1

Media en Recht Onderwerp: De invloed van media op het TBS beleid in Nederland

Herschreven versie voor Assessement 2e jaar.

Aan: Vera Spaans (vl.spaans@fontys.nl) Door: Dave Wens

2

Inhoudsopgave:

- Voorblad pagina 1

- Inhoudsopgave pagina 2

- Intro over TBS pagina 3

- Wetgeving omtrent TBS pagina 4

- De hoofdvraag pagina 5

- De slotconclusie pagina 6

- Bronnenlijst pagina 7

- Bijlagen pagina 8 tot en met 18

3

1: Intro over tbs.

Tbs ,terbeschikkingstelling, is in het Nederlandse strafrecht een maatregel die een rechter kan

opleggen aan een verdachte van een misdrijf waar minimaal vier jaar gevangenisstraf op staat. Voor

1988 heette tbs, tbr. Dit stond voor: terbeschikkingstelling van de regering. Voorwaarde voor het

opleggen van deze maatregel is dat een rechter ervan overtuigd is, dat de verdachte tijdens het

plegen van het delict ‘geheel of gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar’ was. Hiermee wordt bedoeld dat

het misdrijf dat is gepleegd de verdachte niet of niet volledig aangerekend kan worden, omdat de

verdachte lijdt aan een persoonlijkheidsstoornis en of aan een ernstige psychiatrische stoornis. Er

moet wel een duidelijk verband bestaan tussen het delict en de stoornis. Door dit verband bestaat er

meestal nog een extra gevaar omdat de kans groter is dat een verdachte nog een keer in de fout

gaat. Hij vormt dan een zogeheten recidive-risico. Een verdachte die maar gedeeltelijk

ontoerekeningsvatbaar is verklaard, kan door de rechter voor het gedeelte dat hem wel kan worden

aangerekend toch een gevangenisstraf krijgen.

Om vast te stellen of een verdachte geheel of gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar is of was, moet de

verdachte gedragskundig onderzocht worden door een psycholoog of psychiater. Soms wordt een

verdachte voor een periode van zeven weken opgenomen in het Pieter Baan Centrum om de mate

van ontoerekeningsvatbaarheid vast te stellen. Ook wordt dan het risicoprofiel van de verdachte

onderzocht om te kijken of eventueel gevaarlijk gedrag van betreffend persoon in de toekomst kan

worden afgewend.

Een rechter heeft de keuze uit twee soorten terbeschikkingstelling: terbeschikkingstelling met bevel

tot dwangverpleging en terbeschikkingstelling met voorwaarden. In het eerste geval zal de

veroordeelde worden opgenomen in een tbs-kliniek. In het tweede geval kan de rechter specifieke

voorwaarden stellen zoals: de verdachte moet medische hulp inschakelen, de verdachte laat zich

opnemen in een inrichting of de verdachte ondergaat bepaalde behandelingen en gebruikt daarnaast

bepaalde medicijnen.

De tbs met dwangverpleging kan weer worden opgesplitst in twee delen: gemaximeerde tbs en

gewone tbs. Gewone tbs is de meest bekende vorm van tbs en kan telkens worden verlengd. Voor 1

januari 2008 mocht deze vorm van tbs telkens met 1 jaar worden verlengd, na 2008 zelfs met 2 jaar

per keer. Daarnaast is de maximale duur van deze tbs (met uitzondering van het longstay gedeelte)

verlengd van 3 naar 9 jaar. De gemaximeerde tbs mag maar 1 keer worden verlengd en mag

maximaal 4 jaar duren. Er is echter wel een voorwaarde waaraan een verdachte moet voldoen om

voor gemaximeerde tbs in aanmerking te komen: het delict dat centraal staat bij de veroordeling van

de verdachte mag niet gericht zijn tegen of gevaar veroorzaakt hebben voor de onaantastbaarheid

van het lichaam van 1 of meer personen.

In de wet is ook opgenomen dat een tbs-behandeling in principe binnen zes jaar afgerond moet zijn.

Als binnen deze zes jaar het recidivegevaar onvoldoende is afgenomen (de patiënt moet wel in twee

verschillende klinieken zijn behandeld) kan een terbeschikkinggestelde worden aangemerkt als

‘longstay-patiënt’. De Minister van Justitie neemt hiertoe het besluit. Hoewel ook tijdens de longstay

de tbs-maatregel minimaal 1 keer per twee jaar wordt geëvalueerd, kan het leiden tot een levenslang

verblijf binnen justitiële instellingen.

4

2: Wetgeving omtrent tbs.

Zoals hierboven beschreven is vanaf 1 januari 2008 de regeling met betrekking tot tbs gewijzigd.

Kon een rechter vroeger de tbs maatregel met 1 jaar verlengen kan hij dat nu met 2 jaar per keer

doen. Het vreemde van deze wetswijziging is dat hij ook geldt voor op tbs-gestelden waarvan de

verpleging al voorwaardelijk is beëindigd op het moment dat deze wet in werking treedt.

Hierboven viel tevens te lezen dat tbs alleen kan worden opgelegd als een verdachte deels of volledig

ontoerekeningsvatbaar is verklaard. Er zijn echter uitzonderingen te vinden:

De rechtbank stelt dat tbs met dwangverpleging wel mogelijk is indien het feit volledig aan de

betrokkene wordt toegerekend. Gewezen wordt op rechtsoverweging 9.4 in de uitspraak van de

Hoge Raad van 14 maart 2006 LJN AU 5496. Het betreft hier de zaak Lucy de B.

