MO*magazine 107

inhoud

‘Mensen moeten geenpassieve ontvangers van

hulp zijn maar hun lotzelf in handen nemen.’Q

Dossier pagina 28

SEPTEMBER 2013

6 � de wereld kortMali, Afghanistan, EuropeseInvesteringsbank, NSA, Oekraïne,Dilma Rousseff

10 � baanbrekerMistvangers met een missie

12 � opkomende landenInvesteerderswalhallah Afrika

14 � filipijnenMindanao: vrede in verdeeldheid

nieuws

6-15tendensen

16-41mensen en verhalen

42-5516 � in beeld

Zomer in Calabrië

ONZICHTBAREOPSTANDEN18 � interview

Politiek wetenschaps-ter Chantal Mouffeover straatprotesten

22� volksopstandenin Kasjmir, Bolivia en Bahrein

26 � bulgarijeHet volk verwacht hulp van de EU

28 � dossier: post-2015 agenda Het huiswerk van de wereld

34� biobrandstoffenGokken met voedsel

38� soennieten versus sjiietenDe Grote Sektarische Oorlog

42 � in beeldCreatief met Vlaanderen

44 � portret: wyclef jeanOnvermoeibare superster

48 � zomerburgeraarsVakantiescholen voor nieuwkomers

52� essay: road trip zuid-afrikaIn Mandela se voetspore

3MOQ • september 2013 • www.mo.be

56 � debat 58 � recensies62 � agenda64 � opinie66 � column bruksel

moQservice

56-66

Pretoria

Kaapstad

Paarl

Tafelberg

Mvezo

Qunu

Mqhekezweni

Howick

RobbeneilandRobbeneilandRobbeneilandOrlando

Rivonia

Nkandla

Durban

JohannesburgJohannesburgJohannesburg

Soweto

14

34

52

© P

anos

/ R

obin

Ham

mon

d

© R

eute

rs /

Jaso

n Re

ed

© K

laas

Ver

plan

cke

MO*magazine is beschikbaar op iPad. Abonnees kunnen de iPad-versie gratis downloaden en lezen. Niet-abonnees kunnen via deApple-nieuwskiosk een los nummer of een jaarabonnement kopen.Download de MO*-app via de QR-code of via www.mo.be/ipad.

� Moeten de Winterspelen in Sotsji geboycot wordenwegens de homofobe wetten die Rusland onlangs invoer-de? Hoe kunnen we van hieruit de vrouwenrechten inAfghanistan en Pakistan versterken? En hoeveel drukkan onze regering uitoefenen op de Congolese overheidom corruptie en andere vormen van slecht bestuur aanbanden te leggen? Heel vaak krijgt internationale solida-riteit de vorm van een vraag, en die gaat er steevast van-uit dat “wij” de problemen van “hen” moeten oplossen. Rudyard Kipling schreef zijn poëtische ode aan het impe-rialisme –The White Man’s Burden– in 1899, maar ook in2013 blijken dezelfde basisovertuigingen ons handelen tebepalen: “onze” normen en waarden zijn beter en meerontwikkeld, en dat zadelt ons op met de zware taak omde rest van de wereld tot ons niveau van beschaving op tetillen. En het is waar, er is heel veel waar we goed in zijn: eco-nomische productiviteit, wetenschappelijk onderzoek,vrijheid van meningsuiting, zomerfestivals, ruimte voorindividuele keuzes en het verzamelen van kunst, erf-goed en herinneringen. En de lijst zou véél langer kun-nen zijn. Voor de belangrijkste verworvenheden van watwe vandaag beschouwen als de westerse cultuur is harden lang gevochten, en hebben mensen hun leven gege-ven. Dat we er dus op toezien dat zaken als individuelevrijheid en de principiële gelijkheid van elke mens voorde wet gevrijwaard blijven en zelfs verder uitgebreid enuitgebouwd worden, dat spreekt voor zich. Alleen wordthet tijd dat we dat doen zonder het voortdurend gehevenvingertje.De beste bijdrage die Europa aan wereldwijde rechtvaar-digheid kan leveren, ligt in een hernieuwde ambitie ophet vlak van klimaatbeleid en in het verdedigen en toe-komstgericht uitbouwen van ons herverdelende en oprechten gebaseerde welvaartsmodel –twee zaken waar-voor men Europa wereldwijd bewonderde, tien jaar gele-den. Het klopt wel dat het erg moeilijk is een radicaal kli-maatbeleid en serieuze herverdeling te realiseren in een

wereld die geregeerd wordt door de wetten van ongeli-miteerde vrijhandel. De druk op het Europese overleg- enherverdelingssysteem is er gekomen op het moment datmultinationale bedrijven volop gebruik konden makenvan schandalig onbetaalde en onbeschermde werkne-mers aan de andere kant van de wereld. Die lage lonenelders konden en kunnen rekenen op instemming in hetWesten, zelfs bij degenen die het slachtoffer zijn van dieeconomische mondialisering, omdat ze schandalig goed-kope consumptiegoederen op de markt brachten. Hetlijkt er sterk op dat de combinatie van stijgende winstenbovenaan en toenemende consumptie onderaan voorbijis. Er zijn opnieuw winnaars en verliezers, en dus is eropnieuw behoefte aan politiek.De aanstormende regionale, federale en Europese parle-mentsverkiezingen bieden een uitstekende kans om tediscussiëren over de fundamentele keuzes die we alssamenlevingen willen maken. Daarbij lijkt de raad dieChantal Mouffe in dit nummer (zie interview op bladzij-de 18) geeft van essentieel belang: politieke partijen moe-ten met ondubbelzinnige en duidelijk onderscheidenvoorstellen naar de kiezer trekken. En ze moeten, zegtMouffe, aan de bevolking durven uitleggen dat ‘we onzelevensstandaard moeten verlagen als we een duurzaamen rechtvaardig toekomstproject willen realiseren’. Hetmoet mogelijk zijn om mensen te overtuigen dat ze erzelf beter van worden als hun medeburgers ook kansenkrijgen en sociale bescherming genieten. Bovendiencreëert dat eindelijk een mogelijkheid om die onhoudba-re ecologische voetafdruk van ons drastisch te verminde-ren. En het biedt een perspectief op internationale soli-dariteit dat eindelijk komaf maakt met the White Man’sBurden: onze verantwoordelijkheid is niet op de eersteplaats om de inboorlingen te redden van hun eigen cul-tuur, maar om ervoor te zorgen dat onze eigen maat-schappelijke inrichting goed en inspirerend is. Dan kun-nen we de internationale arena betreden, niet met eengeheven vingertje, maar met opgeheven hoofd.

VOORWOORD

door Gie Goris

Het geheven vingertje


COMMENTAAR

�Het Europees parlement en de Europese Raad beslissen ditnajaar over een herziening van de biobrandstoffenrichtlijn. Een aan-tal jaren experimenteren met de zogenaamd milieuvriendelijkebrandstof heeft uitgewezen dat het middel vaak erger is dan dekwaal. De wereld kreeg af te rekenen met twee voedselcrisissen enfikse stijgingen van de voedselprijzen veroorzaakten sociale instabili-teit in tal van landen. De vette jaren zijn voorbij, we hebben vandaagaf te rekenen met voedselmarkten zonder overschotten. De demo-grafische groei, de toenemende middenklasse die vlees wil eten, deklimaatverandering die de seizoenen wisselvalliger en de oogstenonbetrouwbaarder maakt… al die elementen dwingen ons ertoe dejuiste prioriteit te stellen –en dat is food first. Voedselgewassen –nogsteeds de grondstof voor de eerste generatie biobrandstoffen– die-nen op de eerste plaats om mensen te voeden en niet om auto’s telaten rijden. De toegenomen speculatie op de landbouwmarkten enhet proces van landgrabbing (het op grote schaal opkopen van land-bouwgrond) –beide aangedreven door de stijgende vraag naar ener-giegewassen– maken zowel in Europa als in het Zuiden het overle-ven voor gewone boeren steeds moeilijker. Op termijn is dit een tik-kende tijdbom, een bedreiging voor onze voedselzekerheid, en eenmotor voor conflicten en migraties. Het gaat wel degelijk om reëletekorten op de korte termijn, om de keuze tussen rijden of eten. Bovendien is de klimaatwinst van die biobrandstoffen van de eerstegeneratie vaak nihil als de hele productieketen en de indirecte effec-ten in rekening worden gebracht. Nochtans was het daar aanvanke-lijk toch om te doen. Europa wil dan ook dat in de herziene richtlijnhet aandeel van eerste generatie biobrandstoffen niet meer dan vijfprocent bedraagt. Maar de druk van de biobrandstoffenlobby op deEuropese politici is immens. Ze beweren dat een vermindering vantien naar vijf procent de doodsteek zou betekenen. De hele sectorslokt al zo’n tien miljard euro per jaar op aan subsidies. Zoveelondersteuning voor een beleid dat zoveel vragen oproept en dat nietgeheel coherent is met Europa’s ontwikkelingsbeleid, is niet langerhoudbaar. Hopelijk vinden de Europese politici de moed om aan de druk vande economische belangen te weerstaan en kiezen ze voor beleidsco-herentie. Om onze mobiliteit klimaatvriendelijker te maken, zijn ernog tal van andere maatregelen voorhanden.

door Alma De Walsche

Rijden of eten� U hebt er wellicht nog niets over opgevangen maar in de wereldvan de ontwikkelingssamenwerking –ministeries, internationaleorganisaties en ngo’s– is veel te doen om de ontwikkelingsagenda na2015. Dat is namelijk het jaar waarin de VN-millennium ontwik-kelingsdoelen (MOD’s) gerealiseerd moeten zijn. De vraag naar eenmogelijk vervolg zal zich dan ook stellen. Over het algemeen is erenige tevredenheid over de MOD’s; sommige doelen werden inmid-dels al gerealiseerd. Bovendien gaat het om een zeldzaam voorbeeldvan een internationale campagne die erin geslaagd is de man en devrouw uit de straat erbij te betrekken. Om die reden sturen velen in de ontwikkelingsbranche aan op eennieuwe campagne met een beperkt aantal concrete ontwikkelings-doelen. Maar ook vanuit een andere hoek kijkt men in die richting.De conferentie Rio+20 over duurzame ontwikkeling riep in juni2012 immers op tot het opstellen van duurzame ontwikkelingsdoe-len die ‘concreet, actiegericht en makkelijk te communiceren’ zijn. Bedoeling is dat die twee dynamieken tegen september 2015 uit-monden in een set van mondiale doelen gericht op het aanpakkenvan sommige van onze grootste problemen: armoede, ongelijkheid,klimaatverandering… Dé uitdagingen van onze tijd gevat in tien doe-len die de mensen kunnen aanspreken.Zo zouden twee werelden die tot nu toe te ver uit elkaar lagen –eco-nomische ontwikkeling en zorg voor het (planetaire) milieu– samen-komen. Dat moet leiden tot een coherenter beleid en, als het goed is,een ander ontwikkelingsmodel. Daarmee zou de ontwikkelingsdis-cussie “naar huis komen”: ook wij zouden ons model moeten aan-passen, duurzamer maken. De prominente Belgisch-Indiase ontwikkelingsdenker Jean Drèzeverklaart in het post-2015-dossier op bladzijde 28 dat hij niet tegeninternationale doelen is maar dat hij meer vertrouwen heeft in demo-cratische politiek. Terecht: nationale regeringen hebben meer impactdan de Verenigde Naties. Als sommige MOD’s zijn gehaald, is datomdat een aantal nationale regeringen –soms los van de MOD’s– hetjuiste beleid hebben gevoerd. En toch moeten we elke kans grijpen.Goed gekozen internationale doelen die opgepikt worden door deburgers kunnen immers de democratische politiek beïnvloeden.Hoezeer internationale verklaringen en afspraken in het verledenook ijl en ijdel zijn geweest, die kans mogen we niet laten liggen.

Een gedreven agendadoor John Vandaele

4 MOQ • september 2013 • www.mo.be


de wereld kort


� De eerste ronde van de Malinese presi-

dentsverkiezingen op 28 juli verliep volgens

onafhankelijke waarnemers in alle rust. In

tegenstelling tot in de afgelegen gebieden in

het noorden van het land was er een nooit

geziene opkomst van meer dan vijftig pro-

cent in het zuiden. De tweede ronde van 11

augustus beslechtte de strijd tussen twee

politieke veteranen: voormalig premier

Ibrahim Boubacar Keïta (IBK), die aan de

militaire putschisten wordt gelinkt, en anti-

putschist en ex-minister van Financiën

Soumaïla Cissé. Uiteindelijk kwam IBK als

winnaar uit de bus.

De presidentsverkiezingen volgden een

welomschreven “opgelegde” agenda. Het

meest uitgesproken signaal kwam van de

Franse president François Hollande. In een

televisie-interview eind maart 2013 verklaar-

de hij: ‘Wij willen eind juli verkiezingen in

Mali. Hier zullen we niet van afwijken.’ De

verkiezingen moesten een einde maken aan

de transitieperiode en de politieke invloed van

de militaire putschisten onder leiding van

kapitein Amadou Sanogo. Door de 6.830.000

potentiële kiezers vroegtijdig naar de stembus

te roepen, namen de internationale actoren

niettemin het risico opnieuw een “slecht

gekozen” leider in het zadel te helpen. In

sommige noordelijke regio’s buiten de steden

Timboektoe en Gao werden de verkiezingen

immers als niet-legitiem gezien.

De vroegtijdige verkiezingen zorgden er

bovendien voor dat niet iedereen in het kies-

register ingeschreven kon worden. Op som-

mige plaatsen –zoals in Frankrijk met zijn

grote Malinese diaspora of in de vluchtelin-

genkampen in Mali’s buurlanden– stelden

burgers mét kiezerskaart vast dat hun naam

niet op de kiezerslijst te vinden was. ‘Er was

een toevloed van kiezers’, vertelt een vluchte-

lingenverantwoordelijke in Mauritanië. ‘Twee

op drie vond zijn naam niet terug op de lijst

of had geen kiezerskaart gekregen. Op de

8014 ingeschrevenen heeft maar een acht-

honderdtal kunnen stemmen.’

In de noordelijke stad Kidal, onder controle

van de Toearegrebellen van het MNLA, is er

slechts symbolisch gestemd. Kieslokalen

waren er wel maar niemand kwam opdagen.

‘Het belangrijkste voor ons is dat de verkie-

zingen op heel het Malinese grondgebied

hebben plaatsgevonden, met inbegrip van

Kidal’, verklaarde Kadré Désiré Ouédrago,

waarnemer voor Ecowas (de Economische

Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten).

Met de onverwachtse val van het vorige

regime van Amadou Toumani Touré werd

voor de hele wereld duidelijk dat de alom

geprezen Malinese democratie in feite slechts

een façade was, gebouwd op corruptie in de

hoogste regionen van het staatsapparaat. Het

rechttrekken van deze situatie na de implosie

van de staat volgend op de militaire staats-

greep, de afscheiding van het noorden en de

aanval en overname door de jihadisten, zie-

daar de loodzware taak waar president

Ibrahim Boubacar Keïta voor staat. Zonder

sterke instellingen zal het onmogelijk zijn het

noorden en het zuiden van Mali met elkaar te

verzoenen. (Intagrist El Ansari)

� De internationale gemeenschap heeft

beloofd Afghanistan onverminderd te blijven

steunen na de eveneens beloofde terugtrekking

van buitenlandse troepen tegen eind 2014.

Toch stelde OCHA, de humanitaire coördinatie

van de VN, in 2012 al een halvering van de

humanitaire hulp vast. De VN-ontmijningsor-

ganisatie moest begin dit jaar 3000medewer-

kers ontslaan bij gebrek aan middelen.

UNAMA, de VN-missie voor Afghanistan,

moet het dit jaar met 18,7procent minder bud-

get stellen dan in 2012. Hetzelfde fenomeen

doet zich voor of kondigt zich aan

bij ngo’s. Aschiana, bijvoorbeeld,

zette een project voor elfduizend

kinderen die op straat werken

stop na het wegvallen van de

Europese subsidies voor het programma.

Toch blijft Mark Bowden, humanitair coördina-

tor en plaatsvervangend speciaal gezant van de

VN in Afghanistan, gematigd optimistisch wat

betreft het nakomen van de aangegane engage-

menten. Wel maakt hij zich grote zorgen over

een mogelijke economische meltdown in de

komende jaren ‘als het internationale geld en

de aanwezigheid van militairen en expats ingrij-

pend zullen verminderen. De mijnsector, die

de motor had moeten worden voor een eigen

economische ontwikkeling, zal ten vroegste

vanaf 2019 echt functioneren. Bovendien zal hij

nooit voldoende banen creëren om een impact

te hebben op de economische vooruitzichten

van de bevolking. Voeg daar de grote hoeveel-

heid jongeren aan toe die straks werk zullen

zoeken en de massale verstedelijking –Kaboel is

de snelst groeiende stad ter wereld– en je weet

dat er een enorme crisis van de verwachtingen

aankomt.’

Sommige waarnemers beweren dat er te veel

geld naar Afghanistan gaat, wat alleen maar zou

resulteren in meer corruptie en ongelijkheid.

Mark Bowden: ‘Die bezorgdheid is terecht.

Daarom bevatten de afspraken die de interna-

tionale gemeenschap vorig jaar maakte met de

regering van Afghanistan behoorlijk krachtig

verwoorde voorwaarden over onder andere cor-

ruptiebestrijding. Ook president Karzai uit

geregeld kritiek op corruptie die samenhangt

met de internationale aanwezigheid. Daarbij

kijkt hij echter minder naar de ontwikkelingssa-

menwerking en veeleer naar de militaire aan-

wezigheid –dat is waar de echt grote contracten

afgesloten worden. Volgens mij zijn de militai-

re agenda en de aanpak door de legers inder-

daad veel meer verantwoordelijk voor het

creëren van corruptie dan de ontwikkelings-

hulp. In die zin zegt voormalig presidentskan-

didaat, ex-minister van Financiën en voormalig

ontwikkelingsdeskundige bij de Wereldbank

Ashraf Ghani dat de transitie van 2014 positie-

ve effecten zal hebben op bestuur en cultuur in

Afghanistan. De verwarring tussen militaire

strategie en ontwikkelingsdoelstellingen wordt

ook stilaan opgeheven, wat een bijzonder goede

zaak is.’ (Gie Goris)

Europese Investeringsbank wordt wat groener� De Europese Investeringsbank (EIB) herziet haar investeringen in de energiesector. Meest

opvallend is de beslissing om voortaan geen krachtcentrales met fossiele brandstoffen meer

te financieren die meer dan 550gram CO2 per geproduceerde kilowattuur (kWh) de lucht in

stoten. De EIB –een van de belangrijkste financiële beleidsinstrumenten van de Europese

Unie– brengt daarmee haar beleid meer in lijn met het klimaatbeleid van de EU. Het is al lan-

ger duidelijk dat er immense investeringen nodig zijn indien de EU haar klimaatdoelen wil

realiseren. Daarom is het van groot belang of de EIB haar daarbij helpt.

Sommigen interpreteren de beslissing als zou de EIB voortaan niet langer steenkoolcentrales

financieren. De kritische ngo Bankwatch Netwerk erkent dat de EIB-beslissing een belangrijk-

ste stap vooruit is maar had meer verwacht. Berber Verpoest van Counter Balance, een

Europese coalitie van ontwikkelings- en milieuorganisaties: ‘Canada en de Verenigde Staten

gaan verder door een uitstootnorm van respectievelijk 420 en 440gram CO2 per kWh in te

stellen. Wij pleiten voor een norm van 350gram: dan komen alleen nog de efficiëntste gascen-

trales in aanmerking. Met de EIB-norm van 550gram CO2/kWh komen de meest efficiënte

kolencentrales nog steeds in aanmerking voor financiering.’

De EIB houdt bovendien nog een slag om de arm: er kan van de norm worden afgeweken als

de energiebevoorrading in het gedrang komt of om redenen van armoedebestrijding en eco-

nomische ontwikkeling. Dat zijn breed interpreteerbare uitzonderingen.

Voorts bevestigde de EIB dat zij projecten van hernieuwbare energie pri-

oriteit wil blijven geven. De EIB blijft een koele minnaar van kernener-

gie. Ook opvallend is dat de EIB meer wil investeren in energie-efficiën-

tie. Voortaan wil de bank tot vijftig procent financieren van de investe-

ringskosten om gebouwen energie-efficiënter te maken.

De EIB verschafte vorig jaar voor vijftig miljard euro aan kredieten. Zo’n

tien procent daarvan werd buiten de Europese Unie besteed. Om de eco-

nomische recessie te lijf te gaan, kenden de lidstaten-aandeelhouders de

Europese Investeringsbank een kapitaalsverhoging toe, waardoor het

financieringsvolume van de bank een pak hoger kan worden. (John

Vandaele)

© Reu

ters / O

mar Sob

hani

Op weg naar de Afghaanse uitgang

Lees het volledige interviewmet Mark Bowden op

MO.be.

Loodzware taak voor nieuwe Malinese president

© Reu

ters / Jo

e Pe

nny

© Reu

ters / O

mar Sob

hani

Stembusgang in Mali. Voormalig premierIbrahim Boubacar Keïta kwam als win-naar uit de bus. De nieuwe presidentwacht een enorme taak.

Kolencentrale in Gelsenkirchen,Duitsland. De Europese Investerings -bank zal voortaan niet langer kracht -centrales met fossiele brandstoffenfinancieren die meer dan een vast -gelegde hoeveelheid CO2 uitstoten.

Politieagenten van de anticorruptie-eenheid in Kaboel. Corruptie is een grote bezorgdheid in Afghanistan.

� De onthullingen van klokkenluider

Edward Snowden over het geheime

Prism-programma en andere praktijken

van de Amerikaanse inlichtingendienst

National Security Agency (NSA) zetten

afgelopen zomer de diplomatieke wereld

in rep en roer. In het online dossier De

NSA-files onderzoekt MO* de betekenis

van de surveillance voor België en

Europa.

Volgens generaal Eddy Testelmans,

hoofd van de militaire inlichtingendienst

ADIV, heeft de NSA in België drie terro-

ristische aanslagen helpen verijdelen.

Bovendien, aldus Testelmans op MO.be,

snelde de NSA begin 2013 België te hulp

bij een ernstig cyberincident op het

ADIV-communicatienetwerk. Het

Comité I, dat in opdracht van het parle-

ment de Belgische Staatsveiligheid en

ADIV controleert, kan die elementen

desgewenst verder onderzoeken.

Dat Comité I start dit najaar alvast een

groot onderzoek naar de Prism-onthul-

lingen van Snowden. Daarin focust het

onder meer op de gevolgen van de NSA-

surveillance voor de Belgische economie

én voor de privacy van de Belgische bur-

ger. Vanaf december worden de eerste

resultaten verwacht.

Ook het Europees parlement lanceert na

het zomerreces een par-

lementair onderzoek

naar de spionage-affai-

re. Het Comité voor

Burgerlijke Vrijheden

neemt daarin de leiding.

Verder zal in september een

gemengde VS-EU-expertenwerkgroep

opnieuw samenkomen om zich te bui-

gen over de bescherming van privégege-

vens. Een woordvoerder van de

Commissie vermoedt dat de werkgroep

zal leiden tot een ‘soort gezamenlijke

politieke verklaring’. Volgens insiders

gaat het om een ‘schijnvertoning’.

NSA-expert Duncan Campbell legt uit

wat de Snowden-onthul-

lingen voor België bete-

kenen. ‘De veronderstel-

ling is dat elke e-mail en

elk telefoongesprek –zeker

alles dat internationaal pas-

seert– toegankelijk is en dat de

metadata universeel beschikbaar zijn’,

aldus Campbell. ‘Het concept dat privé-

communicatie privé blijft zolang je maar

geen Belgische wetten overtreedt, is com-

pleet vernietigd door de recente onthul-

lingen. Iedereen zijn privacy is eraan.

Sommige mensen vinden dat misschien

niet erg. Dat is dan hun zaak.’

(Kristof Clerix)

inheemsen gegaan dan onder gelijk welke andere regering van de voorbije

kwarteeuw. In tal van regio’s zijn er conflicten over het innemen van land

voor landbouwbedrijven, mijnbouw en infrastructuurprojecten. 86.000

hectare beschermd gebied is opgeofferd aan licenties voor hydro-elektrici-

teitscentrales. Ook onder Rousseff werd de milieuwet, de Código Florestal,

aangepast, waardoor er een amnestie kwam voor veertig miljoen hectare

illegale ontbossing. In negentig gemeenten is het beschermde areaal van

tachtig op vijftig procent teruggevallen.

Het Chico Mendes Instituut, het Braziliaanse instituut verantwoordelijk

voor natuurreservaten, heeft veertien rechtszaken lopen die volgens de

ambtenaren geblokkeerd worden door het ministerie van Milieu en het

kabinet van de president. Het instituut verwijt de president een gebrek aan

politieke wil. Voor Rousseff, die eerder minister van Mijnbouw en Energie

was, zouden natuurgebieden een rem op de ontwikkeling betekenen. De

erkenning van nieuwe natuurreservaten maakt het veel moeilijker om daar

mijnbouw of andere industriële activiteiten te ontwikkelen. Marina Silva,

die zelf opstapte als minister van Milieu tijdens de tweede ambtstermijn van

Dilma’s voorganger Lula da Silva, liet zich onlangs ontvallen: ‘Het belang-

rijkste kenmerk van de regering van Dilma Rousseff is achteruitgang in

milieubeleid. Rousseff heeft nog een jaar de tijd om de stempel die haar

beleid zal achterlaten, bij te werken.’ In oktober 2014 vinden in Brazilië pre-

sidentsverkiezingen plaats. (Alma De Walsche)


de wereld kort

De NSA-files

MOQ • september 2013 • www.mo.be

Lees het volledige dossier op www.mo.be/artikel/dossier-de-nsa-files

MO.be.

‘Milieubescherming vormt een rem op ontwikkeling’

� De Braziliaanse president Dilma Rousseff maakt moeilijke tijden door. De straatprotesten van

juni vragen om politieke hervormingen en er is de tanende economie –slechts 0,9procent groei

in 2012 en 0,6procent in het eerste kwartaal van 2013. Daar bovenop komt nog een escalerend

conflict tussen de indianen en de agro-industrie. Onlangs stapte de voorzitster van het Nationaal

Instituut voor Inheemsen (Funai) op, officieel om gezondheidsredenen maar het vermoeden leeft

sterk dat de ware reden het gebrek aan regeringssteun was. De Braziliaanse regering werkt aan

een hervorming waardoor het afbakenen van inheems territorium niet langer een bevoegdheid

zou zijn van het Funai

maar van het parlement

en het ministerie van

Landbouw.

De fundamentele kritiek

op Dilma’s milieubeleid

is dat het zich al te veel

schikt naar de wensen

van de agro-industrie en

hun politieke lobby, de

bancada ruralista in het

parlement. Sinds Dilma

Rousseff in januari 2011

president werd, is er

minder land naar

© Reu

ters / N

acho

Doce

� Van 1 juli 2013 tot 1 januari 2014 neemt Litouwen het voor-

zitterschap waar van de Raad van de Europese Unie. Het is de

eerste keer dat een land dat ooit nog deel uitmaakte van de

Soviet-Unie die rol opneemt. Een van de prioriteiten van het

Litouwse voorzitterschap is werk maken van het Eastern

Partnership. Dat partnerschap is in 2009 opgezet met zes voor-

malige Soviet-republieken aan de oostelijke rand van de EU:

Georgië, Armenië, Azerbeidzjan, Moldavië, Wit-Rusland en

Oekraïne. Het is géén brug naar toekomstig EU-lidmaatschap,

maar zorgt wel voor nauwere politieke en economische banden.

De centrale vraag op de Vilnius-top over het Eastern

Partnership, gepland op 29 november, is of Oekraïne een asso-

ciatieakkoord mag tekenen met de EU. Eenvoudig gesteld: met

zo’n akkoord onderschrijft een land de centrale waarden en

principes van de EU en in ruil krijgt het een betere toegang tot

de Europese markt. Technisch gezien is Oekraïne klaar voor de

ondertekening, maar eind 2012 stelde de Raad van

Buitenlandse Zaken van de EU een aantal bijkomende politieke

voorwaarden.

‘Zo moet Oekraïne werk maken van een betrouwbaar kiessys-

teem’, zegt ambassadeur Vaidotas Verba van het Litouwse

ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘Een ander belangrijk punt

zijn juridische hervormingen. De EU-lidstaten verwachten dat

Kiev voor opheldering zorgt in de zaken van selectieve justitie

–iedereen denkt daarbij aan de zaak-Timosjenko.’

Julia Timosjenko, ex-premier van Oekraïne, werd op 11 oktober

2011 veroordeeld tot een gevangenisstraf van zeven jaar voor

machtsmisbruik in een gascontract met Rusland. Timosjenko

sprak van een ‘politieke lynchpartij’ en werd bijgetreden door de

VS en de EU. Ambassadeur Verba: ‘Timosjenko moet worden

vrijgelaten. Daar komt het op neer. Het is niet de rol van de EU

om rechter te spelen in een ander land, maar in dit geval ging

het duidelijk om selectieve justitie. Mijn persoonlijke opinie is

dat als Julia Timosjenko de komende maanden toch achter de

tralies blijft, ik me niet kan voorstellen dat de Europese Raad aan

Herman Van Rompuy en Commissievoorzitter Barosso het

groen licht zou geven om het associatieakkoord met Oekraïne te

ondertekenen.’

