Vaders en mannen in Vaders en mannen in opvoeding en opvoeding en

(basis)onderwijs(basis)onderwijs

Team-lezing Team-lezing

Passend Onderwijs Berséba Regio Passend Onderwijs Berséba Regio EdeEde

Veenendaal, Adventkerk, 1 april 2014Veenendaal, Adventkerk, 1 april 2014

Louis Tavecchio, em. hoogleraar Pedagogiek UvA/em. lector Louis Tavecchio, em. hoogleraar Pedagogiek UvA/em. lector HvAHvA

Een paar voorbeelden Een paar voorbeelden over rol en betekenis over rol en betekenis

van vadersvan vaders

Uit empirisch onderzoekUit empirisch onderzoek

Het meest bekende nationale Het meest bekende nationale onderzoek onderzoek

Opvoeden in NederlandOpvoeden in Nederland** 1267 gezinnen 1267 gezinnen met kinderen van 0-19 jaar; met kinderen van 0-19 jaar; beide beide ouders ondervraagdouders ondervraagd Ontwikkeling kind (in positieve of meer negatieve zin) bleek Ontwikkeling kind (in positieve of meer negatieve zin) bleek beterbeter te voorspellen vanuit vadergegevens te voorspellen vanuit vadergegevens Samenhang tussen ontwikkeling van kinderen en gedrag/opvattingen van de vader is Samenhang tussen ontwikkeling van kinderen en gedrag/opvattingen van de vader is groter groter dan samenhang met dan samenhang met

gedrag/opvattingen van moedergedrag/opvattingen van moeder In vrijwel alle onderzochte leeftijdsperioden, van 0-2 jaar t/m 16-18 jaar, bleek impact van vaders - niet spectaculair, In vrijwel alle onderzochte leeftijdsperioden, van 0-2 jaar t/m 16-18 jaar, bleek impact van vaders - niet spectaculair,

maar wel systematisch – groter dan die van moeders (Dekovic & Groenendaal, 1998:219)maar wel systematisch – groter dan die van moeders (Dekovic & Groenendaal, 1998:219) Vaders zijn dus Vaders zijn dus niet minder belangrijkniet minder belangrijk als opvoeders dan moeders en hun betekenis voor het opvoedingsproces is in vele als opvoeders dan moeders en hun betekenis voor het opvoedingsproces is in vele

tientallen jaren van empirisch onderzoek naar opvoeding tientallen jaren van empirisch onderzoek naar opvoeding schromelijk onderschatschromelijk onderschat Weglaten van vaders in onderzoek naar opvoeding is een kostbare (systematische) fout en kan daarnaast worden Weglaten van vaders in onderzoek naar opvoeding is een kostbare (systematische) fout en kan daarnaast worden

omschreven als een ernstige methodologische tekortkomingomschreven als een ernstige methodologische tekortkoming

**Rispens, Hermanns & Meeus, 1996Rispens, Hermanns & Meeus, 1996

*Rispens, Hermanns & Meeus, 1996*Rispens, Hermanns & Meeus, 1996

BetrokkenBetrokken vader beïnvloedt intelligentie kind vader beïnvloedt intelligentie kind positief positief ** Surveygegevens verzameld bij meer dan 10.000 kinderen Surveygegevens verzameld bij meer dan 10.000 kinderen

over periode van een halve eeuw (start in 1958)over periode van een halve eeuw (start in 1958) Vader die veel tijd investeert in zijn kinderen heeft Vader die veel tijd investeert in zijn kinderen heeft

positieve invloed op intelligentie en sociale status van positieve invloed op intelligentie en sociale status van zoons en dochters op latere leeftijdzoons en dochters op latere leeftijd

kinderen van de meest betrokken vaders bleken op 11-kinderen van de meest betrokken vaders bleken op 11-jarige leeftijd een hoger IQ te hebben dan leeftijdsgenoten jarige leeftijd een hoger IQ te hebben dan leeftijdsgenoten die niet veel tijd doorbrachten met hun vaderdie niet veel tijd doorbrachten met hun vader

Bij de gemeten verschillen gaat het gemiddeld om een Bij de gemeten verschillen gaat het gemiddeld om een paar hele puntenpaar hele punten

Effect groter voor zoons dan voor dochtersEffect groter voor zoons dan voor dochters**D. Nettle (2008). D. Nettle (2008). Evolution and Human BehaviorEvolution and Human Behavior, 29 (6), 416-423 (zie ook , 29 (6), 416-423 (zie ook New ScientistNew Scientist, 8 december , 8 december

2008: ‘ Time with dad is well spent’ )2008: ‘ Time with dad is well spent’ )

((zeer) Vroege vader-kind interacties van groot zeer) Vroege vader-kind interacties van groot belang voor cognitieve ontwikkelingbelang voor cognitieve ontwikkeling

Achterstand in cognitieve ontwikkeling veel Achterstand in cognitieve ontwikkeling veel minder met betrokken vadersminder met betrokken vaders

Vanwege stimulerende activiteiten, maar Vanwege stimulerende activiteiten, maar ook door warme en ondersteunende ook door warme en ondersteunende verzorging van kind tijdens 1e levensjaarverzorging van kind tijdens 1e levensjaar

Effect groter voor jongetjes dan voor Effect groter voor jongetjes dan voor meisjesmeisjes

*J. Bronte-Tinkew *J. Bronte-Tinkew et alet al. (2008):. (2008): Involvement Among Resident Fathers and Links to Involvement Among Resident Fathers and Links to Infant Cognitive Infant Cognitive OutcomesOutcomes, , Journal of Family IssuesJournal of Family Issues, , 29 29 (9), 1211-1244(9), 1211-1244

Mother and father language input to young children: Mother and father language input to young children: Contributions to later language development*Contributions to later language development*

Vaders praten weliswaar minder met hun kind dan Vaders praten weliswaar minder met hun kind dan moeders en stellen minder vragen tijdens een vrije moeders en stellen minder vragen tijdens een vrije spelperiodespelperiode

Maar ze blijken wel méér invloed – wanneer ze een Maar ze blijken wel méér invloed – wanneer ze een gevarieerde woordenschat gebruiken – op de gevarieerde woordenschat gebruiken – op de taalontwikkeling van hun kind te hebben dan moederstaalontwikkeling van hun kind te hebben dan moeders

