jaar. Het bestuur van Simav,beter bekend als de Molenstichting, wildit jubileum niet onopgemerkt voorbij la-ten gaan. Een speciaal in het leven ge-roepen jubileumcommissie broedt op talvan activiteiten voor het jubileumjaar. Eenvan de initiatieven is het houden van eenfotowedstrijd. ‘Molens en foto’s horen bijelkaar als wolken en wind’, zegt voorzitterKees Bakker van de Molenstichting. Aande wedstrijd kan iedereen met een foto-toestel meedoen.... als de molen maar

een centrale plaats inneemt. Dat bete-kent dat de jury niet alleen foto’s vanmolens beoordeelt, maar ook afdrukkenvan bijvoorbeeld een molenwiek of -radof een fraaie opname van de schaduw

van een molen. De foto’s mogen met zo-wel een ‘gewone’ als een digitale ca-mera worden gemaakt. Wél moeten defoto’s op (foto)papier worden afgedrukten mogen ze niet groter zijn dan maxi-maal A4. Ook mogen ze niet worden op-geplakt. Ingeleverde foto’s worden nietgeretourneerd en kunnen eenmalig ge-bruikt worden voor publicatie. Over deuitslag kan niet worden gecorrespon-deerd! Er zijn twee leeftijdcategorieën:tot en met 16 jaar en 17 jaar en ouder.Voorzitter Bakker benadrukt dat het leukzou zijn als ook jonge fotografen zich la-ten gelden, onder het mom jong geleerdis oud gedaan. De jury wordt gevormddoor drie deskundigen onder voorzitter-schap van de heer Ko Hoogesteger, di-recteur van de openbare basisschoolNieuw - Lekkerland en in zijn vrije tijd eenverwoed en in vakkringen erkend foto-graaf. Zijn werken zijn ware kunststukkendie regelmatig op tentoonstellingen tebewonderen zijn, onder meer in de expo-sitieruimte van het Nederlandse hoofd-kantoor van het Zweedse Hasselblad,verreweg het meest exclusieve en bestemerk ter wereld. Het tweede jurylid isGeurt Mouthaan, bekend als dé foto-graaf van weekblad Het Kontakt. Hetderde jurylid is Jany Kraaijeveld uit Hard-inxveld-Giessendam. De wedstrijd duurtvanaf januari 2006 tot en met 31 augus-tus 2006. De jury zal de volgende prijzentoekennen: voor de jeugd tot en met 16jaar driemaal een digitale camera envoor de categorie 17 jaar en ouder driem-aal een overnachting inclusief ontbijt ineen molen van de Simav. Inzendingenmoeten - voldoende gefrankeerd - wor-den gestuurd naar het volgende adres:Simav t.a.v. Henk Bovekerk, Groeneweg33, 4223 ME Hoornaar. SIMAV.

De Otter te Amsterdam tussen debouwkranen (foto: P. Rijkers, 30 december 2005).

Simav-Voorzitter Kees Bakker fotografeert een van de Simav-molens (foto W. van Veen).



Regionale Gemalenstichting Alblasserwaard en Vijfheerenlan-den timmert aan de weg

Het jaar 2005 is een gedenkwaardig jaargeworden voor de regionale gemalen-stichting Alblasserwaard en Vijfheerenlan-den. Allereerst was er in de zomer van2005 de officiële overdracht van tweepoldergemalen, te weten gemaal de Bie-zen in Vianen en gemaal Sliedrecht inBleskensgraaf. Na een lange weg vanvoorbereidingen is op 25 oktober 2005met de restauratie van het gemaal PolderSliedrecht begonnen. De restauratie vanhet gebouw zal in drie fasen uitgevoerdworden. De eerste fase omvat herstel vande voor- en achterwaterlopen; detweede fase bestaat uit het waterdichtmaken van het dak. De derde fase be-slaat de binnenkant van het gebouw(waaronder plafond en de binnenmurenmet tegelwerk). Voor de eerste twee fa-sen is opdracht gegeven en zijn de werk-zaamheden in gang gezet. Momenteelzijn ook gesprekken gaande met de be-treffende gemeenten om het onderhoudop lange termijn af te dekken. Het motor-schepradgemaal Overslingeland is enigetijd geleden uitwendig op voortreffelijkewijze gerestaureerd, dankzij de financiëlesteun van het onmisbare LandschapsplanAlblasserwaard en Vijfheerenlanden. Hetgemaal wordt momenteel door vrijwilli-gers maalvaardig gemaakt, wat inhoudtdat de schoepbladen van het schepradzijn vernieuwd en de unieke Crossleytweecilinder motor is gereviseerd. Ook iser enige tijd geleden tussen de huidige ei-genaar, het Landschapsplan Alblasser-

waard en Vijfheerenlanden en de regio-nale gemalenstichting een verkennendgesprek geweest voor een eventueleoverdracht van het gemaal aan de re-gionale gemalenstichting. Arie Hoek.

Molen De Roos te Delft kan ophuidige plek blijven staan

Op 5 oktober 2005 heeft de onderteke-ning plaatsgehad van de contracten diede bouw van de tunnel en de ontwikke-ling van de Spoorzone te Delft mogelijkmaken. Het project behelst nieuwe stede-lijke invulling met ongeveer 1.500 wonin-gen, 50.000 vierkante meter kantoor-ruimte en een nieuw openbaar gebied in-clusief infrastructuur (inclusief een spoor-tunnel en nieuw station). Tot en met 24 ok-tober 2005 heeft het ontwerpbestem-mingsplan ter visie gelegen en in 2006stelt de gemeenteraad stelt het bestem-mingsplan voor de Spoorzone definitiefvast. Vervolgens kan in 2007 het bouwrijpmaken van het bouwterrein beginnenvooruitlopend op de bouw van de tunnelin 2008. De Rijksdienst voor de Monumen-tenzorg heeft van de inspraakgelegen-heid gebruik gemaakt, hetgeen vervol-gens niet heeft geleid tot aanpassing vanhet definitieve plan. De vragen haddenmet name betrekking op de vraag hoede in het tracé liggende bestaande mo-numenten behouden blijven. De bouw-plannen worden zo uitgewerkt dat detunnel onder de molen en de waltorendoor wordt gebouwd. De monumentenkrijgen nieuwe funderingspalen die in deuiteindelijke situatie komen te rusten ophet dak van de tunnel. Door de aanlegvan het tunneltracé zullen ook een aantalarcheologische vindplaatsen verdwijnen,waaronder die van de molen ten oostenvan de Heltoren en de voormalige Heint-gensmolen; de Groenmolen valt als ar-cheologisch object buiten het tunneltr-acé.

Archeologen graven in Goudarestanten standerdmolen op

Tijdens afgravingen aan de Vest teGouda hebben archeologen restantenvan de fundering van een zestiende-eeuwse standerdmolen blootgelegd. Op12 januari 2006 werd de (verwachte)

vondst in het bijzijn van wethouder VanSchelven openbaar gemaakt. Drie vande vier teerlingen zijn duidelijk zichtbaar,de vierde is begin vorige eeuw verdwe-nen bij het plaatsen van een gastankvoor een bedrijf. De vondst is gedaanaan de westkant van stad bij het bouwrijpmaken van het terrein tussen het Raamen de Vest voor het bouwplan Konings-hof.De bouwtekeningen van het plan Ko-ningshof worden bekeken om te zien ofhet mogelijk is de plek van de voormaligemolen in het straatbeeld terug te latenkeren.Bij het uitbreken van de Tachtigjarige Oor-log in 1568 stonden alle Goudse korenmo-lens buiten de Vest. In 1574 moesten allegebouwen, waaronder de molens, buitende stadsgracht worden gesloopt in ver-band met een eventueel beleg. Door hetstadsbestuur werden toen achter de Vesttwee molenwerven ingericht op het ter-rein van de Cloveniersdoelen voor de op-bouw van twee buiten de stad geslooptestanderdmolens. Op de plaats van denoordelijke molen werd in 1751 de stenenmolen De Korenbloem gebouwd welkedaar tot 1926 heeft gestaan (molen vanGalama). Even ten noorden van de Vla-mingstraat werd toen De Kroot herbouwd,de molen waarvan nu de teerlingen zijnopgegraven. In 1681 werd de molen uit-gekocht door de gezamenlijke Goudsemolenaars en korte tijd later gesloopt. La-ter werd op deze plaats toch weer eenmolen gebouwd, de Kleimolen, welke opde gemeente Atlas van Kuyper uit 1868nog staat aangegeven als een windmo-len. Deze molen was eigendom van destad Gouda en deed dienst voor de klei-warenindustrie die Gouda wereldbe-roemd heeft gemaakt. Over de lotgeval-len en de inrichting van deze zeer bijzon-dere windmolen tasten we helaas nog inhet duister. Met het opgraven van de fun-datie van De Kroot is dus in feite de herin-nering van twee molens bloot gelegd.

Diverse herstelwerkzaamhedenaan molencomplex Kinderdijk

In 2005 is het molencomplex Kinderdijknogal eens in het nieuws geweest, vaakop een wijze die men liever niet zou willenzien. Vele positieve ontwikkelingen zijndaardoor naar de achtergrond gedrukt,

Ter voorbereiding wordt een damwandaangebracht bij het gemaal van de polder Sliedrecht (foto: J. Zwijnenburg,oktober 2005).



zeker op het gebied van het wegwerkenvan achterstallig onderhoud. Hierondereen korte recapitulatie van de belangrijk-ste werkzaamheden die aan de verschil-lende molens zijn verricht, naast riether-stel- en schilderwerkzaamheden aan di-verse molens. In 2005 zijn twee grote pro-

jecten gestart waarvan er inmiddels éénis afgerond, dit betreft het vervangen vande kap van molen nummer 8 van de Ne-derwaard. Voorts is bij deze molen de bui-tenroede doorgehaald en is deze roedevoorzien van verstevigingsplaten. Het an-dere lopende project heeft betrekking op

molen nummer 4 van de Overwaard. Hierworden onder meer de windpeluw, kortespruit, schoren, spantring, een gedeeltevan de kuip en het rietdekwerk vervan-gen. Ten aanzien van de reconstructievan het contrawerk is nog geen beslissinggenomen. Van molen nummer 2 van deOverwaard (roedebreuk 2 juni 2005) is debuitenroede inmiddels hersteld en wordtde nieuwe binnenroede binnenkort ge-stoken. Van molens 3 en 6 van de Over-waard werden de roeden doorgehaalden bij de eerstgenoemde werd geconsta-teerd dat de buitenroede vervangenmoet worden. Van molen nummer 1 vande Overwaard werd de kap en een ge-deelte van de romp opnieuw gedekt.Van molens nummer 1,2,5,6 en 8 werdende roeden doorgehaald en in een aantalgevallen preventief voorzien van een ver-stevigingsplaat. Van nummer 3 werdenaanvullend nog heklatten en windbordengedeeltelijk vernieuwd en gebroken kam-men in het onderwiel en een gebrokenstaaf in de bovenschijfloop vervangen.Van De Blokker werden de roeden ge-teerd en de Van Busselstroomlijnneuzenhersteld en van de Hoge molen van depolder Nieuw-Lekkerland werden de roe-den doorgehaald en rollenwagens her-steld. De Lage molen van de polderNieuw-Lekkerland tenslotte kreeg onderandere een nieuwe binnenroede.

Snoeien in snoeiplannen Middelburgse bolwerken

Ingegeven door bezwaren heeft het Col-lege van B en W op 19 december 2005bakzeil gehaald over de snoeiplannenvoor de bolwerken te Middelburg (Molen-wereld 2005-12-386/2006-1-7). Een meer-derheid van de gemeenteraad heeft be-paald dat er geen bomen mogen wor-den weggehaald om zichtlijnen te creë-ren en dat het college opnieuw in overlegmoet met de belanghebbenden. Ditneemt niet weg dat de gemeenteraadvoor de renovatie van de min of meerverwilderde bolwerken is, en hier een uit-straling aan wil geven die beter aansluitbij de omgeving. Een poging van enkelefracties om het plan een maand te latenliggen en de inspraakprocedure af tewachten vond eveneens geen gehoor.Door het verzet tegen de plannen heeftde gemeente besloten de kapvergun-ning in te trekken, aangezien deze gelijk-tijdig met de procedure voor het planliep. Het college besteed nu alle aan-dacht aan het, in overleg met belang-hebbenden, opstellen van een nieuwplan. De gemeente wil in het nieuwe plande basis van het bestaande plan zoveelmogelijk handhaven aangezien hierin deoorspronkelijke functie van de bolwerkentot zijn recht komt. Wanneer voldoendedraagvlak bij de belanghebbenden aan-wezig is zal het college het nieuwe en dusbreed geaccepteerde plan aan de ge-meenteraad voorleggen. Dit betekent weldat de werkzaamheden voorlopig tot hetnajaar van 2006 uitgesteld zullen worden.

Links: Fragment van de kaart vanGouda Joan Blaeu in diens beroemdeStedenatlas uit 1653 met twee stan-derdmolens; linksboven de voorgangervan De Koornbloem en rechtsonder DeKroot bij de Vlamingstraat.

Rechts: Fragment van de oorspronke-lijke kadastrale kaart van Gouda van omstreeks 1830 met links De Koorn-bloem en rechts De Kleimolen, ookeen ronde stenen molen.

Werkzaamheden aan de kap van molen nummer 8 van de Nederwaard (foto: J. de Vries, 16 augustus 2005).



Plaatsing weidemolentje nabijWestermolen te Langerak

In 2004 werd door de SIMAV aangekon-digd een authentiek weidemolentje teherbouwen (Molenwereld 2004-5-193). Op3 januari 2006 is het weidemolentje bij deWestermolen te Langerak geplaatst. Daar-mee is een lang gekoesterde wens in ver-vulling gegaan aangezien bij de bezoe-kersmolen nu vier bemalingsystemen tebezichtigen zijn. Het gerestaureerde diesel-gemaal, een elektrisch gemaal, het wei-demolentje en natuurlijk de Westermolenzelf. Het oorspronkelijke molentje werd in1912 gebouwd en was eigendom van dePolder Groot-Ammers en stond op deMeent nabij de Westermolen en de in 1939verdwenen Oostermolen. Kort na 1960 ishet uiteindelijk in slechte staat verkerendemolentje omgewaaid en opgeruimd. Het

nieuwe molentje heeft een vlucht vancirca 4 meter en de roeden zijn gemaaktvan bilinga. In het voorjaar zal het molen-tje officieel in gebruik worden gesteld.

