Verslag van de expertmeeting Schilderijlijsten in Nederland Donderdag 22 april 2010 Mauritshuis Den Haag Arjen Kok (ICN) en Edwin Buijsen (Mauritshuis) en Eric Domela Nieuwenhuis (ICN) openden de bijeenkomst en heetten de ca. 40 aanwezigen van harte welkom. De sprekers waren in volgorde van opkomst: Ariane van Suchtelen (restaurator Mauritshuis) lichtte de totstandkoming van de tentoonstelling Kamers vol kunst toe, die van 25 maart tot en met 27 juni 2010 te zien is in het Mauritshuis. Ze maakte het gezelschap attent op de relatie fantasie/werkelijkheid en noemde het fenomeen van de gordijnen voor schilderijen die op diverse schilderijen te zien zijn. Echter: schilderijlijsten met resten van gordijnen zijn niet overgeleverd. Reinier Baarsen (senior conservator meubelen Rijksmuseum) pleitte voor een serieuze bestudering van 18de-eeuwse lijsten en gaf een schreeuw om een promovendus die zich zal storten op het kunsthistorische onderzoek naar lijsten. Lijstenmakers hoorden vroeger bij het meubelgilde. Soms werden lijsten ook gemaakt door beeldhouwers. Juist de positie op het snijvlak van deze gildes kunnen ons veel vertellen over het beroep lijstenmaker. Als bron vestigde hij vooral de aandacht op familiecollecties en of hofjes die veel verschillende lijsten te zien geven. Ten slotte gaf hij aan dat oorspronkelijke lijsten om gedateerde schilderijen onze kennis van de geschiedenis van het toepassen van ornamenten kan vergroten. Hans Janssen (hoofdconservator Haags Gemeentemuseum) lichtte als Mondriaanspecialist de lijstenkwesties rondom de 20ste-eeuwse lijsten toe. Volgens de modernistische traditie zou Mondriaan zonder lijst getoond moeten worden. Zo liet F.L. Wright op een Mondriaantentoonstelling in het Guggenheim Museum New York alle lijsten verwijderen. Hij liet met beeldmateriaal zien dat de jonge Mondriaan eenvoudige lijsten om zijn schilderijen liet maken die hij zodanig bronskleurig schilderde dat als de lijst verwijderd werd er nog verfresten op het doek zichtbaar waren. Hij pleitte voor zorgvuldig onderzoek aan Mondriaans schilderijen opdat reconstructies kunnen worden gemaakt van de oorspronkelijke lijsten. Evelien de Visser (stagiair bij Haags Gemeentemuseum) deed onderzoek naar lijsten om het werk van B.J. Blommers (1845-1914). Zij deed uit de doeken hoe uit de brieven van Blommers aan de lijstenmaker Sala hoe hij over schilderijlijsten dacht en wat zijn bedoeling ermee was. Haar onderzoek kan een voorbeeld zijn hoe andere schilders (bijvoorbeeld sterk marktgericht) denken over schilderijlijsten. Huub Baija (lijstenrestaurator Rijksmuseum) gaf een overzicht van de ca. 700 lege lijsten (van het totaal van ca. 4000 lijsten) in het Rijksmuseum. Hij gaf na dit korte expos het woord aan twee stagiaires van het Rijksmuseum. Merel van Erp en Maarten van t Klooster (stagiaires Rijksmuseum) vertelden over hun registratieproject in Adlib van de lege lijsten in het Rijksmuseum. De lijsten worden: 1. beschreven en gedateerd 2. gefotografeerd 3. gerelateerd aan schilderijen

Het doel is een registratie van de stijlgeschiedenis te vormen. Zo heeft De brieflezende vrouw van Vermeer 4 lijsten gekend. Zij pleitten voor een nationale thesaurus dan wel trefwoordenlijst van schilderijlijsten. Na een korte pauze leidde Arjen Kok de discussie aan de hand van de enqute van Riny Brocatus-van Leeuwen (Reinwardtacademie) die onder 60 musea onderzoek deed naar lege lijsten. 35 musea stuurden de enqute terug waardoor verslag kon worden gedaan over een collectie van 3256 lijsten. Van dat aantal hebben het Rijksmuseum en het ICN er ca. 1500 in bezit. De genodigden waren het er over eens dat er een inventarisatie moet komen van lege lijsten in Nederland en dat zij ten behoeve van uitruilen aan elkaar goed beschreven dienen te zijn. Het project van de stagiaires van het Rijksmuseum kan daarvoor als voorbeeld dienen. Eric Domela kondigt aan een publicatie over schilderijlijsten aan en vraagt aan de aanwezigen of zij bereid zijn om als auteur aan deze publicatie mee te werken. De volgende bijeenkomst is op vrijdag 29 oktober 2010 in de vestiging van het ICN te Rijswijk.

FK 20 mei 2010