67 SGP

goede kunst zijn. Abraham Kuyper zegt in zijn Stonelezing over calvinisme en kunst dat ‘het de kunst verlagen en onderschatten is,wanneer we de kunst buiten verband denkenmet de wortel, die alle menselijk leven bezit inGod’. Goede kunst droogt op wanneer we dewortel met de bron doorsnijden.

Kunst heeft een belangrijke rol in onzealledaagse individuele en maatschappelijkewerkelijkheid. Ze geeft een stem aan diewerkelijkheid. Daarbij blijft kunst niet stekenin de empirische werkelijkheid, maar roept ookverlangen op naar de goede schepping die doorGod is bedoeld. Kunst heeft volgens Kuyper ‘de mystieke taak om door het heimwee naarhet verloren schoon tot de vooruitgenieting van de komende heerlijkheid op te klimmen’. Juist te midden van maatschappelijkegebroken heid kan kunst een bevrijdendperspectief bieden. Ook in de huidigemaatschap pe lijke verhoudingen brengt kunst

De confrontatie tussen Carolien Gehrels enMark Rutte – representanten van de heden -daagse sociaaldemocratische en liberalestroming – over de relatie tussen kunst enpolitiek brengt interessante gezichtspuntenaan het licht. Toch lijken zij zich nauwelijksrekenschap te geven van de veranderingen die zich in Nederland hebben voltrokken. De negentiende eeuw is echt al een tijdjevoorbij. Zeker als het gaat om de kunst.

Het is winst dat Carolien Gehrels in haarlezing uitdrukkelijk spreekt over het goede inde kunst. Terecht stelt zij dat de overheid eenopvatting heeft over kunst. Ook in de kunst isneutraliteit onmogelijk. Kunst heeft een doel.Vanaf de klassieke Oudheid heeft het goddelijkeen schone richting gegeven aan de kunst. Het christendom spitst deze oriëntatie verdertoe op de God die Zich in de Bijbel bekend -maakt. Kunst die zich niet op deze God richt enin deze God haar oorsprong vindt, kan geen

Vertrouwen op de kracht van de kunst

Bas van der Vlies Kunst en overheid verkeren vaak in een ongemakkelijke relatie. Dat iszeker zo in een postideologische samen leving.Wie af wil stappen van het Thorbecke-adagium zal echter eerst bepaalde drempelsmoeten passeren die sinds zijn tijd ontstaanzijn. Het gaat daarbij ten diepste om de vraagnaar het doel en de grenzen van de kunst.

68 Boekman 81 Kunst en politiek

het ‘kunstbeleid’ van paus Julius II. Hetschilderwerk van Michelangelo dat bekend -staat als de Schepping van Adam is van datbeleid inder daad een indruk wekkende vrucht.Ook wie het gerestaureerde Paleis op de Dambezoekt, raakt onder de indruk van de creatiesdie door inspiratie uit het christendom en deklassieke Oudheid zijn ontstaan. Zomaar tweevoorbeelden van de gedeelde basis, die hetopdracht geverschap van de kunst mogelijkmaakte.

Het wegvallen van een gedeelde basis sindsgrofweg de negentiende eeuw levert fundamen -tele problemen op voor het kunstbeleid van deoverheid. Er ontstaat een zekere verlegenheidbij de over heid. Allerlei nieuwe vragen komenop. Wat moet een overheid met kunst die doelen richting überhaupt ter discussie stelt? Wat te doen met kunst die autonomie ensubjec tivering verheerlijkt, waardoor commu -nicatie van kunst ondergraven wordt? Juist

een stuk ontspanning. Ze isbijvoorbeeld een kracht die instaat is de verstikkende gelijk -heidslogica te doorbreken.

Gedeelde basisAls de overheid een aan -grijpingspunt wil hebben voorkunstbeleid, dan zal er eengedeelde basis moeten zijn.Tot de tijd van Thorbecke wasdie basis er, ondanks de wijduiteenlopende verschillen dieer in opvattingen waren. Hetchristendom en de klassieketraditie waren de belang -rijkste bronnen van dezebasis. Daarvan zijn tallozevoorbeelden te noemen.Gehrels roept een fascinerendvoorbeeld in herinnering:

Bas van der Vlies, woordvoerderCultuur SGP, bij het borstbeeld van mr. GuillaumeGroen vanPrinsterer (1801-1876) van MarcusRavenswaaij in het gebouw van deTweede Kamer.Foto: Merel Maissan.

69 SGP

zolang de strafwet niet zou worden overtreden.Die opvatting brengt de kunst namelijk indiskrediet. Aan kunst moet toch in ieder gevalde eis gesteld worden dat zij op een positiefeffect gericht is. Zelf zou ik mijn pleidooi voorde tien geboden in de kunst nogmaals willenonderstrepen. (Vlies 2005) Zonder deze goederichtingwijzers kan kunstleven nooit echtbloeien.