Evert Smit biotoopprijs 2005 voorHouthandel Holten te Deurne

Op 13 januari 2006 heeft de uitreiking vande Evert Smit biotoopprijs 2005 plaatsge-had. Het bestuur van het Gilde van Vrijwil-lige Molenaars heeft de prijs uitgereiktaan Houthandel Holten BV te Deurne. De

houthandel, die is ontstaan uit HoltensMolen, heeft bij de laatste verbouwing demolen de ruimte gegeven. De oude loodsis afgebroken en de nieuwe loods is aande andere kant van het terrein als laag-bouw gebouwd. Naast de molen ligt nueen parkeerterrein hetgeen de biotoopvan de molen zeer ten goede is geko-men. Tevens is een grote rij populieren ge-kapt om de biotoop van de molen nogmeer te verbeteren. Voor het bestuur vanhet Gilde van Vrijwillige Molenaars redengenoeg om de Evert Smit biotoopprijs2005 aan Houthandel Holten uit te reiken.Dat de houthandel de molen nog steedseen warm hart toedraagt blijkt ook uit hetfeit dat de directie heeft besloten om hetaan de prijs gekoppelde geldbedrag van450 euro te schenken aan de StichtingHoltens Molen voor de herbouw van dezagerij.

De oorspronkelijke weidemolen bij de Westermolen in Langerakomstreeks 1965.

De nieuwe weidemolen bij de Westermolen in Lange-rak tijdens het plaatsen (foto J. Vendrig, 3 januari 2006).

Hein Steinz, voorzitter van het Gildevan Vrijwillige Molenaars, overhandigtde Biotoopprijs aan Gerard en Ina Calis van Houthandel Holten (foto John Houben).



Volmolen te Waalre verwordenvan ruïne tot volwaardig ener-giecentrum

Van de Volmolen te Waalre werd in 1912de oliemolen afgebroken en in 1962stortte het overgebleven gebouw van dekorenmolen in. In 1968 koopt A. van Em-pel de ruïne en ontmantelt het restantom, na het verkrijgen van de benodigdevergunningen, in 1992 met de herbouwvan beide watermolens te starten. Na-dien volgde drie maal een brand en is demolen in 1998 verkocht aan het echtpaarHermans. Sedertdien heeft de Volmoleneen gedeeltelijke gedaantewisseling on-dergaan. In 2001 verscheen op de funda-menten van de voormalige graanmoleneen nieuw pand (Molenwereld 2001-9-220) dat intussen een moderniseringsme-tamorfose van het exterieur heeft onder-gaan. Hierin is een vergadercentrum ge-vestigd, terwijl het andere gedeelte vande molen nog steeds in gebruik als woon-huis. Sinds 2003 is er een goed werkendewaterkrachtcentrale gerealiseerd diewordt aangedreven door het stromendewater van de Dommel en vanaf dat mo-ment voorziet de Volmolen in haar eigenstroom en dat van een aantal huizen inde omgeving. Eind 2005 is bij wijze vanproef een pico-hydroturbine geplaatst.Dit is op initiatief van het bedrijf FreeEnergy Europe gebeurd en wanneer deproef slaagt zal de turbine in een aantalderdewereld landen geïntroduceerd wor-den. Zonder slag of stoot gaat het niet he-lemaal, want een nadeel is dat de turbineextra gevoelig is voor vuil waardoor hetrooster snel dichtslibt en het systeem duserg storingsgevoelig is.

In Memoriam J. Ficq

Op 26 december 2005 is J. Ficq op 82-ja-rige leeftijd te Gulpen overleden. J. Ficqwas van 1968 tot 1972 burgemeester vande gemeente Wittem maar moest dezefunctie vanwege gezondheidsproblemen

in 1972 neerleggen. Vanaf dat momentzette hij zich in voor het behoud van cul-tureel erfgoed en voor beeldende kun-stenaars in de gemeente en was hij opprovinciaal niveau actief op het terreinvan cultuurbehoud en heemschut. Alsvertegenwoordiger van de Bond Heem-schut had hij zitting in de afdeling cultuur-

conservering van de Stichting CultureleRaad Limburg. Ficq heeft uitzonderlijke bij-dragen geleverd aan de realisatie van dedoelstellingen van de Molenstichting Lim-burg. Zo is hij een van de grondleggersgeweest van de stichting en maakte hijjarenlang deel uit het bestuur. Hij was bin-nen de molenstichting vooral op bestuur-lijk vlak actief in het regelen van financiënen het nemen van beleidsbeslissingen.Mede dankzij zijn inspanningen werdende Neuborgmolen te Gulpen, de Kasteel-molen te Arcen en de Volmolen te Epengerestaureerd. Voor zijn inspanningen ont-ving hij in 2001 de erepenning van de Mo-lenstichting Limburg (Molenwereld 2002-2-39). Ficq is verder actief betrokken ge-weest bij het Limburgs Geschied- en Oud-heidkundig Genootschap, de Verenigingtot behoud van Natuurmonumenten ende Limburgse Kastelenstichting.

Plannen De Nieuwe Molen Rothem gedeeltelijk afgekeurd

Sinds De Nieuwe Molen te Rothem eigen-dom is van Habets Bouw Ontwikkelingen

De Volmolen in Waalre in 1995 (fotoJ.L.J. Tersteeg).

De Nieuwe Molen in Rothem in november 1979 (foto J.A. van Krimpen).



te Nuth zijn de restauratie- en uitbreidings-plannen ontwikkeld voor het grote com-plex. Habets wil de bestaande bouw res-taureren met een gedeeltelijke bestem-ming als kantoorruimte en een nieuwevleugel aan het pand toevoegen. Het isjuist deze nieuwe vleugel waardoor derestauratie van de sinds de jaren vijftigbuiten bedrijf zijnde watermolen al sinds1999 stagneert (Molenwereld 2003-11-311). In 2004 bereikten de gemeenteMeerssen en Habets overeenstemmingover de kwestie (Molenwereld 2004-9-296). Het nieuwbouwdeel zou onderge-schikt worden aan het bestaande molen-gebouw en het waterrad alsmede de slui-zen zouden eveneens worden opge-knapt. Tevens zou het watermolenge-deelte periodiek opengesteld moetenworden voor bezichtiging. Het plan werdnaar de Rijksdienst voor de Monumenten-zorg gestuurd, die eind 2005 een voorbe-houd heeft gemaakt waardoor de restau-

ratie wederom vertraging op zal gaan lo-pen. In haar advies verzet de rijksdienstzich tegen het feit dat het watermolen-gedeelte onderdeel uitmaakt van het to-tale kantoorcomplex. In de plannen zijnvolgens de rijksdienst teveel maatregelenopgenomen die het monumentale karak-ter van het watermolengedeelte aantas-ten. Habets stelt bereid te zijn in de plan-nen op te nemen dat het watermolenge-deelte tot algemene gebruiksruimtewordt aangewezen, waardoor het kan-toorpand over bijvoorbeeld een ont-vangstruimte beschikt. Ook wordt eenlandschapsplan ingediend, waarin denieuwbouw op verantwoorde wijze wordtingepast in de omringende bebouwingen omgeving. Habets verwacht dat, in-dien de gemeente akkoord gaat, de her-ziene plannen in maart 2006 opnieuw terbeoordeling aan de Rijksdienst voor deMonumentenzorg kunnen worden voor-gelegd.

Ruilbeurs Dordrecht

Op zaterdag 1 april 2006 wordt eenmolen ruil beurs gehou den in de molen DeKyck over den Dyck, Noordendijk 144 Dor-drecht. Daar kunnen verzame laars opmolenge bied hun foto’s, ansicht kaarten,boe ken, stickers, dia’s, postzegels en watniet al ruilen. De ruil beurs begint om 10.00uur en is om 16.00 uur afgelopen. De molen is te bereiken met buslijn 20vanaf het station. Deze bus stopt voor demolen. Verder kan men gratis parkerenop het terrein van Eneco, naast de molen.Voor nadere informatie: de heer H. vanSteenbergen, Kardeel 133, 4941 LRRaamsdonksveer , tel. 078-6164297.

In ‘t kort

- De locatie te Pieterzijl waar van 1904 tot1955 een grote poldermolen met zelf-zwichting en windroos stond zal wordengemarkeerd met een informatiebord.- De gemeente Eemsmond gaat onder-zoeken of poldermolen Goliath te Uithui-zermeeden door de gemeente in eigen-dom kan worden overgenomen om tevoorkomen dat de molen wordt overge-dragen aan Stichting Het Groninger Land-schap (!). - In een op 23 januari 2006 gepresenteerdvoorlopig voorstel voor de besteding vande Wavin-gelden in de periode 2006 toten met 2009 heeft de gemeente Dalfsen250.000 euro voor de Molen van Fakkerten 350.000 euro voor de Molen van Mas-sier bestemd. - In de raadsvergadering van de ge-meente Kampen van januari 2006 is deaankoop van grond ten behoeve vanwoningbouw in Zalk aan de orde ge-weest. In de bouwplannen zal rekeningworden gehouden met de molenbiotoopvan De Valk. - Molenstichting De Koe is voor een sym-bolische euro in het bezit gekomen vande molenonderbouw te Ermelo en startvanaf 2006 diverse subsidietrajecten omtot restauratie te komen. De stichtingheeft al ruim 100.000 euro verzameld. - Op de toekomstige plaats van de Tho-rense Molen te Leuth komt naast een pla-quette (Molenwereld 2005-9-266) ook eenuit staal gesneden model van de molen.Op 27 januari 2006 heeft de oprichtings-vergadering van de Stichting HerbouwThorense Molen plaatsgehad. - De Stichting Behoud Havekes Mölle teTwello heeft 3.000 euro van het Prins Bern-hard Cultuurfonds Gelderland ontvangenals bijdrage voor een tweede koppel ste-nen met toebehoren.- De tot woonhuis verbouwde waterolie-molen ‘Den Helder’ te Winterswijk staat tekoop voor 645.000 euro.- Tijdens de werkzaamheden aan DeHoop te Loenen (Molenwereld 2006-01-6)bleek dat ook de penbalk volledig aanzijn eind was gekomen. Na overleg metHet Utrechts landschap kon deze snel ver-vangen worden. - Eind 2005 is opdracht verstrekt voor de

De onderbouw van De Koe in Ermelo.

De nieuwe penbalk voor De Hoop in Loenen wordt via het achterkeuvelens inge-bracht (foto: A. Nibbelink, 21 december 2005).

Molenwereld kwi j t?

Mist u in uw collectie nummers of zelf jaargangen van Molenwereld?

U wilt uw verzameling compleet hebben?Aan veel van de sinds 1998 verschenen

nummers kunnen wij u nog helpen. (Enkele nummers zijn helaas uitverkocht;

levering zolang de voorraad strekt.)Prijzen, voor zover leverbaar

Compleet Los nummer Abonn. Niet-abonn. Abonn. Niet-abonn.Jaargang 2005 : i 35,- i 45,- i 4,- i 5,-Jaargang 2004 : i 30,- i 35,- i 3,- i 4,-Jaargang 2003 : i 30,- i 35,- i 3,- i 4,-Jaargang 2002 : i 25,- i 30,- i 2,50 i 3,-Jaargang 2001 : i 15,- i 20,- i 2,50 i 3,-Jaargang 2000 : i 20,- i 25,- i 2,- i 2,50Jaargang 1999 : i 20,- i 25,- i 2,- i 2,50Jaargang 1998 : i 15,- i 20,- i 1,50 i 2,-

WELKOM-aanbieding voor nieuwe abonnees (voor het eerst abonnee geworden na 1 januari 2005): alle verkrijgbare nummers van voor 1 januari 2006, (circa tachtig nummers!): i 80,-

Niet meer leverbaar zijn: 1998-1 / 1999-10 / 2001-2, 4, 5, 11 / 2002-4 / 2003-1



ALMENUMHouthandel

Zagerij

Import

Voor molenrestauraties

EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAADIn te zagen volgens bestek en tekening

Verder: Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • DouglasLarix • Azobé • Noord Noors Grenen

restauratie van de Garstermolen te Nigte-vecht ; de molen zal weer maalvaardigworden gemaakt.- Stichting Het Utrechts Landschap is opzoek naar alternatieve ruimte voor de be-woners van de molen te Rhenen, omdeze op termijn draaivaardig te restaure-ren. - Willem Borst, afkomstig uit Zoeterwoude,was 15 november 2005 vijftig jaar mole-naar op de molen Nieuw Leven van deWogmeer te Hensbroek, hetgeen uiter-aard werd gevierd.- De krukas voor ‘t Jonge Schaap te Zaan-dam wordt geproduceerd door machine-fabriek Duyvis te Koog aan de Zaan (aan-gevuld met een schenking van 25.000euro). - Molen de Hoop te Rozenburg staat sindsjanuari 2006 in de steigers om herstelwerk-zaamheden aan de romp te ondergaan.- In het eerste kwartaal 2006 wordt eenstart gemaakt met herstelwerkzaamhe-den aan De Arend te Zuidland. Met namehet metselwerk, de balkkoppen en debalie zullen worden aangepakt. - Naar aanleiding van gestelde vragen(Molenwereld 2006-1-7) heeft de ge-meente Terneuzen aangegeven dat hetrestauratieplan voor molen Windlust teHoek in maart 2006 gereed is en dat derestauratie wellicht in 2007 kan wordenuitgevoerd.

- Een groep ondernemers wil rond molenJohanna te Huijbergen een ambachten-plein, een theehuis en een kruidentuin op-zetten om zo meer toeristen naar hetdorp te lokken.- Vooruitlopend op een restauratieplanstelt het College van B en W van de ge-meente Bernheze aan de gemeenteraadvoor om op korte termijn de noodzakelijkewerkzaamheden aan molen Windlust teVorstenbosch uit te voeren. - De Rijksdienst voor de Monumentenzorgheeft de Pannevis-roeden van de Aurorate Baexem onlangs afgekeurd. De ge-meente Heythuysen heeft opdracht ge-

geven nieuwe gelaste exemplaren aante brengen. - Prof. dr. G. Rooijakkers (43) uit ‘s-Herto-genbosch is door het kabinet benoemdtot lid van de Raad voor Cultuur.