Volgens ambassadeur Verba kan Europa op de Vilnius-top nog

andere stappen vooruit zetten in het Eastern Partnership: ‘Ook

met Moldavië, Georgië en Armenië zijn de eerste onderhande-

lingen over een associatieakkoord afgerond –we verwachten dat

de akkoorden in Vilnius geïnitieerd kunnen worden. En ook op

het vlak van visa-liberalisering kan vooruitgang worden

geboekt.’ (Kristof Clerix)

Tussen Oekraïne en de EU staat Timosjenko

© Reu

ters / Sergil P

olezha

ka

Lees meer over het Eastern Partnership op

MO.be.

Stencilprint van deBraziliaanse presi-dent Dilma Rousseff.Haar milieubeleidligt sterk onder vuur.

Niet alleen de EU wil dat Oekraïne de voormalige premier JuliaTimosjenko vrijlaat.

Peruaanse cosmeticabedrijven verkoopt. Zijn mistvanger bevloeit ook jonge fruitbomen zoalsde gegeerde taraboom. ‘Eenmaal volgroeid fungerendeze bomen als natuurlijke mistvangers en behoe-ven ze niet langer irrigatie’, verklaart Cruz. ‘Ze wor-den zelfvoorzienend waardoor meer water vrijkomtvoor andere activiteiten, zoals voor het huishouden.Er wordt momenteel onderzocht of het opgevangenwater ook drinkbaar is.’‘Door onze atrapanieblas besteden we tijdens de win-termaanden nauwelijks nog geld aan water’, getuigtAlfaro. ‘We besparen zowat de helft op de kostenvan levensonderhoud. Vroeger waren we volledigafhankelijk van private leveranciers, die het water intrucks de heuvel oprijden. Die maatschappijen bren-gen het vervoer in rekening en verkopen water vanbedenkelijke kwaliteit tegen exorbitante prijzen. Eenvat van 200 liter kost 3,5 soles (ongeveer 1 euro, wvr).’Ter vergelijking: in Lima’s welgestelde wijkenbetaalt men voor dezelfde hoeveelheid twaalfmaalminder.

groene gordelToch is er nog werk aan de winkel, want binnenASALL profiteren slechts twintig families van degeïnstalleerde mistvangers. En hoewel Lima al 50atrapanieblas telt, zijn ze geen panacee voor hetwaterprobleem van de stad. ‘Tijdens de zomermaan-den hangt hier geen mist en bergen we onze vang-netten op’, zegt Alfaro. ‘Met het opgespaarde waterkunnen we maximaal twee maanden verder, daarnazijn we weer op watertrucks aangewezen.’ ‘De mistvangers zijn een palliatieve ingreep, maarvoor mensen zonder toegang tot stromend waterzijn ze een enorme steun. Bovendien zijn ze zeerkosteneffectief: met 600 euro en wat vrijwilligers-werk installeer je een vangnet dat vijf jaar dienstdoet’, zegt Cruz, die weinig hoop stelt in zijn over-heid. ‘SEDAPAL, de watermaatschappij van de staat,is doordrongen van de politieke logica. In moeilijkbereikbare sloppenwijken legt het geen waterleidin-gen aan omdat die investeringen niet opwegentegen het te verwachten electorale gewin.’ Met zijn ngo stelde Cruz daarom eigen doelen: ‘Met200 mistvangers willen we al deze schrale heuvelsbebossen, om zo veel mogelijk water aan de lucht teonttrekken en de groene gordel te creëren die Limanodig heeft.’


In de eindeloze sloppenwijkenvan Lima, de miljoenenhoofd-stad van Peru, is toegang totwater geen vanzelfsprekend-heid. Meer dan één miljoeninwoners blijven verstokenvan een aansluiting op hetwaternet en zijn daardoorgedwongen de buitensporigeprijzen van particuliere leve-ranciers te betalen. Maar erhangt verandering in de lucht.Letterlijk, want op inventievewijze halen enkele gemeen-schappen hier water uit devochtige zeelucht. Hun doel:de woestijn herbebossen.

� Na een steile rit op een zanderige heu-vel in Villa María del Triunfo, een district inhet zuiden van Lima, doemen uit de dichtemist plots rechthoekige constructies op.Reusachtige volleybalnetten, lijken ze wel,maar grondigere inspectie onthult eenandere realiteit. Men noemt ze atrapanie-blas, letterlijk “mistvangers”, en ze werdenhier gezet om water uit nevel te winnen.Het mechanisme erachter is kinderlijk sim-pel: wanneer laaghangende wolken door defijnmazige netten waaien, worden kleinewaterdruppels uit de mist gefilterd en viabuizen naar een nabijgelegen tank geleid.Ingenieus én effectief, want het reservoirwaarvan sprake blijkt tot de rand gevuld ende omgeving rondom biedt de aanblik vaneen groene oase in een kurkdroge woestijn.

levensbelang ‘Van mij mag het elke dag zulk druilerigweer zijn’, vertelt de 67-jarige ArtemioAlfaro met een glimlach terwijl hij voldaannaar zijn biotuin kijkt. Alfaro is vicevoorzit-

ter van Agroindustria ASALL, een vereni-ging van 122 families die 22 mistvangersexploiteert op de top van Cerro Los Tunales,een heuvel in Villa María del Triunfo. Toenhij vijftien jaar geleden van het plattelandnaar Lima verhuisde, bleek deze sloppen-wijk de goedkoopste plek om te wonen. Hijkocht er een schrale strook land en probeer-de van dag tot dag te overleven. De kentering kwam vijf jaar geleden, toende ngo Movimiento Peruanos Sin Aguamet steun van de Amerikaanse hulporgani-satie USAID atrapanieblas installeerde inzijn gemeenschap. Hun rendement is sen-sationeel. Abel Cruz, stichter van de organi-satie, legt uit: ‘Bij dichte mist oogsten ditsoort netten tot 17 liter water per vierkantemeter. Als je weet dat onze constructies24vierkante meter groot zijn, kan één vang-net gemakkelijk 300 liter per dag uit delucht halen.’De belangrijkste succesfactor is het buiten-gewone klimaat van Lima. De metropool,na Caïro de grootste woestijnstad ter

wereld, krijgt amper tien millimeter neer-slag per jaar, maar door de nabijheid van deGrote Oceaan en de koude Humboldt -stroom is de luchtvochtigheidsgraad er welbuitengewoon – tot wel 98 procent. Zevenmaanden per jaar gaat de stad gehuld ineen dikke wolkendeken die het middenhoudt tussen mist en motregen en bekend-staat als la garúa. ‘Er zat zoveel water in de lucht, maar wewisten niet hoe we er ons voordeel meemoesten doen’, zegt Alfaro, voor wie demistvangers van levensbelang zijn. Hetgeoogste water gebruikt hij om aan organi-sche landbouw te doen – voordien een verredroom. Zijn florerende groentetuin ont-kracht de wijdverspreide misvatting datwoestijngrond onvruchtbaar is. ‘Een plantdrinkt hier gemiddeld één liter water perweek. Met één enkele mistvanger onder-houd je dus al snel 600 à 800 gewassen’,aldus Cruz. Naast aardappelen, radijzen, slaen pompoenen teelt Alfaro de ‘wonder-plant’ aloë vera, waarvan hij het sap aan

door Wim Van Rysselberge


De Indiase wetenschapster Vandana Shiva is een icoon wanneer hetgaat over milieubescherming en organische landbouw. De voorbijejaren trok ze internationaal de kar in de strijd voor seedfreedom, het recht van boeren om zaden te delen en te vermenigvuldigen. In september zal ze in het Europees Parlement haar stem laten horenover de nieuwe zaadwet die in de maak is.

Wat is het probleem met de nieuwe zaadwet? Vandana Shiva: Het Europese voorstel is erop gericht de multinationalebedrijven een monopolie op de zaden te geven, net zoals een Indiaas wets-voorstel in 2004 probeerde te doen. Zaadmultinationals willen een systeem,gebaseerd op een grotere uniformiteit, dat is makkelijker te controleren. Menwil in eerste instantie patenten verwerven en zich het intellectuele eigendomvan de zaden toe-eigenen. Daarvoor moet je pretenderen iets echt “nieuws”te hebben, en dan is genetische modificatie de oplossing. Als je het zaadpatenteert, claim je de ontwerper ervan te zijn. Bedoeling is om royalties tecreëren en van zaden een gigantische bron van inkomsten te maken.

Wat is er in India met die wet gebeurd? Vandana Shiva: Ik heb toen het hele land rondgereisd, infosessies opgezet eneen beweging voor burgerlijke ongehoorzaamheid op gang gebracht. Aaneerste minister Manmohan Singh heb ik een petitie met honderdduizendhandtekeningen overhandigd en gezegd: 'Dit is pas het begin. De zaadbiodi-versiteit in onze landbouw is traditioneel doorgegeven. De natuur schenktons die gratis en we hebben die ook nodig voor ons overleven. Voor elke wetdie ons zaad illegaal maakt en het gebruik ervan criminaliseert, zullen hoge-re wetten ons dwingen tot ongehoorzaamheid: de wet van de ecologie en vansociale gerechtigheid.' De wet is niet door het parlement geraakt.

Kan organische landbouw een antwoord bieden op de problemen van eengroeiende wereldbevolking, klimaatverandering en biodiversiteitsverlies? Vandana Shiva: Precies omdat de bevolking groeit, moeten we op een meerefficiënte manier gebruik maken van de bronnen. Monoculturen producerenminder voedingswaarde per hectare. Wanneer ze bovendien ingezet wordenvoor koopwaar als biobrandstof, verschaffen ze al helemaal geen voedsel.Negentig procent van de maïs en van de soja die in de wereld verbouwdwordt, gaat naar biobrandstof of veevoer. Wanneer je voedsel wegneemt vanmensen om dieren te voederen, veroorzaak je honger en leed bij de mensen. (Alma De Walsche )

Lees een uitgebreidere versie van het interview met Vandana Shiva op www.MO.be.Op dinsdag 17 september geeft Vandana Shiva een publiekslezing in het NTGent, gevolgd dooreen gesprek met schrijver Jeroen Olyslaegers en Thierry Kesteloot van Oxfam-Solidariteit. Inkomgratis – verplicht inschrijven via [email protected].

3vragen aan...

Vandana Shiva

BAANBREKERn i e u w s

ZADEN DELEN© A

lma

De

Wal

sche

Mistvangers met een

missie

© W

im V

an R

ysse

lber

ge

� ‘Afrika is vandaag de nummer ééninvesteringsbestemming’, stelt ChinaOnyemelukwe, een van de managing direc-tors van Goldman Sachs. Het in juni ver-schenen World Investment Report 2013 ver-meldt Afrika als de enige regio waar buiten-landse investeringen stegen in 2012. ‘Hettijdperk van het eenzijdige investeringsver-haal in de grondstoffensector ligt ook achterons’, voegt Onyemelukwe aan het succesver-haal toe. Het continent ziet nu groeiendeinvesteringen in de voedingsindustrie, deverzekeringen, de gezondheidszorg, de ban-kensector en de telecommunicatie.

Onyemelukwe was een van de hoofdspre-kers van een conferentie op de universiteitvan Oxford eind juni over investeringen inde opkomende economieën in Afrika. Naast

Goldman Sachs namen ook andere belang-rijke spelers zoals de China DevelopmentBank, Dangote Cement, SinopacificShipbuilding, de Golden Gate Group, TheWhitetaker Group en DevelopmentPartners International deel. Runa Alam, medeoprichtster van investe-ringsmaatschappij Development PartnersInternational, zet de troeven van Afrika opeen rijtje: ‘Afgezien van de rijkdom aangrondstoffen kan Afrika groeicijfers van5,5procent per jaar voorleggen, heeft heteen bevolking van één miljard mensen enis de groei van de middenklasse vergelijk-baar met die van India.’ De kansen liggenin het feit dat een groot deel van die groei-ende bevolking tot nog toe niet naar beho-ren bediend werd. Sommige van haar klan-ten zagen opbrengsten van hun investerin-

gen oplopen tot 37 procent in Afrika. ‘Waarelders vind je dat?’ vraagt Alam.

privésectorZorgen over capaciteiten zijn overdreven ofremedieerbaar, corruptie is een universeelgegeven maar ook vermijdbaar en ook metde politieke instabiliteit gaat het in de mees-te Afrikaanse landen volgens de sprekerstegenwoordig beter. Handel tussen de ver-schillende Afrikaanse landen blijft een uit-daging, maar continentale initiatieven zoalsThe New Partnership for Africa’s Develop -ment hebben volgens Alam al heel watbeterschap gebracht. Behalve groeiende diversificatie in de secto-ren waarin geïnvesteerd wordt, valt ook hetstijgend aandeel van de investeringen inAfrika uit de opkomende economieën op.

Het World Investment Report 2013 noemtMaleisië, Zuid-Afrika, China en India als detop vier van opkomende investeerders inAfrika. De klassieke westerse partners blij-ven vandaag qua omvang niettemin veruitde grootste en zijn daarom in de nabije toe-komst nog uiterst belangrijk voor Afrika. Aubrey Hruby van de Whitetaker Groupmerkt op dat door de druk van de ngo’s inhet Westen het vaak moeilijker is voor dewesterse partners om even snel contracten tesluiten als de groeilanden. Volgens PedroConceição, econoom en directeur strategischadvies van het Ontwikke lingsprogrammavan de Verenigde Naties voor Afrika, zou hetin de eerste plaats niet mogen uitmaken wiede partners zijn. Het zijn de ontvangendeoverheden die goede voorwaarden moetenafdwingen voor hun bevolking.‘En dat doen ze ook’, aldus Conceição.‘Bovendien is ook de privésector, onge-acht waar die vandaan komt, aan het ver-anderen. Het wordt belangrijker voorbedrijven om op een bepaalde maniergezien te worden en om duurzame con-tracten te sluiten. Het is niet zo datbedrijven helemaal op dezelfde lijn zittenals de publieke opinie, maar ze groeien

wel meer naar elkaar toe. Collectieveacties blijven daarom belangrijk.’

vat vol ideeënVolgens Conceição wordt aan de westerseWashington Consensus (economischmodel van deregulering en liberalisering,or) getornd door opkomende landen en hunalternatieve modellen, zoals een sterkere rolvoor de staat (Azië) of innovatieve socialebeschermingsprogramma’s zoals cash trans-fers (Latijns-Amerika). ‘Afrika moet dezemodellen niet kopiëren maar uitzoeken watwerkt.’ Dat is voor Conceição de belangrijk-ste rol die de opkomende landen vandaagvervullen: ‘Ze zijn een vat vol ideeën, nietenkel een investeringspot.’Welke rol blijft er intussen nog weggelegdvoor ontwikkelingsgeld en -samenwerking?Pedro Conceição: ‘Het spaarniveau inAfrika is zeer laag, lager dan het ooit inAzië was. In deze context is het moeilijkom in Afrika zelf voldoende middelen tevinden voor investeringen, dus is er veelbehoefte aan externe middelen. Dat kunnenofficiële ontwikkelingsmiddelen zijn(ODA), of leningen van multilaterale orga-nisaties of van de private sector. De toe-

komst ligt zeker in de privéfinanciering,want de publieke zal nooit volstaan om inde ontwikkelingsnoden te voorzien.’Hij benadrukt niettemin dat ODA op kortetermijn belangrijk zal blijven. ‘Het leeuwen-deel van het Afrikaanse economische suc-cesverhaal stoelt vandaag nog op potentie,heel veel is er nog niet. Dit is dus een over-gangsperiode.’ Africa on the rise is een reëel verhaal volgensConceição, en de extreme armoede is aan-zienlijk teruggedrongen, maar de groeiendeongelijkheid is zorgwekkend. Om bodem-rijkdommen om te zetten in economischegroei die armoede bestrijdt, moeten landenvolgens Conceição eerst en vooral deopbrengst kunnen innen en een plan heb-ben om die winst nuttig te gebruiken. Ermoet meer en betere infrastructuur komen.Niet enkel wegen en gebouwen, maar ookmenselijk kapitaal via gezondheidszorg ensociale voorzieningen. Tot slot is ook dediversificatie van de economie cruciaal.Terwijl de huidige Millenniumontwik-kelingsdoelen sterk sociaal geïnspireerdzijn, gaan er vandaag in Afrika stemmen opom na 2015 duidelijker de nadruk te leggenop harde economische doelen.


Met de crisis in het Westen en het onontgonnen Afrikaansemarktpotentieel verkondigen consulenten wijd en zijd dat investeerdersnergens zo veel geld kunnen verdienen als in Afrika. Vooral deopkomende economieën lijken de boodschap begrepen te hebben.

Afrika,

DE NIEUWE WERELDn i e u w s

door Olivia Rutazibwa

investeerderswalhalla


Bron: African Economic Outlook 2011

Bronnen van buitenlandseinvesteringen in Afrika

EU25

VS

Opkomendelanden

Intra-AfrikaAndere

44%

37%

10%

6%3%

56%

26%

8%6%5%

2000-04 2005-10

In de jaren negentig groeiden ODA en FDI in Afrika naar elkaar toe, door een daling van de investeringen en een toename van de hulp.

Tussen 2000 en2006 groeiden deinvesteringen inAfrika fors, terwijlde hulp ongeveerstabiel bleef.

Na 2006 steeg de hulp snel, maar vanaf 2008 stagneerden of daalden zowel de hulp als de investeringen als gevolg van de financieel-economische crisis.

Bron: Wereldbank

Officiële ontwikkelingshulp (ODA) en Directe Buitenlandse Investeringen (FDI) in Afrika

1991 2000 2006 2011

50

60miljarddollar 47,5

miljarddollar

42miljarddollar

40

30

20

10

0

ODA

FDI

© P

anos

/ R

obin

Ham

mon

d

bed legt Iqbal uit waarom de Moro’s onaf-hankelijkheid willen. ‘Al sinds de komst vande Spaanse kolonisten naar de Filipijnenverzetten wij ons tegen buitenstaanders dieons willen overheersen. Moro’s zijn eenander volk dan de Filipino’s, dus hebben werecht op zelfbeschikking’, stelt hij. De zestiende-eeuwse kolonialen vernoem-den het islamitische volk dat zij hier tegen-kwamen naar de Moren, de moslims dieenige decennia eerder nog op het Iberischschiereiland waren gevestigd.

miljarden aan mineralenHoewel de basis voor het conflict al eeuwengeleden werd gelegd, is er nu voor het eerstuitzicht op echte vrede, stellen onderhande-laars van beide kampen. De MILF-leidersen de regering in Manila kwamen overeendat uiterlijk in 2016 een Bangsamoro –‘Land van de Moro’s’ – moet zijn opgericht.Voor de islamitische Moro’s betekent hetdat ze verregaande autonomie krijgen, metbijvoorbeeld een eigen politiedienst.Ondanks de grote mate van zelfbestuur zalBangsamoro onderdeel blijven van deFilipijnse republiek en onder de grondwetvan het land vallen.Het optimisme over de vredeskansen namverder toe toen in juli overeenstemmingwerd bereikt over de verdeling van mijn-bouwopbrengsten. Volgens verschillendestudies zit de bodem van Mindanao volkostbare mineralen. Bij gesprekken overeen verdeelsleutel van de bodemopbreng-sten liep de spanning op. Er werd zelfsgezinspeeld op een hervatting van de vijan-delijkheden. Na lang praten en bemiddelingdoor Maleisië kwamen de regering en deMILF toch tot een verdeelsleutel voor demiljarden euro’s aan onontgonnen bodem-schatten.

Die opbrengsten moeten vooral geïnves-teerd worden in Bangsamoro, vinden deMoro’s. In dit armste deel van de Filipijnenis het geld hard nodig, bijvoorbeeld vooronderwijs, betere infrastructuur en armoe-debestrijding. Volgens Mohager Iqbal kande ontwikkeling hier pas op gang komenzodra de Moro’s zichzelf mogen besturen.‘Wanneer de Moro’s autonomie hebben, zalop termijn alles beter gaan. Onze niet-onaf-hankelijkheid is de oorzaak van alle proble-men in dit gebied’, zegt Iqbal beslist.

op zoek naar eenheidEen ander probleem waar de bestuurdersvan Bangsamoro al snel mee te maken zul-len krijgen, zijn de politieke en etnischespanningen in het gebied.De kranten in de regio berichten dagelijksover ontvoeringen en moorden bij vijandig-heden tussen stammen en clans in West-Mindanao. Veel van die zware misdaad ishet gevolg van conflicten met landrechtenals inzet, weet Laisa Alamia van de lokalemensenrechtencommissie. ‘Zulke conflic-ten duren vaak generaties lang. Stammenof families nemen steeds weer wraak opelkaar’, vertelt ze. Conflicten tussen de driebelangrijkste stammen in het gebied lopenregelmatig op, mede omdat vrijwel iedereenin de streek een vuurwapen heeft. Met haarbeperkte middelen probeert Alamia gere-geld te bemiddelen bij de complexe conflic-ten om zo meer geweld te voorkomen.Behalve de tribale conflicten is er ookscherp wantrouwen tussen de verschillendeMoro-bevrijdingsgroeperingen. Vanaf dejaren zestig was de MNLF (Moro NationalLiberation Front) de beweging die het vrij-heidsstreven van de Moro’s kracht bijzette.Na een gewapende opstand tegen Manilakozen de MNLF-leiders al snel voor onder-

handelingen, waarbij hen een beperktevorm van zelfbestuur werd toegekend. Een aantal leden van de groep, waaronderMohager Iqbal, vond dat de MNLF-leiderste veel concessies hadden geaccepteerd enrichtten het MILF op. Door corruptie enslecht bestuur van MNLF-leiders verloor debeweging snel aanhang ten gunste van deMILF, die zich kon ontwikkelen tot de nieu-we vaandeldrager van het Moro-vrijheids -ideaal. De MILF nam met zijn medestan-ders de wapens weer op tegen de regering.

vies gezichtHoewel de MNLF in diskrediet raakte, isdeze oorspronkelijke onafhankelijkheidsbe-weging nog altijd dominant in het lokalebestuur. Dat is een probleem bij de over-gang naar het nieuwe Bangsamoro. MILF-leider Mohager Iqbal trekt haast eenvies gezicht bij de vraag of hij met lokalebestuurders wil samenwerken om te zorgenvoor een goede overdracht van taken. Er isgeen officieel contact met de lokale bestuur-ders, zegt hij. Hooggeplaatste functionaris-sen van de lokale regering bevestigen dat.‘De lokale administratie zien wij als pion-nen van Manila’, verkaart Iqbal zijn aversietegen de bestuurders. Verraders wil Iqbalhen niet noemen, maar duidelijk is wel datde MILF geen sympathie koestert voorMoro’s die samenwerken met de centraleregering, waartegen zijn beweging zolangheeft gestreden.Ondanks de problemen die in het verschietliggen voor Bangsamoro zijn de mensenenthousiast. Niet zo gek, nu vrede voor heteerst in decennia binnen bereik ligt. Ook bij een marktkraam in het centrum vanCotabato zijn bewoners positief. Ahmad Jalil(70), een gepensioneerde zeeman, koopt erwat vis voor zijn familie. Natuurlijk weetook hij dat de nieuwe regering een berg pro-blemen voor haar kiezen krijgt, maar cynis-me over de toekomst, dat is niets voor hem.‘Nu er vrede is, geloof ik voor het eerst sindsik mij kan herinneren dat de komende vijfjaar het leven hier zal verbeteren’, zegt Jalil.‘Dat gevoel is onbetaalbaar.’

15

� Een groepje Filipijnse regeringssoldaten hangt wat rond hunjeep. Gewapend met machinegeweren staan ze in de schaduw vaneen palmboom te kletsen met voorbijgangers. De mannen hebbenweinig te doen, vertelt de sergeant. ‘Dat komt door het akkoord,voor die tijd was het hier stukken gevaarlijker’, zegt hij.Het akkoord waar hij op doelt, werd na een lang conflict in oktobervorig jaar gesloten tussen opstandelingen van het Moro IslamicLiberation Front (MILF) en de Filipijnse regering. Bij die strijd ver-loren zo’n 100.000 mensen het leven. Een veelvoud daarvan sloegop de vlucht naar kampen in het oerwoud.Nu de geweren zwijgen, is de sfeer in de ruim 200.000 inwonerstellende stad Cotabato ontspannen. De stad fungeert als regionaal

knooppunt voor handel, verkeer en politiek. ‘De economie hiergroeit snel’, vertelt onderneemster Bai Sandra Sema. Haar winkelin bouwmaterialen loopt als een speer. ‘Er wordt flink geïnvesteerd,een teken van vertrouwen in de toekomst’, zegt ze, terwijl alweereen lading golfplaten op een vrachtwagen wordt geladen. Toch waarschuwen bewoners na zonsondergang niet naar buiten tegaan. Op straat is dan een heuse ontvoeringsindustrie actief. Lokalebewoners blijven zelf liever ook binnen zodra het donker wordt.Een rit door de jungle even buiten Cotabato leidt naar een MILF-kampement, waar Mohager Iqbal zijn gasten ontvangt. Hij is eenveteraan van de onafhankelijkheidsstrijd van de Moro’s en speelt nueen hoofdrol in de vredesonderhandelingen. Kort voor het avondge-

ACTUEELt e n d e n s e n


Q

‘Moro’s zijn een ander volk dan de Filipino’s, dus hebbenwe recht op zelfbeschikking. Wanneer we autonomiehebben, zal op termijn alles beter gaan.’


Vrede in verdeeldheiddoor Wouter van Cleef

Na decennia conflict lijkt er op het Zuid-Filipijnse eilandMindanao een einde te komen aan het bloedvergieten.Binnen drie jaar moet er een vredesakkoord zijn waarmeehet Moro-volk verregaande autonomie zal krijgen. Zullen de Moro-leiders erin slagen eenheid en stabiliteit te bewaren?

In oktober 2012sloot de Filipijnseoverheid eenakkoord met hetMoro IslamicLiberation Front.

© R

eute

rs /

Che

ryl R

avel

o

De Filipijnen

16 MOQ • ?????????????????? • www.mo.be

????� xxxxx

MOQ • ?????????????????? • www.mo.be

door Andrea Miconi in beeldZomer in Calabrië� De zon is er voor iedereen, de armoede voor velen.Maar de slavenarbeid is voorbehouden voor de Afrikaanseseizoensarbeiders.Er is niets veranderd in Rosarno, in het uiterste zuidenvan Italië, behalve dat het geweld onder de oppervlakte zit.In 2010 vonden hier de ergste rassenrellen uit de recenteItaliaanse geschiedenis plaats, nadat jonge Italianen deAfrikaanse seizoensarbeiders zonder directe aanleidinghadden aangevallen. En ook in 2008 was er een dodelijkincident, toen een Italiaanse schutter ’s nachts binnen-drong in de slaapplaats van enkele Afrikaanse seizoensar-beiders.Ondanks het geweld en de sluimerende agressie blijvende Afrikaanse migranten tijdens het citrusseizoen naar devlakte van Gioia Tauro komen. Zelfs al wordt de zoektochtnaar werk in de fruitteelt met het jaar moeilijker en alworden de omstandigheden waarin ze moeten werkenslechter nu de sector door een diepe crisis gaat.De seizoensarbeiders werken in het zwart, voor 25 europer dag en zonder bescherming. Ze trekken van het enekamp naar het andere, volkomen aan hun lot overgelaten.Er is geen overheidsbeleid en er zijn geen toereikendevoorzieningen, wat resulteert in toestanden die van jaartot jaar onvoorstelbaarder en onmenselijker worden.Volgens heel wat commentatoren verrichten deze sei -zoens arbeiders slavenarbeid voor de Calabrese maffia, de’Ndrangheta, die de fruitteelt in de regio domineert. Derealiteit is echter dat er een combinatie van factoren in hetspel is: ontoereikend sociaal beleid, een veralgemeendeeconomische crisis, ontoereikende overheidsmiddelen, enuiteraard ook de ’Ndrangheta.De massale toestroom van arbeidsmigranten leidde infebruari 2012 tot het opzetten van een tentendorp en innovember tot het ontstaan van een echte krottenwijk.Oorspronkelijk zouden 280 mensen in de tenten onder-gebracht worden. Tegen januari van dit jaar woonden er al1300 in het kamp.Als het oogstseizoen afgelopen is, zullen alle krotten opge-ruimd worden. Het enige wat de Afrikaanse migrantendan overhouden, is onzekerheid over de toekomst. Diedelen ze met de meeste mensen op de vlakte waar ze nunog plukken onder een schroeiende zon.

Andr

ea M

icon

i / S

ipa

17

Is het wereldwijde straatprotest van de voorbije zomer een luidruchtigebegrafenis van de democratie, of juist een teken dat burgers haarnieuw leven willen inblazen? Chantal Mouffe, politiek wetenschapstermet wereldfaam, geeft haar visie.

� Wenen was de voorbije decennia nooit zo heet geweest, endus moesten de ramen wijd open in het oude pand in de wijkNeubau van de Oostenrijkse hoofdstad. Daarmee waaiden destraatgeluiden binnen in een lang gesprek over macht, keuzesen passie in de politiek. Aanleiding van dit interview warenimmers de straatprotesten deze zomer, in Turkije, Brazilië enEgypte, maar ook in Europese landen waar de overheden zich-zelf afslanken en hun burgers de armoede in besparen. Eenvan de terugkerende vragen op die straten en pleinen wereld-wijd is of het volk zich (nog) vertegenwoordigd voelt door zijndemocratisch verkozen leiders. Is het wereldwijde straatprotesteen luidruchtige begrafenis van de democratie of juist een

teken dat burgers haar nieuw leven willen inblazen? MO* stel-de de vraag aan Chantal Mouffe, geboren in Charleroi, hoogle-raar in Londen en wereldwijd een van de belangrijkste acade-mische stemmen in de discussie over democratie. Het gesprek begint met een tegenspartelende Chantal Mouffe,die niet bereid is om de protesten in Turkije, Brazilië enEgypte over één kam te scheren. Ze begint liever bij de Grieksetegenbeweging, de indignados in Spanje en de Occupy-bewe-ging: dat zijn voor haar de kanaries die luidkeels de dreigendeontploffing van de Europese democratie aankondigen. Bij destrategie van indignado’s en Occupy heeft ze veel vragen, voor-al bij hun weigering om samen te werken met partijen, vak-

door Gie Goris

Politiek wetenschapster Chantal Mouffe


bonden en andere instellingen die de repre-sentatieve democratie schragen. VolgensMouffe is die strategie van uittocht uit deinstellingen geen effectief antwoord op hetdemocratische tekort, dat ze zelf definieertals een gebrek aan reële alternatieven.De traditionele partijen hebben zich allemaalachter hetzelfde economische modelgeschaard – de neoliberale consensus –waardoor het voor burgers gaandeweg moei-lijker is om te geloven dat hun stem nog eenverschil kan maken. Vooral de lagere klassen

verloren hun politieke stem door de ver-schuiving van socialistische en sociaal-demo-cratische partijen naar het centrum. Zijmigreerden naar het nieuwe extreem-rechts,dat de rol van anti-establishmentpartij en ver-dediger van het volk overnam. ‘De enige effi-ciënte manier om rechts populisme tebestrijden,’ zegt Mouffe, ‘is door een succes-vol links populisme aan te bieden.’

