Verslag bijeenkomst conceptvisie feedbackloop - curriculum · 2020. 9. 25. · bindende afspraken...
18
Verslag bijeenkomst conceptvisie feedbackloop Aanwezigen: Curriculum.nu Time is Now Foundation Leergebieden: Mens & Natuur Burgerschap Mens & Maatschappij Rekenen & Wiskunde Amsterdam, April 2018
Transcript of Verslag bijeenkomst conceptvisie feedbackloop - curriculum · 2020. 9. 25. · bindende afspraken...
Verslag bijeenkomst conceptvisie feedbackloop
Aanwezigen: Curriculum.nu
Time is Now Foundation
Leergebieden: Mens & Natuur
Burgerschap Mens & Maatschappij Rekenen & Wiskunde
Amsterdam, April 2018
1
Inhoud Aanwezigen ....................................................................................................................................... 2
Inleiding ............................................................................................................................................. 3
Input Time is Now Foundation op de conceptvisies van de ontwikkelteams van Curriculum.nu
............................................................................................................................................................ 4
Duurzaamheidseducatie als transitie aanjager voor een verantwoordelijke samenleving .... 4
Wat is duurzaamheidseducatie? .................................................................................................... 5
Kerndoelen van Duurzaamheidseducatie ..................................................................................... 6
Feedback van de Time is Now Foundation kerngroep en Prof.Dr.ir. Arjen Wals op de
conceptvisies ..................................................................................................................................... 8
1. Het leren vanuit de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen moet centraal komen
te staan .......................................................................................................................................... 8
2. „De maatschappij naar binnen halen…“ .......................................................................... 8
3. Samenhangende leergebieden ......................................................................................... 9
4. Opdracht van het onderwijs voor de toekomst van de leerling .................................... 9
5. Urgente doelstelling essentieel ....................................................................................... 10
Schets van een inhoudelijk raamwerk voor duurzaamheid in het kerncurriculum .................... 11
Achtergrond informatie Time is Now Foundation ....................................................................... 12
Bronvermelding .............................................................................................................................. 16
2
Aanwezigen Time is Now Foundation directie:
o Marte Visser (Algemeen directeur)
o Lena Johanning (Adjunct-directeur)
Time is Now Foundation kerngroep:
o Guiseppe van der Helm (Directeur Cooperatie Leren voor Morgen)
o Jelte Bosma (Partner Darel)
o Lammert van Raan (Kamerlid Partij voor de Dieren)
o Guy Sommerdijk (Hogeschool docent biologie bij de lerarenopleiding bij
Fontys Hogescholen)
o Tom Daman (Leerling van het Dalton Gymnasium Den Haag)
Time is Now Foundation raad van advies:
o Arjen Wals (Hoogleraar Transformatief Leren voor Sociaal-ecologische
Duurzaamheid/Unesco Chair Wageningen Universiteit & Gothenburg
Universiteit)
Curriculum.nu ontwikkelteam leden:
o Ange Taminiau (Mens en Natuur, inhoudelijk adviseur)
o Annick de Zitter (Mens en Natuur)
o Marc Mantz (Mens en Natuur)
o Janneke Metselaars (Mens en Maatschappij)
o Maarten Muller (Rekenen en Wiskunde, via Skype)
o Peter Lukas ( Accounthouder ontwikkelteam Mens en Maatschappij)
o Rob de Vries (Burgerschap)
3
Inleiding ‘The greatest threat to the planet is the belief that someone else will save it’ – Robert Swan Obe
De aantasting van het milieu en de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen als gevolg van
een immer groeiende economie, vernietigen niet alleen de natuur maar brengen ook de
toekomst van de mensheid in gevaar. De hulpbronnen van onze planeet zijn eindig, dat is
een voldongen feit1.
Ondanks deze kennis en het stevig aandringen door het merendeel van de
wetenschappelijke gemeenschap op een energietransitie en een paradigma verschuiving
binnen onze samenleving, blijven grootschalige en doelgerichte maatregelen vooralsnog
achterwegen. Dit gedrag zet de mensheid op een zelfdestructieve koers;
• Er zijn momenteel 4 Nederlanders nodig om de ecologische voetafdruk van 1
Nederlander te faciliteren2.
1 http://www.natuurcollege.nl/inspiratie/59-grenzen-aan-de-groei 2 www.overshootday.org/content/uploads/2015/07/Netherlands
4
• Op 2 augustus3 2017, hebben we mondiaal meer natuurlijke hulpbronnen gebruikt
dan onze planeet binnen een jaar kan genereren of kan herstellen. Deze zogeheten
‘Earth Overshoot day’ komt ieder jaar vroeger.