Molenkalender 2006

18 maart: Algemene Vergadering Hol-landsche Molen25 maart : Friese Molenaarsdag26 maart: Westbrabantse Molendag1 april: Ruilbeurs Dordrecht

De prijzen zijn inclusief porto en BTW.

U kunt de gewenste nummers bestellen door het overmaken van het verschuldigde bedrag onder vermelding van het gewenste bedrag op Post bankrek. no. 4506935 of bankrek. no. 3750.30.867

t.n.v. Stich ting Molenwe reld te Moer kapelle.



Niedersachsen

Duitsland

Nieuwe wieken voor de molensvan Wiegboldsbur en Greetsiel

Begin december werden de oude roe-den uit de in 1812 gebouwde molen vanWiegboldsbur gehaald (zie Molenwereld2005-6-202). Ook de windroos werd gede-monteerd. Als het het herstel daarna vol-gens plan is verlopen dan heeft de molendiezelfde maand nog kunnen draaien.In de maand ervoor, op 18 november,haalden molen makers de roeden uit demolen van de familie Schoof in Greetsiel.De wieken waren na 27 jaar aan vervan-ging toe. Verder moest de (Nederlandse)molenmaker vier van de acht baliescho-ren vernieuwen en een lager van dewindroos. Het was de bedoeling dat ookdeze molen voor de jaarwisseling weerzou kunnen draaien. Met het herstel waszo’n 65.000 euro gemoeid, waarvan zo’n20.000 euro uit de ‘molenpool’ van deLandkreis kwam en 5000 euro beschik-baar werd gesteld door de GreetsielerMühlenverein. De rest kwam voor reke-ning van Frank Schoof.

Herstel Siuts-Mühle Wittmund snelop gang

De weg naar de restauratie van de molenvan Upte Siuts in Wittmund was een klink-klare lijdensweg zoals uit meerdere afle-veringen in deze rubriek is gebleken. Toende financiering eenmaal geregeld was(zie Molenwereld 2005-11-315) werd snel,al in november, met het herstel begon-nen. Dakdekkersbedrijf Fritz Meier uit Esensverwijderde het twee lagen dikke oudedakleer, waarna het kleedhout werd ver-nieuwd wat weer opnieuw werd gedektmet dakleer. De kap wordt vernieuwd inde werkplaats van molenmaker Molemain Heiligerlee. Zo wordt het hopelijk dantoch: eind goed al goed.

Ve r d e r w e gVoor ‘Grensmolens hanteren we een li-miet van ongeveer 100 km over de Ne-derlandse grens. Toch zijn er ook berich-ten van verder weg die om de een of an-dere reden toch het vermelden waardzijn zoals:

Draaipremie voor molens inSleeswijk-Holstein en Hamburg

De draaipremie mag dan met ingangvan 1 januari 2006 in Nederland voorNoord-Brabant afgeschaft zijn, over delandsgrenzen ziet men het in navolgingvan het Nederlandse voorbeeld als eengeschikt instrument om niet alleen hetdraaien van molen te bevorderen maarook als stimulans voor het onderhoud. InDuitsland wordt nu voor het eerst eendraaipremie uitgekeerd en wel voor mo-lens in de deelstaat Sleeswijk-Holstein ende stad Hamburg. Het bleek in de Slees-wijk-Holsteinse regelgeving niet mogelijkom de draaipremie autonoom in te kade-ren, vandaar dat deze loopt via de Vereinzur Erhaltung der Wind- und Wassermüh-len in Schleswig-Holstein und Hamburge.V.Ongeveer 25 moleneigenaren hebben in-teresse getoond voor de premie. Er is voorhet eerste jaar in totaal ongeveer 3500

euro beschikbaar. Maximaal is voor eenwindmolen 20% van het jaartotaal be-schikbaar en voor watermolens 10%, ergo700 dan wel 350 euro. Wel geldt een in-treebedrag van 50 euro voor de deelne-mers ten behoeve van de plaatsing vantellers. De hoogte van de premie hangt afvan het soort molen:- een windmolen met staart krijgt i 1,-

per 150 asomwentelingen;- een windmolen met zeilen krijgt i 1,-

per 200 asomwentelingen;- een windmolen met zelfzwichting krijgt

i 1,- per 300 asomwentelingen;- een watermolen met een waterrad

krijgt i 1,- per 600 asomwentelingen.Als het uit te keren bedrag groter is dan erin het fonds zit dan wordt die uitkeringnaar rato van het aantal omwentelingenverlaagd, mocht er meer beschikbaar zijndan er is uit te keren, dan naar rato ver-hoogd.Het bestuur van de vereniging stelt jaar-lijks de premiehoogte vast want die is ge-koppeld aan de financiële situatie van devereniging.

Molen Brodau afgebrand

In de nacht van 17 op 18 november 2005is de molen van Brodau bij Neustadt inHolstein, gemeente Schashagen afge-brand. Om half drie ‘s nachts werd debrandweer gealarmeerd. Toen die terplaatse arriveerde stond de molen al invuur en vlam. Vorst en gladheid bemoei-lijkten het blussen, dat ook nog eens be-moeilijkt werd doordat het bluswater vanver moest worden aangepompt. On-danks dit alles bleef het verkoolde acht-kant na de brand toch overeind staan. De molen was in 1864 gebouwd. In 1961werd de molen onttakeld. Al eerder wasmet een trekker de windroosbok van demolen getrokken. Later wilde de eigenaarhet achtkant afzagen, maar dat ging nietdoor. Omstreeks 1970 werd begonnenmet stapsgewijs herstel. De molen kreegzelfs weer een gevlucht. Malen was erevenwel niet meer bij: er werd het restau-rant Brodauer Mühle gevestigd. De molenwas schitterend gelegen niet ver van dekust van de Oostzee.

De bekende ‘tweelingmolens’ van Greetsiel, de rechtse molen is eigendom van defamilie Schoof (foto H. Noot, juni 2003).

Het verwijderen van het oude gevluchtvan de molen van Wiegboldsbur op 5november 2005 (foto Johan van Dijk).

518ste jaargang 2005 nr. 2

In de laatste Molenwereld (januari 2006)was een persbericht van de Stichting HetUtrecht Landschap integraal opgenomenover de restauratie van molen ‘t Wissel inElst. De zaken zijn evenwel anders verlo-pen.Jan van der Veek, zelf een van het ge-noemde viertal molenaars van de molenRijn en Lek (en oud molenaar op ‘t Wisselvanaf 1995), schrijft het volgende: ‘Degroep heeft zich door oplopende conflic-ten kort voor de opening teruggetrokkenals tijdelijk molenaar. Van het eerste beginzijn er aarzelingen geweest over de keuzeom de korenmolen daar ter plekke volle-dig te restaureren, mede omdat er goedevorderingen waren gemaakt bij het den-ken over een andere locatie (in het ge-meentelijke bestemmingsplan dat recentis vastgesteld is zelfs een voorlopigenieuwe plek gereserveerd, terwijl de ge-meente Amerongen vooruitlopendhierop toestemming verleend om eenwoning op zeer korte afstand ten westenvan de molen met een verdieping te ver-hogen).De beslissing om als (tijdelijke) molenaarsterug te treden heeft echter vooral te ma-ken met de kwaliteit van de restauratieop het moment dat de molen werd op-geleverd. Er is door Het Utrechts Land-schap gekozen voor het in eigen beheeruitvoeren van de restauratie onder bege-leiding van Adviesbureau Groen. Menheeft zich niet geconformeerd aan be-staande uitvoeringstechnieken of materi-aalkeuzes. Zo is in afwijking met het goed-gekeurde bestek en tegen adviezen vande Rijksdienst (Keunen) in, gekozen voornaaldhout uit eigen bossen voor denieuwe spruiten, schoren en hekwerk. Ver-der is zonder dat daartoe enige aanlei-

ding bestond het houten rollenkruiwerkvervangen door een nieuw bedacht sys-teem met ovaal gedraaide stalen rollen.Een kruirad is nauwelijks meer nodig omde molen op de wind te zetten; maar hoede molen zich, zeker gezien de omge-ving, hiermee zal gedragen is voorshandsnog een vraag. Kort en goed is fors ingeboet op de au-thenticiteit van het monument. Of ditconsequenties heeft voor de subsidiabelekosten zal blijken. Verder zijn er grotevraagtekens te zetten bij het functionerenvan de molen onder de toch al moeilijkeomstandigheden vanwege de slechte bi-

otoop en de ‘houdbaarheidsdatum’ vanrestauratie. Terwijl de molen bij lange naniet draaivaardig laat staan maalvaardigwas opgeleverd is toch besloten (om depolitiek nog in 2005 het eerste wapenfeitte kunnen voorleggen) op 22 december2005 de molen in gebruik te stellen. Om-dat Het Utrechts Landschap geen oorhad voor onze bezwaren hebben we onsteruggetrokken als molenaars. Overigensis ook het standpunt vanuit het Gilde af-deling Utrecht dat er pas een molenaarwordt voorgedragen als de molen eenbehoorlijke molentechnische toets kandoorstaan.’

Vrijwillige molenaars molen Elst treden terug

De molen in Elst bij de opening op 22 december (foto D. Kenbeek).

Bijlage met foto’s van Zaanse molens

De heer M.C.J. Bus uit Oost-Knollendam is al ruim dertig jaar, sinds 1975, vrijwilligmolenaar op de oliemolen De Bonte Hen aan de Zaanse Schans. In het dagelijksleven is hij werkzaam bij drukkerij Huighaverlag Printing in Wormerveer. Dankzij dewelwillendheid van zijn werkgever kon hij, toen het zo eens uitkwam, een aantaldoor hem gemaakte foto’s van molens mee laten drukken. De heer Bus stelt dezegratis beschikbaar voor abonnees van de Molenwereld. Zodoende treft u deze fo-to’s nu als bijlage aan bij dit februarinummer. Het behoeft geen betoog, dat wijniet alleen de heer Bus, maar ook drukkerij Huighaverlag Printing in Wormerveerbijzonder erkentelijk zijn voor deze geste.

1. Gezicht op het nog in aanbouw zijnde zaagmolentje Het Klaverblad en de olie-molen De Bonte Hen vanaf De Os; 28 februari 2002.

2. De Bonte Hen tijdens een sneeuwbui op 4 januari 2004.3. De Bonte Hen vanaf de stelling van Het Klaverblad; 25 september 2004.4. V.r.n.l.: De Os, De Bonte Hen en Het Klaverblad, genomen ‘s morgens voordat

laatstgenoemde molen in bedrijf werd gesteld; 18 juni 2005.

Dan nog iets anders: de heer Bus is vanaf het eerste begin abonnee op de Mo-lenwereld en heeft alle nummers bewaard. Helaas mist hij no. 10 van oktober 1999.Tot onze spijt is dat nummer van onze kant ook niet meer leverbaar. Wie kan en wilde heer Bus aan dit nummer helpen. Zijn telefoonnummer is 075-6425628.

1. 2.

3. 4.

‘ t B e t e r e we r k

N


Nu moet het maar eens gezegd en uitge-zocht worden:óf ik ben een wantrouwende ouwe mandie uit het normale leven sukkelt, óf demolenwereld wordt geteisterd door naremensen die precies weten waar hun be-langen liggen en hoe je goed kunt ver-dienen aan subsidiegeld dat bedoeld isvoor molenbehoud.

En dat gaat nu al járen zo. Ik herinner mijuit vijftien leuke en mooie jaren van orga-niseren en restaureren aan De Zwaan eenhele lijst van vreemde brieven en gebeur-tenissen die stuk voor stuk niet in het be-lang van de molen zijn geweest. Als datnormaal is dan is het zorgwekkend. Wanthet gaat over de dingen die je in bijna ie-dere molen kunt horen. Over een molen-vereniging die onzin vertelt over het al-dan-niet draaien, verzekeren, subsidiërenzonder diploma. Die geen antwoordheeft op een vraag om advies over vormen constructie van een nieuwe stichting,die zonder overleg onze wethoudstersteun betuigt als zij haar missers wil ver-doezelen met het vernielend ophogenvan onze molen. Het gaat over de gekterond de Arbowet en de RI&E, terwijl dejuiste informatie bij de Arbeidsinspectiemoeiteloos verkrijgbaar was. De molen-wereld heeft onnodig exorbitante bedra-gen betaald voor een handvol tekstendie nu in een la liggen. Het gaat over eenopleiding die langdurig weerkunde on-derwijst en daar enthousiaste mensen oplaat zakken. Wij organiseerden een weer-kundeles van een (absolute Top-) hoogle-raar meteorologie die ons de molen zagvangen en vastzetten: ‘Iedere gevaarlijkeweersverandering is gegarandeerd zicht-baar op een moment dat jullie nog maat-regelen kunnen nemen.’ Einde van de les,probleem opgelost. Die man heeft inmid-dels vijftien jaar bewezen gelijk. Het gaatover een ‘premier risk’ brandverzekeringdie niet (of nauwelijks, ik citeer uit mijn ge-heugen) genoemd wordt in een vergelij-kend onderzoek naar brandverzekerin-gen voor molens. Wij blijken extreem wei-nig te betalen. Het gaat over ‘Brandblus-sers die niet jaarlijks gecontroleerd wor-

den tasten je verzekering aan’ terwijl wij alvijftien jaar beter weten en zestig euro perjaar besparen. Het gaat over de onzin enhet gemekker. Onze molens zitten er volmee.

Samengevat: Wij zijn bezig met cultuur-behoud en het instandhouden vanunieke, kwetsbare monumenten die ken-merkend en beeldbepalend zijn vooronze leefomgeving. Dat is een zaak vanoverheden, molenorganisaties en vrijwilli-gers samen. Als vrijwilligers onmisbaarzijn, en in mijn optiek zijn ze dat, dienen zemet omzichtigheid, respekt en als volwas-senen behandeld te worden.

