Verkennend onderzoek kansen opschaling korte voedselketens … · 2018. 11. 27. · Ketenverkorting...

Verkennend onderzoek

kansen opschaling korte

voedselketens Rotterdam

Arjan Monteny, Groeisaam

Jan Willem v.d. Schans, LEI-Wageningen UR

Rapportage - oktober 2015

2 Verkennend onderzoek

Inhoudsopgave

1. Inleiding1.1 Aanleiding en achtergrond

1.2 Waarom korte voedselketens?

1.3 Afbakening en aanpak onderzoek

2. Analyse initiatieven en aanbod uit de regio2.1 Belangstelling en samenwerking

2.2 aanbod producten

2.3 Positionering en marktsegment

3 Analyse aanwezige afzetkanalen in Rotterdam3.1 Nieuwe totaalconcepten, met combinatie van winkel en horeca

3.2 Boerenmarkten

3.3 (Biologische) speciaalzaken

3.4 Internet en maaltijdboxen

3.5 Supermarkten

3.6 Horeca

4. Behoeften consumenten en afnemers uit afzetkanalen4.1 Consument

4.2 Afnemers in diverse afzetkanalen

5. Logistieke barrière

6. Kansen voor doorbraken6.1 Opschaling enkele korte ketens

6.2 Alternatieve ‘Boeren’ afzetkanalen, boerenwinkels

7. Conclusies en mogelijke vervolgstappen7.1 Conclusies

7.2 Aanbevelingen en mogelijke vervolgstappen

Bijlage 1

Bijlage 2

Bijlage 3

Bijlage 4

Bijlage 5

33

4

6

77

8

9

1010

12

12

13

13

14

1515

16

17

1819

19

2121

21

25

26

27

28

30

3Kansen opschaling korte voedselketens Rotterdam

regionaal in) en Hotspot Hutspot (koopt veel regionaal en/

of biologisch in). Tevens kennen we in Rotterdam al enige

jaren groenteabonnementen (van boerderij Landzicht), een

webwinkel van Biologisch Goed (met regionaal aanbod

aangevuld met landelijk en internationaal) en Vers 24/7

(met regionaal aanbod gericht op horeca en grootverbruik).

Recent zijn er nieuwe samenwerkingsverbanden

ontstaan vanuit regionale producenten en zijn er binnen

de stad nieuwe, aansprekende afzetkanalen ontstaan,

zoals Marqt, Stadsmarkt, de Markthal Rotterdam en de

Fenix Food Factory. Voor de RFC aanleiding om door te

pakken met het project ‘Verkennend onderzoek naar de

kansen opschaling korte voedselketens rond Rotterdam’.

Uit vooronderzoek voor dit project is gebleken dat veel

agrarische ondernemers nog zoeken naar manieren

om hun afzet in de stad te vergroten en naar wegen om

als ondernemers en als verschillende regio’s rondom

Rotterdam samen te werken om de sterk gedifferentieerde

stedelijke consument een compleet en gevarieerd aanbod

te kunnen bieden. De RFC wil een faciliterende rol spelen

bij de vorming van nieuwe samenwerkingsverbanden van

producenten en/met stedelijke afnemers. De RFC heeft

een externe verkenning laten uitvoeren waarbij met de

diverse partijen is onderzocht hoe kansrijk de beoogde

opschaling van de afzet is en hoe deze het beste kan

worden vormgegeven. Het verkennend onderzoek ‘Kansen

opschaling Korte Voedselketens Rotterdam’ is uitgevoerd

in de periode december 2014 tot september 2015, door

Arjan Monteny (Groeisaam) en Jan Willem van der Schans

(LEI- Wageningen UR). Opdrachtgever is de gemeente

Rotterdam, samen met de regionale Food Council

Rotterdam (RFC); zie hiervoor:

1.1 Aanleiding en achtergrond

In de omgeving van Rotterdam en in de stad zelf wordt

een breed scala aan hoogwaardig voedsel geproduceerd.

De meeste boeren en tuinders zetten hun producten

af via gespecialiseerde groothandels en coöperaties,

met slechts een anoniem contact met de uiteindelijke

consument. Steeds meer boeren en tuinders zoeken

wegen voor rechtstreekse afzet, in direct contact met de

consument. Daarnaast groeit bij consumenten in steden

als Rotterdam de behoefte aan eerlijk voedsel en aan

inzicht waar dit voedsel vandaan komt en hoe het is

geproduceerd. Binnen deze relatief nieuwe ontwikkelingen

weten vraag en aanbod elkaar echter nog niet goed

te vinden. De in de afgelopen decennia uit elkaar

gegroeide werelden van consumenten en producenten

komen moeilijk bij elkaar. In en om de stad zijn er tal van

initiatieven om deze twee werelden te verbinden. De

Regionale Food Council (RFC) Rotterdam probeert deze

initiatieven te stimuleren. De ambitie van de RFC is om

de totale keten van de regionale voedselproducenten tot

de afzet aan de consument of stedelijke verwerkende

bedrijven uit te breiden en te versterken.

Er bestaat in Rotterdam al enige ervaring met korte

keteninitiatieven (onderzoek in opdracht van provincie

Zuid-Holland, Groen Magazine): Restaurant Van de Boer

(inmiddels failliet; kocht zoveel mogelijk regionaal in),

Rotterdamse Oogst (organiseert markten voor regionale

producenten en tussenschakels met een regionaal

aanbod), Groene Passage (betrekt gedurende het

seizoen zoveel mogelijk van regionale boer en tuinder),

restaurant De Eendracht/Dertien (koopt veel direct en/of

Inleiding


http://www.rotterdam.nl/foodcouncil. Het project is

medegefinancierd door de provincie Zuid-Holland en Fondsen LTO Noord. De provincie Zuid-Holland en LTO

Noord zijn intensief betrokken geweest bij de uitwerking

doordat vertegenwoordigers hebben deelgenomen aan de

begeleidingsgroep.

Het verkennend onderzoek geeft antwoord op de volgende

vragen:

1. Is een breed pakket van regionale voedselproducten

voor de stedelijke vraag in Rotterdam mogelijk?

2. Op welke wijze hebben ondernemers en samenwer-

kingsverbanden de weg naar de stad gevonden? Waar

loopt men daarbij tegenaan?

3. Is (verdere) samenwerking tussen de verschillende

regio’s en ondernemers mogelijk?

4. Hoe zou het aanbod zich verder kunnen organiseren

om tot snelle, duurzame en efficiënte opschaling te komen? En hoe zit dat voor de vraag van consumenten

en afzetkanalen?

5. Welke afzetkanalen in Rotterdam bieden de meeste

potentie voor opschaling?

Het onderzoek bouwt voort op eerdere handelsmissies en

verkenningen die vanuit de RFC hebben plaatsgevonden.

In 2013 zijn 3 handelsmissies georganiseerd naar Midden-

Delfland, de Krimpenerwaard en de Hoeksche Waard. Tenslotte was er begin 2014 een vierde handelsmissie

naar IJsselmonde. Verder is er een duidelijke link met het

economisch beleid van de gemeente Rotterdam. Food is

een van de sectoren die prioriteit krijgt van de gemeente.

De opbouw van dit rapport is als volgt:

1. Inleiding

2. Analyse initiatieven en aanbod vanuit de regio’s.

3. Analyse aanwezig afzetkanalen in Rotterdam.

4. Behoeften consumenten en afnemers vanuit diverse

afzetkanalen.

5. Logistieke barrière.

6. Kansen voor doorbraken.

7. Conclusies en mogelijke vervolgstappen.

1.2 Waarom korte voedselketens?

Het verkennend onderzoek richt zich op de mogelijkheden

voor opschaling van korte voedselketens in de regio

Rotterdam. Er is geen strikte definitie gehanteerd van wat wel en niet tot een korte voedselketen wordt gerekend.

Voor het begrip korte voedselketens zijn in het onderzoek

de volgende uitgangspunten gehanteerd:

• Niet anonieme ketens van regionale voedselproductie.

De consument weet van welke boer of tuinder het

product afkomstig is en kent de betreffende boer of

tuinder. Er is sprake van direct contact, dan wel is

desgewenst direct contact mogelijk.

• De fysieke afstand tussen producent en consument is

beperkt tot maximaal 50 kilometer. Dit hoeft overigens

nog geen maatstaf te zijn voor de afstand die een

product daadwerkelijk aflegt. Als gevolg van logistieke optimalisatie wordt er door diverse initiatieven van korte

voedselketens gebruik gemaakt van hergroepering

in een centraal distributiecentrum buiten de regio

(rondom) Rotterdam. Bijvoorbeeld: Willem&Drees

https://willemendrees.nl/dit-zijn-wij.

• Het aantal ketenschakels is beperkt. Tussen producent

en consument zit maximaal 1 andere ketenschakel. Dit

behoudens eventuele dienstverleners en vervoerders

die geen eigenaar worden van het product.

Uiteindelijk gaat het niet om de strikte definitie maar om de achterliggende redenen waarom we ketens zouden

willen verkorten (zie hierna). Als een keten met twee

tussenschakels wel een eerlijke prijs uitbetaalt aan de boer

en de eindconsument eerlijk informeert over de oorsprong

dan is het doel bereikt en doet de definitie er minder toe.

De huidige, reguliere voedselketens zijn in de loop van

eeuwen ontstaan. Vooral in de laatste decennia heeft

hierin een verdere opschaling, segmentering, specialisatie

en efficiëntieslag plaatsgevonden. Dit heeft in Nederland en West-Europa geleid tot een ruim aanbod van kwalitatief

goed en betaalbaar voedsel. Door de schaalgrootte

worden kosten voor onder andere logistiek en distributie

beperkt. Deze ontwikkeling heeft een keerzijde:

• Aanbod en consumptiepatronen zijn geüniformeerd en

minder divers geworden.

• Concentratie van marktmacht in de keten bij enkele

grote inkopers.

• Prijzen voor boeren en tuinders staan continu onder

druk (marges zitten elders in de keten).

• Door schaalvergroting en lage prijzen heeft de

landbouw meer impact op milieu en omgeving.

• De afstand tussen consument en producten en tussen

burger en boer is groter geworden. Consumenten

kennen de bron van hun voedsel niet meer.

Steeds meer consumenten, producenten en nieuwe

afzetkanalen zoeken naar alternatieven voor de

grootschalige, anonieme voedselketen en vormen korte

ketens. Waarom zoekt men dit in korte voedselketens?

Het gesleep met voedsel over de wereld wordt vaak

genoemd als een belangrijke reden om voedselketens

te verkorten. Het aantal kilometers dat voedsel heeft

afgelegd van boer naar bord (de foodmiles) is weliswaar

enorm toegenomen, maar de met voedseltransport

samenhangende CO2 uitstoot is niet altijd de grootste bron

van broeikasgas. CO2 emissie ten gevolge van de teelt zelf

(energie- en kunstmestgebruik) of ten gevolge van oogst,

(lichte) bewerking en verpakking kan ook substantieel zijn.

Een ander argument om ketens korter te maken is

de kwaliteit van het verse product. Hoewel er allerlei

innovaties in koeling en verpakking zijn, blijkt toch dat

direct in een korte keten aangeboden versproducten

vaak een hogere kwaliteit en langere houdbaarheid

hebben. Tevens is aan de orde dat voor langere ketens

vaak variëteiten of recepturen gekozen worden die de houdbaarheid vergroten, terwijl dat niet altijd de smaak

en / of samenstelling ten goede komt. Bijvoorbeeld zacht

fruit wordt te vroeg geoogst, producten die zouden moeten

worden gemaakt van rauwe eieren of rauwe melk worden

toch eerst gepasteuriseerd, etc. Het voordeel van een

korte tot zeer korte keten is dat gekozen kan worden


economie waarin producten worden hergebruikt. Als

materialen die vrijkomen bij productie, verwerking of

consumptie moeten worden hergebruikt in een nieuwe

cyclus, dan gaat dit veel makkelijker als productie,

verwerking en consumptie op korte afstand van elkaar

liggen. Dit scheelt transport en het komt vaak ook de

kwaliteit van het hergebruik ten goede. Bijvoorbeeld

bierbostel, een afvalproduct van de bierbrouwerij, kan

als brijvoer voor melkkoeien dienen. De bierbostel kan

ook gedroogd worden (tot brokken) zodat ze langer

houdbaar is, maar dat kost energie en brijvoer is beter

verteerbaar voor koeien. Ook voor de circulaire economie

geldt dat transparantie over de herkomst van het her

te gebruiken materiaal de aanwendingsmogelijkheden

vergroot. Gemengd afval van onbekende oorsprong

verdwijnt in de verbrandingsoven, organisch afval kan

worden gecomposteerd of, als precies bekend is wat de

samenstelling is, zelfs dienen als diervoeder.

Het verminderen van het aantal (onnodige) tussenschakels

in een voedselketen betekent dat er minder marge

wegvloeit naar partijen die geen waarde toevoegen.

Dit kan betekenen een hogere prijs voor de boer of

tuinder en/of een lagere prijs voor de consument.

Indien de geografische afstand tussen de stad en de voedselproductie, verwerking en distributie kort

is, kan dit ook betekenen dat meer banen worden

gecreëerd in het lokale voedselcluster, juist ook banen die goed toegankelijk zijn voor mensen met een lager

opleidingsniveau en weinig ervaring op de arbeidsmarkt.

Steden hebben immers niet alleen behoefte aan banen

voor hoogopgeleiden, maar ook aan zinvolle werkplekken

voor mensen met een handicap, psychische of sociale

problemen.

Korte ketens maken het mogelijk dat primaire producenten

directe feedback krijgen van eindconsumenten op

hun producten of diensten aanbod en dat ze met deze

feedback direct weer aan de slag kunnen om hun aanbod

te verbeteren. Deze directe terugkoppeling bestaat niet

in lange ketens, die voor marktgerichte innovatie veel

afhankelijker zijn van allerlei tussenschakels waardoor

voor veel kwetsbaardere variëteiten, veel betere afrijping (aardbeien, tomaten, bladgroenten) en/of voor recepturen

zonder of met zeer weinig conserveermiddelen of

-technieken (bavarois, etc.). Dit breidt het scala aan keuze

mogelijkheden uit en maakt het aanbod gezonder.

