VEGAN Magazine is een uitgave van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme • winter 2015 • nummer 106

magazine

Duurzaamdesign van

Vlaamsebodem

Bruno Pieters

Goede voornemens, slechte diëten.Afslanken na de kerst

“Ik doe het voor mijn kleinkinderen.”Oceaanfotograaf Dos Winkel

2

ColofonHoofdredactie:Francine AartsArina BangaRedactie:Tim CrutzenFelicia Tielenius KruythoffFrida van TilEsther VerhoefConceptontwerp: GroenerGras.comDTP en drukwerk:Caparis Grafisch Centrum, HeerenveenAdvertentie-acquisitie:Sano, 06-54385908info@sano-promotions.nl

VEGAN Magazine is het magazine van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme en verschijnt 4x per jaar. Suggesties en bijdragen zijn in overleg met de redactie welkom (redactie@veganisme.org).

VEGAN Magazine wordt gedrukt op milieu vriendelijk papier met plant-aardige inkt.

Het lidmaatschap en donateurschap loopt per kalenderjaar en wordt stil-zwijgend verlengd. Opzeggingen voor het volgende jaar dienen te geschieden voor 1 december van het lopende jaar.Zie verder artikel 7 van onze statuten.

Nederlandse Vereniging voor VeganismePostbus 314476503 CK Nijmegentel. 06 - 524 339 31mail: info@veganisme.orginternet: www.veganisme.orgBankrek.nr. 1983.96.716

IBAN NL40TRIO0198396716BIC TRIONL2UKvK Arnhem 40123603

ISSN 2214-9422

Oplage: 2250

Inhoudsopgavepag. 5

pag. 10

pag. 13

pag. 15

pag. 16

pag. 21

pag. 22

pag. 24

pag. 26

pag. 27

pag. 29

pag. 30

De diepte inOceanisch denken met Dos Winkel

Medeschepselijkheid in het christendomAfscheid van het antropocentrisme

Medeschepsels of medewereldburgers?Matthieu Ricard over compassie

Stilistische standaarden voor eenbetere wereldColumn Elliot Lyons

Speculaastaartje en lasagnesoepWinterse recepten

Goede voornemens, slechte diëtenDe kracht van drie veranderingen

Leven als veganist in FrankrijkVegan hotspots in Parijs

Duurzaam design: Bruno PietersOndernemers met idealen

Vrijheid als grondrecht voor dierenBoekbespreking

Verlichte kostBoekbespreking

De laatste vegan ontdekkingenArmandes aanraders

De Vegetariër in LeeuwardenRestaurantbespreking

3

• healthfood restaurant

• biologische kwaliteit

• lunch & diner • diverse salades &

belegde broodjes • vruchten- en groentesap

• elke dag veganistisch menu en natuurlijk

heerlijke vegetarischemaaltijden

• open: elke dag van12.00 tot 22.00 uur

4

Fotograaf, activist en veganist Dos Winkel is een avonturier, een man met een ongekende energie, levensvreugde en -kracht. Fotografie is voor hem en zijn vrouw Bertie een uit de hand gelopen hobby die hen beiden tot fotografen van wereldklasse maakt. Er zijn tentoonstellingen van hun werk te zien over de hele wereld en ze maakten schitterende fotoboeken. Het zijn boeken met een missie. Waar Dos zich heeft toegelegd op het behoud van de zeeën en de biodiversiteit in de zeeën, houdt Bertie zich bezig met het fotograferen van de nog overgebleven en snel verdwijnende tribale volkeren en hun lichaamsver-sieringen.In een nieuwsbrief van de door Dos Winkel opgerichte Sea First! Foundation lees ik: ‘Eigenlijk is het gek dat onze planeet ‘Aarde’ heet en niet ‘Water’. Oceanen en zeeën bedekken samen ruim 70% van het aardoppervlak. Het leven is niet alleen begonnen in zee, de zee houdt ons ook in leven. […] De oceanen bevat-ten nu nog de grootste biodiversiteit van alle ecosystemen op aarde. […] We-reldwijd wordt 80% van de visbestanden ernstig overbevist. Door de overbevis-sing is ruim 90% van de grote roofvissen verdwenen, terwijl deze dieren zorgen voor de stabiliteit van het ecosysteem.’ En dan lees ik een volgend schokkend, niet te bevatten feit:

‘Er worden jaarlijks tussende twee en drie biljoen vissen

gedood door de visserij.’Ik interview Dos over zijn idealen, zijn hoop, zijn levensvisie en levenskunst. Dos Winkel ontpopt zich als een esthetisch idealistisch pragmatist. Hij is bevlo-gen en vol idealen voor een betere, duurzamere, diervriendelijke wereld waar de schoonheid van de wereld bewaard blijft. Qua strategie is hij een pragmatist: alle beetjes helpen en iedereen die mee wil doen, is welkom.

interview tekst Floris van den Berg, foto’s Dos Winkel

De diepte in:Oceanisch denken

met Dos Winkel

Was het moeilijk om vegetariër te zijn toen je jong was?In die tijd was dat best wel lastig. Bij schoolfeestjes moest mijn moeder bellen van: “Hij eet geen worst.” En dan verzon ze vaak ook wat: “Hij is

Hoe lang identificeer je je alals veganist?De overgang is heel geleidelijk ver-lopen. Eigenlijk is het een proces van jaren geweest. Op het moment dat je ontdekt hoe melk “tot stand komt”, dat de kalfjes van hun moeder gescheiden worden, wil je als welden-kend mens toch geen melkproducten meer eten! Een doodenkele keer moeten we in the middle of nowhere wel eens een ei eten, omdat er niets anders voor ons te eten is. Zo zijn we vaak op pad om bijzondere natuur en culturen in beeld te brengen en dan is het niet altijd gemakkelijk om 100% betrouwbaar eten te vinden. We zul-len echter nooit een product van een gedood dier eten.

Wat voor wereld streef jij als activist na?Ik werk vooral voor de volgende gene-raties. Ik doe het voor mijn kleinkin-deren. Ik hoop van harte dat zij nog heel veel mooie dingen mogen zien.

Jij hebt soorten ontdekt, zoals kleine zeepaardjes, die nog nie-mand heeft gezien. Vind je het belangrijk dat mensen deze on-ontdekte soorten met rust laten en dat niemand ze wellicht ooit zal zien?Ja, want als ik een nieuwe soort ont-dek – en ik heb vijf nieuwe soorten ontdekt – dan stuur ik mijn foto’s naar allerlei instanties die zich met marine-biologie bezighouden. Voor zeepaard-jes is er een aparte organisatie: Project

allergisch voor vlees. Hij kan er ziek van worden!” Zelfs mijn oma was in staat om mij dingen te geven die ik helemaal niet wilde eten.

5

Seahorse. Dan krijg ik te horen: ‘Dos, geweldig! Waar heb je ze gevonden?’ Dat zeg ik nooit, want als ik dat zou zeggen, trekken ze meteen een blik marinebiologen open die dan gaan

zoeken. Ik zou die zeewaaier waar dat beestje in zat exact kunnen terugvin-den, maar ik geef nooit details.

Je zegt: ‘De mens verstoort het ecosysteem, met name de hoe-veelheid mensen.’ Betekent dat, dat je de populatie-omvang van mensen aankaart?Kijk, wetenschappelijk gezien zou deze aarde makkelijk negen miljard

6

mensen kunnen herbergen, maar niet op de manier waarop wij het nu doen. Dat gaat niet. Dus moeten we een aantal heel belangrijke maatregelen nemen. We moeten met milieu- en diervriendelijke alternatieven komen voor vlees en vis.Zo moet bijvoorbeeld zeewier een prominente rol krijgen, zoals Willem Brandenburg betoogt. Hij is de man die met een experimentele zeewier-boerderij in de Oosterschelde is ge-start. Ook schreef hij het voorwoord in Non*Fish*a*li*cious, het visvervan-gende kookboek (2011) dat ik samen met Lisette Kreischer maakte. Ik heb intensief met hem samengewerkt. Wetenschappers hebben uitgerekend: als je de hele wereld van fantastische eiwitten, opgebouwd uit de beste ami-nozuren, en vetten wilt voorzien, dan moet je zeewier verbouwen en dan heb je een oppervlakte nodig zo groot als twee keer Portugal. Kijk maar eens als je de oceanen aan elkaar plakt en daar twee keer Portugal inplakt: dat is helemaal niks. Dus, als dat kan, zou dat geweldig zijn! In mijn boek De huilende zee staat een hoofdstuk1 van dr. Harry Aiking van de Universiteit van Amsterdam over eiwitconsumptiege-drag in Nederland en zijn conclusie was dat de Nederlander gemiddeld 60 tot 65% te veel dierlijke eiwitten eet. Aiking concludeert dat er een dringende transitie moet komen naar plantaardige eiwitten. Om allerlei redenen, onder andere omdat vrou-wen borstkanker kunnen krijgen van een te hoge dierlijke eiwitconsumptie, vanwege dierenwelzijn, milieu en noem maar op, maar vooral ook voor onze eigen gezondheid. Die zeewieren leveren de meest fantastische plant-aardige eiwitten die zo voedzaam zijn: wat willen we nog meer? Daarnaast hebben we ontdekt dat daar waar zeewier gekweekt wordt, geen bo-demberoering is, dat daar niet gevist mag worden en dat daar een heel nieuw ecosysteem ontstaat zoals nu in de Oosterschelde is gebeurd. De meeste vis vind je onder de hangende zeewierculturen. Dat zie je nu ook

gebeuren bij windmolens in zee – je kan over windmolens een heleboel negatieve dingen zeggen, maar in zee is de hoeveelheid vis rondom wind-molens uitbundig. Je krijgt een nieuw ecosysteem, doordat daar niet gevist mag worden.Ik had een opdracht van National Geographic om zeeschildpadden te fotograferen in Cyprus. Ik heb twee weken twee à drie keer per dag ge-doken en ik heb één zeeschildpad gezien en die was zo bang voor mij dat-ie al op twintig meter afstand omkeerde en weg was. Ik heb ze wel aan land gefotografeerd, dat ze eieren kwamen leggen en de kleintjes toen ze uit het zand tevoorschijn kwamen. Ik heb daar in al die tijd twee keer een kleine vis gezien en voor de rest is er geen vis! Er zijn 505 visrestaurants op Cyprus. Ik ben naar een aantal toegegaan en ik heb gevraagd: “Waar komt jullie vis vandaan? Er staat: Fresh fish daily.” Ja, zeggen ze allemaal, hier is het feitelijk de “dode zee”. Hier is het allang niet meer de zee die het vroeger was. De vis wordt allemaal ingevoerd; het is vers ontdooide vis. De vis komt hier helemaal niet vandaan.

Waarom weet niemand dat?Ten eerste omdat niemand het wil weten en ten tweede omdat niemand het durft te vragen. Het is net als met de toxicologie. Alle toxicologen kun-nen ons vertellen dat vis het meest ongezonde voedsel is dat er bestaat. Maar ze durven dat niet te zeggen en als ze het wel durven, zoals hoogle-raar Jacob de Boer (VU), dan zeggen ze: “Ja, maar het is zo kostbaar om het te onderzoeken.” Eigenlijk willen we het niet weten.