Hoe zou u populisme dan definiëren?Chantal Mouffe: Populisme draait om

het creëren van een volk rond een politiekidee. Dat proces van wij-vorming houdtnoodzakelijk ook de creatie van een “zij” in.Daarin verschillen rechts en links niet, welin de manier waarop beide strekkingen hetvolk en zijn tegenstander creëren. Rechtsbaseert zijn “volk” heel sterk op de uitslui-ting van immigranten, en meer bepaald isla-mitische migranten, terwijl links uitgaat vande tegenstelling tussen het volk en de ban-ken, de financiële sector, kortom: alle instel-lingen van de neoliberale mondialisering.


�

Democratie heeft behoefte aan passieen confrontatie

WIE IS CHANTAL MOUFFE?Hoogleraar. Chantal Mouffe doceert politieke

theorie aan het Centre for the Study ofDemocracy aan de Universiteit vanWestminster, Londen. Voordien was zeverbonden aan belangrijke universiteitenin de VS (Harvard, Cornell, Berkeley,Princeton) en Frankrijk (Centre National dela Recherche Scientifique, CollègeInternational de Philosophie).

Auteur. Deze zomer verscheen Agonistics.Thinking the World Politically (VersoBooks). Andere boeken van haar: TheReturn of the Political (1993), TheDemocratic Paradox (2000) en On thePolitical (2005).

Kernbegrip. Democratie heeft behoefte aanechte keuzemogelijkheden en aan instel-lingen die macht kunnen omzetten inbeleid. Geen consensusmodel, maar eenconflictmodel dat de botsing tussentegenstrevers beheersbaar maakt (agonis-me) en niet uit de hand laat lopen inonherstelbare vijandschap (antagonisme).

©G

ie G

oris

INTERVIEWo n z i c h t b a r e o p s t a n d e n

U stelt dat een democratie behoefte heeftaan passie en confrontatie in plaats vanpure rationaliteit en consensus. Er zijn noch-tans heel wat voorbeelden waar gepassio-neerde populistische politiek uitmondt inpogingen om de politieke tegenstanders uitte schakelen en zelfs te vernietigen.

Chantal Mouffe: Volgens Spinoza zijner twee grote passies: angst en hoop. Rechtsmobiliseert bijna altijd op basis van angst.Links zou volgens mij moeten mobiliserenop basis van hoop, een goed toekomstpro-ject, een alternatief voor de huidige orde.Hoop is gelegen in rechtvaardigheid, ingelijkheid. Dat mensen zich gepassioneerdinzetten voor meer rechtvaardigheid, datlijkt me toch niet problematisch? Ik pleit niet voor een politiek op grond vanvijandschap of antagonisme, maar wel opbasis van een eigen project, mét de erken-ning dat andere strekkingen legitiemetegenstrevers zijn. Ik noem dat agonisme.In Noord-Ierland is men er na lange jarenin geslaagd de onoverbrugbare tegenstellingvan een vijandig, antagonistisch conflict tetransformeren in een beheersbaar, agonis-tisch conflict. Het conflict is niet weg, maarde verschillende partijen erkennen de instel-lingen, regels en procedures die in het levenwerden geroepen om het conflict te behe-ren. Wellicht is dat ook de best denkbareaanpak van het Israëlisch-Palestijns conflict.

Het West-Europese overlegmodel heeftmisschien de passie uit de politiekgehaald, maar heeft wel voor welvaart enherverdeling gezorgd.

Chantal Mouffe: De sociaaldemocratiewas een poging om het conflict tussenarbeid en kapitaal “agonistisch” te maken.Eind van de jaren zestig vonden de kapitaal-

bezitters echter dat ze te veel macht en mid-delen moesten inleveren voor het beheers-baar houden van het onderliggende klas-senconflict. Zij bliezen de consensus metzijn overleginstellingen op. Vanaf MargaretThatcher en Ronald Reagan slaagde dieneoliberale strekking erin steeds meergreep te krijgen op economisch en politiekbeleid, en uiteindelijk ook op de verbeel-ding van de mensen. Die grondstroom vanovertuigingen is uiteraard, zoals altijd, poli-tiek opgebouwd. Groepen die macht willenverwerven moeten er altijd voor zorgen datde publieke opinie hun basisprogrammaterecht en legitiem vindt.

De neoliberale greep op de politieke enpublieke verbeelding overleefde zelfs decrash van het financiële kapitaal in 2008.

Chantal Mouffe:Het is duidelijk dat erin 2008 een enorme kans verkeken is. Deverklaring daarvoor is dat er geen georgani-seerde linkerzijde meer was. Links was inveel gevallen deel geworden van het systeemdat plots in elkaar klapte. In Groot-Brittanniëwas het Labour en met name Gordon Browndie ervoor gezorgd had dat het financiëlekapitalisme van de City zo’n omvang hadgekregen. In Frankrijk werden de privatise-ringen aangevat onder Lionel Jospin. Je kondus ook nauwelijks verwachten dat die zoge-noemde linkerzijde plots met een alternatiefzou klaarstaan voor een beleid dat ze zelfopgezet en gerealiseerd had. Vandaag zie jedat de ruimte die in 2008 niet ingenomenwerd door links, volop uitgebuit wordt doorrechts om de laatste restanten van de wel-vaartsstaat op te ruimen.

Is het niet erg moeilijk geworden om eenlinks project te formuleren in het Westen,

aangezien de belofte op een beter levenmet meer consumptie en minder werk omverschillende redenen niet meer voorhan-den lijkt? Je kan de klimaatverandering ende grenzen aan productie en consumptietoch niet meer negeren?

Chantal Mouffe: Duurzaamheid is opzich geen links thema, ook pleitbezorgersvan een rechts maatschappelijk project kun-nen zich zorgen maken over de grenzenaan de groei en de toekomst van de planeet.Een links project voor de toekomst moetechter rekening houden met de opdrachtom rechtvaardigheid ook internationaal terealiseren, en heeft dan ook behoefte aaneen culturele en morele revolutie. Wij moe-ten beseffen dat het huidige door consump-tie gestuurde ontwikkelingsmodel nietduurzaam is, niet alleen uit ecologisch,maar ook uit sociaal oogpunt. Wij hebbenhet tot nu zo goed gehad omdat mensenaan de andere kant van de wereld in onaan-vaardbare omstandigheden en tegen onaan-vaardbare lonen onze consumptiegoederengefabriceerd hebben. De ramp inBangladesh heeft ons daar onlangs nogeens aan herinnerd. Wij willen alles voort-durend goedkoper. Dat is natuurlijk onmo-gelijk zonder toenemende uitbuiting. Zelfslinkse partijen lijken bevreesd om dat themaaan te snijden en uit te leggen aan hetpubliek dat we onze levensstandaard moe-ten verlagen als we een duurzaam en recht-vaardig toekomstproject willen realiseren.Q


De grote uitdaging is om de juiste syner-gieën te creëren tussen sociale bewegingenen politieke partijen, want elk op zichzelf isniet in staat de noodzakelijke, fundamentelehervorming van de politiek door te voeren.De doelstelling moet zijn het herstellen vande vertegenwoordigende waarde van dedemocratie, met meer transparantie enrekenschap.

In Turkije, Brazilië en Egypte werden deregeringen met duidelijke meerderhedenén met uitgesproken programma’s verko-zen. Toch worden zij geconfronteerd metmassale protestbewegingen.

Chantal Mouffe: In Turkije is er funda-menteel ook geen echte keuzemogelijkheid,ondanks de diepe tegenstellingen in demaatschappij, omdat er momenteel geenechte geloofwaardige oppositie is. De AKPvan premier Erdogan heeft de voorbije drieparlementsverkiezingen dan ook met vlag enwimpel gewonnen. Brazilië is een heel ander verhaal. De de -monstraties begonnen daar met een legitie-me beweging voor betaalbaar openbaar ver-voer, een progressieve eis. Dilma Rousseffreageerde daar positief op, maar heel snelmengden rechtse antiregeringsgroepen zichin het protest. Daardoor zijn de Braziliaansestraatprotesten uitgegroeid tot manifestatiesdie de linkse regering ten val willen brengen.Die regering is niet zonder fouten, dat is dui-delijk. Er zijn ernstige problemen geweestmet corruptie, de grootschalige agro-indus-trie heeft veel mensen van hun landbouwin-komen beroofd... Het probleem voorRousseff is dat haar eigen partij, de PT, ernooit in geslaagd is zelf een meerderheid tebehalen, waardoor de partij altijd in coalitieheeft moeten regeren. Als Rousseff een refe-rendum voorstelt om hervormingen door tevoeren, dan wordt ze tegengewerkt door haareigen regering of door sommige partijen uitde meerderheid. In die zin zijn de demon-straties misschien een nuttig pressiemiddelom de machtsbalans in de richting te duwenvan een beleid dat beter aansluit bij wat debevolking wil.

Als verkiezingen een islamistische partijaan de macht brengen, zoals in Turkije,Egypte of Tunesië, wordt in het Westen met-een verwezen naar de jaren dertig en deervaring dat verkiezingen ook totalitairepartijen aan de macht kunnen brengen.Begrijpt u die zorg?

Chantal Mouffe: Ja, maar eigenlijkmoet je niet terugkijken naar de Duitseervaring, maar naar de Algerijnse van dejaren negentig. Toen het Front Islamiquedu Salut (FIS) de verkiezingen ging win-nen, werden die afgelast om te voorko-men dat de islamisten aan de macht zou-den komen. Het gevolg was een vreselijkeen bloedige burgeroorlog met honderd-duizenden doden. Is dat het alternatief? Ikvrees dat het in Egypte die kant uitgaat,dat al-Sisi erop uit is de Moslimbroedershelemaal uit te schakelen en te vernieti-gen. De Moslimbroeders van hun kantzijn uiteraard niet bereid om hun verkie-zingsoverwinning zomaar op te geven.Intussen vallen er steeds meer doden bijde confrontaties en lijkt het land af te glij-den naar een burgeroorlog volgensAlgerijns scenario.

In uw visie van een pluralistische democra-tie met botsende politieke posities, stelt uwel dat er een basis nodig is van gedeeldewaarden. U hebt het met name over vrijheiden gelijkheid voor iedereen. Op welke basiskomt u tot die democratische sokkel?

Chantal Mouffe: Ik ga er vanuit dat diewaarden de kern uitmaken van de democra-tische praktijk die we in Europa ontwikkeldhebben. Maar we moeten wel beseffen dater voortdurend verschillende en conflicte-rende interpretaties zullen zijn van diebasiswaarden. Zijn die waarden universeel?Misschien wel, maar dan met heel veelopenheid voor diverse interpretaties enklemtonen. In islamitische culturen bijvoor-beeld is de gemeenschap belangrijker danhet individu. De “vrijheid” van het individuin een democratie staat er dan ook in eenandere verhouding tot het belang van degemeenschap.

Zou je sociale cohesie kunnen toevoegenaan de basisvoorwaarden voor een functio-nerende democratie?Chantal Mouffe: Ja, maar dat is een anderniveau dan de ethisch-politieke basiswaar-den. Sociale cohesie is eerder een sociologi-sche voorwaarde, geen waarde. Met anderewoorden: als de kloof tussen arm en rijk tegroot wordt, dreigt de democratie vast telopen.

Sociale cohesie heeft niet alleen met klas-senverschillen maar ook met culturele ver-schillen te maken. In het Westen lijkt mende gelijkheid uit uw basiswaarden vooralsociaal-cultureel in te vullen: geen discrimi-natie op basis van seksuele geaardheid,gender, afkomst...

Chantal Mouffe: De sociaaldemocrati-sche partijen in Europa hebben de strijdvoor sociaaleconomische gelijkheid inder-daad ingeruild voor identiteitsgebaseerdegelijkheid. Vroeger kwam links op voorherverdeling, nu voor erkenning van ver-schil en identiteit. Dat is een verschuivingdie de lagere klassen niet verteerd hebben.Zij voelen zich terecht in de steek gelaten.Dat betekent niet dat die nieuwe vormenvan gelijkheid en erkenning onbelangrijkzijn, maar ze mogen niet de plaats inne-men van sociaaleconomische gelijkheid.De mondialisering zorgde voor toegeno-men concurrentie aan de onderkant vande samenleving tussen laaggeschooldenen nieuwkomers. Dat wordt door de mid-denklasse niet begrepen of geïnterpre-teerd als een probleem van ongelijkheiden gebrek aan bescherming door de staat,maar als een probleem van racisme. Debedreigde werkers krijgen dus geen soli-dariteit maar ethische verwijten. We heb-ben het politieke debat vervangen dooreen moraliserende houding vanwege demiddenklasse. Die “progressieve” houdingspreekt de middenklasse natuurlijk aan,inclusief haar allochtone vertegenwoordi-gers, maar laat de lage klassen zondermeer over aan partijen zoals het FrontNational in Frankrijk.

INTERVIEWo n z i c h t b a r e o p s t a n d e n


� ‘Vroeger kwam links op voor herverdeling, nu voorerkenning van verschil en identiteit. Dat is een verschuiving die de lagere klassen niet verteerd hebben.Zij voelen zich terecht in de steek gelaten.’

Lees het hele interview met Chantal Mouffe op

www.MO.be

© G

ie G

oris

21


� Toch zijn honderden jongens op straat verwikkeld in kat-en-muisspelletjes met de zwaar bewapende soldaten. Ze roepen slogansvoor azadi, vrijheid, en gooien stenen. De lucht is zwanger van de bit-tere geuren van traangas en peperspray. En het geluid van geweer-schoten lijkt altijd luider op een dag waarop de avondklok vierentwin-tig uur geldt.Op 17 juli schoten Indiase militairen vier burgers dood en verwond-den ze er 48 andere. Het incident vond plaats op zo’n 200 kilometervan de Kasjmierse zomerhoofdstad Srinagar. Toen dat nieuwsbekend werd, brak er meteen protest uit, zoals altijd in de oude wij-ken van de hoofdstad, daarna in de buitenwijken en ten slotte in dedorpen. Twee weken eerder doodden Indiase soldaten “per vergis-sing” twee twintigers in het noorden van Kasjmir. De reactie was ver-gelijkbaar. Straatverbod. Internet plat. Arrestaties. Alweer een beloftedat er een onderzoek zal komen. Sinds 2002 werden al 168 onder-zoeken gelast. Niet één daarvan leidde tot vervolging.Het scenario herhaalt zich, keer op keer. Kasjmir lijkt gevangen te zit-ten in een vloek, terwijl de rest van de wereld ongestoord doordraait.In 1989 lieten de val van de Muur, de Roemeense revolutie en hetvertrek van de Sovjets uit Afghanistan een gevoel opwellen dat eenandere toekomst mogelijk was. In Kasjmir nam die hoop de vormaan van een gewapende opstand tegen het onpopulaire Indiasebestuur. De Kasjmiri’s wilden af van de Line of Control die hun vader-land opdeelt tussen Pakistan en India, en wilden eindelijk een her-enigd en onafhankelijk Kasjmir.Sindsdien hebben zeker 70.000 mensen het leven verloren.Duizenden zijn opgepakt en verdwenen en tienduizenden zijn men-taal of fysiek verminkt door de systematische martelpraktijken in deIndiase gevangenissen.

In een van de rokerige, smalle straatjes van het oude Srinagar woontYasin Malik, de leider van het Jammu and Kashmir Liberation Front(JKLF). Malik was een van de eerste commandanten die de wapensopnamen tegen het Indiaas bestuur. In 1993 legden hij en zijn orga-nisatie de wapens neer, als reactie op de vele oproepen uit de helewereld en uit het Indiase middenveld om het probleem van Kasjmirgeweldloos op te lossen. Zijn Gandhiaanse aanpak werd door deIndiase overheid echter met geweld beantwoord: de volgende vijf jaar

stierven 600 van zijn militanten door toedoen van Indiase troepen.Op 19 juli van dit jaar werd Yasin Malik voor de ontelbaarste keergearresteerd, omdat hij het burgerprotest tegen de moorden leidde.Het gewapend verzet ging trouwens verder, ook na de ommezwaaivan het JKLF. Tot de Kasjmiri’s het geweld en de impasse beu warenen halverwege de jaren 2000 massaal voor geweldloos verzet kozen.De hoop was dat straatprotesten niet in het klassieke kader van terro-rismebestrijding zouden vallen en dat de rest van de wereld dan ookeindelijk zou willen zien wat er hoog in de Himalaya gebeurde.

machtsmisbruikIn de zomer van 2008, meer dan twee jaar voor de Arabische Lente,betoogde een half miljoen Kasjmiri’s voor vrijheid. Indiase soldatenschoten meer dan zeventig demonstranten dood. In 2010 liepen destraten van alle steden in Kasjmir weer vol met mensen die om azadiriepen. De zomer van 2010 eindigde met meer dan 120 dode bur-gers, duizenden gewonden en nog eens duizenden gevangenen diegemarteld werden. Honderden jongens bleven maandenlang achterde tralies voor het gooien van stenen of het posten van vrijheidsbood-schappen op Facebook. Het machtsmisbruik van de Indiase troepengaat onverminderd door omdat de soldaten beschermd worden dooruitzonderingswetten.De complete impasse en de wanhoop die daaruit voortkomt, lijken opdit moment te resulteren in een herleving van de gewapende opstand.In juni sneuvelden acht Indiase soldaten, de dag voordat premierManmohan Singh een bezoek bracht aan de vallei. Volgens de over-heid is het aantal gewapende militanten beperkt, zo’n 200 à 300,maar tegelijk klopt ze de dreiging van een heropflakkerende gewapen-de opstand voortdurend op, omdat ze daarmee de onafhankelijkheids-strijd van de Kasjmiri’s kan blijven voorstellen als terrorisme. Het Indiase beleid in Kasjmir lijkt erin te bestaan een stilstand af tedwingen met behulp van een enorme militarisering en van grotesommen federale steun voor de deelstaatregering. Intussen duwende Kasjmiri’s als een collectieve Sisyfus hun vrijheidsideaal de bergop, om het weer naar beneden te zien rollen. Waarna ze van voren afaan kunnen beginnen.

Zahid Rafiq is een jonge freelance journalist in Jammu en Kasjmir.

ACTUEELo n z i c h t b a r e o p s t a n d e n


Kasjmir, gevangen in een vloekdoor Zahid Rafiq • Franz Reynaldo Chávez • Maryam al-Khawaja

Bart

Lasu

y

Alm

a D

e W

alsc

he

20 juli. De hele dag geldt een strikt straatverbod in het Indiase deel van Kasjmir, net als de dag tevoren. Buiten bevinden zich 600.000 Indiase soldaten en zo’n100.000 militaire politieagenten. Dat is samen goed voor één soldaat per tien inwoners van de Indiase deelstaat Jammu en Kasjmir. Door Zahid Rafiq

Kasjmir

Q�

© R

eute

rs /

Dan

ish

Ishm

ail

Bahrein

© R

eute

rs /

Ham

ad I

Moh

amm

ed

Bolivia

© R

eute

rs /

Dav

id M

erca

do

De zomer van 2013 begon met massale straatprotesten in Turkije,Brazilië en Egypte. Niet alle volksopstanden krijgen echter dezelfde aandacht. MO* belicht drie protestbewegingen die voor de Vlaamsemedia onzichtbaar bleven: Kasjmir, Bolivia en Bahrein.




????

????

� De Bahreini’s eisen een grondwet die door de burgers en nietuitsluitend door de koning wordt geschreven. De Bahreinse sjiiti-sche meerderheid eist gelijke rechten op, wat absoluut gerechtvaar-digd is gelet op de systematische discriminatie en marginaliseringdoor het soennitische regime die ze dagelijks moet verduren. Endus roept het regime steeds maar weer dat de demonstranten eensektarische agenda hebben. Van de beloofde hervormingen of dedoorstart naar een nationale dialoog kwam nauwelijks iets terecht. Dagelijks demonstreren 50 tot 500mensen. Het lijkt bijna niets,maar dat is het niet in het kleine Bahrein. Dat is het ook niet als jeweet dat tientallen mensen zonder vorm van proces om het levenzijn gebracht door overheidstroepen. Het Bahreinse Centrum voorde Mensenrechten schat het aantal politieke gevangenen nu op2500 – dat is één per 500 inwoners. Van de oorspronkelijk 6000werknemers die in 2011 werden ontslagen omdat ze deelnamen aandemonstraties op het Parelplein, keerden velen terug. Alleen kregende meesten van hen een slechtere baan en werden velen gedwongeneen eed van trouw aan de overheid te tekenen. Honderd mensenblijven werkloos. Ziekenhuizen staan onder militaire surveillance,het martelen van gearresteerde demonstranten blijft een dagelijksepraktijk en overheidstroepen gebruiken ongeoorloofd geweld tegenjonge kinderen. In de voorbije weken vonden tientallen huisinvallenplaats waarbij jongeren willekeurig werden gearresteerd.Recent vaart Hamad bin Isa al-Khalifa, die zichzelf tot koningkroonde na daartoe in 2002 eigenmachtig de grondwet te hebbengewijzigd, zo op het oog een nieuwe koers. Hij wil niet langer hetgezicht zijn van nieuwe repressieve maatregelen en gebruikt nu deNationale Vergadering, in principe een volksvertegenwoordigendorgaan. Op 28 juli werd een speciale zitting daarvan samengeroe-pen om de terrorismewetgeving te strenger te maken. Wat, één,volgens juristen niet conform de Bahreinse grondwet verliep. Entwee: de aanbevelingen verbieden onder meer elke samenscholingin de hoofdstad Manama en maken politieke dissidentie op socialemedia strafbaar. De aanbevelingen werden meteen goedgekeurddoor de regerende familie al-Khalifa, een zoveelste uitholling van de

burgerrechten.Dat de internationale gemeenschap hiervoor de ogen blijft sluitenheeft alles te maken met geopolitieke, economische en veiligheids-belangen.

lippen op elkaarBuurland Saoedi-Arabië en de andere golfstaten blijven vrezen dateen revolutie in Bahrein naar hen zal overslaan en steunen hetregime. De Verenigde Staten spelen het spel mee omdat Bahrein,strategisch gelegen in de Straat van Hormoez, een basis van deAmerikaanse Vijfde Vloot huisvest. De VS legitimeerden de onwet-tige en zeer gewelddadige inval van de golftroepen in Bahrein inmaart 2011, en blijven ook militaire hulp en wapens naar Bahreinsturen, ondanks herhaalde oproepen van het Congres om dewapenhandel stop te zetten. Er is ook nog het Verenigd Koninkrijk,oude vriend en bondgenoot van de al-Khalifa’s. De Britse regeringkauwt het Bahreinse overheidsdiscours kritiekloos na, namelijk datde oppositie zich bezondigt aan geweld en dat hervormen nu een-maal een traag proces is.En dan is er Europa. Dertien mensenrechtenactivisten zitten inBahrein een levenslange celstraf uit. Twee van hen zijn Europese(Deense) burgers. Ondanks een resolutie van het EuropeesParlement en de vraag van Denemarken om een actieve campagnete beginnen voor de vrijlating van de politieke gevangenen, houdtde EU de lippen op elkaar.We hebben de perceptie, de geopolitieke machtsspelen en de doorBahrein gul gesmeerde lobbymachinerie tegen. Maar laten we ern-stig blijven, wie als staat of regio de mensenrechten hoog in het vaan-del beweert te dragen, moet zichzelf ook de vraag stellen hoe conse-quent hij dan omgaat met strategische bondgenoten die de mensen-rechten vertrappen. En wie niet overtuigd is, daag ik uit om te tellenhoeveel mensenrechtenactivisten er in Bahrein nog vrij rondlopen.

De Deens-Bahreinse Maryam al-Khawaja is mensenrechtenactviste, net zoals haarvader, Bahreins bekendste activist Abdulhadi, en haar zus Zaynab, die beiden in decel zitten.

Bahrein,strategisch doodgezwegenIn Bahrein wordt ondanks de zware repressie nog bijna dagelijks in 25 dorpenbetoogd. Sinds dag één van de revolutie, februari 2011, eisen burgers dat de koning zijn belofte uit 2001 nakomt en Bahrein hervormt tot een echte constitutionele monarchie. Door Maryam al-Khawaja

Q

Het volk waakt in BoliviaDe revolutie of “herstichting van het land” begon in Bolivia met de massale volksprotesten tegen de privatisering van het water. Evo Morales groeide uit tot de nationale held, vooral voor de inheemse bevolking. Bijna acht jaar na zijn aantreden als president is de ontnuchtering groot en wordt Bolivia onder de voetgelopen door protesten, tegen Morales dit keer. Door Franz Reynaldo Chávez

� Met een overtuigende meerderheid van 53,7procent namEvo Morales in januari 2006 de teugels in handen van eenbreekbare en onbestuurbaar geworden democratie. Moralesbeloofde een beleid van sociale gerechtigheid, met specialeaandacht voor achtergestelde groepen, onder wie de inheem-sen. In zijn eerste regeerperiode, tussen 2006 en 2010, wist hijeen rechtse burgerbeweging in de departementen SantaCruz, Beni, Pando en Tarija onder controle te krijgen enkwam er een nieuwe grondwet tot stand. Morales voerde eenaantal sociale maatregelen door, zoals een geboortepremie,een toeslag voor schoolkinderen en een pensioenuitkering.In 2010 werd hij herkozen met 64procent van de stemmen,wat geen enkele Bolviaanse president hem ooit heeft voorge-daan. Hij kon ook rekenen op de absolute steun van het par-lement, waar zijn MAS-partij (Movimiento al Socialismo) inde meerderheid is. Maar na 2010 is Morales van strategie veranderd. Dat werdduidelijk met de antidiscriminatiewet van oktober 2010, diemassale protesten uitlokte van journalisten. Dreigementenom sommige media te sluiten of journalisten te bestraffenleidden tot een ongeziene golf van protesten.Eind december 2010 kwamen opnieuw massa’s mensen opstraat om zich te verzetten tegen een stijging van de benzi-neprijs met 80 procent. Morales werd door de straatprotes-ten gedwongen die maatregel weer in te trekken, maar hetincident sloeg een open wonde en de frustraties hooptenzich op. Vandaag staat de aanleg van de weg door hetnatuurgebied Tipnis in het centrum van de politieke contro-verse.De kortstondige rustperiode tussen 2006 en 2010 is voorbij.Elke manifestatie in het drukke La Paz kan uitlopen op eenmassale protestmars met dynamietexplosies, de politiekspeelt zich af op de pleinen en in de straten. De sfeer vaninstabiliteit en onbestuurbaarheid, die in 2003 en 2005 leid-

de tot de val van de presidenten Sánchez de Lozada enCarlos Mesa, is vandaag weer helemaal terug.

dezelfde foutenMorales heeft de hoop op een diepgaande verandering enhet vertrouwen in links stukgeslagen. In 2005 belichaamdehij de zo verhoopte omslag in de politiek, vandaag zijn hetenthousiasme van het volk en de band die de politieke leidermet de middenklasse had verdwenen. De nieuwe machtheb-

bers hebben de plaats ingenomen van rechts, en maken nuprecies dezelfde fouten. Maar ook de oppositiepartijen zijnuitgespeeld en hebben geen duidelijk leiderschap.Morales’ entourage bestaat vandaag uit een groep die door-drongen is van een neomarxistische ideologie en aangevoerdwordt door vicepresident Alvaro García Linera, de MAS, decocatelers van Cochabamba en boerenorganisaties die trouwhebben gezworen aan de linkse regering. Met deze achter-ban maakt Morales zich op om de verkiezingen van 2014 tewinnen. Soms lijkt het erop alsof het democratische proces vooruit-gaat. Soms lijkt het dan weer te stagneren, of opgejaagdadem te halen. Misschien is dat ook zijn gang door degeschiedenis, slingerend van links naar rechts en weer terug.

Franz Reynaldo Chávez is een Boliviaanse freelancejournalist. Lees meer overde Boliviaanse opstanden in het Zaterdaginterview met Marco Gandarillas:www.mo.be/opinie/bolivia-en-de-permanente-revolutie-van-het-volk

De sfeer van instabiliteit en onbestuurbaarheid, die eerder leidde tot de val van de presidenten Sánchez de Lozada en Carlos Mesa, is vandaagweer helemaal terug.