De praktijk is anders. Vrijwilligers krijgeneen obligate pluim op hun hoed, moetenin amateuristiche winkeltjes wat geld ver-

dienen maar vooral: veel subsidies bin-nenhalen. Met het uitgeven van dat geldmoeten zij zich net zo min bemoeien alsmet het beleid en de praktijken rond mo-lenbehoud. Daar zijn anderen voor: pro-fessionals. Die hebben er voor geleerd enworden er voor betaald. ‘Als dat maargoed gaat,’denk ik dan.En ik wéét niet of het wel goed gaat. Alsvrijwilliger word ik regelmatig, en nu al vijf-tien jaar achtereen, gemanipuleerd metonduidelijke informatie en moeizame,ontmoedigende procedures. Mogelijk-heid om vakkennis te ontwikkelen en er-varing op te doen worden ons onthou-den. Als mantelzorger word ik zelfs doormijn op winstbeluste zorgverzekeraar inde watten gelegd, in de molenwereldword ik regelmatig tegengewerkt, zelfsmisleid en moet ik bedacht zijn op molen-mensen die het op onze kas voorzienhebben.Met een hoofd vol met zulke gedachtenkomt er een brief van de Monumenten-wacht over de PIP die de BRIM mogelijkmoet maken. Ik lees dat men zes jaar van te voren wilweten hoeveel het onderhoud van onzemolen gaat kosten. Duizend onzekerhe-den volgens mij, toch wil men dat kunnenmanagen. Daar wordt geen argumentvoor genoemd maar de procedure is in-middels bekend. Eerst expertise inhuren.Ronkende termen als Kwaliteit en Veilig-

Open brief voor ieder die het maar lezen wil:

Vijftien jaar bij molen De Zwaan in Voorst

F O R U M

Daar komt me toch weer een brief voor De Zwaan! Eenbrief van de Monumentenwacht. Ik lees veel hokuspokus,mooie woorden, ingewikkelde procedures en onduidelijkeprijzen. Volgens mij vertellen ze vreesaanjagende onzin en

naaien ze vrijwilligers oren aan. Dat gebeurt vaker in brievenover molens en ik ben het zat.


heid, en Periodiek Instandshouding Plan .En natuurlijk mag De Hollandsche Molenook weer even aan de ruif om ons PIP-Pro-grammatuur te verkopen. Die hebben wenodig om de Nul-meting te converterenzodat er een Prioriteiten-bestand uitrolt.Wie het spoor bijster is krijgt het aanbodom het gehele traject uit handen te ge-ven. Dat kost 2 á 3 keer i 26,50 of 8 á 10keer i 62,50 en dan moet je ook nog jemolen aanschaffen bij DHM met een in-lognummer. Dat staat er echt zo. Gektenatuurlijk.

Maar de gevolgen van dit alles vind ikernstig en waard om in aktie te komen. Ikzie de molenwereld gekaapt wordendoor regelaars en boekhouders. Ten kostevan de vrijwilligers die vakkennis en inte-ressant werk kwijtraken. Vrijwilligers komenvoor een molen maar verder dan hon-denvoer en kattebrokjes verkopen komenze niet. Vakbekwaamheid en verantwoor-delijkheid sijpelt uit de molens naar zelfbe-noemde specialisten. Daar geven weveel subsidiegeld aan uit. Tot die specia-listen een betere baan vinden of de sub-sidiepot echt leeg is. De Zwaan heeft ergeen donder aan.Persoonlijk voel ik me ronduit ge-schoffeerd door de eis dat een onafhan-kelijk deskundige de nul-toestand opmoet nemen en vast moet leggen. Opstraffe van subsidieverlies. Wat is er mismet onze eigen vakkennis en hebben wijde zaak ooit misleid of bedrogen? En hoe

korrekt is het om deze eis te stellen, als jezelf eigenaar bent, van de Monumenten-wacht die eerst alle informatie verstrekten dan aanbiedt de zaak, op onze kos-ten, uit te voeren. ‘Nergens meer naar omte kijken. Indienings-gereed’ En we hoe-ven ons nergens voor te generen want eris een Rijksbesluit dat ons recht geeft opvolledige subsidie. Molenbehoud noe-men ze dat. Ik vind het schadelijk, zelfs gevaarlijk voormolens. Deze koers verjaagt de vrijwilli-gers. Het molenbeheer wordt doodgeor-ganiseerd en molens worden beroofdvan hun noodzakelijke bescherming. Datis: van hun gewaardeerde plaats in het le-ven van de vele molenvrienden met alhun inzet, vakkennis, dagelijkse waak-zaamheid en verantwoordelijkheids-ge-voel. Dat laat zich niet ambtelijk organise-ren. Zorg kan je kopen, maar betaaldezorgers kalkuleren. Ze gaan om vijf uurnaar huis en als ze nodig zijn dan hebbenze atv of werkoverleg. Kijk naar het ver-schil tussen een gemeenteplantsoen eneen volkstuintje en je weet wat ik bedoel.Ooit een vrijwilliger zien kalkuleren? Be-trokkenheid en draagvlak moetengroeien en dat groeit uitsluitend op ple-zier, op lekker zinvol werken met af en toeeen beetje waardering.

Tja. Wat moet ik nou

Doorgaan is schadelijk. Het verledengeeft geen reden tot hoop op verbete-

ring. De voorliggende plannen... wie nogsteeds gelooft dat onze molen daar betervan wordt, moet maar zelf de brief af-handelen. Ik doe het niet. Zo lang als hetzo gaat, doe ik niks meer. Vanaf nu ben ikweg.

Maar roep mij...

Roep mij als de molenwereld zich ontdoetvan verstorende ambtenarij en dubieuzeregelzucht en zelfstandig op eigen krachtverder gaat. Aan de Monumentenwet,de Provinciale Molenverordeningen ende kale wettekst van de Arbowet heefteen bestuur met vertrouwen in eigen oor-deel en kunnen meer dan genoeg om demolen op de been te houden. Baas op ei-gen molen zal ook gezeur en gemekkergeven maar dat is dan óns gezeur endaar ben ik gek op en goed in.

Hajo Vleming - Voorst.

(Bij de Romeinen was het Forum oorspron-kelijk het marktplein. Dat was niet alleende handels- maar ook een ontmoetings-plaats bij uitnemendheid, waar men metelkaar discussieerde. Zo kunnen ook le-zers van Molenwereld in de rubriek ‘Fo-rum’ op molengebied hun mening tenbeste geven. De inzenders zijn uiteraardzelf verantwoordelijk voor hun schrijven.De redactie behoudt het recht voor zichom ingezonden stukken in te korten ofzelfs te weigeren.)

‘t Betere Werk

Naamgev i ng F r i e s e boe renmo l en sDe laatste decennia teistert naamgeving molenland. Molensdie in hun bestaan nooit een naam hebben gedragen moetener nu nodig een hebben. Er is zelfs een molen die de naam vaneen voetbalclub heeft gekregen. Zelfs bestaat de indruk datsommige molens postuum van een naam worden voorzien.Naar aanleiding van het bericht van de ingebruikstelling van demolen op De Bird (Molenwereld 2006-1-3) reageert de heerTilma uit Eindhoven: ‘De particuliere polders hadden altijd denaam van de boerderij of de boer. De bewuste molen in de Birdhoort bij de boerderij ‘Groot Jelsma’, polder Koopmans; daar-voor zijn schoonvader De Jong. In uw blad staat Grouw. Dit is al jaren Grou zonder ‘w’ (klopt,Grouw is de ‘Hollandse’ schrijfwijze-jsb). In Zeeuws-Vlaanderenligt een gelijknamige plaats, maar gespeld als ‘Graauw’. De molens van Goëngahuizen heten Heechhiem, polder Kerk -stra; daarvoor Adamse en Van der Meer. Deze molens staanaan de Modderige Bol en dat is niet de naam van een molen.’

54 8ste jaargang 2005 nr. 2

DELFLANDS WATER: spuien, malen en bergen

In september 2001 was hetweer goed raak: veel waterbezwaar door

overvloedige regenval. Hieren daar liep het de spuigatenuit en weer kwam het West-land daardoor weer in het

nieuws, een situatie die zichsindsdien meerdere malenheeft herhaald, laatst nog in

augustus 2004. Historisch gezien ligt dit

regelrecht in het verlengdevan oud nieuws en vandaareen reden om eens terug

te kijken.

HHet Westland vormt het grootste deel vanDelfland, een hoogheemraadschap meteen oppervlakte van zo’n 41.000 ha in dehoek tussen de Noordzee en de NieuweWaterweg, terwijl de grens aan de land-zijde loopt van Wassenaar over Leids-chendam, Zoetermeer, via Berkel naarRotterdam. Delflands boezem bestaat uiteen stelsel van wateren waarop de pol-ders in het gebied uitwateren. In tegen-stelling tot bijvoorbeeld Rijnland kent Delf-land geen grote meren voor waterber-ging. Daardoor was de waterberging vanDelfland in relatie tot andere hoogheem-raadschappen klein. Zo vormde Delflandsboezem omstreeks 1900 1/90 van de to-tale oppervlakte van het hoogheem-raadschap. Bij de andere grote hoog-heemraadschappen op het vastelandvan Zuid-Holland was dit veel gunstiger.Zo was die van Schieland in die tijd 1/40,Rijnland 1/30 van het oppervlakte van hethoogheemraadschap. Het resultaat vaneen dergelijke ongunstige verhoudinglaat zich raden: het maalpeil voor deboezem was snel bereikt en daarnamoest de bemaling gestaakt worden.

Maalpeil

Delflands peil ligt -0,402 m beneden N.A.P.In de kademuur voor het Gemeenlands-huis in Delfland bevindt zich een hard-steen die dit peil aangeeft. Als het peilvan de boezem 0,25 m - N.A.P. bereiktdan kan het hoogheemraadschap eenmaalstop afkondigen. Op 19 maart 1562 werd het peilmalen ge-regeld door Delfland. De keur die dit voor-schrijft is later herhaalde malen ver-nieuwd en aangepast. Als de Kerkpoldermolen bij Schipluiden

aan het peil was gekomen dan moestende molens stoppen met malen, met uit-zondering bij oostelijke winden: danmocht er door gemalen worden. Dit laat-ste lijkt merkwaardig, maar het heeft alleste maken met de afwatering van Delf-land vlak bij zee. Oostelijke, aflandige,winden geven lage ebben en dus ver-grote lozing, waardoor het waterbezwaarvan korte duur zal zijn. Oorspronkelijk was dit maalpeil gelijk aanDelflands Peil, 0,40 m beneden N.A.P. In1741 werd dit verhoogd tot 4 duim (10,4cm boven D.P.), een eeuw later werd 15

Van de twaalf seinmolens van Delfland is alleen de Nieuwe Veenmolen in Den Haagovergebleven. Van twee andere seinmolens bestaan de rompen nog: van de GroteMolen van Kralingen en de Oude Liermolen bij De Lier.

J.S. Bakker


Portret

cm + D.P. gehanteerd en dat is ook nunog het geval. Deze maalpeilverhogin-gen waren in feite niets anders dan nood-sprongen om de poldermaling langervoort te kunnen zetten.

Naast de al genoemde Kerkpoldermolenals hoofdseinmolen waren er nog 12 an-dere seinmolens waarnaar de andere

In 1880 werd de molen van de Kerkpolder ‘verstoomd’: een 18 pkstoommachine drijft vervolgens hetscheprad aan. De molen werd afgeknot. Omdat de molen de hoofdseinmolen van Delfland was werdbij de molen een seinmast geplaatst;hier met bal en blauw-witte vlag. In1938 werd een nieuw gemaal gebouwd,waarbij de molenstomp etc. verdween.Er is toen wel een nieuwe seinmast geplaatst, die na het overbodig wordenvan de installatie omstreeks 1965 is gesloopt.

watermolenaars in Delfland zich haddente reguleren:- de vijzelmolen van de Woudsche

droogmakerij onder Delft;- de molen van de Eskamppolder onder

Den Haag;- de molen van de Noordpolder onder

Rijswijk;- de Boschmolen van de Veen- en Bink-

horstpolder onder Den Haag (de nogbestaande Nieuwe Veenmolen);

- de molen van de Nieuwe Broekpolderonder Rijswijk;

- de Kooltuinmolen van de Noordpoldervan Delfgauw;

- de Oudelaanmolen van de Zuidpoldervan Delfgauw;

- de eerste bovenmolen van de polderBerkel;

- de baliemolen van de polder Schie-veen onder Overschie;

- de Likkebaartse Molen van de Aalkeet-buitenpolder onder Maasland;

- de Grote Molen van de polder Kralin-gen onder Schipluiden;

- de molen van de Oude Lierpolder on-der De Lier.

Aangezien ook een aantal polders die inSchieland lagen op de boezem van Delf-land uitmaalden moesten de molenaarsvan die polders zich ook richten naar hetmaalpeil en daartoe was de Lange Mo-len, de bovenmolen van Zestienhoven enOudendijk aangewezen als seinmolen.Bij de hoofdseinmolen, de Kerkpolderrmo-len werd in de rechtopstaande roe bijdag een bol en een blauw-witte vlag ge-hesen en bij de andere molens eenblauw-witte vlag. ‘s Nachts werd er ges-eind met een lamp met wit licht in de bo-venste roe. Het seinteken, de vlag of de lamp, moestop de molens blijven staan zo lang deKerkpoldermolen dit ook deed. Als molenaars het sein niet konden ziendan moesten zij letten op het peil bij huneigen molen. Zij mochten weer gaan ma-len als het peil 5 cm onder het maalpeilwas.

