VAN CITYTRIP NAAR STADSVAKANTIE: OVERZOMEREN IN BERLIJNHerman Wolf

Een stad bezoeken is helemaal anders dan er een tijd gaan wonen. Dat geldt ook voor Berlijn, waar de weekendtoerist doorgaans niet verder komt dan het afhaspelen van de voor de hand liggende hotspots zoals de Brandenburger Tor, de Fernsehturm, Checkpoint Charlie en Unter den Linden. Wanneer ik echter vanaf de koepel van de Reichstag de stad overschouw, blijkt ze veel meer te bevatten dan de traditionele trekpleisters. Alleen, de Berlijners kreunen onder het toerisme en hebben er een haat-liefde verhouding mee. Een Berlijnse kennis vertelt me dat hun toevloed een woningkrapte veroorzaakt en zo de huurprijzen (te) hoog houdt. Dat deed me een tijdlang twijfelen of ik me voor een maand zou vestigen in een van haar wijken. Desondanks besloot ik onder invloed van eerdere korte verblijven mijn plan door te voeren. Meer om Berlijn te beleven dan te bezoeken, niet als een toerist naar de stad te gaan, maar ze op mij af te laten komen. Via een internetsite zoek en vind ik een ruim tweekamerappartement met alles erop en eraan in Kreuzberg, een van de alternatieve en hippe stadsdelen. Een maand lang besnuffelen Berlijn en ik mekaar buiten de traditionele bezienswaardigheden, zoals de vele honden dat onderling doen terwijl ze me met hun baasjes voorbij wandelen langs het Landwehrkanaal.

Een man zonder plan

Geen agenda, geen reisgids; met alleen een treinticket, een stadsplan, wat lectuur, kleding en het logeeradres in de Tempelherrenstrasse spoor ik meer dan zeven uur lang van Antwerpen via Keulen tot in Maagdenburg, de onlangs overstroomde voortuin van Berlijn. Een vlak en landelijk landschap glijdt voorbij, met her en der achtergelaten zandzakjes tussen zompige stukken wei, de restanten van de voorbije watersnood. Wegens de gevolgen van die overstroming zal er tot het einde van dit jaar wat rek zitten op de alom gekende Duitse Punktlichkeit, zo wordt ons via het omroepsysteem gemeld. Het lijkt alsof de hoofdstad tijdelijk een eiland geweest is dat recent opnieuw aansluiting gevonden heeft met het vasteland. Het doet denken aan de Amerikaanse luchtbrug om West-Berlijn te bevoorraden op het einde van de jaren veertig. Verder dan dat gaan mijn gedachten niet, omdat ik mij als tijdelijke bewoner niet wil verliezen in de museale sporen van een woelig verleden, maar mij wil laten verleiden door de verrassende alledaagsheid, door het opsnuiven van sferen, door het opdoen van indrukken. Met een lijnbus en wat spontaan aangeboden hulp van een uit Ierland afkomstige vrouw die om de hoek van mijn logeeradres woont, raak ik vlotjes op mijn plek van bestemming. Het appartement bevindt zich in het achterhuis van een woonblok in een doodlopende straat. Via een monumentale inkomhal en een gemeenschappelijke binnentuin met veel groen, een kinderzwembad, trampoline en picknicktafel vind ik op de eerste verdieping het kraaknette verblijf van mijn Zwitserse verhuurster. De sleutel krijg ik van de bovenbuurvrouw, iemand van Franse origine. Buiten heerst een bak- en braadtemperatuur. Met het stellige vooruitzicht dat dit niet zal blijven duren, kijk ik naar het lokale weerbericht: men voorspelt echter een droge en zomerse periode, wat zich met het continentale klimaat zal vertalen in een aantal hete dagen. Ideaal voor wat ik van plan ben te doen; de stad krijgt de toelating mijn tijd te nemen. Het enige wat ik er voor in ruil vraag is dat ze zich niet opdringt en zich bereid verklaart mijn gezapige tempo te volgen.

