Taalzorg: Lexicale items

1. Woorden en uitdrukkingen die niet tot de standaardtaal behoren

A

Aan- Gevoelens:

Bij gevoelens wordt doorgaans voor gebruikt.

Ik ben allergisch voor visgraten.

Hij is ongevoelig voor kritiek.

Ik ben gevoelig voor ozonvervuiling.

Ze bleef onverschillig voor zijn avances.

- Prijsvermelding:

Het gebruik van het voorzetsel aan in prijsaanduidingen is geen standaardtaal.

Bij bedragen gebruiken we voor. Het gezichtspunt is meestal dat van de koper.

Dat huis is verkocht voor tweehonderdduizend euro.

Voor vijfduizend euro koop je toch al een mooi bankstel.

Tegen drukt meestal het standpunt van de verkoper of leverancier uit.

Leden kunnen tegen verlaagd tarief aan onze opleidingen deelnemen.

U kunt tegen een geringe meerpremie de verzekering aanvullen met een dekking voor rechtsbijstand.

Voor de prijs per stuk of eenheid zijn tegen, voor en gebruikelijk.

Hij heeft de aandelen tegen 40 euro gekocht.

Telefoonkaarten voor 15 euro.

Ze verkocht haar teddyberen 350 euro per stuk.

- Snelheid:

Bij snelheden hoort het voorzetsel met.

De bus naderde de haarspeldbocht met een vaart van tachtig kilometer per uur.

Met een gemiddelde snelheid van veertig kilometer per uur won hij de eerste rit.

Hij werd geflitst met 160 kilometer per uur.

De auto is met hoge snelheid uit de bocht gegaan.

Voor algemene omstandigheden is bij correct.

Bij die snelheid gaat het toestel trillen.

Zonder voorzetsel kan in sommige gevallen ook.

We reden gelukkig niet harder dan twintig toen we tegen de garagedeur botsten.

Aandacht!

Algemeen Nederlands zijn:

Opgelet!

Attentie!

Pas op!

Afkuisen

Algemeen Nederlands zijn:

schoonmaken

afvegen

Voorbeeld:

Niet: *Vergeet niet de lens met een droge doek af te kuisen.

Wel: Vergeet niet de lens met een droge doek schoon te maken.

Aflassen

Algemeen Nederlands is: een wedstrijd afgelasten.

Vergelijk:

afgelasten, gelast af, gelastte af, afgelast

inlassen, las in, laste in, ingelast

Afrijden (het gras -)

Niet gebruiken voor: (gras) maaien.

Aftrappen (het -)

Algemeen Nederlands zijn:

weggaan

opstappen

ophoepelen

Voorbeeld:

Niet: *Trap het af!

Wel: Hoepel op!

Wel: Maak dat je wegkomt!

Als ik van jou was

Algemeen Nederlands is: als ik jou was.

Ander (op een -)

Algemeen Nederlands zijn:

ergens anders

elders

Voorbeeld:

Niet: *Op een ander is het niet altijd beter.

Wel: Ergens anders is het niet altijd beter.

Arbeidsonbekwaam

Wie niet in staat is om te werken door ziekte of ongeval, is arbeidsongeschikt.

Wie niet de nodige kennis of vaardigheid heeft, is onbekwaam.

Autostrade

Algemeen Nederlands zijn:

autoweg

autosnelweg

snelweg

Volgens Van Dale behoort autostrade tot de spreektaal in Belgi. In verzorgde en geschreven taal zijn de algemeen Nederlandse varianten gebruikelijker.

Autostrada is ouderwets.

B

Bankbriefje

Algemeen Nederlands is: bankbiljet.

Briefje is wel gebruikelijk.

een briefje van 20 euro

Band (door de genomen)

Algemeen Nederlands is: door de bank genomen.

Basket

Gebruik altijd samenstellingen en afleidingen met basketbal.

basketbalcompetitie

basketbalschoenen

basketballen

Bedankt om

Bedankt wordt niet gecombineerd met om te + infinitief. Bij bedankt hoort het voorzetsel voor.

Niet: *Bedankt om te kijken.

Wel: Bedankt voor het kijken.

Na bedankt kan ook een bijzin komen.

Bedankt dat u hebt gekeken.

Beenhouwerij

Algemeen Nederlands is:

Slagerij

Beheerraad

Algemeen Nederlands is: raad van bestuur.

Een handelsvennootschap heeft volgens het Wetboek van koophandel een raad van bestuur. Ook voor andere verenigingsvormen is de term bruikbaar. Het dagelijkse bestuur van de vennootschap wordt meestal opgedragen aan een van de bestuurders: de gedelegeerd bestuurder.

De Taaltelefoon zegt: "De termen beheerder, raad van beheer en beheerraad worden soms nog gebruikt in Belgische vzw's, omdat deze termen nog niet vervangen zijn in de wet van 27 juni 1921, die van toepassing is op deze rechtspersoon. Toch zou het volkomen logisch zijn om ook voor vzw's van bestuurders en de raad van bestuur te spreken: de (vroegere) raad van beheer beheert niet alleen de goederen, maar bestuurt ook daadwerkelijk de vereniging."