Voor het seinen betaalde het hoogheem-raadschap: de Kerkpolder krijgt vanaf1903 ƒ 75,- per jaar en de polders met deandere seinmolen ƒ 50,- per jaar. De sein-middelen werden ook verstrekt door hethoogheemraadschap zoals lampen envlaggen.Op deze manier ontstond een redelijkfunctionerend communicatiesysteem,dat van groot belang was voor het hoog-heemraadschap en waar ook streng dehand aan werd gehouden. Het optischseinen zou in Delfland tot 1965 zijn toege-past: sindsdien hebben alle gemalen tele-foon.Het was voor polders natuurlijk heel verlei-delijk om door te malen tot boven hetmaalpeil: je kon het water maar beterkwijt zijn. Bij een te hoog opgemalen boe-zem zou het evenwel kunnen gebeurendat de boezemkaden de druk van hetwater niet kon weer staan of dat het wa-ter over de kade stroomde met in beidegevallen als resultaat dat de kade be-zweek en het water de polder in-stroomde. Door het wegvallen van de te-gendruk van het water in de boezemzakte de kaden, veelal smalle veendijkenelders ook in en dan waren de rapen he-lemaal goed gaar. Dit gebeurde bijvoor-beeld in Delfland op 24 april 1903, waarbijmeer dan 600 ha land kwam blank testaan (zie Molenwereld 2005-11-319 en2005-12-388). Juist vanwege de kleineboezem was het maalpeil relatief snel be-reikt: een beker heeft minder nodig omvol te worden dan een emmer. Daardoorbleven de polders snel met hun water zit-ten, met alle gevolgen van dien, zoalsook in september 2001 gebeurde.

Natuurlijke lozing

Tot omstreeks 1600 bestond Delfland uittwee waterstaatkundig gescheiden de-len, de Oostboezem en de Westboezem.De vijf Oost-Ambachten (Vrijenban, Hofvan Delft, Berkel, Pijnacker en Kethel)sloegen met 24 windmolens hun water uitdoor de Vijfsluizen. Dit waren oorspronke-lijk inderdaad ook vijf sluizen, voor elk am-bacht een, maar in 1587 zijn die sluizenvervangen door een grote. De acht West-Ambachten telden 65 molens. Ook dezeambachten hadden elk hun eigen sluis.Monster en Wateringen elk een in Maas-sluis. Voorburg, Maasland en Naaldwijk elkeen ten zuiden van Maassluis, in 1652 ver-enigd tot een sluis, de Boonersluis. Tot slot,Rijswijk, Vlaardingen en Schipluiden elkeen sluis in Vlaardingen. Om de toen al tegeringe lozingscapaciteit te verbeterenwerd in 1674 bij Maasdijk voor rekeningvan het hoogheemraadschap de Oranje-sluis gemaakt, waarmee de scheiding tus-sen de Oost- en West-Ambachten verviel.Delfland was zo heel lang aangewezenop natuurlijke lozing: bij eb stroomde om-streeks 1900 het boezemwater door elfsluizen tussen Rotterdam en Hoek van Hol-land op de Maas en de Nieuwe Water-weg. De twaalfde sluis lag in Schevenin-gen en liep af op de Noordzee. De totale


Kruikius, kaart van het Hoogheem-raadschap van Delfland, 1712.

De kaart van Delfland van Cruquius is in allerlei opzich-ten magnifiek en een intensieve bestudering om meerdan een reden waard. De oorspronkelijke kaart was ge-maakt in 25 aan elkaar geplakte delen en de schaalwas maar liefst 1: 10.000! Dankzij dit laatste biedt dekaart een overvloed aan details. Zo kan men er de on-geveer negentig watermolens die Delfland in 1712 teldealle op terugvinden. Later zijn er met de droogmakingen(Pijnacker, Berkel) nog bijgekomen en nog weer laternog meer afgegaan. De kaart uit 1929 op pagina 60/61spreekt zo boekdelen! Na 1929 zijn er ook nog wel mo-lens verdwenen, maar niet veel meer. Dat kon ook nau-welijks meer...Van de rijkdom uit 1712 aan watermolens is nog het vol-gende overgebleven:

Complete molensVeen en Binckhorstpolder - Den Haag, Voorburg1. De Nieuwe Veenmolen

draaien/of maalvaardig, ontpolderdeigenaar: Stichting De Nieuwe Veenmolen

2. De Vliegerdraai- en/of maalvaardig, ontpolderdeigenaar: gemeente Leidschendam-Voorburg

Noordpolder - Den Haag3. Laakmolen

draaien/of maalvaardig, ontpolderdeigenaar: gemeente Den Haag

Hoekpolder - Rijswijk4. Schaapweimolen

draaien/of maalvaardig, polderbemalingeigenaar: Hoogheemraadschap van DelflandGroeneveldse polder - Schipluiden

5. Groeneveldse Molendraai- en/of maalvaardig, polderbemalingeigenaar: Hoogheemraadschap van DelflandPolder Nieuwland en Noordland - Hoek van Holland)

6. Nieuwlandse Molendraai- en/of maalvaardig, polderbemalingeigenaar: Hoogheemraadschap van Delfland

Dijkpolder - Maasland7. Dijkmolen

draaien/of maalvaardig, polderbemalingeigenaar: Hoogheemraadschap van Delfland

Incomplete molensSluispolder - Maassluis8. Wippersmolen

uitwendig compleet, inwendig grotendeels uitgesloopt; ontpolderd.eigenaar: Hoogheemraadschap van Delfland

Polder Berkel - Berkel en Rodenrijs9. De Bovenmolen (De Valk)

uitwendig compleet, inwendig grotendeels uitge-sloopt; woning.eigenaar: A.B. Heyerman

Babberspolder - Schiedam/Kethel10. Babbersmolen

onttakelde romp, geheel uitgesloopt; restauratie-plannen in voorbereidingeigenaar: Stichting De Schiedamse Molens

Oude Lierpolder - De Lier11. Oude Liermolen

grotendeels gesloopt; gemaaleigenaar: Hoogheemraadschap van Delfland

Droogmaking in de Oude of Hoge Polder van Pijnacker12. vijzelmolen


Hoekpolder - Rijswijk13. Hoekmolen


Voordijkshoornse polder - Den Hoorn 14. Voordijkshoornse Molen


Polder Kralingen - Schipluiden15. Grote Molen

grotendeels gesloopt, gemaaleigenaar: Hoogheemraadschap van Delfland

MolenrestantenBieslandse Bovenpolder - Delft16. Bieslandse Bovenmolen

grotendeels gesloopt, woningPolder van Biesland - Delft17. Bieslandse vijzelmolen

grotendeels gesloopt, woningUithofspolder - Loosduinen18. Uithofsmolen

grotendeels gesloopt, woningVlietpolder - Naaldwijk19. Vlietmolen

vrijwel geheel gesloopt en totaal verbouwd, woning

Westabtspolder - Schiedam/Kethel20. Westabtsmolen


Hargpolder - Schiedam/Kethel21. Hargmolen


(Molenrestanten beneden het maaiveld zijn in dit over-zicht niet opgenomen)

577de jaargang 2004 nr. 2

58 8ste jaargang 2005 nr. 2

sluiswijdte was niet minder dan 65 meter.Het totale doorstromingsprofiel op Delf-lands Peil was 154 m2. Het doorstromings-profiel is in dit geval de hoogte tussen debodem van de sluis het peil van Delflandsboezem. Als het buitenwater ook D.P. be-reikte of daar boven kwam dan stroomdeer uiteraard niets uit...Dit accent op natuurlijke lozing dankteDelfland aan zijn ligging bij de kust. Menkon daar maximaal profijt trekken vanlaag water, want aan de kust is eb immerslager dan in het binnenland. Dankzij degrote totale sluiswijdte kon Delfland bijlaag water veel en snel spuien. Daaromkon volstaan worden met een relatiefkleine boezem ten opzichte van de meerlandinwaarts uitwaterende waterschap-pen. Het klinkt allemaal mooi, mits het bui-tenwater maar iedere dag zo laag kwamdat er voldoende gespuid kon worden.Dit ideale plaatje is in de loop der eeu-wen steeds sterker verstoord door meer-dere factoren:- het stijgen van de rivierbeddingen,- het stijgen van de zeespiegel,- het droogmaken van de veenplassen

in de achttiende en de negentiendeeeuw die eerder als waterbergingdienst konden doen,

- de vervanging van de windmolens

door stoomgemalen die in korte tijdeen grote hoeveelheid water in deboezem konden zetten.

- de verstedelijking en de ‘verglazing’ inde twintigste eeuw. Weiland heeft eenbufferend vermogen voor waterber-ging. Water dat op kassen valt kan inno-time in de poldersloten komen.

Deze factoren zorgen ervoor dat Delflander voor wat betreft zijn waterlozing steedsslechter voor is komen te staan, aange-zien de mogelijkheden om natuurlijk te lo-zen steeds kleiner zijn geworden. Als Delf-land nu een grote boezem had gehad,die als buffer dienst kon doen, dan hadhet zo’n vaart nog niet gelopen. Nu wasdie boezem juist klein en sterker nog, hijwas steeds zwaarder belast geworden,tot op de dag van vandaag toe. Daar-door waren ingrijpende en kostbaremaatregelen noodzakelijk.

Boezembemaling

In het begin van de negentiende eeuwgaat de zaak uit de hand lopen en danbegint men serieus over oplossingen na te

Te hoog opmalen van de boezem kon leiden tot kadebreuk. Zo brak in april 1903de kade van de Poldervaart. De Achtkante Molen van Schieveen bij Overschiekwam droog te staan en de polder nat!

De in 1899 door molenmaker De Bruinuit Overschie herbouwde Lange of Baliemolen van de Bovenpolder vanZestienhoven en Oudendijk, tevens bovenmolen voor de DrooggemaaktePolder Rijs-en-Daal. Deze polders werden met nog enige polders afgemalen op de Schie, deel van Delflands boezem. De Lange molenwas voor deze polders seinmolen.

9e jaargang 2006 nr. 2 59

denken. Nu hoeven de Delflanders hetwiel niet opnieuw uit te vinden, te wetende boezembemaling. Het is dan ook niettoevallig dat de fabriek-landmeter vanSchieland, J.A. Scholten Hz. in 1833 hetmaken van een hoge boezem met eenvoldoend aantal bovenmolens heeftaanbevolen. Immers een deel van Schie-land waterde af op Delflands boezem enSchieland had sinds 1772 een hoge boe-zem met acht molens bij Rotterdam.In 1834 dienen een aantal ingelandenvan Delfland een verzoekschrift in bij ko-ning Willem I om een hoge boezem metmolens te maken bij Maassluis aan deBoonervliet. Dit loopt op niets uit.In 1846 komt dan de fabriek-landmetervan Delfland, J.P. van den Berg Jz. meteen uitgewerkt plan om bij de Vijfsluizentussen Schiedam en Vlaardingen eenhoge boezem met negen schepradmo-lens te bouwen. Dit plan stuit af op dehoge kosten, die op 410.000 gulden ge-raamd worden. Er moet toch wat gebeuren en vandaar,dat de verenigde vergadering van hethoogheemraadschap op 17 december1846 een prijsvraag uitschrijft en daaraaneen beloning van 1000 gulden verbindt.Er komen zes reacties binnen die alle opde stichting van een wind- of stoombo-vengemaal uitkwamen. Een commissievan deskundigen, bestaande uit water-bouwkundigen: D.J. Storm Buijsing, L.J.A.van der Kun en J.A. Scholten Hz., vondgeen der oplossingen bevredigend. Van-daar, dat nu aan de commissie zelf ge-vraagd werd wat er gedaan moest wor-den. In augustus 1850 bracht de commis-sie rapport uit dat los van de bouw vaneen bovengemaal voorstelde:- verbeteren en verruimen van de wate-

ringen naar de sluizen;- verbeterde gemeenschap tussen de

wateringen in oostelijk en westelijk Delf-land;

- het beperken van de toevoer op deboezem;

- het verbeteren van de waterstaatkun-dige situatie in de polders zelf;

- het vergroten van de waterberging vande boezem.

Veel van deze punten blijken 150 jaar nadato weer verrassend actueel te zijn!

Weliswaar worden de boezmwateren ver-breed en verruimd, maar dat geeft tochgeen duurzame verbetering. Aan destichting van een bovengemaal viel niet

te ontkomen. In 1861 krijgt een commissiede opdracht om een plan te ontwerpenvoor stoombemaling. Deze commissie,bestaande uit de bekende waterbouw-kundigen J.A. Beijerinck, D.J. Storm Buij-sing en J.A. Scholten Hz., stelt voor omtwee schepradstoomgemalen te stich-ten, elk van 100 pk; een bij de Vijfsluizentussen Schiedam en Vlaardingen, de an-der bij de Boonersluis in Maassluis. De be-groting liegt er niet om: hiervoor is een be-drag van i 455.346,50 nodig. Als dat on-overkomelijk is dan kan men voorlopigkunnen volstaan met alleen het gemaalaan de Vijfsluizen. Op 1 juni 1861 wordt totdit laatste besloten. In mei 1863 wordt debouw aanbesteed en in 1864 is het ge-maal met zes schepraderen, drie terweerszijden van het machinehuis. Deschepraderen hebben een diameter van8,00 m en zijn gemiddeld 1,5 m breed. Van 1886 tot 1889 worden in Den Haag dewaterverversingswerken uitgevoerd meto.a. het verversingskanaal naar Scheve-ningen. Daarbij wordt dan door de ge-meente Den Haag een tweede stoomge-maal met twee centrifugaalpompen ge-sticht. In de twintigste eeuw is de bema-ling van Delflands boezem nog aanmer-kelijk uitgebreid. Beide genoemde stoom-gemalen zijn inmiddels vervangen. Hetgemaal aan de Vijfsluizen is nu geheelvervallen. De kaden van de Poldervaarttussen de Schie en de Vijfsluizen bleken zoslecht te zijn dat in 1968 werd besloten dePoldervaart maar op te heffen. Daardoorverloor natuurlijk het gemaal ook zijn func-tie en dit is inmiddels geheel gesloopt. Nuraast over die plaats het verkeer de Be-neluxtunnel in.De boezem van Delfland werd in 1998 be-

De Oranjesluis in Maasdijk, een van de uitwateringssluizen van Delfland. Bij de Waterweg staat nu aan het einde van het Oranjekanaal het gemaal Westland (aquarelWillem Jansen).