De Hoge Raad stelt in rechtsoverweging 9.4 in de zaak Lucy de B:

“Weliswaar is in het recht geen steun te vinden voor de mede aan het middel ten grondslag

liggende opvatting dat de oplegging van een tbs met dwangverpleging nooit mogelijk is indien bij

de beslissing over de strafbaarheid van de verdachte het feit aan hem wordt toegerekend, maar in

dit geval is de motivering die aan beide beslissingen door het hof ten grondslag is gelegd als geheel

onvoldoende begrijpelijk.”

De Advocaat-generaal bij de Hoge Raad mr. Fokkens concludeert in dezelfde zaak onder punt 188:

“De in de eerste klacht vervatte stelling, dat geen tbs met dwangverpleging kan worden opgelegd

indien de rechter de verdachte volledig toerekeningsvatbaar heeft verklaard, vindt geen steun in

het recht.”

In het gestelde onder punt 189 somt de Advocaat-generaal dan de vereisten op voor oplegging van

tbs met dwangverpleging. Noodzakelijk:

a. Een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens.

b. Gelijktijdigheid met het gepleegde feit.

c. Een misdrijf waarop een gevangenisstraf van 4 jaar of meer is gesteld dan wel een van de apart

vermelde misdrijven.

d. Het feit dat de veiligheid van anderen dan wel de algemene veiligheid van personen of goederen

het opleggen van de maatregel eist.

De Advocaat-generaal stelt nadrukkelijk dat dus niet vereist is dat de verdachte

ontoerekeningsvatbaar is of verminderd toerekeningsvatbaar. Ook is niet vereist dat de

geestesstoornis de oorzaak was van het delict. Deze opvatting werd ook al genomen door de Hoge

Raad in de uitspraak van 13 maart 1979, NJ 1979, 364.

5

4: De hoofdvraag.

Wat is de invloed van de media op het TBS beleid in Nederland?

De vraag stellen is hem eigenlijk gelijk beantwoorden. De directe invloed is namelijk nergens aan af

te wegen. Er zijn een hoop mensen die van mening zijn dat de manier waarop de media met tbs

gevallen in Nederland omgaat ervoor zorgt dat mensen een negatief beeld krijgen van tbs. Het is

echter niet aan te tonen. Wel is aan te tonen dat rechters in bijvoorbeeld 2008 aan ruim 40 mensen

minder tbs heeft opgelegd, ten opzichte van 2007. Maar of de media daarvan de oorzaak zijn, is niet

aan te tonen. Misschien waren er wel minder gevallen waarop tbs van toepassing was, of waren

rechters van oordeel dat een andere straf gepaster was.

Meester Sneep van Houben Advocaten en advocaat van mogelijk meerdere toekomstige tbs’ers,

geeft wel aan dat hij vindt dat de huidige negatieve media aandacht ervoor zorgt dat rechters

huiverig zijn een tbs maatregel op te leggen. “Er lijkt een willekeur te ontstaan, door de huidige

media aandacht lijken de rechters huiverig een tbs maatregel op te leggen. Ik denk dat het middel tbs

weer als ‘ultimum remedium’ gezien moet gaan worden. (*Als laatste redmiddel, dus minder

toepassen.) Andere, misschien wel betere, alternatieven moeten eerst bekeken en gewogen worden

voordat tbs als maatregel wordt opgelegd. Door alle media aandacht is er een verkeerd beeld

ontstaan van de tbs. Tbs is teveel een hot-item geworden.” Maar zelfs dat kan niet voor heel

Nederland worden bezien.

Feit is wel dat er soms onjuist over tbs wordt geschreven in verschillende kranten en tijdschriften en

dat het hele tbs verhaal een heel complex gebeuren is waar je niet zomaar in thuis bent. Journalisten

zouden daar dus in de toekomst genuanceerder mee om moeten gaan. Al blijft het hele tbs verhaal

een heel emotioneel gebeuren en is het ook voor journalisten soms moeilijk om emoties compleet

uit te schakelen en vanuit een objectief standpunt te schrijven.

6

5: De slotconclusie.

Het lijkt erop dat het tbs beleid in Nederland op dit moment niet zo goed functioneert als het zou

moeten en zou kunnen functioneren.

Een patiënt zou eigenlijk zo snel mogelijk behandeld moeten worden, en daarna zijn straf uit kunnen

zitten als ‘normale’ gedetineerde. Ook al was hij op het moment van plegen niet volledig

toerekeningsvatbaar. Als hij ‘beter’ is kan hij worden bestraft. Krijgt hij tijdens het uitzitten van zijn

straf een terugval dan moet hij opnieuw worden behandeld en daarna gewoon weer verder zijn straf

uitzitten.

Wel zou de vraag moeten worden gesteld of longstay een goede oplossing is. Wat doe je namelijk

met tbs’ers die niet meer behandeld kunnen worden en zelf niet meer verder willen leven? Is ‘een

spuitje’ dan niet humaner. Meester Sneep vindt ‘longstay’ echter al erg genoeg.

Maar als je het vorige punt uitbreid en verder betrekt op de maatschappij dan kom je misschien wel

tot de conclusie dat er heel veel uitzonderingen mogelijk zijn, waar in het hele tbs verhaal geen

rekening mee wordt gehouden. Wat doe je namelijk met iemand die wel toerekeningsvatbaar is en

zware vergrijpen keer op keer blijft plegen (poging tot doodslag bijvoorbeeld). Moet je die tbs geven

en weer vrijlaten of heel zijn leven opsluiten? Of zou je hem, hoewel in Nederland geen doodstraf

geldt, een spuitje moeten geven om de maatschappij te beschermen.