De bijdrage van de vader bleek uniek en had een De bijdrage van de vader bleek uniek en had een duidelijk toegevoegde waarde vergeleken met de duidelijk toegevoegde waarde vergeleken met de bijdragen van het opleidingsniveau van de ouders en bijdragen van het opleidingsniveau van de ouders en kwaliteit van kinderopvangkwaliteit van kinderopvang

Dit resultaat is van belang voor het begrijpen van de Dit resultaat is van belang voor het begrijpen van de latere schoolprestaties en de geletterdheid van het kindlatere schoolprestaties en de geletterdheid van het kind

**N.N. Pancsofar & L. Vernon-Feagans (2006), Pancsofar & L. Vernon-Feagans (2006), Journal of Applied Developmental Journal of Applied Developmental PsychologyPsychology, , 27 27 , 571–587, 571–587

Recente Recente onderzoeksresultatenonderzoeksresultaten Meta-analyse van McWayne (2013): vaderbetrokkenheid is Meta-analyse van McWayne (2013): vaderbetrokkenheid is

belangrijk en hangt samen met schoolrijpheid (3-8-jarigen). belangrijk en hangt samen met schoolrijpheid (3-8-jarigen). Zowel de Zowel de kwaliteitkwaliteit van betrokkenheid (ondersteuning, warmte, van betrokkenheid (ondersteuning, warmte, responsiviteit) als de responsiviteit) als de kwantiteitkwantiteit (hoeveelheid spel(en) en (hoeveelheid spel(en) en voorlezen) doen er toe. Kinderen van betrokken vaders scoorden voorlezen) doen er toe. Kinderen van betrokken vaders scoorden hoger op zelfregulering en vertoonden minder externaliserend hoger op zelfregulering en vertoonden minder externaliserend (probleem) gedrag(probleem) gedrag

Huysmans (2013) deed onderzoek naar invloed van Huysmans (2013) deed onderzoek naar invloed van leesbevorderende activiteiten van ouders op de ‘leeswereld’ van leesbevorderende activiteiten van ouders op de ‘leeswereld’ van kinderen (7-15 jaar) en vond een uniek effect van kinderen (7-15 jaar) en vond een uniek effect van vaderbetrokkenheid: vooral het leesvoorbeeld van de vader vaderbetrokkenheid: vooral het leesvoorbeeld van de vader (”mijn vader leest zelf boeken”) had invloed op de (”mijn vader leest zelf boeken”) had invloed op de leesfrequentie van het kind (hoewel moeders vaker voorlezen, leesfrequentie van het kind (hoewel moeders vaker voorlezen, vaker zelf lezen en vaker tips over boeken geven dan vaders …).vaker zelf lezen en vaker tips over boeken geven dan vaders …).

Communicatie met vaderCommunicatie met vader

- - meer gebruik van onbekende woordenmeer gebruik van onbekende woorden

- vaders vragen vaker om opheldering en uitleg- vaders vragen vaker om opheldering en uitleg

- vaders refereren meer naar dingen die eerder - vaders refereren meer naar dingen die eerder

zijn gebeurd en vragen vaker om verklaringenzijn gebeurd en vragen vaker om verklaringen

- communicatie met de vader is complexer- communicatie met de vader is complexer

Vaders en spel (1) Vaders en spel (1)

Experimenteren om ervaringen op te doen die Experimenteren om ervaringen op te doen die relevant zijn voor het socialisatieproces van kinderen relevant zijn voor het socialisatieproces van kinderen buiten het gezinbuiten het gezin

Regulatie van emoties, vooral boosheid en woedeRegulatie van emoties, vooral boosheid en woede

Ontwikkeling van Ontwikkeling van competitie zonder agressie competitie zonder agressie en en ontwikkeling van ontwikkeling van autonomie en exploratieautonomie en exploratie

Vaders en spel (2)Vaders en spel (2) Vader-kind spel: affectie en controleVader-kind spel: affectie en controle

Kwalitatief goed vader-kind spel:Kwalitatief goed vader-kind spel:- het kind moet er veel plezier aan beleven- het kind moet er veel plezier aan beleven- er moet een gemiddelde mate van controle zijn- er moet een gemiddelde mate van controle zijn

Wanneer er sprake is van een goed afgestemde vaderlijke Wanneer er sprake is van een goed afgestemde vaderlijke discipline, voorspelt dit gehoorzaamheid in kinderen, discipline, voorspelt dit gehoorzaamheid in kinderen, vooral vooral bij jongens.bij jongens.

Vaders fungeren als belangrijke Vaders fungeren als belangrijke brug naar de sociale wereld buiten brug naar de sociale wereld buiten

het gezinhet gezin

VervolgVervolg

Vaders over het algemeen op veel gebieden minder Vaders over het algemeen op veel gebieden minder betrokken dan moeders, behalve wat betreft fysiek betrokken dan moeders, behalve wat betreft fysiek spelspel

Moeders bij aanraking vaak verzorgend doel, Moeders bij aanraking vaak verzorgend doel, vaders spel als doelvaders spel als doel

Vaders besteden groter deel van de tijd met Vaders besteden groter deel van de tijd met kinderen aan spel dan moeders (38% vs 26%)kinderen aan spel dan moeders (38% vs 26%)

Vervolg …Vervolg …

Minder controle, meer stimulatie, veel plezierMinder controle, meer stimulatie, veel plezier

Omgang is actiever en uitdagenderOmgang is actiever en uitdagender

Vooral fysiek, spannend, onvoorspelbaar spelVooral fysiek, spannend, onvoorspelbaar spel

Belangrijk!Belangrijk!

De behoefte van kinderen om De behoefte van kinderen om gestimuleerd, gepusht en aangemoedigd gestimuleerd, gepusht en aangemoedigd te worden om risico’s te nemen is net zo te worden om risico’s te nemen is net zo groot als de behoefte aan stabiliteit en groot als de behoefte aan stabiliteit en veiligheid !veiligheid !

Wat is waarheid ?Wat is waarheid ?

EnEn hoe zit dat met hoe zit dat met mannen in het onderwijs?mannen in het onderwijs?