Molen 1, de bovenmolen van de Nieuwe of Drooggemaakte Polder onder Pijnacker.De molens 3 en 4 konden in bedrijf zijn en afmalen op de Helpolder, terwijl demolens 1 en 2 stil stonden; een uitzonderlijke situatie op een schepradgang! Molen1 was de vroegere Noordmolen van de Pijnackerse Polder die overging naar dedroogmakerij. Op de achtergrond het stoomgemaal van de Pijnackerse Oude polder op de plaats van de in 1861 gesloopte Noorddammolen met daarachter deZuiddammolen. De foto is genomen in de nadagen van molen 1, want er wordt algewerkt aan de bouw van het elektrische gemaal waarvoor de eerste steen in april1915 werd gelegd.


Kaart van het Hoogheemraad-schap van Delfland in 1929 metde toen aanwezige molens, gemalen en seininrichtingen.Het intekenen van de veilingendoet op het eerste gezichtmerkwaardig aan. Nu moetmen niet vergeten dat de aanvoer voor de veiling vaakper schuit plaats vond, waarvoor Delflands boezem de infrastructuur vormde.(Kaart: Hoogheemraadschapvan Delfland).

9e jaargang 2006 nr. 2 61


malen door de volgende gemalen:- Mr.dr. C.P. Zaayer aan de Boonersluis in

Maassluis, een dieselgemaal met tweemotoren van resp. 371 en 276,5 kW dieelk een schroefpomp aandrijven van550 m3/min.;

- het Schiegemaal bij de Nieuwe Haven inSchiedam, een dieselgemaal van 173kW en een capaciteit van 353 m3/min.;

- het gemaal Parksluizen in Rotterdammet een dieselmotor van 331,2 kW, dieeen schroefcentrifugaalpomp met eencapaciteit van 573/m3/min. aandrijft;

- het gemaal Westland bij de Oranjebui-tensluis bij Maasdijk met 2 dieselmoto-ren van 83,9 kW die elk een centrifu-gaalpomp van 186 m3/min. aandrijven;

- een elektrisch gemaal op het afvoerka-naal in Scheveningen met tweeschroefcentrifugaalpompen van elk354 m3/min.

- het elektrisch gemaal Vlotwatering in‘s-Gravenzande met drie pompen vanelk 30 m3/min. en motoren van 43 kW.

De totale capaciteit van deze gemalen iszodoende 3196 m3/min. Dat is eenenorme hoeveelheid water, maar er kanook een enorme hoeveelheid water val-len, zoals op 19 september 2001. Toen vieler in 24 uur ongeveer 100 mm regen,waarvan 61 mm in zes uur. Het hoog-heemraadschap is in totaal 41.000 hagroot. Dat komt dus neer op in totaal41.000.000 m3 water... Dat is niet voor tewerken.

Bergboezems

Al met al was wateroverlast in de poldersvan Delfland een regelmatig voorko-mend verschijnsel. Vooral voor de diepedroogmakerijen van de Oostboezem inde omgeving van Berkel en Pijnacker wasdit een ramp. Deze polders had immersniet alleen te leiden van regenval, maarook nog eens van kwelwater dat vanuitde hoger gelegen bovenpolders de

Plattegrond van de in 1918 tot elektrisch gemaal verbouwde vijzelmolen van de Droogmaking in den Ouden of Hoogen Poldervan Pijnacker. De bovenste waterloop is voor de normale bemaling, de onderste voor het afmalen op de Bergboezem. In dat geval wordt de bovenste waterloop afgesloten met een valdeur. De molen behoorde met zijn vlucht van 30 m. tot de allergrootste molens in vlucht en zou nu zelfs de grootste klassieke windmolen in vlucht van Nederland zijn. Vage restauratieplannen vanuit de gemeente Pijnacker raakten helaas in de beruchte bureaula, alhowel deze imposante molen,inmiddels wel rijksmonument, beter verdient.

Kadastrale kaart van het westelijk deel van de Nieuwe of Drooggemaakte Polderonder Pijnacker met de middelmolens 2 (links) en 3. Het linkse deel van de polderis de Helpolder, het rechtse Voor-Nieuwkoop (Noukoop). Beide polderdelen wordengescheiden door de Noordweg. Even ten westen van het snijpunt Molentogt-Noord-weg is de inlaatduiker voor de Helpolder goed te herkennen. Terwijl in het noordenbij de Noordweg de duiker te zien is waardoor het water van de Helpolder onderde Noordweg door wordt afgelaten op Voor-Nieuwkoop.


droogmakerijen in kwam sijpelen. Die droogmakerijen grepen daarom naareen paardenmiddel: het inrichten vanbergboezems. Vrijwel alle droogmakerijenten oosten van de Schie beschikten overeen dergelijke bergboezem. Zo’n berg-boezem bestond als regel uit een dooreen kade van de rest van de polder af-gescheiden deel. Soms kan men ze aan-merken als aparte polders. De Helpolderwas zo’n bergboezem voor de Nieuwe ofDrooggemaakte polder onder Pijnacker.Deze in 1789 drooggemaakte polder, 640ha groot, werd door een viergang bema-len. Wanneer het water en daarmee denood in de droogmakerij steeg omdat erniet op Delflandsboezem kon worden uit-gemalen dan werd er in de boezemkadetussen de molen ‘2’ en ‘3’, tevens kadevan de Helpolder een sluisje opengezet,zodat de molens ‘3’ en ‘4’ toch kondenmalen en het opgemalen water kon wor-den afgevoerd naar de Helpolder. Hetpolderpeil van de Helpolder was 4,76 m -/- NAP, terwijl het peil voor de tussenboe-zem tussen de onderen de bovenmid-delmolen was 2,38 -/- NAP, zodat men hetwater, afhankelijk van de hoogte van dekaden in de Helpolder nominaal 2,38 mkon verhogen. In de bergboezem mochthet water tot aan de kruin van de laagste

dijken worden opgemalen. De Helpolderwas ongeveer 40 ha groot, zodat men ernominaal ongeveer een miljoen m3 waterin kwijt kon. In de zomermaanden mochtmen pas water in de Helpolder laten wan-

neer het water in de rest van de droog-making 25 cm boven peil was. Tijdens dewintermaanden, van 1 oktober tot 15 aprilmocht dit al bij 10 cm boven peil. Als desituatie weer normaal was dan liet menhet water van de Helpolder weer aflopenop de rest van de droogmaking, waarnahet weer, nu door uiteraard de hele vier-gang, werd afgemalen op de boezemvan Delfland. Dit terug laten lopen vanhet water mocht pas wanneer het waterin de rest van de polder gezakt was tot 10cm boven peil gedurende zomermaan-den of gelijk aan peil gedurende het win-terseizoen.In de Droogmaking in den ouden ofhoogen polder van Pijnacker had men devijzelmolen speciaal voor het malen in debergboezem aangepast. Deze gedeelte-lijk gesloopte molen is een unicum. Hijheeft twee voorwaterlopen, een voor deboezem en de ander voor de bergboe-zem. Deze molen en zijn bijzondere situ-atie is uitvoerig beschreven in het aller-eerste nummer van de Molenwereld,1998-1.Ook de polder Berkel kende grote berg-boezems. De eigenlijke Bergboezem was85 ha groot en zo nodig kon ook de OudeLeedse polder voor dit doel worden ge-bruikt. Deze was 135 ha groot. Beide boe-zems waren in feite droogmakerijen, zo-dat ook hier sprake was van een grootwaterbergend vermogen. Nu mocht datook wel, want de polder Berkel was, all-in,meer dan 2000 ha groot.Nadat Delfland in de loop der jaren eensteeds sterkere boezembemaling had ge-kregen was daardoor steeds minder af-hankelijk geworden van het zeepeil: menkon tegen hoog water opmalen. Zo-doende werd het maalverbod op Delf-lands boezem steeds minder en steedskorter gebruikt. De bemaling van de pol-ders zelf werd ook steeds beter, zodat dedwingende noodzaak van de bergboe-zems wegviel. Dit ging wel ten koste vande bemaling met windmolens, want de si-

Het boezemgemaal Westland aan het Oranjekanaal bij Maasdijk (foto Hoogheemraadschap van Delfland).


tuatie van Delflands boezem was zo, dathet voor de polders zaak was om in zokort mogelijke tijd zoveel mogelijk waterop de boezem uit te slaan. Immers wan-neer het sein werd gegeven dan wasmen uitgemalen en moest men wachtenop betere tijden. En als het dan maarbleef regenen... Vandaar, dat de wind-molen het in Delfland relatief vroeg moestafleggen. Er zijn dan ook binnen hethoogheemraadschap maar een handvolmolens overgebleven die nog op de boe-zem kunnen afmalen.De stoomgemalen zijn inmiddels allemaalopgeruimd en vervangen door elektri-sche of dieselgemalen, soms in het ge-bouw van het oude stoomgemaal.De bergboezems worden nu gewoon alsweiland of tuinbouwgrond gebruikt, terwijlin Pijnacker de naam van het bedrijfster-rein De Boezem de herinnering levendhoudt aan de bergboezem van deDroogmaking in den ouden of hoogenpolder van Pijnacker. De bergboezemvolzetten is er hier zeker niet meer bij.

Het boezemgemaal Scheveningen van Delfland (foto Hoogheemraadschap van Delfland).

De Dijkmolen bij Maasland in vol bedrijf bij ernstige wateroverlast op 11 november 2000. De molensloot staatvol en het weiland rechts lijkt wel eenbinnenmeer. Links van de molen het in 1873 gebouwde en in 1919 geëlektrificeerde stoomgemaal dat opdie dag uiteraard ook in bedrijf was en verder was erbij de molen nog een hulpgemaal actief. Onderschat de capaciteit van zo’n grote schepradmolen niet. Met 80 einden bij een tasting van een meter is hijtoch goed voor een capaciteit van een80 m3/min.: 80.000 liter per minuut(foto E.G.M. Esselink).


Twee meter water zal in de bedrijven nietgewaardeerd worden! De bergboezemvan deze polder was verhoudingsgewijsde grootste van Delfland: hij omvatte on-geveer de halve polder!

ABC Delfland

Delfland ten oosten van de Schie was zogoed als maar mogelijk was voorbereidop wateroverlast. Toch is het opvallenddat de wateroverlast in het Westland juistin een deel van Delfland is, waar historischgezien de minste problemen waren. Dithangt ongetwijfeld heel sterk samen metde al genoemde voortgaande verstede-lijking en ‘verglazing’ in dit gebied. Inmid-dels heeft Delfland het plan Afvoer- enBergingscapaciteit Delfland opgesteld.Zo is de boezembemaling versterkt. Op 3september 2003 stelde gedeputeerdemevrouw H.M.C. Dwarshuis-Van de Beekde uitgebreide en vernieuwde boezem-gemalen ‘mr. dr. C.P. Zaaijer’ en ‘West-land’ in bedrijf. In het gemaal mr.dr. C.P.Zaaijer zijn de oude door dieselmotoren

aangedreven pompen die uit de jarenvijftig van de vorige eeuw dateerden ver-vangen door elektrische gedreven pom-pen met een bijna verdubbelde capaci-teit: van ruim 1000 m3/min. naar bijna2000 m3/min. Het in 1963 gestichte ge-maal Westland verviervoudigde zijn ca-paciteit tot 1400 m3/min. Beide gemalenzijn geautomatiseerd en kunnen op af-stand worden bediend.Verder verbreedt Delfland de watergan-gen en richt bergboezems in. Zo steldestaatssecretaris Schultz van der Haagen inde zomer van 2004 aan Delfland 3,35 mil-joen euro beschikbaar in het kader vanABCDelfland voor het aanleggen vaneen bergboezem in de Woudsepolder ende Hoekpolder en de vergroting van debergboezem van de polder Berkel en hetverbeteren van de toestroom van het wa-ter naar de boezemgemalen dan wel deafvoer. In het licht van de hierboven ge-schiedenis van Delfland komt het alle-maal heel bekend voor, alsof de geschie-denis opnieuw beleefd moet worden.Hoe zat het ook alweer met het vergetenervan?

Familiewapen Cruquius op een lakstempel. Nicolaas Samuel Kruik(1678-1754), beter bekend als Cruquiuswas de maker van de schitterende kaartvan Delfland op pag. 56/57. Hij kreegbekendheid als waterbouwkundige, cartograaf en meteoroloog en werkteals landmeter o.a. voor Delfland enRijnland.

Het Hoogheemraadschap van Delfland heeft nog steeds enige molens in eigendom, die vrijwel alle maalvaardig zijn, waarvoorsoms grote restauraties en zelfs een verplaatsing noodzakelijk: die van de Schaapweimolen in Rijswijk in 1988/1989 (foto G.H. Varwijk).


Eens per kwartaal verschijnt het Engels-talige ledentijdschrift Windmill Whis -

pers. Daarin worden de leden overnieuwe molenmotieven uit de hele we-reld geïnformeerd. Ook worden echter ar-tikelen over het algemene molengebeu-ren en molengeschiedenis opgenomen,speciaal de geschiedenis van molens opnieuw uitgekomen postzegels.Door de jarenlange samenwerking vande leden zijn lange lijsten met de tot dus-ver verschenen postzegels met molenmo-tieven opgesteld. Een echtpaar uit Ne-derland dat lid is heeft daarvan met grotenauwkeurigheid een CD-rom gemaakt.Ten tijd van het uitkomen ervan zijn devolgende motieven opgenomen:

windmolens 548boerderijmolens - Amerikaanse windmolens - 95

moderne windturbines 46speelmolens 60watermolens en waterkrachtinstallaties 308

door spierkracht aangedreven molens (waartoe ook diermolens behoren 131

spierkracht (zoals smederijen, pompen etc.) 107

stampers en mortieren 182spinnewielen 107stoom- en industriemolens 80pompen 109diversen 24

Postzegels met winden watermolens nu op CD-rom Bernhard Fritsche

De filatelistenvereniging ‘The Windmill Study Unit’ (WSU) iseen internationale organisatie die zich met het verzamelen

van molenobjecten in de filatelie bezig houdt. Naast postzegels worden ook poststempels uit de hele

wereld, historische ansichtkaarten en vele met de filatelie verbonden zaken met molenmotieven verzameld. De clubwerd in 1974 opgericht. Aanvankelijk hield men zich alleenbezig met het verzamelen van postzegels met windmolens.

Later kwamen daar watermolens en zeer veel andere molensoorten bij.

