Berlijn

Havo 4/ Vwo 5

2012

2

3

Voorwoord Blz. 2

Inhoud Blz. 3

Wie gaat er mee? Blz. 4

Tentindeling Blz. 6

Dagprogramma Blz. 8

Corveelijst Blz. 10

Opdracht Duits Blz. 11

Bagage checklijst Blz. 15

Kaarten U/S–bahn en Berlijn Blz. 16

De Berlijnse muur Blz. 18

Concentratiekampen Blz. 20

Bezienswaardigheden Berlijn Blz. 22

Shoppen in Berlijn blz. 25

Eten in Berlijn Blz. 26

Vermaak voor in de bus Blz. 28

Noodwoordenboek (SOS) Blz. 32 Bijbelrooster Blz. 33

Bijbelstudies Blz. 34

De laatste avond Blz. 40

4

Renate de Bruijne Lourens Dek Anne-Louise Dekker Wouter Muskee Alice Schot Jos vd Breevaart

Jorian Gunst Arnella de Heer Rosanne Janse Johnny Schot Dyonne Bakker Jonathan den Boer

Wendy van Dam Jochem van Dijk Huibert vd Hart Sigrid van Hoek Jonathan van Iwaarden Arne van Setten

Marjolein van Vliet Wilmine Dommisse Willemijn Geijtenbeek Martien Gunter Arinda Verwijs Ellianne Weststrate

Juriaan vd Wege Rosalie de Visser

5

Hans Westenberg Tamara Sinke Benjamin van Dijk Pieter vd Hoek Nick Bezuijen

Milou Flipse Ron Jongeneel Jos vd Meij Arjan Nieuwdorp Marnel van Pagee

Jaap-Willem Meijer Steef Houtekamer Leon de Visser Nicole Lindhout Anton Uijl

Harm de Visser Pieter Voorwinden Lisa Wisse (Wa)

Job de Visser Jos Flikweert Marijke den Herder Martijn Nieuwenhuijse Willemijn de Visser

6

1.jsl

2.blm

3.mid

4.lam

5.cte

1. Wilm

ine Dommisse

2. Anne-Louise Dekker

3. Amandy de W

olf

4. Wille

mijn Geijte

n

beek

5. Renate de Bruijne

6. Sigrid

van Hoek

1.Jorian Gunst

2.Johnny Schot

3.Juriaan van de Wege

4.Jos van de Breevaart

5.Leon de Visser

6.Steef Houtekamer

1. Pieter Voorwinden 2. Hans Westenberg

3. Ron Jongeneel 4. Benjamin van Dijk 5. Anton Uijl 6. Jaap-Willem Meijer

1.Huibert van der H

art

2. Arne van Sette

n

3. Jochem van Dijk

4. Lourens Dek

5. Jonathan van

Iwaarden

6. Wouter M

uskee

7

1.Lyda van Gurp

2.Marijke den Herder

3.Rianne Wiskerke

4.Nicole Lindhout

5.Tamara Sinke

6.Marnel van Pagee

1. Marisca van Bellen 2. Alice Schot 3. Dyonne Bakker 4. Marjolein van Vliet 5. Milou Flipse 6. Willemijn de Visser

1.Jos Flikweert

2.Arjan Nieuwdorp

3.Pieter van den Hoek

4.Nick Bezuijen

5.Harm de Visser

6.Job de Visser

1.Jos van der Meij

2.Lisa Wisse

1.Arinda Verwijs, 2.Arnella de Heer, 3.Wendy van Dam, 4.Rosanne Janse, 5.Ellianne Weststrate 6.Rosalie de Visser

8

Maandag

06.15 Iedereen aanwezig

06.15 Bagage inladen; vertrek naar Berlijn

06.30 Beginnen

07.00 Vertrek uit Goes

07.30 Ophalen leerlingen bij Wouwse Tol (geef het vooraf aan JSL door als je hier op wilt stappen)

10.00 Tussenstop

12.30 Eten op parkeerplaats

14.30 Bezoek grensovergang Helmstedt BRD/ DDR

17.00 Aankomst op camping Saatwinkel

17.15 Bagage uitladen; instructies

17.30 Inrichten tenten etc.

19.00 Eten

20.00 Bijbelstudie ; programmatoelichting; evt. ruimte voor sportieve activiteiten

21.30 Dagsluiting

Dinsdag Thema: the Berlin highlights and Second World war

07.15 Opstaan

08.00 Ontbijt

08.45 Bijbelstudie

09.30 Vertrek van camping

10.00 The story of Berlin

11.45 Lopen naar Kaiser Wilhelm Gedächtniskirche (oude en nieuwe kerk)

13.00 Naar Museum und Gedenkstätte Sachsenhausen

13.45 Sachsenhausen

16.15 Vertrek vanuit Sachsenhausen

17.00 Holocaust Denkmal met korte opdracht + bunker Hitler

17.30 Vrije tijd + zelfstandig eten in Berlijn

21.00 Berlin by night by bus

22.45 Dagsluiting

Woensdag Thema: DDR

07.15 Opstaan

08.00 Ontbijt

08.45 Bijbelstudie

09.30 Vertrek van camping

10.00 Gedenkstätte Bernauer Strasse

11.00 Lopend naar de Andacht Berliner Dom

11.45 Eten voor de Dom

9

12.00 Andacht Dom

12.45 Lopen naar Checkpoint Charlie, Topographie des Terrors

13.15 Checkpoint Charlie

13.45 Topographie des Terrors

14.30 Naar Alexanderplatz en Fernsehturm

15.15 Alexanderplatz

16.00 Fernsehturm

17.15 Vrije tijd + zelfstandig eten

21.00 Vertrek van opstapplaats naar camping

22.00 Dagsluiting

Donderdag Thema: modern Berlin

07.15 Opstaan

08.00 Ontbijt

09.00 Vertrek

09.45 Sightseeing Berlin; Hauptbahnhof, Bundestag, Reichstag, Brandenburger Tor,

(Hitlerbunker), Potsdamer Platz (Sony)

11.30 Vertrek naar voormalige Stasigefängnis Hohenschönhausen

12.00 Bezoek Hohenschönhausen

14.00 Terug naar Berlijn centrum

14.30 Uitstapplaats Potsdamer Platz; Vrije tijd Kaufhaus des Westens

18.00 Vertrek naar camping

19.00 BBQ

21.00 Dagsluiting

21.30 Vrije invulling van laatste avond (avondwandeling, kampvuur,….)

Vrijdag

06.00 Opstaan

06.30 Ontbijt

07.00 Inpakken en opruimen

08.30 Vertrek naar Goes

17.00 Eten

19.30 Tussenstop Wouwse Tol

20.00 Aankomst Goes

10

11

verwerkingsopdracht Duits

Havo 4 / Vwo 5

excursieweek Berlijn 2012

Berlin – Ich zeig’ es dir

12

Algemene beschrijving van de opdracht – Ontwerp een reportage van de excursieweek in Berlijn

Onderdeel Opmerkingen

Titel Berlin – ich zeig‘ es dir!

Vak Duits (en voor de leerlingen zonder Duits in hun profiel: Engels)

Leerjaar Havo 4 / Vwo 5

Cursusjaar 2012

Groepsgrootte 3-4 personen (in overleg met docent)

Taal Alles in het DUITS; schriftelijk en mondeling. (leerlingen zonder Duits in hun profiel: Engels)

Start– en einddatum April 2012 – 1 juni 2012

Inleiding

Jullie namen staan op de deelnemerslijst voor de meerdaagse excursie naar Berlijn. Jullie zijn daarmee zeer bevoorrecht. Berlijn: the place to be. Tenminste, zo wordt vaak gezegd. Een stad met een weergaloze geschiedenis, maar ook een interessant en modern heden. In de paar dagen, die we in Berlijn doorbrengen, gaan we heel wat highlights van de stad bekijken. Samen gaan we zoeken naar de meest bijzondere locaties in Berlijn. Zodoende krijgen we heel wat te zien en te horen. Eigenlijk bijna te veel om allemaal op te slaan. Daarom is het goed om dingen vast te leggen. Op papier, met een foto of met film. De opdracht die je met jouw groep gaat maken gaat daarover: de documentatie van de reis. Het product dat jullie maken moet écht iets worden om te bewaren. Bovendien biedt deze opdracht je de mogelijkheid om familie, vrienden en leerlingen een impressie te geven van de week in Berlijn.

