Verandering van tijden; planologie permanent bèta

Reflectie op Strategische Planning in theorie en praktijk Universiteit van Amsterdam, planologie 20 november 2014

Jurgen Hoogendoorn Twitter @jrgnhoogendoorn

Wat the hack is going on?1. Economie vanuit historisch perspectief +

sociologische duiding; liquid modernity2. Ruimtelijke Economische werkelijkheid na

20083. Ontwikkelingen in de samenleving4. Innovatie in de ruimtelijke sector (aantallen,

schaal, tijd)5. Prototype en permanent Bèta6. Nieuwe competenties ruimtelijke

professional7. Wat kies jij?

Industriële revoluties

• Ontstaan economie als wetenschap (gebonden aan naties; BNP)

• Mens kwam los van zijn oorspronkelijke omgeving (van platteland)

• Werken in fabrieken ergens anders (meestal in stad). Met grote kans op ontslag en armoede

• Na WO II gingen bedrijven op zoek naar plek met meest goedkope arbeid

• Sinds jaren ’60 Globalisering versneld door IT technologie

• Herindustrialisatie?; local brands, 3D printen stadslandbouw

Permanente onzekerheid• Volgens socioloog Zygmunt Bauman is mens sinds

industriële revolutie in permanente onzekerheid (liquid modernity)

• Door de nationale overheden is onzekerheid altijd geïnterpreteerd als veiligheidsvraagstuk (als angstreductie van burgers) en daarmee dienend aan het neo liberale kapitalisme

• Staatsveiligheid (extern, intern,) gezondheidheid (woningwet 1901), risicoreductie, etc

• Globale kapitalisme – transnationale prolemen (zoals milieu, klimaat en economische ongelijkheid) worden nationaal aangepakt -> gedoemd te mislukken

Nieuwe werkelijkheid na 2008 (ruimtelijk -economisch)

1. Einde krediet- en vastgoed aangedreven project- en gebiedsontwikkeling (geen/weinig effectieve vraag naar woningen, kantoren, winkels etc)

2. Vastgoed- en bouwsector weet niet te innoveren en gaat grotendeels over de kop (creative destruction – Schumpeter)

3. Gemeenten; van grondexploitant naar medespeler

Oorzaken wegvallen vraag

• Financieringsproblematiek (risicomijdend gedrag bij ontwikkelaars en consumenten en banken)

• Maatschappelijke veranderingen: afname kantoorgebruik door vergrijzing, HNW, duurzaamheidwens (hergebruik) etc.

• Ook in kwalitatieve zin omslag van aanbodsturing naar vraagsturing

Systeemfout in (RO-) systeem GROEI• Financierings-, ruimtelijk-juridisch systeem

gebaseerd op groei (sinds wederopbouw na WOII)• Groeidenken zit in genen en cultuur ruimtelijke

professionals• We leven in een vergrijzend en krimpend

werelddeel dat Europa heet

Overvloed; planologie nog nodig?

Ruimtelijke ordening is het (her)verdelen van schaarste in ruimte.

Opkomende permanente en existentiële vraag (nog niet beantwoord):Heeft Ruimtelijke ordening nog bestaansrecht bij overvloed? Wat is de toekomstige meerwaarde van ruimtelijke ordening?

Samenleving verhoudt zich anders tot Overheid Samenleving als rizoom:

Franse filosofen Gilles Deleuze en Félix Guattari (1998) stellen samenleving voorals een ‘rizoom’. Een rizoom is in letterlijke zin een veelal horizontaal vertakte wortelstructuur, die niet te herleiden is tot één hoofdtak of tot één plant aan de oppervlakte,maar bestaat uit ondergronds voortwoekerende worteltakken waartussen steeds nieuwe verbindingen kunnen ontstaan.

Naar participerende overheid?