De industrie bestaat toch ook allemaal uit mensen?Ik weet het. Die mensen verdienen al-lemaal hun brood. Daar word ik vaak op aangevallen: “Stel nou, dat al die vissers stoppen?” So what? Er wordt 23 miljard euro per jaar aan subsidie voor visserij gegeven! De Verenigde Naties hebben uitgerekend dat je elke visser daarmee kunt omscholen.

Of, wat jij zegt, zeewierboer maken.Er zijn zoveel mogelijkheden. De vis-sers zijn niet het probleem, maar de vissen. De meeste zoons van vissers van nu willen helemaal niet hun va-der opvolgen.

Bertie, jouw vrouw, is ook fo-tograaf. Jullie zijn een hecht team?Een superhecht team. Wij zijn inmid-dels 45 jaar getrouwd en we zijn 47,5 jaar samen! Dat is tegenwoordig toch heel bijzonder.

Wat ik vooral bijzonder vind, is dat jullie jezelf ontwikkeld heb-ben tot eersteklasfotograaf.Ja, dat is leuk. We zijn natuurfotogra-fen. Bertie heeft zich gespecialiseerd in tribale mensen. Natuurfotografie wint aan kwaliteit als je het gedrag van de dieren en mensen doorgrondt. Daar heeft het mee te maken. Het klinkt misschien raar, maar als ik in de natuur ben, denk ik in compositie.

Wie zijn jouw helden?Ik vind Paul Watson van Sea Shep-herd een held, omdat hij dingen doet die de meeste mensen niet zouden durven. Letterlijk met gevaar voor ei-gen leven walvissen beschermen tegen wrede Japanse walvisjagers. Ik vind Peter Singer eveneens een geweldig persoon. En ik vind wat jij doet ook geweldig. Ik ken eigenlijk een heleboel mensen die ik fantastisch vind. Ik vind wat de mensen van de Partij van de Dieren doen geweldig. Ik ben vooral fan van Esther Ouwehand, die in de Tweede Kamer de Partij voor de Die-ren vertegenwoordigt. We hebben ook samen lezingen gegeven.

Je vindt de Partij voor de Dieren een hoopvolle ontwikkeling?Natuurlijk! En het feit dat de Neder-landse Partij voor de Dieren allerlei andere Europese politieke bewegin-gen in gang heeft gezet. Dat is een geweldige ontwikkeling!

1. ‘Vissen naar verbanden.’

7

Jij noemt jezelf dier- én milieu-activist.Volgens mij zijn ze onlosmakelijk met elkaar verbonden. En in Sea First! ook. Al mijn vrijwilligers weten waar ik voor sta en daar staan zij ook voor. Milieu en dierenwelzijn gaan hand in hand.

Dit artikel is een verkorte versie van het interview met Dos Winkel in Floris van den Bergs onlangs gepubliceerde boek ‘Beter weten. Filosofie van het ecohumanisme.’Uitgeverij Houtekiet, 2015.

Dos Winkel bouwde een internationale carrière uit als onderwaterfotograaf. Zijn ‘salontafelboeken’ worden in 54 landen verkocht en zijn in vele talen vertaald. Naast de fotoboeken schreef Dos ook De huilende zee, over de bedreigingen van de oceaan en de oplossingen daarvan. Voor kinderen vanaf 10 jaar is er Het ALFA-BET van de ZEE. Wie een boek wil bestellen, kan een mailtje sturen:dos.winkel@skynet.be.

8

www.tantefanny.nlVerse inspiratie.

Verfijnd resultaat.

v-label.eu®VEGAN

achtergrond tekst Frida van Til, foto’s Anja Hermanus-Schröder (Sandra Hermanus-Schröder) en Sandra van de Werd (Hans Bouma)

Medeschepselijkheid,afscheid van het antropocentrisme

Op 28 februari 2015 richtten de veganistische theologen Sandra Hermanus-Schröder, Boele Ytsma, Tietsje Abee en Hans Bouma samen met Anja Hermanus-Schröder en Cecilia Bouma de Werkgroep Vegan Theologen op. Vegan Magazine ging in gesprek met twee theologen van de werkgroep. Hans Bouma is theoloog, dichter en zeven jaar bestuurslid van de Partij voor de Dieren. Sandra Hermanus-Schröder is theoloog, proponent binnen de PKN, docent levenbeschouwing en druk met de pas opgerichte stichting Vegan Church.

De Werkgroep Vegan Theologen heeft als doel medegelovigen te inspi-

reren een volgende stap te zetten op de weg van respect en mededogen, van medemenselijkheid naar me-deschepselijkheid. Daarmee wil ze ook de stap zetten naar plantaardige voeding. Tegelijk wordt afscheid ge-nomen van het antropocentrisme, het zich uitsluitend richten op menselijke belangen. De werkgroep staat voor een theologie en ethiek die recht doen aan alles wat adem heeft. De gang-bare ethiek daarentegen heeft een antropocentrisch karakter. De hoogste deugd daarin is medemenselijkheid, maar de dieren zijn er ook nog. Die-ren hebben een eigen kwaliteit, een eigen recht en verdienen een plaats binnen onze morele horizon.

Waarom is juist nu een werkgroep van christelijke theologen opge-richt? En belangrijker, wat heb-ben jullie Nederland te bieden?SH: Ik voelde me als theoloog én ve-ganist behoorlijk eenzaam. Ik ben me gaan verdiepen in de boeken van Rev. prof. dr. Andrew Linzey en vooral zijn Animal Gospel sprak me erg aan. Anja heeft me aangespoord om in Ne-derland contact te zoeken met vega-nistische theologen. Bij verschillende vegan evenementen heb ik toen Hans en Boele ontmoet. Die laatste heeft toen Tietsje uitgenodigd en zo kwa-men we vorig jaar in februari voor het eerst bij elkaar in Kampen.

HB: We willen medegelovigen inspi-reren een volgende stap te zetten op de weg van respect en mededogen, de stap van medemenselijkheid naar me-deschepselijkheid. En daarmee ook de stap naar een plantaardige voeding. Geloven doe je ook met mes en vork. In een antropocentrisch geloofskli-maat is zo’n werkgroep hard nodig. Alsof God alleen een God van men-sen is! Vanuit humanitair oogpunt heb je alle reden het dier een plaats te geven binnen je morele horizon en daarom ook over te stappen naar een veganistische leefstijl. Als gelovige heb je er reden te méér voor. Dieren zien we als creaties van God en als zodanig hebben ze een eigen waarde. Voor veganistisch Nederland betekent dit dat veganisme ook een religieuze dimensie kan hebben.

SH: Ik denk dat Nederland behoefte heeft aan een werkgroep als de onze. Wij willen theologen en predikanten handreikingen bieden om het geloofs-gesprek over de schepping in de meest brede zin van het woord, en in combi-natie met rentmeesterschap (Bijbelse

10

term waarmee de verantwoordelijk-heid van de mens voor onder andere de natuur, Gods schepping, wordt aangeduid, red.), aan te wakkeren. Het is vijf voor twaalf. We zouden massaal tot het inzicht moeten komen om veganistisch te leven en dat begint natuurlijk bij de theoloog, de predi-kant zelf. Als werkgroep willen we gelovige academici en geïnteresseerde, bevlogen, bewust levende mensen bij elkaar brengen in ontmoetingen. Zo hebben we bijvoorbeeld contact met de Protestantse Theologische Universiteit om in 2016 iets te orga-niseren voor alumni. Theologische reflectie vanuit de spirituele rijkdom van de christelijke traditie op thema’s als duurzaamheid, rentmeesterschap, schepping en vegan lifestyle is een gat in de markt. Daar springen we als werkgroep op in.

Hoe zijn jullie tot jullie veganisti-sche bewustwording gekomen?SH: Ik ben me gaan verdiepen in De Planteneter, de campagne Melk, Je Kan Zonder! en ben films gaan kijken als Cowspiracy, Meat The Truth, Sea The Truth en One Single Planet. Toen vielen de schellen van mijn ogen en dacht ik: Hoe is het mogelijk dat ik dit nooit eerder heb ontdekt en dat ik in mijn theologiestudie nooit een koppeling heb horen maken tus-sen deze werkelijkheid en ons moreel en theologisch reflecteren! Sinds ik deze ontdekking tot gespreksthema

heb gemaakt met andere theologen, merk ik steeds meer belangstelling en behoefte om kosmologische inzichten met elkaar te delen, geïnspireerd van-uit de Bijbel en de christelijke traditie waarin ik sta. Andrew Linzey, mijn grote voorbeeld en inspiratiebron, doet dit op formidabele wijze en ook Hans Bouma vind ik erg inspirerend, moet ik eerlijk zeggen.

HB: In mijn poëzie speelden dieren al

heel gauw volwaardig mee, maar in poëzie geldt dan ook een saamhorig-heid van alles en iedereen. Poëzie gaat uit van de eenheid van het leven. In mijn gedichten liep ik duidelijk vooruit op mijn bewustwording in 1970, het

Europees Natuurbeschermingsjaar. Prof. dr. K.H. Voous, hoogleraar Dier-systematiek en Diergeografie aan de VU te Amsterdam, hield dat jaar een serie lezingen onder de titel Natuur, milieu en mens die mij diep raakten. In dat jaar verschenen deze lezingen ook in boekvorm. Wat mij zo trof, was de terugkerende vraag naar de positie van de mens: de ‘Adam waar ben je?’-vraag uit Genesis 3 (nadat Adam en Eva van de verboden vrucht hebben

gegeten, ontdekken ze dat ze naakt zijn; wanneer ze horen dat God hen in de hof komt opzoeken, verstoppen ze zich in het struikgewas waarna God deze vraag stelt, FvT). Het drong tot mij door hoe antropocentrisch onze

cultuur was en dat we waarden als gerechtigheid, respect, mededogen en liefde toch wel erg beperkt en specië-sistisch vertaalden. Kort na 1970 ging ik mij verdiepen in de ethiek van filo-soof, theoloog, medicus en vegetariër Albert Schweitzer en werd ‘eerbied voor het leven’ richtinggevend voor mij. Ik ervoer het als een bevrijding. Ook dieren hebben rechten: ze verdie-nen een respectabele plaats op onze morele agenda.

“Een humaniteit die niet verderreikt dan medemensen is

onvoltooid en ongeloofwaardig.”

11

StudiedagOp 7 november organiseerde de Werkgroep Vegan Theologen haar eerste activiteit, een studiedag met als thema: Medeschepselijkheid, af-scheid van het antropocentrisme. Er waren lezingen over onder andere de Bijbeltekst Romeinen 8:23. Deze gaat over de schepping die reikhal-zend uitkijkt naar de presentatie van de waarachtige mens. En over ‘voltooide humaniteit’: een humaniteit die pas werkelijk voltooid is als er rekening gehouden wordt met medemensen en medeschepselen. Na een volledig plantaardige lunch konden de deelnemers diverse workshops volgen waarin een volgende stap werd gemaakt. Van droe-fenis over het aardse bestaan en de trieste werkelijkheid naar ontdek-ken hoe we concreet aan de slag kunnen. Ook waren er liederen, ge-schreven door Hans Bouma en Louis van Dijk. Als afsluiting werd het vegetarisme gevierd, en God als Schepper van het leven werd geëerd.