Opdrachtomschrij-ving

Jullie gaan als groep een reportage (film) maken van de excursieweek naar Berlijn. Bij reportage moet je denken aan een clip / film die bestaat uit (bij voorkeur) authentiek foto- en videomateriaal. Dit beeldverslag geeft een overzicht van de belangrijkste activi-teiten en biedt relevante ondersteunende informatie (auditief en visueel). Uitgangspunt voor de opdracht: deze film moet volgende leerlingengeneraties overhalen hun excursie-week in Berlijn door te brengen. Voor verdere details met betrekking tot de uitwerking van de opdracht: zie onder bij productonderdelen.

Keuzevrijheid bin-nen de opdracht

Je mag deels zelf bepalen welke highlights je een plaats geeft binnen de clip en hoe je de-ze presenteert. Ook heb je zekere vrijheden voor wat betreft de lay-out.

Welke informatie bronnen mag/moet een leerling gebrui-ken?

- Het beeldmateriaal (foto, film) wordt tijdens de excursieweek gemaakt, zodat authen-tiek materiaal ontstaat. - De aanvullende informatie die jullie clip gaat leveren, kun je inwinnen via folders, bro-chures die je op de verschillende locaties meeneemt. Wees creatief : interviews met voorbijgangers, museapersoneel en andere Berliner etc. zijn allemaal bruikbaar

-Achteraf informatie op het internet zoeken is ter verrijking van jullie product toege-staan; vermeld wel duidelijk de bronnen. -Een waarschuwing (bij het produceren van Duitse / Engelse taal): wees terughoudend in gebruik van vertaalmachines; deze zullen de kwaliteit van de tekst niet positief beïn-vloeden!

Welke begeleiding is mogelijk?

Voor de excursieweek toelichting in z-uur door BLM en JSL. In de excursieweek kun je de docenten raadplegen. Nadien opnieuw in z-uren bij genoemde docenten.

Waar wordt de leer-ling op beoordeeld en op welke manier?

Uiteindelijk wordt aan het einde van het blok lessen jullie producten (de reisgids en de promotieclip) beoordeeld. Beoordeeld wordt: Opdracht op tijd ingeleverd (1 juni2012)

Lengte (duur) van de reportage

Kwaliteit beeldmateriaal Authenticiteit beeldmateriaal Duits taalgebruik mondeling (uitspraak) en schriftelijk (schrijfvaardigheid)

In hoeverre jullie je aan de opdracht hebben gehouden (zie onder productonderde-len)

Lay-out Creativiteit(!) Gebruik van bronnen en bronvermelding

Wijze van inleveren Op DVD en via een digitale opslagruimte (of USB)

13

Productonderdelen: In onderstaand schema worden stapsgewijs de onderdelen van de film besproken.

Taak Taakdefinitie Informatie verwerven Informatie verwerken Presenteren

1. ‘Titelpagina’ Ontwerp een aansprekende omslag (hoes) voor de DVD (namen, klas, titel, etc.)

Print deze tenslotte uit en maak een echte DVD-hoes

2. Inhoudsop-gave

Aan het begin van de film moet duide-lijk zijn welke onderdelen / hoofd-stukken aan bod zullen komen.

Kan met tekst (PowerPoint-dia), maar ook ‘live’ gepre-senteerd worden

3. Inleiding Een korte toelichting op: Wie jullie zijn Waarom Berlijn Waar in Berlijn Doel van de film Etc.

Maak gebruik van een plattegrond van Berlijn

Geef in de platte-grond aan waar de highlights zich bevin-den

Ook hier geldt: kan met tekst die in beeld verschijnt, maar ook mondeling (in presen-tatievorm)

4. Omschrij-ving van het inhoudelijke deel 5. Promotie Berlijnreis

De volgende onderdelen kunnen in de film aan bod komen. De dikgedrukte hoofdstukken krijgen sowieso een plaats in jullie film. Uit de niet dikge-drukte hoofdstukken kiezen jullie er (minimaal) vijf.

De reis De locatie (camping) Bezoek aan grenzovergang Helm-

stedt The Story of Berlin Sachsenhausen Kaiser-Wilhelm Gedächtniskirche Fernsehturm Gedenkstätte Bernauer Strasse Holocaust Denkmal Berliner Dom Berliner Mauer ( & Checkpoint

Charlie) Reichtsag Hauptbahnhof Brandenburger Tor Kaufhaus des Westens

In dit gedeelte van jullie film gaan jullie kijkers enthousiast maken voor een bezoek aan de stad Berlijn. Bijvoor-beeld: ‘5 redenen om Berlijn te bez-oeken’

Bij het bezoeken van de verschillende beziens-waardigheden moet er dus beeldmateriaal ge-maakt worden. Eventu-eel kunnen jullie ook al bepaalde gedeeltes ter plaatse inspreken (komt de creativiteit en authen-ticiteit ten goede). In dit gedeelte gebruiken jullie je persoonlijke ervaringen die week: wat vond je bijzonder,? Wat vond je bizar? Wat heeft je geraakt? Wat is je in het bijzonder bijgeble-ven? Wat is volgens jou een ‘must-see-bezienswaardigheid?’ Zoek desnoods eens op internet naar wat bijzon-derheden van Berlijn, die ervoor pleiten de stad met een bezoek te vere-ren

Geef (wanneer mo-gelijk) bij deze on-derdelen onder-steunde informatie. Denk aan: -bouwjaar -locatie (voormalig oost/west) -sociale, culturele, geschiedkundige functie vroeger en nu -link met WO II / Koude Oorlog - verdere bijzonderhe-den -jullie mening (belangrijk! – laat het niet alleen een alge-mene presentatie van de highlights in Ber-lijn zijn, maar vooral een persoonlijk ver-slag van jullie erva-ringen in deze wereld-stad! Dit onderdeel kán in Berlijn samengesteld worden; jullie kunnen het echter ook achter-af thuis doen.

Hoe de verschillende inhoudelijke hoofd-stukken een plaats krijgen in de film, hangt helemaal af van jullie. Wees crea-tief! Er moet in ieder geval sprake zijn van afwis-seling tussen: -de presentatoren -presenteren met tekstdia’s en monde-ling presenteren - foto en film Verplicht: alle groepsleden verschij-nen in dit gedeelte voor de camera en nemen allen een ge-deelte van de tekst voor hun rekening!

6. Bonuson-derdeel

Jullie mogen zelf ‘hoofdstukjes’ toe-voegen, bijv. een extra bezienswaardig-heid, een bijzondere ontmoeting of gebeurtenis of juist een thema als: ‘slaapproblemen tijdens kamp’,

7. Afronding

Zorg voor een aansprekende, vlotte afronding!

Bij deze afronding kun je ook denken aan een terugkijk (evaluatie) op de kampweek

Bedenk eens iets leuks!

8. Bronver-melding

Namen van bezienswaardigheden en geïnterviewden kunnen tijdens de film in beeld verschijnen. Van de ondersteunende informatie kun je de bronvermelding bij de aftite-ling van de film vermelden.

14

Een aantal belangrijke praktische aanwijzingen

1. Deze opdracht wordt voor de excursieweek in z-uren toegelicht door BLM en JSL. In dit

uur worden groepjes gemaakt en kun je vragen stellen.

2. Groepjes worden in overleg samengesteld. Het is niet verstandig om gemengde groepen

(a5 / h4) samen te stellen. Het is niet verboden;

3. De film duurt minimaal 5 minuten, maximaal 10 minuten;

4. Het is verstandig om de kwaliteit van geschreven en gesproken tekst in een z-uur met de

docent door te nemen;

5. Bruikbare programma’: PowerPoint, MovieMaker, Prezi en andere fi-

lmbewerkingprogramma’s;

6. Het laat zich raden dat minimaal één groepslid moet beschikken over een camera (via

mobiel is goede optie, let wel op kwaliteit);

7. Deze opdracht wordt tijdig uitgereikt; jullie kunnen evt. voor de excursieweek een start

maken met bijv. het frame van jullie film.

Veel succes met de opdracht!

15

identiteitskaart / paspoort

bewijs van verzekering

Bijbel

extra kleding:

neem een trui o.i.d. mee voor ’s nachts; het kan daar koud zijn!