Waarschijnlijk is in sommige gevallen de doodstraf een betere en goedkopere oplossing dan het

beleid dat op dit moment wordt gevoerd. Want waarom moet iedere Nederlandse burger financieel

opdraaien voor de fouten van sommige andere burgers? En het ze zelf laten betalen is geen optie

want dan krijg je klassenjustitie. Maar dan zou je natuurlijk eerst de discussie moeten voeren of de

doodstraf in Nederland of zelfs in Europa wenselijk is. In Amerika is al meermaals gebleken dat

achteraf een ter dood veroordeelde onschuldig bleek te zijn. En een dode haal je nooit meer terug.

Maar ja, hoe zit het met de slachtoffers van een tbs’er…

7

Bronnenlijst:

Wikipedia

Dienst justitiële inrichtingen

Internet in zijn algemeen (zoektermen via google en altavista) (Begin zoekterm: tbs en dan uitgebreid

met antwoorden uit zoekresultaten)

Jan Sneep

Ervaringsdeskundigen die hun mening op internet of in de krant hebben geventileerd ten aanzien van

het tbs-beleid in Nederland

Een artikel in de Spits

www.rechtspraak.nl

Stukken ingezien van Jan Sneep

Eigen kennis

8

Bijlagen:

1:

Wat is tbs?

Tbs is een maatregel voor mensen die een zwaar misdrijf hebben gepleegd. Zij moeten voor

dat misdrijf 'geheel of gedeeltelijk ontoerekeningsvatbaar' zijn verklaard. Dat wil zeggen dat

hun misdrijf hen niet (volledig) aangerekend kan worden, doordat zij lijden aan een

persoonlijkheidsstoornis en/of een ernstige psychiatrische stoornis. Die stoornis heeft

bijgedragen aan het plegen van het delict. Daardoor bestaat ook extra gevaar dat zij nog een

keer in de fout gaan.

Als het delict hen gedeeltelijk wel kan worden aangerekend, kan de rechter hen voor dat deel

een gevangenisstraf opleggen. In bepaalde gevallen kan de rechter ook afzien van het

opleggen van een straf, omdat er sprake is van volledige ontoerekeningsvatbaarheid. De tbs-

maatregel start dan meteen.

Tbs wordt aanvankelijk voor twee jaar opgelegd. Daarna beoordeelt de rechter of de tbs-

maatregel verlengd moet worden. Dat kan tweemaal met één jaar of telkens met twee jaar

gebeuren.

De behandeling duurt gemiddeld zes jaar. Onderzoek wijst uit dat tachtig procent van de

terbeschikkinggestelden na behandeling geen zware misdrijven meer pleegt.

De tbs-inrichtingen zijn volwaardige psychiatrische klinieken. Elke tbs-kliniek is in staat

diverse stoornissen te behandelen. De terbeschikkinggestelde komt in een kliniek waar op dat

moment plaats is. Tbs-inrichtingen kennen een zeer hoog beveiligingsniveau.

Aantallen De capaciteit in de tbs-klinieken is in tien jaar meer dan verdubbeld (van ruim 500 in 1991 tot

bijna 1200 in 2001). In 2005 zijn er ongeveer 1600 tbs-gestelden. De tbs-maatregel wordt per

jaar ongeveer 250 keer door de rechter opgelegd.

Er verblijven meer mannen (93,7%) dan vrouwen (6,3%) in de tbs-klinieken.

Wetgeving De tbs-maatregel is in drie wetten vastgelegd: de Beginselenwet verpleging

terbeschikkinggestelden, het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering.

De Beginselenwet tbs regelt de rechten en plichten van terbeschikkinggestelden binnen de

kliniek: de interne rechtspositie. Het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van

Strafvordering regelen de externe rechtspositie, zoals de oplegging van de maatregel, het

aanvangstijdstip van de behandeling en de verlengingsregeling.

Als iemand is veroordeeld tot een gevangenisstraf en tbs, begint hij in principe na een derde

van de straftijd aan zijn tbs. Als hij is veroordeeld tot negen jaar gevangenisstraf, begint hij

dus doorgaans na drie jaar aan zijn tbs.

9

Verlof

Begeleid verlof

Terbeschikkinggestelden worden niet van de éne dag op de andere weer in de maatschappij

geplaatst. Dat gaat geleidelijk, door hen steeds uitgebreider verlof te verlenen. Als de

behandelaars vinden dat het beter gaat met de terbeschikkinggestelde, kunnen zij hem

toestaan zijn eerste stappen buiten de kliniek te zetten. Meestal is dat een begeleid verlof van

een paar uur: met een staflid kan de terbeschikkinggestelde dan bijvoorbeeld zijn ouders thuis

bezoeken.

Het doel van de verloven is therapeutisch: hoe gaat de terbeschikkinggestelde met zijn

toegenomen vrijheid om? Verlof is de eerste stap naar steeds meer eigen

verantwoordelijkheid.

Goedkeuring

Verlof moet door de minister van Justitie vooraf worden goedgekeurd. De behandelaars

stellen een verlofplan voor. Pas als de minister het maatschappelijk risico aanvaardbaar vindt,

wordt aan de inrichting een machtiging verleend voor een bepaald type verlof (begeleid,

onbegeleid, meerdaags).

Per jaar vinden er ongeveer 50.000 verloven plaats. Iedere afweging wordt zeer zorgvuldig

gemaakt, maar een enkele keer gaat er tijdens een verlof toch iets mis. Tussen juni 2004 en

juni 2005 is er 54 keer iemand ontsnapt tijdens een tbs-verlof. Dit zou alleen te vermijden

zijn, als verlof niet meer mogelijk zou zijn. In dat geval zou de behandeling echter aanzienlijk

worden bemoeilijkt en misschien zelfs nooit slagen. Verlof is daarom een wezenlijk onderdeel

van de tbs-maatregel.