• Men kan nu officieel constateren dat we in een tijdperk zijn beland van een door de
mensheid gecreëerde massa extinctie 4.
• Klimaatverandering is een fenomeen met verwoestende mondiale en lokale
gevolgen. Het aantal klimaatvluchtelingen zal hierdoor de komende decennia
groeien van tientallen miljoenen naar honderden miljoenen. Volgens de Nederlandse
organisatie Stand Up For Your Rights (SUFYR) die op uitnodiging van de Verenigde
Naties in 2009 een rapport over klimaatvluchtelingen en hun rechten opstelde, zijn
bindende afspraken over klimaatverandering inmiddels een kwestie van bescherming
van mensenrechten.
• Tussen 1980 en 2011 troffen klimaatverandering gerelateerde overstromingen meer
dan 5,5 miljoen mensen wereldwijd en veroorzaakten zij directe economische
verliezen van meer dan 90 miljard euro.5
• Een schaarste aan hulpbronnen, zoals water, zal bepalend zijn voor de toekomst6.
Men verwacht dat per 2025 ruim 66% van de wereldbevolking in gebieden leeft waar
zoet water niet of nauwelijks beschikbaar zal zijn7.
Bovenstaande opsommingen zijn slechts een greep uit de overdaad aan signalen die er
op wijzen dat we te maken hebben met een mondiale crisis van ongekend formaat.
Ondanks het vele (grotendeels wetenschappelijke ) bewijs dat klimaatverandering onze
maatschappij zal veranderen, blijft er een gebrek aan gevoelde urgentie in onze
samenleving en bij het merendeel van onze politieke leiders. Transitie denken om deze
milieu en klimaat crisis een halt toe te roepen is essentieel. De tijd is aangebroken waarin
de economie mens en planeet moet dienen en niet andersom.
Input Time is Now Foundation op de conceptvisies van de ontwikkelteams van Curriculum.nu
Duurzaamheidseducatie als transitie aanjager voor een
verantwoordelijke samenleving ‘Education is the most powerful weapon which you can use to change the world’
– Nelson Mandela
3 www.overshootday.org 4 www.biologicaldiversity.org 5 www.ec.europa.eu/clima/change/consequences_en 6 www.unu.edu/news/news/clio-report-released.html 7 Center for Environmental Systems Research University Kassel
5
• Infrastructuur:
Het momentum is daar dat de systemische kant wordt ontwikkelt voor de nodige
transformatie. We bevinden ons op een cruciaal moment in de geschiedenis waarop
we de infrastructuur moeten gaan bouwen voor een duurzame c.q. moderne
maatschappij, zodat de volgende generaties aardbewoners gevrijwaard blijven van
de huidige milieucrises..
• Toekomst bestendig onderwijs:
Het onderwijs heeft de opdracht om de leerling zo goed mogelijk voor te bereiden
op hun toekomst in een snel veranderende samenleving. Daarin zien wij een
belangrijke rol weggelegd voor de ontwikkelteams van Curriculum.nu tijdens de
huidige curriculumherziening; het bouwen van toekomst bestendig onderwijs in
tijden van crisis.
• Paradigmaverschuiving:
Een moreel kompas voor een verantwoordelijke samenleving zal moeten worden
aangeleerd waarin mens, natuur en welvaart hand in hand gaan. Een samenleving
waarin niet alleen het belang van het ‘hier & nu’ centraal staat, maar waarin dat hand
in hand gaat het met het belang van ‘daar & straks’. Dit moreel kompas als leidraad
voor onze samenleving en als een vorm van burgerschap, kan vooralsnog worden
gevangen in het begrip duurzaamheid en zal leiden tot de noodzakelijke
paradigmaverschuiving.
• Transit ie aanjager:
De Time is Now Foundation ziet duurzaamheidseducatie als transitieaanjager voor
een verantwoordelijke samenleving.
Wat is duurzaamheidseducatie?8 “We are drowning in information but starved for knowledge”- John Naisbitt
• Duurzaamheid als nieuwe vorm van burgerschap:
De Time is Now Foundation ziet duurzaamheid als een nieuwe vorm van
burgerschap, een nieuwe houding. De termen “verantwoordelijke/ bewuste/ kritische
wereldburger” worden regelmatig in de conceptvisies genoemd en zien wij als de
essentie van duurzaamheid en als leeropdracht van duurzaamheidseducatie.
