Veghelse handelarenMartien van Asseldonk. 1 november 2014Deze gegevens mogen gebruikt worden onder verwijzing naar: Martien van Asseldonk, www.oudzijtaart.nl

Er waren eerijds twee soorten kopers en verkopers. Enerzijds werden er door boeren, winkeliers en ambachtslieden grondstoffen ingekocht en bewerkte of eindprodukten verkocht. Zij creerden nieuwe produkten. Daarnaast waren er ook mensen die grondstoffen, half- of eindproducten inkochten en weer doorverkochten. Dat waren de eigenlijke handelaren. Een scherpe scheidslijn tussen beide catgeorieën is niet altijd te trekken. Soms waren winkeliers tevens handelaren, er is een vermelding van een schoenmaker die ook in leer handelde. Ook waren er gelegenheidshandelaren, zoals schoolmeester Jan Bel die een keer in Den Bosch een partij graan kocht om die in Veghel weer te verkopen. De meeste gegevens ontlenen we aan verklaringen afgelegd in verband met de tol die vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw geïnd werd. Dat oudere gegevens spaarzaam zijn wil niet zeggen dat er daarvóór minder gehandeld werd. Daar is weinig over bekend.

Inkoop en verkoop door boeren, winkeliers en ambachtslieden

We geven een aantal voorbeelden die we aantroffen in de Veghelse archieven.

- De schepenen van Veghel verklaarden op 6-4-1693 (R93, fol. 185v): dat Goort Jan Goorts, sig generende met het broot backen, daer toe hij is inkoopende den rog, soo binnen de stadt van Shertogenbosche, als alhier onder de nabueren, ende dat hij de voorscreven rog die hij inkoopt alle op dese molen van Vechel laet maelen ende daer van hij broot backt, ‘t selve broot alhier binnen Vechel onder onse ingeseten nabueren verkoopt. Op 5-4-193 werd een identieke verklaring afgelegd voor Corstiaen Teunissen van de Ven.

- De Schepenen van Veghel verklaarden op 22-4-1693 (R93, fol. 185v) dat Gijsbert Jan Theunissen, 'den molen alhier bemaelt, oock het kooren daer toen inkoopt, soo onder dese onmgeseten nabeuren als binnen Shertogenbosche ende wederom op sijne voorscreven molen het kooren voorscreven tot gerief van onse ingeseten nabeuren uijt verkoopt ende maelt.

- De schepenen van Veghel verklaarden op 22-11-1694 (R93, fol. 238) dat Anthonij Spirincx de tienden van Hoogboeckt en Middegael had gepacht en de opbrengst op 7 karren had geladen 'om alhier in de Meijerij te sleijten.'

- Schoolmeester Johan Bel verklaarde dat hij op 6 januari 1718 “gaende over de straet is geroepen door de huijsvrouw van Johannes Kivits, herbergier alhier, om een half vat bier ten collecte aen te schrijven van den brouwer van Gemert, ende daer op in huijs gaende van den

voornoemde Kivits heeft aldaer gevonden Jan van den Broeck, brouwer tot Gemert, die hem versocht bier aen te schrijven op de naemen van Stans Kivits, den pastoor en Anthony van Geelkercken, ijder een half vat, ’t welck hij deponent op een memorie stelde, ende soo aenstonts naer sijn huijs gaende te boeck heeft geseth. R96, fol. 177 (18-1-1718)

Op 21-12-1724 werden in Veghel een aantal verklaringen afgelegd (regesten notarissen). - Hendrik van Duuren, Jan Sijmonsen en Willem Peeters, meesters hoefsmeden verklaarden

dat ze hun smee-koolen (fijne steenkool voor het smidsvuur) in de stad Grave halen, op een kar laden ze dan ter waarde van 5 gulden en 10 stuivers. Voor de geringe waarde zijn ze geen tol schuldig, maar om moeilijkheden te voorkomen betaalde ze aan de de commies te Erp voor elke kar toch 1 stuiver en 4 penningen.

- Claes Jans, meester raademaker, verklaarde dat hij met zijn handwerk, wat hij al meer dan 40 jaar doet, nooit enige tol heeft moeten betalen als alleen bij Willem van Riet te Erp en bij N. van Bilssen te Roij voor zijn hout vervoer. Ze eisten zelfs een oortje paardengeld.

- Jan Evers van Hout en Ruth Peeter Geerits verklaarden dat ze een jaar geleden naar Oss zijn geweest om daar diverse karren met stro te halen tot strooisel voor hun beesten en op iedere kar voor 3 gulden opgeladen hadden en per kar 1 stuiver tol betaalden.

- Jan Sleeuwens uit Veghel heeft twee jaar geleden in Oss een jong varken of bagsken gekocht voor 1 gulden en 2 stuivers en moest daarvoor een stuiver tol betalen.

- Anthonij Arien Meussen heeft 6 jaar geleden op de Kesselse graaff in Maasland een partij droog hooi gekocht en op zijn kar naar huis gevaren. Hij werd onderweg aangeslagen door tollenaar Tabbers te Lith 70 gulden, terwijl er op zijn kar maar 2 gulden 10 stuivers aan waarde zat.

- Jan Daniels is voorgaand jaar ook naar Oss als Lith gegaan om daar as, als mest voor zijn groes, te halen en hij had voor 2 gulden 10 stuivers op zijn kar had liggen. Hij moest voor iedere kar 2 stuivers betalen.

- Willem Hendrik Tijssen heeft in hetzelfd seizoen meerdere karren hooi en stro op zijn kar vanaf Lith vervoert en heeft aan tol betaald voor elke kar hooi 1 stuiver en voor elke kar stro 12 penningen.

- Dirk Hendrix van Eert en Dirk Dirx hebben 6 jaar geleden te Lith van Peter Roosen den Ouden en Jongsten een partij slecht stro gekocht voor 18 stuivers en op de kar vervoerd. Op weg naar Oss zijn ze door de tollenaar van Lith, Tabbers aangehouden. Om grotere moeilijkheden te voorkomen hebben ze hem 34 gulden betaald.