Q

�

Het noordwestenvan Bulgarije isde armste regiovan de EuropeseUnie. In meer danéén dorp is dewerkloosheid 90 procent. Erwonen enkelstraatarmebejaarden methun veestapeltje.

naar het buitenland. De groep die bleef,overleeft vaak dankzij geld van familieleden.Een deel van de bejaarden wroet in contai-ners, op zoek naar lege flessen of eten. Zekrijgen concurrentie van verpauperdezigeuners. Voor Kadrinovs flat in eenbetonnen buitenwijk van Sofia springenzigeunerkinderen in en uit de vuilnisbak. Vooralsnog leggen veel Bulgaren de zwartepiet bij hun eigen politici. Die maakten ereen potje van de afgelopen jaren. De socia-listen, die van 2005 tot 2009 aan hetbewind waren, tolereerden dat er grootscha-lig misbruik werd gemaakt van EU-fondsen.De Europese Commissie blokkeerde daarop500 miljoen euro aan fondsgelden. BojkoBorissov, die in 2009 met zijn partij GERB(Burgers voor een Europese Ontwikkelingvan Bulgarije) de verkiezingen met grotemeerderheid won, deed grote Europesebeloften: Bulgarije in de Schengenzone envoorgoed korte metten met het vernederen-de ‘Mechanisme voor Coöperatie en verifica-tie’ (MCV), een extra monitoringsysteem datde Europese Commissie Bulgarije enRoemenië oplegde omdat ze nog niet hele-maal voldoen aan de EU-eisen. Hij kon zijnbeloften niet waarmaken. Bovendien voerde zijn kabinet op last vande EU straffe bezuinigingen door, waaron-der een verhoging van de energie- en water-prijzen, waardoor het toch al verarmde deelvan de natie letterlijk in de kou stond. In2012 staken zes Bulgaren zichzelf in brand.Tenminste één schreef zijn daad toe aan ‘dewanhopige toestand waarin Bulgarije zichbevindt’. Al die ellende leidde in 2012 al totgrote protesten tegen de ‘maffiapolitici’. Entoen er in februari dit jaar opnieuw hogere

energieprijzen werden aangekondigd, gin-gen wederom duizenden Bulgaren de ijzigevrieskou in.

onderstroomBij deze protesten waren voor de eerstekeer sinds de Val van de Muur geenEuropese vlaggen te zien, behalve dan dieene die verbrand werd. Het wijst op eenanti-Europese onderstroom die weleenssterker zou kunnen zijn dan de zomerac-ties van de pro-Europese weldenkendeelite. De twee grootste partijen, deSocialistische partij en GERB, laten zichnog niet uit tegen de EU: die belovenwederom dat de EU-subsidies binnen zul-len blijven stromen. Maar de rechts-extre-mistische partij Ataka (‘Aanval’), de op driena grootste partij van Bulgarije, opende eenferme aanval op Jevropa. Volgens de partijzijn de Europese partners van Bulgarije‘kolonisatoren’ en buitenlandse bedrijven‘monopolisten’, die Bulgarije moeten verla-ten. Ataka vecht voor ‘de waardigheid vanal die Bulgaren die nu wat centen krijgenuit landen als Engeland, waar hun kinde-ren constant het mikpunt zijn van hoon enarrogantie’. Ataka wil een referendum overde uitstap uit de Unie.Zo’n boodschap valt bij de Bulgaren invruchtbare aarde, weet Kalina Miteva, eenjonge dertiger met baseballpet, paarden-staart en spijkerbroek. Miteva is lid van deBulgaarse Groenen en voert in de kuststadVarna een bitter gevecht met de heersendeoligarchen die de kuststrook willen bebou-wen. Dankzij de EU-wetten die Bulgarijemoest aannemen, zo zegt ze, kan ze hungesjoemel aanpakken. Maar ze heeft ookkritiek. ‘EU-lidstaten als België, Nederlanden Duitsland zijn goed ontwikkelde demo-cratieën. Die kunnen Bulgarije helpen.Helaas zijn ze vooral met zichzelf bezig.’Ze vindt het niet raar dat anti-Europese sen-timenten in Bulgarije groeien. Ze wijst op

een afsplitsing van Ataka, het nieuweNationaal Front voor de redding vanBulgarije (NFRB), die tijdens de laatste ver-kiezingen 3,71procent behaalde. ‘Ook hetFront meent dat we enkel aan de EU beta-len en niets terugkrijgen.’ Een deel van degroene stemmers liep over naar die partij.Miteva snapt hun gedachtegang wel. ‘Zewillen Bulgarije redden.’

strohalmDe andere tendens is dat steeds meerBulgaren zich afwenden van de binnenland-se politiek – de opkomst bij de laatste verkie-zingen was 51 procent, de laagste sinds1989. Of zich krampachtig vastklampen aande laatste strohalm: de Europese Unie. Maar die halm kan snel breken, als de Unieniet biedt waar de Bulgaren om vragen,suggereerde de Bulgaarse politicoloog IvanKrastev eind maart. ‘In Bulgarije gelovenmensen niet in hun eigen regering en daar-om wél in de Europese Unie. De logicadaarachter is: “We weten niet wat die voor-stelt, maar het kan nooit slechter zijn dandie politici van ons.”’De Franse, Duitse, Nederlandse enBelgische ambassadeurs in Bulgarije ver-kondigden achter de strijd tegen het “oligar-chisch model” te staan. EurocommissarisViviane Reding wees de Bulgaarse regeringop de noodzaak van democratische hervor-mingen. Maar dat zijn slechts woorden.‘Een directe interventie is niet mogelijk van-wege het subsidiariteitsprincipe’, zegtBulgaars Europarlementslid AndrejKovatsjev van de Europese Volkspartij.‘Maar de commissie kan wel het delicateinstrument van de Europese fondsengebruiken.’ Kovatsjev gaat in ieder gevalalles op alles zetten om Bulgarije te helpenhervormen. ‘Dat moet, anders glijden we afnaar een totalitair regime als in Wit-Rusland.’ Het belooft een hete herfst teworden.

27

� Nog steeds vinden veel Bulgaren het EU-lidmaat-schap belangrijk. Nina Ivanova (47) woont met man enkind in een klein dorp in het midden van Bulgarije. Zeis net naar een dienst van de Evangelische kerk met alsthema ‘hoop’ geweest. ‘Om de Bulgaren in deze crisiste helpen.’ Ze vindt de voordelen van het EU-lidmaat-schap groot. ‘Daardoor kunnen we vrij reizen en metEuropees geld projecten realiseren.’ Toch begint het vertrouwen in de Unie volgens diverseenquêtes te dalen. Dat komt vooral door de tergende

armoede en de schier onoplosbare politieke problemenvan Bulgarije. Angel Kadrinov (65) is een gepensioneer-de architect. Hij rijdt, samen met zijn zoon, met eentaxi om rond te kunnen komen. Kadrinov wil best bijde EU horen, maar niet ten koste van zijn inkomen. Zoals Kadrinov denken miljoenen Bulgaren in de arm-ste EU-lidstaat, waar het gemiddelde maandloon circa300 euro bedraagt en meer dan een vijfde van de bevol-king onder de armoedegrens leeft. Sinds de val van hetcommunisme vertrok meer dan een miljoen Bulgaren



Bulgarije lijkt zich steeds meer af te wenden van de EU

door Hellen Kooijman

Alm

a D

e W

alsc

he

Duizenden Bulgaren demonstreerden in juli in de straten van Sofia. Met leuzen als‘Politici = maffia’ en ‘Help ons alsjeblief, Europa’ ageerden ze tegen de regering van Plamen Oresjarski en diens veronderstelde banden met oligarchen en de georganiseerde misdaad. De leuzen vertelden tegelijk wat de demonstranten verwachtten van de Europese Unie: hulp.

Kasjmir

Q

Bojko Borissov won in 2009 overtuigend de verkiezingen.Hij deed grote Europese beloften, maar die kon hij nietwaarmaken.


© N

adez

jda

Tsjip

eva

© N

adez

jda

Tsjip

eva

��


Kan de mensheid tegen2030 de extreme armoedeuitroeien en tegelijkertijdhet klimaat stabiliseren?

Om dat soort vragen draaitde zogenaamde “post

2015-agenda”, zoals dediscussie over het vervolg

op de millennium-ontwikkelingsdoelen wordtgenoemd. Even belangrijk

is de vraag of het inconcreto eigenlijk wel iets

uitmaakt wat er op dathoge internationale niveau

wordt afgesproken.

Het huiswerk van de wereld

door John Vandaele

Analyse van het post-2015-debat


DOSSIERt e n d e n s e n

© L

ectrr

� ‘De millenniumontwikkelings-doelen zijn het succesvolste initiatieftegen armoede uit de geschiedenis’,verklaarde secretaris-generaal van deVerenigde Naties Ban Ki-moon op 1juli. Hij verwees daarbij naar het feitdat enkele millenniumontwikkelings-doelen (MOD) nu al bereikt zijn, ter-wijl de deadline pas in 2015 ligt. Zowerd het percentage van de wereldbe-volking dat moet leven van minderdan één euro per dag al in 2010gehalveerd van 47 naar 22 procent.Meer dan twee miljard mensen kre-gen sinds 1990 beter toegang totwater: het percentage mensen zondertoegang tot drinkbaar water werd zogehalveerd van 24 naar 11 procent.Ook al een MOD dat wordt gehaald. Er zijn nog meer goede cijfers. En inieder geval: sommige van de doelendie de wereld zichzelf in 2000 opleg-de, zijn intussen echt bereikt.

De vraag is alleen of die resultaten tedanken zijn aan de MOD. ‘Als bijna600 van de 700miljoen mensen dieuit de extreme armoede wisten tekomen in China wonen, ligt dat danaan die MODs of aan het Chinesebeleid?’ vraagt Rudy De Meyer van11.11.11, de koepel van Vlaamse ont-wikkelings-ngo’s. Jean Drèze, hoogleraar economieaan de universiteit van het IndiaseAllahabad, eminent ontwikkelings-denker van Belgische origine en aldecennia actief in India, betwijfelt ofde MODs er veel impact hadden. ‘In India maakten ze weinig verschil.Een land als India neigt ertoe zelfzijn beleidsdoelen op te stellen.Indien het publieke beleid al werdbeïnvloed door de MODs, dan isdaar, bij mijn weten, weinig bewijsvan in het publieke domein.’ Marcelo Cortes Neri, directeur van

inkomen – dan is de armoede in Chi-na zelfs toegenomen en in Braziliëstabiel gebleven.Richard Wilkinson wees er met zijnbestseller The Spirit Level al op datongelijke samenlevingen meer temaken krijgen met sociale en psy-chische problemen. Ook milieupro-blemen staan nu hoger op de agen-da, te beginnen met de klimaatver-andering die steeds nadrukkelijkermerkbaar wordt. En elk jaar komener 78miljoen mensen bij en steedsmeer mensen willen meer vleeseten: dat vergroot de druk op deaarde. De Chinese economie groeideenorm, maar recent bracht een stu-die aan het licht dat luchtvervuilingde mensen in Noord-China vijfen-eenhalf jaar van hun leven kost. Dat alles betekent dat ontwikkelingmeer dan ooit ruimer moet wordengedefinieerd dan de groei van hetbruto nationaal product. Groei isenkel positief als hij duurzamerwordt en verdeeld wordt over meermensen.

geen groei om de groeiSommigen vinden dat de nieuwedoelen daarom niet louter mogengaan over resultaten van menselijkeontwikkeling, maar ook over demanier – de soort economie – waar-mee die kunnen worden gereali-seerd. Yilmaz Akyuz, hoofdeconoomvan het South Center, een denktankvan de ontwikkelingslanden, vindtdat sociale doelen niet kunnen wor-den bereikt zonder industrialiseringdie voor de nodige banen zorgt.Heel wat ontwikkelingslanden wil-len dat meer economische elemen-

ten in de nieuwe ontwikkelingsagen-da worden opgenomen. Professor Nayyar hoopt dat het nieu-we kader, anders dan de MODs, hetdiscours over ontwikkeling kan bij-stellen: erkennen dat banen belang-rijker zijn dan groei en dat de over-heid een belangrijke rol te spelenheeft. ‘Het gaat om het welzijn vanmensen, niet om groei op zich.Groei is nodig, maar als je die nietvertaalt in welzijn, draag je niet bijtot ontwikkeling. En dat veronder-stelt dat de staat een belangrijke rolspeelt.’ Ontwikkelingslanden moe-ten in elk geval meer ruimte krijgenom een eigen beleid te voeren enmogen niet in een ideologisch maat-pak worden gedwongen. Nayyar vindt ook dat de MODs tedonorgericht waren. ‘Er was te veelfocus op hulp en te weinig op hetgeld dat arbeidsmigranten terugstu-ren, te weinig op toegang tot mark-ten, tot kennis en technologie, diesowieso belangrijker zijn dan hulp.Mensen moeten geen passieve ont-

vangers van hulp zijn maar huneigen lot in handen nemen. Hulpheeft iets van de grondstoffenvloek:het neemt de druk weg van regerin-gen om lokale middelen te zoeken.’ De kijk op ontwikkeling werd daar-door te technisch: men verloor uithet oog dat ontwikkeling ook altijdeen sociaal en politiek proces is, hettot stand brengen van een bestuurmet visie en slagkracht. Bestuur isdus belangrijk. Dat bleek ook uiteen enquête over de noden van detoekomst bij tienduizend Brazili -aanse jongeren. Daaruit kwamen

onderwijs, gezondheidszorg, envoedsel/inkomen bovendrijven alsde belangrijkste onderwerpen, op devoet gevolgd door eerlijk bestuur.Marcelo Neri: ‘De recente protestenin Brazilië tonen aan dat mensenparticipatie belangrijk vinden.Daarom lijkt het me aangewezenom de kwaliteit van bestuur mee opte nemen in de doelen van de toe-komst.’ Momenteel woont 24 procent vande extreem armen in fragiele lage-inkomenslanden. Een vijfde van dewereldbevolking woont in landendie te maken hebben met ernstiggeweld, politiek conflict en onveilig-heid. Vrede en veiligheid zijn nietalleen een waarde op zich, ze zijnook een voorwaarde voor armoede-bestrijding en welzijn. Jan Vandemoortele voegt er nog eenbelangrijk punt aan toe: ‘Anno 2015kan je de opkomende landen alleenmee krijgen als je doelen universeelzijn: als ze alle landen dingen opleg-gen. Zo zijn jeugdwerkloosheid eneen evenwichtige voeding in allelanden uitdagingen. Ondervoedingis een probleem, maar vetzucht ook.Paternalistische doelen die alleenvan de ontwikkelingslanden ietseisen, zijn niet meer van deze tijd.’

het ei van de 50 dochters In een gezamenlijk rapport,Realizing the Future We Want for All,brachten meer dan 50 VN-agent-schappen in de lente van 2012 desituatie van de menselijke soortscherp in kaart: de hierbovengeschetste uitdagingen werden hel-der op een rijtje gezet. Het rapportstelde vast dat de wereld steedsmeer mondiale uitdagingen telt,maar dat die vooral worden aange-pakt met nationale instrumenten.De wereldomspannende instrumen-ten die er zijn, lijden sterk aan

‘De millenniumontwikkelingsdoelen zetten het idee krachtbij dat de levensomstandigheden van de armen tegen eenbepaald tijdstip moeten verbeteren. Die focus moet blijven.’


��



��

IPEA, het Braziliaanse Instituutvoor Toegepaste Economie, is posi-tiever voor Brazilië: ‘De MODswaren een belangrijk symbolischdoel dat sterk mobiliserend werkte.Weet je dat er een school uit Riowas die in de carnavalstoet meeliepmet de MODs op haar spandoe-ken? De MODs inspireerden ookhet beleid: zo wil de regering tegen2014 de extreme armoede uitroei-en. Het voordeel van de MODs isdat ze in een land als Brazilië eensoort neutrale norm zijn waar ver-schillende partijen en bestuursni-veaus elkaar in kunnen vinden.’Kris Panneels van de Belgischeontwikkelingsadministratie DGDsluit zich daarbij aan: ‘De ervaringvan de voorbije twaalf jaar leert datzulke concrete doelen stimulerendwerken, de publieke opinie focus-sen en gerichte controle bevorde-ren, zowel hier als in het Zuiden.’Er zijn ook MODs die niet zullenworden gehaald. Niet alle kinderenzullen lager onderwijs genieten. De

ontwikkelingshulp daalde metzes procent de voorbije tweejaar en de steun aan de minst

ontwikkelde landen zelfs met der-tien procent. Nochtans vroeg MOD8 over mondiaal partnership voorontwikkeling juist dat de ontwikke-lingshulp speciale aandacht zouhebben voor de minst ontwikkeldelanden. Het opvallendste is dat MOD 7 inza-ke ecologische duurzaamheid abso-luut niet zal worden gehaald, dat erop dat terrein integendeel vaak zelfsachteruitgang is. Het verlies aannatuurlijke hulpbronnen moest eenhalt worden toegeroepen, maar deontbossing en overbevissing namenalleen maar toe. De CO2-uitstoot ismet 46procent gestegen sinds 1990– de financiële crisis leidde slechtstot een korte onderbreking.

een vervolg is nodigDie kritische bedenkingen en detekortkomingen nemen niet wegdat velen vragen om een vervolg na2015. Ban Ki-moon: ‘De MODshebben bewezen dat mondiale ont-wikkelingsdoelen veel effect heb-ben.’ Kris Panneels van DGD: ‘Wekunnen ons niet permitteren omniet voort te werken. De druk op deplaneet, op water en voedsel, op hetklimaat neemt toe en tegelijk heb-ben nog altijd heel veel mensen hetmoeilijk.’ Ook Deepak Nayyar, emeritushoogleraar economie aan de NehruUniversiteit in Delhi, is die meningtoegedaan: ‘De MODs hebben hetidee kracht bijgezet dat het nodig isom de levensomstandigheden vande armen in de wereld tegen eenbepaald tijdstip te verbeteren. Enook al zijn we nog mijlen van hetdoel verwijderd, die focus moetblijven.’ Jean Drèze erkent dat de MODs invele landen mobiliserend werken.‘Een vervolg kan volgens mij duszeker geen kwaad, ook al heb ikmeer vertrouwen in democratischepolitiek dan in internationale con-venties om iets gedaan te krijgen.’ Ook Marcelo Neri pleit voor hetaanhouden van een stimulerendinternationaal kader. ‘Brazilië isvruchtbare grond voor dit soortdoelen: ze werken echt inspirerend.Daarom moet er ook na 2015 zo’ninternationaal kader zijn.’ Het klopt in elk geval dat de MODser, anders dan veel andere groteinternationale verklaringen, in zijngeslaagd uit de studeerkamers vande experts te breken en de leek tebereiken. En dat is veel waard.‘Feitelijk draait het hele debatgewoon daarom: de mobiliserendekracht van doelen’, aldus JanVandemoortele, de Belg die des-

tijds als VN-topman mee heeftgeschreven aan de MODs. ‘En omte kunnen mobiliseren moetendoelen concreet zijn en beperkt inaantal.’Bestaat er vrij grote consensus overdat zulke concrete internationaledoelen voordelen hebben en dat erdus het best een vervolg komt opde MODs, dan beseft iedereen ookdat het niet om dezelfde doelenkan gaan. Daarvoor is de wereld detwee voorbije decennia te zeer ver-anderd. In 1990 woonde tachtig procentvan de mensen die minder dan eeneuro per dag verdienen in stabielelage-inkomenslanden. Nu woont66procent van de extreem armenin midden-inkomenslanden. Destrijd tegen inkomensarmoede zalna 2015 sowieso meer met herver-deling van rijkdom in midden-inkomenslanden te maken hebben.De inkomensongelijkheid is overi-gens sinds 2000 in de meeste lan-den toegenomen. Kris Panneels:‘De Noord-Zuidkloof mag dan watkleiner worden, binnen landenneemt de ongelijkheid toe. Wat derijkste burgers van de wereld bezit-ten, daar kan je met je hoofd haastniet bij.’ Mondiaal leidt dat tot ver-bijsterende tegenstellingen tussenextreem arme mensen en een elitevan dollarmiljardairs die per privé-jet van continent naar continenthopt of bij wijze van hobby voetbal-clubs uit de Engelse eerste klassekoopt. En ongelijkheid heeft invloed oparmoede. Met de maatstaf voorabsolute armoede van een euro perdag hebben China en Brazilië dearmoede dramatisch verminderd.Neem je evenwel zoals alle rijke lan-den nu doen een relatieve maatstaf– hoeveel mensen verdienen min-der dan de helft van het middelste

lingshulp. Sander Spanoghe, beleidsme-dewerker Buitenlandse Betrekkingen opVlaams niveau: ‘Zoals een nationaleregering public bads belast om publiekegoederen te scheppen, moeten we derge-lijke mechanismen ook op internationaalniveau tot stand brengen.’

de putsch van cameronIn juli 2012 vroeg Ban Ki-moon een panelvan eminente personen aanbevelingen opte stellen voor de ontwikkelingsagenda na2015. Begin juni 2013 leverde dat panelzijn rapport af. Het stelt dat er fundamen-tele veranderingen nodig zijn. Extremearmoede en honger moeten tegen 2030volledig worden uitgeroeid, door waardigwerk te bezorgen aan zoveel mogelijkmensen en door iedereen goede zorg engoed onderwijs te geven. Het rapport pleittevens voor een nieuw mondiaal partner-schap, dat iedereen aanmoedigt zijn‘wereldvisie diepgaand en dramatisch teveranderen. Dat zou alle landen ertoemoeten brengen om bewust naar dezelfdeecologische en ontwikkelingsagenda’s testreven’. Zo bevat het rapport wel meersterke passages, die vertaald werden in

een voorstel van twaalf doelen (zie kader-stuk hieronder). Sander Spanoghe vindt het ‘de grote ver-dienste van het rapport dat het aantoontdat het mogelijk is om een ruim kadermet een beperkt aantal doelen te schep-pen. De grote tekortkoming is dat het rap-port niet afstapt van het geloof dat weten-schap en techniek de wereld zullen red-den. Men houdt vol dat het mogelijk isieders verlangens te vervullen. Nergenswordt er gesteld dat een deel van demensheid anders zal moeten gaan leven.’ Kris Panneels van DGD is lovend: ‘Wijwaren aangenaam verrast door de diep-gang en kwaliteit van het rapport. Ik hoopdat dit rapport gebruikt wordt.’ Rudy De Meyer van 11.11.11. vindt dat hetnog alle kanten op kan: ‘Dit rapport kanzowel tot een radicale tekst als tot een busi-ness as usual-scenario leiden.’ Jan Vandemoortele vond het prematuurom nu al met concrete doelen tekomen. ‘Als je dat doet, begint iedereente klagen dat zijn doelen er niet bij zijn.Het rapport had beter aangetoond waar-om het zo nodig is om een nieuw stelmondiale doelen te hebben.’

Vandemoortele is ook bezorgd dat deAngelsaksische invloed – meer bepaaldvia het Britse ontwikkelingsagentschapDIFID en het Earth Institute van deAmerikaanse econoom Jeffrey Sachs –te groot was. ‘Aanvankelijk wilde BanKi-moon het panel door twee ex-staats-hoofden laten leiden – er werd gedachtaan de Brazi liaanse ex-president Lula eneen voormalig leider uit een kleinEuropees land. Maar toen de Brittenzwaar gingen lobbyen voor de Britsepremier Cameron, kon hij niet andersdan de huidige presidenten vanIndonesië en Liberia er als tegenwichtbij te nemen. Het gevolg is een rapportdat veilig is voor de Verenig de Staten enhet Verenigd Koninkrijk. Van obesitasals voedingsprobleem is geen sprake.Dit wordt niet gedragen door de opko-mende landen, geloof me.’

en nu? En hoe moet het nu verder? Slagen debijna tweehonderd landen van dezewereld erin om het over twee jaar eens teworden over een aantal doelen die breedgenoeg zijn om alle grote uitdagingen tebevatten, maar ook overzichtelijk en sim-pel genoeg om vele mensen te kunnenaanspreken? Dat valt af te wachten.Vandemoortele: ‘Ban Ki-moon moet deleiding nemen en dat doet hij te weinig.Hij is zwak.’ De eerste versies van hettussentijdse rapport dat hij in september2013 wil voorleggen, maken weinigindruk. Dit zijn niet de contouren vaneen nieuw verhaal dat de wereld vooruitzal helpen. Maar misschien komt dat nog.Veel hangt af van wat de regeringen vangrote landen willen en van de socialebewegingen in de wereld. Kunnen dielaatste zich identificeren met dit diploma-tieke proces? En dan is er die andere vraag: kan zo’n glo-bale agenda in de concrete wereld daarbui-ten echt iets betekenen? Dat kan alleen alshij wordt opgepikt door miljoenen gewonemannen en vrouwen. Q


hokjesdenken: het InternationaalMuntfonds en de Wereldhandels -organisatie denken nauwelijks aanhet milieu als ze pleiten voor meergroei en meer handel. Een nieuwemondiale agenda moet leiden totmeer beleidscoherentie. Daarom pleitte het VN-rapport vooreen ontwikkelingsvisie gebaseerd opmensenrechten, gelijkheid en duur-zaamheid. Dat moet zich vertalen ineen inclusieve sociale ontwikkelingmet toegang tot goede gezondheids-zorg en dito onderwijs voor iedereenen een ecologische duurzaamheiddie zorgt voor een stabiel klimaat, enoceaanverzuring, bodemverarmingen onduurzaam watergebruik eenhalt toeroept. Het rapport wil een inclusieve econo-mische ontwikkeling en zegt expli-ciet dat voortaan macro-economischestabiliteit moet worden afgestemd opwaardige banen voor iedereen, ver-mindering van armoede en ongelijk-heid en een groei die koolstofarmeris en efficiënter omspringt metgrondstoffen en afval. Het wordt niet

met zoveel woorden gezegd, maareigenlijk pleiten de VN daarmee vooreen andere mondialisering. Ook uit een andere hoek wordtgewerkt aan een vervolg op deMODs. De slotverklaring van deRio+20-conferentie over duurzameontwikkeling in juni 2012 stelde dat‘het formuleren van doelen nuttigkan zijn om gerichte en coherenteactie inzake duurzame ontwikkeling

tot stand te brengen. (…) Op voor-waarde dat die doelen concreet enmakkelijk te communiceren zijn.’Rio+20 droeg een open werkgroepvan dertig landen of groepjes vanlanden op om tegen september 2013een stel duurzame ontwikkelingsdoe-len te presenteren. De vraag is watdit proces zal opleveren. Sommigenvrezen dat het resultaat te milieuge-richt zal zijn en moeilijk te verzoe-nen met wat de klassieke ontwikke-lingssector wil. Rudy De Meyer van 11.11.11: ‘Hetlijkt logisch om milieu- en ontwik-kelingsbeleid bijeen te brengen. Alsje coherentie in het beleid wilt,moet je sociale ontwikkeling, econo-mie en milieu bij elkaar brengen,maar de vraag is hoe je het doet.Het doemscenario is dat je die tweebijeenbrengt met minder geld voorde twee samen. We moeten duide-lijk zeggen: het zal niet minder kos-ten.’ Kris Panneels van DGD vindtdat een moeilijk debat: ‘In de prak-tijk zal een belangrijk deel van deklimaat- of milieufinanciering uit de

begroting van ontwikkelingssamen-werking komen. Het is nu al zo dateen deel van onze hulp milieurele-vant is en dat we die als dusdanigdubbel rapporteren.’ Een deel van dat geld zal gaan naarhet realiseren van een stabiel kli-maat of een stabiel financieel sys-teem: wellicht is er meer draagvlakvoor het realiseren van globalepublieke doelen dan voor ontwikke-

��



Duurzame ontwikkeling raakt heelveel beleidsdomeinen die hun beleidop elkaar moeten leren afstemmen.Post-2015 kan daarin een rol spelen,

vindt Vlaanderen. ‘We zullen debeleidssamenhang tussen al die

ministeries stap voor stap moetenrealiseren’, aldus Sander Spanoghe,

beleidsmedewerker BuitenlandseBetrekkingen. Verder heeft

Vlaanderen veel oog voor de financie-ring. ‘Hoeveel geld is er nodig en

waar vinden we het? Nieuwe financieringsvormen zijn

welkom.’ Kris Panneels van het federale DGD

beaamt dat laatste. ‘Naast de klassie-ke ontwikkelingshulp moeten er nieu-we financieringsbronnen komen: destrijd tegen de belastingparadijzen

kan geld in het laatje brengen.’Verder schuift het Belgische niveau

de strijd tegen de ongelijkheid en hetbelang van waardig werk in Noord en

Zuid naar voren. De koepel van ontwikkelings-ngo’s11.11.11 benadrukt de strijd tegenongelijkheid, de regulering van definanciële sector, waardig werk en

sociale bescherming. Rudy De Meyer:‘Voorts willen we dat de duurzame

ontwikkelingsdoelen (DODs) univer-seel zijn en dus ook voor de rijke lan-den verplichtingen inhouden. Daarom

moet er ook voldoende druk achterzitten: regeringen moeten reken-

schap afleggen.’

WAT WILLEN DE BELGEN?

‘Mensen moeten geen passieve ontvangers van hulp zijnmaar hun lot zelf in handen nemen. Hulp heeft iets van de grondstoffenvloek: het neemt de druk weg van regeringenom lokale middelen te zoeken.’