• Duurzaamheid als paraplu van het onderwijs:
We zien duurzaamheid door alles heen gewoven. Het is geen onderwerp in de strikte
zin, het is een vorm van burgerschap en kan worden gezien als een paraplu van het
onderwijs. Het staat voor een verantwoordelijke behandeling van het zelf en de
omgeving, het hier & nu en het daar & straks. Dit is een houding en leidraad die de
manier van leren dicteert.
• Verantwoordeli jk onderwijs :
Er zal eerlijk gekeken moeten worden naar wat de veranderende maatschappij het
8 “Ik, wij en de wereld” Whitepaper Natuur, Milieu, Duurzaamheid en Onderwijs 2015; A. Wals, Wageningen Universiteit; Verslag Rondetafelgesprek 30.Nov. 2017, Time is Now Foundation
6
nieuwe curriculum dicteert. Uiteindelijk draait een gezonde, verantwoordelijke
maatschappij op goed onderwijs.
• Langetermijn denken:
De leerling van nu moet worden voorbereid op een snel veranderende maatschappij
en de wereld van morgen. Geïntegreerd duurzaamheidsonderwijs biedt leerlingen
een kader en de tijd om belangrijke kerncompetenties voor de wereld van morgen te
ontwikkelen. Het aanleren van langetermijn denken bij de jeugd acht de Time is Now
Foundation als zeer belangrijk voor het nieuwe curriculum.
Kerndoelen van Duurzaamheidseducatie9 ‘Intelligence is the ability to adapt to change’ - Stephen Hawking
1. Krit isch denken:
• Leerlingen moeten leren omgaan met meerduidigheid, complexiteit en onzekerheid.
• Geef leerlingen de vaardigheden om kritisch een weg te vinden in de aangeboden
informatie. Weten waar je informatie vandaan kunt halen en hoe je het kan verwerken
(digitale geletterdheid).
o Feitenkennis wordt minder belangrijk en veroudert snel. Steeds belangrijker
worden
o Sociaale vaardigheden
o Begrip
o Inzicht
o Verbanden kunnen leggen
2. Leren en eigen maken van kennis en inhouden en het ontdekken en
begri jpen van nieuwe manieren van denken
a. Kringlopen, cradle-to-cradle, evenwicht, grenzen, systemen, afhankelijkheden.
b. Nieuw economisch denken (deeleconomie, betekenismaximalisatie,
duurzame krimp) en transitie-denken (met aandacht voor veerkracht,
reflexiviteit, kantelpunten)
3. Verantwoordeli jk handelen:
• Gezamenlijk zoeken naar een oplossing voor de uitdagingen waar de samenleving
mee te maken krijgt. De Sustainable Development Goals (SDG’s) zijn hiervoor een
goed kader.
• Maken van ethische en morele afwegingen en het kritisch beschouwen van de
waarden die deze afwegingen beïnvloeden
o Het vormen van een moreel kompas: zorg voor jezelf, zorg voor andere, zorg
voor de natuur.
9 “Ik, wij en de wereld” Whitepaper Natuur, Milieu, Duurzaamheid en Onderwijs 2015; A. Wals, Wageningen Universiteit; Verslag Rondetafelgesprek 30.Nov. 2017, Time is Now Foundation
7
o Het moreel kompas betekent het waarborgen van een onderzoekende
houding die zich richt op ‘het juiste’, afhankelijk van eigen context, tijd en
locatie. Het gaat om voortschrijdend inzicht.
• Het is wenselijk dat de scholen zelf betekenis geven aan het begrip duurzaamheid.
Bijvoorbeeld met elkaar nagaan wat duurzame chocolade is of bepalen wat is voor
ons een CO2- neutrale school? Dat moet je met elkaar uitzoeken.
4. Identiteitsvorming: Wat is mijn rol in de wereld?
• Het ontwikkelen van empathie en zorg voor jezelf en anderen, de samenleving en de
aarde.
• Leren vanuit de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen.