Lebensraum

Een van de eerste dingen die ik vaststel, geldt voor nagenoeg alle stadsdelen en maakt Berlijn zo anders dan bijvoorbeeld mijn thuisstad Antwerpen: het gevoel van ruimte. De invalswegen en hoofdstraten zijn echte boulevards met links en rechts brede voetpaden, omzoomd door weldadig aandoende groenpartijen, die voorzien zijn van zitbanken en gebruikt worden als parkruimte, als ontmoetingsplaats, als kuierzone, als rustpunt. Zij absorberen als het ware het aanwezige autoverkeer. De eigenlijke rijweg wordt tot een minimum herleid, lijkt ondergeschikt te zijn aan voetgangers en fietsers. De perceptie ontstaat dat de mens hier terrein aan het heroveren is op de

machine. Zelfs de zij- en verbindingsstraten geven de stad en haar bewoners ademruimte door de uit de kluiten gewassen voortuinen met weelderige aanplantingen. Bijna overal staat aan weerskanten een bomenrij, waarvan de perkjes rondom in districten als Kreuzberg en Friedrichshain dikwijls ingepalmd worden door guerillagardening: buurtbewoners telen er tomaten, allerlei kruiden of leggen er bloemperkjes aan. Samen met een hele rist publieke parken maakt het Berlijn tot een buitenstad, waar milieu en infrastructuur complementaire spelers zijn in plaats van mekaars opponenten. Bovendien lijken de woonblokken met 24 of meer eenheden eerder op statige burgerhuizen dan op de naargeestige appartementsgebouwen zoals ik ze ken. Berlijn geeft niet alleen ruimte, maar neemt door zijn uitgestrektheid ook veel ruimte in. Ondanks een goed georganiseerd openbaar stedelijk en voorstedelijk vervoer, maak ik mijn verplaatsingen over een langere afstand met de fiets. Deutsche Bahn heeft een systeem van fietsverhuur opgezet - Call A Bike, analoog aan de Antwerpse en Brusselse stadsfietsen -, maar zowel wat betreft het aantal stations als het aantal gebruikers moet het onderdoen. De private fietsverhuur floreert echter, met een dagprijs van acht tot twaalf euro. Achter mijn hoek, in de Blücherstrasse, ontdek ik echter een ambachtelijke fietsenmaker die zijn tweewielers verhuurt aan drie euro per dag. In de drukte van een citytrip zou de stad mij de tijd niet de gegeven hebben dat uit te zoeken. Tevreden over deze zakelijke meevaller begeef ik me in het zuiden van Kreuzberg naar Tempelhof. Deze voormalige vlieghaven sloot in 2008. Het stadsbestuur plant er een gigantisch stadsvernieuwingsproject, dat wonen en werken combineert met publieke diensten, ontspanning, events, cultuur en natuur. Voorlopig wordt het enorme grasveld van 380 hectare ingekleurd als parkgebied. Op de tarmac geen vliegtuigen meer, maar wandelaars, fietsers en vliegeraars. Stukken hoog gras vormen de biotoop voor vogels en kleine dieren, her en der zie ik volkstuintjes met aanplantingen in grote houten bakken. In de verte het indrukwekkende, sikkelvormige vlieghavengebouw, dat momenteel gebruikt wordt voor evenementen en concerten. Ik ga er de nostalgie snuiven tijdens een geleid bezoek. Daarna vind ik verpozing in een strandstoel aan de rand van het domein, waar een drank- en eetstalletje voorzien is. Ik kijk voor me uit: de mensen vallen nauwelijks op in deze omgeving. In een brochure en op mijn plan wordt dit groene gebied Tempelhofer Freiheit genoemd. En dat is ook het gevoel dat ik krijg: vrijheid, levensruimte, in een stad waar ik het tegenovergestelde verwacht.