Al met al blijft de rol van de overheid met

betrekking tot kunst toch erg beperkt. In onzepostideologische samenleving heeft de overheidweinig aanknopingspunten om het kunstlevenwerkelijk te stimuleren. De doelstellingen vancultuurbeleid blijven noodgedwongen vooralbeperkt tot activiteiten als conserveren enarchiveren. Het bijhouden van archieven, hetsteunen van museale collecties en het onder -houden van monumenten staan daarom hoogop de lijst. Daarnaast ligt er nog een bescheidenrol op het gebied van cultuurparticipatie. Het toegankelijk houden van de muziekschoolis een aardig voorbeeld. Maar veel verder kande overheid ook weer niet gaan.

Gezond wantrouwenVoor de bloei van het kunst leven is vrijheid vanonmis baar belang. Vrijheid is de zuurstof voorde kunst. De overheid moet vooral daaraandienst baar zijn. De kunst wereld zelf moet niette snel naar de overheid kijken. Het gezonde

voor de overheid zijn dezevragen niet van het minstebelang. Het subsidiëren vanrichting- en doelloze kunst isnamelijk per definitie eennutteloze investering. Boven -dien is het niet doenlijk om opbasis van kunst als individueleemotie een eerlijk en coherentkunstbeleid te formuleren.Het maken van keuzes is daneen hachelijke aangelegen -heid, waarvan de politiekewerkelijkheid nog steedsgetuigt. De conclusie is dat– zelfs al zou men meer enanders willen – de rol van deoverheid nog terughoudendermoet zijn.

Grenzen van de kunstJuist als het gaat om degrenzen van de kunst is voorde overheid wel een actievererol weggelegd. Zij zal grenzenmoeten stellen om uithollingvan de kunst tegen te gaan. Er zijn grenzen nodig aan hetuitgangspunt dat kunst deallerindividueelste expressievan de allerindividueelsteemotie is. Op dit punt slaat deVVD van Mark Rutte de plankmis. Het verdedigen van deuiterste consequenties vanl’art pour l’art is schadelijkvoor de waarde van de kunst.De vrijheid van het individu is niet onbegrensd. Niemand is er uiteindelijk bij gebaat om het produceren van perver -si teiten te beschermen alsuiting van mening of kunst,

De overheid zal grenzen moeten

stellen om uitholling van de kunst

tegen te gaan

70 Boekman 81 Kunst en politiek

zij niet gebonden is aan de beperkingen die het maat schappelijk leven kenmerken. Zonderdeze vrijheid zal zij nooit tot de gewenstehoogte stijgen.

De speelse associatie van Gehrels met hetpauselijke kunstbeleid zal met een zekerecalvinistische ingetogenheid moeten wordenbezien, en dat niet eens vanuit antipaapseoverwegingen. Het gaat hier om een realistischemensvisie. Naast de eerder genoemde Schepping

van Adam kan daarin Adam in ballingschap niet gemist kan worden. Het socialisme en de sociaaldemocratie hebben in aandacht voor deze beide elementen nooit uitgeblonken.Het gevaar van misbruik wordt dan onderschat.Als het gaat om Julius II mag bedacht wordendat zijn overige opdrachten aan Michelangeloeen standbeeld en grafmonument ter ere van de eigen persoon waren. Kunst wordt al snelachter een karretje gespannen. We mogen dekunst echter niet vanuit maatschappelijkeigenbelang met een instrumentalistische blikbekijken. Dan miskennen we haar intrinsiekewaarde. Dan zucht de kunst onder een knellendstaatsjuk waaronder elk leven kwijnen moet.En juist tot het ware leven moet elke kunstdienen.

LiteratuurVlies, B. van der (2005) ‘Tien Geboden voor de kunst’.

In: Boekman, jrg. 17, nr. 64, 91-92.

wantrouwen tegen dezebegunstiger mag best ietsmeer verstevigd worden. De garantie van het voort -bestaan ligt toch echt in dekunst wereld zelf. We mogenmeer vertrouwen op de krachtvan de kunst. Want waar zijactief is, blijkt zij in staatdoor allerlei belemmeringenheen te breken. Het is daarbijin wezen ook helemaal geenprobleem dat er een zekereelitevorming plaatsheeft.Kunst is per definitie elite -werk. Gelijke kansen bestaanin de kunst niet. Niet iedermens is met dezelfde gavenbegiftigd, en kunst blijft een gave.

Op de positieve inzet van Carolien Gehrels valt uit eindelijk helaas veel af te dingen. Goede kunst is bij haar namelijk directgerelateerd aan het maat -schappelijke effect en nietallereerst aan de kunstuitingzelf. Het is een rode draad die we door alle socialistischeen sociaaldemocratischeideologie zien lopen. Ook kunstwordt daarin tot middel voormaatschappelijke verheffing.Die directe koppeling aan hetmenselijk en maatschappelijknut beperkt de kunst in haarontwikkeling. De maatschap -pelijke effecten van kunstkunnen slechts afgeleiden zijn van de intrinsieke waardevan de kunst. Kunst komt paswerkelijk tot leven wanneer

Zonder vrijheid zal kunst nooit

tot de gewenste hoogte stijgen

Bas van der Vliesis woordvoerder Cultuur voor en fractievoorzitter van de SGP

Stem!