5. Handelingsperspectieven ontwikkelen:
• Handelingsperspectieven koppelen aan praktische en tastbare opdrachten, projecten
of activiteiten;
o Samenwerken met gemeenten
o Samenwerken met het bedrijfsleven
o Het organiseren van speciale evenementen
o Het actief betrekken van leerlingen bij het vinden van antwoorden op urgente
vraagstukken m.b.t. duurzaamheid/ klimaat. (zie ook 2)
o De school als duurzaam voorbeeld in de eigen gemeente; . (zie ook 2)
o Een schooltuin voor een gezonde en ecologische kantine.
o Groene energie
o Participatieve leeromgeving
o Ouders en leerlingen betrekken bij governance
o
Bron: A. Wals, Wageningen Universiteit
8
Feedback van de Time is Now Foundation kerngroep en
Prof.Dr.ir. Arjen Wals op de conceptvisies
Posit ieve aspecten veelvuldig aanwezig in de visie documenten
‘What we know is a drop, what we ignore is an ocean’- Isaac Newton
De Time is Now Foundation ziet veel positieve aspecten in de visie documenten die wijzen
op een sterkere verankering van duurzaamheidseducatie in het nieuwe curriculum. Hieronder
willen wij graag e.a. toelichten:
1. Het leren vanuit de natuurlijke nieuwsgierigheid van kinderen moet centraal komen te staan10
à FEEDBACK
Tijdens de Feedback sessie wordt duidelijk: Er heerst een gevoel dat men het
gesprek met de leerling is ‘kwijtgeraakt’. Van belang is weer met meer aandacht het
gesprek met de jongeren aan te gaan; Wat raakt hen?
• Variabil iteit :
Bied meer variabiliteit aan om de leerling de mogelijkheid te bieden uit te vinden
waar hun interesses, talenten en passies liggen.
• Tastbare opdrachten:
Meer vrijheid en keuzes m.b.t. praktische en tastbare opdrachten, projecten of
activiteiten motiveert de leerling.
• Motivatie:
Gemotiveerde leerlingen zullen gepassioneerd werken aan wat zij belangrijk vinden
en projecten opzetten om bijvoorbeeld klimaatverandering tegen te gaan.
o Theoretische & praktische opdrachten
o Samenwerking met bedrijfsleven/organisaties
o Organiseren evenementen etc.
• Zelf onderzoek en prakti jk: Theoretische basis is net zo belangrijk als de praktijk en het zelf onderzoek kunnen doen. Het leggen van een theoretische basis is belangrijk voor enig achtergrondbegrip, het zelf leren hoe je onderzoek moet doen en hoe gedegen onderzoek er uit ziet zijn echter essentiële vaardigheden die kunnen prevaleren boven specifieke kennis. De lesstof dient als ondersteuning voor praktische opdrachten.
2. „De maatschappij naar binnen halen…“11
10 conceptvisies Curriculum.nu 11 conceptvisies Curriculum.nu
9
à FEEDBACK
Het is van belang dat scholen de leerlingen voorbereiden op hun toekomstige rol als
verantwoordelijke burger in de samenleving:
• Toekomstbestendig onderwijs:
Het is te adviseren om educatie aan te passen aan de behoefte van de maatschappij.
Wij vinden het van belang dat de vragen en uitdagingen van onze samenleving het
uitgangspunt moeten zijn voor het curriculum en de daarvan afgeleide vakken.
In de curriculum herziening zien wij middels duurzaamheidseducatie een kans om het
ontdekken van nieuwe denkwijzen en bekwaamheden om huidige maatschappelijke
uitdagingen aan te gaan, te introduceren:
o Langetermijn denken
o Kringloop denken
o Nieuw economisch denken
o Transitie-denken
• Het opstarten van projecten rondom een duurzame samenleving:
Deze projecten kunnen de leerling boeien, motiveren en inspireren om een
participatieve, actieve en verantwoordelijke burger te worden.
3. Samenhangende leergebieden12
à FEEDBACK
Zeer positief vinden wij het zoeken naar vakoverstijgende processen en
bekwaamheden, die aansluiten bij maatschappelijke processen.
4. Opdracht van het onderwijs voor de toekomst van de leerling13
à FEEDBACK
Het onderwijs heeft de opdracht om de student zo goed mogelijk voor te bereiden
op hun toekomstige rol in de samenleving14. Dit is in tijden van een snel
veranderende maatschappij essentieel;
o Permanente technische ontwikkelingen en daardoor onzekere banen
o Onveilige toekomst in tijden van millieu crisis
o Klimaatverandering en daaraan gerelateerde conflicten
12 conceptvisies Curriculum.nu 13 conceptvisies Curriculum.nu
10
5. Urgente doelstelling essentieel
De snel veranderende wereld maakt een meer urgentere doelstelling belangrijker
dan ooit tevoren en vraagt om op elkaar gebaseerde en met elkaar verbonden
leergebieden. Interdisciplinaire en maatschappelijke problemen kunnen zo in hun
context worden geplaatst, begrepen waardoor verbanden kunnen worden gelegd.