ONTBREKEN (VERDWIJNEN) VAN ONTBREKEN (VERDWIJNEN) VAN

MANNELIJKE OPVOEDERS (ook als MANNELIJKE OPVOEDERS (ook als ROLMODEL) IN BELANGRIJKE ROLMODEL) IN BELANGRIJKE

OPVOEDINGSCONTEXTEN BUITEN OPVOEDINGSCONTEXTEN BUITEN GEZINGEZIN

Met name wat betreft Met name wat betreft NABIJE INTERACTIENABIJE INTERACTIE met het kind:met het kind:

KINDEROPVANG (99% VROUW)KINDEROPVANG (99% VROUW) BUITENSCHOOLSE (NASCHOOLSE) OPVANG BUITENSCHOOLSE (NASCHOOLSE) OPVANG

(96% VROUW)(96% VROUW) BASISONDERWIJS (87% VROUW)BASISONDERWIJS (87% VROUW) PROBLEMEN MET PROBLEMEN MET SEKSEROL-IDENTIFICATIESEKSEROL-IDENTIFICATIE

(?)(?)

Albert Bandura Albert Bandura Sociale LeertheorieSociale Leertheorie

Sekserol-identificatie en het verwerven van Sekserol-identificatie en het verwerven van sekserol-identiteit komen in belangrijke mate sekserol-identiteit komen in belangrijke mate tot standtot stand

Door observatie en imitatie van het gedrag Door observatie en imitatie van het gedrag van anderen, met name het gedrag van van anderen, met name het gedrag van volwassenen (in allerlei variaties en rollen) volwassenen (in allerlei variaties en rollen) van je eigen seksevan je eigen sekse

Dat is nodig om te weten wat het betekent Dat is nodig om te weten wat het betekent om in de cultuur waarin je opgroeit een om in de cultuur waarin je opgroeit een volwassen ‘man’ of ‘vrouw’ te zijnvolwassen ‘man’ of ‘vrouw’ te zijn

VoordelenVoordelen die ‘nabije interactie’ die ‘nabije interactie’ met mannelijke professionals voor met mannelijke professionals voor

kinderen/jongeren zou kunnen kinderen/jongeren zou kunnen hebbenhebben

Het perspectief van waaruit naar Het perspectief van waaruit naar kind/jongere wordt gekeken, wordt kind/jongere wordt gekeken, wordt verruimd: beide seksen zouden elkaar verruimd: beide seksen zouden elkaar kunnen aanvullenkunnen aanvullen

Het rolpatroon dat aangeboden wordt is Het rolpatroon dat aangeboden wordt is niet meer uitsluitend of overwegend niet meer uitsluitend of overwegend vrouwelijk, want vrouwelijke vrouwelijk, want vrouwelijke professionals gedragen zich als vrouwen professionals gedragen zich als vrouwen en bieden dus vooral aan hoe een vrouw en bieden dus vooral aan hoe een vrouw zich ‘moet’ gedragenzich ‘moet’ gedragen

Het is voor jongens daarom goed om (ook) Het is voor jongens daarom goed om (ook) mannen om zich heen te hebbenmannen om zich heen te hebben

Een mannelijk rolmodel kan uit Een mannelijk rolmodel kan uit meerdere meerdere typen of variantentypen of varianten bestaan: bestaan:

Mannen die een stereotiep manbeeld Mannen die een stereotiep manbeeld doorbreken doorbreken door te laten zien dat ze ook door te laten zien dat ze ook kunnen (ver)zorgenkunnen (ver)zorgen

Mannen die met Mannen die met traditioneel ‘mannelijke’traditioneel ‘mannelijke’ eigenschappen een tegenwicht vormen in eigenschappen een tegenwicht vormen in een bijna exclusief vrouwelijke omgevingeen bijna exclusief vrouwelijke omgeving

De realiteit is dat veel mannen in dit De realiteit is dat veel mannen in dit soort posities als soort posities als enigeenige in een voor in een voor de rest uit vrouwen bestaand team de rest uit vrouwen bestaand team werken en dat er werken en dat er geen enkelvoudig geen enkelvoudig manbeeldmanbeeld bestaat dat iedere man bestaat dat iedere man volledig kan vormgevenvolledig kan vormgeven

Mannen zullen dus verschillen in de Mannen zullen dus verschillen in de manier waarop zij vormgeven aan manier waarop zij vormgeven aan hun identiteit als manhun identiteit als man

Het is te verwachten dat een Het is te verwachten dat een gemengd team gemengd team (vrouwen (vrouwen enen mannen) minder snel mannen) minder snel seksespecifieke interactie- en seksespecifieke interactie- en beoordelingspatronen beoordelingspatronen zal vertonenzal vertonen

Zie voorbeelden Lieselotte Ahnert (2006) Zie voorbeelden Lieselotte Ahnert (2006) en Winer & Phillips (2012), sheets …en Winer & Phillips (2012), sheets …

DOMINANTIE VAN VROUWELIJKE DOMINANTIE VAN VROUWELIJKE OPVOEDERS:OPVOEDERS:

FEMINISERING VAN KINDEROPVANG EN FEMINISERING VAN KINDEROPVANG EN BASISONDERWIJSBASISONDERWIJS

- CORRIGEREND, BEPERKEND EN CONTROLEREND INGRIJPEN NAAR ‘TYPISCH’ JONGENSGEDRAG

- WEINIG ‘RUIMTE’ GEVEN VOOR UITING DAARVAN, LETTERLIJK EN FIGUURLIJK

- VOORAL BELONING VAN INZET, IJVER EN MEEGAANDHEID

- VANDAAR: ONTSTAAN VAN ‘MEISJESNORM’ ALS TYPERING VAN ‘IDEAAL’ KINDGEDRAG

Verschillen tussen Verschillen tussen jongens en meisjesjongens en meisjes

Jelle Jolles, ‘Ellis en het Jelle Jolles, ‘Ellis en het verbreinen’verbreinen’

Over Hersenen, Gedrag & EducatieOver Hersenen, Gedrag & Educatie

Neuropsych PublishersNeuropsych Publishers

Amsterdam-MaastrichtAmsterdam-Maastricht

(Amsterdam, 17 september 2010)(Amsterdam, 17 september 2010)

N.B.N.B.: Ondertussen herziene editie, 2012: Ondertussen herziene editie, 2012

Verschillende Verschillende actieprogramma’sactieprogramma’s

MeisjesMeisjes: sociaal actieprogramma: uiten en : sociaal actieprogramma: uiten en duiden van emoties; belangrijke functie duiden van emoties; belangrijke functie van taal; relaties, samenwerken, overleg, van taal; relaties, samenwerken, overleg, discussiërendiscussiëren

JongensJongens: actief handelings (DOE) : actief handelings (DOE) programma: ruimtelijke verkenning, programma: ruimtelijke verkenning, experimenteren, ruimtelijke en experimenteren, ruimtelijke en motorischemotorische

oriëntatieoriëntatie

Dus …, verschillend gedragDus …, verschillend gedrag

Jongens: als het ware ‘geprogrammeerd’ Jongens: als het ware ‘geprogrammeerd’ om te rennen, te springen, in bomen te om te rennen, te springen, in bomen te klimmen en met stenen te gooien. klimmen en met stenen te gooien.