Flessen verzamelen

Om de beleving van Berlijn te laten primeren op de jachtige nieuwsgierigheid van de gulzige toerist diep binnenin mij, besluit ik al snel mijn territorium te beperken tot Kreuzberg en de aangrenzende districten Friedrichshain en Neukölln, een zeldzame demarche naar Prenzlauer Berg in het noorden of Treptow in het zuidoosten niet te na gesproken. Mijn leefgebied strekt zich concentrisch uit, van kleine, duidelijk zichtbare kringen op wandelafstand van mijn appartement, tot de brede, bijna uitgevlakte rimpelingen naarmate de afstand tot de thuisbasis groter wordt, als het resultaat van een in het water geworpen kei. Regelmatig blijf ik me in die kleinste kringetjes bewegen, niet omdat ik het onbekende, maar wel de overdaad vrees. Bovendien is herhaling de beste leermeester om inzicht te krijgen in een buurt. Ofwel ga ik bij het buitenkomen van mijn logeeradres naar rechts en volg de Schleiermacherstrasse tot de Marheinekeplatz, die in het weekend ingenomen wordt door een rommelmarkt. De levendige en populaire Bergmannstrasse, die er op aansluit, nodigt met zijn talloze eethuisjes, koffiebars en winkeltjes uit tot relaxen en snuisteren. De straat ademt de sfeer van de jaren zeventig en herbergt een bont publiek van jonge en oudere alternativo's, lokaal en internationaal. Wat in een boek lezen bij een koffie of chai latte, shoppen, een hapje eten doe ik in deze buurt voornamelijk hier of in de aanpalende straten. Mijn honger stillen is echt goedkoop: voor een Indische rijstschotel, een bord sushi, een pizza of een Thais wokgerecht betaal ik gemiddeld 4,5 à 6 euro. Omdat de lonen laag zijn, is een redelijke fooi eerder regel dan uitzondering. Wanneer ik echter naar links ga, stoot ik al na honderd meter op de oever van het Landwehrkanal, een aanrader om warme zomeravonden door te brengen. Aan de Urbanhafen, tussen de Carl-Herz Ufer en de Maybachufer heerst een gemoedelijke festivalsfeer, waarbij een hip publiek van

overwegend twintigers en dertigers de glooiende grasstrook langs de kanaaloever bezet met de meegebrachte drank, terwijl in het water de meest uiteenlopende boten en vlotten voorbij varen of ronddobberen. Regelmatig zie ik onder de bomen op de oeverweg iemand die een rollator met baxter voortduwt of een enkele keer een man in een rolstoel, slechts gekleed in een operatieschort en lurkend aan een sigaret, allen patienten van het aanpalende hospitaal die hun pijn of ongemak even willen vergeten. Niemand die er aandacht aan schenkt of dat eigenaardig vindt. Op de brug aan de Planufer, tegenover een drukbeklant Italiaans restaurant, banen de auto's zich met veel moeite een doorgang tussen al het volk dat de zij- en middenberm en dikwijls ook een groot deel van de rijweg inpalmt: een zomerse sit-in met bier en kartonnetjes bessen van de tijdelijke fruitstalletjes in de buurt. Wat verderop bevindt zich boven de oever een betonnen erker met een balustrade, een soort van belle vue aan het water, waarop met een schijnbare regelmaat pop-up events plaatsvinden: nu eens is het een podium voor een reggae concert van een zwarte singer-songwriter, dan weer is het een dansvloer voor vijf, zes koppels, twintigers nog, die swingen op ragtime-muziek uit het begin van vorige eeuw. Iedereen probeert de openbare ruimte op zijn eigen manier in te palmen. Na afloop hebben de meesten de discipline om alle restafval in de publieke afvalbakken te kieperen. Het glas en de PET-flessen worden echter bewust ter plaatse achtergelaten. De parallelle economie van de flessenophalers zorgt er immers voor dat het terrein er de volgende dag opnieuw netjes bij ligt. 's Namiddags doen jonggepensioneerden hun ronde met rinkelende draagtassen, 's avonds zijn het vooral kleurlingen en een oudere beatnik die de lege flessen verzamelen in een trolley of een stootkar. Het door de overheid geheven statiegeld is een welkome aanvulling op hun magere uitkering of hun erg beperkte bron van inkomsten. Dit fenomeen doet zich niet alleen voor aan het Landwehrkanal: zowat in alle drukke buurten merk ik dat er mensen de vuilnisbakken en de zitbanken in perken en plantsoenen inspecteren, op zoek naar leeggoed.