Maak een eindeaan de armoede

Empower meisjesen vrouwen en reali-seer gelijkheid tus-sen man en vrouw

Verzeker kwaliteits-vol onderwijs enlevenslang leren

Verzeker gezon-de levens

Verzeker voedselze-kerheid en gezondevoeding

Organiseer univer-sele toegang totwater en sanitatie

Verzeker duur-zame energie

Creëer jobs, duurza-me inkomens enrechtvaardige groei

Beheer natuurlijkerijkdommen duur-zaam

Realiseer goedbestuur eneffectieveinstellingen

Realiseer stabieleen vreedzamesamenlevingen

Schep een kansrijkeinternationaleomgeving en bevor-der langetermijn -financiering

DE TWAALF DOELEN VAN HET VN-HIGH LEVEL PANEL

Barometer van EUobserver. 2012 zagdus een stijging van 2,9 procent, ietsminder dan het jaar ervoor: tussen 2010en 2011 groeide de sector met 5,3 pro-cent. Met die totale omvang van biodie-sel en bio-ethanol zit het Europesetransport vandaag op een bijmenging(mix) van 4,7 procent, tegen 2020 moetdat dus 10 procent worden.

rijden of etenHet overgrote deel van de biobrandstof-fen vandaag is “eerste generatie”, gepro-duceerd op basis van gewassen die ookvoedingsgrondstoffen zijn: suikerriet,maïs, koolzaad, soja, palmolie, tarwe.Momenteel voert Europa 35 procent van

de grondstoffen hiervoor in, maar om10procent te halen zal dat oplopen tot50 procent.De twee opeenvolgende voedselcrisissenvan 2008 en 2011, met voedselrellen enforse prijsstijgingen tot gevolg, hebbenechter de alarmbel doen rinkelen. Talvan rapporten hebben aangetoond datde opmars van biobrandstoffen eenwezenlijk aandeel heeft in de stijgendevoedselprijzen en de krappe voedsel-voorraden. Een rapport van Rabobank,Finding the Food-Fuel Balance van okto-ber vorig jaar, bevestigt die wisselwer-king tussen biobrandstoffen en de voed-selmarkten en stelt dat de voorradenvan plantaardige olie de voorbije vierjaar de vraag niet kunnen bijhouden.Die voorraden bevinden zich op hetlaagste niveau in 38 jaar, terwijl mennog eens een stijging van de vraag ver-wacht met 23 miljoen ton tegen 2016.Daarom alleen al verwacht Rabobankeen daling van de productie van biodie-sel en stelt het rapport dat de 10-pro-centnorm wellicht niet gehaald kan wor-den, omdat het aanbod de vraag nietkan volgen.Ook de VN-Voedsel- en Landbouw -organisatie (FAO) wijst erop dat van devoorbije tien jaar er zes waren waarin dewereld meer voedsel consumeerde danproduceerde. We bevinden ons in eensituatie van strakke markten en dat leidttot prijsverhogingen, die vooral in ont-wikkelingslanden de honger en dearmoede verergeren. In voedsel impor-terende landen zijn de prijzen drastischgestegen (zie kaderstuk).Ook in Latijns-Amerika en in Afrika is dezoektocht naar teelgrond voor energiege-wassen, samen met bodemspeculatie, ��


Europa wil zich op de kaart zetten als trendsetter in de bio-economie. De ervaring met biobrandstoffen doet echter een aantal verklikkerlichtjes knipperen. DeEuropese Commissie maakte daarom een wetsontwerpvoor herziening van de huidige richtlijnen, waarover inhet najaar gestemd wordt. De biobrandstoflobby steigerten heeft het over ‘de doodsteek’ voor de sector.

Gokken met voedsel� De productie van biobrandstoffen heeft hetafgelopen decennium wereldwijd een enormevlucht genomen. Sinds 2000 is de productie vanbiodiesel gestegen tot 19 miljoen ton per jaar.Europa is zelfs wereldleider als producent vanbiodiesel. Voor bio-ethanol zijn de VS en Braziliëde trekkers. Die groei is mede aangewakkerddoor het Europese beleid. In het Europese kli-maatpakket 2020 is in 2009 gesteld dat 10pro-cent van de energie in het transport tegen 2020afkomstig moet zijn van hernieuwbare energie,voornamelijk op basis van biobrandstof. Tegen2020moet ook het CO2-gehalte van de brandstofmet 6 procent naar omlaag.Het Europese verbruik van biobrandstoffen intransport bedroeg vorig jaar 14,4 miljoen ton. In2011 was dat 14 miljoen ton, volgens de Biofuel

door Alma De Walsche


ACTUEELt e n d e n s e n

Het biobrandstoffendebat laait weer op

40 procent van de maïsteelt in de VSgaat naar de bio-ethanolproductie. Eenrecente studie van ActionAid, Fuelingthe Food Crisis. The Cost to DevelopingCountries of US Corn Expansion, kwamtot de conclusie dat die grotere vraagnaar maïs en de stijging van de prijservan voor de maïs importerende ont-wikkelingslanden een extra kosten-post van 8,75 miljard euro betekendein de periode 2005/2006 tot2010/2011.Voor Midden-Amerika bijvoorbeeldbetekende dat extra kosten van278 miljoen euro. In Guatemala namde import toe van 9 procent in de vroe-ge jaren negentig tot 40 procent nu,concreet een rekening van 69 miljoeneuro. Guatemala zelf ziet een opmarsvan plantages van Afrikaanse palm ensuikerriet. Het land heeft een extreemongelijke verdeling van landeigendom:92 procent van de kleine boerenbeschikt over slechts 22 procent vande bodem. Hoewel in deVredesakkoorden van 1996 is afge-sproken daar iets aan te doen, vindt ervandaag een grotere concentratieplaats voor plantages van energiege-wassen. Gemeenschappen die geeneigendomstitels hebben, worden metgeweld van hun grond verdreven enschendingen van mensenrechten zijnschering en inslag. In buurlandHonduras speelt zich precies hetzelfdeverhaal af. In die kwetsbare landenstaat de voedselzekerheid onder grotedruk en profiteren de kleine boerengeenszins van de biobrandstoffenbo-nanza.

Maïs die honger zaait

© R

eute

rs /

Jaso

n Re

ed

een drijvende factor in het probleemvan landroof. Tussen 2009 en 2013zijn in Afrika 6miljoen hectare inge-nomen door Europese bedrijven voorde productie van biobrandstoffen.

Klimaatwinst zeroEn dan is er de CO2-balans, waar hetallemaal om te doen was. EuropeesCommissaris voor KlimaatactieConnie Hedegaard was in oktobervorig jaar duidelijk: ‘Wat het klimaatbetreft, zijn sommige biobrandstof-fen – bovendien met Europees geldgesubsidieerd – even nadelig of zelfsnog erger dan fossiele brandstoffen.’Als men de analyse maakt van dehele productieketen, blijkt voor eenaantal gewassen dat sommige bio-brandstoffen evenveel of misschiennog meer CO2 uitstoten dan fossielebrandstoffen. Die negatieve balansheeft te maken met het indirectelandgebruik (ILUC in het jargon:Indirect Land Use Change) van dieenergiegewassen. Europa heeft welduurzaamheidscriteria voor bio-brandstoffen opgesteld, waaringesteld wordt dat energiegewassenniet mogen worden geteeld op grondwaar speciaal voor dit doel bossengerooid werden of moerassen droog-

gelegd, want dat zijn CO2-sponzen.Het probleem is echter dat wanneerenergiegewassen dan op landbouw-gronden worden geteeld, de land-bouw weer op zoek moet naar nieu-we bodems en het probleem zichverplaatst.Een voorbeeld van ILUC: tussen2000 en 2006 heeft men in Europadubbel zoveel palmolie ingevoerdom de koolzaadolie te vervangen, dieniet meer naar voedselproductiemaar naar biobrandstofproductieging. ‘Als men energiegewassen wilblijven verbouwen en tegelijk minderCO2 uitstoten, dan kan dat alleenwanneer mensen ofwel minder voed-sel ofwel minder voedzaam voedseleten’, luidt de conclusie van TimothySearchinger, onderzoeker aan dePrinceton University, in zijn paperUnderstanding the biofuel trade-offsbetween indirect land use change, hun-ger and poverty. Om een invloed opde voedselproductie te vermijden, zalsteeds meer bos gerooid moeten

worden, wat leidt tot meer broeikas-gassen.Uit dat onderzoek bleek ook dat nietalle landbouwgrond die gebruiktwordt voor het telen van energiege-wassen elders vervangen wordt doorgrond voor voedselproductie: van alle100 calorieën afkomstig uit tarwe ofmaïs die voor bio-ethanol wordenaangewend, worden er 25 niet ver-vangen voor voedsel. Searchingersconclusie: met eerstegeneratiebio-brandstoffen krijg je altijd een ver-lies-verliessituatie. Searchinger pleitvoor het uitfaseren van de subsidiesaan grondgebonden biobrandstoffen. De grote vraag is dus of het huidi-ge beleid wel beantwoordt aan zijndoelstellingen: tot uitstootvermin-dering in het transport komen,rurale ontwikkeling stimuleren enenergiezekerheid verbeteren.Biofuels. At What Cost?, een studievan het International Institute forSustainable Development (IISD),concludeert dat het Europese bio-

brandstoffenbeleid controversieel is, devoordelen op vele gebieden marginaal enonduidelijk zijn gebleken en er behoefte isaan betere controle. Dezelfde studie becij-ferde dat de hele sector tot 10 miljard europer jaar aan subsidies ontvangt (accijnsver-lagingen, belastingvrijstellingen, bijmeng-verplichtingen en ondersteunend onder-zoek), terwijl die zelf tussen de 13 en de 16miljard euro vertegenwoordigt. Tien miljard euro, dat is zoveel als hetbedrag waarover in maart werd gediscus-sieerd voor de redding van Cyprus, enevenveel als de overheidsuitgaven van eenklein Europees land als Letland ofEstland. De Europese Commissie is dan ook aan deslag gegaan om de regelgeving te herzien,te meer omdat in de toekomst ook scheep-vaart en luchtvaart hun uitstoot moetenbeperken en biobrandstof zullen gebruiken.In oktober stelde de Commissie een wets-ontwerp op dat stelt dat in de toekomst het

aandeel van eerstegeneratiebiobrandstoffenniet meer dan 5 procent mag bedragen vande voedselgrondstoffen, wat ongeveer neer-komt op een bevriezing op het huidigeniveau. De rest moet afkomstig zijn uitandere hernieuwbare bronnen (biogas, elek-triciteit) of uit biobrandstoffen van de twee-de generatie (reststromen, afval of hout). Er moet ook een duidelijkere rapporteringkomen over indirect landgebruik en vanaf 1 juli moeten nieuwe biobrandstofinstallatieskunnen bewijzen dat ze 60procent CO2-reductie realiseren. Het ontwerp stelt ookvoor om de subsidies voor biobrandstoffenna 2020 in te trekken, tenzij de producentenkunnen bewijzen dat ze een substantiële

reductie van CO2 hebben bereikt. Zonder devijfprocentnorm zal het aandeel tegen 2020oplopen tot 8,5 procent, dat betekent dus nogmeer druk op bodem en water en boerenge-meenschappen.

een beslissend najaarDe biobrandstoffenlobby reageert“geschokt” op het voorstel en noemt het“de doodsteek” voor zijn sector. De lobby,dat zijn de biodieselproducenten (EuropeanBiodiesel Board), de Europese boeren- enlandbouwcoöperaties (Copa-Cogeca), deethanolproducenten (ePure), de Europeseplantaardige-olie- en proteïne-industrie(Fediol) en de suikerbiettelers (Cibe). Volgens deze producenten maakt Europaeen bocht van 180 graden en laten deEuropese politici zich ompraten door demilieuorganisaties. Ze verwijzen naar deinvesteringen die er de afgelopen jaren zijngedaan – waarbij ze het cijfer van 14 mil-jard euro noemen, terwijl de IISD uitkomt

op 6,5 miljard euro in productiecapaciteitin de EU-27 – en rekenen voor dat hiermeehonderdduizenden banen in Europa op dehelling komen te staan. Dat de Commissiehet aandeel van de tweedegeneratiebio-brandstoffen wil opdrijven, vinden zij nietrealistisch, omdat het nog zeker tien jaarduurt voor die productie rendabel is. Volgens hen is het ook onmogelijk om dejuiste ILUC-factor te berekenen omdat demethodes ervoor nog niet helemaal precieszijn uitgewerkt. Zij vinden het een taak vande regeringen in de niet-Europese landenom te waken over dit indirecte landgebruik.Zulke bepalingen kunnen, volgens de pro-ducenten, mee opgenomen worden in de

handelsovereenkomsten die in de maakzijn tussen de Europese Unie en Mercosur,de VS en Maleisië, landen die energiege-wassen produceren. Zij pleiten voor eencijfer van 8procent voor de eerstegeneratie-biobrandstoffen. Over dit voorstel is afgelopen zomer doorde parlementaire comités Milieu, Energie,Landbouw, Transport en Industriegestemd en alleen in het Milieu-comité iseen compromis van 5,5 procent eerstegene-ratiebiobrandstof gevonden, de anderecomités schuiven 6,5 tot 8 procent naarvoren. Op 11 september vindt de plenairestemming in het Europees Parlementplaats en in oktober zal de Raad zich eroveruitspreken.Marc Olivier Herman van het Oxfam EU-Advocacy Office: ‘In de Raad bewerkt delobby elke lidstaat en verschillende lidsta-ten staan zeer weigerachtig tegenover eenwijziging. Italië blokkeert elke ingreepomdat de biobrandstoffenindustrie voorhen heel belangrijk is. Ook de nieuwe lid-staten willen van geen begrenzing weten.Het Litouwse voorzitterschap zelf schuifteen norm van 7 procent naar voren enbaseert zich op een heel zwakke definitievan duurzaamheid.’De Europese milieu-ngo’s willen het liefstvan al eerstegeneratiebiobrandstoffen hele-maal uitgefaseerd zien, op grond van eentotale reorganisatie van de transportsector.Om na te gaan hoe realistisch dat is, lietenGreenpeace, BirdLife Europe, het EuropeanEnvironmental Bureau en Transport andEnvironment een studie maken door hetNederlandse onderzoeksinstituut CE Delft.Die studie, Sustainable Alternatives for Land-based Biofuels in the European Union, steltdat duurzaam transport, gebaseerd openergie-efficiëntie, zuiniger motoren, eenreorganisatie van het openbaar vervoer,elektrische wagens en tweedegeneratiebio-brandstoffen, met een uitfasering van deeerste generatie tegen 2020, heel wat meerklimaatwinst zou opleveren en onze voed-selproductie minder in het gedrang zoubrengen. ��


ACTUEEL


Dit najaar begint 11.11.11, de koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging, met eentweejarige campagne over de wereldwijde

voedselthematiek. Het basisdossier Omdat Honger een Onrecht is zet de oorzaken

van honger op een rijtje en formuleert ookantwoorden. De brochure stelt een New Deal

voor om honger uit de wereld te helpen, op basis van duurzame landbouw en met als

fundament het onbetwistbare recht op voedsel.

11.11.11-CAMPAGNEBROCHURE

‘Als men energiegewassen wil blijven verbouwen entegelijk minder CO2 uitstoten, dan kan dat alleenwanneer mensen ofwel minder voedsel ofwel mindervoedzaam voedsel eten.’

© R

eute

rs /

Baz

uki M

uham

mad

Palmolie-ontginningin de Maleisischehoofdstad KualaLumpur.

� In het dorpje Zawyet Abu Msallem,niet zo ver van Caïro, werd op 23 juni de sji-itische geestelijke Hassan Shehata samenmet drie andere mannen door een woeden-de menigte gelyncht. Aanvankelijk warenhet de salafisten van de Nourpartij die eenhaatcampagne voerden tegen sjiieten. Maartoen de Libanese –sjiitische– militieHezbollah zich aan de zijde van de rege-ring-Al-Assad in de oorlog in Syrië gooideen met man en macht meedeed aan destrijd rond het stadje Al-Quseir, zat het spel

op de wagen. De bekende theoloog en voor-zitter van de Unie van MoslimgeleerdenYusuf Al-Qaradawi verklaarde op Aljazeeradat de sjiieten niet te vertrouwen waren endat soennieten tegen het regime in Syriëmoesten vechten. Een week later riep een andere bekendesjeik en predikant, de Saoediër MohamedAl-Areefe, vanuit de moskee in Caïro op totde jihad in Syrië, want ‘de soennieten wor-den daar door de sjiieten afgeslacht’. En:‘De oorlog in Syrië is een oorlog tegen deduivel.’ De toespraak van Al-Areefe werdrechtstreeks uitgezonden op de Egyptischetelevisie. De dag nadien werd in Caïro eenconferentie van moslimgeleerden gehouden‘ter ondersteuning van he Syrische volk’.

de invasie in irakHet feit dat de sektarische oorlogsretoriek(het woord sektarisch verwijst naar de ver-deeldheid tussen soennieten en sjiieten)een land als Egypte bereikt, waar slechtseen klein aantal sjiieten woont, toont aandat die retoriek steeds meer opgang maakt.De uitspraken van de sjeiks lokten inEgypte wel een storm van kritiek uit, vooralvia de sociale netwerksite Twitter. Activisten noemden Al-Qaradawi en Al-Areefe ‘Navo-sjeiks’. Advocaat en mensen-rechtenactivist Malek Adly vond dat de mas-kers van ‘de Navo-marionetten’ eindelijkgevallen waren. ‘Laat maar komen, laat demoslims zien wat hun sjeiks waard zijn’,twitterde hij de dag dat Al-Areefe zijn uit-spraken deed. Veel activisten hielden deafgezette president Morsi verantwoordelijkvoor deze gang van zaken.Dat verzet blijft onder de internationalemediaradar, terwijl de verbale aanvallen enfysieke aanslagen de idee bevestigen dat watvandaag in het Midden-Oosten gebeurt deheropleving is van een eeuwenoud conflicttussen soennieten en sjiieten en dat dat

conflict bepalend zal zijn voor de toekomstvan de hele Arabische regio. Een recente studie van het Saban Center forMiddle East Policy, een onderdeel van deinvloedrijke Amerikaanse denktankBrookings Institute, stelt dat de verdeeld-heid van sjiieten en soennieten politiekbelangrijker wordt dan de confrontatie methet Westen of zelfs de bezetting van dePalestijnse gebieden. ‘De strijd tegen Israëlwordt minder prioritair,’ schrijft onder-zoekster Geneive Abdo, ‘omdat er zoveelandere interne crisissen zijn.’ Daarom raadtze de Amerikaanse politieke verantwoorde-lijken aan voortaan rekening te houden methet sektarische element in de benaderingvan de regio als ze de belangen van de VSwillen vrijwaren. Abdo maakt de Amerikaanse politici attentop iets dat al een tijdje speelt. De meestewesterse auteurs gaan er van uit datWashington de eeuwenoude spanning tus-sen de twee hoofdstromen binnen de isla-mitische gemeenschap “ontdekt” heeft naaraanleiding van de inval in Irak (2003).Anderen stellen dan weer dat het juist deAmerikaanse interventie was die de diepetegenstellingen in Irak in een sektarischetaal hielp gieten. Saddam Hoessein was, in de visie van deneoconservatieven, een dictator die vooralde Koerden en de sjiitische meerderheidonderdrukte, terwijl hij zijn eigen –soenniti-sche– minderheid beschermde. De demo-cratie die opgelegd werd door deAmerikanen is dan ook een sektarischedemocratie die, in plaats van burgerschap tepromoten, haat en wantrouwen in de handwerkte. Intersektarische huwelijken waren geen uit-zondering voor de invasie en soennieten ensjiieten leefden in veel steden in dezelfdewijken. Tien jaar na de invasie wordt Irakonafgebroken geteisterd door sektarische


��


Heeft de Arabische Lente een eeuwenoud conflict tussen soennieten en sjiieten naar de oppervlakte gebracht? Zijn de soennitisch-sjiitischespanningen het gezicht van de contrarevolutie die ingezet wordt om deArabische Lente de grond in te boren? Of is de Grote Sektarische Oorlog een goed uitgestippeld plan om het Nieuwe Midden-Oosten gestalte te geven?

38

De Grote Sektarische Oorlog

door Samira Bendadi

Hoe sjiieten en soennieten tegen elkaar worden opgezet

ANALYSEm e n s e n e n v e r h a l e n

©Re

uter

s /

Nam

ir N

oor-E

ldee

n

Syrië beweren degenen die de hele reali-teit door de lens van het sektarisme bekij-ken dat de bevolking –soennieten zijn erin de meerderheid– in opstand is geko-men omdat het regime in handen is vande alawieten, een sjiitische minderheid.De sektarische retoriek heeft een sneeuw-baleffect en leidt tot moorddadig geweld.Het aanwakkeren van sektarische conflic-ten is de gemakkelijkste manier om chaoste creëren. In een complex internationaalconflict zoals in Syrië –proxy war in hetjargon– kunnen de gepolariseerde identi-teiten bovendien kanonnenvlees leverenvoor de strijdende partijen. Het lijkt dan ook niet toevallig dat tweebekende televiesiesjeiks zich net nu recht-streeks in de politiek mengen en de snaarvan sektarisme bespelen. Hun oproepenkwamen er op het moment dat men zichklaar maakte voor de bijeenkomst van“De vrienden van Syrië” in Doha (Qatar).De VS, Groot-Brittannië en Frankrijk ble-ken bereid wapens te leveren aan deSyrische oppositie om het militaire even-wicht in Syrië te herstellen. De onfortuinlijke Hassan Shehata die inhet dorpje Zawyet Abu Msallem gelynchtwerd, is in die grote strategische afwegin-gen niet meer dan collateral dammage. Alser al aandacht is voor het lot van de gewo-ne mensen die opgezweept worden.

conflictschemaDe sektarische geschillen tussen soennie-ten en sjiieten hebben hun verre oor-sprong in discussies over de opvolgingvan de profeet Mohammed. Het was duszelfs in den beginne niet zozeer een theo-logisch conflict dan wel een strijd om demacht.

De voorstanders van een meer dynastiekeopvolging van de profeet, de medestan-ders van Ali, de neef en zwager vanMohammed, ontwikkelden zich tot de sji-ieten van vandaag. De voorstanders vaneen opvolger die gekozen moest wordendoor een raad van getrouwen, de meerdemocratische oplossing, lagen aan debasis van de hedendaagse soennieten. Die historische verschillen werden plotsweer actueel en gepolitiseerd na deIraanse revolutie in 1979, die door de lei-dende elites van Saoedi-Arabië en anderegolfstaten als bedreigend ervaren werd.Iran werd ervan verdacht de revolutie tewillen exporteren om zo de golfregio tecontroleren. Het sektarische element werdeen propaganda- en mobilisatieargumentin de oorlog tussen Iran en Irak(1980-1988). Maar het is pas met deAmerikaanse invasie in Irak dat de wester-se opiniemakers zich voortdurend gingenbedienen van dit conflictschema omgeweld in de regio te verklaren. De “sjiitische sikkel” is een dreigbeeld datdoor het Westen en zijn bondgenoten inhet Arabisch schiereiland met grote regel-maat en veel succes opgeroepen wordt. Desjiitische invloedsfeer wordt dan geschetstmet het centrum in Iran, met de nieuwebondgenoten in Bagdad en de oude part-ners in Damascus (Syrië) en met uitlopersin Libanon (met name daar waarHezbollah het voor het zeggen heeft).Men “vergeet” dan dat het bondgenoot-schap tussen Iran en Syrië ouder is danhet sektarische discours wil doen geloven. Ook al tijdens de Koude Oorlog was deArabische wereld opgedeeld in twee blok-ken, en dat had niets met sjiisme of soen-nisme te maken. Tot het progressieve blok

of “verzetsblok” behoorden Iran en Syriëmaar ook Algerije en Libië, nochtans tweesoennitische landen. Dit bondgenootschapwas (en is) gebaseerd op politieke keuzes.Libië is intussen uit de alliantie weggeval-len, maar Algerije probeert nog altijdtrouw te blijven aan de vroegere bondge-noten. Algiers was daarom gekant tegende uitsluiting van de regering van Al-Assad uit de Arabische Liga.

de eisen van de arabische lente‘Historisch was de Arabische wereld de plekwaar culturen en etnische groepen elkaarontmoetten. Daarom blijven ontmoeting envermenging ook vandaag aanwezig, al washet maar als oproep en uitdaging’, zei deNigeriaanse kustcurator Okwui Enwezor ineen interview met MO*. Intern zijn er dejongste jaren veel krachten die deze ver-menging afwijzen, en de wereld rondomziet of erkent de grote etnische, culturele enreligieuze verscheidenheid in de Arabischewereld niet maar focust liever op de reële ofveronderstelde tweedeling op basis van sek-tarische verschillen. Het idee van kleinere en homogenereArabische staten dat door Angelsaksischedenktanks gelanceerd is, gaat in tegen hetnationalisme van de meeste Arabische vol-keren. Zij vinden de huidige grenzen inder-daad kunstmatig, maar zijn absoluut geenvragende partij voor méér grenzen en meerverdeeldheid. In Egypte is de sektarischeretoriek ten opzichte van de sjiieten stopge-zet of op zijn minst geluwd sinds de afzet-ting van Morsi. In de plaats daarvan hebbenprominente mediafiguren zich gekeerdtegen Syriërs en Palestijnen, die ervanbeschuldigd worden de moslimbroeders testeunen. De verdeeldheid in de Arabische wereldheeft ten gronde meer met sociale klasse temaken dan met etnische of religieuzemotieven. De oplossing ligt dan ook in eendemocratisch politiek systeem en in het res-pecteren van mensenrechten. Dat zijn niettoevallig de centrale eisen van de ArabischeLente.

Het sektarisme blijkt op het terrein een doeltreffendmiddel om de Arabische Lente een totaal andere richtingop te sturen dan bedoeld was door de mensen die inopstand zijn gekomen.

Q


aanslagen waarbij telkens tientallenmensen gedood worden. De christe-lijke minderheid die eeuwenlangdeel heeft uitgemaakt van de Iraaksesamenleving moest het land verlaten.Irak is enkel in naam nog niet ver-deeld tussen Koerden (met een zogoed als onafhankelijke staat), sjiie-ten (die de politieke macht naar zichtoe trokken) en soennieten (die drei-gen een eigen staatje op te richtenals niet naar hun grieven wordtgeluisterd).

mini-staatjesEen tekst die vaak geciteerd wordtdoor auteurs die de huidige conflic-ten proberen te begrijpen, en die inwesterse beleidskringen zeker nietonbekend is, is de politieke analysedie Oded Yinon in 1982maakte.Yinon werkte bij het Israëlischeministerie van BuitenlandseZaken. Hij voorzag het uiteenval-len van Libanon in vijf regio’s alseen precedent voor de heleArabische wereld. ‘Irak kangesplitst worden langs regionale en

sektarische lijnen, net als Syrië inde Ottomaanse periode. In Irakzullen drie staten ontstaan rond dedrie belangrijkste steden, Bagdad,Mosul en Basra.’ ‘Een angstwekkende toekomstvievoor het Midden-Oosten is op wegrealiteit te worden’, schrijft auteuren journalist Murtaza Hussain ineen artikel dat in mei op de websitevan Aljazeera gepubliceerd werd.Voor wie alleen de westerse mediavolgt, klinkt dat als een fantasme,een samenzweringstheorie die kantnoch wal raakt. In de Arabischewereld zelf wordt breed geloofgehecht aan zo een denkkader. In 2006 analyseerde onafhankelijkonderzoeker Mahdi DariusNazemroaya van de Canadesedenktank Center for Research onGlobalization het concept van hetNieuwe Midden-Oosten, dat toen-malig VS-minister van Buitenlan -dse Zaken Condoleezza Rice vanuitTel Aviv aankondigde. VolgensNazemroaya is dat NieuweMidden-Oosten niets anders is dan

de creatie van een ark van instabili-teit en “constructieve chaos” in dehele regio, van Libanon tot aan degrens met Afghanistan. Nazemroaya verwijst ook naar eenkaart van dat Nieuwe Midden-Oosten, zoals bedacht door degepensioneerde Amerikaanse gene-raal Ralph Peters. Die deelde deregio op in mini-staatjes op basisvan etnische, religieuze en sektari-sche kenmerken. Het opzettellijkaanwakkeren van conflicten tussenverschillende etnische, culturele enreligieuze groepen is systematisch,schrijft Mahdi Darius Nazemroayaen maakt deel uit van een strategieom de belangen van de VS, Groot-Brittannië en Israël te dienen.

sneeuwbaleffectIndien het open conflict tussensoennieten en sjiieten gebruiktwordt door regionale of mondialegrootmachten, dan kan dat natuur-lijk alleen omdat er lokale realitei-ten zijn of gecreëerd worden diedat mogelijk maken. Het sektaris-me blijkt op het terrein een doel-treffend middel om de ArabischeLente een totaal andere richting opte sturen dan bedoeld was door demensen die in opstand zijn geko-men. Het sektarische discourswordt door machthebbers gebruiktom protesten neer te slaan of omhun greep op te macht te legitime-ren. De opstand voor democratie inBahrein wordt door het regime her-leid tot een opstand van een onder-drukte minderheid op basis vanhaar religieuze overtuiging. Datdiscours verandert de burgers dierechtvaardigheid en waardigheideisen in potentiële landverraders,die meer trouw zouden zijn aan desjiitische geestelijken van Iran danaan hun vaderland. In verband met

��

© R

eute

rs /

Tha

ier A

l-Sud

ani

ANALYSE

Gemengd sjiitisch-soennitisch vrijdaggebed in Bagdad (mei 2013).