- Mathijs Geerits van Berkel en Jan Aart Schuppen hebben dit jaar te Lith een partij haver gekocht en op weg naar huis voor iedere kar 1 stuiver en 8 penningen moeten betalen.

- Gijsbert Jan Raademaekers, brouwer alhier te Veghel, heeft in Oss diverse karren haver gekocht en opgehaald om het naar Eindhoven te brengen en moest voor elke kar, waarop een vracht met een waarde van 16 gulden op zat, bij de tollenaar te Oss 12 stuivers betalen.

- Claes Donkers, meester kuiper, is diverse malen naar Schijndel gevaren om daar reephout te kopen ter waarde van 2 gulden en 10 stuivers of 3 gulden. Telkens daarvoor aan tollenaar aldaar, Geerit van der Vleut, voor elke kar 1 stuiver 4 penningen betaald.

Op 16-4-1731 werden in Veghel verklaringen afgelegd op verzoek van molenaar Antony Kyevits. (R99, fol. 190).

- Ze verklaren dat Antony in 1730 vlas heeft geteeld en ongeveer 60 stenen vlas heeft geoogst. Deze vlas werd bij hem thuis gesponnen en tot 250 ellen linnen lakens verwerkt van 1/12, 1/11 en 1/8 kam. De lakens werden op een kar naar Den Bosch bij Jenneke Gerit Stoven gebracht, om de lakens in Holland te laten verkopen. De goederen werde voor tol aangeslagen, maar ondat het eigen produkten waren en Antony geen lakenhandelaar was, zou dat onterecht geweest zijn.

- Op 4-11-1732 ging Willem Geerits 'met sijne twee varckens en twee lapkens groff linne laaken, bij hem selffs opgevoedt ende gewonnen' naar de jaarmarkt te Son om die waren te verkopen. Mathijs Janssen liet hem 'twee lapkens groff linne laaken'meenemen, en Maria, weduwe van Jacobus Willems ook nog 'een vercxken'. Onderweg moest tol betaald worden, wat onterecht geweest zou zijn . R100, fol. 21v (28-1-1733)

Op 1 april 1765 legden een aantal inwoners van Veghel op verzoek van de stadhouder een verklaring af over het mesten met haardas. Enkele incidenten over betalingen van tol speelden zich 12 en 15 jaar geleden af. Hendrik Marten van Doorn verklaarde (R105, fol. 136v):

- dat hy verscheyde jaeren aen den anderen voor sig mede in geselschap van anderen ingesetenen alhier, heeft gebragt gehadt assen (synde geen wee assen, maer welke aen den haert wort gestookt en waer mede de ingesetenen van deese en andere plaetsen haer heij en hoyvelden bemisten) soo van Lith, Lithoijen, Kessel en Maeren, mede in Meyerye gelegen. Het probleem was dat ze vaak met as die ze in 'Amelrode, Wel, Heel, Driel en andere plaetsen in Gelderlandt' gekocht hadden, altijd Den Bosch gepasseerd waren, zonder dat er tol verschuldigd waren. Maar de tollenaar van Oss, een zekere Tabbers, eiste wel tol.

Op 9-4-1765 werden verklaringen afgelegd over problemen ober het betalen van de tol (R105, fol. 146):

- Francis Janse Vermeulen verklaarde dat hj aan Schenkels, broodbacker, wonende te Schijndel, van syn eijge gewas vier sacken koorn off rogge had verkocht.

- Adriaen van de Ven had van Hendrik Corstens uit Den Bosch 27 à 28 vaten koren gekocht voor enkele inwoners van Erp.

- Jan van Bragt had 7 jaren geleden in Dinther voor 16 gulden aan wilge bomen gekoct om klompen van te maken.Jan van Bragt en Geerit Janse van Lieshout hadden verschillende keren 'dooff hout synde willige, poppelen, berken, etcetera' gekcoht in Erp, Schijndel en omliggende dorpen.

- Hendriena van der Duyn, weduwe van Dirk Huygens was ongever 6 jaren geleden uit Veghel vertrokken 'met een mantje, waer inne waeren eenige spellen, linten, boerenkanten, nostels, etcetera', om daarmee naar de markt in Boxtel te gaan.

- Peeter van Griensven en Aart Willens van Eert hadden in 1763 een morgen 'heylants'gekocht, gelegen onder Boekel en grenzende aan Erp, waarna ze 'de bovenste nerff off heyde van voorscreven morgen voor een gering gedeelte haddende doen afsteeken,

hetselve gedroogt wesende tot brandt, off heyturff gebruijken en aen den haert verbranden, deselve met haere karren na Veghel transporteren, en doen transporteren.'

- Zij verklaarden ook dat ze vaak tol hebben betaald voor brandhout dat ze in naburige dorpen kochten, zoals toen ze in 1764 'eenig hegge schaer hout om mutsaers van te maken hadde gecogt, staende tot Schyndel'.

De hophandel

Hop werd nagenoeg altijd geteeld voor de verkoop. Maar er waren ook hophandelaren. Op 12 juli 1540 lag Rutger, zoon van wijlen Willem Roeverssoen van Eenquinckel, ‘hoppener’, inwoner van Veghel, ziek op bed. Voor schepenen van Veghel liet hij zijn schulden vastleggen. Die geven een aardig beeld van waar hij zijn handel deed:

