Practices of looking ( de praktijken van het kijken)

Marita Struken is professor media, cultuur en communicatie aan de universiteit van New York. Lisa Cartwright is een professor aan de UCSD (universiteit van California, San Diego) in het veld van communicatie. Samen hebben zij het boek Practices of Looking geschreven. Hier volgt een samenvatting van het hoofdstuk Realisme en perspectief.

Bij de term realisme met betrekking tot een afbeelding of schilderij denken wij in deze tijd al snel aan iets dat lijkt op de werkelijkheid, dat wat men ziet realistisch is. In het verleden was de scheiding tussen abstractie en realisme niet zo duidelijk als je zou verwachten. Dit had alles te maken met de perceptie van de tijd maar ook de gebruikte techniek. Daarnaast was ook het geloof of de politiek van grote invloed op hoe het ‘realisme’ tot stand kwam en ernaar gekeken werd. In deze tijd wordt er op een andere manier naar kunstwerken uit het verleden gekeken dan in de tijd dat het gemaakt werd. Over de eeuwen heen hebben afspraken en technieken met betrekking tot het verbeelden van de realiteit beiden de manier van kijken beïnvloed binnen een bepaalde cultuur. Deze afspraken m.b.t. een voorstelling binnen de kunst en het maken van een beeld hebben beiden vorm gegeven aan, en het reproduceren van de manier van kijken in een bepaalde tijd. Met de relatie van visuele reproductie, omvattend kijken en wereldvisie in gedachte, onderzoeken we hoe de regels van weergeven van het echte, en de techniek van perspectief de manier van denken hebben vormgegeven over de wereld en de plaats van de mens daarin.

Verschillende vormen en technieken van het realisme zijn in de historie aan elkaar vooraf gegaan op verschillende plaatsen en in verschillende tijden. Al deze ideeën over realisme hebben naast elkaar bestaan zowel binnen als tussen culturen onderling. De vraag is niet welke benadering van het realisme heeft geresulteerd in een goede weergave van de werkelijkheid in een bepaalde tijd, maar wat verteld deze benadering ons over het realisme wat we vinden in de visuele kunst over de cultuur, politiek en sociale context waarin het gemaakt is.Het perspectief is een mooi voorbeeld waaraan je goed kunt zien hoe de toepassing ervan over de eeuwen heen veranderd is. Pas na de renaissance zijn kunstenaars perspectief gebaseerd op wiskundige modellen toe gaan passen, hierdoor werd het werk realistischer. Dit ging samen met het feit dat de wetenschap in opkomst was. Ontwikkelingen in de wetenschap, sociale verschuivingen, in dit geval nam de invloed van de kerk af, hierdoor nam het gebruik van perspectief een grote vlucht. Over de eeuwen werd het perspectief op verschillende manieren toegepast, de ene keer om bv. een gebouw levensecht weer te geven en de andere keer werd het perspectief net een beetje vertekend om een bepaald effect te bereiken. In onze moderne tijd met computerspelen kun je in een 3D wereld ronddwalen en daar alles en iedereen neerschieten. Als je weet welke visie op het realisme en het gebruik van perspectief in een bepaalde tijd gangbaar was dan kun je kunstwerken makkelijker in hun tijd plaatsen en er een zinnige betekenis aan geven.

Visuele codes en historische betekenis

Als je naar afbeeldingen uit het verleden kijkt is het goed om stil te staan bij dat de regels en afspraken de historische betekenis reproduceren. Een voorbeeld wordt gegeven aan de hand van een foto van Julia Cameron, een portret van Alice Liddle.

Als wij in deze tijd naar de foto kijken zien we een oude foto die waarschijnlijk voor 1900 gemaakt is. Wij associëren, dit soort foto’s vanwege de stijl een kleur met oude foto’s, ook al weet je niks van de oorsprong van de foto. De historische betekenis van deze foto is dat Alice Liddle de inspiratie was voor Alice in Wonderland. Wij zouden in deze tijd met moderne techniek zo’n foto kunnen reproduceren, maar ook al ziet de foto er qua stijl er hetzelfde uit heeft deze niet diezelfde betekenis als een foto uit de tijd waarin Julia Cameron het maakte.Een identieke foto gemaakt in deze tijd zou niet dezelfde realistische waarde en echtheid overbrengen.

Vragen over Realisme

Als we naar realistische afbeeldingen of schilderijen uit het verleden kijken zien we meer dan alleen het verschil van smaak en stijl of de vooruitgang in de geschiedenis van de kunst. We zien ook het veranderen van kijken en de veranderende wereldvisie, daarnaast zien we ook verschillende visies op waarden en betekenis.In de geschiedenis bestonden verschillende visies op realisme naast elkaar zowel binnen als tussen culturen. De vraag is dus niet of realisme een precies beeld geeft van de werkelijkheid, maar wat verteld de manier van benadering tot het realisme ons over de politieke en culturele verhouding tot een sociale context. Er is geen universele standaard voor realisme, en ideeën waaruit realisme bestaat kunnen sterk uiteen lopen.

Richard Estes Grand Lucheonette, 1969 USA

Serefima Ryangina Higher and Hyger 1934 USSR

De manier van weergeven van de ‘werkelijkheid’ in de tijd van Stalin in Rusland was veel

anders dan in de consumptie maatschappij van de jaren 70’ in Amerika.