42 MOQ • ?????????????????? • www.mo.be

????� xxxxx

MOQ • ?????????????????? • www.mo.be

beeld Yel Ratajczak tekst Tine Danckaersin beeldCreatief metVlaanderen�‘Nieuw aangekomen kunstenaars zijn, met de nodige hulp, in staat om gro-tere dingen te doen’, zegt Els Rochette van Globe Aroma. Alleen lopen niet-Belgen vast op Vlaamse normen en op de gangbare vormentaal in cultuurhui-zen. Gevolg: cultuurverschillen worden te snel als een extra lastenpost in reke-ning gebracht en te weinig als interessante kruisbestuiving gezien. Het bovenstaande verscheen eind januari al eens in MO*, in het artikel Kleurin de Vlaamse klei. Fotografe Yel Ratajczak nam de handschoen op en maakteeen opvallende reeks portretten van die “nieuw aangekomen kunstenaars”. Defoto’s zijn te zien in Oostende en verschijnen ook in boekvorm. MO* publi-ceert vast al het portret van Goelzjamilja Angarova.Wat voorafging aan haar verblijf in België vindt ze onvolkomen, niet vatbaarvoor publicatie. Dat was een kromme tijd, die nog even doorliep toenGoelzjamilja Angarova (56) in België verbleef zonder papieren en zonder hetrecht te werken. ‘Ik wil het vooral hebben over dat wat me overeind hield:schilderen.’ Zoals vele kleine meisjes droomde de Oeigoerse in haar kinderjaren inKazachstan ervan beroemd te worden, als het even kon in de schone kunsten.Haar pad ging een andere richting uit. In Kazachstan was kunst bedrijven nietvoor vrouwen weggelegd. Bovendien hadden haar ouders het geld niet om eenstudie te betalen en dus ging ze op haar zeventiende werken. Twintig jaar langwerkte ze in de Kazachse luchthaven. Tot ze samen met haar zus haar geboor-teland ontvluchtte en in 2000 in België terechtkwam. Nadat ze Nederlandse les had gevolgd, ging ze hier doen wat ze in eigen landniet kon: het beoefenen van de beeldende kunstambachten. ‘Aanvankelijk meeruit frustratie, om de tijd te doden. Ik moest iets doen om mijn dagen te vullen.’Het begon in de huiskamer, met lessen van een zekere Bob Ross, eenAmerikaanse landschapsschilder die de wereld leerde schilderen via de beeld-buis. ‘Toen ik zag dat het me wel aardig afging, schreef ik me in voor ontwerp-tekenen en illustratietechnieken aan de Gentse academie. En ik studeerde er af.’‘Iedereen kan schilderen. Het is kwestie van willen en oefenen. Je moet detechniek beheersen en van materialen houden. Ik hou enorm van olieverfomdat het permanent is en je er toch verder op kan bouwen’, verteltGoelzjamilja, terwijl ze haar collectie schilderijen bovenhaalt. ‘Als ik teken of schilder, ben ik weg. Niet in mijn fantasie maar écht. Het ismet schilderen zoals met wandelen in de natuur: ik ga op zoek naar schoon-heid, puurheid. Dan komt mijn geest tot rust.’‘Mijn droom leek al voorbij toen ik jong was. Maar ik heb geleerd dat niet jeleeftijd bepalend is, maar wel dat wat je in je diepste binnen echt wilt.’

Het portret van Goelzjamilja Angarova maakt deel uit van de fototen-toonstelling planet ARTh van fotografe Yel Ratajczak. Van 8 septembertot 27 oktober op vrijdag, zaterdag en zondag te zien in FotografiehuisYvon Poncelet, Jules Peurquaertstraat 82, Oostende. www.yvon.be

© Y

el R

ataj

czak

43

� Onvermoeibaar is het woord dat opkomt bij wieWyclef in actie ziet. De entertainer in hart en nierenhad er moeite mee dat hij helemaal naar België wasgehaald om slechts een uurtje te spelen. Het zette geenrem op zijn explosieve energie, die hij ononderbrokenop zijn publiek losliet. Naar het einde van het concerttoe wierp hij zich onversaagd in de massa en dook naeen worstelpartijtje tussen zijn lijfwachten en vastbera-den fans die hem kost wat kost wilden aanraken onge-havend hoog in de stellingen aan de andere kant vanhet publiek op om door te gaan met zijn nummer. Alsofhij nooit was opgehouden. Wyclef heeft een missie. Hij heeft de energie vaniemand die begrijpt dat er te weinig uren in een dagzijn. ‘Elke dag herinner ik mezelf eraan dat het levenerg kort is. Na enkele seconden is het alweer voorbij’,schetst hij zijn positie in het leven. ‘Er zijn 24 uur ineen dag, en de vraag die ik me steeds stel is: wat is mijnbijdrage vandaag? Wanneer ik wakker word heb ikongeveer twaalf uur om een indruk na te laten. Ik denkdan niet in termen van: “Nu ga ik een nummer in

elkaar zetten” of “Ik kom straks op tv”, maar aan manie-ren om een bijdrage te leveren aan de mensheid.’Anders dan in het echte leven gaat er van zijn lijzigestem door de telefoon absolute rust uit. Hij mag dan ophet podium en in zijn bijtende hiphopteksten een clownen entertainer zijn, in feite neemt hij zijn taak in hetleven heel serieus. Dat spreekt uit elk van zijn welover-wogen antwoorden, maar ook uit zijn autobiografie diein 2012 uitkwam en de titel Purpose: An Immigrant’sStory kreeg. ‘Het is niet gemakkelijk, soms zou ik graagop een andere manier in het leven staan, want hetbezorgt mijn hersens een hoop stress’, zegt hij toch meteen zekere dosis zelfspot. ‘Soms vergeet ik zelfs omgewoon plezier te hebben’, lacht hij.Het feit dat hij een groot deel van zijn hiphopcarrièreopbouwde onder het afkeurend oog van zijn vader, enlang ook zonder diens medeweten, droeg allicht bij aande gedrevenheid waarmee hij te werk gaat. In Purposeschildert hij een veellagig canvas van zijn relatie metzijn vader. Gesner Jean was een strenge gelovige man,een protestantse dominee, die hen voorging in de


PORTRETm e n s e n & v e r h a l e n

‘Als ze iemand wilden die heel eventjes kwam optreden had-den ze 50 Cent maar moeten uitnodigen!’ schreeuwde hij ophet podium van Couleur Café. Wyclef Jean, voormalig front-man van de legendarische Fugees, lokte eind juni ook zonderzijn voormaige bandleden Lauryn Hill en Pras Michel in degietende Belgische regen een massa naar de betonnen

Brusselse festivalweide. Een gesprek met de muzikant, pro-ducer, acteur, auteur, hulpverlener en aspirant-politicus.

door Olivia Rutazibwa

Wyclef Jean

Het is een mooieervaring om vooriemand te leven’

‘

�

Wyclef Jean

�

© O

livia

Rut

azib

wa

Wyclef Jean op CouleurCafé 2013. Explosief concert, met een missie.

© O

livia

Rut

azib

wa

foon wanneer ik hem vertel dat ik uitRwanda kom.Dichter bij huis laat hij geen kans onbenutom zijn geboorteland Haïti onder de aan-dacht te brengen. ‘Wanneer mensen alsSnoop Dogg of Bob Marley constant zin-gen over de plek waar ze vandaan komen,dan zet dat mensen ertoe aan om LosAngeles of Kingston te ontdekken. Precieszo wil ik ook dat mensen naar Haïtikomen om het met hun eigen ogen te ont-dekken. Telkens als ik Haïti zeg, denk iknooit specifiek aan een eiland in deCaraïben. Ik wil een boodschap de wereldinsturen over het feit dat het in 1804 deeerste vrije zwarte staat van de wereld was.Ik wil dat Europa zich dat herinnert, maarook Afrika, dat Haïti een plek is waar haarzonen en dochters naartoe gesleept waren,maar die nooit voor iemand door de

knieën is gegaan.’Niet dat dat niet vaak genoeg bijna wél hetgeval was. Uit de eerste pagina’s vanWyclefs boek spreekt de grote radeloos-heid die hem overspoelt naar aanleidingvan de aardbeving in 2010, die meer dan200.000mensen het leven kostte. Hijneemt hals over kop met zijn vrouw hetvliegtuig, om ter plaatse al was het maariéts te doen. Zijn pogingen via de organi-satie Yelé Haïti, die hij al ver voor de aard-beving had opgericht, alsook zijn gooi naarhet presidentschap van zijn geboorteland,brachten hem echter in opspraak.

progressieve hulpNiettemin heeft Wyclef, het falen van deinternationale gemeenschap in Haïti inhet achterhoofd, een duidelijke visie ophoe hulp er zou moeten uitzien. ‘Ik ben

een student van Fela Kuti. Die stond vaakkritisch tegenover hulp, omdat die landenvaak meer slecht dan goed doet. Ik benniet tegen hulp, maar het is belangrijk datdie progressief is. Dat betekent niet ergensvoor een jaar of 20, 25 je tenten opslaan enzakken rijst uitdelen.’‘Stel dat je een schooltje wilt bouwen, en jezet een gebouw neer zonder ventilatie,waar honderden kinderen samen moetenzitten, en je zet er ook nog een computerin, dan heb je in feite geen schoolgebouwd. Je hebt de façade van een schoolgebouwd, om zelf goed voor de dag tekomen. Het is belangrijk om ook de con-text mee te nemen in wat je doet. Als jeeen school hebt, maar de kinderen zijn uit-gehongerd, dan haalt het niets uit, want zezullen niet in staat zijn om te studeren.Als er geen aandacht is voor progressievehulp, dan is het net als geld uit de hemellaten regenen. Dat geld is verdwenentegen dat het de grond bereikt.’Aspirant-politicus en ambassadeur voorzijn geboorteland en migranten wereld-wijd, gitaarvirtuoos, producer, zanger,componist, auteur en occasioneel ookacteur in Amerikaanse series of films – ikvraag hem welke van al die kunstvormenen activiteiten hem uiteindelijk de grootstevoldoening schenkt. Ook daar hoeft hijniet lang over na te denken.‘Op dit ogenblik in mijn leven is dat mijnachtjarige dochter. Telkens als ik de kansheb om tijd met haar door te brengen,maakt het niet uit waarover we het heb-ben, muziek of andere dingen. Al haarkunstwerkjes hangen aan de muur in mijnstudio. Ze denkt dat ze cooler is dan ik,leert me zwemmen en toont me constantdingen op het internet. “Papa, je moet eennummer maken met deze hippe vogel”,zegt ze dan.’Na een leven van getalenteerd opklimmen,waarin hij van wereldomspannend succesheeft geproefd, komt het uiteindelijk hier-op neer voor de ex-Fugee: ‘Het is eenmooie ervaring om voor iemand te leven.’ Q


migratie uit Haïti. Toen hij kort daaropook zijn vrouw liet overkomen, blevenWyclef en zijn broer alleen achter bij hungrootmoeder. Dat duurde zo lang datWyclef uiteindelijk twijfelde of hij welouders had. In tussentijd kregen zijnouders een kind op Amerikaanse bodem,waarna het mogelijk werd om Wyclef, dieintussen al tien was, en zijn broer Samnaar de VS te halen.

haïtianen meppenWyclef Jean doorspekt de verhalen overzijn kinderjaren in een klein dorp in Haïtimet meeslepend magisch realisme. Overzijn geboorte vertelt hij dat die zo moei-zaam verliep dat zijn vader psalm 23 uit deBijbel scheurde, oploste in een vloeistof enaan zijn moeder te drinken gaf om hetgeboorteproces te versnellen. ‘Mijn vadergaf me de gave van het woord nog voor ikmijn moeders schoot verliet’, schrijft hijdaarover.Eenmaal in de VS wordt het leven van dearme Jeans er niet veel makkelijker op.Tussen opeenvolgende verhuizingen vande Bronx in New York naar het naburigeNew Jersey, ondervinden Wyclef en zijnbroers en zus aan den lijve de hardheidvan het migrantenbestaan in de achterge-stelde wijken. De spanningen speeldenzich op de speelplaats niet zozeer af tussenblank en zwart, maar meer tussen derecent gearriveerde Haïtianen en de Afro-Amerikanen. Zo was er één keer per jaarHaïti-dag, waarop de jacht op de Haïtianengeopend werd en de andere kinderen hennaar hartenlust in elkaar mochten slaan.Wyclef komt ietwat ruiger uit deze erva-ringen, en schurkt af en toe dicht aantegen de kleine criminaliteit. Tegelijkkan hij rekenen op ouders en een groot-moeder die met ijzeren hand hun kinde-ren op het rechte pad proberen te hou-den. Centraal in die opvoeding staat dekerk van zijn vader, die zowel zijn liefdevoor muziek heeft gevoed als een pijnlij-ke wig tussen hen dreef, omdat zijnvader het niet begrepen had op goddelo-

ze muziek. Voor vader Jean bestond ergeen twijfel aan dat rap en hiphop onderdie categorie vielen, terwijl het voorWyclef dé kunstvorm werd waarmee hijop school uiteindelijk enig respect konafdwingen voor zichzelf en de zijnen. Hij leerde via deze weg zijn mede-Fugeeskennen en aan het einde van de jarennegentig rees hun ster tot grote hoogte, inde hiphopwereld en ver daarbuiten, methun meesterplaat The Score. Het Fugees-verhaal bleef echter niet duren. In Purposedoet Wyclef gedetailleerd uit de doekenhoe zijn buitenechtelijke, haast transcen-dentale relatie met Lauryn Hill hen uit-eindelijk als groep de das omdeed.

uit het gettoSindsdien heeft Wyclef Jean een solidesolocarrière uitgebouwd, die opmerkelijkgenoeg allesbehalve een eenmansonderne-ming is. De lijst van artiesten met wie hijintussen heeft samengewerkt is eindeloosen gaat van Santana, Whitney Houston,Shakira, Timbaland, Lil’Wayne totYoussou N’Dour, Kenny Rogers en Mary J.Blige, om er maar enkele te noemen.Die liefde voor samenwerken schrijft hijdirect toe aan zijn vaders kerkverleden.‘Mijn eerste passie was muziek schrijvenen het koor laten zingen. Ik hou van com-poneren, ik hou van zangers en ik hou vaninteressante mensen’, vertelt hij. Daardoormikt hij niet altijd op de bekendste men-sen voor samenwerkingsverbanden, maarzoekt hij opkomend talent op dat volgenshem iets brengt dat gehoord dient te wor-den.Als ik hem vraag wat hem het meest hoop-

vol stemt in zijn tweede vaderland, moethij niet erg lang nadenken. Als migranten-zoon die het uiteindelijk meer dangemaakt heeft, komt hij uit op een versievan de American Dream: ‘Kansen enondernemerschap zijn wat mij betreft hetmeest hoopgevende aan de VS’, vindtWyclef. ‘Je kan uit het getto komen, tochkrijg je kansen om het te maken.’Het verontrustendste vindt hij het gewelddat overal in de Amerikaanse samenlevingom zich heen lijkt te grijpen: schietpartijenwaar kinderen bij betrokken zijn, iemanddie wachtend op de metro op de sporenwordt geduwd, of politiegeweld tegen Afro-Amerikanen en migranten.Aan dat laatste wijdde hij een lied, Diallo,over een Afrikaanse man in New York diemet 41 politiekogels werd doorzeefd toenhij naar zijn portefeuille greep. Aan het rij-tje van Amerikaanse zwakheden voegt hijer daarom nog eentje toe: ‘Ik zou ook wil-len dat mijn land zijn ogen zou openenvoor wat er in de hele wereld gebeurt. Wijdenken hier dat Amerika de hele wereld is.Het zou goed zijn als we wisten hoe we dewereld beter kunnen helpen’, droomtWyclef. ‘Ik bedoel echt helpen.’

eerste vrije zwarte staatOok hier probeert hij als gevierd artiestzijn steentje bij te dragen. Hij schreef hetaftitelingsnummer One Million Voices voorde film Hotel Rwanda, die het verhaal vande Rwandese genocide naar een grootinternationaal publiek bracht. ‘They said:“Many are called and few are chosen”, but Iwish some wasn’t chosen for the blood spillingof Rwanda’, zingt hij spontaan door de tele-

PORTRETm e n s e n & v e r h a l e n


‘Stel je bouwt een schooltje zonder ventilatie, waar honderden kinderen samen moeten zitten, en je zet erook nog een computer in, dan heb je in feite geen schoolgebouwd. Je hebt de façade van een school gebouwd, om zelf goed voor de dag te komen.’

�

‘Ik zou willen dat Amerika zijn ogen zou openen voor derest van de wereld. Wij denken hier dat Amerika de helewereld is.Het zou goed zijn als we wisten hoe we dewereld beter kunnen helpen.’

‘Er zijn 24 uur ineen dag. Devraag die ik mesteeds stel, is: Wat is mijn bij-drage vandaag?’

© R

eute

rs /

Seb

astie

n Pi

erle

t

sociale codes erbij. Een tandarts vertelt dekinderen hoe ze hun tanden correct kunnenpoetsen, maar ze leren er ook ropeskipping(acrobatisch touwtjespringen) met sportver-eniging Jespo en ze maken kennis met deAntwerpse politie –die veel vriendelijker isdan wat ze in hun thuisland gewoon zijn. ‘Verder heb je ook nog de museumprojec-ten’, zegt Inez Van de Leest, een van detwee coördinatoren. ‘De kinderen leerdenin het Rockoxhuis heel goed kijken en de

woorden gebruiken die ze de weken daar-voor geleerd hadden over lichaam, kleding,gevoelens en dieren. Ze maakten een por-tret van zichzelf, drukten dat in hetMuseum Plantin-Moretus, liepen in stoetdoor het MAS.’

zingen in een bad van nederlandsWanneer de warmte de aandacht van som-mige klasgenootjes toch wat afleidt, wordt

een zangmoment ingelast. Muziek is eensleutelelement in het taalbad dat ze hierkrijgen. Het werkt: de zomerscholiertjes dieeven later repeteren voor het toonmomentvoor de ouders straks, zingen duidelijk metgoesting en in verbazend mooi Nederlands. ‘De teksten worden speciaal geschreven vooronze zomerschool, op maat van anderstaligekinderen en van de thema’s’, zegt mede-coördinator Christiane Hozay. De liedjes-schrijvers, Veronica Joris en Joost Gils, ��


Terwijl Alice Coopers School’s out for summer uit de boxenknalde, brachten nieuwkomers in Antwerpen en Brussel hun

vakantie door op school. Hun doel: inburgeren tijdens de langezomermaanden om iets vlotter het schooljaar te kunnen starten.

� Een warme, grijzende ochtend tussen alle zonnigedagen door. In de Lange Ridderstraat, bij het Sint-Andries -plein, weerkaatsen de kindergeluiden van de huisgevels.Op de speelplaats van de Antwerpse basisschool Musicaspelen kinderen de vroege ochtend uit hun lijf, snel nog,voor de bel gaat. ‘1-2-3, spring!’ ordonneert het meisje naar boven, tegen de jongen die een flink stuk groter is dan zij. Hij probeert,maar het springtouw stokt. Zijn schouders gaan evenomhoog, zij draait met haar ogen. Het tellen begintopnieuw, ook nu weer in het Nederlands, de taal die zebeiden verstaan. Hij springt en zij draait, een perfectematch. Tijdens het belsignaal duwen ouders hun niptkomers nognet op tijd naar binnen. Daarna gaat de poort onherroepe-lijk dicht. Ook in de vakantie geldt de schoolklok als eenbelangrijk ankerpunt.De Antwerpse zomerschool voor nieuwkomers tussen zesen twaalf jaar –een organisatie volledig door vrijwilligersgedragen– vindt voor de veertiende keer plaats. 127 kinde-ren, samen goed voor 43 nationaliteiten, leren zes wekenlang, elke weekdag van negen tot twaalf, spelenderwijsNederlands. Voorwaarden voor de inschrijving: nog geenjaar in België zijn, maximaal één semester in het Neder -lands les hebben gevolgd, en bereid zijn de volledige peri-ode naar school te komen.

‘Dit zijn de wàt van Ayatulah?’ – ‘Handen!’, roepen twintigkinderen enthousiast, een momentopname die zo uit eendeugdelijke Vlaamse film lijkt weggeknipt. De zevenjari-gen van de blauwe klas ontleden vandaag het papierenlichaam van hun klasgenootje. Ze leren dat Ayatulah‘klein’ is maar wel een ‘grote’ naam heeft. Ze leren dat demensenhuid wel vijftig tinten ‘bruin’ kan hebben. In dezomerschool passeren nogal wat thema’s en bezoekers derevue. Verkeer en veiligheid was vorige week het thema,nu is dat het lichaam, volgende week mode. Telkens meteen flinke portie Antwerpse leven-zoals-het-is-tips en

Vakantiescholen voor nieuwkomers


REPORTAGEm e n s e n e n v e r h a l e n

Zomerburgeraarsdoor Tine Danckaers

© G

eertj

e D

e W

agen

eer

© G

eertj

e D

e W

agen

eer

© G

eertj

e D

e W

agen

eer

© G

eertj

e D

e W

agen

eer

beiden professionele muzikanten,geven ook zes weken zang- enmuziekles. Joris doet dit al de tiendekeer, voor Gils is het de derde keer.‘Je krijgt zoveel terug en met muziekbereik je heel veel kinderen. Het iseen taal die iedereen snapt’, zeggenbeiden. ‘In kunstbeleving zit de kwa-liteit van de kunst zelf: kinderenleren hier de taal zonder dat ze hetbeseffen. Elk jaar staan we versteldhoe kinderen die hier als een geslo-ten boekje binnenstappen, openbloeien en die taal via het ritme en de

klank van muziek toch opnemen.’Wat ooit begon met een groep vanongeveer dertig vrijwilligers en vijftigkinderen, is uitgegroeid tot een vastbegrip in Antwerpen. Vandaag offe-ren meer dan zestig vrijwilligers,jong en oud, minstens een weekvakantie op voor de zomerschool.Het is vandaag een geoliede machi-ne, die samenwerkt met tal vanAntwerpse organisaties, stadsdien-sten en instituten, musea, basisscho-len en lerarenopleidingen.Aanvankelijk ging het louter om eenzomerproject, maar inmiddels is erook opvolging tijdens het schooljaar:projecten rond taalondersteuning envoorlezen aan huis, cultuurparticipa-tie via HETPALEIS, een kinderkoor… ‘Alles is taal’, zo luidt het motto vanMarleen Van Ouytsel, bezielster vande zomerschool en drijvende krachtachter de vrijwilligersorganisatieMeters&Peters die het project draagt.Dertien jaar geleden stelde ze vastdat honderden anderstalige kinde-ren, vooral de nieuwkomers, nietingeschreven geraakten in hetAntwerpse basisonderwijs. Dat isvandaag anders, maar de nood aande zomerschool blijft. ‘De vakantieperiode is ideaal om dezekinderen een extra taalbad te gevenen hun Nederlands op te poetsen. Ikwil niet meteen spreken over “zomer-verlies” want het gaat sowieso omnieuwkomers, maar kinderen wor-den op deze manier veel beter voor-bereid op het komende schooljaar.’ ‘We willen dat kinderen hier driedingen leren’, zegt Van Ouytsel. ‘Detaal die ze straks in de klas zo nodigzullen hebben om te kunnen volgen,zelfvertrouwen en de Belgische soci-ale vaardigheden en omgangsnor-men. We gaan met de kinderen ookop zoek naar hun talenten, vanuithet universele idee dat niemandervan verstoken is.’

Ondanks de grote verschillen tussende kinderen werkt het principe vande sociale mix, zegt Van Ouytsel.‘Hier zitten 43 nationaliteiten samen,elk kind met een eigen verhaal enachtergrond. Sommige kinderenwaren in hun thuisland primus opschool, anderen komen uit kwalitatiefminder goed onderwijs. Sommigenzijn asielzoeker, anderen kwamennaar België omdat een van hunouders hier een hoge functie aange-boden kreeg. Die verschillen verva-gen omdat iedereen hier in hetzelfdeschuitje zit: als nieuwkomertje in eennieuw verhaal met een nieuwe taal.’Of er soms cultuurclashes zijn?‘Wanneer ouders hun zoon komeninschrijven, vragen we hen of ze ookeen dochter hebben die in aanmer-king komt. En als dat zo is, willen wedat die ook meekomt. Ouders moe-ten daarin meegaan. Wie dat nietdoet, sturen we huiswaarts, met dezoon. Dat lijkt hard, maar ons mottois dat jongens en meisjes gelijke kan-sen moeten krijgen.’ Problemenkomen zeker wel eens voor, zegt VanOuytsel. ‘Maar dat is zeer marginaalin vergelijking met de zichtbareresultaten die de grote groep bereiktop het einde van de periode.Geregeld horen we ook van onder-wijzers dat de nieuwkomertjes inhun klas die de zomerschool hebbengevolgd een streepje voor hebben.’

zinvol brusselenEen woensdagnamiddag in juli, dezon maakt de lucht massief en loom.Molenbeek, niet ver van metrohalteGraaf van Vlaanderen. Op de zoldervan jongerenlabo JES maken vijftienjongeren zich klaar voor hun weke-lijkse theaterworkshop. Vandaaggaan ze aan de slag met een paar tek-sten van eigen hand. ‘Helaas moetenwe kiezen en komt dus niet iederstekst aan bod. Kill your darlings, weet

je wel’, verontschuldigt begeleidster ElsCandaele zich. Ze praat langzaam, luid enduidelijk. Thomas, die voor de gelegenheidNederlands-Engels tolkt, kijkt haar aarze-lend aan wanneer naar de precieze beteke-nis van die uitdrukking wordt gevraagd.Opdracht volbracht: hier wordt –via theater–over taal gepraat. Ook in deze zomerschool voor anderstali-gen zit het aspect taal vervat in de praktijk.De jongeren die deelnemen aan het inbur-geringsprogramma Masir Avenir krijgenhet Nederlands niet alleen aangereikt in detaalklas maar ook in de andere lessen. Eenhele zomer lang, gedurende vier namidda-gen in de week, volgen zestig 16- en 17-jari-ge nieuwkomers een inburgeringstrajectop hun maat, onder de vleugels van hetBrussels onthaalbureau voor inburgering(bon). Ze volgen taallessen en maatschap-pelijke oriëntatie, aangevuld met allerhan-de activiteiten en workshops koken, multi-media en theater –in samenwerking metJES vzw. ‘Voor jongeren van die leeftijd die hier pasaankomen, bestaat geen inburgeringstra-ject. Dat kan pas als ze achttien zijn’, zegtprojectverantwoordelijke Sofie DeDobbeleer. ‘Maar ook deze leeftijdsgroepheeft uiteraard nood aan informatie overhet nieuwe land waar ze wonen: zowel overBelgië als over de dingen des levens, zoalshuisvesting, sociale omgangsnormen,onderwijs, vrije tijd, werk en gezondheid.’

goesting naar meer‘Ik wil het maximum leren’, zegt deAfghaanse Saeeda. Zeven maanden is ze nuin België. ‘Ik wil meer weten over België,

hoe de politieke machine hier werkt, waar-om Brussel tweetalig is. Het bezoek aan hetparlement vond ik echt heel interessant.’Haar landgenoot Feda, inmiddels een jaarin België, vond koken en de sportactiviteitendan weer leuker. Voor de GhaneseGertrude, Emanuelle en Rita mogen ergerust nog wat meer lessen worden gege-ven. Dat geldt ook voor de OKAN-klas, waarze voor de vakantie waren beland. Daar mager best wat meer discipline zijn, vinden ze.‘In Ghana tijdens de les met je haar bezigzijn of een gsm mee naar school brengen?Geen sprake van. Hier kan dat wel en is deverleiding om niet op te letten groter.’Tijdens de lange Belgische zomervakantievallen jongeren vaak terug op een zee vanvrije tijd die hen weinig tot geen zinvolleinvulling biedt. ‘Het vakantie-aanbod voordeze leeftijdsgroep is enorm beperkt, en eendeel van hen woont in een opvangcentrumof in een klein appartement zonder tuin’,zegt De Dobbeleer. ‘Ze zijn bereid om zichtwee maanden te engageren, want ze vindenhet een manier om hun zomer toch zinvoldoor te brengen. Dat blijkt ook uit onder-zoek dat we vorig jaar samen met de univer-siteit van Gent hebben gedaan.’ (zie kader)

en routeAnderstalige nieuwkomers verliezen ersoms letterlijk het noorden of zuiden bij. Ze moeten in dit nieuwe thuisland terugnaar start. Ze moeten zichzelf een stukjeheruitvinden, zegt trajectbegeleider AwetDesta Aregawi. ‘Die jongeren komen hier allemaal toe meteen eigen verhaal en vinden hier leeftijdsge-noten in dezelfde situatie. Dat biedt hou-

vast, net zoals het werken rond competen-ties. We zien jongeren echt groeien, eenweg inslaan. Sommigen komen in hetbegin heel passief of gelaten over maar blij-ken dan echte plantrekkers en hulpvaardigepersonen te zijn. Saeeda van onze groepkwam aanvankelijk introvert over maartoont zich nu in de groep als een meisjemet een duidelijke mening en een openhouding.’ De Ghanese Thomas woont in een centrumvoor niet-begeleide minderjarigen, waar hijde lange zomerperiode niet wilde slijtenmet nietsdoen. ‘Naar school gaan betekentveel voor me. In Ghana kreeg ik die kansniet.’ Masir Avenir is veel meer dan eenNederlands taalbad, bevestigt Thomas. ‘Ikleer mezelf echt wel beter kennen, heb hiergeleerd dat ik wel wat in mijn mars heb.Niemand vertelde me dat vroeger, ik wasaltijd alleen. Ik was bang om iets te zeggen,vreesde dat het een fout antwoord zou zijn.Dat heb ik hier echt leren overwinnen.’ Masir Avenir sluit de harde realiteit nietbuiten. Thomas’ asielaanvraag werd nietweerhouden, wat betekent dat hij het eindevan het zomertraject misschien niet haalt.‘Niemand ontsnapt hier aan zijn eigenlevensverhaal’, zegt Thijs Van de Loo, diede theaterworkshop geeft. ‘Iemand alsThomas is een kerel met enorm veel poten-tieel. Dat hij het land misschien uit moet, isheel jammer voor hem. Maar ik kan medaar hier en nu niet druk om maken. Ikvind het heel belangrijk dat zo iemand hierte weten komt dat hij iets kan en dat hijdaar kracht uit kan putten. En dus blijvenwe verder aan de slag met elkaar.’Q


��

REPORTAGE


INBURGERINGSPROGRAMMA MASIR AVENIRSamen met het Brussels onthaalbureau voor inburgeringonderzocht Floor Verhaeghe (UGent) in 2012 wat het programma Masir Avenir betekende voor de deelnemers.Haar voornaamste conclusies:� ‘Jongeren vinden het belangrijk dat ze de taalvaardig-

heid die ze tijdens hun verblijf in de OKAN-klassen leer-den, in de zomermaanden kunnen onderhouden en bij-schaven. Regelmatig kwam ook de verzuchting naar nogmeer taalles. Niet alleen Nederlands maar ook het Fransstaat op het verlanglijstje. Logisch, gezien de Brusselsetweetalige context.’

