Naar een kritische orthopedagogiek

In het bijzonder van de zwakzinnige mens.

Ad van Gennep

Prof. A. Th. van Gennep

Belangrijkste uitgangspunten:

• van normalisatie naar integratie

• volwaardig burgerschap

• kwaliteit van het bestaan

• zelfbepaling

Kort overzicht deel I

1800-1850• Sensualisme & rationalisme• Zwakzinnigenzorg: -als object v/d wet.

-als maatsch. probl.

1850-1950• Positivisme & sociaal-darwinisme• nadruk op zorg, aanleg & opl. voor

maatschappelijk probleem

De pioniers en de ondermensen …

De periode1800 - 1850

De pioniers

Economie

• Opkomst en bloei kapitalisme

• Industriële revolutie

Politiek

• Adel Burgerij

Politieke macht Economische macht

Ideologie:pedagogiek

• Descartes

• Sensualisme: ervaringen zijn bron van kennis; Locke, Condillac

• Rationalisme: aangeboren ideeën en vermogens; Wolff

Zwakzinnigenzorg

1. Als object van de wetenschappen

2. Als maatschappelijk probleem

1. Zwakzinnigenzorg als object van de wetenschappen“Wat is de natuur van de mens?”

• de mens is de top van het dierenrijk (Linnaeus)

• nature vs nurture• mens-maatschappij-verhouding:

Rousseau

Itard

Itard

• wetenschappelijke bestudering van zwakzinnigen

• sensualist

• medisch-pedagogische behandeling

2. Zwakzinnigen als maatschappelijk probleem

• Evolutie van voor en na de 17de eeuw• Séguin: * mens-maatschappij-verhouding * tegen vermogenspsychologie en

frenologie (Gall) * geïnspireerd door utopisch socialisme

en christelijke school van Saint Simon * leerling van Itard

De periode1850 -

1950De ondermensen

Economie

• Verdere bloei van het kapitalisme

• Hogere eisen aan arbeiders -meer scholen

-scholen meer prestatiegericht

Ideologie

• Positivisme: Comte

• Sociaal-Darwinisme

Zwakzinnigenzorg

• nadruk op verzorgen• nadruk op aanleg als oorzaak• maatschappelijk probleem• gradaties in zwakzinnigheid testbeweging oplossingen: * buitengewoon onderwijs * inrichtingen * eugenetische maatregelen

De historische erfenis m.b.t. zwakzinnigheid en zwakzinnigenzorg vormt

een geheel aan tegenstellingen

Kort overzicht deel II

Opvattingen over

• Zwakzinnigheid en zwakzinnigenzorg continuïteit & verandering

2. Wetenschappelijke benaderingen -natuurwetenschappelijk

-geesteswetenschappelijk -kritisch-maatschappelijk

1. Opvattingen over zwakzinnigheid en zwakzinnigenzorg

Vanaf 1950:• lijn gericht op continuïteit• lijn gericht op verandering

* Lijn gericht op continuïteit

• nadruk op defect• geen ontwikkelingsvermogen• ondermens• lage kwaliteit van zorg

*Lijn gericht op verandering

• nadruk op ontwikkelingsvermogen• nadruk op leefmilieu: normalisatie-

principe

gevolgen in de praktijk: segregatiegedachte neemt af

2. Opvattingen over wetenschappelijke benaderingen

a) De natuurwetenschappelijke benadering

b) De geesteswetenschappelijke benadering

c) De kritisch-maatschappelijke benadering

a) De natuurwetenschappelijke benadering:

2 methodologische lijnen:

* Rationalisme & deductie

* Empirisme & inductie

* Rationalisme & deductie

• rationeel denken• van algemeen naar specifiek• aangeboren ideeën positief: gerichtheid op

maatschappelijke verandering negatief: vermogenspsychologie

* Empirisme & inductie

• zintuiglijke ervaring• sensualisme positief: Itard & Séguinnegatief: Behaviorisme -

gedragsmodificatie

b) De geesteswetenschappelijke benadering

• hermeneutiek als methode• nadruk op individuele mens• historiciteit• relativisme positief: rede EN geest negatief: - conservatief - nationaal socialisme

c) De kritisch-maatschappelijke benadering

• progressieve zijstroom van de natuurwetenschappelijke benadering

• kritische ingesteldheid

Kris & Yves

Op weg naar een kritische orthopedagogiek

(methode en object)