Regenkleding

wandelschoenen (we wandelen veel!)

evt. sportkleding

toiletartikelen (ook 1 rol wc-papier)

indien nodig medicijnen

slaapzak (een GOEDE (!), het kan ’s nachts HEEL koud zijn)

kussen

hoeslaken en kussensloop

Badhanddoeken

1 handdoek en 2 theedoeken

oude (schoonmaak)doek

zaklamp

enkele vuilniszakken (voor afval en vieze was)

etui met inhoud

broodtrommel; voor maandag ook boterhammen voor onderweg!

rugtas (voor excursies / wandelingen)

eventueel camera (handig voor opdracht Duits/ Engels)

lucifers

afwasmiddel

afwasborstel

enkele wasknijpers

deze kampgids

- Probeer alles zoveel mogelijk in één tas te stoppen.

- Kostbare spullen gaan mee op eigen risico. Wees voor-zichtig met het achterlaten van kostbare spullen in de tenten; we zijn in principe overdag niet op de camping.

- Wees terughoudend in telefoneren en in-ternetgebruik; de kosten kunnen hoog op-lopen.

16

17

Dit

is

slec

hts

een

een

voudig

e

pla

tteg

rond v

an h

et c

entr

um

van

Ber

lijn. A

ls je

een d

uid

e-

lijk

ere

kaa

rt w

il ku

n je

die

vin

den

in t

oer

iste

nw

inke

ls

e.d.

18

Nadat Duitsland in 1945 de Tweede Wereld-oorlog had verloren, werd het land ingenomen door de geallieerden: de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Sovjet-Unie. Deze landen verdeelden Duitsland tijde-lijk in vier bezettingszones. De andere geallieer-den wilden eveneens een deel van de hoofdstad bezitten, dus werd ook Berlijn opgesplitst in vier ‘sectoren’. Hieronder vind je ook een kaartje van Berlijn. De Berlijn-se ‘sector’ van de Sovjet-Unie sloot natuurlijk aan op de eigen ‘bezettingszone’, dus dat vormde geen probleem. Voor de ande-re drie sectoren lag dat anders. De sectoren van

de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk vormden een eilandje – een encla-ve - binnen de bezettingszone van de Sovjet-Unie. In 1949 werden de bezettingszones van de Ve-renigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk samengevoegd tot een nieuw land: West-Duitsland (Bondsrepubliek Duitsland). De bezettingszone van de Sovjet-Unie werd in hetzelfde jaar omgedoopt tot Oost-Duitsland (Duitse Democratische Republiek). In plaats van vier bezettingszones, was er vanaf dat mo-ment dus sprake van twee nieuwe landen.

Omdat de levensomstandigheden in West-Duitsland over het algemeen beter waren dan in Oost-Duitsland, vluchtten veel mensen van Oost naar West. Om te voorkomen dat nog meer men-sen naar het Westen zouden vluchten, sloot Oost-Duitsland uiteindelijk de grenzen. Tussen Oost-Duitsland en West-Duitsland werd een groot hek geplaatst met aan twee kanten een brede ‘verboden zone’. Duitsers konden dus niet meer van Oost naar West. Maar als het hek bij de Duitse grens zou ophouden, dan zouden mensen via andere landen nog steeds gemakkelijk naar het westen kunnen vluchten. Om dit te voor-komen werd het hek helemaal van Noord tot Zuid-Europa doorge-trokken. Met behulp van grensbe-waking, mijnenvelden en prikkel-draad probeerde men te voorko-men dat mensen van het arme oos-

19

ten naar het rijke westen zouden vluchten. Deze vroegere grens tussen Oost- en West-Europa, wordt ook wel het ‘IJzeren Gordijn’ genoemd. In landelijke gebieden was het bouwen van een hek, met daaromheen brede verboden zones,geen moeilijke opgave, maar in het drukke, volle Berlijn ging dat niet zo makkelijk. Een bijkomend pro-bleem was natuurlijk dat een deel van Berlijn nog bij West-Duitsland hoorde:namelijk de sectoren van de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk. Omdat de uittocht van oost naar west in Berlijn alsmaar doorging, besloot de Oost-Duitse regering uiteindelijk in de nacht van 12 op 13 augustus 1961 tot de bouw van de Ber-lijnse Muur om deze drie sectoren.

Door het IJzeren Gordijn was Europa in twee delen opgesplitst, maar eigenlijk werd de hele wereld hierdoor gescheiden. Je had het wes-ten, met de Verenigde Staten als supermacht en het oosten, met de Sovjet-Unie als super-macht. Het leven aan beide kanten van het IJzeren Gordijn was daardoor compleet verschillend. Het westen was kapitalistisch en het oosten

was communistisch. Als er gesproken wordt over deze periode, waarin tweesupermachten lijn-recht tegenover elkaar stonden, dan heeft men het vaak over de ‘Koude Oorlog’. In de loop der jaren bleek dat de economische ontwikkeling in het oosten achterbleef bij die van het westen. Veel mensen in het oosten wilden graag net zo leven als de mensen in het westen, maar ze konden daar vanwege het IJzeren Gordijn niet zomaar naartoe. In 1989 werden de pro-testen tegen het IJzeren Gordijn zo groot, dat de leiders van Oost-Duitsland besloten de gren-zen te openen. De Muur en het IJzeren Gordijn gingen open. Na ruim 38 jaar konden mensen weer van oost naar west reizen en omgekeerd. Het is moeilijk om het precieze einde van de Koude Oorlog aan te wijzen, maar vaak wordt 9 november 1989 genoemd als symbolisch einde. Het verdwijnen van het IJzeren Gordijn, en daarmee ook de val van de Berlijnse muur, waren belangrijke gebeurtenissen die het einde van de Koude Oor-log inluidden. Ook voor Duitsland hadden deze gebeurtenissen grote gevolgen. Niet lang daarna was Duitsland weer één land: namelijk op 3 oktober 1990. Dat is de “Dag van de Duitse

Eenheid”.

20

Een concentratiekamp is een kamp waar mensen, meestal onder militaire dwang, bijeengebracht wor-

den. Het is een inrichting om politieke tegenstanders of anderszins ongewenste mensen op grond van

etnische, religieuze of sociale kenmerken te isoleren en psychisch en/of fysiek te breken, in sommige

gevallen te doden. Het insluiten in een kamp gebeurt doorgaans voor onbepaalde tijd, door admini-

stratieve handelingen, zonder tussenkomst van een rechtbank en rechtshulp en zonder enig recht op

inspraak. Het begrip concentratiekamp is voor een groot deel bepaald door het gebruik ervan tijdens

de Tweede Wereldoorlog.

Met het begrip concentratiekamp worden in het spraakgebruik vaak verschillende zaken aangeduid:

1 vernietigingskamp, 2 werkkamp, 3 interneringskamp, 4 reserveringskamp, 4 verzamel- en doorgangskampen. De bestemmingen van de kampen

lopen vaak door elkaar heen.

1 Vernietigingskampen

Vernietigingskampen hebben de vernietiging van mensen tot doel. Een ongeëvenaard voorbeeld zijn de tussen 1941 en 1942 gebouwde vernieti-

gingskampen tijdens het Duitse nationaalsocialisme, zoals Sobibór en Auschwitz. Het doel van deze kampen was de zo snel mogelijke en groot-

schalige vernietiging op welhaast industriële wijze, van Joden, met name door middel van gifgas. Degenen die er aankwamen werden direct ge-

dood, op enkele uitzonderingen na (het Sonderkommando), die in leven werden gehouden om werkzaamheden te verrichten (zoals het bedienen

van de crematieovens). Uiteindelijk was ook het Sonderkommando ten dode opgeschreven.

2 Werkkampen

In werkkampen verrichten inzittenden dwangarbeid (in tegenstelling tot vernietigingskampen, waar niet arbeid maar de directe dood het doel

was). Inzittenden stierven vaak als gevolg van zware dwangarbeid, ondervoeding en ziekte. Ook pleegden gevangenen die het onmenselijke

kampbestaan niet meer aankonden zelfmoord. In werkkampen werden jonge en sterke gevangenen bestemd als slavenarbeiders, o.a. voor de

grote fabriekscomplexen die bij deze kampen aanwezig waren. Dit waren meest bedrijven die aan het leger leverden zoals IG Farben dat bij bv.