� ‘Deelnemers vinden, naast leren, de sociale en emotio-nele ondersteuning en de individuele begeleiding min-stens even belangrijk. Masir Avenir is een kans om soci-ale contacten te leggen in een land dat ze nog niet goedkennen en waar ze nog geen sociaal netwerk hebben.’

� ‘Jongeren genieten ervan dat ze nieuwe ervaringenopdoen: een weekend naar zee, leren fietsen, eenbezoek aan het parlement, de theaterklas, koken, ICT enmultimedia.’

� ‘Ondanks de niveauverschillen tussen sterke en zwakkeleerlingen, waren de meesten zeer enthousiast, juistomdat het aanbod zo divers is. De weinige jongeren dieafhaakten, deden dat uit praktische noodzaak, omdat zeeen studentenbaan hadden, of omdat ze naar een anderopvangcentrum, weg uit Brussel, verhuisden.’

� ‘Ook de jongeren die een negatieve beslissing over hunverblijfssituatie in België kregen tijdens het zomerpro-ject, waren positief. Ze voelden zich heel erg gesteund,waren blij dat ze hun emoties konden ventileren, bijge-staan door de trajectbegeleiders.’ (td)

© G

eertj

e D

e W

agen

eer

© G

eertj

e D

e W

agen

eer

�‘Vlamingen gaan heus geen duizenden euro’s neertellen om ietsover een held te leren,’ zegt Johan Beke van VIZA, het VlaamsInstituut voor Zuidelijk Afrika, ‘zonder ook een bezoek te willenbrengen aan de leeuwen in het Krugerpark of de walvissen inHoutbaai.’Johan heeft al vaker reizen naar Zuid-Afrika georganiseerd, insamenwerking met een lokaal reisbureau. Vanaf 2014mag iedereenin Vlaanderen trouwens een groepsreis organiseren. Want dan isde vergunningsplicht helemaal afgeschaft. ‘Weet je? Ik zal vragenaan mijn reisbureau dat ze een voorstel op papier zetten, iets als inMandela se voetspore.’ Johan is Vlaming, maar spreekt ook Afrikaans, net als NelsonMandela trouwens. Afrikaans is vandaag een van de elf officiëletalen in Zuid-Afrika en wordt daar vooral door blanken en bruin-mense of coloureds gesproken. Het was echter ook de voertaal van deNasionale Party (NP) die vorige eeuw de “gescheiden ontwikkeling”van blanken en nieblankes voorstond. Die zogenaamde apartheidwerd door de NP in 1948 uitgeroepen tot een racistische staatsideo-logie. Die kaffer op sy plek. Een zwarte kon zijn township en zijnthuisland of bantoestan niet meer uit, tenzij op vertoning van eenpasje en dan meestal alleen nog om te gaan ploeteren als dienst-meid van een blanke baas of als goedkope werkkracht in een diepemijnschacht of op een grote boerderij. Tegen de in feite al eeuwen-oude discriminatie van Zuid-Afrikaanse inboorlinge zou NelsonMandela vechten, en met succes.

nooit, nooit en nooit weerWe schrijven 10 juni 2013 en Madiba – zoals Mandela’s clannaamluidt – ligt al twee dagen met een longinfectie in het Medi-ClinicHeart Hospital in Pretoria. Uit mijn printer schokt het reispro-gramma dat Johan beloofde. Toeristische toppers (Tsitsikamma,Drakensbergen, de Tafelberg) wisselen af met plaatsen die ik her-ken uit Mandela’s autobiografie De lange weg naar de vrijheid, in hetNederlands bij uitgeverij Atlas/Contact. In zijn geboortestreek Transkei zijn dat Mvezo, die dorpie waarMandela gebore is, Qunu, waar hy ’n beeswagter was – een herders-jongen– en Mqhekezweni, waar hij onder voogdij kwam vanThembu-chef en koning-regent Jongintaba en opgroeide met dienszoon Justice. Madiba was voorbestemd om raadgever te worden vande troonopvolger, tot Justice en hij de benen namen richtingJohannesburg, op de vlucht voor een gearrangeerd huwelijk dat zeniet zagen zitten. In Johannesburg begint de jonge NelsonMandela samen met Oliver Tambo een advocatenkantoor en zal hijhet ANC nieuw leven inblazen, dat sinds de oprichting in 1912 eenbeetje was ingedommeld. Voor de Uniegebouwen in Pretoria, waardie kantore van die Staatspresident gehuisves is, zal Mandela op 10mei1994 de eed afleggen als nieuwe president. ‘Nooit, nooit en nooitweer zal dit prachtige land de onderdrukking van de een door de andermeemaken.’ Mandela is een icoon geworden en Zuid-Afrika nietlanger de paria van de wereld. Maar ook KwaZulu-Natal, de provincie van huidig president JacobZuma, staat op de acht velletjes die uit de printer rollen. In Howick,op 100km van Durban, stad van de Sharks, staat het mooisteMandela-monument van heel Zuid-Afrika. Op 5 augustus 1962 isNelson Mandela in hegtenis geneem in Howick. Dit het gelei tot dieRivonia Verhoor en sy skuldigbevinding. In Howick eindigt dit jaarook de tweede Mandela Day Marathon. Natuurlijk ontbreekt ookRobbeneiland niet, noch Pollsmoor, de bedompte gevangenis waarhij tbc opliep, noch Victor Verster bij Paarl, waar hij op 11 februari1990 vrijkomt, na 27jaar en 7 maanden hechtenis.


Ik wil terug naar Zuid-Afrika. Om voor mezelf uit te maken watNelson Mandela heeft betekend. En omdat ik nooit zijn huis, geboor-tedorp of schuiloorden heb gezien.Misschien neem ik wel toeristenmee. In het spoor van NelsonMandela. Zou dat niet aanslaan?

In Mandela se voetspore

door Stefaan Anrys

Road trip door Zuid-Afrika


Pretoria

Kaapstad

Paarl

Tafelberg

Mvezo

Qunu

Mqhekezweni

Howick

RobbeneilandRobbeneilandRobbeneilandOrlando

Rivonia

Nkandla

Durban

JohannesburgJohannesburgJohannesburg

Soweto

ESSAYm e n s e n e n v e r h a l e n

© K

laas

Ver

plan

cke

��

niet, een deelname aan de SowetoMarathon. ‘Dan raak je aan de praat metgewone Zuid-Afrikanen, die elk hun ver-haal vertellen.’ Waarom niet inderdaad?Want was Mandela behalve bokser niet ookeen begenadigd hardloper?

de koeien van zumaHet is 18 juli en the old man ligt helaaszwaar ziek te bed. Vandaag wordt hij 95jaar. Er zit een mail uit Zuid-Afrika in mijninbox. This has to be handled with extremesensitivity and care. Gevolgd door 64 uit-roeptekens. Het bericht komt van NatalieButtress, een radiostem uit Plettenberg Bay.‘Voor mij is er maar één invalshoek.Madiba de Legende, een held die de wereldvoor zich innam en redding bracht in tijdenvan onderdrukking. Maar ja, dat heb je vaneen echte Madiba-fan natuurlijk.’ Natalieraadt me aan me te richten tot de NelsonMandela Foundation. Die beheert ‘s mansnalatenschap en is volop in het nieuwsomdat Mandela’s (klein)kinderen ruziënover zijn erfenis, terwijl Tata doodziek inPretoria ligt. ‘Het laatste wat je mag doen,is een land in rouw voor het hoofd stoten. ‘ Maar volgens de laatste berichten leeftMandela nog. Wereldwijd viert men van-daag zelfs Mandela Day. Op verzoek van deVN besteden vrijwilligers dan 67minutenaan een goed doel, ter ere van Mandela die67 jaren opofferde voor de goede zaak. Andy Mason ging vanmorgen naarMuizenberg, Kaapstad. In een townshipheeft hij daar een boom geplant. ‘Mandelaheeft ruimte gegeven aan de democratie.’Andy is schrijver en een veteraan onder depolitieke cartoontekenaars. Mandela toondealtijd al respect voor de scheiding der mach-ten, voor eenheid en diversiteit en voor devrije meningsuiting. Fijn, maar hoe toon jedat tijdens een groepsreis? ‘Jullie kunnen inde paasvakantie afreizen. Dan zijn het bijnaverkiezingen en zien jullie onze democratieaan het werk. In de aanloop naar de twintig-ste verjaardag van Freedom Day zal erbovendien veel te doen zijn.’Of moeten we toch maar een ommetje

maken langs Nkandla, waar president JacobZuma zijn huis liet optrekken? Het villa-complex in Zoeloestijl, gelegen in de pro-vincie KwaZulu-Natal, heeft veel stof doenopwaaien. Alleen het onderkomen voorZuma’s veestapel in Nkandla heeft de belas-tingbetaler 1 miljoen rand gekost, schrijftde Mail & Guardian. ‘Nkandlagate, zoals wijhet noemen, is een metafoor voor demanier waarop het ANC de erfenis vanMandela verkwanselt, door machtswellusten corruptie. Toen we vanmorgen boom-pjes gingen planten, konden we echter nogaltijd dat verlangen voelen naar een niet-racistische, vredelievende en democratischesamenleving. Allemaal slogans van theStruggle, onze strijd tegen de apartheid.’ Misschien gaan we dus wel de hort op intownships, op zoek naar scholen, crèchesen ziekenhuizen die Mandela’s naam dra-gen. ‘Of vraag het Mandela Kinderfondsnaar de projecten die zij steunen. Zo komje op plaatsen die je nog niet kent. Het zaleen zeer inspirerende ervaring zijn.’

road tripOf toch liever een middagje aan het strand?In Muizenberg, een ideale plek voor begin-nende surfers, leren we de kneepjes van hetvak bij Gary’s Surf. Gary Kleinhans runtnaar eigen zeggen de oudste school vanZuid-Afrika en leidde ook jongeren uit pro-bleemwijken op tot kampioenen. Misschienkomen we zo meer te weten dan tijdenseen “stadsloop” in de armere buurten.‘Er is in wezen niks mis met een townshiptour’, weet Andre Trantraal, de voorlaatsteZuid-Afrikaan die we bellen. ‘Maar zelfsondanks goede intenties blijft het link.’Andre is cartoonist en tekent samen metzijn broer Coloureds en The Richenbaums: lie-felijke manga’s, maar met intrieste scènesuit het leven in Bishop Lavis en Mitchell’sPlain. Andre spreekt zoals hij tekent: zachtmaar zonder genade. ‘Een Europeaan zijneerste zorg, wanneer hij naar een overwe-gend gekleurde township gaat, moet veilig-heid zijn, althans in sommige wijken. Watonze arme mensen bezighoudt, is immers

van economische aard, als je begrijpt wat ikbedoel. Zij hebben nog altijd moeite deeindjes aan elkaar te knopen.’Werpt de apartheid, toen kleur en ras ookruimtelijk helemaal gescheiden leefden,nog altijd haar lange schaduw? ChenetteSwaenepoel, een kunstcurator uitJohannesburg die momenteel rond zwartesubculturen werkt, beweert dat Zuid-Afrikanen in hun eigen luchtbel leven.There is no common ground for most SouthAfricans. Om haar punt duidelijker temaken, mailt ze mij een link naarBittereinder, de videoclip van Jack Parow enTumi Molekane. Maar er is hoop, zegt ze.‘Je moet maar eens surfen naar de foto-blog I see a different you. Die twee fotoblog-gers zijn het levende bewijs van Mandela’serfenis en staan voor de nieuwe Zuid-Afrikaan.’ Andre Trantraal is voorzichtiger.‘In de wijken waar ik opgroeide, zullen jul-lie toch nog bekeken worden als mensenmet geld, een betere scholing, een hogerestatus en... wit. Hoe meer je aanleunt bijblanken en hoe blanker je huid, hoe beter.Dat is de mentaliteit waarin ik ben opge-groeid en die nog voortleeft.’‘Nu heb ik je wel alle geheimen van mijnstam verklapt’, lacht hij ietwat beduusd.Maar dankbaar voor zoveel openheidvraag ik of Andre ons volgend jaar wilinwijden in cartoontekenen. ‘Krijgen onzecreativo’s misschien zin om onze trip uitte tekenen, zoals Jacques de Loustalonlangs in South African Road Trip.’Andre vindt het een prima idee. Hijspreekt trouwens ook Afrikaans. ‘Datkunnen jullie verstaan, toch?’Er komt nog meer hoopgevend nieuwsuit Zuid-Afrika. Personally, I believe this isa good project, not only to attract tourists,but also to educate and coach them aboutthe relevant facts regarding our respectedHero. Een bevriend ex-diplomaat uit Zuid-Afrika heeft de loftrompet gestoken overonze reis, dan nog bij een hoge pief vanhet Nelson Mandela Childrens’ Fund. Datbelooft wat. We gaan concreter plannen.Zou u graag alvast reserveren? Q


��

ESSAY


Mandela kreeg levenslang opbeschuldiging van sabotage, tijdenshet zogenaamde Rivonia-proces, offi-cieel ‘De Staat vs N Mandela enAnderen’ (1963-1964). In Rivonia,nu een buitenwijk vanJohannesburg, staat het LiliesleafLandgoed nog altijd overeind. Hierwerd het bijna voltallige opperbevelvan de Umkhonto we Sizwe, de ‘Speerder Natie’ ingerekend, de gewapendevleugel van het ANC die Mandelahad opgericht, en werd belastendbewijsmateriaal gevonden tegen hemen zijn medebeklaagden. Die plaas isnou ’n museum en werelderfenisgebied.Terwijl ook de wereld de ademinhield, gebruikte Mandela zijn plei-dooi in het Justitiepaleis op ChurchSquare, Pretoria, om het apartheids-regime aan de kaak te stellen. Hijwas van toen af Zuid-Afrika’sbekendste vrijheidsstrijder.Maar in 8115 Orlando West, in deVilakazi Street, is na zijn vrijlatinghet echtelijk bed leeg en kil. Zijntweede huwelijk met Winnie

Madikizela, die zich tijdens zijngevangenschap door moord enbrand onmogelijk had gemaakt, wasop de klippen gelopen. Tijdens hetpijnlijke echtscheidingsproces in1996 zal Mandela met tegenzin ver-klaren dat Winnie sinds zijn vrijla-ting niet één keer de slaapkamer inkwam terwijl ik nog wakker was.

SowetoIk bel een aantal bevriende Zuid-Afrikanen op en vraag wat zij vaneen reis in Mandela’s voetspoor den-

ken. Clive van den Berg, een bekendkunstenaar, zal ons zeker Constitu -tional Hill in Johannesburg aanra-den. Logisch. Hij werkte zelf meeaan de herinrichting van de oudegevangenissite van de Old FortPrison, waar nu het GrondwettelijkHof zetelt, vandaar de naam. Het cel-lencomplex van Old Fort Prisonwerd tijdens de Anglo-Boerenoorloggebouwd door Paul Kruger en zallater Mahatma Gandhi, NelsonMandela, Robert Sobukwe, leidervan het Pan African Congress, en hethele kruim van de verzamelde anti-apartheidsbeweging zien passeren.In het boek dat Clive me bezorgt,Mapping Memory. Former PrisonersTell their Stories, staan enkele verha-len en tekeningen van de duizendengewone Zuid-Afrikanen die hier ookhebben vastgezeten, caught in the webof colonial and apartheid oppression. ‘Volgens de algemeen aanvaarde ver-sie van het verhaal was de strijdtegen de apartheid een zaak vanenkelingen’, zucht Melissa Mboweni

aan de telefoon. Zij cureerde in 2007de tentoonstelling Jive Soweto in hetHector Pietersonmuseum in Soweto,de SOuth WEstern TOwnships. Dathuldigt de vele scholieren die op 16juni 1976 op straat kwamen tegen deinvoering van Afrikaans in het sowie-so al ondermaatse Bantoe-onderwijs.Bijna tweehonderd jongeren vielenonder de kogels van de Zuid-Afri -kaanse ordediensten. De jongerenop-stand van Soweto werd een keerpuntin de apartheidsstrijd en kwam opeen ogenblik dat het ANC vleugellam

was. Mandela en zijn strijdmakkerszaten vast op Robbeneiland, het ANCin ballingschap was besluiteloos enverdeeld – aldus huidig presidents-woordvoerder Mac Maharaj – en deSpeer der Natie was geen partij voorhet repressieapparaat van de NP. Heeft de Madiba Magic ons verblindvoor de strijd van anderen en vanonszelf? Beweerde MamphelaRamphele, de vriendin van wijlenSteve Biko die dé inspiratie was voorde boze jongeren in Soweto, ook nietiets in die trant? ‘Misschien hebbenwe President Mandela te zeer geïdea-liseerd en hadden we te weinig oogvoor onze eigen rol als burgers, omsamen met onze leiders te bouwenaan de toekomst. ‘ Dit komt uit haarvoor het overige lovende opiniestukuit 2009, geciteerd in de zeer lezens-waardige Rough Guide to NelsonMandela van Max du Preez. Zelf hadMadiba in zijn autobiografie ook albenadrukt dat hij ‘geen Messias was,maar een gewone man, die door bui-tengewone omstandigheden leiderwas geworden’. ‘Ik zie geen been in een Mandela-trip,’ zegt Melissa Mboweni, ‘wanttenslotte gaf hij ons hoop toen allestegenzat. Maar elk van ons heeft zijnstrijd gestreden, ik ook. Alleen staatmijn achternaam niet in de geschie-denisboeken, ik ben niet bij hetANC en dus ontbreekt het mij aanStruggle credibility en alle voordelendie dat met zich meebrengt.’Volgens Melissa blijven we beterweg uit de Vilakasiestraat, nochtansaangeprezen als die straat waar tweeNobel Vredespryswenners, naamlikMandela en Tutu, het gewoon. ‘Gabuurten in een kapsalon in Sowetoof koop tickets voor een concert inhet Orlando Stadium.’ Leuk voor de jongsten wordt zekerook muurklimmen of springen vande Orlando Towers, of waarom ook

Mandela: van beeswagter, herdersjongen, tot revolutionaire held en vervolgens tot een over de hele wereld bewonderd, haast aanbeden president – het is niet ieders levensverhaal.


19 septemberDe toekomst van biobrandstoffen

Internationale wetenschappelijke rapporten stellen dat

biobrandstoffen niet klimaatneutraal zijn. Het debat over

brandstof of voedsel woedt nog steeds volop. De Euro -

pese Commissie wil meer duurzaamheidscriteria. Wat is

de impact van biobrandstoffen op mens, klimaat en bio-

diversiteit? Welke beslissingen zal Europa nemen over

biobrandstoffen? En hoe zien beleidsmakers, ngo’s, de

bedrijfswereld en de wetenschap de toekomst van de bio-

brandstoffen?

Presentaties en debat met onder andere Birdlife Europe,Kathleen Van Brempt (EU Parlement) en Wim Soetaert(UGent, Bio Base Europe Pilot Plant). Moderator: AlmaDe Walsche. Taal: Engels.

Donderdag 19 september, 9u.30. Zebrastraat NV,Zebrastraat 32, Gent.Organisatie: Natuurpunt en MO*. Meer info:

www.natuurpunt.be/biofuels

21 septemberGroen Seizoen!GC ’t Heilaar in Beerse lanceert zijn twintigste culturele

seizoen, met als thema duurzaamheid. Zo wil het bur-

gers, politici en verenigingen bewust maken van de ecolo-

gische veranderingen en hen kennis laten maken met

verschillende theorieën om op die veranderingen een ant-

woord te geven. Met onder andere Lieven Van Gils(moderator), Evelien “Green Evelien” Matthijssen, NicBalthazar, Nathalie Becx, Eva Peeters en Gie Goris(MO*).

Zaterdag 21 augustus, 20 uur. GC ‘t Heilaar,

Heilaarstraat 35, Beerse.

21 septemberGgo’s, de hete aardappel vanEuropaNa de actie op het aardappelveld in Wetteren

blijft de kwestie van genetisch gemodificeerde

(of gemanipuleerde) organismen (ggo’s) promi-

nent in het publieke debat. De kwestie wordt nog

actueler door de onderhandelingen over het vrij-

handelsakkoord tussen de VS en EU. Debat

met Barbara Van Dyck (Field Liberation), LukVankrunkelsven (Wervel), Greet Riebbels (ILVO) en Godelieve Gheysen (IPBO). Moderator: AlmaDe Walsche (MO*).

Zaterdag 21 september 2013, 11.00 uur. StafVersluys centrum, Kapelstraat 76, 8450 Bredene.Debat i.k.v. solidariteitsfeest Manifiesta. Organisatie

debat: Masereelfonds i.s.m. Vermeylenfonds.

26 september2014: einde van deAfghaanse oorlog?Nu de terugtrekking van de westerse troepen uit

Afghanistan begint, is het belangrijker dan ooit om

de vraag te stellen wat er nodig is om vrede te realise-

ren in het Centraal-Aziatische land. Gie Goris bekijktdie vraag vanuit historisch en regionaal perspectief.

Donderdag 26 september, 13.30 - 15.30 uur.Organisatie: Elcker-ik, Breughelstraat 31-33 , 2018Antwerpen.

Meer info: www.elcker-ik.be

Europese afbraakSlavoj Žižek is de Bruce Springsteenonder de denkers en heeft dankzij zijnrock ‘n’ roll-gedrag een dito fanbasisopgebouwd. Niet iedereen is daarvanonder de indruk. Dat bleek onlangstoen Žižek van niemand minder danNoam Chomsky het verwijt kreeg dathij een extreem voorbeeld was van ‘deaanstellerij’ die bon ton is onder Fran-se filosofen als Lacan en Derrida, die‘met indrukwekkende termen deindruk geven een theorie te hebben,terwijl ze nergens in de buurt komenvan een wetenschappelijke stelling ofzelfs maar een begrijpbare stellingmet enige diepgang’. De speelplaats-ruzie tussen de links-intellectueleboegbeelden duurt nog altijd voortmet verwijten over empirische foutenen lege verhalen die als ijzige sneeuw-ballen over en weer vliegen. Daarkomt nog een GAS-boete van!Wij mengen ons niet in het intellectu-ele krabben en bijten, maar kunnenmet vreugde melden dat het jongsteboek van Slavoj Žižek leesbaar is voorde geïnteresseerde leek. De klemtoonligt dan ook helemaal niet op tedeconstrueren of te dekoloniserenbegrippen of paradigma ‘s, maargewoon op de angstwekkende afbraakvan het sociaal beleid in de EuropeseUnie. Žižek doet weinig inspannin-gen om diegenen over de brug tehalen die geloven dat de dwangmati-ge besparingen in de EU noodzakelijkzijn. Zijn partijdige pleidooi zal voorde intuïtieve of overtuigde tegenstan-ders van de six pack en andere neoli-berale hefbomen een vreugde omlezen zijn. (gg)

Het jaar van het gevaarlijke dromendoor Slavoj Žižek is uitgegeven doorBoom Amsterdam. 165blzn. ISBN9789461054418

Warme mopperbrief aan Israëlische vriend‘Door op eieren te lopen, durven wegeen voet meer voor de andere tezetten. Dus kies ik er maar voor omje alles ronduit voor de voeten tegooien’, schrijft de Franse filosoofRégis Debray aan zijn Israëlischevriend en historicus Elie Barnavi.Debrays brief in boekvorm is eenantwoord op Barnavi, die Obamaoproept om krachtdadiger tussen tekomen in het Midden-Oostencon-flict. Volgens Debray is dat dwaasen een illusie, omdat Obama nueenmaal is verbonden met de foun-ding fathers van Israël. Het is evi-dent, stelt Debray, dat het Westenmet haar militaire, financiële enjuridische middelen objectief desleutel voor een oplossing in han-den heeft. Maar Noord-Amerika enEuropa, twee joods-christelijke enti-teiten, zijn niet beschikbaar. Debraypleit voor een waarheidskuur.Alleen vormt Israël een obstakel–evenals zijn postmoderne diplo-matie en de formule die het han-teert rond het zogenaamde vredes-proces (enkel proces- en niet resul-taatsgericht). Het laatste hoofdstuk is een krach-tig antwoord van Barnavi, die depolitiek van zijn land niet spaart,maar ook streng is voor zijn vriend.Hij noemt Debrays visie ondermeer te sacraal en te weinig getui-gen van inzicht in realpolitik.‘Maar,’ schrijft hij, ‘waren alle criticivan Israël maar zoals jij: ongedul-dig, scherp, mopperig, soms buiten-sporig maar altijd humaan en lief-devol.’ (td)

Brief aan een Israëlische vriend, doorRégis Debray, is uitgegeven door VanGennep. 144blzn. ISBN 9789461641502

MO*lezers krijgeneen exclusievekorting van €2,5bij aankoop vanelk gerecenseerdboek in volgendeboekhandels: DeGroene Waterman(Antwerpen), DeReyghere (Brugge)en de Accoboekhandels vanGent, Antwerpenen Leuven. Knipdeze bon uit engeef hem af bijaankoop van hetboek. De kortingis 2 maandengeldig napublicatie van ditMO*nummer (28/08/2013).

