Van Gedragsproblemen naar gewenst gedrag

Anton Horeweg

Leerkracht, gedragsspecialist (M SEN) Auteur Gedragsproblemen in de klas in het

basisonderwijs

Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet

onderwijs

www.gedragsproblemenindeklas.nl

Twitter: @meesgroep8

Mail: meesgroep8@hotmail.com

Waarom deze lezing? Sept. 2015: M-Decreet

Wat gaan we bekijken?

• Probleemgedrag

• Plannen voor:

- alle kinderen: groepsvorming, leerkrachtgedrag

- sommige kinderen: observatie, korte interventie, leerkracht gedrag

- enkele kinderen: observatie, permanente ondersteuning, leerkracht gedrag

Probleemgedrag, wat is dat eigenlijk?

• Ontelbare definities

• Dat gedrag dat jij als leerkracht op dit moment niet wil zien

Probleemgedrag komt door:

• Karakter van het kind

• Opvoeding (die niet deugt)

• Laag IQ

• Verkeerde coping strategieën

• Klasgenoten

• Maatschappij / regering

• Collega’s, schoolleiding,…

Stoornis of probleem?

• Stoornis: in aanleg aanwezig, permanent, niet gebonden aan situatie

• Probleemgedrag: niet bij geboorte, interactieprobleem, oplosbaar

Wat vind jij probleemgedrag?

• Externaliserend gedrag

• Uitdagend, explosief, druk, brutaal, agressief

• Internaliserend gedrag

• Stil, teruggetrokken, angstig, passief, gesloten

3de niveau:

kinderen met

ernstige

problemen

2de niveau:

kinderen met

matige, veelal

kortdurende

problemen

1e niveau:

kinderen

zonder

problemen

<5%

15%

80%

Een plan voor alle kinderen..

Schoolregels

• In de gang mag je niet rennen

• We schelden niet op elkaar

• We gillen niet in school

• We vechten niet

• We pakken geen spullen van elkaar af

• We pesten elkaar niet

• Zet de regels om in goede regels

Voorbeeld gedrags afspraken

• We vertrouwen elkaar

• Wij helpen elkaar

• We werken samen

• We hebben plezier

• We doen mee Bron: Kanjertraining

Organisatie van professionals? Of professionele organisatie?

• ‘De fijne echtgenoot.’ Het verhaal van mama, de moeilijk opvoedbare zoon en papa die nergens last van had

• Op school gebeurt vaak precies hetzelfde…

• De perverse triade

Eensgezind optreden is een must!

• Het voorkomt gedragsproblemen

• Het werkt de-escalerend als zich problemen voordoen*

• Dus afspreken en weten van elkaar hoe of wat

*(Compernolle, 2002)

Benut het begin van het schooljaar (Een stukje groepsdynamica)

Groepsvorming bestaat uit een aantal fases:

• Forming

• Storming

• Norming

• Performing

• Termination

Forming • Wie zijn die

anderen?

• Wat wordt van mij verwacht?

• Wat wordt van ons verwacht?

• Veiligheid bieden

• Informatie geven

• Jezelf voorstellen

• Kennis laten maken

Het goede pedagogische klimaat

• Stel je zelf echt voor

• Bespreek de regels en leg vast

• Herhaal regels regelmatig

• Ik verwacht dat..

Storming • Opkomen voor

jezelf

• Laten zien wie je bent

• Je plekje in de groep innemen

• Hoe lossen we conflicten op?

Norming • Hoe gaan we met

elkaar om

• Regels

• Wat kan (niet)

• Grenzen aangeven

• Hoe nemen we besluiten

Performing • Lekker aan het werk

• Je plekje in de groep houden

• Samenwerking

• De groep werkt, maar pas op…

Termination • We kijken terug

• Regels? Niet nodig

• ‘t Was toch niet zo leuk

• Regels handhaven

• Beroep doen op de groep

Beïnvloeden groepsproces

forming

storming

norming storming

norming

forming

Performing en termination

Je eigen klassenklimaat

• Geef een hand bij binnenkomst

• Geef persoonlijke aandacht

• Gebruik veel samenwerkingsvormen

• Breng structuur aan (regels en routines)