- aan Hanrick Sche(..) te Scyndel 11 Carolus gulden- aan Gerit Aertss Scoemeker te Scyndel 3 ½ Carolus gulden- aan Jan van den Ven te Scyndel 5 ½ Carolus gulden en ½ stuiver- aan Ghys die Haeckmeker ten Bosch 7 Carolus gulden en 4 stuivers- aan Panthel Brouwer te Maesbommel 9 Carolus gulden- aan dezelfde nog 34 stuivers- aan Lenaert van Batenborch 4 Carolus gulden- aan Hanrick Aelberts te Uden 14 stuivers- aan ‘die pastoer van Mill’ 16 stuivers- aan Lysken Martens te Mil 5 stuivers- aan Joannis Hanen te Mil 14 stuivers- aan Wyssel Temars 3 Philips gulden- aan Aleyt van Eghel te Wesel 9 Philips gulden- aan die Corte Hanrick van Egel te Wesel 2 ½ Philips gulden- aan Eems van Hout te Wesel 3 Philips gulden- aan Aleyt Roomwagens te Wesel 1 Philips gulden- aan ‘die keldenerssche’ te Dorsten 4 mud hop (1 mud hop voor 19 stuivers gerekend)- aan ‘die weertinne’ te Wolttrop 4 ‘Jochendaalres’- aan den Jongen Thomas Blyker te Dortman 15 ‘stucken drie scilling draets’- aan dezelfde 7 ½ Carolus gulden, Brabants geld, ‘hier tegen is hem Rutger voernoemt

sculdich bleven twee lb. swaers te vueren tot Antwerpen’- aan dezelfde 3 ‘malder’ hop- aan Evert Hoerden te Onna 5 Horns gulden- aan Evert Brilman te Onna 10 schellingen- aan Jan Brilman te Onna 10 schellingen- aan Rutger Longe 6 schellingen- aan Willem Moetecop 18 schellingen- aan dezelfde 8 schellingen- aan Dirck Vesterick 5 Horns gulden- aan Frans Horden 9 schellingen

- aan ‘die wynweert’ tot Onna 5 gulden currents- aan ‘die Brabenderssche’ 8 Marken- aan Lucas vanden Berch 27 schellingen- aan dezelfde 14 gouden guldens- aan Dries Hocker 12 schellingen- aan Aert Raymeker 15 schellingen- aan dezelfde 16 schellingen- aan dezelfde 12 schellingen- aan Steven Goessens 4 gulden currents- aan Daem Knoep 10 Marken, ‘daer op heeft hy betaelt een mauwer wyts’- aan Herman Symons 5 schellingen- aan Frans Halincx 9 malder hop, 1 malder voor 9 schellingen gerekend- aan Hanrick Stocker 4 gulden currents- aan Aernt Lotter 9 ‘golde’ guldens en 1 ‘Vriesse’ gulden, ‘daer op heeft hy betaelt enen golde

gulden ende enen Vriesse gulden’- aan Jan Borgman 15 schellingen- aan Hanrick Toepken 4 schellingen- aan ‘die valkennersse’ 5 marken ‘hier op ontfangen’ 20 schellingen- aan Pot Hesken 9 schellingen- aan Jan van Boelsenhagen 3 gulden currents- aan Loec Haen 9 ‘malder’ hop- aan Jan Luyken 11 schellingen- aan Dirck Druckerman 6 schellingen- aan Jan Cassel te Wesel 2 ½ Philips gulden

Van Eenquinckel deed met zijn hophandel zaken in Schijndel, Den Bosch, Maasbommel, Uden, Mill, Wesel (tussen Nijmegen en Dortmund), Waltrop (plaats ten noorden van Dortmund), Dorsten (tussen Wesel en Dortmund), Dortmund, Antwerpen, en Unna (plaats ten oosten van Dortmund).

Op 27 juli 1545 werd een interessante getuigenis afgelegd. De Veghelse vorster Joris, zoon van wijlen Hanrick Joriss, had met Everit Nijssinck uit Quakenbrugge (in de buurt van Antwerpen) hop geruild tegen wol. Die wol lag bij Everit in Quakenbrugge op zolder. Joris zei: " ick hebbe van deser wollen egeen verstant.” Everit reagreerde met: “Ick sal uw oprecht goet doen dair die een coepman den anderen mede sal mogen leveren ende voldoen.” Toen heeft Joris de wol ongezien in zakken onvangen van Everit's vrouw. Toen hij weer in Veghel terug was gekomen verkocht Joris de wol aan een Cornelis Huybertss, een Boschenaar, 'ende als hy hem stael bracht soe en woldt hy die volle nyet en hebben, seggende dattet geen loffbaer coepmans guet en waer, mair het ware clad volle''. Met andere woorden Joris had rotzooi gekregen, die hij in Den Bosch niet verkocht kon krijgen. Uiteindelijk verkocht hij de wol in Antwerpen voor iets meer dan de helft van de gebruikelijke prijs.

Uit deze verklaring blijkt dat de vorster van Veghel in de zomer van 1545 met hop naar de omgeving van Antwerpen is gereisd om daar hop te verkopen of ruilen.

In de notariele archieven zijn ook verklaringen te vinden over hophandel (met dank aan Antoon Vissers):

- 08-03-1649: de hop waarmee die Jan Meltiors met een kar naar het land van Gullijck is gevaren, is alhier te Veghel geteeld en geoogst.

- 14-03-1649: Peter Willem Peters, inwoner van Veghel, is met een kar, geladen met hop, naar het land van Luijck gevaren. Deze hop is te Veghel door Peter Willem Peters zelf geteeld.

- 10-05-1649: Dijrck Thonis is op 11 mei 1649 met 50 zakken hop, ongeveer 400 pont, met een kar naar Grave is gevaren. Deze hop heeft Dijrck Thonis zelf geteeld

- 18-06-1649: Arnt Arnts, inwoner te Veghel, is op deze dag 18 juni 1649 met een kar hop naar Grave en Nijmegen gevaren , omdat ze deze daar het beste kunnen verkopen. Arnt heeft deze hop zelf hier in Veghel geteeld.

- 16-07-1649: Thonis Anthonis, inwoner van Veghel, is deze morgen met een kar hop naar Nijmegen gevaren met hop die Thonis zelf in Veghel heeft geteeld.

- 24-07-1649: Jan Janssen, inwoner van Veghel, is met een kar geladen met 700 pond hop naar de stad Grave gevaren. Jan Janssen heeft deze hop hier zelf verbouwd en geoogst.