Auschwitz grote productieafdelingen gevestigd had.

De werkkampen waren in verschillende categorieën ingedeeld. In categorie één zaten relatief milde kampen als Dachau en Buchenwald, terwijl in

categorie drie kampen zaten als Groß-Rosen, Natzweiler-Struthof en Mauthausen. Tot september 1942 verschilde de situatie in Groß-Rosen voor

Joden, Polen en politieke gevangenen weinig van die in een vernietigingskamp. Voor hen was de gemiddelde overlevingstijd twee a drie maanden

en maximaal een half jaar. Zij die door toeval Groß-Rosen toch overleefden vonden Dachau een hemel op aarde.In Nederland was Kamp Vught

een werkkamp.

3 Interneringskampen

In interneringskampen staat de controle op politieke, militaire tegenstanders of politiek onbetrouwbaar geachte bevolkingsgroepen centraal.

Krijgsgevangenenkampen zijn eveneens interneringskampen.

4 Reserveringskampen

Reserveringskampen zijn bedoeld om mensen te 'reserveren' om met hen een ander doel te bereiken. In de Tweede Wereldoorlog werden in de

reserveringskampen Joden geplaatst die volgens de bezetter een speciale betekenis hadden voor de maatschappij, zoals ex-militairen en kunste-

naars. Andere Joden die dachten kans te kunnen maken op een plek in zo'n kamp, zouden zich dan niet snel voor de Duitsers verbergen, waar-

door zij gemakkelijk te deporteren waren.

5 Verzamel- en doorgangskampen

Meestal kleine, kampen die worden gebouwd om mensen te verzamelen en te sorteren om ze vervolgens door te sturen naar andere, vaak grote-

re kampen. In de Tweede Wereldoorlog werden in de doorgangskampen mensen verzameld die dagelijks opgepakt werden om ze vervolgens,

vaak wekelijks, per goederentrein af te voeren naar de diverse werk- en vernietigingskampen. Voorbeelden van verzamel- en doorgangskampen

zijn Kamp Westerbork

Auschwitz

21

Bijzonder in de Tweede Wereldoorlog werd het concentratiekamp als strijdmiddel tegen burgers op grote schaal toegepast. Het eerste Duitse

concentratiekamp werd in 1933 ingericht bij Dachau. Hier werden vooral communisten en in mindere mate sociaaldemocraten gestopt, spoedig

gevolgd door Joden. In plaats van de tot dan gebruikelijk grijs-witte pakken kregen de gevangen de bekende gestreepte gevangeniskleding. Te-

vens waren de verschillende groepen gevangenen te onderscheiden aan verschillend gekleurde driehoeken die op de kleding moesten worden

genaaid, zoals een rode driehoek voor politieke gevangenen, een groene voor beroepsmisdadigers, en een gele voor Joden. enz.

De Duitse concentratiekampen waren over het algemeen wreder dan de Japanse. De Duitsers hadden drie verschillende categorieën concentra-tiekampen. Dachau en Auschwitz-Stammlager waren kampen van de eerste, lichtere, categorie. De zwaarste categorie was de derde, maar ook daarbinnen waren nog grotere verschillen. Speciale concentratiekampen waren de Nacht-und-Nebelkampen Natzweiler-Struthof en Groß-Rosen. Het doel van de Nacht-und-Nebelkampen was de mensen spoorloos te laten verdwijnen, verwanten zouden in principe niets van het overlijden mogen vernemen. Groß-Rosen was van de hoofdkampen ongetwijfeld veruit het wreedste met in 1942 een sterftepercentage boven de 50% per jaar en voor politieke gevangenen een gemiddelde overlevingstijd van twee maanden. Auschwitz heeft voor de meeste mensen een zeer gruwe-lijke betekenis, dat komt niet door het Stammlager zelf, maar door de aangrenzende gaskamers van Auschwitz-Birkenau, meer dan een miljoen mensen op industriële wijze vermoord werden.

In Nederland hebben de Duitsers een officieel concentratiekamp gesticht, nl. Vught (KZ Herzogenbusch). Kamp Amersfoort was een doorgangs-kamp voor politieke gevangenen (Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort), maar de behandeling van de gevangenen deed sterk denken aan die in een concentratiekamp, zij het iets minder slecht dan in de Duitse concentratiekampen. Ook Kamp Westerbork was een doorgangskamp, voor voornamelijk Joden en een klein aantal zigeuners, op weg naar Auschwitz, Sobibór of in zeldzame gevallen een ander vernietigingskamp in Polen. Behalve de vrijheidsberoving vonden er niet vaak ernstige wandaden door de Duitsers plaats. Daarnaast zijn er ook kampen als Haaren geweest, waar voornamelijk gijzelaars werden opgesloten die vrij goed behandeld werden; maar er hebben ook politieke en Joodse gevangenen gezeten die ernstig mishandeld werden.

Sachsenhausen was tijdens de Tweede Wereldoorlog een concentratiekamp in nazi-Duitsland. Het kamp lag ca. 35 kilometer van Berlijn en werd in 1936 gebouwd door gevangenen. Terwijl Hitler goede sier maakte tijdens de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, werd 35 kilometer verderop kamp Sachsenhausen gebouwd, door gevangenen. De vorm van het kamp vormt een Delta. Alle zichtlijnen lopen naar de centrale toegangspoort, met het kenmerkende gezegde 'Arbeit macht Frei'. Dit concept was bedoeld voor absolute terreur van de SS. Vanuit alle hoeken was het machinegeweer op de poort zichtbaar. Op diverse locaties rondom de bestaande barakken werden barakken en overige gebouwen zoals het crematorium bijgebouwd. De omstandigheden in Sachsenhausen waren barbaars. Zo werden dagelijks gevangenen doodgeschoten of opgehangen. Na de nazi-invasie in de Sovjet-Unie werden duizenden Sovjetsoldaten als krijgsgevangene naar Sachsenhausen gebracht, van wie de meesten omkwamen. Vanaf augustus 1941 werden ca. 18.000 Russische krijgsgevangen doodgeschoten. Op hen werd de in Sachsenhausen ontwikkelde nekschotmachine uitgeprobeerd, die later in Station Z kwam te staan. Vanaf 1942 kwam er steeds meer vraag naar goedkope arbeidskrachten, hierdoor nam het aantal gevangenen dat werd ingezet als dwangarbei-der toe. Op het hoogtepunt van de dwangarbeid waren er zo'n 100 'buitenkampen' en 'buitencommando's'. In buitenkampen verbleven de ge-vangenen ook 's nachts, in buitencommando's alleen overdag. Bedrijven die gebruikmaakten van dwangarbeiders waren onder meer Siemens, Daimler-Benz en AEG. Wie niet kon werken - bijvoorbeeld door ziekte - tekende daarmee in feite zijn doodvonnis. Want arbeidsongeschiktheid betekende veelal dat men op de trein gezet werd naar een vernietigingskamp. Berucht was het werk in de steenfabriek in Oranienburg, waar de gevangenen ook zelf de haven aanlegden en de fabriek bouwden. In deze steenfabriek werden de enorme stenen gefabriceerd bedoeld voor de bouwwerken van Albert Speer, onder andere voor de nieuwe - nooit gerea-liseerde - hoofdstad van het Derde Rijk: Germania.

22

ä

ö

23

A Een druk verkeersplein. Gelegen op de plaats waar eens de Muur stond. Dit plein kent een roerige historie. Voor de Tweede We-reldoorlog was het een levendig plein, na de oorlog lag het helemaal in puin. En toen werd dus, in 1961, de Muur recht over het plein aangelegd. Na de val van de Muur, in 1989, werd het plein de grootste bouwput van Europa. Vandaag de dag staan er veel nieuwe en moderne gebouwen. Voorbeelden hiervan zijn het Daimler-Chrysler Quartier en het Sony-Center.

B De enige stadspoort van Berlijn die nog overeind staat. Gelegen op het Pariser Platz en aan het einde van Unter den Linden. De poort werd gebouwd in 1788. De poort bestaat uit een zuilengalerij van 26 meter hoog en 66 meter breed. Op de zuilengalerij staat een strijdwa-gen met 2 wielen en 4 paarden. In de strijdwagen zetelt Victoria, de Griekse Godin van de overwinning. Het is ook een monument van deling en hereniging. In 1961 namelijk werd er bij deze poort begonnen met de bouw van de Muur. Later, in 1989, was het ook de plek waar de Muur voor het eerst viel.