Is natuurlijk best vervelend voor de Is natuurlijk best vervelend voor de pedagogisch medewerker (of later voor de pedagogisch medewerker (of later voor de leerkracht (juf) in basisonderwijs), maar …leerkracht (juf) in basisonderwijs), maar …

daar heeft het brein geen boodschap aan!daar heeft het brein geen boodschap aan!

Om bij stil te staan!Om bij stil te staan!

Je gevoel van Je gevoel van COMPETENTIECOMPETENTIE, als , als opvoederopvoeder

Wordt veel makkelijker en soepeler Wordt veel makkelijker en soepeler bevestigd in de omgang met bevestigd in de omgang met meisjes!meisjes!

Wat moet je doen, als Wat moet je doen, als professioneleprofessionele opvoeder, om daar opvoeder, om daar niet te veel in mee te gaan??niet te veel in mee te gaan??

BASISONDERWIJSBASISONDERWIJS**

Kinderen (jongens) die goed zijn in rekenen en wiskunde, Kinderen (jongens) die goed zijn in rekenen en wiskunde, maar niet in taal, hebben een steeds groter probleemmaar niet in taal, hebben een steeds groter probleem

Meer ruimte geven aan ‘experimenteren’, experimenteel Meer ruimte geven aan ‘experimenteren’, experimenteel lerenleren

Onderwijs Onderwijs minderminder ‘talig ‘maken ‘talig ‘maken Reken – en wiskundeopdrachten zijn taalpuzzels Reken – en wiskundeopdrachten zijn taalpuzzels

gewordengeworden Alles moet beredeneerd en uitgelegdAlles moet beredeneerd en uitgelegd Kinderen met taalachterstand struikelen daardoor ook in Kinderen met taalachterstand struikelen daardoor ook in

de exacte vakkende exacte vakken Doen en uitzoekenDoen en uitzoeken is juist voor deze groep kinderen zo is juist voor deze groep kinderen zo

belangrijkbelangrijk

*Interview met Robbert Dijkgraaf (Universiteitshoogleraar UvA en voorzitter KNAW) NRC, 1 mei 2005*Interview met Robbert Dijkgraaf (Universiteitshoogleraar UvA en voorzitter KNAW) NRC, 1 mei 2005

Twee Recente Twee Recente OnderzoeksrapportenOnderzoeksrapporten

http://www.aps.nl/documents/10180/26927/Jongens+aan+de+slag/f6a4eb36-af64-4cf7-a08f-ca3874398d20

Goed onderwijs voor Goed onderwijs voor jongensjongens

Structuur en duidelijkheid biedenStructuur en duidelijkheid bieden Positief benaderenPositief benaderen Variatie in de lesVariatie in de les Actief aan het werk zetten en houdenActief aan het werk zetten en houden Reflectie uitlokkenReflectie uitlokken Humor inzettenHumor inzetten ‘‘Jongensachtig’ zijn als docentJongensachtig’ zijn als docent

““Jongens werken bij mannelijke docenten vaker hard, Jongens werken bij mannelijke docenten vaker hard, meisjes bij vrouwelijke”meisjes bij vrouwelijke”

*APS, Utrecht, mei 2012*APS, Utrecht, mei 2012

AdviezenAdviezen structuurstructuur, regels en duidelijkheid, regels en duidelijkheid veiligveilig pedagogisch klimaat pedagogisch klimaat persoonlijke aandacht voor leerlingenpersoonlijke aandacht voor leerlingen goede begeleiding en zorgstructuurgoede begeleiding en zorgstructuur ouders worden betrokkenouders worden betrokken aandacht voor meta-cognitieve vaardighedenaandacht voor meta-cognitieve vaardigheden aandacht voor aandacht voor verhoging van schoolse verhoging van schoolse

motivatiemotivatie

Wat is een Wat is een ‘jongensachtige’ docent?‘jongensachtige’ docent?

Is ‘to-the-point’Is ‘to-the-point’ Is eerlijkIs eerlijk Is Kort van stof en Is Kort van stof en Houdt van competitieHoudt van competitie

Kortom ...Kortom ...

Houd rekening met sekseverschillen Houd rekening met sekseverschillen en en respecteerrespecteer ze ze

En ga er vervolgens op een En ga er vervolgens op een pedagogisch verantwoorde wijzepedagogisch verantwoorde wijze mee om!mee om!

Sekseverschillen horen thuis in het Sekseverschillen horen thuis in het curriculum van curriculum van elke opleiding gericht elke opleiding gericht op de ontwikkeling van kinderenop de ontwikkeling van kinderen: : PABO, SPW, ILO, etc. PABO, SPW, ILO, etc.

Belangrijk!Belangrijk!

De behoefte van kinderen om De behoefte van kinderen om gestimuleerd, gepusht en gestimuleerd, gepusht en aangemoedigd te worden om risico’s aangemoedigd te worden om risico’s te nemen is net zo groot als de te nemen is net zo groot als de behoefte aan stabiliteit en veiligheidbehoefte aan stabiliteit en veiligheid

Interessant (nieuw) Interessant (nieuw) onderzoek naar vader-kind onderzoek naar vader-kind

gehechtheid !gehechtheid ! Belangrijke bron:Belangrijke bron: Grossmann, K., Grossmann, K.E., Grossmann, K., Grossmann, K.E.,

Fremmer-Bombik, E., Kindler, H., Scheuerer-Englisch, H.,Fremmer-Bombik, E., Kindler, H., Scheuerer-Englisch, H., & Zimmermann, P. (2002). The uniqueness of the child–father & Zimmermann, P. (2002). The uniqueness of the child–father

attachment relationship: Fathers’ sensitive and challenging play attachment relationship: Fathers’ sensitive and challenging play as a pivotal variable in a 16-year longitudinal as a pivotal variable in a 16-year longitudinal study. study. Social Social Development, 11, Development, 11, 307–331.307–331.