a. Bijvoorbeeld: De vraag of een product zoals chocolade duurzaam is, omvat
meerdere leergebieden:
o Burgerschap
o Mens en Maatschappij - wat is eerlijk, wat is sociaal?
o Rekenen en Wiskunde - wat is economisch, wat zijn de kosten?
o Geschiedenis - het begrijpen van economische en sociale aspecten
en die vervolgens in de juiste context kunnen plaatsen.
o Geografie - waar komt het product vandaan, wat beïnvloedt de lokale
economie?
o Mens en Natuur - hoe wordt cacao verbouwd, wat is biologische
landbouw? Biodiversiteitsverlies door monocultuur etc.
6. De UN Sustainable Development Goals (SDG’s) De Time is Now Foundation ziet de SDG’s als een uitstekend raamwerk voor
duurzaamheids educatie.
Notitie: Tijdens de dialoog met de OT-leden, werd verteld dat de SDG’s deels zullen worden
verwerkt in de ‘opdrachten’ waar het om inhoudelijk gedetailleerde vraagstukken gaat. De
eerstvolgende feedbackloop sessie zal gaan over deze grote opdrachten.
11
Schets van een inhoudelijk raamwerk voor duurzaamheid in het
kerncurriculum De kerngroep van de Time is Now Foundation heeft een schets gemaakt van een inhoudelijk raamwerk voor duurzaamheid in het kerncurriculum aan de hand van de Sustainable Development Goals (SDG’s). De SDG’s geven in onze ogen een goed onderbouwd, breed gedragen, herkenbaar en stabiel inhoudelijk raamwerk voor duurzaamheids educatie:
12
Achtergrond informatie Time is Now Foundation
The Time is Now voor een versnelde implementatie van
duurzaamheidseducatie in het Nederlands voortgezet onderwijs
De Time is Now Foundation zet zich in voor een samenleving waarin duurzaamheid een
innerlijke houding en een vorm van burgerschap wordt. Deze paradigmaverschuiving is voor
de samenleving van essentieel belang. Onze stichting ziet duurzaamheidseducatie als het
fundament van een duurzame samenleving en streeft dan ook een versnelde implementatie
van duurzaamheidseducatie na. De leerling moet een verantwoordelijke co-createur worden
van de toekomst van onze planeet - ons thuis.
Er is momentum
De Time is Now Foundation ziet in de Curriculum herziening momentum om
duurzaamheidseducatie versneld te implementeren.
Change agent
De Time is Now Foundation is een onafhankelijke purposeful organisatie dit is ontstaan
vanuit een burgerinitiatief. Een beweging van burger tot burger kan de samenleving
inspireren om zelf een impactful change agent te worden.
Wij hebben de passie, ons netwerk heeft de slagkracht en onze gehele organisatie heeft de
capaciteit om verandering teweeg te brengen.
Wij bewaken, faciliteren en accelereren het proces van een versnelde implementatie van
duurzaamheidseducatie in het Nederlands voortgezet onderwijs middels een permanente
stakeholderdialoog.
Lobby
Wij geloven in de slagkracht van ons brede netwerk als basis om niet alleen de stakeholders
maar ook de samenleving in beweging te brengen. De Time is Now Foundation brengt
mensen samen, legt ongewone verbindingen, inspireert en mobiliseert. Op deze manier
creëren wij een zo breed mogelijk draagvlak bij de stakeholders en binnen de maatschappij
voor de urgentie van duurzaamheidseducatie.
Kerngroep
De kerngroep van de Time is Now Foundation omvat vertegenwoordigers uit de politiek,
industrie, media en het onderwijs. De kerngroep maakt deel uit van de feedbackloop sessies
die worden georganiseerd door het Ministerie van OCW tijdens de geplande curriculum
herziening De kerngroep presenteert een verslag, samengesteld aan hand van de feedback
loop sessies, aan het Ministerie van OCW. Deze verslagen geven suggesties met betrekking
13
tot de meest recente ontwikkeling op het gebied van duurzaamheidseducatie en noemen
belemmeringen en oplossingen voor een versnelde implementatie.
