Gotische kunst

gotische periode = 13de en 14de eeuw

omwenteling en verandering• 1337 – Honderdjarige Oorlog begint • 14th c. – Zwarte Dood (¼ bevolking)• 1378-1417 – Grote Schisma (politieke/religieuze

crisis)• Groei van de steden.• Onafhankelijke staten ontstaan. (bv. Frankrijk)

Waar staat de gotiek

voor?

Zoektocht naar

Hoogte en Licht !

Romaans vs gotiek

http://www.youtube.com/watch?v=D20tG65TWic

http://www.youtube.com/watch?v=IwKg4ESvYG4

Franse Gotiek

Ambulatorium en straalkapellen

Abdijkerk St-Denis

Saint Denis, Frankrijk

1140-1144

• VROEG GOTIEK• Karolingische basilica was

“ongeschikt” voor een koninklijke kerk en dus werd ze omgebouwd tot een prachtige gotische kathedraal door

Abt Suger

• Ribgewelven en spitsbogen• Lux nova

Abt Suger introduceerde enkele revolutionaire bouwkundige nieuwigheden(Kruistochten e.a. invloeden?)

•Ribgewelf•Spitsbogen•Luchtbogen

Rondbogen vs. spitsbogen

1: Zijgevel2: Middenschip3 : Zijbeuken4 : overspanning5 : Lichtbeuk6 : bundelpijler7 : Triforium8 : Steunbeer9 : Luchtboog10 : Dak

Villard de Honnecourt

schetsboek

Vroeg gotiek

West façade Kathedraal Laon

Laon, Frankrijk – begonnen ca. 1190

Plan en middenschip Laon kathedraal

TRIFORIUM

Middenschip Laon kathedraal

- 6 delig bundelpilaren- Spitsbogen- TRIFORIUM in 4-delige

middenschip opbouw

Gotische middenschip opbouw ….. Steeds hoger…

Laon Paris Chartres

Amiens

Arcaden

Gallerij

Triforium

Clerestory

Zuidkant Notre Dame kathedraal - Parijs, Frankrijk

LuchtbogenOndersteuning voor buitenmuren

Notre Dame Parijs Roosvenster - West gevel

Hoog gotiek

Chartres kathedraal

Chartres, Frankrijk - begonnen1134, herbouwd vanaf 1194

Middenschip Chartres kathedraal

Maag Maria met kind en engelen(Notre Dame de la Belle Verrière)

Glasraam koor Chartres

Triforium muur middenschip

Maagd Maria met kindChartres kathedraal

Roosvenster en lancetvensters

Noordelijk transept Chartres

Labyrint in the middenschip

West facade Amiens kathedraal

Amiens, Frankrijk

vanaf 1220

Hoog gotische façade

Kon

ing

sg

alle

rij

Plafond Amiens kathedraal

Kathedraal Amiens

- middenschip = 13,3 meter hoog-3-delige opbouw

- Amiens = gotische tegenhanger van de Byzantijnse Hagia Sophia

West façade Reims kathedraal

Reims, Frankrijk

middenschip Reims kathedraal

Laat gotiek

Sainte-Chapelle

Paris, Frankrijk - 1243-1248

Binnenkant van de bovenste kapel

Rayonnant Stijl

Saint Denis

Notre Dame, Paris

Laon

Vroeg Gotiek Hoog Gotiek Laat Gotiek

Notre Dame, Chartres

Notre Dame, Amiens

Notre Dame, Reims

Saint Chapelle

Andere landen

Salisbury kathedraal

Salisbury, England

1220-1258; west façade completed 1265; spire ca. 1320-1330

Plattegrond en middenschip Salisbury kathedraal

Salisbury, England

1220-1258

Koorgedeelte Gloucester kathedraal

Gloucester, England

1332-1357

Keulen kathedraalDuitsland -Vanaf 1248.

Belfort

Brugge, Vlaanderen

Vanaf 1230

over de gotische beeldhouwkunst

Het interieur van de gothische kathedraal werd steeds meer als ‘hemels licht’ beleefd en steeds minder als een aards ‘gebouw’. .

GOTISCHE KATHEDRAAL

Binnen : HEMELS LICHT (glasramen, verticaliteit)

Buiten = STENEN BIJBEL

De buitenkant werd dus opgevuld met enorm veel beeldhouwwerken. (biblia pauperum + horor vacui)

Jean Fouquest, The Building of a Cathedral, 1465Image source: http://cgfa.acropolisinc.com/fouquet/p-fouquet4.htm

West façade: 1134 - Early GothicNave and transepts: after 1194 - High Gothic

de kathedraal van Chartres.

Is een mooi voorbeeld om de evolutie van het gotische beeldhouwwerk te illustreren.

Het westportaal dateert van 1134 – Vroege gotiek

Het noordelijk en zuidelijk portaal dateren uit de latere, hooggotiek.

Gotische menselijkheidGotische beeldhouwkunst evolueert naar een groter realisme, een meer natuurlijke weergave. Het is te vergelijken met wat we in de antieke Griekse beeldhouwkunst hebben vastgesteld.