De studiedag stond niet alleen open voor theologen, maar was voor iedereen toegankelijk die in bijbels perspectief wilde meedenken over de rechten van het dier. In de toekomst wil de Werkgroep Vegan Theologen meer van dit soort samenkomsten organiseren.

www.facebook.com/medeschepselijkheid

Het woord ‘medeschepselijkheid’ is al een aantal keer gevallen. Waar komt dat woord vandaan en wat houdt het in?HB: Ik heb het woord in 1970 be-dacht. Ik moet toegeven dat het niet

het mooiste Nederlands is. Het is naar analogie van het woord medemen-selijkheid, een woord dat geen uitleg behoeft. Wat mij boeide, was hoe je nu omgaat met niet-mensen, met ver-tegenwoordigers van de andere soort. Onze cultuur is zo antropocentrisch, het gaat om de mens in het centrum en dieren zijn op z’n hoogst decor. Ze tellen niet mee. Met medeschepselijk-heid wilde ik aanduiden dat mens en dier veel met elkaar gemeen hebben. Ze zijn beiden creaties, ze maken deel uit van de schepping. Dat blijkt uit hun lichamelijkheid en levens-behoeften als lucht en licht. Dat het

woord medeschepselijkheid niet door de cultuur is opgepikt en (nog) niet in het woordenboek staat, is een teken aan de wand. We zijn zo gericht op onszelf en onze eigen belangen. De wortels van het antropocentrisme

zitten heel diep. Ze gaan 2500 jaar terug, lang voordat er sprake was van christendom. Sinds die tijd is ons be-wustzijn steeds beperkter geworden. Er is nog steeds sprake van een zoge-noemd speciëcisme: alleen belangstel-ling hebben voor de eigen soort. Maar er is veel gebeurd in veertig jaar tijd. Destijds lachte men je uit. Nu kun je het hebben over dierenrechten. Nu staat het op de politieke agenda en is het een serieus onderwerp.

Wat is het verschil tussen jullie en de huidige theologie?HB: De huidige theologie is even an-

tropocentrisch gericht als de hele wes-terse cultuur. Wij vinden het hoog tijd dat de gangbare theologie afscheid neemt van haar antropocentrisme. We zijn toe aan een herwaardering van het creatuurlijke, het aardse, de dieren. Een humaniteit die niet verder reikt dan medemensen is onvoltooid en ongeloofwaardig. Zolang gods-dienst geen ‘gepraktiseerde eerbied voor het leven’ is (woorden van Albert Schweitzer), schiet die ernstig te kort. Nog steeds wordt de reguliere theolo-gie beheerst door de oude dualistische tegenstelling geestelijk-stoffelijk. De wereld van het geestelijke, die van de mens, is superieur aan die van het stoffelijke, de natuur, de dieren. Het dringt nog niet door dat medeschep-selijkheid onze humaniteit alleen maar ten goede komt.

Tot nu toe is ‘medeschepselijk-heid’ niet opgepikt door de sa-menleving. Waarom gaat dat nu wel gebeuren?HB: Het gaat niet zozeer om dat woord, maar meer om een mentali-teit van verbondenheid die duidelijk toeneemt. Het menscentrale denken brengt steeds meer mensen in een moreel conflict. Het komt neer op een geraffineerde vorm van discrimi-natie. Mensen voelen intuïtief dat de horizon ruimer is dan alleen mensen. Het oude paradigma van alleen me-demensen krijgt steeds minder bijval. Ook dieren komen aan bod in de filo-sofie en de theologie. Dieren als sub-jecten, wezens met gevoel, emoties en verlangens. Dat is niet meer te keren.

SH: We zitten nu in een goede flow. In de encycliek Laudato Si (2015) van de paus komen milieu en duurzaam-heid aan bod. De klimaattop is dit jaar in Europa. Veel kerken hebben meegedaan met de klimaatmars door Nederland richting Parijs. Duurzaam-heid staat hoog op veel kerkelijke agenda’s, dus we hebben de tijd mee.

“Geloven doe je ookmet mes en vork.”

12

achtergrond tekst Francine Aarts

Medeschepsels ofmedewereldburgers?Monnik Matthieu Ricard over evolutie,antropocentrisme en compassie

De werkgroep Vegan theologen is positief over de toekomst en ziet de mentaliteit van verbondenheid toenemen. Recentelijk werd die verbondenheid ook vanuit een andere hoek belicht: de boeddhistische monnik Matthieu Ricard schreef het 352 pagina’s tellende pleidooi Waarom ik mijn vrienden niet opeet.

Ricard, moleculair bioloog, mon-nik en zoon van de bekende Franse filosoof Jean-François Revel, is de uitgelezen persoon om filosofie, wetenschap en boeddhisme samen te brengen in één boek. Naast een uitgebreide verhandeling over de mi-

lieu- en gezondheidsaspecten van een niet-veganistische levensstijl, gaat hij diep in op de ethische en filosofische kant ervan.

Evolutie in plaats van creatieDe redenaties van Ricard zijn van een andere aard dan die van de vegan theologen. Waar Hans Bouma stelt dat dieren en mensen deel uitmaken van dezelfde schepping en dat dieren daarom als medeschepsels gezien moeten worden, komt Ricard langs een heel andere weg tot eenzelfde conclusie.

Zo haalt hij juist Darwins evolutie leer aan: “Binnen deze trage evolutie heeft zich geen enkel ‘magisch’ moment voorgedaan op grond waarvan wij onszelf een fundamenteel andere aard zouden kunnen toekennen dan aan de talrijke soorten hominiden die

ons zijn voorgegaan.” De waarde van dieren is dan ook niet te reduceren tot hun nut voor de menselijke soort.Waarom ik mijn vrienden niet opeet is ab-soluut geen religieus boek, al komt de boeddhistische kijk op veganisme wel terloops aan bod. Ricard haalt bij-voorbeeld enkele boeddhistische tek-sten aan, waaronder de Lankavatara-soetra: “Vlees is voedsel voor roofdie-ren; het is onjuist om het te eten. [...] Men doodt dieren ten behoeve van de winst, men ruilt goederen in voor vlees. De een doodt, de ander koopt, beiden handelen verkeerd.”

Dierenrechten enmensenplichtenIn een overtuigend hoofdstuk over dierenrechten en mensenplichten worden interessante ethische en juri-dische kwesties aangekaart, zoals: Zijn rechten altijd wederkerig? Wat wil dat eigenlijk zeggen, dierenrechten? Hoe kunnen we dieren werkelijk juridisch beschermen tegen de wreedheid waarvan zij nu het slachtoffer zijn?Op basis van de talrijke theorieën en visies die hij in dit hoofdstuk aan-haalt, kan Ricard maar één conclusie trekken. Dieren zijn niet anders dan mensen in hun vermogen om lijden te ervaren, en wij dienen hen dus als ‘medewereldburgers’ te zien – en ook zo te behandelen. Dat is geen kwestie van activisme of extremisme, maar juist van compassie. Zoals de charismatische Ricard het lachend formuleerde tijdens een lezing in Amsterdam: “Ik word nu dierenrech-tenactivist genoemd – terwijl ik alleen maar mijn compassie wil uitbreiden!”

Ricard groeide op in Frankrijk. Nadat hij, in 1972, promoveerde in de biologie, besloot hij een andere weg op te gaan. Na jarenlange studie bij Aziatische monniken besloot hij zelf ook monnik te worden. Hij schreef verschillende boeken, waaronder de bestsellers De monnik en de filosoof en Happiness. Ricard wordt geregeld de gelukkigste persoon op aarde genoemd, maar zelf merkt hij laconiek op: “Ze hebben gewoon niks beters te zeggen.”

Ik word nu dierenrechtenactivist genoemd – terwijl ik alleen maar mijn compassie wil uitbreiden!

Waarom ik mijn vrienden nietopeet – pleidooi voor dier,mens en aardeISBN 9789025904630Uitgeverij Ten Have€ 24,99

13

Sonett–zo veganistischE C O L O G I S C H C O N S E Q U E N T

sonettnso ttenReg. by Vegan Soc. stop-climate-change.deeco-control.comCertified by Certisys

www.sonett.eu

wierook

goud

myrrhe

laurier rose ashes

olijfolie

Hoe veganistisch? – Voor meer dan 90% veganistisch.Want 39 van de 42 Sonett producten hebben de Vegan-bloem. Sonett voert geen dierproeven ut en laat er ookgeen uitvoeren. In tegendeel: Sonett ondersteunt deAcademie van de Duitse Dierenbeschermingsbond, dieaan het ontwikkelen van alternatieve testmethodenwerkt. Vergeleken met andere was- en reinigingsmiddelen zijn de

Sonett-producten vrij van petrochemische tensiden, enzymen en andere

allergenen. Ze bevatten geen kunstmatige geur-, kleur en conserverings-

stoffen. Alle oliesoorten en etherische oliën zijn voor 100 % afkomstig uit

gecontroleerd biologische of biologisch-dynamische teelt en zijn volledig

biologisch afbreekbaar. Alle Sonett-producten worden zonder gentech-

niek en zonder nanotechnologie geproduceerd. In een Oloid-menger

worden wierook, goud, mirre, laurier, olijfolie en rozenzout ritmisch

bewerkt. Met deze „balsamische toevoegingen“ worden dan de Sonett-

producten verrijkt. Zo wordt aan alle was- en reinigingsmiddelen een be-

wegingsimpuls toegevoegd die het leven bevordert. Sonett – zo goed

communicationdesign award2013

reddot designaward winner2012

Sonett-so vegan A4-NL 22.02.15 12:00 Seite 1

Ik ben net veganist geworden. Ik was negen jaar vegetariër. Ik dronk en at melkproducten, ik droeg huid en haar van dieren. De tegenstrijdigheid tus-sen vegetariër zijn en dieren dragen was eenvoudig op te merken en nog eenvoudiger te nege-ren – al mijn vrienden die vegetariër waren, droegen leer, kasjmier en wol.Ik had graag wollen kleding aan. Ik droeg graag een pak. Ik vond het geweldig dat ieder-een me met mijn stijl complimenteerde. Ik voelde me net Clark Kent die transformeert tot Superman. Ik kon uitdagingen aan waar-van mijn normale ‘ik’ alleen maar kon dro-men.Maar net als Super-man had ik een verant-woordelijkheid – ik had het alleen niet door. Ik kon het me veroor-loven een wollen pak te kopen in plaats van een synthetisch pak van mindere kwaliteit, ik kon kiezen voor dierlij-ke materialen. Ik zwoer trouw aan verfijndere kledingstandaarden en creëerde daarmee een lacune tussen mijn gedrag en mijn overtui-gingen.Toen ik onlangs veganist werd, was dat uit overwegingen van milieu en ethiek. Dierlijke producten gebrui-ken is onzinnig, omdat er zo veel gezondere en milieuvriendelijkere alternatieven zijn. En waarom zouden dieren voor ons moeten lijden? De kledingkwestie zat wel ergens in mijn achterhoofd, maar ik was meer gericht op wat ik in mijn lichaam stopte dan waar ik het in hulde.Ik legde de link pas toen ik op de web-

site van mijn favoriete pakkenverkoper kwam. Ik scrolde door de pagina’s met jasjes en pakken, en plotseling drong het tot me door: ik kan dit niet meer dragen. De meeste kledingstukken wa-ren gemaakt van dieren: wol, kasjmier,

mohair, zijde. Deze stoffen worden gebruikt omdat het lichaam erin kan ademen, omdat ze lang meegaan en mooi op het lichaam aansluiten. Zit-tend achter mijn computer realiseerde ik me echter dat ze niet passen bij mijn overtuigingen.Dus. Wat nu?Ik blijf mijn wollen pakken dragen. Het is onzin om wat je hebt weg te gooien, maar ik zal geen kleding meer kopen die gemaakt is van dieren.

