VolZin | 2 maart 2012

Durf, leer,experimenteer67 adviezen voor een vitale geloofsgemeenschap

Je wilt als reeds bestaande kerk je geloofsgemeenschap nieuw leven inblazen – welke vragen moet je je dan stellen? Joep de Hart, auteur van onder andere ‘Maak het nieuw!’, gooit enige knuppels in het hoenderhok. Wees herkenbaar, dynamisch en eigentijds.

door joep de hart foto hollandse hoogte

Eerst een belangrijke aanname. Ik ga er hier vanuit dat een kerk open wil staan voor de samenleving en haar boodschap breed aan de man/vrouw wil brengen. Vanzelfsprekend is dit niet. Elders worden andere prioriteiten gelegd, luidt het parool bijvoor-beeld: bewaar het pand u toevertrouwd. In de traditie van de Nederlandse vrijzinnigheid is dit pand eerder een onderpand, jou toevertrouwd om dienstbaar te zijn aan anderen. Tussen bijvoorbeeld het godsdien-stige ondernemerschap, the American way van de evangelicals, of veel vertakkingen van de holistische spiritualiteit en de ambities van veel gereformeerde gemeenten, gaapt een wijde kloof. Mijn adviezen zijn bovendien algemeen gehouden, terwijl er grote (lo-kale en denominationele) verschillen tussen kerkge-meenschappen bestaan.

niet uniekNog een waarschuwing: wat volgt, is gebaseerd op godsdienstsociologische overwegingen, het zijn geen uitspraken over theologische inhouden; ik ben mij er zeer goed van bewust dat een kerk niet hetzelfde is als een vakbond of een natuurbeschermingsorganisatie. Maar dat betekent niet dat alles waar een geloofsge-meenschap mee heeft te maken per definitie uniek is en onvergelijkbaar met wat zich voordoet buiten het kerkelijke leven – en daar valt het een en ander van op te steken.Ik concentreer mij hier op slechts zes aspecten: iden-titeit, doelen, bereikbaarheid, presentatie, organisatie vorm en omgeving. Die passeren achtereenvolgens de revue, maar een van de geheimen van een vitale geloofsgemeenschap is dat zij deze inventief weet te

taizé-gebedsdag in ahoy, rotterdam: 30.000 bezoekers.

12

combineren. Daar gaan we dan.Eerste aspect: de identiteitsvraag. Leef vanuit je tra-ditie maar dommel niet weg bij de sleur van routines, durf je kerkvisie kritisch te evalueren. Waar wil je kerk zijn en voor wie, waar ligt je zwaartepunt, waar lopen je grenzen? Zorg voor een heldere en overtuigende visie; bewaak je identiteit en herkenbaarheid, durf onderscheidend te zijn. Om met Michel de Montaigne (1533-1592) te spreken: geen wind waait gunstig voor wie geen haven heeft. En documenteer de reis: hanteer meetbare doelen. Waarborg en onderhoud je publieke profiel. Blijf positief! Cultuurkritiek is iets anders dan fatalisme, staan voor wie je wilt zijn niet hetzelfde als hardhorige gelijkhebberigheid, gedeelde inspiratie komt niet neer op preken voor eigen paro-chie. Zorg intern voor draagvlak, sondeer steeds weer je identiteitsdefinitie.Vervolgens de doelvraag: voor wie wil je er eigen-lijk zijn, wat zijn je doelgroepen en hoe wil je die bereiken? Wil en kun je toegang vinden tot andere leefstijlen, andere sociale netwerken? Ben je bereid de incrowd open te breken en hoe dan ook ruimte te scheppen voor nieuwkomers, incidentele deelne-mers, tijdelijke gasten, passanten misschien? Ben je ook bereikbaar voor spiritueel geïnteresseerden die huiverig zijn voor inkapseling? Bied zowel de huismus als de zwaluw een thuis (psalm 84). Zoek je trouwe achterban op en maak die mede verantwoordelijk, maar beperk je blikveld niet tot je doorsnee leden, vaste bezoekers, leden van je eigen generatie. Durf te experimenteren, leer van succesnummers (bij-voorbeeld virtuele kerk), experimenteer met vormen, prikkel alle zintuigen.

opinie

400845.indd 2 27-2-2012 11:09:53

Wees ook bereikbaar voor spiritueel geïnte-resseer-den die huiverig zijn voor inkapse-ling – bied zowel de huismus als de zwaluw een thuis