Van onbegeleid verlof naar proefverlof

Als in de behandeling voldoende vooruitgang is geboekt, mag de terbeschikkinggestelde met

onbegeleid verlof: hij mag dan bijvoorbeeld een weekend alleen naar huis toe. Na dat verlof

moet hij zich weer melden bij de inrichting. Dat is een belangrijk testmoment: houdt de

terbeschikkinggestelde zich aan zijn afspraken? Als dat zo is, kan het verlof verder worden

uitgebreid. Uiteindelijk kan de terbeschikkinggestelde proefverlof krijgen.

Door proefverlof kan de terbeschikkinggestelde laten zien dat hij zelfstandig of onder

begeleiding in de maatschappij kan functioneren.

Bron: Dienst Justitiële Inrichtingen

10

2:

Terbeschikkingstelling (strafrecht)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Terbeschikkingstelling, afgekort tbs (voor 1988: terbeschikkingstelling van de regering,

afgekort tbr), is in het Nederlandse strafrecht een maatregel die de rechter kan opleggen aan

een verdachte van een misdrijf, waar minimaal vier jaar gevangenisstraf op staat of van enkele

specifiek genoemde delicten (bijvoorbeeld bedreiging en stalking). Voorwaarde is dat de

rechter ervan overtuigd is dat de verdachte ten tijde van het delict lijdende was aan een

gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van de geestvermogens. Ook dient er een

causaal verband te zijn tussen het delict en de stoornis. Als laatste officiële eis moet er een

onafhankelijk onderzoek zijn gedaan, dat niet ouder is dan één jaar.

[bewerken] Procedure tot veroordeling

Als er aan de toerekeningsvatbaarheid van een verdachte wordt getwijfeld, wordt de verdachte

gedragskundig onderzocht door een psycholoog en/of een psychiater. Het gedragskundig

onderzoek van een verdachte ten behoeve van een strafzaak heet Pro Justitia rapportage.

Een verminderde toerekeningsvatbaarheid betekent dat het gedrag van de verdachte hem in

verminderde mate kan worden toegerekend. Volgens de wet verdient zo'n verdachte dan ook

een minder zware straf. Daar staat tegenover dat de rechter dan wel mogelijkheden heeft om

een psychiatrische behandeling op te leggen (diversie). In het Zwarte Ruiterarrest, in 1957,

veroordeelde de rechter de Zwarte Ruiter, een zeer gevaarlijk en geestelijk gestoorde

overvaller, ondanks sterk verminderde toerekeningsvatbaarheid, toch tot een lange

gevangenisstraf (vijftien jaar) voorafgaand aan de tbs. De reden hierachter was dat de rechter

geen vertrouwen had in de beveiligende werking van tbs en de maatschappij tegen deze

gevaarlijke en nietsontziende persoon wilde beschermen.

De Pro Justitia-rapportages worden uitgebracht door vrijgevestigd psychiaters en psychologen

die daartoe door het Nederlands Instituut voor de Forensische Psychiatrie en Psychologie

(NIFP) worden aangezocht. Soms wordt een verdachte voor een diagnose en het bepalen van

die toerekeningsvatbaarheid voor een observatieperiode van zeven weken opgenomen in de

observatiekliniek van het NIFP, het Pieter Baan Centrum (PBC) te Utrecht. Voor de Pro

Justitia rapportage wordt onderzocht of de verdachte lijdt aan psychiatrische ziektebeelden of

persoonlijkheidsstoornissen, die ten tijde van het delict een rol gespeeld zouden kunnen

hebben. Ook wordt het risicoprofiel van de verdachte onderzocht en wordt onderzocht of een

behandeling noodzakelijk is om eventueel gevaarlijk gedrag van betreffende persoon in de

toekomst af te wenden.

De rechter zal op basis van onder andere de Pro Justitia-rapportage het vonnis wijzen. Daarbij

heeft de rechter, naast de gewone gevangenisstraf, de keuze uit twee soorten

terbeschikkingstelling:

11

terbeschikkingstelling met bevel tot dwangverpleging terbeschikkingstelling met voorwaarden.

In het eerste geval zal de veroordeelde worden opgenomen in een tbs-kliniek. In het tweede

geval kan de rechter specifieke, op het individu gerichte voorwaarden stellen. Deze zullen

vrijwel altijd inhouden dat de verdachte zelf medische hulp inschakelt, zich laat opnemen in

een inrichting of bepaalde behandelingen en medicijnen gedoogt.

De tbs met dwangverpleging kan weer worden opgesplitst naar de duur van maatregel:

gemaximeerde tbs gewone tbs

Laatstgenoemde is de bekende tbs die telkens kan worden verlengd. De eerste mag maar één

keer worden verlengd en kan maximaal vier jaar duren. De gemaximeerde tbs kan alleen

worden opgelegd als het indexdelict niet gericht is tegen of gevaar veroorzaakt voor de

onaantastbaarheid van het lichaam van één of meer personen. Het indexdelict is, bij meerdere

delicten, het delict dat centraal staat bij de veroordeling.

Naast een tbs-maatregel kan de rechter ook een behandeling opleggen in het kader van een

bijzondere voorwaarde bij een voorwaardelijk strafdeel.

Jaarlijks worden ongeveer 5000 personen onder supervisie van het NIFP in het kader van een

strafrechtelijk onderzoek Pro Justitia gerapporteerd. In ongeveer 150 gevallen wordt een TBS

geadviseerd. In ongeveer 3000 zaken wordt de rechter geadviseerd naast een strafdeel een

behandeling op te leggen, variërend van een jaar klinische behandeling tot een ambulante

begeleiding door een psychiatische instelling.

