Deze steekkaart maakt deel uit van het boek "Steekkaarten doceerpraktijk" van Mieke Clement en Lies Laga (Eds.), uitgegeven door Garant.

Verslagen Omschrijving Een verslag is een schriftelijke neerslag van een observatie of een ervaring door een student of een groep studenten, meestal gekoppeld aan een reflectie over deze observatie of ervaring. Waarover gaat het? Een verslag is een middel om een deel van het leerproces van de studenten meer zichtbaar te maken en te sturen. Het didactisch team (zie steekkaart ‘Didactisch team’) kan het leerproces hierdoor beter vol-gen en er gerichte feedback op geven. Waaruit bestaat het? Een verslag is een schriftelijke neerslag van een observatie/ervaring die een student of een groep stu-denten heeft opgedaan tijdens een practicum, projectwerk, stage, groepswerk, enz. Een verslag kan verschillende onderdelen bevatten. Enkele hiervan kunnen wegvallen afhankelijk van het doel van het verslag en de omvang van de ervaring waarover verslag wordt uitgebracht: - titelpagina; - inhoudsopgave; - inleiding (onderwerp, motivatie, doel verslag, probleem-/vraagstelling, korte inhoud); - literatuurstudie (theoretische verantwoording van gekozen aanpak, eventueel karakterisering

alternatieve aanpakken); - gekozen werkplan; - methode; - resultaten; - proces en reflectie; - discussie/conclusie; - samenvatting; - literatuurlijst, en - eventuele bijlagen. Bij groepswerk kan men eraan denken studenten een persoonlijk deel te laten toevoegen aan het groepsverslag, zodat men ook zicht krijgt op het leerproces van de individuele student. Waarvoor en hoe kan je het gebruiken? Het schrijven van verslagen is een manier om: 1. studenten te leren rapporteren; 2. studenten te leren en te stimuleren om te reflecteren over observaties/opgedane ervaringen; 3. zicht te krijgen op de mate waarin studenten bovenstaande vaardigheden onder de knie hebben, en 4. zicht te krijgen op de mate waarin studenten een opdracht hebben aangepakt en de inhoud beheer-

sen. 1. Voor de meeste opleidingen in het hoger onderwijs is ‘kunnen rapporteren’ een doelstelling. Men

kan niet verwachten dat studenten deze vaardigheid reeds in het begin van de opleiding onder de knie hebben en evenmin dat ze deze vaardigheid snel of automatisch verwerven. Leren rapporteren

Deze steekkaart maakt deel uit van het boek "Steekkaarten doceerpraktijk" van Mieke Clement en Lies Laga (Eds.), uitgegeven door Garant.

vraagt een verduidelijking van de gewenste vaardigheid en veel oefening in verschillende situaties met feedback. Daarbij is niet alleen het product (de tekst) van belang, maar ook het proces waar-door het product tot stand komt. Het oefenen in situaties die vooruitlopen op de toekomstige be-roepsuitoefening is daarbij onmisbaar. Indien men studenten wenst te leren rapporteren, is het belangrijk naarmate de opleiding vordert de vormgeving en inhoud van verslagen zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de manier waarop men later als professional en/of onderzoeker moet rappor-teren. Men start hiermee best van bij het begin van de opleiding, zodat de studenten een evolutie kunnen doormaken in het schrijven van verslagen.

2. Reflectie over observaties/ervaringen (al dan niet opgedaan naar aanleiding van eigen handelen) is

essentieel in een opleiding in het hoger onderwijs. Reflecteren is een activiteit waarin het eigen handelen en/of opgedane ervaringen in overweging worden genomen en op een systematische manier worden geherstructureerd in wetenschappelijke of persoonlijke theorieën (zie ook het model van Korthagen in de steekkaart ‘Stage’). Het schrijven van verslagen is een mogelijke manier om deze reflectie uit te lokken. Door de uitkomsten van reflectie op te schrijven en te rapporteren kan het reflectieproces aan diepgang winnen. Dit vereist dat studenten niet alleen hun observaties, han-delingen en/of ervaringen opgedaan tijdens practica, zelfstudie, stages, excursies, enz. neerschrij-ven, maar dat ze hieruit de essentiële elementen kunnen identificeren én deze elementen kunnen koppelen aan de (praktijk-)theorie en eventueel alternatieven genereren. ‘Reflecteren’ is eveneens een activiteit die moet worden geleerd. Men mag er dus niet vanuit gaan dat studenten deze leer-activiteit/vaardigheid van bij het begin van de opleiding onder de knie hebben.