De CD-rom is ook voor niet-leden verkrijg-baar. De gegevens bij de afzonderlijkepostzegels houden ook een afbeelding inkleur van iedere postzegel in. Waar nodigwerden ook uitvergrotingen van detailstoegevoegd. Verder is bij iedere uitgaveinformatie vermeld over het land van uit-gifte en het uitgifte jaar, evenals opgavenover de soort uitgave (afzonderlijke post-zegel, postzegelboekje of blok). Ook is demogelijkheid voor eigen inbreng aange-geven.Bovendien gaat de CD-rom vergezeldvan een recente uitgave van WindmillWhispers. De vereniging wil graag nogmeer leden voor deze interessante hobbywerven.

De prijs van de CD-rom bedraagt i 13,00,inclusief verzendkosten. Voor verzendingper luchtpost overzee geldt een meerprijsvan i 3,00. Het contactadres voor bestel-lingen, vragen of andere informatie:emailadres mil [email protected] de PC is minimaal noodzakelijk: 486Processor / 64 MB werkgeheugen en 20MB geheugen op de harde schijf. Soft-ware: Linux OS / Win 98 of hoger en uiter-aard is een CD-romdrive noodzakelijk.

Inwoners van de EU kunnen het verschul-digde bedrag overmaken via IBAN NL14RABO 0185 2321 67 (BIC: RABONL2U) vanJ. de Lange.

Molenpostzegels - molens internationaal.


T j a s k e r i n A a l t e n ? !Windmolens voor bemaling hebben er in de Achterhoek

nauwelijks gestaan. De herinnering eraan is vrijwel verdwenen. Toch leidden zo’n herinnering tot het zoeken en vinden van het bestaan van een tjasker op de Haart

in Aalten.

Verder pratend in huis komen er tweekoopaktes te voorschijn, uit 1914 en 1916,waarin kadastrale nummers gevondenkonden worden en ook de term ‘Molen-weide’. Uit de akte van 1914 blijkt dat demolen er al moest staan, anders had hetland niet de naam ‘Molenweide’ gekre-gen. Ook komt de naam Driessen, fabri-kant, als verkoper boven water. Misschienheeft hij of een voorvader de molen latenbouwen?Een model van een paaltjasker dat ik bijme heb, geeft de Heersinks duidelijkheidover het apparaat dat vroeger waar-schijnlijk op hun grond heeft gestaan.Met de kadastergegevens wil je dan ver-der, maar waar heen?

Archiefonderzoek

Na wat oriënteren ben ik naar het Water-schap Rijn en IJssel in Terborg gestapt, alwas de molen waarschijnlijk niet door eenopenbaar lichaam als een waterschapgebouwd, maar door een particulier.De archivaris was behulpzaam met hetvinden van de archiefnummers en toenmaar snuffelen op grote kaarten uit 1886en 1930.De oudste kaart gaf een nieuwe, rechteverkaveling aan op de plek van de ‘Mo-lenweide’, met in de directe omgevingwoeste gronden. Dit klopt met de opmer-

king van m’n moeder, dat het water in ‘tVène (veen) gepompt werd.De kaart van 1930 liet zien dat alle grondin cultuur gebracht was en op deze kaartwas op het grondstuk Sectie D, nummer3523 met potlood bijgeschreven: wind-tonmolen. Leuk als je als amateur (=liefhebber) voorde eerste keer op zoek gaat naar iets uithet verre verleden en dan in het eerste ar-chief en na twee oude kaarten zo duide-lijk bewijs krijgt voor het bestaan van eenerg zuidelijke tjasker in het oosten van Ne-derland.

De plaats waar de tjasker heeft gestaan.De lage ligging van het stuk land datdoor de tjasker werd bemalen is duide-lijk zichtbaar.

De plaats van de tasker, aangegeven op de herziene topografische kaart uit 1885(rechterdeel) /1905 (linkerdeel). De molen staat op de kaart van 1905 nog niet aan-gegeven en het land is weergegeven als heide/veen. Wellicht is de molen niet langnadien gebouwd voor de ontginning van het land. Mogelijk speelt ook turfstekenhierbij een rol.

HHet begon met de opmerking van mijnmoeder: “Ik spöll’n bej den möllenpaol.”(Ik speelde bij de molenpaal). En dan vraag je natuurlijk direct: waar,wanneer en vooral welke molen?De vragen werden niet allemaal meteenbeantwoord, maar een ritje naar de be-doelde plek gaf wat duidelijkheid. Eeniets lager gelegen stuk grond met lastigeafwatering en een boerderij met denaam Molenweide. Mijn moeder, gebo-ren in 1912, zal ongeveer tussen 1920 en1924 op de plek gespeeld hebben. Merk-waardig dat er hier geen goede afwate-ring was. Iets verderop is een beek diemeters lager stroomt dan de ‘molen-weide’.In de weken erna zocht ik verschillendeoude mensen op die in de buurt ge-woond hebben. Na vele gespreken werdhet duidelijk: niemand kon iets aanvullen.Het vermoeden rees dat het om eenpaaltjasker gaat, omdat er over een paalgesproken werd .De eigenaren van de plek, het echtpaarHeersink, wilde wel vertellen wat zij wisten.Eerst ga ik op klompen over het ge-ploegde land, de vermoedelijke plek op-zoeken met de heer Heersink. Dat er nietsover is van de molen komt natuurlijk om-dat hij helemaal van hout was. De eige-naar vertelde over “ne graven in nebogte”, een sloot in een bocht aan derand van het stuk grond.


Geschiedenis

Martie te Brake

De boerderij Molenweide is de enigezichtbare herinnering ter plaatse aande tjasker die er heeft gestaan.

Deel van de kadastrale kaart uit 1930 waar de molen duidelijk is te zien, aangege-ven als ‘windtonmolen’. De boerderij ‘Molenweide’ staat nog steeds in de rechter-onderhoek van het aangrenzende grondstuk 3524.


Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring.Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers.De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor.....

kwaliteit en deskundigheid.

Beijk B.V. Afferden 0485-531910

Doornbosch B.V.Adorp 050-3061724

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

CoppesBergharen 0487-531239

Fa. Dunning-Bremer B.V.Adorp 050-3061221

Molema V.O.F.Heiligerlee 0597-591660

De Gelder Favier B.V.Nieuw Lekkerland

0184-688109

Groot Roessink VOFVoorst 0575-501272

Groot Wesseldijk B.V.Laren 0573-421568

Herrewijnen VOF Spijkenisse0181-634558

Jellema CVBirdaard 0519-332357

Kistemaker & KorverMiddenbeemster 0299-683743

J.K. Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440

Anbo B.V. Alkmaar 072-5110025

Saendijck B.V.Zaandijk 075-6285602

Gebr. Straver v/h M. StraverAlmkerk 0183-401415

VaagsAalten 0543-473359

Verbij Hoogmade B.V.Hoogmade 071-5018478

Wintels Denekamp 0541-351210

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers


NVVM-molenmakers actief

Groot Roessink

In de laatste maanden van het afgelo-pen jaar zijn er door ons bedrijf weer ver-schillende restauratie- en onderhouds-werken uitgevoerd aan diverse molens. Molen Veessen; ‘De Stoom van Jan’:Deze maalderij is weer maalvaardig ge-maakt na een stilstand van 60 jaar. De inde tweede wereldoorlog verwijderdegasmotor is door de stichting vervangenin een tweetakt gloeikopdieselmotor methet bouwjaar 1939. De motor is geheelgereviseerd door de heren Van Marle enMellendijk, leden van de stichting. Nadienhebben wij een nieuw koppel stenenaangebracht en is het licht- en drijfwerkwaar nodig hersteld en aangevuld. Demaalderij is op dit moment weer maal-vaardig met één koppel stenen. Molen De Maagd te Hulshorst: Aan dezemolen is divers klein onderhoudswerk uit-gevoerd aan de stelling en het staandewerk.Tevens zijn er enige reparaties verrichtaan de staart.Molen De Vlijt te Wapenveld: Bij deze mo-len is de door zwam aangetaste langespruit vervangen door een nieuwe eikenlange spruit en tevens voorzien van eenventilerende titaanzinken afdekking.Watermolen in het Sonsbeekpark te Arn-hem: In verband met ernstige scheurvor-ming in het metselwerk van de aanbouwzijn er door ons extra verankeringen aan-gebracht en is het metselwerk hersteld.Tevens zullen er een aantal luiken van hetmolengebouw en de woning in de ko-mende tijd vervangen gaan worden.Molen De Hoop te Hellendoorn: In dezemolen wordt een steen onderhanden ge-nomen. De bestaande ligger zal wordenvervangen door een nieuwe blauwe lig-ger.De Binnenmolen te Rhenen: Op dit mo-ment wordt er groot onderhoud aan destelling uitgevoerd en tevens zal er eennieuwe staartbalk worden aangebracht.Ook het gevlucht zal worden nagezien enzodra de weersomstandigheden gunstigzijn zal er enig schilderwerk worden uitge-voerd.

Diverse restauraties lopen volgens plan encreëren dus niet veel nieuws. Het eindvan het jaar is ook altijd weer druk met di-vers onderhoudswerk. In Anholt (Duits-land), net bij ons over de grens, werd demolen van nieuwe wieken voorzien.Roede 124 en 125 zijn hier terecht geko-men. In december ontvingen wij de op-dracht voor de restauratie van de Olie-molen in Eerbeek. De molen zal de ko-mende tijd geheel maalvaardig gemaaktworden. In het Duitse Neustadtgödensondersteunen wij de molenvereniging bijde restauratie van de Oberahmer Pel-demühle. Gezamenlijk is afgelopen na-

jaar o.a. de kap gerestaureerd en werddeze weer op het achtkant geplaatst.Vlakbij deze molen staat de WedelfelderWasserschöpfmühle. Hiervoor wordt doorons een nieuwe vijzel gemaakt. Ook hierzal in eigen beheer de vijzelbak gerepa-reerd worden. In de smederij van VAAGS molentechniekwerd o.a. gewerkt aan de langste staart-balk van Nederland. Net voor de kerstkreeg de molenmaker van de Noletmo-len in Schiedam de sierlijk gevormde balkgeleverd. Ook kregen de smeden te ho-ren dat met de restauratie van de Pol-derse Molen te Maasdam gestart kanworden. Zowel de roeden, staartbalk,lange spruit, windpeluw en de voeghou-ten zijn nog originele geklonken stalen on-derdelen. Al deze onderdelen zullen doorons gerestaureerd worden op authen-tieke wijze. Dat beteken dat er dus veleduizenden klinknagels de komende tijdhet smeedvuur in zullen gaan. We hou-den u op de hoogte.

Het binnenwerk van de maalderij vande molen van Veessen. Op zich zijn in-tacte maalderijen naast molens al zeld-zaam, maar deze is wel heel bijzonder.Normaal worden de stenen in eenmaalderij van onderen af aangedreven.Dat is hier niet het geval: de stenenhebben bovenaandrijving met riemen.Bovenaandrijving kwam voor in heeloude stoommaalderijen, meestal viaeen spoorwiel. Zo had de nog aanwe-zige dubbele maalstoel in de Vene-mansmolen oorspronkelijk een derge-lijke bovenaandrijving, later gewijzigdin de gebruikelijke en nog aanwezigeonderaandrijving. Het lijkt nauwelijksvoorstelbaar dat de nu aanwezigemaalstoel plus aandrijving in 1888 bijde bouw van de maalderij in Veessennieuw is gemaakt als afgebeeld (zieMolenwereld 2003-11-324,325). Waar-schijnlijk betreft het een gebruiktemaalstoel, mogelijk afkomstig uit eenros- of watermolen (tekening GerritKouwenhoven).

De molen van Anholt met zijn nieuwegevlucht (foto Vaags).


De Molens van Almelo

Almelo is een van de Twentse gemeen-ten die in de negentiende eeuw uit-

groeide van dorp tot industriestad. Overhet algemeen is zo’n ontwikkeling niet be-vorderlijk geweest voor het voortbestaanvan wind- of watermolens. Desondanks isde molen De Hoop aan de Nieuwstraatblijven bestaan, ook al zijn er diversebreekpunten in zijn geschiedenis geweestdie letterlijk afbreekpunten zouden kun-nen zijn geweest. Andere winden water-molens in Almelo zijn wel verdwenen,waarmee een punt achter hun geschie-denis werd gezet. Dat neemt niet weg,dat Almelo een molengeschiedenis heeftdie ver terug gaat en dankzij het voortbe-staan van De Hoop voortduurt tot aananno nu. Ook al is er in het verleden aleerder gepubliceerd over de geschiede-nis van de molens van Almelo (JaarboekTwente 1973), compleet was het plaatjeniet.Het stemt dan ook tot vreugd dat HennieRutgers in samenwerking met Herman Ha-gens een boekje heeft geschreven overde lotgevallen van de molens in de ge-meente Almelo, waarbij Hagens vooralhet deel over de watermolens voor zijn re-kening nam. Van wind en water, stoom enstroom - de molens van Almelo door deeeuwen heen, telt 124 pagina’s. Daarinstaat, krijgt vanzelfsprekend, de nog be-staande Hoop aan de Nieuwstraat, demeeste aandacht, de molen ook waarauteur Hennie Rutgers vrijwillig molenaarvan is. Het boek is voorzien van veel oudeen recente afbeeldingen, niet alleen fo-to’s en tekeningen, maar ook van histo-risch en nieuw kaartmateriaal. Veertienpagina’s met foto’s zijn in kleur. De op-maak van het boek in zijn geheel is loffe-lijk. De prijs, i 18,95 in de boekhandel iseen goede prijs-kwaliteitverhouding.Begrijpelijk is De Hoop in afbeeldingen hettalrijkst vertegenwoordigd. Een aspectvraagt wel in het bijzonder de aandachtvan de beschouwer: de toestand van debalie in de vooroorlogse situatie. Rutgerswijst er op dat die is getordeerd, maarzoiets heb ik nog nooit gezien: het looptde spuigaten uit.Het opnemen van transcripties van histori-sche archiefteksten geeft een blik in demolenkeuken van die tijd. Soms is de be-tekenis niet altijd duidelijk, een enkelekeer de verklaring onjuist. Zo heeft het op-nemen van de dikte van de molenstenenbij een verpachting niets te maken metbelasting, maar met de verrekening vande waarde van de molenstenen. Als eenpachter met versleten stenen begon endoor het leggen van nieuwe met ‘volle’eindigde dan was de waarde van de mo-len groter geworden. Het omgekeerdekon uiteraard ook. Via de taxatie vond