[bewerken] Begin van de uitvoering van tbs

Tbs kan samen met gevangenisstraf worden opgelegd. De eerste tbs-periode begint als een

derde deel van de gevangenisstraf is uitgezeten. Tbs'ers die niet meteen kunnen worden

geplaatst in een tbs-kliniek, verblijven als passant in huizen van bewaring.

[bewerken] Verblijf en behandeling

Terbeschikkinggestelden worden in de klinieken behandeld om het recidivegevaar (dat wil

zeggen het risico op herhaling) te verminderen. Het resultaat van de behandeling is sterk

afhankelijk van de houding van de terbeschikkinggestelde ten opzichte van de aangeboden

behandeling. Er is immers geen sprake van dwangbehandeling doch van dwangverpleging.

Daarnaast hangt het resultaat af van de juiste inschatting en diagnose van de kliniek.

Patiënten worden na hun opname psychiatrisch gediagnosticeerd. Op basis van deze diagnose

zal een behandelplan worden opgesteld. Een patiënt wordt indien nodig ingesteld op

medicatie. Er wordt individueel bekeken wat nodig is om een patiënt met zijn ziekte of

stoornis weer te kunnen laten functioneren in de maatschappij. In principe wordt elke patiënt

gevraagd hun delictketen (omstandigheden en factoren die hebben geleid tot het delict) op

papier te zetten en te bespreken. Daarna wordt een delictpreventieplan opgesteld, een plan

12

waarmee de patiënt wordt geleerd verstoringen vroegtijdig te signaleren om zodoende op tijd

hulp in te schakelen.

Binnen tbs-klinieken worden verder ondersteunende therapieën aangeboden, zoals:

dialectische gedragstherapie, psycho-motorische therapie, creatieve therapie, muziektherapie, en meer.

Patiënten kunnen echter niet gedwongen worden deze therapieën te volgen. Sociotherapeuten

begeleiden de patiënten op de verblijfsafdelingen en worden geacht hen te leren adequaat met

hun medemensen om te gaan.

[bewerken] Duur en verlenging

De gewone terbeschikkingstelling heeft geen vooraf bepaalde duur, maar kan iedere keer met

maximaal twee jaar worden verlengd. Dat betekent dat elke tbs-maatregel minimaal eens per

twee jaar wordt geëvalueerd door de rechter. Tijdens deze zogenaamde verlengingszittingen

zal de behandelend psychiater als getuige-deskundige informatie geven over het verloop van

de behandeling. De officier van justitie zal het belang van de maatschappij en de slachtoffers

vertegenwoordigen en de terbeschikkinggestelde kan zich laten vertegenwoordigen door een

advocaat. In sommige gevallen roept deze de hulp in van een onafhankelijk deskundige,

meestal een gerenommeerd psychiater. Dit staat bekend als een contra-expertise.

[bewerken] Langdurig verblijf

De wetgever stelt dat een tbs-behandeling in principe binnen zes jaar afgerond moet zijn. Als binnen deze zes jaar het recidivegevaar onvoldoende is verminderd, wordt de kliniek gekort

op de verpleegprijs en zal de nadruk verschuiven van behandeling naar verblijf. Wanneer

behandeling in twee verschillende klinieken onvoldoende resultaat oplevert (in die zin dat het

recidivegevaar niet of onvoldoende is verminderd en er geen zicht is op verbetering) kan een

terbeschikkinggestelde aangemerkt worden als 'longstay-patiënt'.

De Minister van Justitie neemt hiertoe het besluit na zich door het LAP (Landelijke

Adviescommissie Plaatsing, bestaande uit psychologen en psychiaters) te hebben laten

informeren. Hoewel ook tijdens de longstay de tbs-maatregel minimaal één keer per twee jaar

wordt geëvalueerd, kan dit leiden tot een levenslang verblijf binnen justitiële instellingen of

forensische psychiatrie.

De langstzittende tbs'er in Nederland, Theo H., zit sinds 1960 onafgebroken in een tbs-

kliniek. In 2004 waren er 60 longstay-patiënten in Nederland. In 2007 zullen er waarschijnlijk

200 zijn, zo heeft Minister Donner midden augustus 2007 aangekondigd. De minister kondigt

ook aan een onderscheid te willen maken tussen de longstay-patiënten, wat betreft

beveiliging. Voor een aanzienlijk deel van de longstay-patiënten hoeft de beveiliging niet het

niveau te hebben van een huis van bewaring.

13

[bewerken] Verlof en resocialisatie

Als de behandelend psychiaters denken dat zowel de maatschappij als de patiënt toe zijn aan

een verantwoorde herintroductie in de maatschappij, dan kunnen zij het Ministerie van Justitie

vragen om een verlofmarge toe te staan. In eerste instantie zal deze marge klein zijn, een

eerste verlof kan bijvoorbeeld een rondje wandelen rond de kliniek zijn, door twee mensen

begeleid. Als dit goed gaat kan het verlof langzaam, stap voor stap worden uitgebreid. Elk

verlof en elke stap worden door het behandelend team bekeken. Bij twijfel wordt het verlof

ingetrokken. Elke uitbreiding van de verlofmarge moet goedgekeurd worden door het

ministerie.

In 2003 waren er 49.910 verloven landelijk. In 90 gevallen keerden patiënten niet of te laat

terug in hun instelling. Indien een patiënt meer dan een uur later is dan gepland, wordt dit

aangemerkt als te laat, onder deze 90 zijn dus bijvoorbeeld ook gevallen "vertraging openbaar

vervoer".