Voor wat pakken betreft: de kwali-teitsmarkt is geheel in beslag geno-men door dierenbont. Aan katoen kleven problemen op het gebied van arbeidsomstandigheden en overma-tig gebruik van chemische stoffen en

water. Katoenen kleding wordt daarnaast gezien als minder formeel. Het zal dus een uitdaging zijn om kledingstukken te vinden die passen bij mijn stilis-tische standaarden én bij veganisme.In het spanningsveld tussen hoe ik eruit wil zien en ve-ganisme zal ik gedwongen worden om compromissen te sluiten. Met het sterkere bewustzijn van hoezeer mijn keuzes invloed heb-ben op de wereld, probeer ik – en zal ik blijven pro-beren – mijn gedrag aan te passen. Dat is wat ik kan doen om de wereld duur-zamer te maken. Ik zou willen dat meer mensen dit serieus zouden overwegen.Het is echter nog niet zo eenvoudig om kritisch naar je eigen handelen te kijken. En het is best moeilijk om bij het aankleden te consta-teren dat je favoriete outfit versleten en gerafeld is na jaren trouwe dienst. Je wilt eraan vasthouden, vanwege het prettige gevoel dat de kleding je geeft, vanwege de herinneringen die je

hebt aan het dragen ervan, maar er-gens weet je dat het beter is om verder te gaan. Als diersoort is het voor ons tijd om verder te gaan en een stijl te vinden die beter past bij onze wereld.

Elliot Lyons is filosoof, theoloog, pakkenliefhebber, wielrenner en copywriter. Hij bakt meesterlij-ke pizza’s. Opgegroeid in Ohio in de Verenigde Staten, woont hij nu in Utrecht.

column tekst Elliot Lyons, vertaling Riva Godfried, foto Jeroen Moerdijk

Stilistische standaarden voor een betere wereld

15

Hoeveelheid:

Bereidingstijd:

Moeilijkheid:

6 kommen

45 minuten

✱

Ingrediënten voor de soep

1 grote ui

3 teentjes knoflook

1 el olijfolie

1 courgette

500 g tomaten

1 pakje soja-kruimgehakt

1 el gedroogde Italiaanse kruiden

1 liter groentebouillon

140 g geconcentreerde tomatenpuree

100 g volkoren lasagnebladen (of andere pasta)

Ingrediënten voor de roomsaus

80 g cashewnoten

200 ml water

snufje zout, peper enkerriepoeder

optioneel: 3 el edelgist

Wie zegt dat lasagne

in de oven hoort?!

Edelgist heeft een noot- en kaas achtige smaak en is een erg gezonde smaakmaker. Je vindt edelgist bij natuurwinkels en sommige webwinkels.

Tip:

Romige lasagnesoepmet cashew -roomsaus

recept tekst Lisa Steltenpool, foto Lize Jansen

Bereidingswijze

Snipper de ui en snijd de knoflook fijn.Verhit de olijfolie in een middelgrote soeppan en fruit hierin de ui en knof-look.Snijd de courgette en tomaten in blok-jes en voeg dit samen met het kruimge-hakt en de Italiaanse kruiden toe. Laat dit zachtjes pruttelen.Voeg na 10 minuten de groentebouil-lon en tomatenpuree toe. Breek de lasagnebladen in kleine stukken en laat dit 10 minuten in de soep gaarkoken.Mix cashewnoten, water, kruiden en edelgist in een blender tot een gladde roomsaus. Schep de soep in de kom en voeg roomsaus toe.

Dit recept staat in Kickstarter, het nieuwe boek van Lisa Steltenpool dat in februari uitkomt.

16

recept tekst en foto Lisa Steltenpool

Hoeveelheid:

Bereidingstijd:

Moeilijkheid:

8 kleine punten

20 minuten + 30 minuten in de oven

✱✱

Speculaaspompoentaartjemet slagroomtoef

Ingrediënten:

½ oranje pompoen

3 el kokosolie

100 gram speculaas(niet alle speculaas is vegan, letgoed op de ingrediënten)

1 el water

100 ml opklopbare slagroom(bijvoorbeeld van Alpro, teverkrijgen in de meestesupermarkten)

4 el poedersuiker

2 tl speculaas- of koekkruiden

½ tl kaneel

Hier kom je de donkere dagenwel mee door

Bereidingswijze:

Verwarm de oven voor op 180 graden. Snij de pompoen door de helft en leg één helft apart om een ander gerecht mee te maken (zoals pompoenhumus

Wil je een grote taart maken? Verdubbel dan de ingrediënten en laat de taart goed opstijven voordat je hem aansnijdt.

Tip:

of curry). Verwijder de pitten en smeer de pompoen in met één eetlepel kokosolie. Leg de pompoen met de open kant naar beneden op een bak-blik. Zet het blik in de oven en bak in 30 minuten gaar. Laat de pompoen na het bakken goed afkoelen. Laat de oven aan staan voor de bodem van de taart.

Maak ondertussen de bodem door de speculaas fijn te malen in een keuken-machine. Voeg twee eetlepels kokos-olie en één eetlepel water toe. Meng nogmaals. Neem een klein bakblik (ca. 16 cm doorsnede) en leg hier bakpa-pier in. Voeg hier het speculaasmeng-sel aan toe en druk goed aan. Bak de bodem 8 minuten op 180 graden Celsius.

Neem de pompoen en schep 150 gram van het vruchtvlees in een keu-kenmachine. Voeg de poedersuiker en kruiden toe en meng tot een glad geheel. Klop de slagroom op met een mixer totdat de slagroom goed stijf is. Voeg vier vijfde van de slagroom toe aan de pompoenpuree en meng met een pannenlikker alles voor-zichtig door elkaar. Voeg daarna de pompoen-slagroomvulling toe aan het bakblik met speculaasbodem. Schep de laatste slagroom op het taartje en maak toefjes met een lepel. Laat ten slotte het taartje een paar uur opstij-ven in de koelkast.

17

Ingrediënten:

1 bloemkool in roosjes

90 g bloem (3/4 kopje)

30 g maismeel (1/3 kopje)

1 tl knoflookpoeder

1 tl uipoeder

paprikapoeder

½ tl zout

peper

240 ml plantaardige melk(1 kopje)

2 el water

120 ml Frank’s hot sauce ofeen andere saus op basis vancayennepeper

2 el plantaardige margarine

2 el ketchup

Probeer als variatie

barbecuewings

Hoeveelheid:

Bereidingstijd:

Moeilijkheid:

3 porties

55 minuten

✱✱

Buffalowingsrecept tekst en foto Marloes Polman

Serveer de wings met bleekselderij voor een minder pittige ervaring en vervang de hot sauce voor barbecuesaus. Serveer deze bar-becuewings met vegan mayonaise of plantaardige kruidenboter.

Serveertip:

Bereidingswijze:

Verwarm de oven voor op 230˚C en bedek een bakplaat met bakpapier.

Mix de bloem, het maismeel en alle kruiden in een beslagkom. Voeg lang-zaam de melk en het water toe aan de droge mix en mix hem tot een vol-ledig glad beslag.

Dip de bloemkoolroosjes in het beslag en schud ze een beetje voordat je ze op de bakplaat plaatst. Zorg dat ze niet tegen elkaar aanliggen.

Bak de wings in de oven in 20 minu-ten droog en krokant. Draai de stukjes om na 10 minuten.

Bereid tijdens het bakken de buffalo-saus. Verwarm de hot sauce, margarine

en ketchup in een steelpannetje totdat alles vermengd en opgewarmd is.

Wanneer de bloemkoolstukjes krokant gebakken zijn, haal je ze uit de oven en plaats je ze in een beslagkom om met de buffalosaus te vermengen. Als alle stukjes bedekt zijn in de saus, plaats je ze terug op de bakplaat.

Bak de buffalowings 20 tot 30 minu-ten, terwijl je ze (wederom) elke 10 minuten omkeert. Zodra de wings kro-kant zijn, haal je ze uit de oven en laat je ze 10 minutem afkoelen. Daarna zijn ze klaar om geserveerd te worden!

18

Ingrediënten:

1 bloemkool, in stukjes gesneden

4 teentjes knoflook

1 lepel kokosolie

1 eetlepel vegan mayonaise(of eventueel plantaardige boter)

1 bosje bieslook, gesnipperd

zout en peper

Lekker fris met verse bieslook

Hoeveelheid:

Bereidingstijd:

Moeilijkheid:

2 porties

25 minuten

✱

recept tekst en foto Marloes Polman

Bloemkoolpuree

Heerlijk met gekarame-liseerde uitjes, gebakken vegan spekjes (te koop bij bijvoorbeeld de AH of vegetarische slager) en als lekkere vervanger van de aardappel.

Serveertips:

Bereidingswijze:

Kook de bloemkool met een snufje zout in voldoende water zodat bijna al de bloemkool onder water staat. Pel de 4 teentjes knoflook en snijd alleen de onderkant eraf en kook deze mee met de bloemkool. De bloemkool zal in 8-10 min gaar koken.

Schep, zodra de bloemkool gaar is, 3 eetlepels kookvocht uit de pan voor de puree. Giet de bloemkool af en plaats deze in een keukenmachine. Pureren met een stamppotstamper is ook mo-gelijk. Maal de bloemkool fijn en voeg 2 eetlepels kookvocht toe tijdens het pureren en 1 eetlepel kokosolie. Voeg,

wanneer de bloemkool fijn genoeg is, de vegan mayonaise toe. Voeg bies-look, zout en peper toe naar smaak. Pureer of stamp nogmaals alles goed samen en serveer warm.

19

AMANPRANA

90%RAW

0% JUNK

100% VEGAN

Wat is 3x gezonder dan

extra virgin kokosolie ?

Bart Maes, oprichter Amanprana: “In 2005 bracht Amanprana als eerste haar legendarische 100%

extra vierge kokosolie naar Europa. Vandaag zijn de gezondheidsvoordelen van extra vierge kokosolie

Cocos+Olive+Red Palm extra vierge oliemengeling van Amanprana 3x gezonder is voor bakken en smeren.”