Ketenverkorting doet ook opgang in meer gangbare

voedselketens als manier om de transparantie te

vergroten. Steeds meer wordt duidelijk dat de risico’s dat

er iets mis is qua productsamenstelling (paardenvlees

terwijl rundvlees wordt aangeduid) of voedselveiligheid

(melamine) vooral optreden in lange ketens met

verschillende schakels, die soms ook belang hebben bij

onduidelijkheid en anonimiteit. Hoewel allerlei systemen

bestaan en worden verfijnd om ook in dergelijke ketens risico’s te beheersen, is er een trend om partijen met

een onduidelijke rol uit de keten te weren. Minder

ketenschakels leidt niet alleen tot meer transparantie,

maar kan ook leiden tot een grotere marge voor de

overgebleven schakels.

Voor steden als Rotterdam zijn korte ketens ook

van belang omdat op deze manier de landbouw als

economische drager van het landschap rond de stad

behouden blijft. De regionale landschappen hebben een

belangrijke functie als uitloopgebied voor de inwoners

van de stad. Waar voorheen de verschillende functies van

het landschap rond de stad eerder gescheiden werden –

landbouw naast natuur en naast recreatie – is er nu een

trend om verschillende functies te stapelen: landbouw die

ook ruimte biedt aan biodiversiteit en ontspanning. Deze

omslag heeft te maken met de financierbaarheid van het landschap – esthetisch groen kost meer in onderhoud dan

productief groen – maar ook met de aantrekkelijkheid van

het landschap voor grote groepen stedelingen. De grote,

aangelegde natuur- en recreatiegebieden zijn minder in

trek dan de akkerbouw en veehouderijgebieden waar

burgers ook terecht kunnen bij de boer voor de directe

inkoop van hun voedsel.

Een andere kans voor kortere voedselketens is de

aansluiting met de circulaire economie; dit is een

Eetbaar Rotterdam


de vertaling van klantwensen in nieuwe producten en

diensten niet zo snel verloopt. In het directe contact met de

producent, wordt de consument in feite mede-producent

(prosumer) wat leidt tot innovaties waar ook andere

voedselketens baat bij kunnen hebben.

Uit een omnibusenquête van de gemeente Rotterdam in

2013 is gebleken dat viervijfde van de Rotterdammers

belang hecht aan biologisch, fairtrade en lokaal

geproduceerd voedsel. De drie eigenschappen ontlopen

elkaar niet zoveel in het belang dat Rotterdammers eraan

hechten. Tweederde van de Rotterdammers vindt lokaal

geproduceerd voedsel belangrijk. Daarbij wordt vooral als

redenen genoemd: milieu, steunen van producenten in de

omgeving en weten waar het voedsel vandaan komt.

1.3 Afbakening en aanpak onderzoek

In dit verkennend onderzoek is voortgebouwd op de

bestaande contacten in de verschillende regio’s rondom

Rotterdam (o.a. vanuit de handelsmissies). In het

onderzoek is specifiek gekeken naar de volgende regio’s rondom Rotterdam:

1. Hoeksche Waard

2. Midden-Delfland3. Goeree-Overflakkee4. IJsselmonde

5. Krimpenerwaard

6. Voorne-Putten

Voor de regio Westland/Oostland is een aanvullende

verkenning uitgevoerd door Jeroen van Lent, student

Hogeschool InHolland. De uitkomsten van deze

aanvullende verkenning zijn meegenomen in dit rapport,

De uitvoering van het verkennend onderzoek heeft

plaatsgevonden in nauwe samenspraak met de

Kaart voedselproductie regio Rotterdam

opdrachtgever en de begeleidingscommissie. De

begeleidingscommissie is gedurende de loop van het

onderzoek vijf maal bijeen gekomen. Voor de samen-

stelling van de begeleidingscommissie: zie bijlage 1.

Bij de uitvoering van het verkennend onderzoek is de

volgende aanpak gevolgd:

1. De resultaten van eerdere verkenningen en handels-

missies zijn bestudeerd. Hieruit zijn concrete aankno-

pingspunten geselecteerd met de meeste potentie

voor opschaling. Tevens zijn hieruit contactpersonen

geselecteerd vanuit de verschillende regio’s, afzetka-

nalen en individuele initiatieven.

2. Er zijn gesprekken gevoerd met voorlopers en centrale

contactpersonen van initiatieven en samenwerkings-

verbanden in de onderscheiden regio’s. Zie bijlage

voor een overzicht van de verschillende contactperso-

nen.

3. Er zijn gesprekken gevoerd met stedelijke afzetkanalen

die producten uit korte voedselketens verkopen en de

potentie hebben voor verdere opschaling. Zie bijlage

voor een overzicht van de verschillende contactperso-

nen.

4. Op 29 april 2015 is er een werkbijeenkomst gehouden

met vertegenwoordigers vanuit de regio’s / samen-

werkingsverbanden van boeren en tuinders, verte-

genwoordigers vanuit afzetkanalen, medewerkers

gemeente Rotterdam en enkele leden van de RFC Rot-

terdam. Zie het verslag met presentaties in de bijlagen.

5. Er zijn verdiepende gesprekken gevoerd met onderne-

mers uit enkele ketens die de potentie hebben om op

korte termijn tot een aanzienlijke opschaling te komen.

In de gesprekken is ingezoomd op het wegnemen van

drempels die de opschaling belemmeren of vertragen.

6. Er is een overzicht gemaakt van verschillende concrete

logistieke oplossingen.

7. Onderhavige rapportage is opgesteld met een over-

zicht van bevindingen en aanbevelingen.


Producenten in de onderzochte regio’s werken op

verschillende manier onderling samen:

1. Samenwerking in de regio met een relatief grote

groep diverse ondernemers, soms ook met niet-

agrarische ondernemers en verwerkers. Voorbeel-

den: coöperaties Groene Hart en Buutegeweun.

Voordeel: met een relatief grote groep / groot volume

meer armslag kunnen organiseren en door het brede

karakter gemakkelijker regionale gemeenten kunnen

binden. Nadeel: door grote diversiteit in producten en

bedrijfsvisies lastig tot een gezamenlijke en slagvaar-

dige aanpak en investeringsbereidheid te komen.

2. Samenwerking in de regio met ondernemers binnen

één sector van de landbouw. Voorbeelden: Hoeksche

Waardse Telers (deze samenwerking richt zich op de

teelt en verkoop van een unieke streekaardappel: de

Hoeksche Rooie; dit is inmiddels een erkend streekpro-

duct) , Zuivelcoöperatie Midden-Delfland i.o en Boer-egoed, een samenwerking van biologische tuinders in

Westland/Oostland.

Voordeel: uniformiteit partners en gezamenlijke pro-

ductontwikkeling.

Nadeel: beperkt productpakket.

3. Samenwerking tussen een beperkt aantal individuele

ondernemers in de regio. Deze is meestal gekoppeld

aan een specifieke sector. Voorbeelden: Hoeksche Chips en Novifarm.

Voordeel: selectie deelnemers op ondernemerskracht

en zelfde visie. Hierdoor snelheid en bereidheid tot

investeren.

Nadeel: minder collectief, waardoor steun gemeenten /

overheid lastiger is.

De initiatieven waarin (agrarische) ondernemers in de

regio samenwerken in korte voedselketens zijn vooral

kleinschalig en bestaat veelal uit losse verbanden, zonder

juridische vorm. Er is inmiddels een aantal meer formele

samenwerkingsverbanden, zoals: coöperatie Buutegeweun

op Goeree-Overflakkee en de Groene Hartcoöperatie. Er kan overigens niet worden vastgesteld dat formele

samenwerkingsverbanden het in termen van omzet beter

doen dan de lossere vormen van samenwerking.

Buutegeweun https://www.facebook.com/

buutegeweunGO is een coöperatie met ongeveer 30

leden en heeft in 2014 de BV Buutegeweun gevormd,

voor de afzet van producten in de Markthal in Rotterdam.

Na een paar maanden is de BV failliet gegaan en zijn

de activiteiten gestaakt. De coöperatie bestaat nog

wel, maar is momenteel niet actief in de afzet van

producten; de coöperatie is zich aan het beraden hoe

verder te gaan. De Groene Hartcoöperatie http://www.

groenehartcooperatie.nl/ heeft 27 leden. Met de afzet

richt deze coöperatie m.n. op de eigen regio, zowel in

bezorging als in samenwerking met winkels, horeca en

catering. Er is een eigen verkoop op markten via de

Groene Hart Marktwagen. Innovatief is de samenwerking

met de regionale supermarktformule Hoogvliet, die

de producten als herkenbaar streekproduct in het

2.1 Belangstelling en samenwerking

Rotterdam heeft de laatste jaren een naam opgebouwd

als het gaat om innovaties in de voedselsector en

in het bijzonder waar het gaat om korte ketens en

stadslandbouw. Mede als gevolg hiervan is er bij

producenten in de regio’s rondom Rotterdam toenemende

interesse voor korte voedselketens in het algemeen en

directe afzet in Rotterdam in het bijzonder. Er worden

diverse initiatieven ontplooid, ook in regio’s waar voorheen

nog niet zoveel initiatief werd ontplooid, zoals Voorne-

Putten. Korte afzetketens zijn inmiddels niet alleen meer

het terrein is van kleinschalige producenten. Ook steeds

meer grotere agrarische productiebedrijven in de relatief

grootschalige akkerbouwsector zijn actief in korte ketens.

Voorbeelden:

http://www.novifarm.nl/, http://www.hoekschechips.nl/

http://www.dehoekschewaardsetelers.nl/hoeksche-

rooie/.

2. Analyse initiatieven en aanbod vanuit de regio’s


schap legt: https://www.hoogvliet.com/groene-hart-

streekproducten. Hoogvliet supermarkt onderscheidt

zich hiermee van andere (grotere) supermarktketens met

vestigingen in de regio en benadrukt de eigen regionale

wortels.

In het onderzoek is vrijwel geen interregionale

samenwerking vastgesteld tussen de initiatieven van

agrarisch ondernemers in de verschillende regio’s. Daar

waar producten van verschillende ondernemers uit

verschillende regio’s in één afzetconcept worden verkocht,

ligt de coördinatie hiervan bij derden; afnemers zoals

Vers 24/7 https://www.vers247.nl/webshop/vers247/ ,

Rechtstreex http://www.rechtstreex.nl/ en Willem&Drees

https://willemendrees.nl/welkom. Kennelijk hebben

agrarische ondernemers zelf nog geen noodzaak gezien

tot interregionale samenwerking. Enige uitzondering

is Biologisch Goed: http://www.biologischgoed.nl/.

Dit is een samenwerking van een aantal biologische

producenten uit verschillende regio’s rondom Rotterdam.

Deze samenwerking is gefaciliteerd door ‘Biologisch

Goed Van Eigen Erf’, een landelijk initiatief gericht op de

promotie van biologische producten en de rechtstreekse

afzet door biologische boeren. Meer dan 100 biologische

boeren voeren het certificaat ‘Biologisch Goed Van Eigen Erf’.

In de meeste onderzochte regio’s is sprake van

samenwerking tussen agrarische ondernemers – veelal

in combinatie met de betreffende afdeling van LTO Noord

– en de betreffende gemeente(n). Alleen op Voorne-

Putten en in de regio Westland/Oostland is er van een

dergelijke samenwerking (nog) geen sprake. Vanuit de

Greenport Westland/Oostland (waarin o.a. de regionale

gemeenten samenwerken) is ‘local for local’ wel één

van de aandachtspunten en is er wel interesse in de

samenwerking in de regio Rotterdam. De gemeenten in

de andere regio’s stimuleren agrarische ondernemers

d.m.v. projectondersteuning, meedenken over

ontwikkelingrichtingen en het verbinden van netwerken.

De gemeenten doen dit vanwege de mogelijkheden

die dit biedt om de regio op de kaart te zetten d.m.v.

regiobranding: het vergroten van de bekendheid van

de regio en het stimuleren van recreatie en toerisme.

Daarnaast vinden de betrokken gemeenten het belangrijk

om de ontwikkeling en innovatie van de regionale

agrarische sector te stimuleren. Door de steun van

gemeenten wordt activiteiten van korte ketens en de

onderlinge samenwerking gestimuleerd. De aanbieders

vanuit de regio’s geven aan het belangrijk te vinden om

hun producten een meerwaarde mee te geven door het

unieke en onderscheidende karakter van de eigen regio te

benadrukken.

Op IJsselmonde is de collectieve aanpak van korte

keteninitiatieven de afgelopen jaren gestagneerd. Dit

wordt vooral geweten aan andere discussies die spelen

binnen de regio en in de verbinding met de stad. Hier

speelt de discussie over de ontwikkeling van de polders in

het Buijtenland van Rhoon. Er zijn wel diverse individuele

initiatieven, maar er is geen collectieve aanpak.

2.2 Aanbod producten

Bij elkaar bieden de diverse regio’s een breed

productenpakket in korte voedselketens. Het aanbod

bestaat vooral uit:

1. Groente en fruit, zowel uit de vollegrond als onder glas

2. Aardappelen

3. Kaas

4. Vlees (m.n. rundvlees)

5. Overige producten: eieren, sappen, wijn

Door gebrek aan concrete omzetcijfers is in dit onderzoek

niet vastgesteld hoe groot het aanbod is van de genoemde

Hoeksche Chips uit de Hoeksche Waard


de keuze voor een afzetkanaal vaak toevallig tot stand

komt, mede door beperkte informatie over de diversiteit

van de markt en van de consument in Rotterdam.

Agrarische ondernemers in de regio’s geven aan zich

over het algemeen het meest aangetrokken te voelen

tot de kleinschalige, bottom up afzetinitiatieven, zoals

Rechtstreex, de Fenix Food Factory http://www.

fenixfoodfactory.nl/ en de Rotterdamse Oogst Markt

http://www.rotterdamseoogst.nl/. Men heeft slechts

in beperkte mate aansluiting bij de grootschaliger

afzetinitiatieven zoals de afzet via de reguliere, grote

supermarktketens en de Markthal Rotterdam. De redenen

hiervoor komen in het volgende hoofdstuk aan de orde.

productcategorieën. Van de eerste 4 categorieën is het aanbod in de regio’s rondom Rotterdam zeer ruim, vooral

van groente, fruit en aardappelen. De productie is meer

dan in Rotterdam en omgeving in totaal geconsumeerd

wordt. Het regionale aanbod van de overige producten

(eieren, sappen e.d.) is beperkt.

Er zijn nog relatief weinig bewerkte / verwerkte producten

beschikbaar. Sinds dit jaar is er ontwikkeling merkbaar

in de teelt en verwerking van granen en andere

akkerbouwproducten (o.a. quinoa, boekweit, spelt). Naar

verwachting zal de belangstelling van consumenten

hiervoor in de komende jaren verder groeien. Dit geldt

ook voor specifieke producten uit de glastuinbouw, zoals exotische groenten, superfoods en kiemgroenten.