[bewerken] Transmuraal verlof

Transmuraal verlof is een overgangsperiode tussen het verblijf in de tbs-kliniek en een

zelfstandig leven of een verblijf in een niet-justitiële instelling, zoals een algemeen

psychiatrisch ziekenhuis of een ribw. In deze periode verblijft de terbeschikkinggestelde

buiten de kliniek, maar valt hij of zij nog wel onder de verantwoordelijkheid van de tbs-

kliniek en dient zich dus aan bepaalde afspraken te houden. De reclassering gaat in deze

periode geleidelijk de nazorg overnemen.

[bewerken] Profiel van Tbs-gestelden

Bekend is dat circa 60 – 70 % van de Tbs-gestelden, voordat zij in de Tbs terecht kwamen,

werden behandeld of begeleid in de algemene GGz, in de verslavingszorg en/of de jeugdzorg.

Deze patiënten ontvingen daar over het algemeen veel zorg en behandeling.[1] Deze patiënten

zijn doorgaans zowel psychiatrisch, maatschappelijk als relationeel ‘zwaar belast’.[2]

Doorgaans duren de contacten die deze patiënten met de afzonderlijke

hulpverleningsinstellingen hebben meerdere jaren, waarbij herhaaldelijk nieuwe diagnoses

worden gesteld. Daarnaast zijn er meestal al contacten met justitie en de reclassering, wordt

een strafblad opgebouwd en worden de patiënten soms reeds opgesloten in de reguliere

gevangenissen.

Philipse onderschrijft de bevindingen van Grubin en Wingate, die stellen dat risicotaxatie-

instrumenten erop wijzen dat vooral impulsieve, drankzuchtige en gewetenloze

gewoontecriminelen gevaarlijk zijn[3].

Het is echter ook vanuit onderzoek nog niet mogelijk een sluitend psychiatrisch en

maatschappelijk profiel op te stellen van de patiënt die het in de algemene GGz niet redt en

als gevolg daarvan misdrijven begaat waarvoor Tbs wordt opgelegd.

Aannemelijk is dat een groot aantal personen is te typeren onder de diagnose antisociale

persoonlijkheidsstoornis (APS) in combinatie met een verslaving. Ook is aannemelijk dat ze

14

naast hun psychiatrische problematiek, ook op maatschappelijk en relationeel gebied beneden

normaal presteren; waardoor het leiden van een normaal zelfstandig leven bemoeilijkt wordt.

Samengevat gaat het om mensen die onvoldoende regie hebben over hun eigen leven, waarbij

het eigen overzicht omtrent de complexiteit van hun problemen ontbreekt. Zelfs als zij in

contact komen met de hulpverlening kunnen zij zich moeilijk aanpassen aan de

verwachtingen van hulpverleningsinstellingen. Dit kan leiden tot het structureel 'overvragen'

ten aanzien van de motivatie voor begeleiding of behandeling. Mede daardoor is het risico

groot dat hulpverleners en behandelaars na enige tijd op deze toekomstige Tbs-gestelden

‘afbranden’.[2]

[bewerken] Instellingen

Er zijn in Nederland twaalf tbs-klinieken, vier rijksinstellingen en acht particuliere klinieken.

Allemaal vallen ze onder de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) van het Ministerie van

Justitie.

De onafhankelijke Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming controleert of de

klinieken zich aan de wet houden en de rechten van terbeschikkinggestelden voldoende

waarborgen. In juni 2005 waren er in totaal 1600 tbs-patiënten onder behandeling, inclusief de

longstayers.

[bewerken] Discussie

Er is discussie over de daadwerkelijke effectiviteit van de toegepaste therapieën.

Veel verdachten vrezen tbs omdat deze telkens verlengd kan worden. De meesten zouden

liever tot een langere gevangenisstraf worden veroordeeld die tenminste zekerheid geeft, dan

tot een tbs die jaren kan voortduren. Tot voor kort was de capaciteit van de klinieken beperkt,

waardoor de veroordeelden in voorlopige hechtenis moesten blijven. Soms duurde deze wel

één of twee jaar. In sommige gevallen is hierdoor aan gedetineerden schadevergoeding

toegekend.

Een aantal incidenten leiden tot discussie over de effectiviteit van de tbs-maatregel en het

proefverlof:

In augustus 2004 keerde een patiënt niet terug van zijn verlof. Hij ontvoerde en misbruikte een 13-jarig meisje uit Eibergen. Hij werd na vier dagen in Duitsland gearresteerd.

De tbs-er Michel Stokx was vanwege het verkrachten van kinderen tot tbs veroordeeld. In 1992, enkele jaren nadat hij zijn tbs-behandeling had afgerond, werd hij veroordeeld voor de moord op drie kinderen.

In 1996, stak een tbs'er, wiens behandeling volgens de kliniek voorspoedig verliep, tijdens proefverlof een garagehouder dood.

Een voormalige tbs'er vermoordde een vrouw in 1994 en een andere vrouw in 1997. In 1997 ontsnapten twee tbs'ers via een ventilatiekanaal uit de zwaar beveiligde Van

Mesdagkliniek. In 1999 stak een tbs'er willekeurig de Groninger Tjirk van Wijk dood.

15

Eveneens in 1999, kwam de Van Mesdagkliniek in het nieuws vanwege een onderzoek door Rijksrecherche en Inspectie voor de Gezondheidszorg. Vijf vrouwelijke personeelsleden hadden seksuele relaties met tbs'ers onderhouden.