Voor bakken en smeren is Cocos+Olive+Red Palm

3x gezonder dan alleen kokosolie

BESTE KWALITEIT

VOEDING ALS MEDICIJN

Ingrediënten kokosolie Cocos+Olive+Red Palm

Voordelen kokosolie JA JA van extra virgin kokosolie

Rijk aan gezonde omega-9 NEE JA van extra virgin olijfolie

Rijk aan chlorofyl NEE JA van extra virgin olijfolie

Rijk aan polyfenolen NEE JA van extra virgin olijfolie

Rijk aan Vitamine E NEE JA van duurzame rode palmolie

Rijk aan carotenen NEE JA van duurzame rode palmolie

Koelkast-smeerbaar NEE JA van Cocos+Olive+Red Palm

www.noble-house.tk

SUPER FOOD

Cocos+Olive+Red Palm schenkt jou het beste van 3 werelden: koudgeperste

duurzame rode palmolie uit Colombia. Deze Amanprana oliemix bevat

van nature veel sterolen, polyfenolen, carotenen, vitamine E (7 soorten),

squaleen, co-Q10, chlorofyl. In de koelkast bewaard, is Cocos+Olive+Red

Palm meteen smeerbaar op je brood. Vergeet bio-margarine. Bak en wok

voortaan 3x gezonder dan met kokosolie alleen. Info, recepten en inschrijven

op de nieuwsbrief: www.noble-house.tk. Verkrijgbaar in biowinkels of

thuisgeleverd via www.amanvida.eu

20

Goede voornemens,slechte diëten

Het is na de feestdagen een bekend fenomeen: de overtollige kilo’s moeten er weer af. Wekenlang heb je

(te veel) pepernoten, kerstkransjes en oliebollen gegeten en de eerste dag van het nieuwe jaar is dé dag waarop je

alles omgooit: je gaat op dieet. Goed hoor, werken aan een gezonder lichaam... Maar wat als ik je vertel dat je van

diëten eerder zwaarder wordt dan slanker?

gens weer eten zoals voorheen, dan kun je zo een halve kilo per week aan pure vetmassa aankomen. Vaak gaan mensen na enige tijd weer opnieuw op dieet, waarna de vicieuze cirkel van afvallen en aankomen (jojoën) niet te vermijden valt.

Wat wél werktDe beste methode voor effectief ge-wichtsverlies is een stuk makkelijker! Het geheim zit hem in kleine, haalba-re veranderingen die jouw eetgedrag en levensstijl structureel verbeteren. Wanneer ik mijn cliënten begeleid, hanteer ik hiervoor een tabel die ik ‘De kracht van drie veranderingen’ noem. De bedoeling is om drie doelen te bedenken die jouw eetpatroon kun-nen verbeteren en die jij ook echt wilt halen. Stel, je drinkt elke dag twee glazen suikerrijke limonade of fris-drank. Dan kan het een perfect doel

zijn om in plaats daarvan vanaf nu water, thee of Spa rood (met smaakje) te drinken. Of als je te weinig fruit eet kun je als doel stellen om voor elke maaltijd (minimaal) één stuk fruit te eten. Naast doelen om gezonder te eten, kun je ook doelen stellen gericht op andere veranderingen die jouw leven gezonder maken, zoals meer bewegen, langer slapen of nu einde-lijk weer de broodnodige vitamine B12 slikken. Benieuwd? Laten we het samen invullen:Bedenk voor jezelf drie specifieke doelen en vul deze in de tabel in.Zorg voor een goede voorbereiding. Koop bijvoorbeeld veel verschillende soorten fruit en thee. Ben je snel in de verleiding om ongezonde dingen te eten? Haal dan zo min mogelijk ongezond eten in huis en verstop al-les wat je wel in huis hebt achterin je voorraadkast.Plak ten slotte de tabel op je koelkast of andere opvallende plek zodat je er elke dag aan herinnerd wordt. Heb je jouw doel vandaag behaald? Dan mag je het vakje afvinken. Je kunt dit elke week opnieuw invullen totdat de nieuwe gewoonte ‘eigen’ is gemaakt.

vegan basics tekst Lisa Steltenpool, illustratie Stouthandel

Waarom je van een dieet niet altijd afslanktUit onderzoek is gebleken dat maar liefst twee op de drie diëters na enkele jaren zwaarder zijn dan ze voor het dieet waren. Diëten gaan in het begin vaak wel oké, je valt immers af en je bent enthousiast dat de getallen op de weegschaal omlaag gaan. Er komt daarna altijd een punt dat het dieet stopt, en als je dan weer ‘normaal’ gaat eten, is de kans groot dat je extra snel aankomt. Als je afvalt, breekt je lichaam namelijk niet alleen vetweef-sel af, maar ook spiermassa. Daarbij gaat je lichaam bij een streng dieet (circa 1300 kcal of minder per dag) heel zuinig aan doen met de verbran-ding. Dit, in combinatie met minder spiermassa, zorgt ervoor dat je in plaats van het normale calorieverbruik van 2000 kcal per dag, nog maar 1500 kcal per dag verbrandt. Ga je vervol-

21

te bestellen. Vooruit, een biologisch biertje dan.De pizza ‘Bolognaise’ met veganisti-sche kaas en gehakt is lekker. De pizza Royale is nóg smaakvoller. Dat komt vooral door de zelfgemaakte, plant-aardige mozzarella.

Un Monde Vegan64 Rue Notre Dame de NazarethParijs heeft een veganistische super-markt en dat is nog leuker dan het

klinkt. Je leesbril kan thuisblijven, want etiketten naspeuren op dierlijke ingrediënten hoef je er niet.Un Monde Vegan is klein, maar heeft een groot assortiment. De supermarkt verkoopt naast voedingsmiddelen ook producten als schoonmaakmiddelen, schoenen en cosmetica. Ook aan kookboeken is er in de winkel geen gebrek. Ze zijn voornamelijk Fransta-lig, maar er staan ook enkele Engelse boeken tussen.In Un Monde Vegan vind je een uitgebreide selectie aan vlees- en kaas-vervangers die niet allemaal in Neder-land te verkrijgen zijn. De plantaar-dige kazen van het Franse Jay en Joy zijn een aanrader. Voor snacks, snoep en chocolade ben je er ook aan het goede adres. En, als echte Franse su-permarkt, verkoopt Un Monde Vegan ook foie gras. Volledig plantaardig, natuurlijk.

reportage tekst en foto’s Daniëlle Wollinga

Leven als veganist in FrankrijkBerlijn staat bekend als de veganistische hoofdstad van Europa, maar heeft inmiddels

stevige concurrentie van Parijs. Naast vegetarische restaurants met veganistische opties ophet menu, verschijnen er steeds meer volledig plantaardige initiatieven in de Franse hoofdstad.Het zijn er inmiddels te veel om in één citytrip te bezoeken. In dit artikel staat dan ook maar een

deel van de vegan hotspots van Parijs. Op happycow.net vind je er meer.

Hank55 Rue des ArchivesHank is een kleine, veganistische fastfoodzaak. Het personeel is er vriendelijk en spreekt goed Engels. Hank is geen plek om uitgebreid te dineren. Er is weinig zitruimte en de plaatsen die er zijn, zijn krap. Laat je hier niet door afschrikken en neem je bestelling desnoods mee. Het is de moeite waard.

Op de menukaart van Hank staan ver-schillende vegan burgers die met patat of salade als menu besteld kunnen worden. Kan je geen keuze maken, kies dan de Allumé. Deze burger, met rokerige smaak en barbecuesaus, is waarschijnlijk de lekkerste plantaardige burger die er in Parijs te vinden is.

Lola99 Rue du TheatreEen croque monsieur eten op een rieten stoeltje tegen de gevel van een

gezellig rumoerige Parijse brasserie; bij Lola ben je echt op vakantie. Al-leen al vanwege de typisch Franse sfeer is Lola een aanrader.Lola heeft een gevarieerde kaart. Naast tosti’s serveert deze brasserie onder andere pastagerechten, soep, salade en desserts. De croque monsi-eur die Lola serveert, is lekker, maar waarschijnlijk staan er betere gerech-ten op de kaart. Ook het uitproberen waard: de cocktails en het aanbod op de uitgebreide wijnkaart.

Las Vegans30 Boulevard de Bonne NouvelleLas Vegans zit in een drukke straat. Je zou deze gelegenheid, ondanks de roze stoelen en roze luifel, tussen de grote gebouwen gemakkelijk over het hoofd kunnen zien. Zonde, want Las Vegans verkoopt naast betaalbare smoothies en snacks ook onweerstaan-baar lekker ijs.In de ijsvitrine vind je, naast de stan-daard smaken zoals chocolade en mint, ook bijzondere varianten. Jack Daniels-ijs bijvoorbeeld. Het personeel is vriendelijk. Het kan zomaar zijn dat je, na een vraag over het Plombières-ijs, niet alleen vertrekt met een volle buik, maar ook met kennis over de geschiedenis van deze ijssmaak en Na-poleon III.

Veg’Art123 Rue OberkampfAls je zeker wilt zijn van een zitplek in deze veganistische pizzeria, is het ver-standig vooraf te reserveren. Er zijn namelijk maar een paar tafeltjes in dit piepkleine restaurant. Op de kaart staan naast pizza’s nog enkele an-dere gerechten, maar in een volledig plantaardige pizzeria zou het bijna zonde zijn om iets anders dan pizza

22

SOMS KUNT U ONZE KLEINE LETTERTJES

MAAR BETER WEL LEZEN...

Bij Solgar horen wij soms dat de kleine lettertjes op onze verpakking moeilijk te lezen zijn. Toch vinden wij het belangrijk dat u alle informatie op ons etiket kunt terugvinden.

Sinds onze oprichting in 1947 streven wij naar het produceren van kwalitatief hoogwaardige producten waarbij wij ingrediënten met direkte of indirekte dierlijke oorsprong zoveel mogelijk vermijden.

Dankzij de kleine lettertjes op de verpakkingkunnen wij voor 100% uitleg geven over onzeproducten; bijvoorbeeld of een product ookgeschikt is voor veganisten. Mocht u het idee hebben dat vitamine B12 alsenige van onze producten geschikt is voor veganisten, kijkt u dan eens op:

www.solgar.nl

SOLGAR Adv. Soms kunt u beter-190x270mm.indd 1 07-09-2009 15:02:22

Hoe duurzaam zijn jouw kleren? Waar zijn ze precies gemaakt? En hoe diervriendelijk zijn ze? Misschien heb je daar nog niet bij stilgestaan. Mocht dat wel het geval zijn, dan is het niet altijd eenvoudig om op die vragen een antwoord te vinden. De Vlaamse ontwerper Bruno Pieters gaat het je gemakkelijker maken. Na een succesvolle carrière bij Hugo Boss had hij er even genoeg van en trok naar India. In 2012 kwam Bruno terug naar België en richtte het modelabel Honest by op. Transparantie, duurzaamheid en diervriendelijkheid zijn zijn credo.

interview tekst Fien Louwagie, foto’s Honest by

Jullie werken helemaal transpa-rant, met duurzaam en diervrien-delijk materiaal. Waarom heb je daarvoor gekozen?Toen ik jong was, zag ik eens een uitzending over Brigitte Bardot. Ze toonde wat er gebeurde achter de schermen van de bont- en vleesin-

dustrie. Ik vond dat vreselijk en wilde toen vegetariër worden. Maar ik mocht niet van mijn ouders, en mijn verontwaardiging ebde weg. Feite-lijk lieg je dan tegen jezelf. Tijdens de sabbatical na mijn tijd bij Hugo Boss zijn er heel wat dingen gebeurd in mijn privéleven. Ik heb toen ook verschillende documentaires gezien. Mijn zus (Frédérique, raw food-chef bij Infinite Seeds) had me de film Earthlings doorgestuurd. Als je die ziet, kun je niet meer liegen tegen jezelf. Ik zag die beelden dus terug en besloot om geen bont en leer meer te gebruiken. Dat is gewoon niet nodig, en het is een heel oud idee van luxe. Eigenlijk zijn het heel ouderwetse materialen.