Deze evolutie was een direct gevolg van het ‘herontdekken van de klassieke leermethodes aan de kathedraalschool van Chartres. (voorlopers van de universiteiten)

Gotische menselijkheid

Plato, Seneca, and Aristotle, from Devotional and Philosophical Writings, c. 1330Image source: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Plato_Seneca_Aristotle_medieval.jpg

gotische menselijkheidAristoteles leerde dat de ‘wetenschappelijke observatie’ een juiste weg naar kennis was

Het groeiende ‘realisme ‘ in de beeldhouwkunst mag deels aan zijn invloed toegeschreven worden.

gotische humanismeOok de meetkunde vinden we sterk terug in de kathedraal van Chartres.

Dit geeft het geloof weer dat de kosmos door god was ‘ontworpen’.

God as Architect of the World. Gothic Art. 1,200 CE

Building the Great Cathedrals – Science + Religionhttp://www.youtube.com/watch?v=6-Zaj35d3zE&feature=player_embedded

Chartres Cathedral, west façade, 1134

Het westelijk portaal wordt ook het Koninklijk Portaal genoemd omdat het verbonden is met de Franse monarchie.

Op de portaalbeelden worden dus de koningen van het Oude testament afgebeeld.

Ook in de glasramen aan het noordelijke roosvenster worden deze koningen getoond (verwijzen ze naar de ‘koninklijke voorouders van Christus.

En zo legitimiren ze de Franse monarchie, die beweerden dat ook zijn nog afstamden van de Koningen van het O.T.

Yep, mijn familie stamt af van de Koningen uit het oude Testament.

De portiekbeelden zijn de beelden die de portieken (deurstijlen) van het portaal decoreren.

Ze zijn langwerpig en smal. Uitgerokken zoals de zuilen waarop ze vastzitten.

De verhoudingen (proporties) zijn nog niet realistisch.

Ze lijken gewichtsloos, er zit geen ‘lichaam’ onder de gedrapeerde, antieke kleding.

But they have a lifelike quality not seen since Greek and Roman times

De gelaatsuitdrukking en zijn vergelijkbaar met de antieke Griekse tijden…

Ze doen inderdaad denken aan de oude Archaïsche Griekse beelden

En geven zo ook het ontwakend besef , de groeiende interesse om het menselijke terug weer te geven.

Gotische menselijkheidSoms herkennen we zelfs de typische ‘Archaische glimlach’.

Gothic HumanismSome even have expressions resembling the Archaic smile

Het centrale timpaan toont het thema van de ‘Theophanie’, wat toen algemeen gekend was.

Theophanie = De verschijnen van God aan een mens of wezen.

Humanisme

Naturalisme = Wetenschappelijke juiste observatie

Humanisme = De menselijke kennis over de wereld aanvaarden. De mens op zich centraal stellen.

Het romaans timpaan benadrukte de verdoeming en de bestraffingen in de hel.

Het gotisch portaal toont de menselijke Christus en de hoop op ‘redding’.

Noordelijke portaal

De portiekbeelden zijn dynamischer, levendiger.

De beeldhouwwerken aan het zuidelijk portaal zijn nog later gemaakt

Gotische S-curve

St. Theodore staat in de S-curve

Gotische S-curveGekleed als een middeleeuws ridder

gotisch realisme Jesus, Maria en de apostelen en de heiligen krijgen dus ‘menselijke’ gelaatstrekken.

Gotische humanisme

De nadruk ligt op de menselijkheid van Christus en niet op zijn goddelijkheid.

Central Tympanum, Chartres Cathedral, South Portal, trumeau

Accent komt dus meer en meer op vergeving en redding te liggen en niet zozeer op bestraffing. (cfr. Romaanse beeldhouwkunst)

God als architect van de wereldfolio 1 verso geïllustreerde Bijbel

(Bible Moralisé)

Parijs, Frankrijk

ca. 1220-1230ink, tempera and gold leaf on vellum13 1/2 x 8 1/4 in.

Blanche de Castille, Louis IX en 2 monniken (bible moralisé)

Parijs, Frankrijk

1226-1234ink, tempera and gold leaf on vellum15 x 10 1/2 in.

100 jaar verschil tss beide beeldpartijen Chartres - Chartres, Frankrijk

Reims kathedraal

Portiekbeelden centrale portaal

west facade Reims kathedraal

Eckehard and UtasBeelden op het west koorNaumburg kathedraal

Naumburg, Duitsland

ca. 1249-1255painted limestone6 ft. 2 in. high

Dood van de Maagd Mariatimpaan linkerportaal - Straatsburg kathedraal

Frankrijk - ca. 1230

Gargouilles = Waterspuiters

Grotesques(Geen functie tenzij boze geesten weghouden… )

Moeder en kind (Vièrge de Paris)

Notre-Dame

Paris, Frankrijk

vroeg 14de eeuw

De elegante S-curve

De maagd van Jeanne d’Evreaux

Abdijkerk St-Denis

Saint-Denis, Frankrijk

1339silver gilt and enamel27 1/2 in. high

Bamberg Ruiter

Bamberg kathedraal

Bamberg, Duitsland

ca. 1235-1240sandstone7 ft. 9 in. high

Maagd Maria met dode Jezus (piéta) Röttgen Pietà

Rijngebied, duitsland

ca. 1300-1325 - painted wood2 ft. 10 1/2 in. high

Pietá = medelijden in Italiaans

Uitbeelding van het liefdeskasteel met riddertornooi

Juwelenkoffer

Parijs, Frankrijk - ca. 1330-1350 - ivory and iron

Nikolaas van Verdun - Reliekschrijn van de 3 koningen

Keulen, kathedraal, ca. 1190silver, bronze, enamel and gemstones5 ft. 8 in. x 6 ft. x 3 ft. 8 in.