C Het parlementsgebouw van Duitsland. Gelegen aan het Platz der Republik. Na de hereniging van West- en Oost-Duitsland werd het gebouw gerestaureerd. Later, in 1999, werd het officieel heropend. Het is nu een combinatie van oude en moderne architectuur. Kenmer-kend is de moderne, glazen koepel die op het pand staat. Deze koepel kun je middels een trap aan de binnenkant beklimmen. Zo heb je een mooi uitzicht over delen van Berlijn. Het heeft een lange, roemruchte historie. Zo werd het in 1933, een maand na de machtsoverna-me van Hitler, in brand gestoken. De Nederlander Marinus van der Lubbe werd hiervoor opgepakt. Of hij de brand ook echt gesticht had, is nooit helemaal duidelijk geworden.

D Een beroemde kerk. Gelegen op het Breitscheidplatz, aan het begin van de Kurfürstendamm. De kerk werd stuk gebombardeerd in de Tweede Wereldoorlog. Alleen een stuk van de kerktoren bleef overeind staan. De kerk werd bewust niet gerestaureerd. In plaats daar-van liet het stadsbestuur er tussen 1951 en 1961 een moderne kerk naast bouwen. Tegenwoordig wordt de kerk beschouwd als een mo-nument voor de vrede. De oorspronkelijke kerk stamt uit 1895. De opdracht voor de bouw werd gegeven door keizer Wilhelm II (1859-1941).

E In het begin van de twintigste eeuw (1906) liet een speculant een complex van negen woonblokken bouwen tussen de Rosenthaler Strasse en de Sophienstrasse. Ze moesten een voorbeeld worden voor modern en gezond leven en werken in de stad. Ze vormden toen-tertijd Europa’s grootste woon-en werkplek. In de Tweede wereldoorlog zijn ze helaas ernstig verwoest maar onlangs weer helemaal ger-estaureerd in oude stijl. De prachtige Jugendstil gevels zijn terug gebracht naar oude stijl. Toen in 1995, na jaren van restauratie, de eerste stellingen werden afgebroken kwam het juweeltje weer tevoorschijn. Het complex wordt beschouwd als een van de mooiste voorbeelden van industriële Jugendstil architectuur in Duitsland. Het centrale plein wordt omringd door gebouwen die betegeld zijn met geglazuurde tegels en zijn versierd met Moorse mozaïeken. Er zijn in Berlijn nog wel andere dergelijke met elkaar verbonden pleinen, maardit com-plex is veruit het bekendste en trekt heel wat bezoekers aan.

F Een voormalige controlepost in de Berlijnse Muur. Gelegen bij de Friedrichstrasse. Het was voor buitenlanders de enige doorgang over de weg naar Oost-Berlijn. Tenminste, alleen buitenlanders die niet uit West-Berlijn, West-Duitsland of Geallieerde landen kwamen, mochten de grenspost passeren. Na de val van de Muur (1989) werd de grenspost opgeheven. Niet veel later, in 1990, werd de geha-te grenspost met de grond gelijk gemaakt. Het wachthuisje dat je vandaag de dag ziet, is een kopie. Het is er in 2000 neergezet. Het is één van de weinige tastbare herinneringen aan de Koude Oorlog.

G De televisietoren van het voormalige Oost-Berlijn. Gelegen op het Alexanderplatz. De toren is 368 meter hoog. Het is het hoogste gebouw van Berlijn. De televisietoren werd gebouwd in 1969. De toren bestaat uit een betonnen mast, een zilveren bol en een roodwitte antenne. Het hele jaar door kun je met een lift naar boven. Binnen 40 seconden ga je 200 meter de lucht in. Je hebt de beste uitzichten over Berlijn. In de televisietoren zitten ook een bar en een restaurant.

H De voormalige hoofdstraat van Oost-Berlijn. Vroeger was het de praalweg van de Pruisische koningen en Duitse keizers. Later werd het dé straat van het communistische Oost-Duitsland. De lindebomen staan er niet meer. Je vindt hier beroemde gebouwen, zoals de Berlijnse Staatsopera en het paleis van keizer Wilhelm I (1797-1888).

I Van alle bouwwerken die in Berlijn staan is dit misschien niet de mooiste, maar als je er voor staat heb je een prachtige fotocomposi-tie met op de achtergrond de kenmerkende 365 meter hoge Fernsehturm. Wie de binnenkant er van bezoekt die kan via wat steile trap-pen het dak bereiken dat een mooi uitzicht biedt over dit deel van Berlijn.

J Dit plein in het hartje van Berlijn behoort volgens ons tot de mooiere pleinen van Europa. Het rechthoekig gevormde plein wordt gekenmerkt door een drietal gebouwen: centraal het Konzerthaus Berlin met aan weerszijde van het concertgebouw twee op elkaar lijken-de kerken: de Französischer Dom en de Deutscher Dom. Fraai is het uitzicht vanaf de trappen van beide kerken.

K Het warenhuis ligt in de buurt van de Kurfürstendamm en de Gedächtniskirche en is het grootste warenhuis op het vaste

land van Europa; alleen Harrods in Londen is groter. Het is gebouwd in 1907 naar een ontwerp van Emil Schaudt, maar het is diverse

malen uitgebreid. Vanaf het begin was het het meest exclusieve warenhuis van Berlijn. Hier kan men alles kopen wat men wil, onder de

slogan: ‘In onze winkels is de klant koning en de koning is klant’. Na de Tweede Wereldoorlog werd het warenhuis het symbool van het economische succes van West-Berlijn. Het warenhuis heeft acht verdiepingen, maar de belangrijkste attractie is de eetafdeling, met de grootste collectie etenswaar in Europa. Hier vindt men exotisch fruit en -groenten, verse vis, 100 soorten thee, meer dan 2400 verschil-lende wijnen, ontelbare worsten en veel verschillende soorten kaas, brood en gebak.

24

L Dit plein in het vroegere Oost- Berlijn heeft zijn naam te denken heeft aan het bezoek van tsaar Alexander I in 1805. Het plein was in de jaren '20 het bruisende centrum, maar werd in de Tweede Wereldoorlog volledig verwoest. Het huidige plein is opgebouwd in 1960. Het open plein werd al snel groter en groter en verloor zijn samenhangende karakter aan een vormloos en saai gebied. Het hart van het gebied werd uitsluitend voor voetgangers en het verkeer werd via vier wegen langs het plein geleid

M Het is één van de bekendste straten van Berlijn die begint bij Bahnhof Zoo bij de Zoologischer Garten en loopt door het dis-trict Charlottenburg-Wilmersdorf. De straat is de langste winkelstraat van Berlijn (3,8 km) en ligt bij het Breitscheidplatz. Het is zon-

der twijfel één van de elegantste straten van Berlijn. De brede avenue is rond 1880 aangelegd op het tracé van een weg naar het Gru-newald. Al snel stonden er imposante gebouwen en chique hotels. In het Interbellum was het bekend om zijn talrijke cafés die werden

bezocht door beroemde schrijvers, schilders en andere kunstenaars. Na de Tweede Wereldoorlog werden de beschadigde huizen vervan-gen door moderne gebouwen, maar dat deed geen afbreuk aan de charme van de straat.

N Een enorm groot monument voor de vermoorde Joden in Europa. Gelegen aan de Ebertstrasse. Het bestaat monument uit 2711 donkere betonblokken, die in hoogte van elkaar verschillen. Het monument meet bijna 3 voetbalvelden. In mei 2005 werd het monument geopend voor publiek. Overigens ging daar een flinke rel aan vooraf. Want het bedrijf - Degussa AG - dat verantwoordelijk was voor de antigraffiti laag op de betonblokken, bleek een dubieus verleden te hebben. Degussa AG namelijk was tijdens de holocaust mede-eigenaar van het bedrijf dat Zyklon B produceerde voor de nazi’s. Uiteindelijk ging de opdracht toch door. Overigens vind je onder het monu-ment een documentatiecentrum.