Opgepakt door: Bretherton, I. (2010): Fathers in attachment Opgepakt door: Bretherton, I. (2010): Fathers in attachment theory and research; a review. theory and research; a review. Early Child Development and Early Child Development and CareCare, , 180180 (1&2), 9-23 (waarin Grossmann c.s. uitgebreid (1&2), 9-23 (waarin Grossmann c.s. uitgebreid besproken worden)besproken worden)

Paquette, D., & Bigras, M. (2010). The Risky Situation: a Paquette, D., & Bigras, M. (2010). The Risky Situation: a procedure for assessing the father-child activation relationship. procedure for assessing the father-child activation relationship. Early Child Development and Care, 180Early Child Development and Care, 180, (1&2), 33–50., (1&2), 33–50.

Challenging Interactive Challenging Interactive Play (SCIP), Grossmann Play (SCIP), Grossmann

c.s., 2002c.s., 2002 Vaders spelen een opmerkelijke en prominente rol in het Vaders spelen een opmerkelijke en prominente rol in het ondersteunen van de explorerende kant van de ondersteunen van de explorerende kant van de gehechtheidsrelatie en ze bieden psychologische gehechtheidsrelatie en ze bieden psychologische veiligheid tijdens samen dingen ontdekken en spelen veiligheid tijdens samen dingen ontdekken en spelen

Vaders die gehechtheid hoog waarderen waren in de Vaders die gehechtheid hoog waarderen waren in de eerste twee jaar meer betrokken bij hun kinderen, eerste twee jaar meer betrokken bij hun kinderen, hadden hogere SCIP scores en hadden een grotere kans hadden hogere SCIP scores en hadden een grotere kans op veilig gehechte kinderen op veilig gehechte kinderen

De SCIP-scores van met name de vaders voorspelden de De SCIP-scores van met name de vaders voorspelden de ‘veiligheid’ (in de zin van gehechtheidsrepresentatie) van ‘veiligheid’ (in de zin van gehechtheidsrepresentatie) van hun kinderen op 16-jarige leeftijd!hun kinderen op 16-jarige leeftijd!

Echtscheiding en Echtscheiding en gezagskwestiesgezagskwesties In het ideale geval hebben jonge kinderen in de periode van In het ideale geval hebben jonge kinderen in de periode van

onvermijdelijke stress bij echtscheiding baat bij regelmatig onvermijdelijke stress bij echtscheiding baat bij regelmatig contact en een blijvende relatie met contact en een blijvende relatie met beidebeide ouders en andere ouders en andere familieledenfamilieleden

Voor kinderen kan het ook prettig zijn als de ‘ex-en’ in hun Voor kinderen kan het ook prettig zijn als de ‘ex-en’ in hun eigen huis/omgeving bij belangrijke rituelen hetzelfde ritme eigen huis/omgeving bij belangrijke rituelen hetzelfde ritme volgen, denk aan slaap/waaktijden, etenstijden en activiteitenvolgen, denk aan slaap/waaktijden, etenstijden en activiteiten

Verder is het prettig voor een kind als beide ouders het kind Verder is het prettig voor een kind als beide ouders het kind hetzelfde hetzelfde transitional object transitional object (bijv. een knuffelbeest) laten (bijv. een knuffelbeest) laten gebruiken en vergelijkbare regels hanteren voor de omgang gebruiken en vergelijkbare regels hanteren voor de omgang met flesjes en/of speenmet flesjes en/of speen

Hetzelfde geldt voor opvoedingsstrategieën bij het kalmeren Hetzelfde geldt voor opvoedingsstrategieën bij het kalmeren van een kind of het stellen van grenzen. Op deze aspecten is van een kind of het stellen van grenzen. Op deze aspecten is consistentie tussen de ‘ex-en’ van groot belang (maar niet consistentie tussen de ‘ex-en’ van groot belang (maar niet altijd makkelijk te realiseren) altijd makkelijk te realiseren)

Hoe bereik je Hoe bereik je vaders?vaders?

Wat houdt vaders weg?Wat houdt vaders weg? Discussies in groepsverband, in een ‘schoolse’ sfeer, kunnen de Discussies in groepsverband, in een ‘schoolse’ sfeer, kunnen de

vooruitgang van vaders afremmen en hen zelfs ontmoedigen aan zo’n vooruitgang van vaders afremmen en hen zelfs ontmoedigen aan zo’n training of cursus deel te nementraining of cursus deel te nemen

Contactlegging vanuit de hulpverlening die zich uitsluitend of op de eerste Contactlegging vanuit de hulpverlening die zich uitsluitend of op de eerste plaats richt tot de moederplaats richt tot de moeder

Gebrek aan flexibele participatiemomenten (bijv. niet ’s avonds of in het Gebrek aan flexibele participatiemomenten (bijv. niet ’s avonds of in het weekend)weekend)

Niet betrekken van vaders bij de intake en de daar in te vullen vragenlijsten Niet betrekken van vaders bij de intake en de daar in te vullen vragenlijsten en/of interviewsen/of interviews

Het anderszins marginaliseren van de betrokkenheid van de vader, vanaf Het anderszins marginaliseren van de betrokkenheid van de vader, vanaf het eerste (klinische) contact (het eerste (klinische) contact (noem voorbeeld)noem voorbeeld)

Beperken tot onderwerpen die zich voornamelijk richten op de rol van Beperken tot onderwerpen die zich voornamelijk richten op de rol van moeders in gezin en opvoeding (contact met de school; verzorging; regelen moeders in gezin en opvoeding (contact met de school; verzorging; regelen van kinderopvang)van kinderopvang)

Laten zien, horen, onderstrepen etc. dat je met ‘ouders’ moeders én Laten zien, horen, onderstrepen etc. dat je met ‘ouders’ moeders én vaders bedoelt (en niet alleen of op de eerste plaats moeders)vaders bedoelt (en niet alleen of op de eerste plaats moeders)

VervolgVervolg Pedagogisch medewerkers en leerkrachten BO zijn in overgrote Pedagogisch medewerkers en leerkrachten BO zijn in overgrote

meerderheid vrouwen die zich identificeren en meer op hun meerderheid vrouwen die zich identificeren en meer op hun gemak voelen met moeders dan met vadersgemak voelen met moeders dan met vaders