In vorige collecties, voordat Ho-nest by bestond, werkte je wel

met leer en bont. Dacht je toen al dat het anders kon?De Belgische Bontfederatie en Saga Furs lobbyen veel. Ze sponsoren stu-denten door hun bont te geven. Dat is de enige steun die studenten krijgen. Er is geen alternatief, en het wordt je echt opgedrongen. Het is moeilijk om

daar weerstand aan te bieden. Als je dan eenmaal in het wereldje zit, krijg je ook nog eens vaak te maken met editors en journalisten die artikelen over bont willen om erbij te horen. Dergelijke invloed is heel bepalend als je je weg aan het zoeken bent. Mensen van mijn leeftijd die nu in modehuizen werken, blijven bont en leer dan ook gebruiken.

Je atelier is in Antwerpen, je zit aan de basis van de modewereld met de Antwerpse Modeacade-mie. Komen er jonge modeontwer-pers naar jou toe met vragen over hoe je werkt?Toen we Honest by twee jaar gele-den lanceerden, kregen we heel veel e-mails van jonge mensen die het fantastisch vonden. Ik ben nu bezig om een beurs op te zetten voor jonge

ontwerpers die duurzaam willen werken op school. Zo wil ik jonge mensen steunen en aanmoedigen om te werken volgens de waarden waarin ze in geloven. Nu worden ze alleen gesteund door de bontindustrie.

Heb je voldoende andere mate-rialen?Ja, meer dan genoeg. Elk materiaal dat je als ontwerper wilt gebruiken, bestaat ook in een duurzame versie. Er zijn geen beperkingen meer. In de jaren 90 kon je alleen werken met lin-nen in beige, grijs of ecru, maar dat is allang niet meer het geval. Er is veel meer mogelijk, en de mogelijkheden nemen ieder seizoen toe – zeker voor grote ontwerpers. Als jonge ontwerper moet je nog een beetje je ding zoeken, maar als groot bedrijf kun je alles. Als ik schoenen zou ontwerpen, zou ik ook geen leer namaken. Ik vind dat niet zo fantastisch. Er zijn zoveel materialen die je kunt gebruiken, bijvoorbeeld riet.

Je hebt een kleine schok in mo-deland veroorzaakt met de lan-

“Je moet het niet alleen willen kopen omdat het ecologisch verantwoord is.

Je moet het ook kopenomdat je het mooi vindt.”

Duurzaam design:Bruno Pieters

24

cering van Honest by. Hoe werd het merk onthaald door andere modeontwerpers?Voor ik het lanceerde, heb ik heel wat ontwerpers ontmoet in België. Ik zocht mensen om mee samen te werken, en ze waren allemaal enthousiast over het project. Ik heb wel ge-leerd dat als je iets wilt realiseren, je het zelf moet doen. Je kunt niet verwachten dat iedereen dezelfde weg volgt. Dat

is iets heel persoonlijks, en je kunt mensen niet dwingen of duwen om sneller te gaan dan ze aan het gaan zijn. Nu nodig ik geen mensen meer uit, maar komen ze vanzelf. De pers was ook heel enthousiast bij de lancering. Recen-telijk was ik in Parijs, en daar zijn heel veel mensen er nog niet klaar voor. Ze leven nog in hun dromen. Mode gaat over dromen, dat is ook wat ze verkopen. Toen ik wakker werd uit die droom, besefte ik dat hij een nachtmerrie is voor vele anderen.

Het is ongelooflijk hoe transparant jullie werken: per ontwerp kun je op de site zien welke materialen en hoeveel werkuren erin zitten. Vraagt het ook niet

heel veel tijd om dit allemaal bij te houden?Ja, in het begin is er veel onderzoek nodig, maar na een tijdje wordt het wel een gewoonte. Als we nu stoffen aan-kopen, stellen we de vragen automatisch. We werken met mensen die ook bereid zijn om die info te geven. Heel zel-den zijn ze daar niet toe bereid. Of ze willen de info wel geven, maar niet op de website, vanwege de concurrenten. De meeste mensen werken echter graag mee, omdat het ook een vorm van reclame is. Als ze trots zijn op hun pro-duct, willen ze dat heel graag delen. Tot nu toe hebben we er goede ervaringen mee. Bovendien heb je als consument die informatie nodig om de juiste keuze te kunnen maken. En als je het niet wilt weten, moet je het niet lezen.

Heb je het gevoel dat steeds meer mensen duurzame mode willen?Voor mij bestaat duurzame mode niet. Er bestaat alleen mode. Sommigen produceren op een duurzame manier, anderen niet. Volgens mij is het een marketingidee uit de jaren 70 om duurzame mode als een aparte categorie te beschouwen. Als het ontwerp niet zo goed was, gaven ze als excuus dat het milieuvriendelijk was. Dat excuus geldt ondertussen niet meer. Een slecht ontwerp is een slecht ont-werp. Je moet het niet alleen willen kopen omdat het ecolo-gisch verantwoord is, maar ook omdat je het mooi vindt.

Van dit artikel verscheen eerder een langere versie in EVA magazine, nr. 54, 2014. Overgenomen en ingekort met toestemming van de au-teur. EVA Magazine is het tijdschrift van EVA vzw, www.evavzw.be.

“Mode gaat over dromen. Toen ik wakker werd uit die droom, besefte ik dat hij een

nachtmerrie is voor vele anderen.”

25

Psycholoog Bert Stoop is de web-master van de zeer uitgebreide en invloedrijke website Animal Freedom en oprichter van de gelijknamige stichting. In het tweeluik Vrijheid als grondrecht voor dieren en Smoezen over diermisbruik lezen we wat hem daarbij beweegt. Hoewel de inhoud van beide publicaties ook op de website zelf voorkomt, is het handig om de teksten thematisch in boekvorm tot je te ne-men. Een deel van de opbrengst van de boeken komt bovendien ten goede aan de stichting.Animal Freedom, dat wil informeren en opiniëren, blijkt haar naam niet voor niets te dragen. Stoop stelt vrij-heid namelijk centraal in zijn diere-thiek. Vrijheid is naar zijn mening de basis voor mensenrechten en een grondrecht voor dieren – en zou ook als zodanig in de Grondwet moeten worden opgenomen. Daarbij koppelt hij vrijheid aan gelijkheid tussen men-sen onderling en tussen mensen en dieren. Overigens verwerpt Stoop een eenzijdig rationalistische benadering zonder mededogen. Zonder compas-sie wordt een recht volgens hem niet omgezet in rechtvaardig handelen.

Intrinsieke waardeHelaas lijkt er sprake te zijn van een misverstand rond het begrip “intrin-sieke waarde”, dat de auteur resoluut verwerpt als bruikbare basis voor dierenrechten. Hij lijkt dit te verwar-ren met een specifieke waarde die een dier of diersoort zou hebben vanwege bepaalde mooie eigenschappen of de zeldzaamheid ervan. Zo’n concept kan inderdaad een rol spelen in de ecologische ethiek. Met intrinsieke waarde van individuele dieren wordt echter door voorstanders van dieren-rechten meestal iets anders bedoeld. Namelijk dat ze niet als gebruiksvoor-werp mogen worden gezien, maar omwille van zichzelf onvoorwaar-delijk respect verdienen. Deze notie staat niet haaks op Stoops centrale

boekbespreking tekst Titus Rivas

Respect omwillevan het dier zelf

waarde van vrijheid, maar sluit daar juist bij aan. Je zou zelfs kunnen stel-len dat dieren hun recht op vrijheid ontlenen aan hun intrinsieke waarde als individu.

Nuchter pragmatismeRecht op vrijheid behelst voor Stoop voornamelijk de mogelijkheid om natuurlijk gedrag te vertonen en het recht op lichamelijke integriteit. Iede-re oproep om een uitzondering te ma-ken op deze grondrechten of eraan voorbij te gaan is immoreel en berust op het recht van de sterkste. Stoop, zelf praktisch veganist, gelooft daarbij

de vee-industrie en niet van het vlees eten. Het gaat hem erom dat dieren voor hun dood een dierwaardig, zo vrij mogelijk leven kunnen leiden. Daarbij stelt hij uitdrukkelijk dat het recht op vrijheid zo gedefinieerd kan worden dat het recht om niet onnodig gedood te worden daar onderdeel van uitmaakt. Feitelijk blijkt Stoop zelf een voorstander van deze definitie, en veel van zijn concrete standpun-ten doen denken aan die van Gary L. Francione. Uiteindelijk wil hij toe naar een samenleving waarin geen enkel dier meer wordt gebruikt voor het nut of het plezier van de mens. Deze overtuiging koppelt hij echter aan een nuchter soort pragmatisme. Dit levert soms dieronvriendelijk over-komende uitspraken op, zoals waar hij schrijft dat bij kleinere veestapels het jongvee de ‘behoefte aan rundvlees-consumptie’ kan dekken.

Smoezen over diermisbruikOpmerkelijk genoeg wijst Stoop dwangmiddelen als een verbod op het kopen van bont of vlees uit de bio-in-dustrie principieel af, omdat mensen uit vrije wil respect tegenover dieren zouden moeten tonen. Een belangrijk gedeelte van Vrijheid als grondrecht voor dieren behandelt drogredenen van voorstanders van de bio-industrie en andere vormen van diergebruik. In Smoezen over diermisbruik vormen ze zelfs het enige onderwerp. Stoop hanteert hierin indelingen uit de argu-mentatieleer. Allerlei bekende en min-der bekende vergoelijkingen passeren de revue, en ze worden in de meeste gevallen vakkundig ontzenuwd. Bij-voorbeeld dat de mens een alleseter is en ‘dus’ ook een omnivorenleefwijze zou moeten hebben. Of zelfs dat men in de bio-industrie optimaal rekening houdt met dierenwelzijn! Maar ook hier weer de gedachte dat een vega-nistische samenleving voorlopig niet haalbaar is. “Een portie geduld (be-waren) is essentieel.”

in de mogelijkheid om dieren een aanvaardbare mate van vrijheid te bieden binnen een ecologische, dier-vriendelijke veeteelt. Hij wil mensen niet het, zoals hij dit noemt, vermeen-de recht ontzeggen om vlees te eten of zelfs om bont te kopen. Wel wil hij dat vlees en zuivel duurder worden en niet langer worden gesubsidieerd met belastinggeld en pleit hij voor een verbod op bontproductie. Zijn strijd betreft dus primair het opheffen van

Vrijheid als grondrechtvoor dierenBert StoopAnimal Freedom, 2013ISBN 9789402107852

26

recensie tekst Tim Crutzen

Filosofie en eten - het is volgens schrijver Rik Peters een moeizame combinatie, want, en zo begint zijn boek Verlichte kost: “Filosofen hebben een hekel aan eten.” Toch poogt hij beide samen te brengen. In elk van de tien hoofdstukken koppelt Peters een beroemde westerse filosoof aan een aan eten gerelateerd onderwerp.De flaptekst is ambitieus: “Verlichte kost is een smakelijke eerste stap naar een échte voedselfilosofie.” Aan de ene kant belooft deze zin te veel en aan de andere kant te weinig: een eerste stap naar een echte voedselfilosofie is het boek niet, maar waar smakelijk stond had vermakelijk beter gepast. Pe-ters weet door zijn lichte en ironische toon, soms op het hilarische af, van begin tot eind te boeien.