O Bijna dertig jaar lang werden de inwoners van Berlijn van elkaar gescheiden door een grimmige grens tussen het communistische

oosten van de stad en het kapitalistische westen. Het grootste deel van de grens is gesloopt, maar op verscheidene plaatsen kun je de loop nog volgen: op de plaats waar de grens was stond zijn in het wegdek klinkers aangebracht.

Op 9 november 1989 ging deze grens open. Eindelijk konden Oost-Berlijners zonder problemen naar het westen van de stad. Na dit symbolische ‘vallen’ ervan werd het gehate bouwwerk twee jaar later vrijwel helemaal afgebroken. Brokstukken werden verkocht als sou-venir. Enkele delen staan nog overeind als herinnering aan het verleden.

P Op de plaats waar de bunker lange tijd verbleef, is vandaag de dag een normale parkeerplaats gevestigd. Maar een informatiebord geeft een overzicht van wat zich hier afspeelde en hoe het netwerk van bunkers er vroeger uitzag met technische informatie over hoe de bunker tot stand kwam en wat ermee gebeurde na de Tweede Wereldoorlog. Als je niet zou weten dat hier de bunker had gelegen, zou je er zo aan voorbij lopen.

Q Het stadhuis van Berlijn dat tussen 1861 en 1869 gebouwd is. De naam heeft het gebouw te danken aan de rode baksteen waar-

uit het is opgetrokken. Op de fries die rond het gebouw loopt staan belangrijke gebeurtenissen in de geschiedenis van de stad afgebeeld.

In de Tweede Wereldoorlog liep het gebouw grote schade op door bombardementen van de geallieerden. Na de oorlog diende

het stadhuis als zetel voor de Oost-Berlijnse autoriteiten. Bij de eenwording van de stad verhuisde het stadsbestuur terug naar dit

gebouw.

R Het nieuwe hoofdstation van Berlijn is het grootste van Europa. Verdeeld over 5 verdiepingen rijden hogesnelheidstreinen en metro's af en aan. Ook is er een groot aanbod aan winkels. Het station is gebouwd in Berlin Mitte op het voormalige niemandsland tussen Oost- en West-Berlijn. Internationale treinen stoppen niet meer in station Zoo en Friedrichsstrasse, maar rijden meteen door naar het nieuwe Hauptbahnhof van Berlijn.

25

Wie heeft er nou niet gehoord van het wereldberoemde KaDeWe? En hoe kom je bij de internationale, en wat goedkopere, winkels? In

de beperkte tijd die er is om heerlijk te gaan winkelen is het wel fijn om te weten bij welke winkels je zeker geweest moet zijn.

Op Kurfürstendamm zijn veel bekende kledingwinkels zoals de Zara en de H&M en

ook bekende merken als Dolce & Gabbana. Ook winkels die niet in Nederland zijn,

vind je hier. De winkel Tally Weijl ligt bijvoorbeeld vol koopjes voor de dames. De

kurfürstendamm is een lange, brede straat met veel kleine zijstraatjes die uitkomt op de

Tauentzienstrasse. De Tauentzienstrasse is het verlengstuk van de Kurfürstendamm met

ook allerlei verschillende winkels.

Aan de Alexanderplatz ligt het winkelcentrum Alexa, met 180 winkels. De bekende kle-

dingwinkels zijn present en ook zijn er veel unieke winkels met tassen en schoenen. Er

zijn ook 17 restaurants, want van shoppen krijg je trek. Alexa is te herkennen aan het

rode interieur.

Het KaDeWe (Kaufhaus des Westens) is met zes verdiepingen een van de grootste warenhuizen van Europa en ligt aan de Wittenberg

Platz. Het is heel luxueus en heeft een groot assortiment van wel 380.000 artikelen, het enige nadeel is dat de prijzen nogal hoog liggen.

Dit is een winkel waar je echt geweest moet zijn in Berlijn!

Mocht het slecht weer zijn dan zijn de winkelcentra Arkaden aan de Potsdammer Platz

of het Europa Center aan de Winterfeldtplatz leuk om te winkelen. Als de regen is

opgehouden loop je zo van het Europa Center naar de bekendste weekmarkt van Be-

rijn. Op deze multiculturele markt is van alles te koop, van fruit tot meubilair! Het is

zeker een aanrader om hier overheen te lopen!

26

ä ä !

?

ö ö -

!

ü

ä

é -

…

!

Tadaaa, hiernaast zie je de beruchtste snack van Berlijn: de Berliner Currywurst! Dit is een heerlij-

ke worst, geserveerd met currypoeder en currysaus of tomatensaus, eventueel met een broodje of patat

erbij. Berucht zijn ze, en dat omdat door de curry de worst behoorlijk pittig kan zijn. De Berliner Currywurst is eigenlijk overal wel te koop. Het bekendste verkooppunt is Curry 36, bij het

station Mehringdamm. Maar je kunt ze ook op veel ander drukkere plaatsen in Berlijn kopen. Bij de mees-

te verkooppunten kun je aangeven hoe pittig je de curryworst wilt hebben…

Weetje: In Berlijn is een heus currywurstmuseum… Jaja, die currywursten hebben het ver geschopt!=)

Waarschijnlijk herken je de lekkernij op de foto hiernaast al. Juist, een Berliner Bol! Bijna Goed!

De officiele Berlijnse naam voor deze zoete lekkernij is Berliner Pfannkuchen. Maar in Ne-derland ken je hem vast als Berliner Bol. Het is een gefrituurde deegbol, gevuld met banketbakkersroom en een soort van jam of marmelade. Het deeg wordt gemaakt van ei, melk en boter, dat wordt dan gefri-tuurd. De vulling komt er later in en als hoogtepunt komt er nog wat poedersuiker op. Dan heb je de echte traditionele Berlijnse bol!

Weetje: Inwoners van Berlijn zul je nooit horen zeggen: “ich bin ein Berliner“, waarmee je

eigenlijk zegt dat je de lekkere Berlijnse lekkernij bent in plaats van een inwoner van Berlijn. Als

je wilt zeggen dat je een inwoner van Berlijn bent zeg je namelijk “ich bin Berliner(in)“.

Ook iets typisch wat ze alleen in Berlijn kennen, een Berliner Boulette. Zo’n boulette

heeft nog het meeste weg van de Hollandse gehaktbal. Het verschil zit hem in de uien, daar

zitten er nogal veel van in. Bouletten zijn te koop bij de meeste worststandjes en bakkerijen, je

kunt ze natuurlijk ook zelf maken met dit recept voor Berlijnse Bouletten.

27

Hallo Leute! Ik ben Erwin en een paar jaar geleden ben ik van Ne-

derland naar Berlijn verhuist. Aan mij is gevraagd of ik jullie wat

wil vertellen over de Duitse eetgewoontes en leuke restaurantjes

en theehuisjes in het centrum van Berlijn.

Net als in Nederland kennen de Duitsers het ontbijt, de lunch, de

brunch (meestal op zondag) en het diner. Bovendien hebben ze

aan het eind van de middag nog Kaffee und Kuchen.

Het ontbijt verschilt niet veel van het ontbijt in Nederland.

Als je zelf voor het ontbijt moet zorgen kun je prima naar de

vele bakkertjes in Berlijn gaan, waar het aanbod varieert

van belegde broodjes tot zoete broodjes.

De brunch wordt vooral op zondag gedaan en daarom gaan

we snel door naar de lunch. Het is gebruikelijk om een war-

me maaltijd te eten. Daarom heb ik 2 verschillende tentjes

voor jullie uitgekozen.

Als eerste heb ik een tentje met een typische Duitse snack: de Bratwurst. Elke Berlijner weet waar

hij zijn curry-worst vandaan moet halen, want sinds 1949 wordt “Curry 36” tot de beste worsten-

kraam van Berlijn gerekend. Buiten de enorme variatie van verse worsten kun je bij deze kraam ook

andere Duitse specialiteiten kopen, zoals aardappelsoep of schnitzel. Kortom wil je echt van een

Duitse snack genieten ga dan naar Curry 36! Mehringdamm 36

Het andere tentje waar ik voor gekozen heb is niet echt een

lunch tentje, maar ook heel gezellig. Het winkeltje heet Cup-

cake Berlin en is te vinden in de Krossener StraBe. Dit is het

eerste en gezelligste Cupcake winkeltje in Berlijn. Naast de

cupcakes verkopen ze ook heerlijke taartjes, gebakjes, brow-

nies enzovoort. Rond vier uur ‘s middags is het hier ook altijd

heel druk, want deze tijd staat in Duitsland voor Kaffee und

Kuchen. Krossener StraBe 12

Naast deze tentjes zijn er een heleboel andere winkeltjes, restaurantjes en terrasjes waar je kunt

genieten van de echte Duitse specialiteiten.