Cultureel bepaalde opvattingen in gezinnen en bij personeel Cultureel bepaalde opvattingen in gezinnen en bij personeel bestendigen het idee dat moeders de primaire opvoeders zijn, bestendigen het idee dat moeders de primaire opvoeders zijn, vooral voor jonge kinderenvooral voor jonge kinderen

(Sommige) professionele opvoeders en ouders zullen de unieke (Sommige) professionele opvoeders en ouders zullen de unieke rol en bijdrage van vaders aan de gezonde ontwikkeling van rol en bijdrage van vaders aan de gezonde ontwikkeling van hun kind niet goed naar waarde (kunnen) schattenhun kind niet goed naar waarde (kunnen) schatten

Sommige professionals denken misschien dat vaders niet Sommige professionals denken misschien dat vaders niet willen participerenwillen participeren

Sommige professionals weten gewoon niet goed hoe ze vaders Sommige professionals weten gewoon niet goed hoe ze vaders erbij kunnen betrekkenerbij kunnen betrekken

Opruimen van barrièresOpruimen van barrières Vaders expliciet uitnodigen (email/schriftelijk/telefonisch) en Vaders expliciet uitnodigen (email/schriftelijk/telefonisch) en

betrek ze bij kennismakings- of introductiegesprekbetrek ze bij kennismakings- of introductiegesprek Nodig ze vervolgens expliciet uit om ook daarna betrokken te Nodig ze vervolgens expliciet uit om ook daarna betrokken te

blijven. Professionals krijgen zo inzicht in hoe vaders er blijven. Professionals krijgen zo inzicht in hoe vaders er tegenaan kijken en erover denkentegenaan kijken en erover denken

Maar ruimte voor vaders, ook buiten de reguliere Maar ruimte voor vaders, ook buiten de reguliere ‘kantoortijden’ ! (weekend, ‘s avonds)‘kantoortijden’ ! (weekend, ‘s avonds)

Maak de inhoud (van een programma, de activiteiten) Maak de inhoud (van een programma, de activiteiten) relevant voor vaders, bijv. organiseer speciale vader-kind relevant voor vaders, bijv. organiseer speciale vader-kind activiteiten activiteiten

Probeer ook mannelijke professionals aan te trekken en, Probeer ook mannelijke professionals aan te trekken en, wanneer die er al zijn, juist hen te vragen contact te leggen wanneer die er al zijn, juist hen te vragen contact te leggen en om te gaan met vadersen om te gaan met vaders

vervolgvervolg Afbeeldingen (foto,s tekeningen e.d.) van (actief Afbeeldingen (foto,s tekeningen e.d.) van (actief

betrokken) vaders in nieuwsbrieven, folders, betrokken) vaders in nieuwsbrieven, folders, posters, websites en ander voorlichtingsmateriaal posters, websites en ander voorlichtingsmateriaal kunnen helpen om weifelende vaders over de kunnen helpen om weifelende vaders over de drempel te trekkendrempel te trekken

De professional moet de vader positief benaderen De professional moet de vader positief benaderen en hem duidelijk maken dat zijn betrokkenheid en en hem duidelijk maken dat zijn betrokkenheid en participatie van groot belang zijn voor de participatie van groot belang zijn voor de ontwikkeling van het kind en dat zij/hij ernaar ontwikkeling van het kind en dat zij/hij ernaar uitziet om met hem samen te werken om die uitziet om met hem samen te werken om die ontwikkeling te optimaliserenontwikkeling te optimaliseren

Uit: Building Blocks for Father Uit: Building Blocks for Father Involvement. Building Block 1Involvement. Building Block 1

““In one program evaluation, it was found that Head Start staff In one program evaluation, it was found that Head Start staff

addressed only the mother in the intake process, even when the father addressed only the mother in the intake process, even when the father

was sitting right there. When asked why the father wasn’t addressed was sitting right there. When asked why the father wasn’t addressed

also, the staff was not aware that he was being excluded. Be sure to also, the staff was not aware that he was being excluded. Be sure to

treat dad like a player in the game”treat dad like a player in the game”

““Fathers are the single greatest untapped resource in the lives of Fathers are the single greatest untapped resource in the lives of

American children. Natural, renewable, and by and large nontoxic, they American children. Natural, renewable, and by and large nontoxic, they

couldn’t be healthier for the country’s children. We can’t afford to let couldn’t be healthier for the country’s children. We can’t afford to let

another one get away”another one get away”

En Verder …En Verder …

Rohner en Veneziano (2001) vatten het grote belang van betrokkenRohner en Veneziano (2001) vatten het grote belang van betrokken

vaderschap als volgt samen: ‘Uit tal van studies komt naar voren dat vaderschap als volgt samen: ‘Uit tal van studies komt naar voren dat

kinderen met sterk betrokken vaders – vergeleken met kinderen van kinderen met sterk betrokken vaders – vergeleken met kinderen van

minder betrokken vaders – in cognitief en sociaal opzicht competenter minder betrokken vaders – in cognitief en sociaal opzicht competenter

zijn, nieuwsgieriger en beter in het oplossen van problemen, minderzijn, nieuwsgieriger en beter in het oplossen van problemen, minder

geneigd tot sekse-stereotypering, empathischer en psychologisch geneigd tot sekse-stereotypering, empathischer en psychologisch

beter aangepast.’ beter aangepast.’

En lees het rapport van Kenniswerkplaats Tienplus, Amsterdam: Pels, En lees het rapport van Kenniswerkplaats Tienplus, Amsterdam: Pels,

Ketner en Naber (2012), Ketner en Naber (2012), Een vader is meer dan 100 meestersEen vader is meer dan 100 meesters. .

Versterken van vaderschap in Amsterdam.Versterken van vaderschap in Amsterdam.