- 21-11-1659: Dirck Janssen van Gulick uit Veghel is heden morgen met een kar vol hop geladen naar Oploo in het land van Cuijck vertrokken. De hop is alhier door hem geteeld en geplukt.

- 09-12-1659: Goort Peeter Rutten uit Veghel zal met een kar hop, omtrent 400 pond, naar Geldrop varen. Goort heeft de hop hier te Veghel geteeld.

- 24-09-1660: Jan Jan Dircx heeft omtrent 100 pont hop verkocht welke alhier in Veghel is geteeld door Henrick Dircx van der Straten.

De plaatsen die in deze verklaringen genoemd worden zijn: het land van Gulick (ten oosten van de provincie Limburg), het land van Luik, Grave, Nijmegen, Oploo, Geldrop. Het zijn bijna steeds de boeren zelf die hun eigen teelt voor een goede prijs aan de man proberen te brengen.

Maar niet altijd: Op 22 april 1690 verklaarde president-schepen Cornelis van der Hagen, dat hij in opdracht van Adriaan Aartsen, koopman uit Turnhout, hop heeft gekocht van de weduwe van Dielis Willems en haar kinderen. Hij verklaart dat deze hop 'niet en is vervalst ofte veragtert. Verklarende hij comparant dat deselve hoppe soo is ingesackt ende daer na opgeladen, sonder eenige de minste fraude daerinne bij hem geschiet te zijn ofte door imant anders bij sijne voorweete.'

Op 11 augustus 1691 verklaarden enkele inwoners van Dinther dat zij in Veghel in het huis van Jan Toten waren en daar Lambertus van den Boogaert uit Erp hebben horen vertellen dat hij in Dinther aan Teunis Joosten Spirincx alle hop had verkocht die hij had overgenomen van de weduwe van Willem Weijnen te Schijndel, in ruil voor de betaling van haar pacht. Het was 2.500 of 2.600 pond hop. Dat onder conditie dat de helft van de hop overgelaten zou worden aan Peter Jans van Uden. Lambert van den Boogaert had toen tegen Gerard van Uden, die ook aanwezig was, gezegd: “Ghij had mij voor het hondert vier gulden gepresenteert, maer nu heb ick vant hondert vijf gulden gekregen, ende daer en boven nog een goede ham daer geen maijen in sullen sijn.”

Op 16 april 1722 werden de tarieven vastgesteld waarvoor op de waag van Veghel gewogen werd. Voor het wegen van 100 pond 'hoppe' betaalden de kopers 1 stuiver.

Op 28 april 1724 verklaarden Jacop Jan Tijssen en Amelis Willems van Santvoort op verzoek van Ariaen Hendrick Josten (allen inwoners van Veghel):

'dat op den seeventwintigste april jonst leede den voornoemde Ariaen Hendrick Josten met sijn karre is gevaere omme seckere hop te verkoope op de eene ofte andere plaats sijnde de quantiteijt van een hondert ende vijfentwintig pont. Wijders verklaren wij ondergetekent dat den voorscreven Ariaen Hendrickx is syne eyge gewasse ende noijt ofte oijt eenige koopmanschap met hop te hebben gedaen, als alleenlijk sijn eijge gewasse.'

Op 29 september 1736 ontstond er ruzie over de prijs waarvoor hop verkocht was. Geerit Tonis Verhaigen, wonende te Schijndel, en Geerit Roeloff van de Leemputten, inwoner en herbergier te Veghel, verklaarden op die dag:

dat op gisteren den 28 deser des naarmiddag ontrent vijff uren aant huijs van den tweeden deponent te samen waaren, alwaer mede present was Tonis Gijsberts van den Boogaert, inwoonder tot Schijndel, ende seeckeere Jan Tonis, woonende alhier aent Eert. Dat desen Jan Tonis aan gemelte Van den Boogart verweet dat hij sijn hop tot Gemert soo goede coop had gegeven, ende dat hij de merckt bedorff, en meer andere verwijtinge en inpertinentie. Dat voorscreven Van den Boogart den selven tragte met beleeffde woorden tegen te gaan, egter niet connende helpen, want de voornoemde Jan Tonis sijn bloot mesch uijttreckende ende attaqueerde daar mede den geseijde Van den Boogaert. Dat zij deponenten d’ eene met eene stoel en den andere hem vattende het onheijl ’t geende daar uyt te wagten was hebben voorgecomen.

Dat Schijndel in deze verklaringen verschillende kinderen genoemd wordt, is niet zonder betekenis. Schijndel was in de achttiende eeuw een centrum van hopteelt, terwijl de hopteelt in Veghel in die eeuw verdween. In 1755 werden er in Schijndel twee officiële hopwagen opgericht: een voor Wijbosch en Lutteleinde, en een voor Elschot, de Borne en de Broekstraat. Zo’n hopwaag was een grote houten weegschaal die aan een balk in een schuur gehangen kon worden. De hopwagen werden door het dorpsbestuur aan de pachters van de waag beschikbaar gesteld. Er was ook een hopkeurmeester, de hopmeter, die de kwaliteit van de aangeboden hop moest bewaken.

Uit bovengenoemde verklaringen blijkt dat hop vooral binnen de Meierij gekocht en verkocht werd, terwijl ook het land van Gulick, het land van Luik, Nijmegen, Grave, Antwerpen en Turnhout genoemd worden. In 1540 overleed de veghelse hophandelaar Rutger van Eenquinckel schulden naliet aan personen in Schijndel, Den Bosch, Maasbommel, Uden, Mill, in plaatsen aan de route tussen Nijmegen en Dortmund en in de omgeving van Dortmund. Het zijn waren vaak de telers zelf die hun waren proberen te slijten.

Handel in boter, koren, spek en dergelijke

De hierna volgende gegevens hebben te maken met handelaren die van handel hun beroep genaakt hadden. Veel gegevens ontlenen we aan de verklaringen die schepenen aan handelaren meegaven. Steeds werd verklaard dat het lokaal geproduceerde en gekochte waren betrof.