Afrikaanse identiteit‘Waarom is Afrika nog zo achterlijk,vraag ik. En weet je wat ik denk?Geen respect voor het gezin. Devaders houden hun kinderen envrouwen niet in ere.’ Olu wordt alszoon van Afrikaanse migranten inde Verenigde Staten vaker met voor-oordelen geconfronteerd, maar dit isextra pijnlijk. Olu’s vader, Kweku,liet zijn vrouw en vier kinderen ach-ter in Boston. Nu, vijftien jaar later,is Kweku dood. In zijn achtertuinoverleden aan een hartstilstand,slachtoffer van de kwaal die hem alschirurg al fascineerde. Zijn ex-vrouwen kinderen blijven verspreid overde wereld achter. Selasi, zelf van Ghanees-Nigeriaanseafkomst, beschrijft op indrukwekken-de wijze het lot van een Afrikaansefamilie die op het eerste gezicht deverpersoonlijking van de Americandream lijkt: Ghanese man van een-voudige komaf trouwt met Nigeriaan-se vrouw en wordt topchirurg. Hetechtpaar krijgt vier zeer getalenteerdekinderen. Toch valt het gezin uiteen.Op zeer poëtische wijze schetst Selasihoe Kweku’s vier kinderen, inmiddelsallemaal volwassenen, omgaan metde plotselinge dood van hun vader.Ook de manier waarop ze omgaanmet hun “anders-zijn” als tweedegeneratie migranten in de VS wordtmet verve belicht in deze debuutro-man van Selasi. Opvallend is dat hetthema vervat in de Engelse titel vanhet boek, Ghana must go, naar de uit-zettingscampagne van Ghanesemigranten door de Nigeriaanse over-heid in de jaren tachtig, nauwelijksverder uitgewerkt wordt. (rd)

Ghana ga weg door Taiye Selasi isuitgegeven door Atlas Contact. 382blzn.ISBN 9789025435882

Exclusieve kortingvoor MO*lezers

59

recensies

Bamako Bonjour!‘Het zijn vijftig mooie kaarsjes opzo ongeveer het kleinste stukjetaart … Ik vrees dat ATT (AmadouToumani Touré, de voormaligepresident van Mali, or) in 2012 derekening krijgt gepresenteerd’,schrijft Manon Stravens profetischin een van haar columns in 2010.Aanleiding is de vijftigste onafhan-kelijkheidsverjaardag van hetgeteisterde Sahelland. Bamako Bonjour! verzamelt 34schrijfsels van de Nederlandse ont-wikkelingswerkster tijdens haarvierjarig verblijf in de regio voor deNederlandse organisatie ICCOvanaf september 2009. Methumor en bij momenten bijtendezelfreflectie en –kritiek deelt Stra-vens haar liefde voor Mali en haarleven daar maar ook reflecties overde zin en onzin van ontwikkelings-samenwerking. Eerder dan kant-en-klare antwoor-den gooit de auteur pertinente vra-gen in de groep over decentralisa-tie, bezuinigingen, projectcycli en“la Françafrique”. Bonjour Bamako!is een aanrader voor iedereen dieop een verteerbare en toegankelij-ke manier inzicht wil krijgen inMali en de regio, via verhalen uiteen periode voordat de berichtge-ving dichtslibde met militaireinterventies, terroristen en isla-misten. Ook voor zij die er nietvies van zijn om constructief enmet humor mee na te denken overonze bijdrage aan de chaos en her-opbouw. (or)

Bamako Bonjour! Over heethoofden,hulp en humor in crisistijd door ManonStravens is uitgegeven door KITPublishers. 126blzn. ISBN9789460222573

Het verleden kleurt het heden

‘Het intellectuele en politieke ontwaken van Azië en de verrijzenis van hetcontinent uit de resten van Aziatische en Europese rijken waren voor demeerderheid van de wereldbevolking de belangrijkste gebeurtenis van devorige eeuw’, schrijft Pankaj Mishra in de inleiding van Op de ruïnes vanhet imperialisme. Zijn geschiedenis van de herontdekking van de krachtvan eigen ideeën en waarden, en van de bewegingen die de koloniale logi-ca verwierpen, breekt radicaal met de geschiedschrijving van de periodedoor het perspectief grondig te verleggen. ‘De veronderstellingen van dewesterse landen, waarvan de macht onherroepelijk tanende is, vormenniet langer een betrouwbaar uitgangspunt en zijn misschien zelfs gevaar-lijk misleidend.’Mishra’s boek zorgde voor heel wat controver-se in Groot-Brittannië toen het vorig jaar ver-scheen. Geen wonder: het heersende verhaalover de benevolente kolonisatie en de intelli-gente overdracht van de macht aan “inheemseleiders” wordt deskundig gedemonteerd totalleen het waar gebeurde verhaal overblijftvan een negentiende eeuw waarin Groot-Brit-tannië de kroon spande in een westers imperi-alistisch verhaal waarin ook Frankrijk, Duits-land en Rusland hoofdspelers waren. Een vande rode draden in dat verhaal van overheer-sing, is het gebruik dat de westerse groot-machten maakten van vrijhandel en krediet-verstrekking om hun wetten op te leggen. Wiede economische geopolitiek van vandaagvolgt, kan bijzonder nuttige lessen trekken uitde ervaringen van het Ottomaanse rijk, Perzië, Indië en China.Een andere boeiende lijn in het verhaal van Mishra is dat de pogingen vanheersers en elites om de eigen heropstanding te baseren op het kopiërenvan westerse modellen en manieren van leven bijna altijd uitliepen op nogmeer rampen en afhankelijkheid. Daardoor zie je als lezer het ontstaan vanantikoloniaal nationalisme, maar ook van de politieke islam in de regiovanuit een nieuw en verhelderend perspectief. Het afwijzen van het Wes-ten is geen retrograde reflex van mannen die terugverlangen naar de vroe-ge Middeleeuwen, het is een radicale afwijzing van de verdrukking die hetWesten naar de rest van de wereld exporteert. Dit boek behandelt het ver-leden als noodzakelijke kennis om het heden te begrijpen en een beteretoekomst te bouwen. (gg)Op de ruïnes van het imperialisme. De opstand tegen het Westen en hetnieuwe Azië door Pankaj Mishra is uitgegeven door Atlas Contact.341 blzn. ISBN 978 90 450 2334 2

58 MOQ • september 2013 • www.mo.be MOQ • september 2013 • www.mo.be

BIG DATAGoogle voorspelt op basis van miljarden zoektermen eengriep epidemie sneller dan gezondheidsdiensten dat kunnen.Verkeerspatronen rond winkelcentra verraden nog voor debekendmaking van kwartaalcijfers dat een winkelketen hetslecht doet. Het zijn maar twee van de vele fascinerende voor-beelden van toepassingen van big data, de analyse van de enor-me berg gegevens die we iedere dag creëren.Zoals de titel van het boek aangeeft, staan we volgens de auteursvoor niet minder dan een revolutie. Steekproeven worden over-bodig (alle gegevens zijn simpelweg zo beschikbaar) en kwanti-teit van gegevens wordt belangrijker dan kwaliteit (fouten in dedata worden gecompenseerd door de enorme hoeveelheid). Opbasis van nieuwe statistische analyses kunnen soms verbluffen-de voorspellingen worden gemaakt,waardoor een nieuwe sector van data-bedrijven kan floreren.Het boek bevat gelukkig ook eenhoofdstuk Gevaren. Winkelketenszijn in staat om op basis van het aan-koopgedrag van vrouwen te weten tekomen of een vrouw zwanger is,soms nog voor de familie van devrouw zelf op de hoogte is. Met bigdata komt privacy dus al snel in hetgedrang. Een criminoloog kon opbasis van gegevens van voorwaarde-lijk vrijgelaten gevangenen met 75procent waarschijnlijkheidvoorspellen of de vrijgelatene later betrokken zou zijn bij eenmoord. Moeten we die gevangenen dan toch niet vervroegdvrijlaten, op basis van een misdaad die nog niet begaan is? Enwat met het kwart van de gevangenen dat zo onterecht niet invrijheid gesteld zou worden? Het boek geeft suggesties voorregelgeving die de gevaren van big data moet inperken, maargeruststellend zijn die voorstellen allerminst. Het boek geeft een goed overzicht van de voor- en nadelen diebig data de maatschappij biedt. In sommige sectoren zal bigdata inderdaad een revolutie teweegbrengen (die eigenlijk albegonnen is). Dat er heel wat gevaren met big bata gepaardgaan, is duidelijk. Om jezelf te beschermen tegen misbruik, letje toch maar beter wat op met je persoonlijke “gegevensuit-stoot”, zoals het in het boek wordt genoemd. (ml)

De Big Data revolutie door Viktor Mayer-Schönberger en KennethCukier is uitgegeven door Maven Publishing. 288blzn. ISBN9789490574901

ANTIFRAGIELIn de complexe en meervoudige crisis waarin we ons vandaagbevinden, wordt vaak de volgende uitspraak van Einstein aange-haald: ‘Je kan een probleem niet oplossen met dezelfde logica diehet probleem net heeft veroorzaakt.’ Maar hoe slagen we erin onsbuiten die logica te stellen, als we allemaal opgegroeid en gevormdzijn binnen die logica? Dat is precies wat Nassim Nicholas Talebtracht te doen met zijn boek Antifragiel. Dingen die baat hebben bijwanorde. Bedoeling is de “opaciteit” waarin we gehuld zijn, te door-breken en terug een heldere kijk te krijgen op eenvoudige, vaakorganische, “automatische” wetmatigheden. Die staan echter haaksop het lineaire denken van de moderniteit dat abstractie maakt vanveel zaken en daardoor veel blinde vlekken veroorzaakt. En hoewelwe zo begaan zijn met voorspellen en risico berekenen, is de wereld

waarin wij ons vandaag bevinden, uiterstcomplex geworden en vol gebeurtenissendie onvoorspelbaar zijn. Taleb doorprikt dekronkels in het systeemdenken van demoderniteit en stelt zich de vraag: ‘Hoeoverleef je in zo ‘n onvoorspelbare wereld?Welke vaardigheden heb je nodig omstaande te blijven?’ Voor Taleb is een begrip als “veerkracht”onvoldoende. Het komt er op aan nietalleen de onverwachte ontwikkelingen tekunnen overleven, het komt er ook op aaner sterker uit te komen.

Taleb schreef eerder de internationale bestseller De Zwarte Zwaan.Een zwarte zwaan is voor hem een gebeurtenis die ons totaal onver-wacht overvalt en ons leven dramatisch verandert, terwijl we eigen-lijk hadden kunnen weten dat ze er aan zat te komen. Zijn voor-beeld: een kalkoen die met allerlei lekkers wordt vetgemest, waantzich op het toppunt van geluk, maar is er zich totaal niet van bewustdat dit geluk op de dag van Thanks Giving abrupt zal afbreken.“Geluk” is dus niet het lineair doortrekken van een situatie. Talebstelt daarom: ‘Wees geen kalkoen’ en richt uw verwachtingen op dejuiste dingen. Tabeb is risico-analist en adviseur geweest voor belangrijke beleg-gingsbureaus maar wijdt nu zijn leven aan de studie van het toevalen de denkfouten in ons systeem. Zijn nieuwe boek is bijzonder ori-gineel, zit vol verrassende analyses en is bovendien hoogst onder-houdend geschreven. (adw)

Antifragiel. Dingen die baat hebben bij wanorde door NassimNicholas Taleb is uitgegeven door Nieuwezijds b.v. 522blzn. ISBN9789057122828.

Anderstaligeboeken


5 septemberKlimaat Café: transitie naar duurzaamheidStreven naar een duurzame maatschap-pij vereist niet alleen technologischeinnovatie maar ook een integrale sys-teemvisie. Lezing door Peter Jones, bur-gerlijk ingenieur Milieukunde en doctorin de Toegepaste Wetenschappen aan deKU Leuven.20u., Kamp C, Britselaan 20, 2260Borgerhout.Info en tickets: www.kampc.be

18 septemberWater, dé hefboom voor ontwikkelingVandaag hebben nog steeds 783miljoenmensen geen veilig drinkwater in hunnabijheid, en leven er 2,5miljard men-sen zonder fatsoenlijke sanitaire infra-structuur. Protos stelt zijn deuren openvoor al wie meer te weten wil komenover Protos en het mondiale waterpro-bleem.19u.30, Flamingostraat 36, 9000 Gent.Info en inschrijvingen: www.protos.be

24 septemberZuidcafé: de lange weg van Zuid-AfrikaBijna 20jaar geleden kwam er een eindeaan de apartheid in Zuid-Afrika. Hetland boekte op een aantal vlakken voor-uitgang, maar de uitdagingen blijvenenorm.20u.30, De Roma, Turnhoutsebaan286, 2140 Borgerhout.Info en tickets: www.deroma.be

25 septemberLezing: Postcolonialism TodayProf. Gayatri Spivak (ColombiaUniversity) onderzoekt de zelfverklaardewaarheden van het westerse kapitalisti-sche discours, en dan vooral wat hierbijwordt gemarginaliseerd of gewoonwegweggelaten. Spivaks interesse gaat uitnaar het cultureel imperialisme en decreatie van het ondergeschikte. 18u., STUK, Naamsestraat 96, 3000Leuven.Info: www.kuleuven.be

26 septemberArgus Forum over EnergieArgus, het milieupunt van KBC en Cera,werkte in dialoog met talrijke betrokke-nen uit de energiesector een visie uit op

een duurzaam energiesysteem 2050. Ophet evenement wil de organisatie haarvisie via infomomenten en workshopsaan het publiek bekend maken.9u.-17u., Herman Teirlinck-Auditorium,KBC, Havenlaan 2, 1080 Brussel.Info en inschrijvingen: www.argusmilieu.be

CULTUUR5 septemberSeun Kuti & Egypt 80De afrobeats van Seun Kuti zijn een mixvan jazz, funk en Afrikaanse ritmes. Kutitreedt in de voetsporen van zijn wereld-beroemde vader en neemt zelfs diensband Egypt 80mee op tour.20u.30, De Roma, Turnhoutsebaan286, 2140 Borgerhout.Info en tickets: www.deroma.be

13-21 septemberDABKETien jonge Palestijnse performers con-fronteren de lokale Palestijnse danstradi-tie met elementen uit de wereldwijdepopulaire (dans)cultuur.KVS, Lakensestraat 146, 1000 Brussel.Info en tickets: www.kvs.be

13 en 14 septemberJerusalem Het theatercollectief BERLIN herwerktehaar stadsportret Jerusalem uit 2003. Watis er in de heilige stad veranderd? En watniet? Oude en nieuwe beelden werdengemonteerd tot een nieuwe film, die opmeerdere schermen wordt getoond metlive muziek.20u., Vooruit, Sint-Pietersnieuwstraat23, 9000 Gent.Info en tickets: www.vooruit.be

20 septemberModena City RamblersLinks-militante folkpunkrock uitModena, Italië.20u., De Centrale, Kraankindersstraat 2,9000 Gent.

20 septemberBollywood Masala OrchestraMuzikanten, zangers, danseressen, eenfakir en acrobaten uit Jaipur, Jodhpur,Sikar en Khandela nemen u mee op eenmuzikale reis van Rajasthan totMumbai. 20u., Stadsschouwburg, 8000 Brugge.

Voor de overgang naar een echte duurzamesamenleving is samenwerking nodig over desectoren heen. Alle maatschappelijke spelers, teweten overheden, bedrijven, het middenveld ende kennisinstellingen, zullen met elkaar ingesprek moeten treden. Maar ook op het meta-niveau moeten er aanpassingen gebeuren: in dewetgeving, ons gedrag, ons wereldbeeld enethiek. Technologische snufjes alleen of kleinegedragswijzigingen volstaan niet, we moetenbouwen aan een totaal nieuw systeem.

Gayatri Spivak is de Godmother van het post-kolonialisme. De Indiase professor literatuurvan Columbia University zette met haar beken-de werk Can subalterns speak? de stem van deonderdrukten centraal. Ze merkte op dat hetverhaal van de sati -Indiase weduwen die hunechtgenote op de brandstapel volgen- altijddoor anderen werd verteld. Zij zelf werdennooit gehoord. Spivak wijst in haar werkscherp en uitdagend op de blinde vlekken inonze kijk op de wereld.


FESTIVALS1 septemberCasa del MundoDe 19de editie van Casa del Mundo biedteen mix van muziek, diverse animatieen een wereldmarkt. De aandacht gaattelkens naar de gevolgen van onze voed-selconsumptie op het klimaat en de klei-ne boeren in het Zuiden. Gratis toegang.Oude vismarkt, 9300 Aalst.Info: www.casadelmundo.be

6-8 septemberVilla PaceHet festival staat dit jaar in het teken vanSolidair Sint-Niklaas. Bezoekers wordenuitgedaagd om te tonen hoe solidair zezijn. Op de diverse podia in het stadscen-trum van Sint-Niklaas staan onder meerA Brand, Meuris en Absynthe Minded.Info en tickets: www.villapace.be

8 septemberFair FestivalHet Fair Festival brengt eerlijke, groeneproducten en alternatieven bijeen op eengezellige markt. Verder: verschillendeworkshops, lezingen, eetstandjes en ’smiddags een veggie-barbecue.10u.-19u., splitsing Koopvaardijlaan –Afrikalaan, Dok Gent, 9000 Gent.Info: www.fairfestival.be

21 en 22 septemberManiFiestaOrganisatie in handen van het weekbladSolidair en Geneeskunde voor het Volk.Live concerten met onder andere ZitaSwoon Group, Suarez en Modena CityRamblers. En verder: debatten, een inter-

nationaal dorp, theatervoorstellingen,een boekenbeurs en kinderanimatie.MEC Staf Versluys, Kapelstraat 76, 8450Bredene.Info en tickets: www.manifiesta.be

28 septemberSteunfest SyriëMuziekclub 4Ad organiseert eind sep-tember het muzikale evenementSteunFest Syrië. De initiatiefnemershopen alvast 3000 euro te kunnen inza-melen voor de Syrië 12-12-actie. 15u., Kleine Dijk 57, 8900 Ieper.Info en tickets: www.4ad.be

28-30 septemberFiesta MundialMuziekfestival vol interculturele activitei-ten. Met dit wereldfeest wil de organisa-tie het publiek op een aangenamemanier bewust maken van diverse the-ma’s uit de Noord-Zuidproblematiek.Met onder andere Klezmic Circus,Krema Kawa en Gabriel Rios. Keiheuvel, Ongelberg 122, 2490 Balen.Info en tickets: www.fiestamundial.be

INFORMATIEF2 septemberZaden: waarom zelf verzamelen?Biologische zaden zijn zoveel beter voorhet milieu, maar je vindt ze niet zo mak-kelijk in de gewone tuinhandel en zekosten ook meer. Hoe komt dat? Brenggerust zelfgekweekte zaadjes mee om tebespreken en uit te wisselen.19u.30, Ecocentrum De Goren,Postelssteenweg 71, 2400 Mol.Info en tickets: www.velt.be

Het vreedzame protest voor democratische her-vormingen in Syrië is op een paar maanden tijdcompleet veranderd in een bloedige en uitzicht-loze burgeroorlog. Volgens AmnestyInternational heeft de dodenteller de kaap vande 100.000 al lang overschreden. Meer dan 1,5miljoen mensen zijn voor het geweld in Syrië opde vlucht. Slechts een op de vijf vluchtelingenverblijft in georganiseerde tentenkampen. Derest blijft onder de radar, stellen hulporganisa-ties vast.

MO trakteert

Heel de zaadhandel raakt steeds meer gecon-centreerd in handen van enkele grote multina-tionals. Omwille van de autonomie van de boeren tuinder, omwille van het milieu en om hetbehoud van de zaadbiodiversiteit, is het vanwezenlijk belang zelf zaden te blijven kweken enverzamelen. Lieven David is al jaren bezig metzaadteelt en -uitwisseling en hij vertelt hoe dezaadteelt en de zadenbusiness in mekaar zitten.

agenda


Raadpleeg de volledigeagenda op MO.be/agenda.

ø 5 duotickets voor de avant-première van de Palestijnse dansvoorstelling BADKE op 12 september in de KVS in Brussel.

ø 5 duotickets voor het concert van Modena City Ramblers op 20 september in De Centrale in Gent.

ø 5 duotickets voor het concert van Bollywood Masala Orchestra op 20 september in de Stadsschouwburg in Brugge.

ø 10 duotickets voor ManiFiesta op 22 september in Centrum Staf Versluys in Bredene-aan-zee.ø 5 duotickets voor een festivaldag naar keuze op Fiesta Mundial van 28-30 september in Balen. ©

GF

© GF

© ManiFiesta _ Zita Swoon Group

64 MOQ • september 2013 • www.mo.be 65

� De NSA is een inlichtingen- en veiligheidsdienst die nietalleen waakt over de veiligheid van de Verenigde Staten inbinnen- en buitenland. Ze verzamelt, bewerkt, analyseert endeelt “betreffende” het buitenland ook gegevens die –ook opandere gronden, zoals economische interesses– van belangkunnen zijn voor de Amerikaanse overheid (en voor ieder-een die er door die overheid van op de hoogte wordt gesteld).De dienst werkt binnen een (gedeeltelijk geheim) wettelijkkader. Technisch en budgettair is de NSA tot veel in staat.Ze huldigt het principe ‘wat technisch kan, gebeurt ook’.Politiek gezien wordt dit gemakkelijk gelegitimeerd, als ermaar het etiket “nationale veiligheid” of “terrorisme” opgeplakt kan worden.

Nu zijn de Verenigde Staten een democratie, en geldener democratische waarden. Die waarden dienen ook, en mis-schien juist wel daar, toegepast te worden waar in hetgeheim wordt gewerkt. Bij iedere keuze moet men zichafvragen of een handeling ook moreel verantwoord is. Drieethische principes zijn op het gebied van inlichtingen- enveiligheid vooral toepasselijk:

� met bijzondere inlichtingenmiddelen mogen alleen“legale doelen” aangepakt worden (en geen “onschuldigen”);

� subsidiariteit: als de informatie verkregen kan wordendoor een inlichtingenmiddel dat minder inbreuk maakt opde integriteit van het doel mag het zwaardere middel nietworden toegepast;

De NSA gezien door het PRISMA van de ethiek

MOQ maakt de globalisering ervaarbaar, begrijpbaar en hanteerbaar.

ContactVlasfabriekstraat 11 - 1060 BrusselTel. 02.536 19 77 - [email protected] - www.MO.beHoofdredacteurGie GorisRedactieSamira Bendadi, Kristof Clerix, Tine Danckaers, Alma De Walsche, Olivia Rutazibwa en John VandaeleEindredactieKristof Clerix en Herman JacobsWebredactieMaarten Lambrechts en Kilian De JagerStagiairsWillem Roels Aan dit nummer werkten mee:Intagrist El Ansari, Wim Van Rysselberge, Wouter Van Cleef,Andrea Miconi, Zahid Rafiq, Franz Reynaldo Chávez, Maryam al-Khawaja, Hellen Kooijman, Yel Ratajczak, Stefaan Anrys, RenéeDekker, Peter Keller, Jorge Magasich en Bie VancraeynestCreatie en vormgeving Chris Defossez en Inge D’haenKaarten en grafieken Dirk Billen en Maarten LambrechtsIllustratieKlaas Verplancke, LectrrCoverontwerpDarwin. Beeld: Liu Bolin. Meer over deze Chinese kunstenaar opwww.galerieparisbeijing.comDrukRoularta PrintingMarketing, communicatie en agendaJan BuelinckxreclameregieADeMAR - www.ademaronline.com - 03 448 07 57AdministratieJan VanhuysseAfgevaardigd bestuurderJan LamersVerantwoordelijke uitgever Frank BekeISSN 1379-5619

• MO* is een uitgave van Roularta Publishing NV in opdracht vanWereldmediahuis vzw. De leden van Wereldmediahuis zijn 11.11.11, Broederlijk Delen, FOS, Incofin cvso, Oxfam Wereldwinkels, Plan België, Stichting Liedts, Trias, Vredeseilanden en Wereldsolidariteit. • MO* is aangesloten bij CeLT vzw, de vereniging van Culturele en Literaire Tijdschriften, www.detijdschriften.be.• MO* krijgt de steun van de Belgische Ontwikkelings samenwerking en de Vlaamse regering. Overname van artikels is toe gestaan mits bron-ver melding en toestemming van de hoofdredacteur.

Abonnementen MO*Postbus 360 - 8800 RoeselareTel 078 35 33 13 - Fax 078 35 33 [email protected](voor inschrijving, wijziging of info over uw abonnement)PrijsJaarabonnement België: 36 euro.Jaarabonnement buitenland: vraag inlichtingen.BetalingOfwel gewoon uw naam en adres opgeven en wachten op ons bericht.Ofwel rechtstreeks op rekeningnummer IBAN: BE57 4721 0111 8135 enBIC: KREDBEBB met vermelding van het exacte afleveradres.Ofwel door opgave van nummer en vervaldag van uw kredietkaart(American Express, Diners, Eurocard, Visa).

colofon


� proportionaliteit: er moet een redelijke verhoudingbestaan tussen het gebruikte inlichtingenmiddel en het te ver-wachten resultaat van de actie.

Dit alles om “het goede te doen”, ook als dit in het geheimgebeurt.

De vraag is nu of de NSA en de politieke opdrachtgeversvan deze dienst zich van die drie principes voldoende bewustzijn, en –als ze over dit besef inderdaad beschikken– of dejuiste keuzes gemaakt zijn. Daaraan kan op zijn minst getwij-feld worden. Met een aantal middelen –zoals het Prism-pro-gramma– worden vooral normale burgers geviseerd.Gevaarlijke terroristen communiceren meestal buiten de elek-tronische wereld. Andere inlichtingenmiddelen zijn hier dusefficiënter, maar lastiger te organiseren.

Bovendien bestaat er grote twijfel over de efficiëntie van degebruikte middelen, de resultaten op het gebied van terroris-mebestrijding zijn nogal pover.

Dat roept een volgende vraag op: waarom blijft men ditmiddel in deze mate gebruiken? Het is zeer wel mogelijk datde “bijvangst” aan economische, politieke en sociale inlichtin-gen zo massaal en belangrijk is dat daar de belangen van deVerenigde Staten ruimschoots mee gediend worden. Dat heeftnatuurlijk weinig tot niets te maken met nationale veiligheidof terrorismebestrijding. En dat wordt niet gedekt door de juri-dische regelingen, al zijn die nog zo ruim geformuleerd.Slachtoffer van deze programma’s zijn niet alleen de gewoneniet-Amerikaanse burgers die hun gegevens via Amerikaansesystemen uitwisselen of bewaren, maar ook de Amerikaansebelastingbetaler –én zijn of haar kinderen.

Tenslotte moet men niet vergeten dat het opereren op delange termijn een wezenlijk kenmerk van inlichtingenwerk is,en dat zonder toepassing van ethische principes de VerenigdeStaten door (onder andere) de NSA op den duur een“Überwachungsstaat” ingerommeld kunnen worden. Dat isvoor niemand goed.

Peter Keller werkte bijna veertig jaar in de inlichtingenwereld, eerst bij deNederlandse Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), vervolgens bij hetVeiligheidsbureau van de Europese Commissie. Hij geeft gastcolleges aanNederlandse universiteiten en presentaties aan vakgenoten over “inlichtingen-werk en ethiek”.

Een ander Chili door Jorge Magasich

� Op 11 september is het veertig jaar geleden dat AugustoPinochet zijn staalharde dictatuur installeerde en de socialistischedroom van Salvador Allende aan diggelen sloeg. Vandaag is er eenpost-Pinochetgeneratie opgestaan: jonge twintigers die niet langergetekend door de terreur en zonder angst op straat komen en eennieuw politiek model eisen. Hun beweging heeft van Chili eenander land gemaakt. De jongeren vragen een ander onderwijssys-teem maar in wezen zijn ze drager van een sociaal project dat debakens uitzet voor een nieuw politiek programma. Om toeganke-lijk onderwijs mogelijk te maken, vragen ze een renationaliseringvan het koper en een belastingverhoging voor de bedrijven. Zekomen op voor betere publieke dienstverlening en een uitbouw vande sociale rechten. Bovendien willen ze een grondwetgevende ver-gadering om de sporen van Pinochet ook in de instellingen defini-tief uit te wissen. Al die thema’s zijn vandaag elementen in hetnationale debat geworden en dat is nieuw. Voor de eerste keer inbijna veertig jaar bespreekt men in Chili de echte problemen. Deze generatie distantieert zich heel erg van de bestaande politiekeklasse, inclusief de partijen van de Concertatie. Zij zien hen als eenconglomeraat dat weigerde de instellingen van de dictatuur te wijzi-gen en uiteindelijk opteerde voor een neoliberale politiek. Ze wij-zen de politieke klasse af maar zijn zelf wel heel politiek. De enigepolitieke figuur die toegelaten is in de manifestaties is SalvadorAllende, en hier en daar zie je ook Ché Guevara opduiken. Dat zijnde enige twee die deel uitmaken van hun referentiekader. Van die eerste studentenleiders zijn er enkelen vandaag kandidaatvoor het parlement, zoals Camila Vallejos, die opkomt voor deCommunistische Partij (PC). Die PC steunt de Concertatie dieMichelle Bachelet als presidentskandidaat naar voor schuift.Studentenleiders Georgio Jackson en Francisco Figueroa verzamel-den voldoende handtekeningen om als onafhankelijke kandidaatdeel te nemen aan de verkiezingen. De verkiezingscampagnes zul-len gaan over hun agendapunten en elk van de presidentskandida-ten zal zich hierover moeten uitspreken.

Jorge Magasich is Chileen en docent Communicatie aan het IHECS in Brussel(Institut des Hautes Etudes des Communications Sociales-Brussels).

© GF

OPINIE

© GF

door Peter Keller

�Een verblijf in Brussel zou altijd moeten beginnen op hetPoelaertplein, of je hier nu een uurtje op doortocht bent, of eenmensenleven lang blijft. Het plein naast het vermaledijdeJustitiepaleis is een draaischijf, Chanelboetiek, vlooienmarkt enjeugdrechtbank binnen hetzelfde handbereik.Toen ze werd gepland, heb ik gevloekt op de lift die het pano-rama ruw in tweeën splijt, maar nu ze er is, zou ik ze nietmeer kunnen missen. Als je onderaan instapt, vouwt de stadzich langzaam voor je open, zoals een kinderboek waar deplaatjes in rechtop komen. De luxewinkels op Louisa sluitenhun deuren en de bankjes worden bezet door mensen die delaatste zon van de dag meepikken en zich net als ik laven aanhet uitzicht.

Pal voor mij staat een oud huizenblok waar iemand metgevoel voor ironie de letters H-O-L-L-Y-W-O-O-D op heeftgezet. Links wordt de einder nu en dan doorkliefd door dearm van een kermisattractie. Wie wil, kan deze broeierigeBrusselse zomer doordrenken met smoutebollenvet. Rechtsglinsteren de bollen van het Atomium.Ik ontmoet hier een man avec le regard bas mais loin.Mohamed Ouachen is acteur, danser, film- en theatermaker.Maar vooral activist en artiest. Ik ben benieuwd naar zijnregard, zijn blik op de stad die zich hier, aan onze voeten,koestert in de avondzon. We schetsen om beurten het hobbeli-

ge parcours dat ons tot op dit bankje, op dit plein heeftgebracht. We hebben best wat omwegen nodig, voor we elkaartreffen in een gedeelde passie voor de jongste bewoners vande stad. De Sablonisation was een thema in zijn werk: de rijkeZavel die in zijn opmars de arme mensen uit de Marollenheeft verjaagd richting de Stalingradlaan en deAnneessenswijk. Hij ziet nu dat uit die volkse wijken jongemensen komen met frisse artistieke projecten, die zelfs dieandere jongeren aanspreken, die zijn gaan lijken op de verlo-ren generatie die op hen wordt geprojecteerd.Wat de politici uit onkunde of onwil niet vermogen, dat doenjongeren gewoon zelf. Films verzinnen, een voorstellingmaken, een documentaire draaien. We vinden elkaar in eenpleidooi voor slecht theater en lelijke schilderijen. De somsnoodzakelijke passages in een artistieke zoektocht. Als ermaar geproduceerd wordt.Ook tenenkrullende schoolvoorstellingen horen thuis op degrote podia. Weinig geld, dat scherpt de creativiteit, maar nietgehoord worden, dat is dodelijk voor een kunstenaar. Wanthier wordt niet naar iedereen geluisterd. Is het racisme toege-nomen? Ik weet het niet en hij ook niet. De aversie tegen dereligie die migranten met zich meebrachten ontegensprekelijkwel. Ik beken dat ik worstel met mijn stellingname tegen dewassende islamofobie. Ik ben de advocaat van God niet.Terwijl we getrakteerd worden op een spectaculaire zonson-dergang, en hij mij zijn eigen strategieën schetst, het creërenvan positieve projecten waar mensen elkaar ontmoeten, zwaaithij over mijn schouder naar iemand. Achter mij zijn vierMuslim Rangers opgedoken, gewapend met picknickdekentjesen tassen vol drank en eten. Mohamed organiseert tijdens deRamadan wekelijks een pop-up iftar op een openbare plaats,als was het een illegale rave. Op de dag zelf post hij eenbericht met de locatie, wie wil, komt mee de vasten verbreken.De Rangers, een collectief van jonge comedians, zijn niet deenigen die gretig op zijn uitnodiging zijn ingegaan. Dus zegik even later ‘Bismillah’ en eet een dadel, in bont Brusselsgezelschap. De avondlijke picknick sluit naadloos aan bij onsgesprek en illustreert zijn pleidooi voor het creëren van eenpositieve dynamiek. Alsof deze hele avond door hem is geën-sceneerd. Alsof hij wil zeggen: ‘Zo doe je dat, vormgeven aaneen stad.’

BRUKSELc o l u m n

66 MOQ • september • www.mo.be

© D

iete

r Tel

eman

s

Zonsondergangdoor Bie Vancraeynest

MO*magazine 107

Documents

Transcript of MO*magazine 107