Principles of Father-Principles of Father-Inclusive PracticeInclusive Practice

1 Father Awareness1 Father Awareness 2 Respect for Fathers2 Respect for Fathers 3 Equity and Access3 Equity and Access 4 Father Strengths4 Father Strengths 5 Practitioners’ Strengths5 Practitioners’ Strengths 6 Advocacy and Empowerment6 Advocacy and Empowerment 7 Partnership with fathers7 Partnership with fathers 8 Recruitment & Training8 Recruitment & Training 9 Research and Evaluation9 Research and Evaluation

ADVIESADVIES Maak gebruik van de Maak gebruik van de sterke/unieke sterke/unieke

punten van vaderspunten van vaders, bijv. recreatie- en , bijv. recreatie- en sportactiviteiten in het kader van een sportactiviteiten in het kader van een behandeling of training/oudercursusbehandeling of training/oudercursus

Zie verder: Zie verder: www.fira.ca, met veel up-to-date, met veel up-to-date

informatie over: immigrant fathers, informatie over: immigrant fathers, separated/divorced fathers, new fathers, separated/divorced fathers, new fathers, young fathers, fathers of children with young fathers, fathers of children with special needs, etc., etc.special needs, etc., etc.

ConclusieConclusie

Belangrijk om veel aandacht te blijven Belangrijk om veel aandacht te blijven besteden aan de invloed die besteden aan de invloed die vaders/mannelijke opvoeders kunnen vaders/mannelijke opvoeders kunnen uitoefenen op bepaalde gebieden en de uitoefenen op bepaalde gebieden en de unieke bijdrage die zij leveren aan de unieke bijdrage die zij leveren aan de ontwikkeling van kinderen!ontwikkeling van kinderen!

Vanaf (eind) deze maand Vanaf (eind) deze maand nog eens na te lezen innog eens na te lezen in

Tavecchio, Louis (2014). Tavecchio, Louis (2014). Betrokkenheid van de vaders. In R. Betrokkenheid van de vaders. In R. Oostdam en P. de Vries (red.), Oostdam en P. de Vries (red.), Samenwerken aan leren en opvoeden. Samenwerken aan leren en opvoeden. Basisboek brede samenwerking Basisboek brede samenwerking ouders en schoolouders en school. Bussum: Coutinho. . Bussum: Coutinho.

LiteratuurLiteratuur Cabrera, N.J., Tamis-LeMonda, C.S., Bradley, R.H., Hofferth, S. & Lamb, M.E. (2000), Cabrera, N.J., Tamis-LeMonda, C.S., Bradley, R.H., Hofferth, S. & Lamb, M.E. (2000),

Fatherhood in the twenty-first century, Fatherhood in the twenty-first century, Child Development, Child Development, 71(1), 127-136.71(1), 127-136. Cabrera, N.J., Fagan, J. & Farrie, D. (2008), Explaining the long reach of fathers’ prenatal Cabrera, N.J., Fagan, J. & Farrie, D. (2008), Explaining the long reach of fathers’ prenatal

involvement on later paternal engagement, involvement on later paternal engagement, Journal of Marriage and FamilyJournal of Marriage and Family, 70(5), 1094-, 70(5), 1094-1107.1107.

Condon, J.T. (1985), The parental-foetal relationship – A comparison of male and female Condon, J.T. (1985), The parental-foetal relationship – A comparison of male and female expectant parents, expectant parents, Journal of Psychosomatic Obstetrics and Gynaecology, 4 Journal of Psychosomatic Obstetrics and Gynaecology, 4 (4), 271-284. (4), 271-284.

Condon, J.T. (1993), The assessment of antenatal emotional attachment: Development of Condon, J.T. (1993), The assessment of antenatal emotional attachment: Development of a questionnaire instrument, a questionnaire instrument, British Journal of Medical Psychology, British Journal of Medical Psychology, 66(2), 167-183.66(2), 167-183.

Fabiano, G.A. (2007). Father participation in Behavioral Parent Training for ADHD: Review Fabiano, G.A. (2007). Father participation in Behavioral Parent Training for ADHD: Review and recommendations for increasing inclusion and engagement. and recommendations for increasing inclusion and engagement. Journal of Family Journal of Family PsychologyPsychology, , 2121 (4), 683-693. (4), 683-693.

Lore van Gorp (2010). Lore van Gorp (2010). Een survey onderzoek naar vaderlijke verbondenheid met de Een survey onderzoek naar vaderlijke verbondenheid met de foetus: Houdt de moeder de sleutel in de hand? foetus: Houdt de moeder de sleutel in de hand? Masterproef Sociologie. Universiteit Masterproef Sociologie. Universiteit Gent, Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen.Gent, Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen.

Pougnet, Serbin, Stack, Ledingham & Schwartzman (2012). The Intergenerational Pougnet, Serbin, Stack, Ledingham & Schwartzman (2012). The Intergenerational Continuity of Fathers’ Absence in a Socioeconomically Disadvantaged Sample. Continuity of Fathers’ Absence in a Socioeconomically Disadvantaged Sample. Journal of Journal of Marriage and FamilyMarriage and Family, , 7474, 540-555., 540-555.

Literatuur (vervolg)Literatuur (vervolg)

Publicaties met aanbevelingen voor het Publicaties met aanbevelingen voor het verhogen van de betrokkenheid en verhogen van de betrokkenheid en deelnamedeelname van vaders bij/aan oudercursussen ( van vaders bij/aan oudercursussen (parent trainingparent training) en behandeling:) en behandeling:

Chronis, A. M., Chacko, A., Fabiano, G. A., Wymbs, B. T., & Pelham, W. E. (2004). Chronis, A. M., Chacko, A., Fabiano, G. A., Wymbs, B. T., & Pelham, W. E. (2004). Enhancements to the behavioral parent training paradigm for families of children with Enhancements to the behavioral parent training paradigm for families of children with ADHD: Review and future directions. ADHD: Review and future directions. Clinical Child and Family Psychology ReviewClinical Child and Family Psychology Review, , 77, 1–27., 1–27.

Lee, C. M., & Hunsley, J. (2006). Lee, C. M., & Hunsley, J. (2006). Addressing coparenting in the delivery of psychological Addressing coparenting in the delivery of psychological services to children. services to children. Cognitive and Behavioral PracticeCognitive and Behavioral Practice, , 1313, 53–61., 53–61.

Phares, V., Fields, S., & Binitie, I. (2006). Getting fathers involved in child-related therapy. Phares, V., Fields, S., & Binitie, I. (2006). Getting fathers involved in child-related therapy. Cognitive and Behavioral PracticeCognitive and Behavioral Practice, , 1313, 42–52., 42–52.