Fietsen, eten, genieten

Er wordt wat afgedronken in de stad en niet alleen op de terrassen van de cafe's en eethuizen. Hier geen GAS-boetes omdat men met een halveliterfles Becks of Bitburger over straat loopt. De politie is trouwens opvallend afwezig in het straatbeeld. Er zijn geen preventieve controles die de gemoedelijke sfeer slechts zouden verzuren. De oversized voetpaden worden bijna overal tegen de regels in ook gebruikt door de fietsers, die de zelfdiscipline hebben om de voetgangers absolute voorrang te verlenen en geen wrevel te veroorzaken met onverantwoord rijgedrag en belgerinkel. Bij zomerse temperaturen is drinken en rijden op de tweewieler eerder regel dan uitzondering. Het lijkt wel of de term tolerantie die in Berlijn gehanteerd wordt een veel bredere invulling kent dan in de Belgische steden. Ik lees in een de krant een eenzaam opiniestuk, waarin iemand fulmineert tegen de hondenpoep op straat, de agressieve fietsers, het stedelijke verkeersinfarct, het falende openbaar vervoer... Mijn dagelijkse realiteit legt die kritiek naast zich neer. Maar o, o, wat een fietsers in Berlijn! Ze vallen des te meer op omdat de auto's teruggedrongen werden naar de rijruimtes tussen brede voetboulevards en parkstroken. Vooral in de buurt van de Schlesisches Tor, vlakbij de pompeuze Oberbaumbrücke over de Spree, komt er een onophoudelijke stroom voorbij. Ik observeer hen vanaf het terras van mijn favoriete vegetarische restaurant "Die Rebellion des Zimtsterns", waar ik telkens weer naartoe wordt gezogen om met zure room gevulde avocado's en een kraakverse salade met honing-mosterd vinaigrette te eten. Heerlijk!Tot het epicentrum en de onmiddellijke omgeving van mijn concentrische cirkels behoren ook de talrijke stadsparken, als een soort van uitvergrote achtertuin. Park Hasenheide is een uitgestrekt grasdal, dat als een hangmat tussen de boompartijen aan weerszijden van de glooiingen hangt, onwaarschijnlijk rustig en mijn favoriete leesplaats. Drukker is het Görlitzer Park met het voormalig treinstation dat omgebouwd werd tot een cafe annex zonneterras of het Treptower Park aan de oever van de Spree, dat omwille van de bootverhuur eerder de sfeer van een provinciaal domein uitstraalt. Ik huur met mijn Duitse vriendin-voor-een-dag een waterfiets en peddel eerst wat rond het eiland in de rivier. Daarna zetten we koers naar het gigantische kunstwerk Molecule Man een kilometer verderop, in het zicht van het trendy nhow-hotel en de studio's van MTV Berlin. De

ervaring is heel wat anders dan die op een een volgestouwde toeristenboot, vooral voor meerwaardezoekers met ongetrainde beenspieren. Het blijft broeierig heet. Om af te koelen ga ik naar de uiterste rand van mijn concentrische cirkels, de beboste oever van de Müggel-Spree in Köpenick. Hier kan ik ongestoord zwemmen in de rivier. Geen toeristen hier, omdat het een eind verwijderd ligt van Berlijn centrum. Eerst neem ik de S-bahn - het voorstadsnet - aan de Warschauerstrasse, waarna ik in Köpenick zelf nog een eindje tram. Bij mijn terugkeer in het Warschauerstation staan vier jonge punks te bedelen. Een van hen houdt een kartonnen bordje vast: for beer and weed. De anderen lachen en dollen wat, maar niemand neemt er aanstoot aan. Iedereen maakt van Berlijn op zijn eigen manier een feestpaleis.