Het schrijven van verslagen is een voorbeeld van een (deel van een) opdracht. Belangrijk is dan ook om duidelijke richtlijnen te geven aan studenten én altijd feedback te geven op de verslagen. Meer hierover is terug te vinden in de steekkaarten ‘Opdrachten’ en ‘Feedback’.

3. en 4. Verslagen kunnen ook een middel zijn om te evalueren in welke mate studenten (een aantal

van) de doelstellingen van het opleidingsonderdeel hebben bereikt. Bij het hanteren van een verslag als een evaluatieactiviteit komen volgende vragen aan de orde: a. Wat is de functie van het verslag en (samenhangend daarmee) wanneer laat men het verslag

schrijven? b. Wat wil men precies evalueren? c. Wie beoordeelt? d. Hoe organiseert men de evaluatie?

a. Met betrekking tot de functie van de evaluatieactiviteit ‘verslag’ kan men een onderscheid

maken tussen summatieve en formatieve evaluatie (zie steekkaart ‘Evalueren’). In het eerste geval heeft het verslag de bedoeling het didactisch team toe te laten een eindoordeel te vellen over de mate waarin studenten (een deel van) de doelstellingen van het opleidingsonderdeel hebben gerealiseerd. De evaluatieactiviteit ‘verslag’ kan er echter ook op gericht zijn om stu-denten tijdens het leerproces te begeleiden en bij te sturen, zoals hoger reeds werd beschreven. In dit geval betreft het oordeel geen ‘eindoordeel’.

b. De evaluatieactiviteit ‘verslag’ kan enerzijds gericht zijn op het peilen naar de realisatie van een aantal inhoudelijke doelstellingen van het opleidingsonderdeel. Anderzijds laat deze evaluatie-activiteit ook toe om na te gaan of studenten de vaardigheid hebben verworven om te rapporte-ren of te reflecteren.

c. Bij het beoordelen van het verslag kunnen naast het didactisch team nog andere mensen worden betrokken. Wanneer het verslag het sluitstuk is van een project dat studenten in een authentieke setting hebben uitgevoerd, is het relevant om de begeleiders uit deze context mee in de beoorde-ling te betrekken. Wanneer een vakoverschrijdende opdracht aan de basis ligt van het verslag spreekt het voor zich dat andere docenten worden betrokken in de evaluatie. Ook medestudenten kunnen een rol spelen bij de evaluatie en/of het geven van feedback (zie steekkaarten ‘Peer-assessment’). In elk geval dienen vanzelfsprekend goede afspraken te worden gemaakt in verband met de kwaliteit van de evaluatie (zie Aanbevelingen en valkuilen).

Deze steekkaart maakt deel uit van het boek "Steekkaarten doceerpraktijk" van Mieke Clement en Lies Laga (Eds.), uitgegeven door Garant.

d. Met betrekking tot de organisatie van de evaluatieactiviteit ‘verslag’ is het van belang te zorgen voor een vlot praktisch verloop door tijdig afspraken te maken met alle betrokkenen over tijdstip en plaats van het af te geven verslag.