2.3 Positionering en marktsegment

De regionale initiatieven vinden het belangrijk om de

regionale herkomst van de producten te benadrukken. De

consument wordt via het product niet alleen verbonden

met de betreffende boer of tuinder, maar ook met de

regio waarin deze gevestigd is. Hierbij wordt getracht de

specifieke kenmerken en kwaliteiten van de betreffende regio bij de consument over te brengen. Voor de regio

Westland/Oostland ligt de nadruk meer op de versheid en

nabijheid van de producten en minder op de specifieke regiokenmerken.

Uit de gesprekken met de initiatieven in de verschillende

regio’s is gebleken dat de ondernemers over het

algemeen geen bewuste keuze maken voor een bepaald

marktsegment of een type consument. Men geeft aan dat

Boerenkaas van Marijke Booij uit Streefkerk, met eigen afzetpunt in Fenix Food Factory


3. Analyse aanwezige afzetkanalen in Rotterdam

Ondernemers uit de regio hebben op verschillende

manieren de weg naar afzetkanalen in Rotterdam

gevonden. De volgende afzetkanalen op basis van korte

voedselketens zijn te onderscheiden:

1. Nieuwe totaalconcepten, met de combinatie van winkel

en horeca

2. Boerenmarkten

3. (Biologische) speciaalzaken

4. Internet en maaltijdboxen

5. Supermarkten

6. Horeca

3.1 Nieuwe totaalconcepten, met de combinatie

van winkel en horeca

In de afgelopen jaren zijn in Rotterdam – evenals in andere

steden – nieuwe afzetkanalen ontstaan waar de verkoop

van producten uit korte voedselketens aan consumenten

gecombineerd wordt met horecafuncties. Consumenten

komen niet alleen om boodschappen te doen, maar ook

om elkaar te ontmoeten en gezellig iets te eten en te

drinken. De bekendste voorbeelden zijn: Markthal, Fenix

Food Factory en Uit je Eigen Stad.

• De Markthal is een vernieuwend afzetkanaal dat qua

grootte en diversiteit van aanbod zijn weerga niet kent

in de Nederlandse markt. Het is nog te vroeg om een

definitief oordeel te geven over de waarde van dit afzetkanaal voor korte ketens. Wel is duidelijk dat de

Markthal Rotterdam niet speciaal geselecteerd heeft op

ondernemers uit de directe omgeving of ketens zonder

of met een enkele tussenschakel. Dit maakt het moeilijk

voor initiatieven die wel aan deze kenmerken voldoen

om zich onderscheidend te positioneren in de Markthal.

Daarnaast is de Markthal niet alleen een plaats om

boodschappen te doen, maar ook om een hapje te eten.

Deze vorm van ‘blurring’ (vervagen van onderscheid

tussen retail en out of home) voegt veel beleving

toe, maar betekent ook dat ook de marktkramen ‘s

avonds langer open moeten blijven als vrijwel geen

boodschappen meer gedaan worden en mensen er

voornamelijk komen om te eten (personeelskosten zijn

relatief hoog). Daarbij komt dat ook aan de horeca niet

de eis gesteld wordt dat hun versinkopen ter plaatse

gedaan worden. Er wordt dus weinig gedaan om het

unieke karakter van korte versketens (zie eerder in de

tekst) een extra steuntje in de rug te geven. Initiatieven

die zich alleen op de verkoop van versproducten

richten en niet op horeca zullen het moeilijk hebben,

tenzij men de Markthal gebruikt als testlocatie voor

een breder uit te rollen initiatief of als vlaggenschip om

een consumentenmerk op te bouwen. De ontwikkeling

en opening van de Markthal in Rotterdam https://

www.markthal.nl/ is door agrarische producenten in

de regio’s met veel belangstelling gevolgd. Door veel

initiatieven is aansluiting bij de Markthal overwogen,

maar is uiteindelijk een andere keuze gemaakt. Een

beperkt aantal food ondernemers heeft wel de keuze

gemaakt voor de Markthal. Natuurlijk! en Vers van


diverse jonge, Rotterdamse foodondernemers samen.

Gezamenlijk bieden zij diverse producten aan: kaas,

vleeswaren, aardappelen, groente en fruit, brood,

bier en cider en koffie. Naast de vaste aanbieders zijn er op zaterdagen wisselende aanbieders en wordt

er elke laatste zaterdag van de maand een markt

georganiseerd. Naast de verkoop van producten

speelt de horeca een belangrijke rol en is de FFF een

ontmoetingsplek geworden. Het voormalige pakhuis,

dat tijdelijk gebruikt wordt door de FFF, heeft een

informele uitstraling die een breed publiek trekt. Er

worden veel evenementen georganiseerd. FFF is niet

altijd consequent in het hanteren van een korte keten

definitie. Zo wordt het graan dat Jordy’s Bakery gebruikt ingekocht op conventionele wijze, dus zonder aandacht

voor Nederlandse oorsprong of directe inkoop vanaf de

producent.

• Uit je Eigen Stad is gevestigd op de Marconistrip in

Rotterdam-West. Anders dan de hiervoor genoemde

initiatieven is Uit je Eigen Stad een plek waar ook

producten worden geteeld, in de eigen moestuin

en kassen; een stadsboerderij. De eigen geteelde

producten worden – samen met andere producten uit

de regio – verkocht in een winkeltje en op de markt die

elk weekend georganiseerd wordt. Ook is Uit je Eigen

Stad deelnemer aan de tweewekelijkse Rotterdamse

Oogstmarkt. Een centrale plek wordt ingenomen door

het restaurant. Hier kunnen bezoekers terecht voor

een drankje, maar ook voor een volledige maaltijd, met

producten uit de regio. Een ander onderscheid van Uit

je Eigen Stad ten opzichte van de hiervoor genoemde

initiatieven is de ligging: aan de rand van de stad.

Hierdoor is het voor consumenten minder gemakkelijk

om er te komen. Anderzijds is Uit je Eigen Stad tot ver

buiten Rotterdam bekend.

de Teler: https://www.markthal.nl/aanbieders/

natuurlijk en https://www.markthal.nl/aanbieders/

vers-van-de-teler. Binnen deze twee initiatieven werkt

een aantal agrarische ondernemers en intermediairen

samen, m.n. vanuit de regio Westland/Oostland. Ook

Bram Ladage heeft een plaats in de Markthal en haalt

zijn aardappelen voor patat uit de buurt (Hoeksche

Waard) in een keten met slechts 1 tussenschakel (een

aardappelgroothandel/schillerij). Daarnaast is verkoopt

KAS Versgeplukt bloemen uit de regio Westland/

Oostland.

• Buutegeweun (Goeree-Overflakkee) is na een aantal maanden met de activiteiten in de Markthal gestopt.

Als gevolg van de sterk tegenvallende verkoop, in

combinatie met de hooggespannen verwachtingen en

de hoge (aanloop)kosten, is de BV Buutegeweun failliet

is gegaan. Uit de gesprekken blijkt dat producenten

vanuit de regio’s zich om verschillende redenen (nog)

geen interesse hebben in deelname in de Markthal:

◦ De kosten: huur van de units en de exploitatiekosten,

m.n. arbeid. Vooral bij producten met een relatief

lage waarde en lage marge (per eenheid en m2

vloeroppervlakte) moeten omzet en omloopsnelheid

heel hoog zijn om winst te kunnen maken.

◦ De openingstijden: de bedrijven in de markthal

moeten 7 dagen per week tot in de avond geopend

zijn.

◦ De look & feel: groot, modern en industrieel en

grootstedelijk.

◦ Koopgedrag: sinds de opening heeft de Markthal

zich vooral ontwikkeld richting horeca / beleven en

proeven en minder op productverkoop.

• De Fenix Food Factory (FFF) is gevestigd op

Katendrecht, in een oude havenloods. Katendrecht is

een zich ontwikkelende wijk, met veel nieuwe, trendy

horeca en retail. De wijk heeft een stimulans gekregen

door de aanleg van een fiets- en voetgangersbrug naar de Wilheminapier, waardoor de hele Kop van

Zuid hier gemakkelijk kan komen. In FFF werken

Fenix Food Factory Uit je eigen stad


3.3 (Biologische) speciaalzaken

In Rotterdam zijn er een paar speciaalzaken die uitsluitend

of voornamelijk biologische producten verkopen: Ekoplaza,

Groene Passage en Marqt. Bij deze afzetkanalen ligt

de nadruk op biologische producten en niet per se op

de regionale herkomst. De winkeliers merken echter

wel een toenemende belangstelling van hun klanten

voor producten uit de eigen regio, van herkenbare

(biologische) boeren en tuinders. De Groene Passage

verkoopt o.a. groente en fruit dat direct van boeren en

tuinders uit de regio afkomstig is. Een deel hiervan wordt

door de winkelier zelf opgehaald bij tuinder Van Marion in

Rockanje. De producten die Ekoplaza Rotterdam verkoopt

worden geleverd via Udea. Hier zitten ook producten bij

(m.n. groente en fruit) die uit de regio afkomstig zijn, maar

deze worden nog slechts beperkt als zodanig herkenbaar

aangeboden. Marqt Rotterdam heeft twee vestigingen

(centrum en Hilligersberg). De versproducten die verkocht

worden komen niet uitsluitend uit de eigen regio, hoewel

de herkomst van producten wel nadrukkelijk wordt

gepositioneerd. Deze herkomst is echter niet alleen uit de

directe omgeving.

3.2 Boerenmarkten

Sinds een aantal jaar is er in Rotterdam een kleine

biologische markt, inmiddels gevestigd op het

Eendrachtsplein. Een wekelijkse markt op dinsdag waar

een beperkt aantal markthandelaren biologische producten

aanbiedt. Deze producten komen niet per se uit de regio

en de verkoop vindt niet plaats door biologische boeren of

tuinders zelf. Er bleek wel behoefte te zijn aan een markt

met regionale producten. Op basis van deze behoefte is de

Rotterdamse Oogstmarkt ontstaan.

De Rotterdamse Oogstmarkt wordt georganiseerd door

stichting Rotterdamse Oogst en wordt elke maand twee

keer op zaterdag gehouden: afwisselend op het Noordplein

en op het Heemraadplein. Op deze markt worden regionale

en seizoensgebonden producten aangeboden door diverse

kleinschalige foodondernemers, maar ook door boeren en

tuinders uit de regio. Op de markt is een terras aanwezig

en wordt muziek gemaakt. Er worden diverse evenementen

georganiseerd, ook speciaal voor kinderen. Ook Uit je

Eigen Stad organiseert elk weekend een eigen markt en in

FFF is er elke laatste zaterdag van de maand een markt;

beiden zijn beschreven onder 3.1.

Uit gesprekken met de initiatiefnemers van de

verschillende boerenmarkten en enkele standhouders blijkt

dat de afzet niet erg hard groeit. In vergelijking: reguliere

markten zijn al jaren aan het krimpen. Veel consumenten

vinden boodschappen doen op een markt teveel tijd

vergen.

Rotterdamse Oogstmarkt op het Heemraadsplein


zich nog niet voorspellen wat de invloed zal zijn die

deze nieuwe internetinitiatieven hebben op de afzet

van o.a. Rechtstreex en Willem&Drees. Wel kwamen

recent berichten in de media dat door de toenemende

concurrentie scherper wordt ingekocht en prijzen voor

boeren en tuinders onder druk staan.

3.5 Supermarkten

Ook in enkele supermarkten in Rotterdam zijn producten

verkrijgbaar uit regionale, korte voedselketens. Hierin

loopt supermarkt Jumbo voorop. In de winkels van Jumbo

worden volgens het ‘shop-in-shop’ principe versproducten

(AGF) aangeboden van Willem&Drees. Ook bij supermarkt

Coöp worden groenten en fruit van Willem&Drees

aangeboden. Bij alle producten wordt aangegeven

van welke boer / tuinder ze afkomstig zijn en wordt

achtergrondinformatie gegeven. In de het Willem&Drees

schap van de Rotterdamse Jumbo’s liggen niet alleen

producten uit de regio’s rondom Rotterdam. Willem&Drees

werkt met een landelijke distributie en kiest in sommige

gevallen voor het aanbieden van producten van boeren

en tuinders uit andere regio’s. Strikt genomen is Willem

& Drees geen korte keten. Ze kopen in bij de boer en

verkopen aan supermarkt of cateraar. Dat maakt minimaal

twee schakels tussen boer / tuinder en consument.

Andere supermarktformules in Rotterdam bieden volgens

de in het onderzoek gehanteerde afbakening voor zover

bekend geen producten aan uit korte voedselketens, of

louter incidenteel. Er worden wel producten aangeboden

die herleidbaar zijn tot een boer / tuinder of ambachtelijke

verwerker, maar deze beleveren landelijk, via de reguliere

distributie van de supermarkt. Met name zelfstandige

supermarktondernemers die werken onder een

franchiseformule (zoals een deel van de Albert Heijn

supermarkten) hebben overigens wel de mogelijkheid om

binnen bepaalde grenzen een eigen assortiment te voeren,

waarbij gedeeltelijk ook regionale inkoop en separate

distributie mogelijk is. In andere steden en regio’s zijn hier

voorbeelden van bekend, zoals Albert Heijn Achterberg in

Steenbergen.

Regionale, kleinere supermarktformules hebben over

het algemeen meer mogelijkheden voor en affiniteit met

3.4 Internet en maaltijdboxen

Enkele decennia geleden ontstonden in de afzet

van biologische producten diverse systemen voor

groenteabonnementen, waarvan die van Odin de

bekendste is. In de regio is Biologisch Goed actief,

een initiatief van een aantal biologische ondernemers.

Kenmerk van zowel de abonnementen van Odin

als Biologische Goed: de consument stelt niet zijn

eigen pakket samen, maar wordt verrast. Naast de

versproducten kunnen consumenten ook diverse andere

producten bestellen.

Met de verdere opkomst van internet hebben zich

diverse nieuwe spelers gemeld. Een Rotterdams initiatief

is Rechtstreex. Bij Rechtstreex kunnen consumenten

producten bestellen en in hun eigen wijk ophalen, bij

zogenaamde wijkchefs. De producten worden betrokken

van diverse boeren, tuinders en verwerkers in de regio’s

rondom Rotterdam, maar ook daarbuiten. Recent

heeft Rechtstreex de informatievoorziening uitgebreid

en ontvangen consumenten meer informatie over de

herkomst van de producten. Ongeveer 30 boeren en

tuinders in de regio leveren aan Rechtstreex. Een ander

initiatief, afkomstig uit de regio Westland/Oostland, is

BoereGoed, dat buurtboxen aanbiedt met afhaalpunten op

o.a. kinderboerderijen. De consument stelt zijn pakket niet

zelf samen.