Groepsverantwoordelijkheid aanleren

• Betrek kinderen bij elkaars problemen

• Zoek samen naar mogelijke oplossingen

Wij!

groepsidentiteit

Programma’s voor Sociaal Emotioneel Leren (SEL)

• Vreedzame school*

• Leefstijl*

• SWPBS *

• Kanjertraining**

• PAD**

• Kwink ***

* Theoretisch goed onderbouwd

** Effectief volgens goede aanwijzingen

*** Niet erkend

Zie: www.NJI.nl

SEL: Sociaal Emotioneel Leren

• Besef hebben van jezelf

• Zelfmanagement

• Besef van de ander

• Relaties kunnen hanteren

• Verantwoordelijke keuzes maken

• The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and

Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools Bridgeland, J., Bruce, M., & Hariharan, (2013). The Missing Piece: A National Teacher Survey on How Social and Emotional Learning Can Empower Children and Transform Schools. Collaborative for Academic, Social, and Emotional Learning

De positieve groep zorgt ervoor dat:

• Kinderen met plezier naar school gaan

• Er minder orde problemen zijn

• Er betere leerresultaten behaald worden

• Kinderen elkaar corrigeren/helpen

• Er effectiever onderwijs mogelijk is

De leerkracht is een onderschatte factor

• Je kunt veel doen om probleemgedrag te bestrijden en te voorkomen

• 4:1 ratio

• Waarom moet JIJ voorkomen dat kinderen zich misdragen?

Ecologische benadering

Leerling

Leerkracht Situatie

Wat deze kinderen moeten maar (vaak) niet kunnen:

• Opletten, stilzitten, concentreren, precies werken, vriendelijk zijn, niet voor je beurt praten, stil zijn, netjes werken, je niet laten afleiden, goed plannen, alles bij je hebben, op tijd komen, snel switchen van taak, emoties onder controle hebben, …

Wat het kind laat zien in de klas

Wat er onder het gedrag zit

Angst

Paniek

Schaamte

Minderwaardigheid gevoel

Kind dat controle wil

‘Doen waar hij zin in heeft..’ Boosheid

Onverschilligheid

Pijn Wantrouwen

Verdriet

Controleverlies

Opstandigheid

Plannen voor sommige kinderen

De turflijst

• Een heel simpel handig hulpmiddel

Roepen door de klas

De tijdsteekproef (te downloaden op: http://gedragsproblemenindeklas.nl/downloads )

Tijdsteekproef-formulier

Observator:

Naam leerling:

Groep:

Datum observatie:

Categorie

Aantal

Procenten

Ta

Kij

Sto

Lo

An

Totaal 100%

Min Na 20 sec. Na 40 sec. Na 60 sec. Opmerkingen

1 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

2 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

3 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

4 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

5 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

6 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

7 Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An Ta Kij Sto Lo An

Antecedents

Behaviour Consequences

ABC-Analyse

Uitvoeren ABC-analyse

Antecedents Behaviour Consequences

Buurman Jeroen fluistert naar hem

Jeroen praat terug (luid)

Terechtwijzing.

Bas snapt rekenen niet. Gooit gum naar buurman

Tafelgroepje lacht en stopt met werken

Wanneer komt het gedrag NIET voor?

Dat ene kind… Een individueel plan

GFA (Gedrags Functie Analyse)

• Alleen ‘allerergste probleemgevallen’

• Gegevens via:

Leerlingdossier

Vraaggesprek leerkracht (of jezelf)

Herhaalde observatie (gedragsspecialist/IB-er)

Gedragsfunctieanalyse maken:

• Welk concreet gedrag zie je?

• Wanneer zie je dat?

• Zijn er situaties waarin het gedrag niet voorkomt?

Vervolg gedragsfunctieanalyse

• Hoe lang en hoe vaak is het gedrag aanwezig?

• Gevolgen voor klasgenoten, leerkracht, kind

• Versterkende en/of uitlokkende factoren

• Wat heeft het kind er aan?