Cultuur en identiteit

Een occasionele regenbui? Geen nood, want in de Fidicinstrasse, een zuidelijk gelegen parallelstraat met de Bergmannstrasse, waai ik eerder toevallig binnen in het English Theatre, waar die avond een comedy night geprogrammeerd staat. Top of the bill: "onze" Nigel Williams. Hij pakt zonder moeite het uitverkochte zaaltje met expats, toeristen en een heleboel Duitsers in. Achteraf zakken we samen door in het theatercafe. Hij zit al enkele weken in het Prenzlauer Berg van de yuppies te schrijven aan een nieuwe show. Blijkt dat we in Antwerpen bij elkaar om de hoek wonen. Niet alleen de Brits-Belgische comedy is een geslaagd exportproduct. In Friedrichshain staat Dimitri Verhulsts “Monolog einer Frau, die in die Gewohnheit verfiel, mit sich selbst zu reden” centraal in de vitrine van een boekhandel en wordt aangeprezen als Hotlist 2013. Vlak bij het Görlitzer Park ontdek ik in de Oppelnerstrasse een affiche met de getatoeëerde rug van Veerle Baetens en reclame voor The Broken Circle - een halve titel, zonder Breakdown, maar voor Duitsland is dat blijkbaar voldoende. En van tatoeages gesproken: op veel momenten voel ik mij naakt, of beter: merkloos, een wit product tussen de voorbijgangers, man en vrouw, oud en jong, die via naald en inkt bijna zonder uitzondering een extra handleiding willen geven bij wie ze zijn. Sommigen houden het bij enkele tekeningen op een schouder, arm, enkel of achteraan in de nek. Van een groot aantal zijn hun ledematen of hun torso echter volledig ingekleurd. Ook bij Gore Tex , een speciaalzaak in de Oranienstrasse die uitsluitend gericht is op hard core en punk, word ik bediend door een vriendelijke dertiger met een halskraag van tattoo's. Die straat ligt er overdag rustig bij, maar is 's nachts en tijdens de weekends wel degelijk een van Berlijns bekendste uitgaansbuurten. Het is middag. Ik bestel even verder een frisdrank en zet me op het terras van een cafe dat net opent. Door het raam waait de geur van sigaretten en verschaald bier me tegemoet. Sigaretten? In zaken waar men alleen drank serveert wordt hier doorgaans nog gerookt. Kort daarna ga ik eten in de brasserie van Betahaus, dat om de hoek in de Prinzessinnenstrasse ligt. Het is een privaat initiatief dat afstapt van het klassieke bedrijfskantoor en een coworking space aanbiedt, een infrastructuur waar onafhankelijke creatievelingen hun ideeën uitwerken en van elkaars kennis kunnen gebruik maken, als een soort startcentrum voor ondernemers. Hoe uitzonderlijk en boeiend ook, ik vind Betahaus vooral een "open huis", waarin het cafe met vrij internet voor iedereen toegankelijk is en waar er talrijke workshops aangeboden worden. Die interactie met een bredere omgeving en met de coworkers doet me zin krijgen om mee te doen, er bij te horen. Hoe enthousiasme aanstekelijk kan werken... In de loop van de resterende weken loop ik hier nog regelmatig langs, omdat ik de huiselijke professionaliteit zo aangenaam vind. Zoals vaak eindig ik mijn dag met een Thaise curry in de Zossenerstrasse. Een mus komt naast mijn bord zitten, hipt ongeduldig rond en pikt vervolgens de rijstkorrels die ik hem geef gulzig op. De bediening wordt verzorgd door een jonge Keniaan, die het zo druk heeft dat hij me af en toe iets anders reserveert dan wat ik besteld heb. Maar zoals hij me telkens breed toelacht en me uitbundig toezwaait, daar word ik vrolijk van.

Ein bisschen Kraft tanken

Een mens spaart tijd door hem bewust mee te maken. Berlijn heeft tijd van me genomen, maar heeft ook de belofte ingelost om zich niet op te dringen, zich met mondjesmaat en op mijn eigen tempo te laten kennen. Het tweewekelijkse vrijetijdsmagazine TIP-Berlin heb ik ongemoeid gelaten, omdat ik de beleving zelf wou uitlokken. In een tijdschrift lees ik de getuigenis van een jonge Duitse vrouw: "Es ware ein Traum, einem Monat im Jahr in Berlin zu verbringen. Ein bisschen Kraft tanken - und dann zuruck nach Stuttgart."Ik ben er eveneens van overtuigd dat ik nog geregeld kracht zal tanken uit die stad die de schijnbare tegenstelling van turbo en onthaasting op een creatieve manier met mekaar weet te combineren. Berlijn als vakantiebestemming: genau!

www.airbnb.comwww.tempelhoferfreiheit.dewww.etberlin.dewww.die-rebellion-des-zimtsterns.dewww.betahaus.dewww.tip-berlin.de