Datum van verklaring:

Namen van de handelaren:

Handelswaar: Plaatsen van verkoop:

R69a, fol. 30 (13-11-1681)

Aart Goorts, Jan van Helvoort en Jacob Martens van den Tillaar

cooren, graenen, booter, peerden, hooren beesten als andersints

naar ’s Hertogenbosch, Eindthoven, Helmont, Geldrop, Gemert als andere dorpen

R93, fol. 58 (12-8-1687)

Peter Adriaens van de Laer, winkelier

booter, speck, eijeren, linnen als geroockt vlijs

door de Stadt van Shertogenbosche naer Hollandt op de stad Leijden

R93, fol. 59 (4-9-1687)

Josina Gijsberts booter,hoenderen en eijeren

naer ‘s Gravenhage

R93, fol. 60 (17-10-1687)

Peter Adriaen Goossens Schoenmaeckers

natte als drooge velle ende run des schoenmaeckers ambagts raeckende

naer de stadt Grave, ende in de Meierij van Shertogenbosch

R93, fol. 79v (18-6-1689)

Josina Gijsberts booter, speck, eijeren, hoenderen

naer' s Gravenhage

R93, fol. 183v (14-3-1693)

Lambert Thijssen booter ende haver na Eijndthoven, Helmont, oft Oedenrode

R93, fol. 203 (20-10-1693)

Peter Adriaens van de Laar

booter, speck, geroockt vlijs, eijeren, linnen ende hoenderen

door de stadt van Shertogenbosche naer Hollandt toe

R93, fol. 218 (20-1-1694)

Rut Jan Rutten, Jacob Martens van de Tillaar, Jacob Jan Thijssen, en Peter Daandels

rog, garst, boeckweijt, haever en ander gewas, mitsgaders booter, speck en diergelijcke waeren

naar ‘s Hertogenbosch, Helmond, Eijnthoven, Roij, Oorschot en ende andere plaatsen van de Meijerij

R93, fol. 255 (11-4-1695)

Peter Ariens van de Laar

booter, hoenderen door de stadt van sHertogenbosche naar Hollandt toe

R93, fol. 328 (10-2-1698)

Peter Ariens van de Laar

booter, speck, geroockt vlijs, eijeren, linnen ende hoenderen

door de stadt van sHertogenbosche naer Hollandt toe

R93, fol. 342 (5-7-1698)

Mighiel Aerts van Eerdt

booter, speck, geroockt vleijs, ende eijeren

naer Eijndhoven, St. Oeden Rode, ofte door de stadt van Shertogenbosche naer Hollandt toe

R69, fol. 114v (17-8-1699)

Peter Adriaens van de Laar

booter, speck, geroockt vlijs, eijeren, hoenderen, hoonnig, woll ende linnen

door de stadt van s’Hertogenbosche, verder naer Hollant toe

R69, fol. 115 (28-8-1699)

Mighiel Aerts van Eerdt

booter, speck, geroockt vlijs, eijeren, hoenderen, hoonnig, woll ende linnen

door de stadt van s’Hertogenbosche, verder naer Hollant toe

R69, fol. 129v (27-3-1700)

Paulus Aert van Heeswijck ende Jenneken sijne huijsvrouw

booter, speck, geroockt vlijs, eijeren, hoenderen, hoonig, woll ende linnen

naer Eijndhoven, St. Oeden Rode, ofte door de stadt van s’ Hertogenbosch naer Hollandt toe

R69, fol. 139v (16-8-1700)

Peter Adriaens van de Laar

booter, speck, geroockt vlijs, eijeren, hoender, hoonig, woll ende linnen

door de stadt van s’ Hertogenbosche naar Hollandt toe

R69, fol. 154v (17-12-1700)

Peter Ariaens van de Laar

boter, speck, geroockt vlijs, eijeren, hoender, hoonig, woll ende linnen

door de stadt van s’ Hertogenboscshe naer Hollandt toe

R69, fol. 156v (20-1-1701)

Mighiel Aerts van Eert

boter, speck, geroockt vlijs, eijeren, hoender, honig, wolle ende linnen

door de stadt van s’ Hertogenbosche naer Hollandt toe

R94, fol. 118 (4-11-1704)

Elisabeth Pieterse van de Laar

booter, speck, eijer, geroockt vleijs ende ruijt

des weecks naar s’ Hertogenbosche en naar Hollandt, mitsgaders naer Eijndhoven, Helmont en naer

St. Oeden Rode

R95, fol. 15v (22-6-1709)

Thomas Henrick Tomassen

botter, speck, geroockt vlees ende ruet

des weeckx naer de stadt S’ Hertogenbosch, Helmont, Eijnthoven, St. Oedenroode ende Hollant

R95, fol. 22v (7-8-1709)

Gerit Willem Stooven

botter, speck, geroockt vleesch ende rueth

des weeckx naer de Stadt S’ Hertogenbosch, Helmondt, Eijnthoven, St. Oedenroode ende naer Hollandt

R95, fol. 34 (19-12-1709)

Schoolmeester Jan Bel

Heeft 50 mud gerst gekocht

Gekocht in Den Bosch om in Veghel te verkopen als 'back-, brouw- ende saijcoorn'

R95, fol. 34 (20-12-1709)

Peter Gerrits botter, speck, geroockt vlees ende rueth

des weeckx naer den stadt s’ Hertogenbos, Helmont, Eijnthoven, St. Oedenroode ende naer Hollant

R95, fol. 60 (12-5-1710)

Thomas Henrickx van den Boogaerdt

botter, speck, geroockt vlees ende rueth

naer de steden s’ Hertogenbosch, Helmondt, Eijndthoven, St. Oedenroode, mitsgaders naer Hollandt

R95, fol. 68v (5-8-1710)