In diezelfde periode verkrachtte een tbs'er tijdens verlof zijn begeleidster. Tussen 2000 en 2004 werden in Twente verscheidene dieren zwaar mishandeld door een ex-

tbs'er, die ook de moord op een zwerver bekende, die hij pleegde in 2003. In 2002 werd een voormalig tbs'er veroordeeld voor een drievoudige moord. In juni 2005 onttrok een tbs'er op verlof zich aan het toezicht van zijn begeleiders. Hij werd

na ruim een week aangetroffen in de tuin van een vermoorde bejaarde man en is inmiddels veroordeeld voor deze moord. Aan deze laatste situatie wordt sindsdien gerefereerd als de affaire Wilhelm Schippers. Deze zaak leidde tot hernieuwde discussie over de veiligheid van het systeem van proefverloven.

Het Expertisecentrum Forensische Psychiatrie onderzocht ontsnappingen van tbs'ers en

recidive tijdens het verlof in de periode 2000-2005. Van de 50.000 verlofbewegingen die per

jaar plaatsvinden vonden er gemiddeld 6,9 onttrekkingen per maand plaats. Bij gemiddeld

vier personen per jaar vond daadwerkelijk recidive plaats.

[bewerken] Minister Donner

Deze incidenten riepen veel maatschappelijke onrust op. Minister Donner kreeg,in de periode

dat hij Minister van Justitie was, tweemaal forse kritiek te verduren. Hij pareerde de kritiek

door te zeggen dat hij de wet correct uitvoert. Volgens hem heeft de politiek gekozen voor een

systeem waarin mensen na behandeling een tweede kans kunnen krijgen in de samenleving.

Zo'n systeem kan niet bestaan zonder risico's. Als de samenleving een ander systeem wil, is

het aan de politiek dit te veranderen, aldus Donner. De minister heeft wel na beide incidenten

de voorwaarden, regels en controle van de verloven verscherpt. Ook zegt hij toe de capaciteit

van de longstayafdelingen te vergroten.

[bewerken] Rechters

Een ander onderdeel van de actuele discussie over tbs, is de rol van de rechters ten aanzien

van de verlenging van de tbs-maatregel. Zij kunnen meegaan met het advies van de

deskundigen (conform) of zij kunnen het advies naast zich neerleggen (contrair). En dat

laatste is zeker geen uitzondering. Men vraagt zich af of een rechter wel voldoende deskundig

is om een dergelijk oordeel te vellen. Aan de andere kant, schuiven klinieken hun

beoordelingsfouten vaak af op 'de beslissing van de rechter'. Uit onderzoek van het

Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatie Centrum van het Ministerie van Justitie is

inmiddels gebleken dat het gevaar op herhaling van het indexdelict of vergelijkbaar groter is

na contraire beëindigingen. Een alternatief zou kunnen zijn dat de verlenging wordt

beoordeeld door een onafhankelijk comité van deskundigen, zoals gebruikelijk in enkele

landen met een soortgelijk systeem.

[bewerken] Professor Van Marle

Volgens tbs-deskundige prof. dr. Hjalmar van Marle (oud-directeur van zowel de Van

Mesdagkliniek als het Pieter Baan Centrum) is 60% van de huidige populatie in de tbs-

klinieken onbehandelbaar. Zij zouden volgens hem moeten worden geplaatst op goedkopere

longstay-voorzieningen, om zo plaats te maken voor mensen die wel behandelbaar zijn.

16

Volgens Van Marle is de behandelbaarheid van patiënten vrij vroeg in de behandeling in te

schatten.

[bewerken] Parlementair onderzoek

Naar aanleiding van de 'affaire Schippers' heeft de Tweede Kamer besloten tot een

parlementair onderzoek. In februari en maart 2006 vonden openbare hoorzittingen plaats in

het kader van dit onderzoek. De commissie heeft de resultaten 16 mei 2006 bekend gemaakt.

De commissie stelt dat het systeem op zich deugt, maar dat er verbeteringen in kunnen

worden aangebracht. De belangrijkste aanbevelingen zijn:

Patiënten moeten na einde tbs langer worden gevolgd, tot 9 jaar. Dwangmedicatie moet in sommige gevallen makkelijker worden. Risico's voor verlof moeten beter worden ingeschat. De machtigingen voor verlof moeten niet worden geregeld door het ministerie, maar door

deskundigen. In sommige gevallen moet levenslang tbs kunnen worden opgelegd.

3:

Startvragen aan Meester Sneep:

1. Hoevaak heeft u in de praktijk te maken gehad met tbs opleggingen (of andere dan geld/cel

of taakstraffen)

2. Wat vind u van het tbs-beleid in Nederland?

3. Wie vind u dat er invloed hebben op het tbs-beleid in Nederland? (advocaten, uitspraken van

verschillende rechters, jurisprudentie, media, gedragingen van tbs’ers zelf of iets anders.)

4. Vorig jaar had u een zaak waarin een jongen verdacht van een gewapende overval moest

voorkomen en het OM een celstraf eiste en hulp, ging dit om TBS? Zo nee, waar dan wel om?

5. In deze zaak probeerde u ervoor te zorgen dat uw cliënt zo snel mogelijk zou worden

geholpen en behandeld en als positief bijkomstig effect zou hij dan minder lang vast kunnen

zitten (stel de celstraf is 6 mnd en hij wordt na 2 mnd geholpen waarom zou hij dan als hij

beter is nog 4 mnd moeten zitten.)

In Nederland gebeurt het vaak dat een verdachte wordt veroordeeld voor een celstraf en tbs

en dan wordt de tbs pas op 1/3e van de straf aangevangen. De kritiek hierop is: waarom pas

zolaat beginnen met behandelen?

En het antwoordt: als iemand uitbehandeld is kun je hem moeilijk zijn straf nog laten

uitzitten, want dan komt hij eerder in verval.

Vreemd: Een “normale” veroordeelde zonder psychische problemen krijgt toch ook een

celstraf en dan wordt er toch ook niet gevreesd voor een terugval of psychische gevolgen???