• Publieke systeemwereld (grootschalig, hiërarchisch en bureaucratisch) losgezongen van de leefwereld -> vastlopen

• Netwerkorganisaties als (privaat) beweging van onderaf; kleinschalig, persoonlijk, horizontaal, informeel, generalistisch, oplossingsgericht, met veel ruimte voor passie/plezier en plaatsgebonden

Sociologische werkelijkheidBurger• Ontsystematiseerd (wegens gebrek aan vertrouwen in systemen)

• Nieuw ethiek• Regelt het zelf wel (buiten de systemen)• Zoekt de menselijke maat• Delen is het nieuwe vermenigvuldigen = macht

(kennis an sich is geen macht meer omdat het in overvloed aanwezig en bereikbaar is via internet)

• Klein is het nieuwe groot

• Pssst…….In Spanje trek naar platteland groter dan naar de stad; hippe neo-rurales

Werkelijkheid noopt tot innoveren; chaoskruis

Bron: Jaap Peters, Niets nieuws onder de zon en andere toevalligheden. Strategie uit chaos, 2008.

Aantal oude spelers gedecimeerd, explosie van nieuwe spelers Gebiedsontwikkeling:• Minder corporaties, projectontwikkelaars etc • Meer kleine partijen voorbeelden (collectieve) zelfbouwer,

ontwikkelende bouwers met eigen vermogen (Hurks), ontwikkelaars die bouwen met vermogen van pensioenfondsen en rijke families (Wonam), organisaties die bouwen voor specifieke niches zoals studenten (Duwo en Verwey/Mungra) en straks ook woningcoöperaties (WaalwijkWonen)

• Minder nieuwbouw meer transformatie Amsterdam wordt 32% van de nieuwbouw inmiddels gerealiseerd via transformatie. 

Klein is het nieuwe groot Amsterdam nieuwbouw dit jaar > 3.000

Schaal; van dozen schuiven naar maatwerk

- Minder grote tranches van woningen- Kavel en cashflow sturing

Tijd; de toekomst en het verre perspectief is NU

• Mijlpalen in de verre toekomst. Onszelf gestelde opgave voor 2040(!) 300.000 woningen toevoegen in de noordvleugel. Eindbeeld Zuidas na 2035

• Realtime strategy

Manoeuvreren in chaos; prototype en permanent bèta • De werkelijkheid, ook in gebiedsontwikkeling, heeft te

maken met een toename van (het aantal) snelheden en complexiteiten

• Geen nieuwe versie van gebiedsontwikkeling, integendeel het aantal versies wordt oneindig uitgebreid.

• Gebiedsontwikkeling is permanent bèta geworden, waarbij lokaal geformuleerde prototypen (een werkend begin van een antwoord op een vraag die nooit af is) werkzaam zijn voor zolang als het duurt en daarmee per definitie tijdelijk.

What about you! nieuwe ruimtelijke professional

Opleiding en hiërarchie doen er niet toe , oplossend vermogen wel.

As we speak: nieuwe ruimtelijke professionals passen oplossend en waardecreërend vermogen improviserend en experimenterend al toe.

meer vrouwen en jongeren; ander waardenpatroon

transparantie, vertrouwen, dialoog, samenwerken en cocreatie in plaats van concurrentie, professionele bescheidenheid in plaats van borstklopperij, luisteren en doen in plaats van praten, en passie en betrokkenheid in plaats van ratio en zakelijkheid

Competenties?• Bescheiden en dienstbaar (kunnen luisteren)• Losvragen in plaats van vaststellen (=oordelen)• Improvisatievermogen en kunnen ‘spelen’• Empathie• Communicatieve vaardigheden• Digitale vaardigheden (social media)• Ontwerp als service aan samenleving (ipv eindbeeld)• Moed en durf (tegen huidige systeem in denken en

doen)• Verbindingen aangaan (is ook positie kiezen/activisme)• Divers netwerk (met andere vaardigheden en kennis)

Wat kies jij?

Publieke dienaar die zijn kennis en vaardigheden ten dienste stelt van samenleving. Kiezen voor mensen

Of

Kennis en vaardigheden ten dienste stellen tbv het bouwen van steden in emerging economies? Kiezen voor het grote geld en het kapitalistisch systeem.

Dank voor je aandacht!