De afgelopen jaren heeft het landelijk opererende

Willem&Drees zich bezig gehouden met de verkoop van

regionale producten onder eigen merk in de supermarkt.

Recent richt Willem&Drees zich ook op de verkoop van

pakketten via internet. Willem&Drees werkt landelijk, maar

wel zoveel mogelijk met boeren en tuinders in de regio.

In de regio’s rond Rotterdam leveren ca. 10 agrarische

boeren en tuinders aan Willem&Drees.

Naast de relatief kleinschalige afzet van Biologisch

Goed, Rechtstreex en Willem&Drees is er de laatste

maanden sprake van een heuse revolutie in de verkoop

van verspakketten via internet. Er zijn enkele grote

foodondernemers en investeerders op de markt gekomen,

zoals de internationaal opererende Picnic, Marley

Spoon en HelloFresh. HelloFresh is onderdeel van

de grote Duitse investeringsclub Holtzbrinck Ventures

waar internetaanbieders Zalando, Groupon en eDarling

onder vallen. HelloFresh, gestart in de U.K., is naast

Nederland ook actief in Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk,

Australië en de V.S. Verder worden sinds kort landelijk maaltijdboxen aangeboden door Mathijs Maaltijdbox

en Albert Heijn. Ook andere supermarktketens hebben

aangegeven bezig te zijn met plannen voor maaltijdboxen.

Wat deze nieuwe grootschalige initiatieven kenmerkt:

nadruk op vers, keuzemogelijkheden voor de consument,

gebruikmaken van bestaande systemen voor bestellen

en logistiek en veel marketingbudget en –kracht.

Ander kenmerk: er is geen sprake van een korte keten.

Producten komen niet rechtstreeks van boeren en

tuinders in de eigen regio. Veelal wordt overigens de

indruk gewekt dat dit wel het geval is. Deze afzetkanalen

spelen vooral in op de behoefte van consumenten die

op zoek is naar de combinatie vers en gemak. Het laat

Krat van Willem&Drees


producten uit de eigen regio. Binnen Rotterdam hebben

dergelijke formules vooralsnog geen vestigingen. Elders

in de regio is er wel een voorbeeld van een dergelijke

regionale supermarktformule die regionale producten

verkoopt. Supermarkt Hoogvliet – actief in de regio

Gouda / Alphen a/d Rijn – verkoopt zoals eerder vermeld

streekproducten van de Groene Hart Coöperatie.

3.6 Horeca

Naast de eerder genoemde nieuwe afzetkanalen met

een combinatie van productverkoop en horeca (zie

3.1), zijn er in Rotterdam diverse restaurants en andere

horecaondernemers die regionaal producten inkopen.

Bekend is de restaurant Eendracht, later overgegaan

in Dertien. Dit restaurant onderscheidt zich richting

klanten met hun regionale inkoop en bijzondere, verse

gerechten. Rotterdamse horecaondernemer Bram Ladage

– bekend van de patatzaken op diverse plaatsen in de

stad – koopt steeds meer van de aardappels regionaal

in en is hiervoor een samenwerking aangegaan met de

akkerbouwonderneming Novifarm uit de Hoeksche Waard.

Bram Ladage geeft – o.a. in de vestiging in de Markthal –

informatie over de regionale herkomst van de aardappel

en organiseert samen met Novifarm diverse evenementen,

zoals in de stad als open dagen bij de akkerbouwers.

Verder zijn diverse Rotterdamse horecagelegenheden

bij wie een deel van hun inkoop uit regionale producten

bestaat en daarbij gebruikmaken van horecaleveranciers

die regionale producten in het assortiment voeren. Een

van deze leveranciers is Vers 24/7 van DeliXL. DeliXL

is een grote leverancier van horeca en instellingen, met

een uitgebreide en fijnmazige distributie. Speciaal voor de vraag naar regionale producten is Vers 24/7 opgezet.

Daarbij kunnen horecaondernemers producten bestellen bij

boeren en tuinders en ambachtelijke bereiders in de eigen

regio, die daarbij zelf de verkoopprijs van hun product

bepalen. Ook het Rotterdamse initiatief Rechtstreex levert

regionale producten aan horeca en cateraars in Rotterdam.


In 2013 heeft de gemeente Rotterdam een

omnibusenquête gehouden naar de voedselaankoop

van Rotterdammers, het belang van stadslandbouw en

de beleving van groen- en recreatiegebieden in en om

de stad. Ten aanzien van de aankoop van voedsel is

gebleken dat verreweg het merendeel van het voedsel

wordt gekocht in de supermarkt; 98% van de consumenten

koopt minstens 6 keer per jaar voedsel in de supermarkt.

Ongeveer tweederde van de Rotterdammers geeft aan

belang te hechten aan lokaal geproduceerd en duurzaam

voedsel.

Uit de recent gevoerde gesprekken met afnemers blijkt dat

de gemiddelde consument slechts beperkt op de hoogte is

van het aanbod aan regionale producten: welke producten

zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar. Consumenten die

interesse hebben in producten uit korte voedselketens

vinden de kwaliteit van het product en het unieke van

de ondernemer uit de omgeving belangrijker is dan de

herkomst uit een specifieke regio. Met andere woorden: een lekkere kaas van Marijke Booij uit Streefkerk (o.a.

eigen verkoop in de Fenix Food Factory) spreekt meer

aan dan boerenkaas uit de Alblasserwaard. Uit eerder

4.1 Consument

Uit de gesprekken die in het kader van het onderzoek

zijn gevoerd met de verschillende vertegenwoordigers

van afzetkanalen in Rotterdam blijkt dat Rotterdamse

consumenten steeds bewuster worden van wat ze

kopen en consumeren. De huidige Rotterdamse

consument van producten uit korte voedselketens

is vooral de bewuste, autochtone consument. Door

diverse onderzoeksbureaus zijn indelingen gemaakt

van verschillende consumentensegmenten. Eén van de

bekendste is het mentality-model van Motivaction: http://

www.motivaction.nl/mentality. Motivaction heeft aan de

hand van dit model vastgesteld welke typen consumenten

de meeste belangstelling hebben voor regionale

producten: postmaterialisten en kosmopolieten. Ruim 21%

van de Nederlanders behoort tot deze twee groepen; het

is onbekend of dit percentage 1-op-1 vertaald kan worden

naar Rotterdam. Er is echter een groeiende belangstelling

merkbaar vanuit andere groepen consumenten: de meer

traditioneel georiënteerde consumenten – Traditionele Burgerij en de Nieuwe Conservatieven – en de meer

‘hippe’ consument – Opwaarts Mobielen – uit het

mentality-model van Motivaction; beide groepen

vertegenwoordigen elk ruim 12% van de Nederlanders.

Daarnaast geven enkele Rotterdamse afzetkanalen aan

dat er ook een groeiende belangstelling merkbaar is vanuit

allochtone consumenten. Een belangrijke ontwikkeling

4. Behoeften consumenten en afnemers vanuit diverse afzetkanalen

voor korte voedselketens in de regio Rotterdam: het

aandeel inwoners van Rotterdam met een niet-westerse

achtergrond zal van bijna 40% in 2015 in het komende

decennium naar verwachting stijgen tot boven de 50%.


tevreden is met het relatief brede productenpakket dat

vanuit de verschillende regio’s rondom Rotterdam wordt

geproduceerd en aangeboden. Het diverse aanbod wordt

als een sterk punt gezien van de gezamenlijke regio’s

rondom Rotterdam, waar zowel veeteelt, akkerbouw,

fruitteelt als tuinbouw in de vollegrond als onder glas te

vinden is.

Afnemers geven wel aan behoefte te hebben aan

uitbreiding van het productenpakket met meer verwerkte

producten. Het aanbod van verwerkte producten zoals

sappen, jams, vleeswaren, brood en zuivelproducten is

nog beperkt en kleinschalig. Het kleinschalige aanbod dat

er is, is niet bekend bij m.n. de grotere afzetkanalen of het

aanbod is voor hen te kleinschalig. Bij afzetkanalen zoals

de Rotterdamse Oogst Markt en Rechtstreex is al wel een

flinke diversiteit aan verwerkte producten verkrijgbaar. Een voorbeeld van een producent van verwerkt regionaal

producten is het erkende streekproduct van De Smaak:

http://www.desmaak.com/De-Smaak-Van/. De

producten worden afgezet onder het label van het Groene

Hart. De Smaak was oorspronkelijk ook in het Groene

Hart gevestigd, maar inmiddels vindt de productie plaats

in Rotterdam Spaanse Polder. Andere voorbeelden zijn

Hottie Sambal, diverse initiatiefnemers binnen ‘de makers

van Rotterdam’ en Rotterdamse confiture http://www.

debuikvan.nl/rotterdam/kopen/1162-rotterdamsche-

confituur-is-een-lekkere-sociale-jam.

De meeste afnemers geven aan bundeling van het

aanbod en de levering van producten als een belangrijke

voorwaarde te zien voor de verdere opschaling van de

afzet van regionale producten. Afnemers zoals Ekoplaza,

supermarkten en horeca ervaren het als een drempel

om meer regionale producten in het assortiment op te

nemen als dit betekent dat individuele aanbieders elk

afzonderlijk hun producten aanbieden en komen afleveren. Dit vergt te veel van de planning en handling in de winkel

/ het restaurant. Voor opschaling in deze afzetkanalen is

bundeling dus een randvoorwaarde. Een aantal andere

eindafnemers organiseert zelf de logistiek en distributie.

Zij zijn daarmee niet afhankelijk van de bundeling door

aanbieders en spelen juist in op de behoefte van bv.

horeca en supermarkt door de bundeling voor hen

te verzorgen. Dit geldt bijvoorbeeld voor Rechtstreex

(horeca en catering) en Willem&Drees (supermarkt en

catering).

onderzoek in opdracht van de Taskforce Multifunctionele

Landbouw is op rijtje gezet welke thema’s de consument

belangrijk vindt in korte ketens:

1. Het ‘gezicht’ van de boer / boerin;

2. De kwaliteit en versheid van het product;

3. Het vertellen van een uniek verhaal over product of

herkomst;

4. De prijs van het product;

5. De herkomst uit een specifieke regio, in de nabijheid van de consument;

6. Is het product biologisch / duurzaam geproduceerd;

7. De plaats waar het product verkrijgbaar is;

8. Verkrijgbaarheid van een totaal pakket (niet stad en

land af voor je boodschappen);

9. Het gemak waarmee de producten bereid kunnen

worden.

Het eerste thema – het gezicht van de boer / boerin – wordt

door alle consumenten die regionale producten kopen van

groot belang gevonden. Met name de trouwe en overtuigde

consumenten ‘van het eerste uur’ hechten hier sterk

aan. De brede groep consumenten – de minder bewuste

consument – blijkt pas over te gaan tot daadwerkelijke

aankoop als aandacht wordt besteed aan: plaats,

verkrijgbaarheid en bereidingsgemak. Deze consumenten

willen de producten vooral kunnen kopen in de reguliere

afzetkanalen. Op deze consumenten richten zich ook de

nieuwe grootschalige initiatieven met maaltijdboxen.

Consumenten veranderen hun aankoopgedrag als

gevolg van maatschappelijke veranderingen, technische

mogelijkheden en uitbreiding van winkeltijden (online

24/7). Afnemers verwachten in de komende jaren ook

voor voedselproducten een sterke ontwikkeling van

online verkoop. Zeker voor de ‘noodzakelijke’ wekelijkse

boodschappen zullen consumenten steeds meer gebruik

gaan maken van online bestellen en laten bezorgen; thuis

of op vaste afleverpunten in de buurt. Naar verwachting zal online bestellen en bezorgen ook sterk toenemen voor

producten uit korte ketens. Wellicht zal dit binnen enkele

jaren zelfs de dominante afzetvorm worden.

4.2 Afnemers in diverse afzetkanalen

Door de hiervoor geschetste groeiende belangstelling

voor regionale producten van consumenten zijn ook

afnemers uit de verschillende afzetkanalen

(die producten verkopen aan de eindafnemer

– de consument) haast vanzelfsprekend erg

geïnteresseerd in deze ontwikkeling. Voor de

in het onderzoek betrokken afzetkanalen is het

aanbieden van regionale producten een manier

om in te spelen op wensen van consumenten

en om zich te onderscheiden van concurrenten.

Nieuwe afnemers in diverse afzetkanalen zijn

tot de markt toegetreden juist om zich op de

verkoop van regionale producten te kunnen

richten.

Uit de gesprekken met de afnemers (zie

het overzicht in bijlage 2) blijkt dat men Boerderijautomaat eieren De Baar in Den Bommel


structurele logistieke samenwerking. Een structurele

samenwerking vindt bijv. al plaats door de boeren en

tuinders van Biologisch Goed.

3. Inschakeling van (logistieke) dienstverleners. Dit ge-

beurt bijv. door producenten en afnemers die gebruik-

maken van de diensten van Vers 24/7, een leverancier

van horeca en (zorg)instellingen. Vers 24/7 kan gezien

worden als een (logistieke) dienstverlener en niet als

groothandel omdat Vers 24/7 geen eigenaar wordt van

het product, maar bemiddelt tussen vraag en aanbod.

Er zijn nog geen voorbeelden bekend van producenten

die gebruikmaken van de diensten van gespecialiseer-

de vervoerders, zoals Leen Menken http://www.leen-

menken.com/diensten/diensten. De specialisatie van

logistieke dienstverleners en het kunnen combineren

van aan- en afvoerlogistiek, kan ook potentie hebben

voor een efficiënte logistieke oplossing binnen korte voedselketens.

4. Logistiek en distributie verzorgd door de afnemer of

een gespecialiseerde groothandel. Er zijn voorbeel-

den waarbij deze logistiek en distributie regionaal

plaatsvindt en ook waarbij deze verzorgd wordt door

landelijke opererende partijen. Rechtstreex verzorgt

als afnemer de logistiek en distributie binnen de regio

Rotterdam. Willem&Drees (voor o.a. Jumbo) en Udea

(voor o.a. Ekoplaza) hebben ervoor gekozen om te

werken via een centraal distributiecentrum; deze lig-

gen beide buiten de regio Rotterdam. Willem&Drees

en Udea collecteren producten bij producenten in de

regio, hergroeperen deze met andere producten in

het centrale distributiecentrum (respectievelijk Cothen

en Veghel) en vervoeren de deze vervolgens naar de

vestigingen van respectievelijk Jumbo en Ekoplaza in

o.a. Rotterdam.