Combineer samenbindend met overbruggend sociaal kapitaal, eenheid met verscheidenheid, accepteer dat unanimiteit veelal niet haalbaar, maar ook niet altijd noodzakelijk is. Benut pluriformiteit als bron van vitaliteit. Ga niet automatisch uit van monoculturen en schep in je presentatie ruimte voor meer indivi-duele trajecten en diversiteit. Bied niet alleen totaal-pakketten aan (slikken of stikken), maar werk ook met modules (in het onderwijs al sinds langere tijd gebruikelijk). Denk dynamisch! Houd rekening met levensfases en leefstijlen. Schep mogelijkheden tot circuleren (via korte contacten/contracten). Ontwik-kel netwerken waarin mensen kunnen doorstromen (al naargelang hun levensfase en veranderende be-langstelling), verlies het contact niet gedurende fases waarin ze een stapje terug willen doen.

ZuurstofDit alles heeft gevolgen voor je organisatie. Bestrijd overleefde structuren die plichtmatig in stand wor-den gehouden, maar geen zuurstof meer leveren. Structuren zijn middel en geen doel, maak ze con-textafhankelijk, geef ze vorm vanuit de inspiratie van de geloofsgemeenschap. De tijd van toogdagen en marcheren in het gelid is voorbij, die van informele groepen dient zich aan. Besef dat informele netwer-ken aan de basis van je organisatie een cruciale rol spelen bij het bereiken van je doelen. Schep adaptieve management structuren, die open staan voor veran-dering. Probeer stimulerende leiders te vinden, die authentiek en geloofwaardig zijn, die weten hoe zij hun visie over moeten dragen, mensen motiveren en het team sterker maken, die netwerken weten op te

bouwen. Werk projectmatig, maak je doelen concreet, zorg dat ze breed gedragen worden in je organisatie, omdat ze als inspirerend worden ervaren en omdat de leden een rol voor zichzelf zien weggelegd. Ac-cepteer dat hun betrokkenheid vaak ad hoc, spontaan tot stand komt, vanuit persoonlijke interesses, die kunnen veranderen en waaraan ook actieve leden vaak wel graag een termijn stellen. Redeneer niet alleen vanuit de behoeften van de organisatie, maar ook vanuit wat speelt in de leefwereld van de deelne-mers die je wilt mobiliseren, en dat betekent: ken je mensen! Honoreer hun zorgen, wensen en idealen. Benut het spirituele kapitaal dat onder hen aanwezig is, stem opgaven op gaven af. Spreid de verantwoordelijkheid. En dan is er nog de omgevingsvraag (wat en wie past erbij?). Wees alert, vermijd polderblindheid. Heb oog voor de fysieke, demografische, sociale en culturele omgeving – lokaal en bovenlokaal. Met wie kan worden samengewerkt: personen, groepen, organisaties, voorzieningen, instanties? Ontwikkel een sociologische blik (voor maatschappelijke actie en reactie, lokale verschillen, groepsculturen etc.). Sluit aan bij lokale issues en locale groepen. Stel je op de hoogte van maatschappelijke ontwikkelingen en wat die voor jou kunnen betekenen. Wat bete-kent het bijvoorbeeld dat steeds meer Nederlanders kerkelijke dogma’s herformuleren of loslaten en zich tegelijkertijd uitdrukkelijk als een ‘spiritueel’, ja zelfs gelovig mens zien? Dat het aantal kerkgangers slinkt, terwijl tegelijkertijd spirituele onderwerpen op tal van terreinen een belangrijke rol spelen (in het onderwijs, bij managementcursussen, in de zorgsector, bij het boekenaanbod enzovoort)? Dat zich temidden van alle individualisering op tal van plaatsen en momen-ten een massale hunkering naar verbondenheid en gedeelde identiteit manifesteert?

Nieuwe technologieënBezin je op je boodschap, maar vraag je ook af waar je competenties liggen en waar het aan ontbreekt. Investeer in maatschappelijke vaardigheden, (bij)scholing en goed onderzoek. We gaan niet meer met de postkoets op reis en het nieuws komt niet tot ons per stadsomroeper. In het tijdperk van twitter en facebook wordt anders gecommuniceerd dan via ge-sprekken op het kerkplein of de wist u dat?-rubriek in het wijkblad. Sta open voor een snelle invoering van nieuwe technologieën, aangewend voor jouw visie. W8 iig ntl, suc6!;-) ■

Joep de Hart is godsdienstsocioloog bij het Sociaal en

Cultureel Planbureau en bijzonder hoogleraar aan de

Protestantse Theologische Universiteit.

2 maart 2012 | VolZin 13

400845.indd 3 27-2-2012 11:09:59