Cornelis Ariens booter, speck, geroockt vlees ende rueth

des weeckx naer de stadt s’ Hertogenbosch, de stedekens Eijndthoven ende Helmondt, den dorpe van St. oedenroode, mitsgaders naer Hollandt

R95, fol. 92v (30-1-1711)

Anthonij Jacobs van Geelkercken

soodanige botter, speck ende gereuckt vlees ende ruet, mitsgaders turckse boonen

naer de stadt s’ Hertogenbos, de stedekens Helmondt, Eijndthoven en St. Oedenroode, mitsgaders naer Hollandt

R95, fol. 109 (10-10-1711)

Anthonij Jacobz van Geelkercken

boter, speck, geroockt vlees ende ruedt, mitsgaders turksche boonen

naer de stadt s’ Hertogenbos, de stedekens Eijnthoven ende Helmondt ende de vrijeheijt St. Oedenroode, mitsgaders naer Hollandt

R95, fol. 110 (20-11-1711)

Matthijs Arien Boermans

botter, speck, geroockt vlees, ruedt, mitsgaders turckxse boonen

naer de stadt s’ Hertogenbosch, de stekens Helmont ende Eijnthoven, de vrijeheijt St. Oedenroode, mitsgaders naer Hollant

R95, fol. 121v (16-1-1712)

Anthonij Jacobs van Geelkercken

botter, speck, geroockt vlees ende ruedt, mitsgaders Turckxse boonen

naer de stadt s’ Hertogenbosch, de stedekens Helmondt ende Eijndthoven, de vrijeheijt St. Oedenroode, mitsgaders naer Hollandt

R95, fol. 150 (29-9-1712)

Anthonij Jacobz van Geelkercken

botter, speck, geroockt vlees, ende ruet, mitsgaders Turcxse boonen

naar de stadt s’ Hertogenbos, de stedekens Helmont ende Eijnthoven, de vrijeheijt St. Oedenroode, mitsgaders naar Hollandt

R96, fol. 27 (21-6-1714)

Dirckje, weduwe van Peter van de Laer

soodanige boter, speck, geroockt vlees ende ruet, mitsgaders Turkxe boonen

naer de stadt d’ Hertogenbosche de stekens Helmondt ende Eijndthoven, de vrijeheijt van St. Oedenroode, mitsgaders naar Hollandt

R96, fol. 30v (12-8-1714)

Dirckje weduwe van Peter van de Laer

botter, speck, gereuckt vlees ende ruet, mitsgaders Turckxse boonen

naer de stadt s’ Hertogenbos, de stekens ende vrijeheijt St. Oedenroode ende andere dorpen in de Meijerije mitsgaders naer Hollandt

R96, fol. 96 (29-2-1716)

Anthonij Schulfers botter, speck, geroockt vleesch ende ruet, mitsgaders turckxse boonen

naer de stadt S’ Hertogenbosch, de stedekens Helmondt ende Eijndthoven, de vrijeheijt van St. Oedenrode, mitsgaders naar Hollant

R96, fol. 115 (3-8-1716)

Geertruij Peters van de Laer

botter, speck, gerookt vlees ende ruet, mitsgaders Turcxse boonen

na de stadt S’ Bosch, de stedekens Helmondt ende Eijndthoven, de vrijheijt van St. Udenroode, mitsgaders naer Hollandt

R96, fol. 203v (21-5-1718)

Dirckje Hermans van der Stricken

botter, speck, gereuckt vlees ende ruet, mitsgaders Turckxse boontjes

naer de Stadt S’ Bosch de stedekens Helmondt ende Eijndthoven, de vrijeheijt van St. Oedenrodde ende meer andere dorpen in de Meijerije, mitsgaders naer Hollandt

R97, fol. 142v (10-4-1721)

Antonij van Geelkercken en Elisabeth zijn huijsvrouw

booter, speck, geeruijckt vlees etcetera

des weecks naar S’ Bosch en vervolgens naar Hollant

R097, fol. fol. 271v (10-12-1722)

Antonij van Geelkercken ende Elisabeth zijne huysvrouwe

booter, speck, geruijckt vlees etcetera

des weeks naar S’ Bosch ende vervolgens naar Hollant

R98, fol. 60v (20-5-1724)

Antonij van Geelkercken ende Elisabeth sijne huijsvrouwe

booter, speck, geroockt vlees etcetera

des weecks naar S’ Bosch, ende vervolgens naar Hollant

R98, fol. 175v (27-5-1726)

Antonij van Geelkercken ende Elisabeth sijne huijsvrouwe

booter, speck, geruijckt vlees etcetera

des weekx naar S’Bosch ende vervolgens naar Hollandt

Regesten notarissen (30-6-1728)

Jan Driessen, Adriaen Jan Teunis, Ancem Peter Huijbers, Geerit Jan Martens

graan, clot, etcetera. Soms was de schuit geladen met pannen, plavuizen, planken of andere materialen.

Ze hebben vele jaren met een platte schuit, ook genoemd pleijte, op de rivier de Aa gevaren vanaf Cocx omtrent Gemert tot naar Den Bosch, om daar het graan en de torff weer af te laden. Ze hebben de sluizen van de watermolens van Erp, Dinther en Middelrode, moeten passeren en aan de molenaars tol betaald, voor het trekken der sluizen.

R100, fol. 108v (20-5-1734)

Antonij Kivits speck ende geruijckt vlees

Naar s’ Bosch ende

vervolgens naer Hollant

R105, fol. 42v (28-2-1763)

Peter van Griensven, brouwer coopman

3 1/2 last rogge onlangs verbragt na Engelen van intentie wesende on tselve na Hollant te transporteeren. Dog dat hij dien rog als nu heeft vercogt te S’ Bosch, welck coorn binnen desen dorpe als meede tot Baakel is gewassen en gewonnen.

R108, fol. 57 (17-9-1778)

Johannes Bouwens en zijn zoon Johannes

Oude kleren Zij kochten oude kleren op in Den Bosch om die in Veghel weer te verkopen.