Welke van deze logistieke oplossingen is het meest

efficiënt en draagt het meeste bij aan een snelle opschaling van de afzet van regionale voedselproducten?

Oplossing 1 is in alle opzichten het minst efficiënt. Afhankelijk van het te vervoeren volume kan oplossing 2

– bij volle wagens en meerdere leveringen gedurende de

week – efficiënt zijn. Meest efficiënt zijn de oplossingen 3 en 4. De keuze daartussen wordt bepaald door de vraag

of de betreffende afnemer of groothandel bereid is om

de logistiek op zich te nemen. Overigens: of logistiek en

distributie via een centraal distributiecentrum passend is

hangt af welke opvatting men heeft over korte ketens en

in welke mate belang wordt gehecht aan de beperking van

voedselkilometers. Door de combinatie van verschillende

stromen is deze oplossing efficiënt, maar heeft als nadeel dat er via het landelijke DC relatief veel voedselkilometers

gemaakt worden.

Door zowel boeren en tuinders en hun

samenwerkingsverbanden in de regio’s als door de

afnemers in de diverse afzetkanalen worden logistiek en

distributie als grootste knelpunt gezien voor een snelle

opschaling van korte voedselketens. Dit m.n. vanwege de

relatief kleine schaal die de afzet van regionale producten

op dit moment nog heeft. Hierdoor vinden logistiek en

distributie weinig efficiënt plaats: er wordt veelal gereden met slechts gedeeltelijk gevulde bestel- en vrachtwagen

die per afleverpunt relatief beperkte hoeveelheden product afleveren. Hierdoor is de (kost)prijs van de producten relatief hoog. Zowel producenten als afnemers geven aan

dat in de fase op weg naar verdere afzetgroei een verdere

efficiëntieslag moet plaatsvinden in logistiek en distributie.

Momenteel kennen veel regionale ketens volgens eigen

zeggen nog een semioptimale logistiek. Dit is geen

bewuste keuze, maar komt voort uit het prille stadium

van de initiatieven, de geringe volumes en onvoldoende

inzicht in alternatieven. Daarnaast blijkt men ook moeite

te hebben om de regie over de keten en het eigen product

uit handen te geven. Men wil graag zelf bepalen op

welke tijden wordt vervoerd en zelf controle houden over

het product. Uit diverse eerdere studies naar de afzet

van regionale producten is gebleken dat gezamenlijke

logistieke oplossingen een belangrijke voorwaarde zijn om

tot opschaling te komen.

Er worden binnen korte ketens in Rotterdam en

omliggende regio’s momenteel diverse logistieke

oplossingen toegepast cq. overwogen:

1. Eigen vervoer door de producent naar afnemer / af-

zetkanaal in de stad. Dit gebeurt bijvoorbeeld door de

verschillende leveranciers / deelnemers van FFF, Uit

Je Eigen Stad en de Rotterdamse Oogstmarkt.

2. Combineren van vervoer door verschillende producen-

ten vanuit een regio. Daar waar dit wordt toegepast

gebeurt dit op dit moment vooral nog incidenteel, zoals

door verschillende leveranciers vanuit de Hoeksche

Waard; hier zijn wel plannen voor het opzetten van een

5. Logistieke barrière

Innovatieve vorm stadsdistributie


richting de consument. Daarnaast vormt logistiek een

belangrijke barrière voor de afzet van regionale producten

in de stad. Veel regionale initiatieven missen vooralsnog

de schaal, de consumentenfocus en het marktgericht

ondernemerschap, wat lastig is vorm te geven in een

collectief met diverse visies en belangen. Intermediaire

organisatie zoals Rechtstreex kunnen een belangrijke rol

vervullen in het verbinden van consument en producent en

het organiseren van voldoende schaalgrootte.

In dit hoofdstuk worden enkele kansen geschetst voor

doorbraken in de opschaling van korte voedselketens,

zowel door de verdere ontwikkeling van intermediaire

spelers als door de vorming van afzetkanalen met een

helder ‘boerenprofiel’.

Uit de voorgaande hoofdstukken is gebleken dat er vanuit

agrarische ondernemers in de regio’s rond Rotterdam

volop belangstelling is voor afzet in korte voedselketens.

Ondernemers hebben al op diverse manieren de weg

gevonden naar afzetkanalen in Rotterdam. Vanuit de

diverse samenwerkingsvormen in de regio’s wordt een

breed productenpakket aangeboden, met de nadruk

op verse, onbewerkte producten. Ook de Rotterdamse

consument heeft in toenemende mate belangstelling voor

producten uit korte voedselketens.

De meeste regionale initiatieven zijn nog kleinschalig, met

een beperkte afzet richting de stad. Er wordt veelal geen

scherpe keuze gemaakt voor een bepaald marktsegment

of type consument. De producten en de regionale herkomst

missen vaak een duidelijke en herkenbare positionering

6. Kansen voor doorbraken

Pakket van Rechtstreex afgehaald bij wijkchef


gedaan in de regio Rijnmond, met 15 verschillende

zorginstellingen: ziekenhuizen en instellingen voor

ouderenzorg: Zorg met smaak. Dit project was

gericht op het terugdringen van verspilling in de zorg,

zowel doelstelling van DCMR als van de betreffende

zorginstellingen. Dit heeft ook een direct financieel belang voor de betrokken. http://www.diverzio.nl/

nieuws/masterclass-zorg-met-smaak-gaat-vol-van-

start. Het project is succesvol afgesloten: de betrokken

zorginstellingen gooiden na afloop van het project 10% tot 40% minder voedsel weg. Deelnemers waren o.a.

Maasstad Ziekenhuis, Ikazia Ziekenhuis, Aafje, Laurens.

Diverzio vond het enthousiasme bij de Rotterdamse

zorginstellingen voor het project opvallend. Men ziet

veel potentie voor een vervolg op het project, specifiek gericht op voedsel uit korte ketens. Ervaring uit de

andere regio’s laat zien dat dit tot een integrale aanpak

en intrinsieke motivatie bij de zorginstellingen kan leiden:

vers, herkenbaar, direct contact tussen kok en boer, smaak

van vroeger. Diverzio geeft aan dat een deel van de 15

zorginstellingen concreet geïnteresseerd zijn om met

korte ketens te verkennen. Diverzio heeft de gemeente

Rotterdam verzocht om hiervoor gezamenlijk – en in

samenwerking met DCMR en de zorginstellingen – een

plan van aanpak op te stellen. Hiervoor dient eerst

financiering gevonden te worden; naar schatting is er een bedrag nodig van ongeveer 50.000 euro. Dit geld

is m.n. nodig voor de begeleiding en coaching van de

zorginstellingen, de onderlinge uitwisseling en voor het

aan elkaar koppelen van netwerken.

6.2 Alternatieve ‘boeren’ afzetkanalen, boeren-

winkels

In de regio’s rondom Rotterdam en in andere steden is

door boeren en tuinders een aantal gespecialiseerde

afzetkanalen voor regionale producten opgezet.

Voorbeelden zijn ‘boerenwinkels’ in de stad zoals de

Groene Marke in Zwolle, Ommen en Dalfsen http://

deboerderijwinkelommen.nl/ en de boerderijwinkel

in Cuijk en de boerderijwinkels die gevestigd zijn op

de boerderij zelf, waarvan de coöperatie Landwinkel

de bekendste is, met diverse locatie in de regio

http://landwinkel.nl/. Andere voorbeelden zijn

‘boerensupermarkten’ zoals Landmarkt in Amsterdam

http://www.landmarkt.nl/ en Agrimarkt in een aantal

plaatsen in het Zuidwesten http://www.agrimarkt.nl/.

Boerensupermarkten worden niet direct geëxploiteerd door boeren zelf, maar door een derde partij (Landmarkt)

of door een coöperatie van boeren (Agrimarkt van CZAV).

Er zijn op momenteel nog geen vestigingen van

boerenwinkels of –supermarkten in Rotterdam.

Uit gesprekken met diverse partijen (afnemers en

producenten) en uit de voorbeelden van elders blijkt er

een potentiële markt voor deze afzetformules binnen Rotterdam. Elementen ervan zijn zichtbaar in de Markthal,

maar de kansen voor een rendabele boerenwinkel lijken

daar klein vanwege de ongunstige verhouding tussen

kosten en opbrengsten; m.n. aardappels, groente en fruit

6.1 Opschaling enkele korte ketens

Gedurende de loop van het onderzoek is gebleken dat een

aantal korte keteninitiatieven concrete kansen biedt voor

flinke opschaling op korte termijn. Met de centrale partijen in deze ketens zijn verkennende gesprekken gevoerd,

waarbij de belangstelling is vastgesteld en kansen zijn

verkend. Het gaat om de volgende ketens:

1. Keten Rechtstreex en diverse leveranciers en

partners.

2. Diverzio met zorginstellingen in Rotterdam en hun

specifieke ketens.

Ad 1. Rechtstreex heeft plannen om de activiteiten flink uit te breiden, zowel door intensivering van de activiteiten

binnen Rotterdam als door uitbreiding van de activiteiten

naar andere steden. Inmiddels is Rechtstreex ook actief

in Utrecht en Eindhoven. Voor de opschaling binnen

Rotterdam en omliggende regio’s heeft Rechtstreex een

ontwikkelplan opgesteld. Naast eigen investeringen van

Rechtstreex en enkele partners worden hiervoor externe

middelen gezocht, middels subsidies. De plannen bestaan

uit:

• Productontwikkeling met regionaal assortiment van

m.n. verwerkte producten;

• Een doorontwikkeling van ICT en regionale logistiek en

keten;

• Verhogen van de kennis over en toegankelijkheid

van regionale producten en afzet door educatie en

workshops, die samen de afzet moeten verhogen. De

wijkchef is hierbij de spin in het web en ambassadeur

van zowel boer als Rechtstreex;

• Opschaling afzet boeren en dekkingsgebied in Zuid-

Holland, door het aanstellen van een regiocoördinator;

• Een verkenning van de productproposities van het

aanbod van Rechtstreex.

Rechtstreex beoogt met dit de realisatie van dit plan

de afzet van regionale producten in Rotterdam fors te

verhogen. Op het gebied van logistiek en distributie

heeft men daarbij de ambitie om tevens dienstverlener

te worden richting andere ketens en afzetkanalen en

hen efficiënte logistieke oplossingen aan te bieden. Rechtstreex heeft de provincie Zuid-Holland en de

gemeente Rotterdam benaderd met het verzoek om een

financiële bijdrage aan het plan. Als de financiering van het plan rond is zal een startsessie worden gehouden

met de verschillende partijen (incl. gemeente Rotterdam

en provincie Zuid-Holland) om gezamenlijk een plan van

aanpak uit te werken.

Ad 2. Stichting Diverzio richt zich op gezond en duurzaam

eten in zorginstellingen. De activiteiten van Diverzio

zijn gestart in Nijmegen, in de Sint Maartenskliniek. De

activiteiten zijn uitgebreid naar diverse regio’s, verspreid

door het hele land. Diverzio koppelt diverse doelstellingen

aan elkaar met betrekking tot voedsel in zorginstellingen:

eten met meer smaak, regionale en seizoensproducten,

sneller herstel patiënten door gezondere voeding en tegengaan verspilling.

In 2014 heeft Diverzio in opdracht van DCMR een project


hebben een relatief lage waarde per eenheid product.

Uit de gesprekken met de versaanbieders in de Markthal

blijkt dat de omloopsnelheid van producten er relatief

laag ligt, evenals de gemiddelde besteding per klant. De

relatief hoge kosten voor de huur van de ruimte – en voor

personeel – worden daardoor niet gedekt door de relatief

lage opbrengsten.

Er lijkt wel potentie te bestaan voor boerenwinkels op

andere, goedkopere locaties in de stad. Producenten

geven aan onvoldoende inzicht te hebben in de juiste

plek in de stad (welke consumenten zitten waar) en geen

overzicht te hebben van eventueel geschikte locaties bij

geïnteresseerde ondernemers. Het potentiële interesse vanuit boeren en tuinders kan worden omgezet in concrete

plannen door het oplossen van het gebrek aan inzicht, door

het zetten van de volgende stappen:

1. Bepalen wat op basis van de profielen van inwoners / consumenten de meest geschikte wijken en locaties

binnen wijken zijn voor boerenwinkels. Dit zou vastge-

steld kunnen worden op basis van leefstijlenonderzoek

van de gemeente Rotterdam (o.a. Smart Agent en de

omnibusenquête) en kennis van consumentenprofielen. De gemeente Rotterdam zou deze informatie gericht

voor dit doel kunnen ontsluiten en een beschrijving

kunnen maken van enkele meest geschikte plekken in

de stad.

2. Mede op basis van de uitkomsten van het leefstijlen-

onderzoek zou een korte inventarisatie kunnen plaats-

vinden van leegstaand vastgoed op de geselecteerde

plekken in de stad dat geschikt is voor een boeren-

winkel. Dit kan eventueel ook als pop up store, mits

de locatie wel voor langere tijd (tenminste een jaar)

beschikbaar is. De gemeente Rotterdam zou de kennis

over leegstaand vastgoed hiervoor kunnen ontslui-

ten, rekening houdend met specifieke eisen / wensen waaraan vastgoed moet voldoen, zoals oppervlakte,

bereikbaarheid, duur beschikbaarheid, prijs.

3. Korte inventarisatie van geïnteresseerde ondernemers

/ samenwerkingsverbanden vanuit de regio’s rondom

Rotterdam, evenals ondernemers die als tussenper-

soon zouden kunnen optreden voor diverse produ-

centen / samenwerkingsverbanden. De basis hiervoor

is gelegd in de gesprekken die zijn gevoerd in de

verschillende regio’s.

4. Organiseren van een ‘pressure cooker’ bijeenkomst

boerenwinkel Rotterdam met een beperkte groep

daadwerkelijk geïnteresseerde ondernemers. Doel is

het overdragen van beschikbare kennis over wijken

en locaties aan geïnteresseerde ondernemers, het

verkennen van kansen en het aan elkaar koppelen van

geïnteresseerde partijen.

5. Afhankelijk van de uitkomsten van de ‘pressure cooker’

bijeenkomst en de concrete belangstelling en bereid-

heid tot investeren van ondernemers kan de gemeente

Rotterdam een competitie uitschrijven voor één of

twee potentiële locaties. Hierbij worden ondernemers uitgedaagd om met een bedrijfsplan en een ontwerp te

komen. De winnaar(s) van de competitie krijgt voor een

aantrekkelijke prijs beschikking over een locatie.