P A P I E R M O L E NU i t ‘ t k i j k g a tO p d e k e r m i sOom Jan is nog een degelijke man, vanhet oude stempel zogezegd. Hij gaat nogiedere zondag trouw naar de kerk endoordeweeks wil hij, zoals hij dat noemt,‘nog graag wat goeds lezen’. Onder dat‘goeds’ verstaat hij voornamelijk preken,vaak van eeuwen her. De preken vaneen 18e-eeuwse dominee uit Middelburg,met de bepaald niet calvinistisch aan-doende naam Smytegeldt, behoren totzijn favorieten. Oom Jan vertelde mij datdominee Smytegeldt enige preken ‘opde kermis’ heeft gehouden. Die prekenwaren min of meer afgedwongen doorhet Middelburgse stadsbestuur dat nietzat te wachten op de veelal met de ker-mis gepaard gaan uitspattingen. Of deheren predikanten vanaf de preekstoelmaar wilden waarschuwen. Dat was do-minee Smytegeldt eens niet naar zijn zin.Hij deelde van de preekstoel af eens meedat hij het niet doen zou, want zo zei hij:‘die ‘t horen moeten zijn er niet’ en gingover tot de orde van de dag zoals hij diedacht goed te zijn.Dit verhaal van oom Jan heeft mij stof totnadenken gegeven. Is het ‘onder ons’ook zo vaak niet. Over tal van molenon-derwerpen zijn we het hartroerend eensen verschillen hooguit op details van me-ning. Laat het woord ‘biotoop’ vallen. Hetis alsof je op een knop drukt. Iedereenweet hoe het zou moeten en wat er moetgebeuren. Restauraties: zelfde verhaal.Behoud: idem dito. We kunnen elkaar ste-vig de waarheid vertellen. In allerlei tijd-schriften of via andere media geven weonze mening ten beste. Aan wie? Dat

komt in de praktijk veelal neer op gelijk-gestemde zielen die ook vinden dat eengoede biotoop voor een molen gegaran-deerd moet zijn; zielen die eisen dat eenrestauratie moet worden uitgevoerd vol-gens de regels van de kunst; zielen dievan mening zijn dat geen molen magworden gesloopt. Hooguit wassen we el-kaar stevig de oren over de kleur van dezeilen, het favoriete wieksysteem, het ge-bruik van hardhout en nog wat dwarsstra-ten. Maar dat zijn in mijn ogen maar de-tails, al wil ik het belang ervan niet uitvlak-ken; stel je voor, want het is de toon diede muziek maakt!Nee, het echte probleem is dat vrijwel aldeze praters en schrijvers niets wezenlijksin de melk te brokkelen hebben. De men-sen die de besluiten nemen zitten veelalop andere stoelen; denk maar eens aanplaatselijke, provinciale of landelijke poli-tici of besturen. Bereiken we die wel? Ofgaat het met dit soort zaken ook op: ‘Die‘t horen (lezen) moeten zijn er niet’. Mis-schien krijgen ze onze krantjes wel, maarbladeren die in het beste geval door omze vervolgens snel bij het oud papier teleggen (je moet per slot wat doen voorhet milieu). Ik wil de goede bedoelingenvan de schrijvers absoluut niet in twijfeltrekken, zelfs het nut niet. Maar als we erniet in slagen om de beleidsvormers opwelk niveau dan ook daadwerkelijk te be-reiken of, nog erger, dit zo te doen datonze ideeën direct ergernis oproepen,dan zullen we met onze molens van eenkoude kermis thuiskomen.

Bal iek lu iver

Z O E K E REr is één reactie binnengekomen op de vermoedelijk Duitse molen in het januarinummer.De heer Leo van der Drift uit Den Haag deelt mee dat het zou gaan om de molen te Elmendorf bij Bad Zwischenahn, Kreis Ammerland in Niedersachsen. Elmendorf ligt aande noordzijde van het Zwischenahner Meer. De laatste molenaar heette Eilers. De molenis in 1945 verwoest. Later zijn er op die plek woningen gebouwd, zodat er nu niets meerte vinden is. In Kleeberg’s Niedersächsiche Mühlengeschichte is op pag. 406 een (sum-miere) beschrijving van de molen te vinden.Volgens de heer Popke Timmermans uit Heerenveen is de onbekende molen in het decembernummer de nog bestaande molen De Lelie in Ommen. Toch wagen we dit tebetwijfelen, want zowel de entourage als details van de molen stemmen niet overeen.De nieuwe ‘Zoeker’ bestaat uit een rij van vier molens als achtergrond van het ‘warmoeziersbedrijf’, een tuinderij dus. De platte kappen doen denken aan 18e-eeuwseZuid-Hollandse watermolens; maar waar?Reacties a.u.b. te richten aan de redactie van de Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751BE Moerkapelle, fax 079-5931303, e-mail: [email protected].


dan een verrekening plaats. Het ‘malkan-deren’ in de vermelde taxatie heeft danook niets te maken met de banden omde steen zoals de auteur wil doen gelo-ven, maar is de optelsom van de diktenvan loper en ligger voor het bovenge-noemde doel. Dat het hier om (Amster-damse) duimen in de zin van 1 cm gaatbelief ik niet te geloven. Het zal niet mee-vallen om meel te malen op een steenwaarvan de loper en de ligger samen 19cm dik zijn. Het zullen dus wel ‘ouder-wetse’ duimen zijn geweest van onge-veer 2,5 cm zodat loper en ligger samenzo’n 50 cm dik zullen zijn geweest en datkomt beter in de richting. Interessant, enbegrijpelijk, is dat voor de pelstenen nietde dikte maar de omtrek wordt vermeld,uiteraard om dezelfde reden.Jammer genoeg doet ook in dit boekjehet ‘vrijwilligersjargon’, het ‘nieuw mo-lisch’ zijn intrede: maalkoppel.Ook de verdwenen molens worden be-handeld, waarbij de watermolens aan deKoornmarkt de meeste aandacht krijgen.Niet alleen de molens in de stad Almelozelf komen aan de orde, maar ook die ingeannexeerd buitengebied. Rutgers blijftniet steken in de geschiedenis van dewind- en watermolens, maar trekt de lijnook door in stoom- en motormaalderijen.Zo komt hij in totaal uit op 27 molens, eenrespectabel aantal. Een hoofdstuk overde papiermolen Het Springend Hart inMakkum sluit het boekje af. Deze molen is1910 gebruikt voor de herbouw na brandvan molen De Hoop in Almelo. Merkwaar-dig is het gedichtje uit 1910 over De Hoopaan het slot. Dit is bijna letterlijk hetzelfdeals voorkwam op de in 1940 gesloopte ko-renmolen De Haas in Bleiswijk en nogvoorkomt op de romp van de in juni 1948afgebrande molen De Haas in Asperen.Een relatie tussen de molens in Asperenen Bleiswijk is aantoonbaar (zie De Mole-naar 1991-4, 2005-21), maar een relatietussen Almelo en de beide genoemdemolens is een groot raadsel.

N.a.v: Hennie Hagens, m.m.v. HermanHagens: Van wind en water, stoom enstroom - de molens van Almelo door deeeuwen heen, een uitgave van de Stich-ting Windkorenmolen De Hoop; 124 pagi-na’s, gebrocheerd, geïllustreerd (Almelo2005); ISBN 90-9019564-5, verkrijgbaar inde boekhandel, prijs aldaar i 18,95.

Molens zijn geworteld in de Neder-landse samenleving. Dat heeft op al-

lerlei mogelijke manieren zijn weerslag ge-kregen, bekend en onbekend. Zo dragenook tal van Nederlanders aan molens ge-relateerde familienamen. Een onderzoekop basis van telefoonboeken uit 1993 le-verde maar liefst 15.750 vermeldingenmet de naam Mulder op en meer dan4000 Molenaars (zie www.familie-naam.nl). Er zijn dus meer mensen diemolenaar heten dan het zijn. Het was dan ook een goede gedachtevan Jan Spendel om wat zaken op een rij-tje te zetten. Hij heeft als amateur-gene-aloog een speciale belangstelling voorfamilienamen, een onderwerp waaroverhij reeds eerder en meer heeft gepubli-ceerd. Het resulteerde in het boek Molenen molenaar in familienamen. Spendelvond maar liefst achthonderd aan ‘mo-len’ gerelateerde familienamen. Hetboek (op A5-formaat, gebrocheerd) telt176 pagina’s en is geïllustreerd. Het valtuiteen in twee delen, waarbij het eerstedeel, t/m pag. 100, is gewijd aan de na-mengeschiedenis, het tweede is een al-gemene molengeschiedenis, waarin di-verse facetten van het molenverschijnselvoor het voetlicht worden gebracht alsmolentypen en -functies, molennamen,molens in plaatsnamen, aan molens gere-lateerde zegswijzen en molenversjes. Hetzal duidelijk zijn dat dit tweede deel voorde meeste lezers van dit blad niet veelnieuws te bieden heeft: bekende kostvoor de gemiddelde molenliefhebber. Indit tweede deel wordt veel overhoop ge-haald. Dat kan dan ook maar summiereen plaats krijgen en een enkele keer zietde auteur door de bomen het bos nietmeer en slaat hij de plank finaal mis. Zo ishet windrecht iets heel anders dan de be-lasting op het gemaal. Iets dergelijks geldtvoor molenmaker-molenmeester. Natuur-lijk wordt rappé weer de mindere snuifvoor de armen genoemd (zo langzamer-hand een onuitroeibare fout) terwijl dezesnuif in werkelijkheid de beste en de duur-ste was. Nu zal dit voor Spendel dan ookongetwijfeld ‘liegen in commissie’ zijn ge-weest. Een smoutmolen is zeker een olie-molen, maar heeft niets van doen meteen moutmolen. Ondanks dat het tweede deel toch insneltreinvaart wel interessante zakenbiedt, is het eerste deel verreweg het in-teressantste en het origineelste. Naast deopsomming van achthonderd familiena-men die samenhangen met molens haaltSpendel er een vijftig speciaal voor hetvoetlicht, waarbij hij dieper in gaat op deherkomst of de verklaring. Dat komtmeestal neer op het zoeken/vinden vande wortels van iemand met een molen in

zijn of haar naam en het vervolgens ver-klaren van de herkomst van de naam.Spendel geeft zelf aan dat zijn lijst metachthonderd molengerelateerde familie-namen niet compleet is. Het is toch weljammer dat hij een paar algemeen be-kende familienamen van die soort mist alsGorter en De Gruiter, terwijl bijvoorbeeldPel wel noemt. Het hoofdstuk ‘Valse mole-naars’is een bijzonder leuk aspect: ‘mo-lennamen’ die molennamen lijken maarhet niet zijn. Zo zou bijvoorbeeld de fami-lienaam Molema niets te makken hebbenmet een molen maar met de oud-Friesemansnaam Molle of Mollo, al ontkennenanderen dat weer. Een algemeen hoofd-stuk over familienamen sluit het eerstedeel af. Al met al vestigt het boek van Spendeltoch wel de aandacht op een vrij onbe-licht aspect van het molenleven. jsb.

Het boek is verkrijgbaar bij de uitgeverGopher BV via de website www.gop-her.nl of telefonisch: 030-29053420/ fax030-29053410. De prijs bedraagt i 15,-(excl. verzend- en verpakkingskosten).

N.a.v.: Jan Spendel: Molen en molenaarin familienamen, Utrecht 2005, 176 pag.,gebrocheerd, ISBN 9051792506, prijs: i 15,-

Mo l e n e n m o l e n a a r i n f a m i l i e n am e n

DERCKX KONSTRUKTIE B.V.

Waage Naak 10

6019 AA Wessem

Postbus 5018

6097 ZG Heel

Tel.: 0475 - 56 33 42

Fax: 0475 - 56 33 43

DE

RC

KX

KO

NS

TR

UK

TIE

B.V

.

Molenroeden en Toebehoren

�

Waterraderen

�

Nieuwbouw en reparatie

Bagger-Steenindustrie

�

Oplas- en Spuitoplaswerk

BON

iedere maand per post thuis

kan op drie manieren:

1. Door het nemen van een abonnement.

Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en worden automatisch ver-lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaarschriftelijk wordt opgezegd.De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m december) reeds verschenennummers worden na ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, indiennog voorradig.

Abonnementsprijs: Nederland ƒ 47,50 per jaar (incl. 6% BTW).Overig Europa ƒ 65,- per jaar (incl. 6% BTW).Overige landen op aanvraag.

De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden voldaan.

2. Door u aan te melden als donateur.

Donateurs in Nederland van de Stichting Molenwereld ontvangen hetblad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 62,50

3. Door een cadeau-abonnement.

U kunt ook een abonnement cadeau doen. U geeft dan via onderstaande bon aan wieu de 'MOLENWERELD' wilt toesturen en met ingang van wanneer. Na ontvangst van hetabonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger.Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangegaan worden.De prijs voor een heel jaar is ƒ 49,-, voor een half jaar ƒ 24,50. Na afloop van de periodewordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigd.

� JA1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v. 1 januari 2006

� JA1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie vanƒ ................... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar2 ben ik speciaalgeïnteresseerd in:...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

� JA1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor:Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Datum van ingang:........................................................................................................................

Handtekening:

Afzender (s.v.p. in drukletters)Naam:..............................................................................................................................................Adres:...............................................................................................................................................Postcode:.............................Plaats:................................................................................................Tel.:..............................................Fax:...........................................E-mail:........................................

Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan:

Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE

De

�

1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2 Doorhalen wat niet van toepassing is.

Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.

Vijftien jaar bij molen De Zwaan in Voorst Delflands …Nr. 90, februari 2006 Maandblad over molens...

Documents

Transcript of Vijftien jaar bij molen De Zwaan in Voorst Delflands …Nr. 90, februari 2006 Maandblad over molens...