Van Nietzsche tot MonsantoHet stramien dat Peters volgt is in de meeste hoofdstukken hetzelfde: eerst wordt er kort een filosoof ingeleid, om vervolgens ideeën en citaten van die filosoof met een aan eten gerela-teerd onderwerp te verbinden. Soms is dat interessant, zoals wanneer er stilgestaan wordt bij Thomas Mores Utopia (uit 1516), waarin een fictieve bio-industrie avant la lettre is beschre-ven, of wanneer de ideeën van John Locke, een van de grondleggers van het liberalisme, worden gebruikt om de praktijken van de biotechnische gigant Monsanto te analyseren. Maar evenzo vaak lijkt het allemaal wat vergezocht, bijvoorbeeld wanneer So-crates wordt opgevoerd als voorloper in de strijd tegen overgewicht; wan-neer Friedrich Nietzsches ideeën over

de heren- en slavenmoraal worden gekoppeld aan de keuze wat wel en wat niet te eten, of wanneer Aristo-teles’ voorliefde voor het eten van in-secten wordt aangegrepen om te be-nadrukken dat insecten waarschijnlijk niet zo vies zijn als de meeste mensen denken. Hierin schuilt ook het groot-ste bezwaar van dit boek: Verlichte kost gaat én over filosofen én over eten, maar niet over de filosofie van eten.

Laagdrempelig maar vrijblijvendVoor veganisten biedt het boek weinig nieuwe inzichten. In het hoofdstuk over John Stuart Mill, waarin ook Jeremy Bentham en Peter Singer ter sprake komen, wordt veganisme aangestipt, maar puur vanuit utilisti-sche rechtvaardigheidsprincipes. Nu zullen er ongetwijfeld veganisten zijn die zich vanuit deze principes tot ve-ganisme aangetrokken voelen, maar voor de meeste veganisten zal dit niet het geval zijn.Verlichte kost is een uitermate leuk boekje voor wie op zoek is naar een laagdrempelige en humoristische al-gemene inleiding in de filosofie. Voor lezers die al redelijk ingevoerd zijn in de westerse filosofie biedt het boek weinig nieuwe inzichten; daarvoor zijn de hoofdstukken te inleidend en te kort en zijn de verbanden die wor-den gelegd te vrijblijvend.

VEGAN Magazine mag drie exemplaren van Verlichte kost weggeven! Heb je interesse, stuur dan een mailtje naarredactie@veganisme.org, met als onderwerp ‘winactie Ver-lichte kost’ en in de e-mail je naam en adres. De winnaars krijgen persoonlijk bericht vóór 1 februari.

Verlichte kostfilosofen van toenover het eten van nu

Verlichte kost -Filosofen van toen over het eten van nuRik PetersUitgeverij HoutekietISBN 9789089244178€ 19,99

27

www.wheaty.com

Vlees zonder vlees!

* bio * zuiver plantaardig * lactosevrij * eivrij * palmolievrij

VEGAN Seitan Madaillons

Mals en met een unieke vleesachtige structuur:

Gebakken en bijvoorbeeld geserveerd met saus smaken

ze net ongelooflijk ,,echt“.

GmbH, Duitsland

DE-ÖKO-003EU/niet-EU Landbouw

28

Red een legkipDeze keer staat het goede doel red een legkip (of een haan) in de schijnwerpers. Elke kip die gered kan worden en een mooi kipwaardig leven kan krijgen is er één! Goed werk dus. Red jij ook een legkip? De donatie komt volledig ten goede aan het vrijkopen van kippen, de opvang en de medische zorg.

www.redeenlegkip.nl

Armandes aanradersArmandes aanraders tekst Armande van Doesburg

Inspiratie: van chique bankier naar voedingsdeskundige Wendy Walrabenstein woonde geruime tijd in Italië en Zwitserland en had daar een mooie functie in de bancaire sector. Na haar terugkeer naar Nederland stopte ze met haar baan, om aan een nieuwe carrière te beginnen. Ze verdiepte zich in gezonde voeding en kwam bij plantaardige voeding uit. Een opleiding bij Caldwell Esselstyn en T. Colin Campbell, bekend van The China Study, leverde haar het certificaat Plant-Based Nutrition op. Daarna volgde ze aan de Hogeschool van Amsterdam de opleiding voeding & diëtetiek. Ze zette zich ook in voor het goede doel Friends Indeed in India, een huis en school met tweehonderd gehandicapte kinderen. In samenwerking met de lokale arts probeerde ze een gezond voedingspatroon te implementeren. Op haar site vind je leuke blogs en recepten. Ook kun je bij haar een persoonlijk voedingsadvies of een consult aanvragen. Verder kwam in november 2015 haar boek Food Body Mind uit.

Food Body Mind kost € 24,95 en is te bestellen op haar site.www.walrabenstein.nl

Vegan doggie:Gut WudelsteinVoor vleeseters die op vleesver-vangers willen overstappen of vegans die van hartig broodbeleg houden is er nu een heel lek-kere vegan ham. Deze is van het merk Gut Wudelstein, met een schattig hondje als logo. Er zijn verschillende smaken zoals clas-sic, knoflook en paprika en de plakjes hebben een zachte, har-tige smaak. Zeker het proberen waard. Natuurlijk kun je ze ook op je pizza doen of om het wit-lof rollen. Mogelijkheden te over.

www.gut-wudelstein.de

Zeewier: de boerenkool van de toekomstZeewier is een verzamelnaam voor een subgroep van algen. Er zijn drie typen: de groenwieren zoals zeesla, roodwieren zoals nori en de bruinwieren zoals kombu. In Nederland zijn er al diverse teeltprojecten, zoals in nationaal park de Oosterschelde en op Texel. Het is duurzame voedsel-productie: er is geen grond voor nodig, zeewier heeft hoge voedingswaarde, heeft geen zoet water nodig en brengt geen schade aan het zeemilieu toe. Voor veganisten is zeewier extra interessant vanwege het hoge gehalte aan eiwitten, mineralen en andere voedingsstoffen. Wel belangrijk om op te merken: zeewier is geen bron van B12. Van zeewier kun je de heerlijkste dingen maken en je hebt er maar weinig van nodig. Lisette Kreischer schreef er een boek over, met interessante weetjes over zeewier en bijzondere gerechten. Denk aan zeewiertapenade, zeewierthee, zeewierdressing, zeewiertaart en zeewiercupcakes. Groente uit zee is sinds half oktober verkrijgbaar bij de boekhandels en kost 25 euro.

Eten bij DaantjeWeer een heerlijke vegan lunchroom erbij: Daantje Foods & Drinks. Wat is het toch fijn dat er steeds meer leuke plekjes zijn waar je geheel vegan terecht kan. Dit keer in Dordrecht. Daantje kan zorgen voor catering, maar ook voor heerlijke lunch en zoete hapjes. Leuk is, dat ze voor kinderen – met een knipoog – de vegan variant van Happy Meal serveren. Natuurlijk kan je ook kiezen voor één van de verschillende burgers, tosti’s of salades. De milkshake is er ook… Genieten dus! Tip: combineer een lunch met een stadswandeling door Dordrecht of een wandeling door de Biesbosch.

Daantje Food & Drinks. Nieuwstraat 25, Dordrecht. www.daantjekooktvega.nl

The vegan factoryOp dit moment (nog) een webshop met als streven het eerste vegan warenhuis van Europa te worden! Een mooie ambitie van Martha Visser. De producten zoals kleding, beauty, schoenen en slaapkamerartikelen die je hier kan krijgen zijn op organic, eco, fair trade of gerecyclede basis. Het zou toch geweldig zijn, als we straks een groot warenhuis hebben in Nederland, waar alles wat er staat dier-, mens- en milieuvriendelijk is?

Heb je iets nieuws nodig? Kijk dan eerst even op www.theveganfactoryshop.com

29

restaurantbespreking tekst en foto Rik Joosten

Ik had alleen nog maar via via van dit restaurant gehoord en stelde mij voor dat ik terecht zou komen in een klein, kneuterig, diervriendelijk eethuisje. Maar eenmaal binnen viel mijn mond open van verbazing.... Ik stond in een groot, sfeervol ingericht restaurant met maar liefst zestig tot tachtig zit-plaatsen! Dit restaurant veegde de verwachting van ‘klein eethuisje’ vol-ledig van tafel. Voor zover ik weet is er in Leeuwarden een relatief kleine scene van vegetariërs en veganisten (althans, op Facebook tot dusver). Kortom, ik was bijzonder verbaasd daar zo’n groot vegetarisch/veganis-tisch restaurant aan te treffen, en op zo’n goede locatie. Ook het ontstaan van dit restaurant verraste mij. Wat is mooier dan een groep vrienden die vanuit Italië naar Nederland vertrekt, hun hart volgt en een puur vegeta-risch/veganistisch restaurant begint in het centrum van Leeuwarden?

Het zou fijn zijn als iedereen dit res-taurant leert kennen, met de nadruk op het woordje ‘iedereen’. Een dier-vriendelijk restaurant is namelijk niet

per definitie bedoeld voor uitsluitend vegetariërs en/of veganisten. Zo kan ik mij bijvoorbeeld voorstellen dat een liefhebber van vlees bij De Vegetariër tot nieuwe inzichten zal komen. Ook vind ik het een mooie gedachte als de lezer door dit verhaal geïnspireerd zou raken om daar met de kerstdagen zijn of haar vriendenkring uit te no-digen voor een diervriendelijk kerst-diner. Want is het niet zo dat, als je een vleeseter enthousiast wilt maken voor plantaardig eten, je dat dan het beste bereikt door samen te genieten van een heerlijk veganistisch gerecht in een gezellige omgeving? Restaurant De Vegetariër begrijpt dit als geen ander. Het restaurant is ruim opgezet, gezellig ingericht, het eten smaakt verrukkelijk en tussen de tafeltjes is voldoende ruimte om een, eventueel romantisch, gesprek privé te houden.