Interieur Landwinkel


Is (verdere) samenwerking tussen de verschillende regio’s

en ondernemers mogelijk?

4. In de meeste onderzochte regio’s zijn samenwer-

kingsverbanden ontstaan waarin boeren en tuinders

samenwerken in korte voedselketens. Er bestaan

formele en meer informele samenwerkingsverbanden.

Er kan niet worden vastgesteld of in termen van omzet

formele samenwerkingsverbanden beter presteren

dan informele samenwerkingsverbanden. Er komen

verschillende typen samenwerking voor: 1) samenwer-

king in de regio met een relatief grote groep diverse

ondernemers, soms ook met niet-agrarische onder-

nemers en verwerkers, 2) samenwerking in de regio

met een groep ondernemers binnen één sector van de

landbouw en 3) samenwerking tussen enkele individu-

ele ondernemers in de regio, meestal gekoppeld aan

een specifieke landbouwsector. 5. In de meeste onderzochte regio’s werken de samen-

werkingsverbanden van boeren en tuinders samen

met de betreffende gemeenten in de regio. Gemeenten

stimuleren innovatie en verbreding in de agrarische

sector en versterken de regiobranding door deze te

koppelen aan de verkoop van regionale producten. Dit

o.a. door het beschikbaar stellen van financiële mid-

delen.

6. Behoudens een enkele uitzondering (Biologisch Goed)

is er geen sprake van een directe interregionale sa-

menwerking tussen ondernemers uit de verschillende

regio’s. Vooronderstelling was dat deze samenwerking

nodig is om tot een breed en volledig aanbod te komen

voor afnemers in de stad. Uit het onderzoek is geble-

ken dat deze rol in toenemende mate succesvol wordt

vervuld door intermediaire schakels zoals Rechtstreex

en Willem&Drees. Zij zorgen voor een stabiel aanbod

en leveringszekerheid voor afnemers. Hierdoor is meer

directe samenwerking tussen boeren en tuinders uit

verschillende regio’s niet noodzakelijk. Wel zou de

oprichting van een nieuwe boerenwinkel kunnen leiden

tot meer samenwerking tussen de productenten uit de

verschillende regio’s rond Rotterdam.

Consumenten in Rotterdam hebben een groeiende

belangstelling voor producten uit korte voedselketens.

Ook onder producenten in de verschillende regio’s rondom

Rotterdam is er sprake van een groeiende belangstelling.

Boeren en tuinders uit de regio’s weten langs verschillende

afzetkanalen de weg naar de Rotterdamse consument al

te vinden. Er is gezien de behoefte van consumenten en

de vragen van afzetkanalen potentie voor een verdere,

forse opschaling en afzetgroei. Het verzilveren van deze

potentie gaat helaas niet vanzelf. Knelpunten die de groei

in de weg staan moeten worden opgelost en alle betrokken

partijen moeten de bereidheid hebben om bestaande

manieren van werken te veranderen. In dit hoofdstuk

staan de conclusies uit het onderzoek en worden

aanbevelingen gedaan voor concrete vervolgstappen die

leiden tot een verdere groei van de afzet van regionale

voedselproducten.

7.1 Conclusies

De conclusies uit het onderzoek – op basis van de

bevindingen zoals beschreven in de voorgaande

hoofdstukken – zijn hierna geformuleerd. De conclusies

zijn gerubriceerd aan de hand van de oorspronkelijke vijf

onderzoeksvragen.

Is een breed pakket van regionale voedselproducten voor

de stedelijke vraag in Rotterdam mogelijk?

1. Een groeiende groep consumenten is geïnteresseerd

in producten uit regionale korte ketens. Dit zijn mo-

menteel m.n. bewuste, autochtone consumenten. Er is

groeiende belangstelling bij de meer traditionele en de

hippe consument en bij allochtonen. Veel consumenten

hebben overigens wel belangstelling, maar zijn niet

goed bekend met het aanbod en de verkrijgbaarheid

van deze producten.

2. Boeren en tuinders in de verschillende onderzochte re-

gio’s rondom Rotterdam hebben interesse in afzet van

hun producten in korte ketens. Veel boeren en tuinders

zijn al actief in deze ketens, deels op individuele basis

en deels in samenwerking met anderen. Initiatieven

zijn veelal nog kleinschalig. Men vindt het lastig om de

juiste wegen te vinden voor afzet in Rotterdam of voor

de opschaling daarvan.

3. Er is een breed aanbod aan producten uit korte ketens

vanuit de regio’s richting Rotterdam Het productaanbod

bestaat m.n. uit: aardappels, groente en fruit, vruchten-

sappen, kaas, vlees, eieren en wijn. Er is een beperkt

aanbod aan bewerkte / verwerkte producten. Afnemers

hebben behoefte aan een verdere ontwikkeling van

bewerkte / verwerkte producten, zoals vleeswaren,

jams, voorgesneden groente en overige zuivelpro-

ducten. Verder is er toenemende belangstelling voor

speciale akkerbouwproducten, zoals quinoa, spelt en

boekweit en voor meer exotische producten vanuit de

glastuinbouw.

7. Conclusies en mogelijke vervolgstappen

Boerenzuivelproducten in het winkelschap


Hoe zou het aanbod zich verder kunnen organiseren om

tot snelle, duurzame en efficiënte opschaling te komen? En hoe zit dat voor de vraag van consumenten en

afzetkanalen?

7. Producenten en hun samenwerkingsverbanden in de

onderzochte regio’s maken over het algemeen geen

specifieke keuze voor een marktsegment of een type consument. Deze producenten gaan veelal uit van

het eigen, bestaande productaanbod en de keuze

voor afzetkanalen komt vaak toevallig en op gevoel tot

stand. Er is beperkt inzicht in de grote diversiteit van

de markt en van de consument in Rotterdam en dat

gericht inspelen op één of enkele groepen daarbinnen

kansen biedt voor opschaling. Niet alle ruim 625.000

Rotterdammers kunnen worden bereikt met eenzelfde

product, in eenzelfde afzetkanaal. Boeren en tuinders

zijn gewend aan productie van bulkproducten met afzet

via coöperatieve afzetorganisaties en komen in oplei-

ding en werk nauwelijks in aanraking met behoeften

van consumenten en afzetkanalen.

8. Producenten in de verschillende regio’s die actief zijn

of willen worden in korte ketens voelen zich het meest

thuis bij de relatief kleinschalige, bottom up afzetkana-

len, zoals Rechtstreex en Rotterdamse Oogstmarkt. De

Markthal sluit niet aan bij de schaal en beleving die de

meeste boeren en tuinders hebben. Er is ook weinig

affiniteit met afzet via de grote supermarktketens. Daarbij ziet men als bezwaar: afstand tussen producent

en consument (geen direct contact), sterke positione-

ring van supermarkten op (lage) prijs en het opgaan in

het grote totaalassortiment dat supermarkten voeren.

Hierdoor missen producenten de mogelijkheid om een

andere, grote groep consumenten aan te boren die niet

al bewust koopt.

9. In de afzet van regionale producten overschatten boe-

ren en tuinders de uniciteit en bekendheid van de eigen

regio en de meerwaarde die dit zou moeten meegeven

aan de producten. Bij veel consumenten in de stad zijn

de betreffende regio’s nauwelijks bekend. De produc-

ten zijn veelal onvoldoende onderscheidend van die

uit andere regio en missen specifieke kenmerken en kwaliteiten van de regionale producten. Een voorbeeld

van een product dat zich wel voldoende onderscheidt is

Hoeksche Rooie (aardappel).

Op welke wijze hebben ondernemers en

samenwerkingsverbanden de weg naar de stad gevonden?

Waar loopt men daarbij tegenaan?

10. Regionale producten uit korte ketens worden via

diverse afzetkanalen in Rotterdam verkocht: nieuwe

totaalconcepten met de combinatie van winkel en

horeca, boerenmarkten, (biologische) speciaalzaken,

internet en maaltijdboxen, supermarkten en horeca.

Deze afnemers hebben groeiende belangstelling voor

regionale producten.

11. Logistiek en distributie vormen een grote barrière bij de

opschaling van korte voedselketens. Er is een verdere

optimalisatie nodig van de logistieke processen in de

verschillende korte ketens, te bereiken door onderlinge

samenwerking op dit vlak en/of door inschakeling van

logistieke dienstverleners.

12. Een andere barrière voor de opschaling van korte

ketens is het doorbreken van bestaande gewoonten

en instituties. Dit speelt zowel bij boeren, groothan-

del, afzetkanalen als bij consumenten. Iedereen is

gewend aan de wijze waarop zaken al jaren geregeld

zijn en waarop ook systemen zijn ingericht. Boeren

zijn gewend dat hun hele aardappeloogst in één keer

verkocht wordt. Consumenten zijn gewend om op za-

terdagochtend met hun auto bij de supermarkt in één

keer al hun boodschappen te doen.

Welke afzetkanalen in Rotterdam bieden de meeste

potentie voor opschaling?

13. Er is potentie voor afzetgroei van regionale producten

via online verkoop. Er treden sinds kort veel nieuwe,

grootschalige spelers toe tot dit afzetkanaal, met na-

druk op vers maar zonder specifieke regionale compo-

nent. Als gevolg van de grote concurrentie die hierdoor

ontstaat zullen naar verwachting de uitbetaalprijzen

aan boeren onder druk komen te staan en zal beperkt

aandacht besteed worden aan korte ketens. Het is de

vraag of deze ontwikkeling een echt alternatief biedt

aan boeren en tuinders.

14. Er is potentie voor een verdere groei van de verkoop

van producten uit korte ketens in combinatie met bele-

ving en horeca. Het creëren en verder ontwikkelen van plekken waar consumenten producten kunnen kopen in

combinatie met proeven, eten, drinken, uitgaan, work-

shops en evenementen. In een dergelijke omgeving

passen producten met een hoge toegevoegde waarde

en met een uniek verhaal. Alle in het oogspringende

nieuwe afzetkanalen voor korte ketens in Rotterdam

worden gekenmerkt door de combinatie van verkoop

met beleving en horeca: Rotterdamse Oogst Markt, Uit

Je Eigen Stad, Fenix Food Factory en de Markthal. Er

vindt ook ontwikkeling plaats in de afzet van regionale

producten in de reguliere horeca in Rotterdam, zoals

de upgrading van Bram Ladage tot een ‘haute friture’

met ambachtelijk bereide patat van aardappels uit de

regio.

15. Er zijn op korte termijn concrete kansen voor opscha-

ling van enkele korte afzetketens: Rechtstreex en

korte voedselketens richting zorginstellingen. Ook de

vorming van nieuwe ‘boeren’ afzetkanalen in de stad,

boerenwinkels, biedt mogelijkheden. Aandachtspunt

is de concurrentie met de Oogstmarkten. Voor de

opschaling van deze afzetketens zijn plannen geformu-

leerd.


aan de hand van unieke verhalen van ondernemers.

Laat de onderscheidende kenmerken van de regio – de

Unique Selling Points – het verhaal ondersteunen.

4. Speel in op de behoefte van consumenten en afnemers

aan nieuwe producten (bijv. quinoa en spelt) en aan

meer exotische producten voor de afzet aan allochtone

consumenten. Speel tevens in op de behoefte aan

verwerkte producten door zelf verwerking ter hand te

nemen of samenwerking te zoeken met ambachtelijke

bereiders. Dit is een groeiende groep ondernemers

in de stad Rotterdam die innovatief bezig is met de

verwerking van voedsel.

Regionale overheden en organisaties

5. Organiseer masterclasses Markt en Consument voor

agrarische ondernemers in de regio, om kennis over

markt en consument te verbeteren. Doe dit samen met

de samenwerkingsverbanden, LTO Noord en de provin-

cie Zuid-Holland.

6. In de meeste onderzochte regio’s stimuleren gemeen-

ten korte ketens en regionale producten, vooral vanuit

het oogpunt van regiobranding. Regiobranding en afzet

van regionale producten kunnen elkaar versterken.

Onderzoek samen met ondernemers in de eigen regio

hoe er meer synergie te halen is uit het samenspel tus-

sen beiden.

7. Stimuleer projecten van regionale samenwerkings-

verbanden om samen met afnemers te werken aan

nieuwe vormen van ketensamenwerking, logistieke op-

lossingen en aan nieuwe producten. Stimuleer hierbij

het benutten van stimuleringsubsidies vanuit Efro, EIP

en POP.

7.2 Aanbevelingen en mogelijke vervolgstappen

Uit de conclusies blijkt dat het voor het succesvol laten

groeien van regionale, korte voedselketens nodig is

dat alle stakeholders anders gaan handelen. Er is bij

alle betrokken partijen een bewustwording nodig van

de transitie die hiervoor noodzakelijk is. Bestaande

gewoonten en het functioneren van instituties en bedrijven

moeten doorbroken worden en systemen moeten worden

veranderd. Dit vraagt een inspanning van alle betrokken:

producenten, afnemers, consumenten, (gemeentelijke)

overheden en van dienstverleners.

Hieronder zijn aanbevelingen geformuleerd om een

verdere afzetgroei van regionale producten in Rotterdam

en omgeving mogelijk te maken. De aanbevelingen zijn

gericht aan de verschillende stakeholders.

Boeren en Tuinders / regionale groepen producenten

1. Maak een bewuste keuze op welke wijze onderling

samen te werken in korte ketens, uitgaande van de

volgende basis modellen:

◦ Samenwerking in de regio met een relatief grote

groep diverse ondernemers;

◦ Samenwerking in de regio met een groep

ondernemers binnen één sector;

◦ Samenwerking tussen enkele individuele

ondernemers in de regio.

2. Verhoog de eigen kennis van de markt en het inzicht in

consumentengedrag en verschillende consumenten-

profielen. Maak een gerichte keuze voor afzetkanaal en/of consumentensegment.

3. Positioneer producten naast kwaliteit en smaak m.n.

Kaapse Brouwers Rotterdam in de Fenix Food Factory


Gemeente Rotterdam

8. De gemeente Rotterdam doet veel onderzoek naar

lifestyle en bevolkingsamenstelling in de verschillende

wijken. Maak een koppeling tussen de informatie die

hieruit voortkomt en het Mentality-model van Motivac-

tion. Dit kan relevante informatie bieden voor een ge-

richte ontwikkeling van korte ketens: welke afzetkanalen

en welke producten werken het beste op een specifieke locatie. Stel deze informatie beschikbaar aan producen-

ten en afzetkanalen in korte voedselketens.