Belang hebben

Algemeen Nederlands is: van belang zijn.

Niet: *Wie ik ben, heeft geen belang.

Wel: Wie ik ben, is niet van belang.

Je kunt ook ergens belang bij hebben (ergens voordeel uit halen) of ergens belangen in hebben (ergens een aandeel, een participatie in hebben).

De premier heeft geen belang bij nieuwe communautaire ruzies.

De Verenigde Staten hebben de grootste economische belangen in de gentechnologie.

Benadeligen

Algemeen Nederlands is: benadelen.

Bestemmeling

Algemeen Nederlands zijn:

geadresseerde

ontvanger

begunstigde

Voorbeelden:

Niet: *Port betaald door de bestemmeling.

Wel: Port betaald door de geadresseerde.

Niet: *Het e-mailadres van de bestemmeling is verkeerd.

Wel: Het e-mailadres van de ontvanger is verkeerd.

Niet: *Voor overschrijvingen naar het buitenland moet u altijd het IBAN van de bestemmeling vermelden.

Wel: Voor overschrijvingen naar het buitenland moet u altijd het IBAN van de begunstigde vermelden.

Bevriezen (vervoeging)

Vervoeging:

bevriezen

bevries, bevriest

bevroor, bevroren

bevroren

De vormen *bevroos en *bevrozen zijn geen algemeen Nederlands.

Bezoek (het krijgen van)

Algemeen Nederlands is: bezoek krijgen, zonder het.

De redactie heeft bezoek gekregen van de gerechtelijke politie.

Binnenbreken

Algemeen Nederlands is: inbreken.

Binnenrijven

Algemeen Nederlands zijn:

in de wacht slepen

binnenhalen

Voorbeelden:

Niet: *Het is het grootste contract voor brandweermaterieel dat ons land ooit binnengerijfd heeft.

Wel: Het is het grootste contract voor brandweermaterieel dat ons land ooit in de wacht heeft gesleept.

Niet: *Door omkoping konden ondernemers makkelijker opdrachten binnenrijven.

Wel: Door omkoping konden ondernemers makkelijker opdrachten binnenhalen.

Bluts

Algemeen Nederlands is: deuk.

Briefomslag

Algemeen Nederlands is: envelop(pe).

C

Cataloog

Algemeen Nederlands is: catalogus [kaataaloogus].

Classeur

Algemeen Nederlands is: opbergmap.

In Nederland wordt ook ordner gezegd, maar die term is in Belgi nauwelijks bekend.

Coma (in de liggen)

Algemeen Nederlands is: in (een) coma liggen.

Coma is een onzijdig woord.

Het slachtoffer werd in een diep coma gehouden.

Chauffage

Algemeen Nederlands is: centrale verwarming.

Camion/camionette

- camion:

Algemeen Nederlands zijn:

vrachtauto

vrachtwagen

- camionette:

Algemeen Nederlands zijn:

bestelauto

bestelwagen

busje

D

Dagdagelijks

Algemeen Nederlands zijn:

dagelijks

doordeweeks

gewoon

routine-

Dag (- op -)

Algemeen Nederlands is: op de dag af.

Op 1 april was ik op de dag af zeven jaar in dienst.

Dank (zonder -)

Algemeen Nederlands zijn:

geen dank

niets te danken

graag gedaan

Desgevallend

Formeel en verouderd. Algemeen Nederlands zijn:

eventueel

in voorkomende gevallen

zo nodig

indien nodig

Dienst (van -)

Correct is: iemand ergens mee van dienst zijn.

Niet gebruiken voor:

dienst hebben

dienstdoend

Bij brandweer, politie en leger hebben we het over de officier van dienst. Artsen, apothekers en verpleegkundigen hebben weekend-, avond- of nachtdienst. Ze hebben de wacht, ze zitten in de wacht (niet: *van wacht zijn). In Belgi is ook wachtdienst gebruikelijk.

De dienstdoende redacteur heeft goed werk geleverd.

Na het ongeluk is de arts met nachtdienst gewaarschuwd.

De apotheker met wachtdienst is te bereiken via een centraal oproepnummer.

In Antwerpen zijn de handchirurgen begonnen met een eigen wachtdienst.

In Nederland zijn er dienstapotheken, die open zijn buiten de openingstijden van de gewone apothekers.

Dienst na verkoop

Leenvertaling uit het Frans. Algemeen Nederlands is:

klantendienst

klantenservice

Doormeter

Algemeen Nederlands zijn:

doorsnede

diameter

In de omgangstaal zijn diameter en doorsnede synoniemen.

In technisch taalgebruik verwijst diameter naar de dikte van bijvoorbeeld een draad of buis. De doorsnede is het vlak dat ontstaat bij rechte doorsnijding.

Draaitrap

Algemeen Nederlands is: wenteltrap.

Driedimensioneel

Algemeen Nederlands is: driedimensionaal.

Duimspijker

Algemeen Nederlands is: punaise.

E

Einde (een stellen aan)

Algemeen Nederlands is: een einde maken aan.

Erg (zonder veel -)

Het zelfstandig naamwoord erg betekent 'kwade bed