R115, fol. 112 (6-12-1799)

Hendricus van Gestel 400 pond wol Op 10-11-1799 gekocht in Grave

Handel in boter

Hiervoor werd boter al vaak genoemd als een van de handelswaren. Enekel personen handelden mogelijk alleen maar in boter. Soms worden bepaalde lieden 'boterhandelaren' genoemd, maar blijkt uit bovenstaande gegevens dat zij ook in andere waren handelden. Hieruit blijkt dat boter hun belangrijkste handelswaar was. Als in bovenstaande tabel boter genoemd wordt, dan is dat ook steed aals eerste product. In 1720 kreeg Veghel een eigen botermarkt.

- Op 27-8-1695 werden op verzoek van Mighiel Aert Teuniss van Eert verklaringen afgelegd (R93, fol. 262v). Er werd verklaard 'dat al soo danige opgeladene boter als doer den requirant in desen opden 25en deser meant mede uyt Vechel des voormiddags ontrent de clocke tien uuren is afgevaeren, om te brengen near het leger van sijn conincklijcke majestijt van Groot Bretangie voor de staed Naemen, boter is die Gerrit Hendricx ende Migiel Aert Teunis van Eert voorscreven saemen hebben gekogt ende die met haer beijden is toe behoorende.' Mighiel van Eert handelde ook in andere producten getuigen de verklaringen in bovenstaande tabel.

- Op 23-3-1686 (R93, fol. 31) werd verklaard dat 'winckelier' Jacob Jan Thijssen 'aen slijtinge van sijn winckelwaeren gewoon is aen te nemen tot gemeijns gerieff van onse naburen waeren van hen coopen verscheijde ponden botter van d’een, twee, d’ ander drie, vier ofte meer ponden, welcken botter in onse plaetse bij den nabueren gewonnen worden, de

welcke hij des weeckx, namentlijck des singhsdaghs verbrengt in de stadt Eijndthoven, offte des weecks naer Shertogenbosch, ende aldaer aen den genen hem de meeste prijs geeft, verkoopt.'

- Op 0-10-1698 (R93, fol. 358v) werd verklaard dat Peter Ariens van de Laar 'is een koopman van booter, ende tot gerieff van onser ingesetenen precies alle weecken veel booter koopt ende ontfangt, om door onser ingeseten nagebeuren met haer gelt ontfange van de boter, daer mede betaelen hare contributien ende dorps lasten, ende den producent die oock mede ontfangt bij avond ende bij nagt, veel ver(..)feij booter van den dorpen onder de Meijerie van Den Bosch gehoorende, ende dickwijls bij nagt daer mede (..)ite voort naer Den Bosch vaert, om voort te brengen naer Hollant toe en den producent om de cortheijt van tijt, dat de booter veeltijts van andere dorpen van de verkooperen aen hem kooper tegens den avont om den verren weg gelevert wort.' Peter van de Laar handelde ook in andere producten.

- Schepenen van Veghel verklaarden op 13-12-1709 (R95, fol. 33) 'dat soodanige botter als Huijbert Godtvree, inwoonder alhier, vervoerende ende naer de stadt Eijnthoven, Helmont, ofte Oedenroij, dat deselve botter alhier bij de ingesetenen gewonnen ende aen hem vercocht werden.'

Op 5-12-1716 (R96, fol. 134v) werden verklaringen afgelegd voor Anthonij Schilffer 'coopman in botter'

- Huijbert Godtvree verklaarde 'ontrent de twaelff à dertien jaeren dese coopmanschap in botter geëxerceert te hebben ende van de nabueren alhier als in de Meijerije incoopende' en dat hij sinds vier jaar voor Anthonij Schilffer boterinkoopt 'in commissie'.

Ook op 23-11-1716 (R96, fol. 132v) werden verklaringen afgelegd voor Anthonij Schilffer, 'coopman in botter'.

- Dirckse van der Stricken, weduwe van Peter van de Laer, oud ongeveer 65 jaren, verklaarde dat zij 'ontrent de dertigh jaeren heeft geëxerceert de coopmanschap van botter uijt de Meijerije op Hollant'

- Michiel Aert Theunis van Eerdt, oud ongeveer 60 jaren, verklaarde 'dat hij vijfthien à sesthien jaren dese voorscreven coopmanschap op Hollant heeft gedaen'.

- Willem Henrick Tijssen, oud ongeveer 55 jaren, en Jan Peter Geerits, oud ongeveer 20 jaren, 'beijde voerluijden', verklaarden dat zij voor de weduwe van Peter van de Laer en voor andere kooplieden met de kar boter naar Den Bosch gebracht hebben.

Op 11-5-1725 was er in Veghel een inbraak door fameuze gauwdieven met hun namen in het huis van Anthony van Geelkerken koopman in boter. (Bron: Henk Beijers, kwartiersvergaderingen, resoluties van de Staten Generaal). Van Geelkerken handelde ook in andere waren.

Op 31-8-1740 verklaarden Francis van der Linden, 'out borgemeester alhier, Jan Tonis Verhoeven, dienstknegt bij Willem van den Broeck, bierbrouwer alhier, ontrent 25 jaren, mitsgaders Dielis van Wil, molenaer binnen dese plaatse, out 31 jaren, dat zij op 20-8-1740 's morgens om 8 uur 'met vijff

karren, alle van dese plaatse en met booter geladen in tonnekens, zijn coomen rijden in de stadt S’ Bosch, te weeten de Hintemerpoort'.

Op 4-4-1765 (R105, fol. 140) verklaarden Leendert Donkers, 'out-president en gewesen coopman in boter' en zijn vrouw Catarina van de Velde, 'dat zij de rouwe booter soo alhier als op de omliggende plaatse der Meyerye hebben gecogt en laten opcoopen, deselve aan haar huyse versamelen, schoon maken, als daar in vaatjens tot seekere ponden doen, en op die wijse aan hare cooplieden, soo in Hollant als Zeelandt versenden'. In october 1755 waren zij met twee karren met boter naar Eindhoven gereden. Maria Catarina van den Bos, 'doen ter tyt dienstmaagt by Antonij van Geelkerken in leven ook coopman in booter en inwoonder alhier', had toen ook drie karren met boter gekocht. Onderweg waren er problemen met een commies over de tol.