9. Er is in Rotterdam ruimte voor de ontwikkeling van

boerenwinkels. Ontsluit informatie over beschikbaar

vastgoed en bevolkingssamenstelling en organiseer

een ‘pressure cooker’ bijeenkomst met geïnteresseerde

ondernemers om te komen tot het starten van een

‘proefwinkel’ op één of twee plaatsen in de stad.

10. Vervul als gemeente een voorbeeldfunctie door in de

eigen inkoop regionale producten een plek te bieden.

Binnen het uitvoeringskader Food & the City zijn hier-

over afspraken gemaakt, maar tot nu toe krijgt dit nog

te weinig gestalte. Zorg ervoor dat in de catering die

de gemeente laat uitvoeren regionale producten een

substantiële en herkenbare positie hebben, zowel in de bedrijfsrestaurants als bij ontvangsten en banketten.

Stimuleer ook andere grote organisaties binnen de

stad zoals scholen, banken en verzekeringsbedrijven

om regionale producten een plek te geven binnen de

eigen inkoop. De gemeente kan de aandacht voor regi-

onale producten versterken door kansrijke initiatieven

‘op het schild te hijsen’.

Regionale Food Council Rotterdam

11. De Regionale Food Council Rotterdam vervult een

belangrijke rol in het bijeenbrengen van partijen in korte

ketens. Blijf handelsmissies organiseren en laagdrem-

pelige ontmoetingen tussen boeren en tuinders en

(potentiële) afnemers die actief zijn in korte voedselke-

tens . De afgelopen jaren is dit een succesvol instru-

ment gebleken, waaruit nieuwe samenwerking tot stand

is gekomen. Werk hierbij samen met de partijen in de

keten en met gemeenten in de verschillende regio’s.

Ondersteun de organisatie van evenementen waarbij

partijen in korte ketens samenwerken om nieuwe con-

sumenten te bereiken.

12. Consumenten en afnemers hebben behoefte aan een

groter aanbod aan verwerkte producten. Breng inno-

vatieve, ambachtelijke bereiders in contact met boeren

en tuinders en afnemers.

13. Logistiek en distributie zijn grote barrières voor een

snelle opschaling van korte ketens. Uit het onderzoek

is gebleken dat er meerdere efficiënte oplossin-

gen mogelijk zijn: 1)combineren van producten door

samenwerkende producenten, 2) combineren van pro-

ducten door afnemers (bv. Rechtstreex of Vers 24/7)

en 3) inzet van logistieke dienstverleners (bv. Post

Kogeko enLeen Menken). Organiseer een werkbijeen-

komst langs deze drie oplossingslijnen en verbindt

potentiële partners aan elkaar.14. Een aantal korte ketens – m.n. Rechtstreex en Diver-

zio – biedt concrete kansen voor opschaling op korte

termijn. Organiseer per keten een gesprek en stel

een plan van aanpak op met concrete ambities voor

opschaling. Betrek hierbij relevante partijen zoals zorg-

verzekeraars bij ketens met zorginstellingen.

Afzetkanalen

15. Veel Rotterdamse consumenten zijn niet op de hoogte

van het aanbod aan regionale producten en waar deze

verkrijgbaar zijn. Geef consumenten inzicht en infor-

matie door folders en artikelen in lokale en regionale

media. Organiseer evenementen om consumenten in

aanraking te laten komen met producenten en regiona-

le producten. Organiseer bezoeken van consumenten

aan boeren in de regio’s; fietstochten en open dagen.

Financiële dienstverleners / overige partijen

16. Veel nieuwe afzetinitiatieven zijn kleinschalig en met

beperkte middelen van start gegaan. Een aantal maakt

een stormachtige ontwikkeling door en staat voor een

volgende fase in hun ontwikkeling. Hiervoor is kapi-

taal nodig waarover de bottom up initiatieven niet zelf

kunnen beschikken. Financiële dienstverleners kunnen helpen zoeken naar nieuwe financieringsvormen om de benodigde investeringen te doen, zoals seed capital,

financiële participatie door ketenpartners of vermogen-

de investeerders bij start ups en crowd funding.


• Gemeente Rotterdam: Annemieke Fontein, Kees van Oorschot, Amelia Oei.

• Provincie Zuid-Holland: Lucas Mutsaers

• Fondsen LTO Noord: Frans v.d. Lindeloof

• Regionale Food Council Rotterdam: Arjen van Klink (Rabobank Rotterdam) en Rina v.d. Stok (Ekoplaza Rotterdam,

Delft en Leiden)

• Kamer van Koophandel: Peter v.d. Sar

• LEI Wageningen UR: Jan Willem v.d. Schans

Bijlage 1 Samenstelling Begeleidingscommissie


Initiatieven regio’s en boeren/tuinders

• Hoeksche Waard

◦ Werkbijeenkomst project Foodmetres / Alterra en Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard op 20 februari 2015

georganiseerd door Jeroen Kruit van WUR-Alterra.

• Nader contact met Jeroen Klompe en Mellany Klompe-Vonk.

• Goeree-Overflakkee ◦ Hanneke de Baar van De Baar eieren en voorzitter coöperatie Buutegeweun.

◦ Telefonisch contact met de gemeente Goeree-Overflakkee: Anne Marijke Elema. ◦ Gesprek met Caroline Makkus; vanuit communicatie betrokken bij Buutegeweun.

• Midden-Delfland ◦ Peter van Arkel, coördinator programma Duurzaam Boer Blijven in Midden-Delfand

◦ Mailcontact met Kees Boks gemeente Midden-Delfland.• Krimpenerwaard

◦ Anita v.d. Vliet, Streekadvies ’t Laage Land, projectleider Samen bouwen aan een duurzaam voedselnetwerk

Krimpenerwaard.

◦ Maurice Kruk, bureau Mens en Groen, projectleider Samen bouwen aan een duurzaam voedselnetwerk

Krimpenerwaard.

◦ Telefonisch contact gemeente Krimpenerwaard: Henny de Jong.

• IJsselmonde

◦ Telefonisch contact met gemeente Albrandswaard: Paul Rijken.

◦ Ad Visser van de Buytenhof in Rhoon.

• Voorne-Putten

◦ Gesprek met Streekproduct Voorne-Putten: Jan Varekamp, Anneke Lugtenburg, Arnoud den Ouden en Martijn van

Marion.

• Westland-Oostland (gesprekken door Jeroen van Lent)

◦ Boeregoed: Pim van Adrichem

◦ Plantenkwekerij Leo Ammerlaan: Ilone Ammerlaan

◦ Kwekerij Marjoland: Daniel v.d. Nouweland

◦ Greenport Westland-Oostland: Jolanda Heistek

◦ SV.CO: Jelle Strijbis

◦ LTO Glaskracht: Henk de Ruiter

◦ Stichting Zorgkwekerij Mil Maasdijk: Piet van Mil

Initiatieven afzetkanalen

• DeliXL – Vers 24/7: Peter Terwindt.

• Ekoplaza Rotterdam (en Delft en Leiden): Rina v.d. Stok.

• Rechtstreex / Fenix Food Factory: Arthur Nijhuis.

• Markt ‘Eten Uit je Eigen Stad ‘/ Boereninzicht: Friedhelm Veldhuizen.

• Markhal Rotterdam:

◦ Bram Ladage: Rocco Ladage

◦ Vers van de Teler: Andre Paap

◦ Kas Versgeplukt: Ton Kester

• Willem&Drees: Willem Treep

• Kruidenier Food Service: Peter Kruidenier

Bijlage 2 Gevoerde gesprekken


Aanbieders

• Nu al afzet in Rotterdam? Waarom wel / niet?

• Wat is daar aantrekkelijk aan?

• Wat zijn barrières?

• Wat zijn interessante doelgroepen / afzetpunten? Zijn dit bestaande of nieuwe afzetkanalen?

• Welke producten

• Is samenwerking met andere regio’s wenselijk / mogelijk?

• Hoe zou deze eventueel tot stand moeten komen en welke organisatievorm is wenselijk?

• Inventarisatie bottlenecks, zoals:

◦ Assortiment / jaarrond

◦ Logistiek

◦ Volume / schaal

◦ Kosten / financiën ◦ Kennis markt

◦ Ontbreken organiserend vermogen

• Identificatie (potentiële) mogelijkmakers: ◦ Logistieke dienstverleners

◦ Financiële dienstverleners ◦ (Groot)handelspartijen

◦ Lokale / regionale overheden

◦ Overig, zoals regionale PR

• Uitnodiging netwerkbijeenkomst

Afzetkanalen

• Nu al afzet van regionale producten in Rotterdam? Waarom wel / niet?

• Wat is daar aantrekkelijk aan?

• Wat zijn barrières?

• Wat zijn interessante regio’s / ondernemers(groepen) en producten? Zijn dit bestaande of nieuwe afzetkanalen?

• Is samenwerking met andere afzetkanalen wenselijk / mogelijk?

• Is samenwerking tussen de verschillende regio’s wenselijk / mogelijk?

• Uitnodiging netwerkbijeenkomst

Bijlage 3 Gespreksvragen


Hoeksche Waard

• Intensieve samenwerking met gemeenten / regiobranding.

• Diverse producten en initiatieven (o.a. Hoeksche Rooie en chips), internet.

• Nog geen vaste samenwerking.

• Labellen producten Hoeksche Waard?

• Enige samenwerking logistiek, maar verder een knelpunt

• Vooral interesse voor: internet/boxen, FFF, pop upstores, institutioneel / zorg

• Eerder wel nagedacht over Markthal, maar bewust niet voor gekozen: looks en feel en niet rond te rekenen.

Goeree-Overflakkee• Geschrokken van negatieve ervaringen Markthal door Buutegeweun. Er wordt door Buutegeweun nagedacht over

verdere plannen met afzet in korte ketens.

• Diverse productenpakket.

• Ook sterke afzet in eigen regio tijdens toerismeseizoen.

• Veel individueel ondernemerschap, samenwerking nog vrij los.

• Sterke verbinding met regiobranding Goeree-Overflakkee en gemeente.• Mogelijkheden gezien voor verdere uitbreiding producten, ook verwerkt.

Midden-Delfland • Veel onderling contact. Sterke focus op duurzaam / kringloopboeren. Groot programma overheden, met

compensatiemiddelen A-4. Veel aandacht overheden in verleden / nu heeft niet altijd geleid tot kracht

ondernemerschap.

• Met name melk (nog weinig verwerk) en vlees. Mogelijkheden aan randen voor groente en fruit, maar is meer

Westland.

• Veel individuele initiatieven afzet. Nog beperkt samenwerking. Er worden concrete stappen gezet om een coöperatie

te vormen voor een kleinschalige melkfabriek in Schipluiden, met sterke betrokkenheid machinebouwer Lely / Dirk

Post.

• Behoefte aan experiment met eenmalige boerenmarkt in Rotterdam, mogelijk rond FFF.

• Veel affiniteit met aanpak FFF en pop upstores. Ook eerder nagedacht over Markthal, maar geen klik op looks en feel en niet rond te rekenen; ondernemers hadden sterk gevoel gepusht te worden.

• Bij korte ketens vooral aandacht voor Rotterdam; gevoelsmatig meer bij betrokken dan bij Den Haag.

Krimpenerwaard

• Belangstelling bestaande (jonge) ondernemers beperkt. Meer focus op ontwikkeling eigen bedrijf. Meeste initiatieven

korte ketens: vrouwelijke ondernemers en ondernemers van buiten de landbouw.

• Combinaties met toerisme / afzet in eigen regio: Uit in de Waard.

• Producten: m.n. zuivel / kaas.

• Verbindingen tussen stad Rotterdam en regio gelegd, maar nog weinig concrete initiatieven ontstaan.

IJsselmonde

• Door slepende discussie over polder Buijtenland lijkt de ontwikkeling op slot te zitten. Weinig beweging. Ook veel

gevoeligheden tussen agrarisch ondernemers onderling. Wel vrij veel verkoop aan huis en 1 ondernemer (naast de

Buytenhof) verkoopt producten op Rotterdamse Oogstmarkt.

• Ontwikkeling Buijtenland moet eerst verder voordat er met de regio over meer samenwerking en korte ketens

gesproken kan worden.

• Veel zittende ondernemers zijn niet zo bezig met korte ketens. Aantal losse initiatieven.

• Er is wel zeer bekend bedrijf Buytenhof actief, maar wordt door veel andere agrarische ondernemers met argwaan

bekeken. Buytenhof staat ook maandelijks op de Oogstmarkt (Noordplein). In dorp Barendrecht is winkel met directe

verkoop van producten van IJsselmonde.

Voorne-Putten

• Samenwerkingsverband gevormd: De Proefschuur Voorne-Putten, van akkerbouwers, tuinders en enkele veehouders.

• Breed productenpakket, met nadruk op vers product.

• Eerste oriëntatie op samenwerking en op afzet. Afzet zal in eerste instantie plaatsvinden in de eigen regio, met focus op horeca en supermarkten. Nog geen concrete plannen voor gezamenlijke afzet naar Rotterdam.

• Enkele individuele producenten zette al wel af via afzetkanalen in Rotterdam: Arie de Winter biologische groente naar

Groene Passage Rotterdam, Arnout den Ouden voorgebakken frites naar Rechtstreex en Leen van Marion (Doornhof)

via Biologisch Goed.

Bijlage 4 Korte samenvatting resultaten gesprekken regio’s


Westland/Oostland

• Groot aanbod aan glasgroente en bloemen en planten. In het kader van dit onderzoek en de potentie van korte ketens

focus op glasgroente.

• Productie en afzet gericht op grootschalige, internationale afzet. Belangstelling voor korte ketens nog beperkt tot

enkele initiatieven.

• Recent initiatief Boeregoed: afzet van biologische producten via afhaalpunten bij m.n. kinderboerderijen. In Hoek van

Holland is in de zomer een pop upwinkel gestart met aardbeien van een Westlandse aardbeienteler.

• Enkele grotere collectieven (Vers van de Teler, Natuurlijk) hebben een vestiging in de Markthal. Dit is vooral gericht op

experimenteren en direct consumentencontact om van te leren voor de reguliere afzet.


Op 29 april 2015 vond op de 40e etage van De

Rotterdam een netwerkbijeenkomst plaats over de korte

voedselketens rond Rotterdam. De aanleiding voor deze

bijeenkomst was de het onderzoek naar de kansen van

korte ketens dat Arjan Monteny (Groeisaam) en Jan Willem

van der Schans (LEI-WUR) verrichten voor de gemeente

Rotterdam, namens de Food Council Rotterdam. Dat

onderzoek is eind 2014 gestart en wordt ondersteund door

de provincie Zuid-Holland en LTO-Noord. In het onderzoek

worden zowel de aanbodzijde (boeren, tuinders en

tussenhandel), distributie als de vraagkant (bestaande en

mogelijke nieuwe stedelijke afzetkanalen) bekeken.