Voor het avond eten heb ik iets gekozen waar ik van uit ga

dat jullie allemaal wel lekker vinden. De Mac Donald. Er

zijn veel Mac Donald’s in Berlijn dus ik heb er 3 voor jullie

uit gekozen die in de buurt van het centrum zitten.

1. Karl-Liebknecht StraBe 13

2. GrunerstraBe 20

3. U-Bahnhof Alexanderplatz 1

In Duitsland tref je veel buitenlandse eetgelegenheden

aan. Zo zijn er veel Aziatische, Chinese, Amerikaanse en

nog een tal andere restaurants aan. Voor jullie heb ik nog

28

Er staat ons een lange busreis voor de boeg. Er zullen

wat scheten gelaten worden en gelachen maar het is

niet de bedoeling dat we ons berlijnies gaan vervelen.

Er word natuurlijk wel een film gedraaid maar met cal-

vijn films weten we het maar nooit. Daarom hebben

we een aantal dingen bedacht die je kan gaan doen als

je je gaat vervelen.

29

Wie ben ik?

Je buurman of buurvrouw neemt iemand in gedachten, jij moet door vragen te stellen er achter zien

te komen wie de persoon is die je buurvrouw/buurman in gedachten heeft. Er mag alleen met nee

en ja geantwoord worden.

Probeer het puntje van je elleboog een lik te geven, de gene die dit lukt trakteer ik op een snoep-

je.

Ik ga op excursie en ik neem mee:

Om de beurt zeg je wat je meeneemt op vakantie. Elke keer moeten de vorige genoemde items ook

in de lijst genoemd worden. als je een item fout noemt of vergeet ben je af en gaan de anderen ver-

der.

Rug tekenen:

Teken met je vinger iets op iemand zijn rug en hij of zij moet raden wat het is.

Ik zie ik zie wat jij niet ziet.

een potje kaarten, dit kan je wel met wat meer personen doen.

Luciferdoosje door geven.

de personen op de voorste stoel hebben een lucifer doosje. Op een start teken geven ze lucife-

doosje op hun neus en dan gene naast hun door. Zonder hun handen te gebruiken. de vol-

gende geeft het weer door naar achter. En zo verder. de stoelen rij die is als eerst van achter

is heeft gewonnen.

De genen die is gelukt op zijn elleboog te likken kan naar mij toe komen. veel kusjes van Pie-

ter van den Hoek

30

Kleur het bordje van jouw opleiding

groen!

exkursion,

deutschland,

zelte,

campingplatz,

schlafen,

besuchen,

geschichte,

einkaufen,

berlin,

frondienste,

kalterkrieg,

plaudern,

geselligkeit,

lacheln,

bibelmeditation,

kochen

31

32

Zoals je wellicht weet spreekt men in Duitsland geen Nederlands maar Duits. Dit kan soms voor onhan-

dige situaties zorgen als je de Duitse taal niet goed spreekt… Daarom hebben we voor jou speciaal een

mini-nood-woordenboek samengesteld. Hiermee zul je je in de meeste situaties aardig kunnen redden!

Nederlands Duits

Waar is de w.c.? Wo ist die Toilette?

Ik ben de bus kwijt! Ich bin der Bus verloren!

Ik zoek mijn begeleider! Ich suche mein Begleiter!

Ik heb geen geld meer. Ich habe kein Geld mehr.

Waar is de McDonalds? Wo ist der McDonalds?

Kent u mij? Kennst du mich?

Ik ben verdwaald. Ich habe mich verrirt.

Dat lust ik niet! Das möge ich nicht!

Je hebt mijn jas aan. Sie haben meinen Mantel an.

Dat is van mij! Das ist meins!

Help! Hilfe!

Waar ben ik? Wo bin ich?

Waar is de uitgang? Wo ist der Ausgang?

Niet doen! Nicht tun!

Hoeveel kost dat? Wieviel kostet das?

Moet ik ook hebben! Muss ich auch haben!

Wat is de kortste weg? Was ist der kürzeste Weg?

Politie! Polizei!

Waar is het politiebureau? Wo ist die Polizei?

Pardon! Entschuldigung!

Ik hou van jou! Ich liebe dich!

Met jou wil ik wel een beschuitje eten. Mit Sie möchte ich gern einen Zwieback essen.

Leukerd! Spaßerd!

Bedankt. Danke.

Alstublieft. Bitte.

Ik kom uit Nederland. Ich bin aus Niederland.

Ik ben op excursie. Ich bin auf Exkursion.

33

Dit bijbelstudierooster kun je gebruiken voor je stille momenten. De Bijbelgedeelten houden verband met het thema: ‘Ik ben..’-uitspraken van Jezus.

1. God maakt zich daardoor aan jou bekend

2. God zegt daarin wie jij bent 3. Alleen door de Bijbel vind je de weg terug naar God

4. De Bijbel leert ons de bedoelingen van Gods tegenstander 5. De Bijbel leert ons hoe we geestelijk kunnen groeien

6. De Bijbel is Gods snoeimes

7. De Bijbel leert hoe we op aarde behoren te leven

8. De Bijbel geeft zich op de toekomst (wereld / gemeente / Israël) 9. Uit de Bijbel leren we de wil van God

1. Zorg voor eigen Bijbel 2. Bid om de Heilige Geest 3. Lees volgens een Bijbelrooster (bijvoorbeeld in deze week met bovenstaand schema)

4. Begin met kortere eenvoudige gedeeltes (zoals hier in het schema)

5. Wees een dader van het Woord (doe wat de Heere je opdraagt) 6. Lees vanuit de vraag: Wat kan ik hieruit leren?

1. Het gebed als capitulatie

2. Het gebed als verootmoediging

3. Het gebed als schuldbelijdenis

4. Het gebed als bede om hulp

5. Het gebed als voorbede

6. Het gebed als geestelijke strijd

7. Het gebed als gemeenschap met God

8. Het gebed als dankzegging

9. Het gebed als lofprijzing

10. Het gebed als aanbidding

Maandag Joh. 14:1-6 Jezus als de Weg , de Waarheid en het Leven

Dinsdag Joh. 10:1-15 Jezus als de goede Herder

Woensdag Joh. 6:40-59 Jezus als het Brood des Le-vens

Donderdag Joh. 8:12-20 Jezus als het Licht van de wereld

Vrijdag Opb.1:8-18 Jezus als de Eerste en de Laatste

34

Thema : Ik ben de Heere, uw God… Zie Numeri15:41 en Deuteronomium 5:6

Numeri 15

Deuteronomium 5

1 En Mozes riep het ganse Israël, en zeide tot hen: Hoor, Israël! de inzettingen en rechten, die ik heden voor uw oren spreek, dat

gij ze leert en waarneemt, om dezelve te doen.

2 De HEERE, onze God, heeft een verbond met ons gemaakt aan Horeb.

3 Met onze vaderen heeft de HEERE dit verbond niet gemaakt, maar met ons, wij die hier heden allen levend zijn.

4 Van aangezicht tot aangezicht heeft de HEERE met u op den berg gesproken uit het midden des vuurs,

5 (Ik stond te dier tijd tussen den HEERE en tussen u, om u des HEEREN woord aan te zeggen; want gij vreesdet voor het vuur

en klomt niet op den berg) zeggende:

6 Ik ben de HEERE, uw God, Die u uit Egypteland, uit het diensthuis uitgeleid heb.

7 Gij zult geen andere goden voor Mijn aangezicht hebben. Enz. Op de reis van Egypte naar het beloofde land heeft de HEERE zich geopenbaard op de berg Sinaï. Het is de plaats waar de HEERE de tien geboden of de tien woorden aan het volk gegeven heeft. Daar sprak Hij de voor ons zo bekende woorden : “Ik ben de HEERE, uw God…” Vraag 1 Reden van vertrek. Lees Exodus 13: 17 t/m 22 God leidde het volk niet via de kortste (handels-)route naar Kanaän terug, maar via een omweg (door de Rode Zee, langs Horeb).

a. Welke reden voor het vertrek uit Egypte is er? (Ex 3: 7, 8 / Ex 5: 1, 3).

b. Welke reden voor de omweg is er? (Ex. 13:17)

c. Zouden er nog meer redenen kunnen zijn? Wat moest het volk leren?