De wekelijkse menukaart bestaat uit één menu dat twee versies kent: een vegetarische en een veganistische vari-ant. Het menu wordt elke week ver-vangen met wederom nieuwe uitda-gende gerechten die je nieuwsgierig-

heid zullen prikkelen. Ik bestelde ui-teraard de veganistische versie van het menu, maar wil eraan toevoegen dat de vegetarische versie al voor negentig procent veganistisch was. Als je er gaat eten, doe je er goed aan om van tevoren tegen de bediening te zeggen dat je veganistisch eet. Zo weet de keuken alvast dat ze bijvoorbeeld voor jou geen kaas hoeven te raspen voor de salade. De keuken van De Vegeta-riër kenmerkt zich door het gebruik van hoofdzakelijk verse ingrediënten en een subtiel gebruik van kruiden. Op deze manier kan je het verschil in smaak van de afzonderlijke ingre-diënten goed onderscheiden. Veel restaurants metselen de gerechten helaas dicht met bijvoorbeeld zout. Zonde van de smaak, maar goed voor hun baromzet. Het menu dat ze ser-veren, bestaat uit een entree, gevolgd door vier afzonderlijke gerechten met als slot het dessert. Dit alles wordt zorgvuldig op elkaar afgestemd, be-reid en opgediend voor slechts twintig euro! Als je een keer naar Leeuwar-den gaat, breng dan een bezoekje aan dit bijzondere restaurant. Mocht je met de auto komen, dan is de terug-weg geen probleem want ze schenken er geen alcohol (heeft te maken met hun vergunning).

Na afloop van het eten kreeg ik met-een zin om een artikeltje te schrijven over de passie waarmee het restaurant wordt gerund en over de vriendelijke bediening, de gezellige inrichting, het lekkere eten inclusief het placebo-effect (?) van het heerlijke alcoholvrije bier.

Nieuw in Leeuwarden:restaurant De Vegetariër!

Tweebaksmarkt 478911 KW Leeuwarden

058-7370124

30

Advertenties

Tarieven voor deregeladvertenties:

Vanaf € 25 (kop + 3 tekstregels). Neem hiervoor contact op met

Sano via info@sano-promotions.nl

Ledenpasvoordeel

Vegan logoBovenstaand logo is verbonden met hetinternationaal erkende Vegan Keurmerkvan de Engelse Vegan Society. De NVV isin Nederland vertegenwoordiger voor ditkeurmerk. Wilt u het gebruiken op uwproducten? Neem dan contact met ons opvia: info@veganisme.org.

Als lid van de Nederlandse Vereniging voor Veganisme (NVV) krijg je op vertoon van je ledenpas voordeel, zoals korting of een gratis drankje, bij onderstaande

deelnemers aan onze Vegan Friendly promotie. Zie onze website voor de voorwaarden en de meest actuele lijst: www.veganisme.org/veganfriendly.

Voordeel bij uit eten en cateringAddis Ababa • Ethiopisch restaurant (Amsterdam): 10%Alchemist Garden • rawfood restaurant en meer (Amsterdam): kopje thee/koffieAppetijt Natuurvoeding • catering, workshops (Haarlem): 5% op cateringAvalon • vegan restaurant (Gent België): 10%Baklust • lunchroom/eetcafé (Den Haag): 5%Bangkok City • Thais restaurant (Gouda): 10%Bindicafe • vegan eetcafé (Amersfoort): vegan lekkernijBla Bla • vegetarisch restaurant (Groningen/Rotterdam): 10%Charly’s All is Fair • Catering, vegan gebak (Den Haag): 10%Crudo • vegan eetcafé, catering (Nijmegen): 5%Daantje food & drinks • lunchroom (Dordrecht): 5%De Eetstee • vegetarisch restaurant (Amersfoort): 10%De jongens op ‘t Zand • vegan huiskamerrestaurant (Sleeuwijk): gratis drankjeDe Vegetarische Snackbar • snacks, Karma, cupcakes (Den Haag): kopje koffieDe Vegetarische Traiteur • traiteur (Amsterdam): 5%De Vliegende Schotel • vegetarisch restaurant (Amsterdam): kopje koffie/theeDeshima • lunchroom (en meer)(Amsterdam): gratis drankjeDopHert • lunchroom (en meer)(Amsterdam): 10% op lunchEat at Jo’s (in de Melkweg) • eetcafé (Amsterdam): gratis drankjeFine Fresh Food • lunchroom, take away (Den Haag): 10%Herberg Het Volle Leven • B&B, restaurant (Appelscha): gratis drankjeHof van Twello • uitgebreide streekwinkel en meer (Twello): 10% op “Handboek

Plantaardige en Rauwe voeding”Hortus • vegetarisch restaurant (Den Haag): 15%Kapitein Haak • familierestaurant (Leidschendam): 10%Loving Hut • vegan restaurant (A’dam/Maastricht): 10%Maoz • falafel restaurant (Leiden/Nijmegen): 10%Natuurlijk 015 • restaurant (Delft): 10%Novia Verde • vega(n) lunchcafé en meer (Nijmegen): 5%Rawsome • rawfood eetcafé (Arnhem): kopje koffie/theeSurabaya • Indisch restaurant (Middelburg): gratis drankjeSymbiose • vegetarisch restaurant (Den Haag): gratis bonbon‘t Kraaienest • vegan catering, seitanproductie (Kortrijk-Dutsel België): 5-10%TANKSTATION • culturele locatie met eetcafé (Enschede): 10%Tea and More • vegan catering, gespecialiseerd in High Tea (5%)TerraZen Centre • vegan restaurant (Amsterdam): gratis drankjeV-Catering • catering (Nijmegen): 5%Veg’Table • vegetarisch eetcafé en takeaway (Arnhem): 10%Vegabond • lunchroom en winkel (Amsterdam): kopje koffie/theeVegananas • vegan catering, workshops (Noord-Brabant): gratis drankjeVeggieSaurus • foodbox, workshops, catering (Den Haag): 5%

Voordeel bij andere producten en dienstenAndijvie • natuurvoedingswinkel (Rotterdam): 10%BewustGoed • ecowinkel met breed assortiment (webwinkel): 10%Bio Aan Huis • groente, fruit en meer (bezorgdienst/webwinkel): 10%Bio Amable • cosmetica, superfoods, boeken en meer (webwinkel): 5%Biocosmetica • cosmetica en persoonlijke verzorging (webwinkel): 10%Brandnetel • natuurvoedingswinkel (Leiden): 10%Bureaubewust • kantoorartikelen, kleding, cadeaus (Utrecht/webwinkel): zie siteColourful Green • reclamebureau: 30% voor vegan bedrijvenCorque • artikelen van kurk zoals tassen (webwinkel): 10%De Natuurwinkel Rotselaar • natuurvoedingswinkel (Rotselaar België): 5%Eco Beauty Shop • cosmetica en persoonlijke verzorging (webwinkel): 10%Ecomarkt • natuurvoeding (webwinkel): 10%Eleoflora • kruidenproducten en meer: 10%EN& • schoenen (webwinkel): 10%Happy Heels • schoenen (Rotterdam/webwinkel): 10% (in de winkel)Happy Herbi • vegan chocola en energieballetjes (webwinkel): 10%Hierland B&B • vegan B&B (Kranenburg, Duitsland): 5%In Motion • eco veggie&vegan B&B (Bertrée-Hannut België): 5%It’s Organic • biologische en vegan wijnen (webwinkel): 10%Kolibrie • natuurartsenpraktijk voor mens en dier (Belt-Schutsloot): 10%Nerissa Beauty & Wellness • vegan schoonheidssalon (Rotterdam): 10%Nomadics • sandalen (webwinkel): 10%Nura Natura • schoonheid en schoonmaak (webwinkel): 10%Pure Coverz • biologisch woon- en huishoudtextiel (webwinkel): 10%SoloBioMooi • cosmetica en persoonlijke verzorging (webwinkel): 10%‘t Verreveld • vegan B&B, Londerzeel België (5%)VEGA-LIFE • schoenen, kleding en meer (Amsterdam/webwinkel): zie siteVegadates • online dating, voor liefde én vriendschap: 33,3% extra lidmaatschapVegaVriend • vegan huisdierenvoer (webwinkel): een cadeau bij elke bestellingVeggie 4U • vegetarische supermarkt (Den Haag/webwinkel): 5%Veggiedeli • etenswaren, cosmetica en meer (webwinkel): 5%YanFlorijn • vegan, biologische wijnen (webwinkel): 10%

Vegan B&B HierlandIn Pipowagen v.a. €30,- p.p. In logeer-kamer v.a. €20,- p.p. Incl. vegan ontbijt.Op aanvraag vegan diner. Honden welkom. Met ledenpasvoordeel.Meer informatie: info@carolineligtenberg.eu,06-11382495, www.hierland.eu

veggiedeli.nl, 100% plantaardig!>450 producten uit o.a. Duitsland.‘Vlees’, ‘vis’, ‘kaas’, ‘ei’, mayo, zoet,cosmetica, cadeaubon en veel meer!

vegadates.nl, contact!Veggie/vega lifestyle? Vegadates:voor liefde, vriendschap of activiteit.Gratis of volledig lid. Samen = blij.

GroningenFietsen, wandelen of een bustocht door de fraaie stad Groningen onder leiding van een deskundige gids? Bel (050) 309 07 57 of zie: www.henkbakker.nl.

Adopteer een dierAdopteer een dier op afstand en steun daarmee alle dieren in permanente dieren-opvang Stichting Melief.Meer info? Kijk op www.stichtingmelief.nl

Vegan guesthouse Hongarije2-persoons, in Zuid-West Hongarije.Zeer rustig, prachtige natuur.Yoga les mogelijk, 100 % veganhttp://www.vegan-guesthouse.nl

31

Neleman wijnen aanbevolen inDe Grote Hamersma 2016

Neleman Viognier Verdil

De blend waarin viognier gezelschap heeft gekregen van de recent voor de vergetelheid behoede verdildruif. Rijpe appel, ananas aandacht, perzikspatje, monter en fris fl uitend afdrinkend. Kan-ie rustig op zijn naam zetten.

Neleman Garnacha Sulfi etvrij

Een soort Spaanse Beaujolais. Met tuimelraamfruit, besjes in pirouettes, het zoetzuur van piccalilly en van een vrolijke onstuimigheid.

Neleman Tempranillo Monastrell

Goed voor een kersenkaravaan, pepersnufje, volop sap en fl uweel soepel zwierend.

Neleman Cava

Even vrolijk stemmend als zijn etiket. Vriendelijk rond, nergens strenge zuren of kartonnen kantjes. Rijp geel fruit, amandeltjes, milde zuren. Niet beendroog en toch fris. Beschaafde en ingetogen Cava.

Bezoek onze webshop www.neleman.orgOf kom langs in een van onderstaande verkooppunten*(neleman.org/verkooppunten)

*Verkooppunten die het hele Neleman assortiment voeren: Proefl okaal Neleman, Nieuwstad 53, ZutphenWijn van Jaap, Burg. Reigerstraat 24A, UtrechtGimsel Rotterdam, Mariniersweg 9, RotterdamSmaakhuis, Kanaalstraat 80, LisseDe Groene Winkel, 1e Hogeweg 18, ZeistFor Your Taste Only, Maasstraat 118, Amsterdam