Aanbevelingen en valkuilen Schriftelijk rapporteren hoeft niet altijd via een verslag. Alternatieven zijn het maken van een poster, Powerpoint-presentatie, website, enz. Indien het gaat om het leren rapporteren, kan het ook zinvol zijn verslagen van andere studenten te laten beoordelen. Verslagen waarmee reflectie wordt nagestreefd, worden alleen als zinvol ervaren als de student regel-matig merkt dat er aandacht aan wordt besteed en feedback wordt gegeven. Als deze aandacht ont-breekt of te beperkt is, leidt dit tot een negatieve houding tegenover de zin van reflectie en zullen studenten op een kunstmatige of berekende manier ‘reflecteren’. Aandacht en feedback getuigen bovendien van respect voor de persoonlijke investeringen van studenten. Verslagen die dienen als evaluatie-instrument moeten voldoen aan een aantal kwaliteitseisen (zie steekkaart ‘Evalueren’). Hier wordt nog even stilgestaan bij een aantal extra aandachtspunten bij het gebruik van verslagen als evaluatieactiviteit. Validiteit en relevantie Omdat een verslag indirecte informatie geeft over de uitvoering van werkzaamheden en omdat sommige leerresultaten slecht of moeilijk te rapporteren zijn (bijv. persoonlijke inbreng in een gesprek), kan een beoordeling die uitsluitend is gebaseerd op verslagen onevenwichtig worden: bepaalde aspecten van de gestelde doelen komen veel meer aan bod dan andere (bijv. schriftelijke versus mondelinge vaardigheden). De evaluatie door een verslag wordt daarom best gecombineerd met andere evaluatievormen. De betrouwbaarheid Bij het beoordelen van verslagen door verschillende beoordelaars zijn afspraken over en afstemming van criteria en normen noodzakelijk. Verslagtechnische aspecten moeten daarbij worden onderscheiden van meer inhoudelijke aspecten. Bruikbaarheid - Als andere doelstellingen dan schriftelijk rapporteren of reflecteren gelden, kijk dan of er meer

efficiënte beoordelingsmethoden kunnen worden gebruikt. - Indien verslagen niets nieuws bijbrengen, beperk dan het aantal. Laat alleen verslag schrijven over

onderdelen die zich ertoe lenen: zowel het schrijven als het nakijken zijn boeiender als er echt iets nieuws te vertellen valt.

- Gaat het om verslagen van practica, beperk dan de omvang. Ga per practicumonderdeel na wat, ge-zien het doel, de meest zinvolle vorm van verslaggeving is. Indien voor het didactisch team alleen een kwantitatief resultaat van belang is; dan zijn misschien enkele gegevens en berekeningen in een invulrapport of meetbriefje voldoende.

- Laat de verslaggeving van practica zoveel mogelijk tijdens de practicumtijd uitvoeren; dan kan de omvang in de gaten worden gehouden en is begeleiding tijdens het schrijven mogelijk.

- Deel een uitvoeriger verslag op in onderdelen die per stuk kunnen worden afgehandeld. Zo kan een theoretische verantwoording van bijvoorbeeld de opzet van een experiment al in de beginfase wor-

Deze steekkaart maakt deel uit van het boek "Steekkaarten doceerpraktijk" van Mieke Clement en Lies Laga (Eds.), uitgegeven door Garant.

den uitgeschreven. Als daarop snel wordt teruggekoppeld, is de kans groot dat de studenten het experiment met meer inzicht uitvoeren.

- Zorg ervoor dat de studenten voor ze een uitvoeriger verslag gaan uitschrijven, de opzet met de begeleider hebben doorgenomen.

Gebruik van een digitaal leerplatform Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven van hoe een digitaal leerplatform kan worden ingezet bij het werken met verslagen: - overzicht en tijdsplan van alle verslagen; - aanbieden van richtlijnen voor het verslag/de verslagen (zie ook steekkaart ‘Opdrachten’); - aanbieden van de evaluatiecriteria; - het ter beschikking stellen van (van feedback) voorziene verslagen van de voorgaande jaren; - het elektronisch inleveren van verslagen; - het geven van individuele of groepsfeedback op verslagen; - ... Wil je er meer over weten? Lieshout, G., van, Tromp, D., Eijl, P., van, Heijnen, G., & Kramers-Pals, H. (1986). Practica. Utrecht: Het Spectrum. Vos, H. & Vlas, H. (2000). Reflectie en actie. Universiteit Twente: DINKEL Instituut.