Hoe wil de Heere ons dichterbij Hem brengen?

Vraag 2 Leiding. Lees Exodus 13: 21-22 en Exodus 14: 18-22

De Israëlieten konden dag en nacht zien dat God hen leidde. Waar was de wolk- en vuurkolom voor nodig? (Ps 105:39 / Ex 14:19 / Jes 4: 5, 6)

b. Wij hoeven tot nu toe geen volksverhuizing mee te maken, we hebben geen wolk- en vuurkolom. Toch leidt God Zijn volk (Zijn kinderen) nog steeds. Hoe? (Rom 8: 14-16)

Bevel om een teken aan de klederen te dragen 37 En de HEERE sprak tot Mozes, zeggende:

38 Spreek tot de kinderen Israëls, en zeg tot hen: Dat zij zich snoertjes maken aan de hoeken hunner klederen, bij hun geslach-ten; en op de snoertjes des hoeks zullen zij een hemelsblauwen draad zetten.

39 En hij zal ulieden aan de snoertjes zijn, opdat gij het aanziet, en aan al de geboden des HEEREN gedenkt, en die doet; en gij

zult naar uw hart, en naar uw ogen niet sporen, die gij zijt nahoererende; 40 Opdat gij gedenkt en doet al Mijn geboden, en uw God heilig zijt. 41 Ik ben de HEERE, uw God, Die u uit Egypteland uitgevoerd heb, om u tot een God te zijn; Ik ben de HEERE, uw God!

35

c. Wat stel jij je voor bij Gods leiding in iemands / jouw leven? (Ex 3 : 11, 12)

d. Zijn er in jouw omgeving (christelijke) jongeren die de leiding van de Heere niet (meer) nodig hebben voor hun levensreis? Wat kan hiervan de oorzaak zijn?

e. Hoe zouden Paulus (Ef. 3: 14-21) en Kaleb (Num 13:30) hierop reageren ?

Wat zou jij hieraan kunnen doen ? (Jes.6:8)

Vraag 3 Dichtbij en toch ver weg? Lees 1 Kor. 10: 1-7

a. Wat bedoelt Paulus hier in vers 4?

b. Wel dichtbij God, wel water uit de steenrots gedronken, maar toch heeft God in het meerder deel van hen geen welgevallen gehad! Hoe komt dat? (Joh 4: 13-26) Wat is het verschil tussen Num15:41 en Deut 5:6? Wat leer je hiervan?

36

Thema: Ik ben de ware Wijnstok.

Lezen: Johannes 15: 1-8

Jezus staat kort voor Zijn lijden en sterven. Hij wil dat Zijn volgelingen zullen weten en begrijpen wie Hij voor

hen is. Deze keer willen we kijken naar Jezus ’ woorden “ Ik ben de ware Wijnstok ” . Voor ons is de wijn-

stok een onbekend beeld, maar voor Zijn volgelingen een voorbeeld uit het dagelijks leven, dat ze allemaal

kenden. Wat wil Jezus ons met deze woorden leren?

Kom, lees en studeer.

1. ) Jezus zegt dat Hij de ware Wijnstok is, Zijn Vader is de Landman.

A. Wat is de functie van een wijnstok? Hoe ziet een wijnstok en de ranken eruit?

B. Hoe belangrijk is Jezus als Wijnstok voor jou?

C. Wat doet Jezus voor ons door de Wijnstok te zijn? ( Joh. 15:4 )

D. Wat zijn de taken van een landman? ( Joh. 15:2, Tit. 2:14, Efeze 5:26 ) Wat betekent het dat in deze

vergelijking de Vader de Landman is?

E. Vertrouw je de Landman, om Zijn werk aan jou uit te oefenen?

2. ) Die in Mij blijft, en Ik in hem, die draagt veel vrucht, want zonder Mij kunt gij niets doen.

A. Hoeveel keer in vers 1-8 zegt Jezus “ Blijf in Mij ” ? Wat wil Hij daarmee zeggen?

B. Welke vruchten worden hier bedoeld? ( Joh. 15: 8,11, Gal. 5:22,23,

Efeze 4:2, Kol. 3:12-15, 2 Petr. 1:5-11 )

C. Zie jij vruchten bij jezelf en/of bij anderen?

D. Wat als je geen vruchten draagt? ( Joh. 15:2 )

37

Lezen: Johannes 11 : 1-26

Weer een uitspraak van de Heere Jezus waarin Hij zijn Godheid laat zien. We gaan deze Bijbelstudie naden-

ken over:

Ik ben de Opstanding en het Leven……..

Wie in Mij gelooft zal leven………

Gelooft gij dat?....

Vraag 1.

Wat is volgens jou leven?

Wat voor leven bedoelt de Heere Jezus hier? ( Joh. 1:4; Joh. 15:5 ) .

Ik ben de Opstanding en het Leven. Dat is het thema van het Johannes evangelie. Je kunt het heel vaak

lezen. Zoek maar eens op: Joh.1:4; Joh. 3:16; Joh.1 4:6; Joh. 5:24; Joh 6:56,57

Welke vind jij het mooiste?

38

Vraag 2.

Wat zou het betekenen als Jezus niet was opgestaan? 1 Cor. 15: 14-18

Maar Jezus is opgewekt!! Wat betekent dat voor ons? Zondag 17 vraag 45.

Vraag 3

Lees weer Johannes 11: 25-27

De Heere eindigt vers 26 met een vraag. Gelooft gij dat? Deze vraag geldt ook voor ons persoonlijk.

Er komt ook een antwoord: ” Ja Heere ik geloof ” .

Wat betekent het dat je gerechtvaardigd bent door het geloof?

39

40

Zoals je op het programma kunt zien is donderdagavond alweer de laatste avond dat we in Berlijn zulle zijn. Nadat we terug-

komen zijn uit de stad zullen we eerst gaan barbecueën met elkaar. Daarna willen met de groep levend Stratego gaan spelen!

Wanneer we daar klaar mee zijn zullen we gezellig bij het kampvuur kruipen!

Elk team heeft z'n eigen speelveld waar een vlag verstopt moet worden. Minimaal 1 en maximaal 2 meter boven

de grond. Als vlag kun je een theedoek gebruiken. Doel van het spel is om de vlag van de tegenpartij te stelen

en naar je eigen terrein te brengen. Er wordt niet om de vlag gevochten, de enige manier om de vlag terug te

veroveren is via het tikken.

Elke speler krijgt willekeurig een kaartje van één van de spelleiding, op het kaartje staat de rang, zie hieronder.

Als een speler een andere speler tikt, moeten ze beide elkaars rang laten zien. De hoogste en sterkste wint en

krijgt het kaartje van de verliezer. Die moet dus weer terug naar z'n speelveld om bij de spelleiding een nieuw

kaartje te halen. Bij gelijke rangen gebeurt er niets en kunnen ze weer verder op jacht. Ook wordt hierbij soms

gekozen om de kaartjes om te ruilen en de spelers een nieuw kaartje te laten halen bij de spelleiding. Er zijn

echter een paar uitzonderingen. Zo is er de bom, de bom kan alle andere "personen" verslaan, met uitzondering

van de mineur. De mineur is in staat om de bom onschadelijk te maken en kan dus zijn kaartje afpakken. Ook de

spion is een uitzondering, deze staat het laagste in de rangorde, en kan

dus door iedereen getikt worden, behalve de maarschalk. De spion is

instaat om de maarschalk uit te schakelen.

Aantal Naam Rang Extra info

1 Maarschalk *********

4 Generaal ********

6 Majoor *******

7 Kapitein ******

8 Luitenant *****

9 Sergeant ****

6 Mineur *** kan de bom uitschakelen

10 Verkenner **

2 Spion * kan Maarschalk uitschakelen

6 Bom kan niet tikken

41

42