.

Waarom doet een kind dat?

• Vermijden

• Verovering

• Aandacht

• Zintuiglijke input

• …

Aanpak n.a.v. de analyses

• De Eerste Wet van de juf* (en ook de meester trouwens)

• De strafschoptraining**

* Uit: In het hoofd van de meester (2007). K. van der Wolff **Uit: Echt wel!(2010) M. Noordzij

Bepaal functioneringsniveau*

• Hoog: met het kind zijn afspraken te maken

• Midden: kind komt afspraken niet na. Gedrag doet zich steeds weer voor

• Laag: kind wil niet praten, heeft geen probleem. Het komt door anderen

* Noordzij, M. (2011). Echt wel. De aanpak van gedragsproblemen.

Als je toch straft

• Zorg dat straf voorspelbaar is.

• Straf meteen /Straf consequent.

• Lange straf werkt niet beter dan korte.

• Relatie tot de overtreding.

• Ervaart kind de straf als ‘straf?’

Tot slot: ontplofbaar agressief kind

Daarom!

• Beperkte(re) zelfspraak

• Zeer lage frustratiedrempel

• Niet om kunnen gaan met uitstel

• Problemen met reguleren emoties

• Een over actief stress systeem (trauma)

Agressiecurve

Bron: Colvin, G. (2004). Managing the Cycle of Acting-Out Behavior in the Classroom.

Let op triggers

• Onduidelijke gedragsverwachtingen

• Een correctie

• Lesovergangen en afwijken routines

• Provocatie klasgenoot

• Opmerking leerkracht

Let op je eigen reactie

• Sarcastisch reageren/kind voor gek zetten

• Zelf gaan schreeuwen

• Kind vastpakken

• In discussie gaan

• Op je strepen staan

Don’ts

• Lang oogcontact

• De handen in de heupen plaatsen

• Je handen of armen opheffen

• Aanraken

• Vluchtweg blokkeren

• Schelle stem

Do’s

• Praat kalm en zo zacht mogelijk

• Beweeg zo weinig mogelijk

• Laat de uitgang vrij

• Maak een hoek van 45 graden t.o.v. het kind dus niet face to face

• Wees begrijpend

En in het algemeen

• Heldere gedragsverwachtingen

• Groepsvorming zeer belangrijk

• Groepsverantwoordelijkheid

• Routines aanhouden

• Veel complimenteren voor goed gedrag

• Zo min mogelijk aandacht verkeerd gedrag

• Consequenties verbinden aan verkeerd gedrag

VRAGEN?

Een lezing voor uw eigen team?

• Ik kom graag bij u langs voor lezingen over:

• Moeilijk gedrag

• ADHD/ODD

• Autisme

• Hechtingsproblemen

• Leerlingen met trauma

• Executieve functies en gedrag in de klas

• meesgroep8@hotmail.com

Horeweg, A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs

Literatuur

• Horeweg. A. (2015). Gedragsproblemen in de klas in het basisonderwijs. Houten: Lannoocampus.

• Horeweg, A. (juni 2015). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Een praktisch handboek. Houten Lannoocampus.

• Horeweg, A. (2017). Wat stuitert daar door je klas? Over kinderen met ADHD en hun leerkrachten. Houten: Lannoocampus

• Jeninga, J. (2010). Professioneel omgaan met gedragsproblemen. Praktijkboek voor het primair onderwijs. Baarn: HB uitgevers.

• Lieshout, T. (2009). Pedagogische adviezen voor speciale kinderen. Een praktisch handboek voor professionele opvoeders, begeleiders en leerkrachten. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

• Mol, P. ( juni 2015). Passend onderwijzen. Pedagogisch vakmanschap in de klas. Houten: Lannoocampus.

• Overveld, K. van. (2013). Groepsplan gedrag. Planmatig werken aan passend onderwijs. Huizen: Pica.

• Teitler, P. &Brussel, A. (2012). Lessen in orde op de basisschool. Handboek voor de onderwijspraktijk. Bussum: Coutinho