Gotische schilderkunst

Ontstaan?

• Frescos verwijnen stilaan meer en grotere vensters

Plafonds worden hoger• Schilderijnen vervangen dit:

– Paneelschilderingen (op hout)– Retabels (altaarstukken)

Retabel (altaarstuk)

• Werden in de kerk geplaatst, ter vervanging van de frescos.

• Meestal in de apsis of in de straalkapellen.

• Soms tot 3 delig :– Predella of voet– nis = horizontaal– register (verticaal)

Predella

Horizontale nissen

Verticale registers

2 technieken

• Tempera – Om het pigment (kleurstof) te binden

werd ei of dierenbot gebruikt.

• Sinds 15de eeuw olieverf (Vlaamse Primitieven – Laat gotiek)

– Maakt kleuren voller en mengbaarder.

Tempera Olieverf

Evolutie

• 4 periodes : – Franse gotiek (13th)

– Italo-gotisch (14th)

– Internationale stijl 1(4th) – Vlaamse primitieven

(15th)

1. Franse stijl

• 13de tot in de 14de eeuw. • Eigenschappen:

– De tekenlijnen zijn duidelijk en belangrijk.– Intensieve kleuren– Naïef realisme, eenvoudige weergave.– 3 soorten :

• Fresco• Paneel• Verluchte handschriften (miniaturen)

Franse stijl

Italo-gotisch

• Ontstond in Italië (13de eeuw) en verspreidt zich over Europa tijdens de 14de eeuw.

• kenmerken:– Zoeken naar perspectief– Menselijke lichaam beter

weergeven– Weergave van het licht

door kleur wordt belangrijk

Italo-gotische stijl

• Het ontstaan van Bedelordes (Franciscanen) lijdt tot een herwaardering van het ‘gevoel’

• Men probeert emotie weer te geven

• Werken hebben vaak een grotere intellectuele diepgang.

• Vaak afgebeeld : Maagd met kind (invloed van Byzantijnse stijl)

• Belangrijke schilders :

– Giotto– Cimabue

Italio gotische stijl

• In de 13de eeuw wordt er in Florence een nieuwe stijl gecreëerd (o.i.v. Val van Constantinopel):

– Sterk gestileerde Christus, sterke curvewith a curved body painted on a piece of wood with cross shape in which the extremes are expanded.

– Langwerpige schilderijen (cfr. Retabels) met de Heilige centraal en groter geplaatst, laterale scènes in niches.

Italo gotische stijl• Giotto is de

overgangsfiguur aan van de Byzantijnse kunst naar het realisme van de Renaissance.

• In zijn kunst zien we invloed van :

• Zijn leermeester Cimabue, met zijn Byzantijnse stijl

• Antieke cultuur• Open mentaliteit van de

burgerij• De problemen om de

zichtbare wereld weer te geven.

Italo gotische stijl

• Giotto’s kenmerken

– Inspiratie uit de natuur– Breuk met de

Byzantijnse traditie– Geeft 3 dimensies weer

(perspectief)– Giotto’s personages

bewegen, zijn levend. – Het kader is een

landschap met steden, naïef maar poging tot architecturale vormweergave.

– Gelaatsuitdrukkingen met emoties.

Internationale Stijl• Samensmelten

van – Franse stijl– Italo gotische stijl

• kenmerken:

– Veel geboven lijnen. – Toevoegen van

realistische of natuurgetrouwe details met een symbolisch karakter

– Fijne detailwerking– Ontstond aan het hof

van de Duc de Berry en de Bourgondische hoven (miniaturen)

– Sterke invloed van de Vlaamse Primitieven

Vlaamse Primitieven

• Ontstaat vanuit de internationale stijl en de miniatuurkunst. • Olieverf :

– Vollere kleuren– Mogelijkheid om transparantie weer te geven.– Zeer fijne detailwerking. (Olieverf kan je in lagen aanbrengen).

– Technische virtuositeit• Op houten panelen • Van zeer klein tot enorm grote formaten. • Lichtbronnen, lichtinval.• Symbolische inhouden. • Naturalisme en realisme (landschappen, voorwerpen,

mensen)• Ontstaan in Vlaanderen vanwege rijke burgers in de steden

(Brugge). • Belangrijkste kunstenaars :

– Jan Van Eyck– Hugo Van der Goes– Rogier Van der Weyden

Vlaamse Primitieven

Religieus

Portretkunst

Groeps portret

Specifiek

• Is de gotische kunst belangrijk erfgoed?