Op de netwerkbijeenkomst waren ruim 30 mensen

aanwezig uit de regio’s rond Rotterdam, de voorzitter en

enkele leden van de Food Council, landbouworganisatie

LTO, de provincie Zuid-Holland en stedelijke ondernemers.

De bijeenkomst startte met een korte film waarin landbouw en het platteland in de ogen van Rotterdamse

consumenten werd belicht. Daarna schetste Jan

Willem van der Schans de landelijke en internationale

ontwikkelingen rond de korte ketens. Vervolgens vertelde

Arjan Monteny over de tussentijdse resultaten van

het onderzoek dat hij met Jan Willem verricht. Beide

presentaties zijn aan dit verslag toegevoegd.

Aansluitend lichtte Rianne Andeweg van stichting

Rotterdamse Oogst toe op welke wijze, zij via de

maandelijkse Oogstmarkt op het Noordplein (en sinds kort

ook op het Heemraadsplein), het jaarlijkse Oogstfestival

en andere activiteiten, regionale en stedelijke producten

aanbiedt aan de Rotterdamse consument. Rocco Ladage

vertelde daarna over de grote hoeveelheden aardappelen

uit de Hoekse Waard verwerkt voor de bekende frites van

Bram Ladage. Ook andere duurzaamheidsambities van zijn

bedrijf kwamen naar voren.

Na de pauze werd in twee groepen verder gepraat. Daarbij

stonden 2 thema’s centraal:

• Samenwerking in de regio’s voor korte ketens

• Inspelen op de wensen van de Rotterdamse consument

Samenwerking in de regio’s

Gesprek rond de vraag: Deelt u de visie die vanuit het

onderzoek naar voren komt dat er wel allerlei individuele

initiatieven zijn maar dat er weinig wordt samen gewerkt en

een formele structuur vaak ontbreekt?

De deelnemers aan het gesprek herkennen zich over

het algemeen wel in deze visie maar vraagt zich af of dit

een groot probleem is. Er zijn inderdaad verschillende

bestaande initiatieven, maar je kunt mensen niet dwingen

om samen te werken. ‘’Het moet zich via de markt zelf

regelen’’.

Er werd gesteld dat de samenwerking met stedelijke

partijen (de vraagkant) veel belangrijker is. Willen

Rotterdammers wel wat met hun boeren? Er werd vanuit

de gemeente aangegven dat hier in het verleden wel

Bijlage 5 Verslag netwerkbijeenkomst korte voedselketens

Rotterdam, 29 april 2015

onderzoek naar gedaan is (jaarlijkse omnibusenquête) en

toen bleek dat verrassend veel Rotterdammers zeggen

dat ze de boeren rond de stad belangrijk vinden. Dit kan

een gewenst antwoord zijn, maar het is toch opmerkelijk

en wordt door de partijen van buiten de stad niet altijd

zo gevoeld. De Delflanddag, bijvoorbeeld wordt vooral bezocht door mensen uit de dorpen zelf en minder door

Rotterdammers die eens gaan kijken in het gebied.

Novifarm (Hoeksche Waard) zou zich best ook met andere

gewassen dan aardappels willen richten op de korte keten;

naast aardappelen voor Ladage ook gerst voor Nolet,

suikerbieten diksap voor bioplastics etc. http://fd.nl/

economie-politiek/1010776/opheffing-suikerquota-verandert-speelveld-chemie-totaal Bieten leveren

momenteel meer op dan tarwe. Koolzaad (raapolie) en

bieten conflicteren in het bouwplan. Men zou ook wel wat willen doen met circulaire economie, biomassa vergisten

en het restproduct gebruiken om de verarming van de

bodem tegen te gaan.

De coöperatie van melkveehouders in Midden Delfland onderzoekt kleinschalige verwerking van de melk. Dit

doen ze samen met Lely uit Maassluis http://www.

dairylink.eu/ Mogelijk komt er een demo project voor dit

concept. Er wordt momenteel aan gerekend, waarbij ook

andere partijen betrokken zijn (o.a. Dirk Post, oprichter

van http://www.post-kogeko.nl/nl/bedrijfsprofiel/historie) De vraag reist of de melkveehouders in Midden-

Delfland voor alleen zichzelf iets moeten organiseren of dat ook melkveehouders uit de Krimpenerwaard mee

kunnen doen. Het systeem is modulair opschaalbaar. Het

idee is dat het gaat om een herkenbare boer, meer dan

om een bepaalde streek. Van Campina mogen boeren

maximaal 30% zelf verzuivelen, zit het probleem niet

(meer) bij de contractuele verplichtingen. Men denkt aan

boter, karnemelk en hangop als producten. Het vervoer

van (rauwe) melk over de weg kan professioneel worden

geregeld door Dirk Post.

De Groene Hart coöperatie heeft 27 leden (http://

groenehartstreekproducten.nl/over-ons/wie-zijn-

we/), de Stichting Groene Hart Kloppend Hart verbindt

250 actieve ondernemers (http://www.groenehart.nl/

over-het-groene-hart/partners/groene-hart-kloppend-

hart). Voor deze ondernemers is een bundeling van de

verkoop en logistiek richting Rotterdam interessant. Het

is niet makkelijk om over een product-range met zoveel

ondernemers overeenstemming te krijgen (wie produceert

wat en hoeveel, welke (uniforme) verpakking gaan we

gebruiken, wie gaat het waar verkopen?). De Groene

Hart coöperatie heeft een langjarige samenwerking met

supermarktketen Hoogvliet afgesproken https://www.

hoogvliet.com/groene-hart-streekproducten Dat heeft

vooral ook met het verspreidingsgebied van Hoogvliet

supermarkten te maken: in en rond het Groene Hart. Om

deze reden zal het Groene Hart minder snel samenwerken

met initiatieven uit andere regio’s, waar Hoogvliet

bijvoorbeeld geen winkels heeft. Groene Hart is ook bezig

met een eigen aardappel (uit het veenweidegebied) terwijl

de Hoeksche Waard (als erkend akkerbouwgebied op


Gesprek rond de vraag: Wat is een belangrijk inzicht of

een prangende vraag naar aanleiding van de presentaties?

Deze vraag is door de deelnemers in de groep individueel

beantwoord. Hierbij zijn de volgende reacties opgetekend:

• Hoe kom je vanuit de opstartfase van korte ketens? Hoe

bouw je een consortium?

• De bewustwording van consumenten moet nog verder

worden uitgebouwd.

• Waarde(n) toevoegen door uit de natuur te eten.

Combinatie mogelijk met de Rotterdamse Oogstmarkt?

• We zoeken naar oplossingen voor logistiek door het

organiseren van logistieke dienstverlening.

• Ook in korte ketens is ondernemerschap cruciaal.

• Stap gaan nemen om als boer zelf product te gaan

verkopen aan de consument. Hoe kom ik in contact met

ambachtelijke makers van producten?

• De stad heeft gezondheid nodig. Uniek items: eten en

bewegen.

• Duurzame boeren (grondgebonden, verdienmodellen)

verbinden aan de stad (de stedelijke vraag) en aan

ondernemerschap.

• Via welke kanalen kan volume op gang komen om meer

efficiëntie te krijgen?• Zoeken naar ‘wat wil de consument’ en waar

is markt voor? Wetende dat veel consumenten

voedselproducenten wantrouwen en weinig kennis meer

hebben hoe ze voedsel moeten bereiden.

• Metropolitane ontwikkeling leidt ertoe dat de afstand

tussen consument en voedsel groter wordt. Hoe kan er

een nieuwe connectie gemaakt worden? De betekenis

van voedsel moet meer aandacht krijgen in het

onderwijs.

• Vooral smaak moet de drager zijn van producten in

korte ketens. Wat hebben goede streekproducten

gemeen?

• Hoe koppel je aanbod aan de vraag van de consument?

Hoe weet de consument wat er is? Laten zien en dan de

vraag creëren en het aanbod erop laten aansluiten!• Wat nog mist: het Westland en de andere

glastuinbouwregio’s. Een unieke aanvulling op de

producten uit de andere regio’s.

Gesprek rond de vraag: Wat valt op in de gemaakte

opmerkingen en/of wat verdient meer aandacht?

Na de eerste ronde is aan de deelnemers gezamenlijk

de vraag wat vanuit de eerste ronde de opvallende zaken

waren die meer aandacht verdienen. Hierbij zijn de

volgende reacties gegeven en kort met elkaar besproken:

• Het belang van korte ketens gaat breder dan alleen

voedsel.

• Smaakbeleving is een belangrijk element in de

meerwaarde van producten in korte ketens.

• Producenten in korte ketens moeten om kunnen / leren

gaan met diversiteit van consumenten en markten.

• Het voorgaande vraagt o.a. om een nieuw model van

coöperatief denken.

• In korte ketens leren producenten van het directe

contact dat ze hebben met de consument en vice versa:

vertellen, laten zien en proeven. Niet alleen een leuke

de klei) waarschijnlijk een betere kwaliteit aardappel kan

aanbieden. De smaak moet uiteraard voorop staan. De

kosten van productontwikkeling, verpakkingsontwerp etc.

worden door de boeren zelf betaald.

Er werd gesteld dat de gewone supermarkt zijn langste tijd

gehad heeft. Hollands Wild (http://hollandswild.info/)

verkoopt aan speciaal zaken en aan plattelandswinkels.

Het gaat om het verhaal er om heen, de ondernemer die

het vertelt moet authentiek zijn en vertrouwen uitstralen.

Landmarkt is bijvoorbeeld een supermarkt die het verhaal

van de boeren wil vertellen, ze noemen ze daar Helden

(http://www.landmarkt.nl/helden/groente-helden). De

vestiging Schellingwoude(Amsterdam) is de eerste die

geopend is; een vestiging in Apeldoorn ging snel failliet.

Nu heeft men in Amsterdam ook aan de Van Woustraat

een vestiging geopend.

In het gesprek werd opgemerkt dat er in Amsterdam

voldoende cultural creatives en kosmopolieten zijn om

dergelijke supermarkten op de been te houden. Rotterdam

zou die niet hebben (in die mate). Dit werd evenwel

door anderen weersproken. De groep consumenten in

Rotterdam die interesse heeft voor de korte keten groeit

(zie ook eerder aangehaald onderzoek). Denk ook aan

etnische buurtwinkels en supermarkten. Die kopen nu nog

rechtstreeks in op de Groothandelsmarkt in del Spaanse

Polder. Ook de firma Duifhuizen te Barendrecht (die van commissionair AGF groothandel is geworden) kan een

dergelijke rol vervullen.

Door boeren gerunde winkels zoals de Groene Marke

(http://deboerderijwinkelommen.nl/) werken alleen

als er overeenstemming is over hoe het werk, de kosten

en de opbrengsten verdeeld worden. Het personeel is

de grootste kostenpost. Hoe verdeel je die kosten over

aangesloten boeren? Ook de huur van ruimte in de stad

is een kostenpost. Er werd in het gesprek opgemerkt

dat in er de crisistijd genoeg ruimte beschikbaar was

(bij de gemeente en bij woningbouwcorporaties) om een

boerenwinkel op te zetten. Denk aan webshop http://

www.boereninzicht.net/ die van Vestia een gratis pand

had gekregen in het Pretoriablok (nabij Afrikaanderplein

op Zuid). In de week dat de opening zou plaats vinden is

de betreffende initiatiefnemer er overigens mee gestopt

(zie interview).

Het marktonderzoek dat Arjan presenteerde zou

gekoppeld kunnen worden aan het leefstijlenonderzoek

van de gemeente Rotterdam (bijv. http://www.

smartagent.nl/downloads/PDF/De%20klant%20in%20

de%20mand...%20Boss%20Magazine%202006.pdf).

Dan weet je op wijkniveau waar de mensen behoefte aan

hebben, en kun je kijken in welke wijk een boerenwinkel

het best past bij de dominante leefstijlen van de bewoners.

Tevens is duidelijk dat het assortiment wat geteeld en/of

aangeboden wordt duidelijker gepresenteerd zou kunnen

worden vanuit het consumentenperspectief. De consument

moet meer te zeggen hebben, ook over het assortiment en

het teeltplan. Dit is juist een van de grote voordelen van

een korte keten.

Inspelen op de wensen van de Rotterdamse consument

Vooraf waren hiervoor enkele vragen geformuleerd, maar

deze vragen zijn in het gesprek verder niet als leidraad

genomen.


foto op de verpakking of boven het schap, maar ook het

echte verhaal laten horen en zien.

• Koester de kleinschalige initiatieven.

• De regio’s rondom Rotterdam kunnen de basis vormen

van korte ketens, maar vormen ook de longen van de

stad. Hierbij is ook de ruimtelijke component belangrijk.

• Hoe bereik je de consument? O.a. via scholen:

koken met leerlingen; dit blijkt te leiden tot ‘slimmere’

leerlingen. In het onderwijs de verbinding leggen met

producenten en via leerlingen en hun ouders markt

creëren en een kanteling maken naar meer aandacht voor gezond.

• Er zijn volop goede en leuke initiatieven, zoals www.

kistjevolsmaak.nl in Delft.

• Belangrijk om producten te ‘mainstreamen’

(geaccepteerd te maken).

• Overheid, ga niet op de stoel van de ondernemer

zitten. Maar help wel om hobbels te slechten, o.a. door

makelaars beschikbaar te stellen om partijen bijeen te

brengen.

• Koploperproducenten: hebben helpers nodig en moeten

eerst kunnen en willen investeren in verdere groei.

• Het is belangrijk om het goede voorbeeld te geven aan

consumenten: overheden en instituties.

• Faciliteer het vertellen en proeven en ontwikkel hier

nieuwe verdienmodellen voor.

• Producenten moeten leren om te denken vanuit de

vraag in plaats vanuit het product.

• Uit cross-overs met andere sectoren kunnen impulsen

komen voor de ontwikkeling van korte voedselketens.

• Producenten / ondernemers in korte ketens hebben nu

nog te beperkt toegang tot belangrijke marktinformatie.

Het is belangrijk om Big Data hiervoor te ontsluiten.

Verkennend onderzoek

kansen opschaling korte

voedselketens Rotterdam

Rapportage - oktober 2015

Verkennend onderzoek kansen opschaling korte voedselketens … · 2018. 11. 27. · Ketenverkorting...

Documents

Transcript of Verkennend onderzoek kansen opschaling korte voedselketens … · 2018. 11. 27. · Ketenverkorting...