Op 31-3-1791 hebben schepenen van Veghel besloten om vragen van de Leen en Tolkamer te beantwoorden, over andere an dere de koophandel:

- Den dorpe van Veghel ligt aan de riviere de Aa die in den wintertijd met schuijten en pleyten wanneer het water hoog is ende sluijsen ingestoten syn, waar door het water word opgehouden, vaarbaar is en soude den coophandel konnen werden gevacoreert en torff off klot komende uijt de Peel, graanen etcetera en die met minder costen als thans na de stad ’s Bosch vervoeren by alsdien men die rivier een geheel jaer kan bevaren, in koophandel is deese plaats tot nog toe niet bekend dan in boter en is een wekelykse geoctroijeerde botermarkt alhier.

Handel in paarden en vee

In de rekening van de hoogschout van 25 december 1459 tot 24 juni 1460 wordt vermeld:

- 'van enen gheheeten Coepman van Herentals die scape ghewoenlyc is te halene te Roey, te Eerpt ende te Vechel ende drijfse voirt te Bruessele ende te Mechelen om sijn broot dair aen te wynnen'. Hij kwam in de problemen toen men vijf gestolen schapen in zijn bezit ontdekten. De schapen waren gemerkt. Hij had die schapen gekocht.

- Op 5-6-1651 werd door een aantal Veghelaren verklaard dat Gevart Jochems uit Gemert al 9 à 10 jaar met hen handelt in 'beesten, paarden als met beestenvellen'. (Regesten notarissen.)

- Op 17-4-1652 (notariele archieven) werd verklaard dat Gerart Hanrickx en Aert Gerarts en Jan Dirk Thonissen op heden met 55 hoornbeesten naar de Langstraet op Waelwijck zijn gegaan. Deze beesten zijn allen binnen de Meijerij gekocht in Veghel, Erp, Dinther en Beek en Donk.

- Op dezelfde dag werd verklaard dat Ghijsbert Peter Ruijtten, 30 jaar, op heden 10 koebeesten naar de Langstraet op Waelwijck heeft gedreven. Deze beesten zijn gekocht te Veghel, Sint Oedenrode en Lieshout.

- Op 24-4-1652 werd verklaard dat Aernt Geraerts, Jan Peter Huijberts, Ghijsbert Peter Ruijtten en Jan Dirck Thonis, allen inwoners van Veghel, op heden 97 hoornbeesten naar Waelwijk op de Langstraet hebben gedraven. Dat deze beesten zijn gekocht te Veghel, Erp, Dinther, Sint Oedenrode en Nistelrode, allen binnen de Meijerij.

- Op 31-3-1660 werd verklaard 'dat Aert Geryt Henricxen is hebbende vyff ende twentich hooren beesten, soo coijne als versen by hem gecocht, gevallen ende gewonnen, soo tot Heeswyck, Dinter, Erp ende Vechell, waer mee dryvende tegenwoordich naer Waelwyck om aldaer gewyt te wordden ende veerder niet.' Hieruit blkijkt dat de beesten door de opkoper naar Waalwijk werden gedreven om daar vet gemest te worden, waarna ze voor de verkoop meer opbrachten. Meuwese brengt de veetransporten uit 1652 in verband met de leerllooieren in Waalwijk. Dat hoeft dus niet het geval te zijn geweest.

- Hiervoor vermeldden we al dat volgens een verklaring van 13-11-1681 Aart Goorts, Jan van Helvoort en Jacob Martens van den Tillaar handelden in 'cooren, graenen, booter, peerden, hooren beesten als andersints', De waren werden gebracht 'naar ’s Hertogenbosch, Eindthoven, Helmont, Geldrop, Gemert als andere dorpen'.

De Staten-Generaal gaven op 20-10-1719 de schepenen en regenten van Veghel toestemming om jaarlijks vier paarden- en beestenmarkten te mogen houden, op de 2e donderdag in april, op de 1e donderdag na Pinksteren, daags voor St. Matheus in september en op de 3e november, of op de maandag daarna.

Waren verhandeld op de weekmarkt van Veghel vanaf 1720

Vanaf 1720 werd er in Veghel een wekelijke botermarkt gehouden. Op die markt werden ook andere waren verhandeld. Die waren kon men laten wegen. Het reglement van de waag van 16-4-1722 (bron: resolutieboeken) geeft de bedragen die men voor dat wegen moest betalen. Het overzicht geeft een indruk wat voor goederen er zoal op de markt verhandeld werden.

De coopers sullen moeten bealen aen de waegmeester als volgt:- Voor elke 100 pond boter die in de grote waag gewogen wordt, 1 stuiver- Voor elke wegge boter die in de kleine waag gewogen wordt, 1 duit- Voor elke 100 pond wol, 3 stuivers, voor minder naer advenant- Voor een verken te wegen. ‘tsij groot off cleijn, 1 stuiver en 2 oort- Voor elk lith rundervlees, 2 oort- Voor een huijtt off vell van beesten, 2 oort- Voor elke 100 pond was en honing, 2 stuivers en 1 oort- Voor elke 100 pond ijser oft stael, 1 stuiver- Voor elke steen of 8 pond veeren, 1 oort

- Voor 100 pond veeren, 3 stuivers- Voor 100 pond ruijt off smeer, 1 stuiver- Voor 100 pond hoppe, 1 stuiver- Voor alderhande vrachtgoeden die mette hondert aengenomen, gekogt en vervoert werden, 1

stuiver- Voor ieder 2 pond garen in de kleine waag gewogen, 1 duit- Voor ieder steen vlas, 1 oort