Websites/Google Websites/Google www.newcastle.edu.au/centre/fac/efathers/includingfathers

www.fira.ca

www.newcastle.edu.au : :

Father-inclusive practice guide.htmFather-inclusive practice guide.htm

The principles of father-inclusive practiceThe principles of father-inclusive practice

Als er tijd over is Als er tijd over is ……

Prenatale betrokkenheid van Prenatale betrokkenheid van vadersvaders

Grotere betrokkenheid van (ongehuwde) vaders tijdens Grotere betrokkenheid van (ongehuwde) vaders tijdens zwangerschap hangt significant samen met meer zwangerschap hangt significant samen met meer engagement en meer interactie met kind tijdens eerste engagement en meer interactie met kind tijdens eerste levensjarenlevensjaren

Een vader die al voor de geboorte nauw betrokken is Een vader die al voor de geboorte nauw betrokken is en zijn partner vanaf het begin ondersteunt, bindt zich en zijn partner vanaf het begin ondersteunt, bindt zich sterker aan kind en heeft meer mogelijkheden een sterker aan kind en heeft meer mogelijkheden een eigen identiteit als vader te ontwikkeleneigen identiteit als vader te ontwikkelen

Betekent steun voor de levenslooptheorie die stelt dat Betekent steun voor de levenslooptheorie die stelt dat tijdigetijdige vaderbetrokkenheid van langdurige invloed is op vaderbetrokkenheid van langdurige invloed is op de ontwikkeling van de vaderrol en later engagement de ontwikkeling van de vaderrol en later engagement bij het kindbij het kind

Prenatale betrokkenheid, Prenatale betrokkenheid, vervolgvervolg

Conclusie Cabrera c.s.: Beleid gericht op Conclusie Cabrera c.s.: Beleid gericht op gezinsstabiliteit bij risicogezinnen, zoals gezinsstabiliteit bij risicogezinnen, zoals kwetsbare gezinnen met een laag inkomen, kwetsbare gezinnen met een laag inkomen, dient dient vaderinclusiefvaderinclusief te zijn en te zijn en

Moet zich al vroeg tijdens de zwangerschap Moet zich al vroeg tijdens de zwangerschap richten op ondersteuning van de relaties richten op ondersteuning van de relaties tussen vaders en moederstussen vaders en moeders

Waarbij vaders geholpen worden werk te Waarbij vaders geholpen worden werk te vinden en gestimuleerd worden tot vinden en gestimuleerd worden tot verbondenheid met hun nog ongeboren kindverbondenheid met hun nog ongeboren kind

Vlaams onderzoek van Lore van Gorp (2010)Vlaams onderzoek van Lore van Gorp (2010) Onderzoek naar ‘ontluikende vaderidentiteit’ bij 187 Onderzoek naar ‘ontluikende vaderidentiteit’ bij 187

aanstaande vaders (‘vaders-in-wording’)aanstaande vaders (‘vaders-in-wording’) Om de mate van emotionele verbondenheid van de vader-Om de mate van emotionele verbondenheid van de vader-

in-wording met de foetus te bepalen gebruikte ze de in-wording met de foetus te bepalen gebruikte ze de Paternal Antenatal Attachment Scale Paternal Antenatal Attachment Scale (PAAS; Condon, 1993)(PAAS; Condon, 1993)

Onderzoek suggereert dat een meer traditionele invulling Onderzoek suggereert dat een meer traditionele invulling van het vaderschap - de kostwinnerinvulling - een grote van het vaderschap - de kostwinnerinvulling - een grote emotionele verbondenheid met de foetus niet in de weg emotionele verbondenheid met de foetus niet in de weg staat, maar er ook niet actief toe bijdraagtstaat, maar er ook niet actief toe bijdraagt

Dit in tegenstelling tot de ‘verzorgerinvulling’ - een meer Dit in tegenstelling tot de ‘verzorgerinvulling’ - een meer moderne invulling van het vaderschap - die wel actief moderne invulling van het vaderschap - die wel actief bijdraagt aan het ervaren van een grote verbondenheid met bijdraagt aan het ervaren van een grote verbondenheid met de foetusde foetus

Vervolg Van GorpVervolg Van Gorp Zo suggereert deze studie dat het voor Zo suggereert deze studie dat het voor

organisaties die het welzijn van het kind hoog in organisaties die het welzijn van het kind hoog in het vaandel dragen, nuttig is om reeds het vaandel dragen, nuttig is om reeds tijdens de tijdens de zwangerschap de verzorgerinvulling van vaders zwangerschap de verzorgerinvulling van vaders te promotente promoten en ook de zwangere vrouwen ervan en ook de zwangere vrouwen ervan bewust te maken dat hun partner een belangrijke bewust te maken dat hun partner een belangrijke ouderrol heeft en zij hun partner hierin kunnen ouderrol heeft en zij hun partner hierin kunnen aanmoedigen. aanmoedigen.

Dit zou bijvoorbeeld op prenatale infosessies (en Dit zou bijvoorbeeld op prenatale infosessies (en zwangerschapscursussen) aan bod kunnen zwangerschapscursussen) aan bod kunnen komen.komen.

Vaders en sociale angstVaders en sociale angst Kinderen kunnen angsten overnemen van vadersKinderen kunnen angsten overnemen van vaders

Angstig gedrag van de vader kan angst bij kinderen veroorzaken en ondernemingslust afremmenAngstig gedrag van de vader kan angst bij kinderen veroorzaken en ondernemingslust afremmen

Vaders van angstige kinderen vertonen vaak:Vaders van angstige kinderen vertonen vaak:

- meer controlerend gedragmeer controlerend gedrag- geven minder begeleidinggeven minder begeleiding- zijn strengerzijn strenger- hechten meer waarde aan regelshechten meer waarde aan regels- meer huwelijksproblemenmeer huwelijksproblemen

Vaders en sociale angst Vaders en sociale angst (verv.)(verv.)

Wanneer er sprake is van mogelijk gevaar hechten Wanneer er sprake is van mogelijk gevaar hechten kinderen meer waarde aan de reactie van hun vaderkinderen meer waarde aan de reactie van hun vader

Spelelement invloed op angst bij kinderen:Spelelement invloed op angst bij kinderen:

- angst voor onbekende situaties - angst voor onbekende situaties

- separatie angst- separatie angst

Vaders cruciaal bij het helpen van adolescenten om hun Vaders cruciaal bij het helpen van adolescenten om hun angsten voor de buitenwereld te overwinnenangsten voor de buitenwereld te overwinnen