Kort overzicht deel III

• Orthopedagogiek als kritische wet.

doel: realiteit toetsen aan ideaalbeeld

• Object van de kritische orthopedagogiek

1. Orthopedagogiek als kritische wetenschap

• Kritische wet. traditionele wet.:

* maatschappelijke invloed* historische component* dialectische benadering* nadruk op handelen

* Maatschappelijke invloedOrthopedagogiek als maatschappelijke

wetenschap

Wetenschap = deel van totale maatschappijsysteem

wederzijdse beïnvloeding tussen maatschappij en wetenschap

*Historische componentOrthopedagogiek als historische wet.

Orthopedagogiek en zwakzinnigenzorg =

resultaat van een historische ontwikkeling

relatie tussen actuele en voorgaande situaties

* Dialectische benaderingOrthopedagogiek als dialectische wet.

Dialectiek = 1) maatschappelijk proces 2) wetenschappelijke methode

1) nadruk op verandering als vertrekpunt2) tegenstelling is de motor voor verandering Kenmerken:

~ empirische grondslag~ feiten niet neutraal

~ wet. onderzoek niet waardenvrij

~ gevonden waarheid is plaats-, tijd- en maatschappijgebonden

Doel:

Kritisch zijn

= bestaande realiteit toetsen aan ideaalbeeld

* Nadruk op handelenOrthopedagogiek als handelingswetenschap

Behandelt relatie tussen praktijk en theorie

3 standpunten: ~ gescheiden ~ eenheid ~ dialectische relatie

2. Het object van de kritische orthopedagogiek

• het begrip “ontwikkelingsbelemmering”

• belemmerde persoonlijkheidsontwikkeling en verhinderde participatie aan het samenlevingsgebeuren

• het orthopedagogisch handelen

•Het begrip ontwikkelingsbelemmering

• maatschappelijk van aard• oorzaak is biologisch?

biologische kenmerken gezien binnen een bepaalde maatschappelijke context

•Belemmerde persoonlijkheidsontwikkeling en

verhinderde participatie

• segregatie isolatie inrichtingen en buitengewoon onderwijs

• gevolgen isolatie:- onderbelasting- overbelasting- inconsequente belasting

resultaat : belemmering ontwikkeling

•Het orthopedagogisch handelen

het handelen heeft 2 kanten:- op emancipatie gerichte verandering

van de samenleving- verandering van de ontwikkeling van

het individu

1) Dialectiek van behandeling en ontwikkeling

2) “ “ zelfontplooiing en participatie

3) “ “ aanpassing en emancipatie

1) Dialectiek van behandeling en ontwikkeling

traditioneel orthopedagogisch handelen

nadruk op persoonlijkheidsontwikkeling

2) Dialectiek van zelfontplooiing en participatie

“meer zelfontplooiing indien meer actieve participatie aan

de samenleving”

3) Dialectiek van aanpassing en emancipatie

• participatie – niet participatie? beide leiden tot aanpassing aan

de bestaande samenleving aanpassing nodig als

overgang (!) om te komen tot emancipatie door participatie

“Subjectief goede bedoelingen pakken

vaak objectief anders uit in de

maatschappelijke context”

Ik wil geen cliënt zijn, ik wil een persoon zijn.

Ik wil geen label zijn,ik wil een naam zijn.Ik wil geen zorg, ik wil ondersteuning en

hulp.Ik wil niet geplaatst worden in een instituut,

ik wil een thuis.Ik wil plezier hebben, van mijn leven

genieten en vrienden hebben.Ik wil dezelfde kansen hebben als jullie,ik

wil gelukkig zijn.Ik heb gezegd.

U was een fantastisch publiek

Dank u voor uw aandacht en tot ziens!

Merel, Eveline, Tine,Joni,Imke, Chris, Fien, Nathalie & Kelly.