Waarom dan bij een tbs er die uitbehandeld is en dus klaar voor de maatschappij (en

daardoor gelijk aan iedere andere burger in Nederland) wel?

Waarom zou je een tbs’er niet eerst “beter” maken en daarna zijn straf laten uitzitten?

(Misschien met aftrek van zijn tijd in tbs.)

17

Wat is Uw mening hierover?

6. Wat vind u van het zogeheten longstay? (Vind u dat je een patiënt of veroordeelde de rest

van zijn leven vast kunt houden omdat hij niet “beter” wordt en daardoor een risico voor de

maatschappij blijft vormen ook al staat op het delict dat hij of zij heeft gepleegd geen

levenslang? Of zijn er gevallen dat u denkt dat de doodstraf ook in Nederland moet worden

ingevoerd omdat dat humaner is voor de veroordeelde die toch geen uitzicht heeft op

verbetering en misschien zelf ook wel niet verder wil leven?)

7. Denkt u dat het tbs-beleid zoals het nu is nog lang stand zal houden?

8. Wat zou u een betere oplossing vinden of welke verbeteringen zou u aan het systeem willen

toevoegen?

9. Wat zijn de zaken (landelijk, dus niet alleen die van u) die u op het gebied van tbs (en andere

psychische maatregelen) het beste bij blijven staan en waarom?

10. Bij vraag 3 bent u ingegaan op de invloed op de tbs, denkt u dat de media een ander beleid

ten aanzien van TBS zouden moeten vormen?

11. En tot slot, zijn er nog vragen die u hierboven heeft gemist en waar u graag antwoordt op zou

willen geven?

4: Interview met Jan Sneep.

Jan Sneep is advocaat bij Houben advocaten in Breda. Hij heeft zich vooral toegespitst op het

strafrecht. Tbs valt onder het strafrecht. Meester Sneep heeft korte tijd geleden nog een cursus

bijgewoond waarbij tbs veel ter sprake is gekomen. Zodoende kan hij op een aantal vragen een

passend antwoord geven.

Wat vind u van het tbs-beleid in Nederland?

“Er lijkt een willekeur te ontstaan, door de huidige media aandacht lijken de rechters huiverig een tbs

maatregel op te leggen. Ik denk dat het middel tbs weer als ‘ultimum remedium’ gezien moet gaan

worden. (*Als laatste redmiddel, dus minder toepassen.) Andere, misschien wel betere, alternatieven

moeten eerst bekeken en gewogen worden voordat tbs als maatregel wordt opgelegd. Door alle

media aandacht is er een verkeerd beeld ontstaan van de tbs. Tbs is teveel een hot-item geworden.”

Heeft U zelf al met tbs opleggingen te maken gehad?

“Nee, een tbs oplegging heb ik nog niet meegemaakt. Er lopen op dit moment wel twee zaken waarin

een dergelijke maatregel tot de mogelijkheden behoort, maar hier is nog geen uitspraak in gedaan.”

Vorig jaar had u een zaak waarin een jongen verdacht werd van een gewapende overval, hij kreeg

wel een verpleging opgelegd maar geen tbs, kunt u daar kort op ingaan?

“De jongen in kwestie diende wel geholpen te worden. Middels een voorwaardelijke straf is hij

verplicht mee te werken aan een behandeling bij ‘De Ponder’. Dit betreft echter geen gesloten

instelling, en daarin zit het verschil met tbs. Indien mijn cliënt zich wenst te onttrekken, of de

instelling kan hem niet verder behandelen, dan zal hij weer op straat staan.”

“Opvallend toeval is dat juist voorgenoemde behandeling verkeerd is gelopen. Vrij onlangs is mijn

cliënt gestopt met de behandeling. De instelling kon hem niet meer behandelen. Op 16 februari 2010

18

zal de tenuitvoerlegging van de voorwaardelijke straf van 6 maanden ingaan. Naar verwachting zal

daar eveneens een behandeling aan gekoppeld gaan worden. Er wordt op dit moment nog

onderzocht welke behandeling dit gaat zijn.”

In Nederland gebeurt het vaker dat een verdachte wordt veroordeeld voor een celstraf en tbs en

dan wordt de tbs pas op 1/3e van de straf aangevangen. De kritiek hierop is: waarom pas zolaat

beginnen met behandelen? En het antwoordt: als iemand uitbehandeld is kun je hem moeilijk zijn

straf nog laten uitzitten, want dan komt hij eerder in verval.

VREEMD: Een ‘normale’ veroordeelde zonder psychische problemen krijgt toch ook een celstraf en

dan wordt er toch ook niet gevreesd voor een terugval of voor psychische gevolgen? Waarom dan

bij een tbs er die uitbehandeld is en dus klaar voor de maatschappij (en daardoor gelijk aan iedere

andere burger in Nederland) wel? Waarom zou je een tbs’er niet eerst ‘beter’ maken en daarna zijn

straf laten uitzitten?

Wat is Uw mening hierover?

“Voor beide varianten valt iets te zeggen. Mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar het eerst

behandelen van een patiënt en deze daarna pas zijn straf laten uitzitten. Naar gelang de duur van de

behandeling kan dan de straf worden aangepast.”

Denkt U dat de media een ander beleid zou moeten voeren?

“Nee, de media verslaan enkel wat de massa wil zien of horen. De media beperken in haar uitingen is

geen optie. De massa dient echter wel een juist beeld te krijgen voorgeschoteld. Bestuderen en

nuanceren door de media zou daarom zeer wenselijk zijn. Niet iedere journalist die een stukje schrijft

of een rechtbankverhaal is even goed geïnformeerd en op de hoogte.”