Overzicht van de positionering van de Time is Now Foundation en de aan haar gerelateerde kerngroep
Mensen achter de Time is Now Foundation
Directie Marte Visser
F o u n d e r & A l g e m e e n d i r e c t e u r
Fotograaf/filmmaker en change agent Marte heeft ervaring met het oprichten en beheren van meerdere charitatieve stichtingen. Dankzij haar werk als professioneel fotograaf en filmmaker heeft zij beschikking tot een breed en sterk netwerk. Met haar passie en sterke leiderschapskwaliteiten laat zij doelbewust onze missie realiteit worden. Lena Johanning A d j u n c t - d i r e c t e u r
Duurzaamheids change agent Lena heeft een masterdiploma in duurzaamheidsgeografie. In combinatie met haar communicatieve, creatieve, en diplomatieke vaardigheden, navigeert zij de stichting op de juiste route naar duurzaamheidseducatie.
14
Raad van bestuur Carin Prins V o o r z i t t e r Organisational Consultant & oprichter bij Prins & Partners Anoeska van Leeuwen S e c r e t a r i s Hoofd marketing en communicatie bij BPD Gebiedsontwikkeling Don Gerritsen P e n n i n g m e e s t e r Head of Benelux, PRI
Raad van advies Henk Ovink Nederlands watergezant - Ministeries van Infrastructuur & Waterstaat, Buitenlandse Zaken & Ontwikkelingssamenwerking en Economische Zaken & Klimaat Jan Vos Partijlid PvdA, Klimaat en schone energie, natuurbeschermer Bernice Notenboom Klimaatjournaliste, filmmaker, pool-expeditieleider. Marcel Elsenaar Onderwijs adviseur en partner bij Kadans Robin Brouwer Maatschappij Filosoof voor systeemverandering Prof.Dr.ir.Arjen Wals Hoogleraar Educatie en leren voor duurzaamheid (Universiteit Wageningen & Gothenburg University)
Kerngroepleden Lammert van Raan Tweedekamer lid (PvdD) Jelte Bosma Partner bij Darel Guiseppe van der Helm Directeur Cooperatie Leren voor Morgen
15
Guy Sommerdijk Hogeschool docent biologie en docent lerarenopleiding (Fontys Hogescholen) Tom Daman Leerling Dalton Gymnasium Den Haag
‘The conservation of natural resources is the fundamental problem. Unless we solve that problem it will avail us little to solve all else.’
– President Theodore Roosevelt (1902)
16
Bronvermelding
Conceptvisies Curriculum.nu:
CONCEPTVISIE OP HET LEERGEBIED MENS & MAATSCHAPPIJ, Curriculum.nu 2018
CONCEPTVISIE OP HET LEERGEBIED BURGERSCHAP, Curriuclum.nu 2018
CONCEPTVISIE OP HET LEERGEBIED MENS & NATUUR, Curriculum.nu 2018
CONCEPTVISIE OP HET LEERGEBIED Rekenen & Wiskunde , Curriculum.nu 2018
Publicaties van A. Wals, Wageningen Universiteit:
Transformative, transgressive social learning: rethinking higher education pedagogy in times of systemic global dysfunction Lotz-Sisitka, Heila ; Wals, A.E.J. ; Kronlid, David ; McGarry, Dylan (2015) Current Opinion in Environmental Sustainability 16 . - p. 73 - 80. (Re-)designing higher education curricula in times of systemic dysfunction Tassone, Valentina C. ; O’Mahony, Catherine ; McKenna, Emma ; Eppink, Hansje J. ; Wals, Arjen E.J. (2017) Higher education . - p. 1 - 16. Learning for sustainability in times of accelerating change Arjen E. J. Wals and Peter Blaze Corcoran, 2012 Social learning towards a sustainable world Arjen E. J. Wals, Wageningen Academic Publishers, 2007 Center for Environmental Systems Research University Kassel:
Water competition between cities and agriculture driven by climate change and urban growth. Flörke, Martina; Schneider, Christof; McDonald, Robert I (2018): In: Nature Sustainability 1, 51–58 doi:10.1038/s41893-017-0006-8 Ik, wij en de wereld Whitepaper Natuur, Milieu, Duurzaamheid en Onderwijs, 2015 Internetbronnen: http://www.natuurcollege.nl/inspiratie/59-grenzen-aan-de-groei
www.overshootday.org/content/uploads/2015/07/Netherlands
Verslag Rondetafelgesprek 30.Nov. 2017, Time is Now Foundation
www.overshootday.org
www.biologicaldiversity.org
www.ec.europa.eu/clima/change/consequences_en
17
www.unu.edu/news/news/clio-report-released.html
