UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Ondersteuning van slachtoffers: Kwaliteit van onderop

Baars, S.H.M.

Publication date1999

Link to publication

Citation for published version (APA):Baars, S. H. M. (1999). Ondersteuning van slachtoffers: Kwaliteit van onderop.

General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.

Download date:29 Aug 2021

INHOUDSOPGAVE

Hoofdstuk en paragraaf aanduiding

VERANTWOORDING l

VOORWOORD 3

HOOFDSTUK 1 PROBLEEMSTELLING VAN DIT ONDERZOEK 6

1.1 Kwaliteit in slachtofferhulp; maat­schappelijke ontwikkelingen; achtergrond van studie en wetenschappelijk debat 1.1.1 Kwaliteit 6

Diverse opvattingen over kwaliteit; 6 maatschappelijke context

1.1.2 Markante verschillen; slachtoffer­schap en toenemende zelfbeschikking

De calculerende burger; een andere omgang met elkaar; ecologie; risico- 7 maatschappij; onvermogen overheid; af­braak van morele kaders; aandacht voor slachtoffers

1.1.3 Zorg voor slachtoffers; moraal in prak­tijk 1.1.4 Slachtofferschap; kwaliteit in onder- 10 steuning

Toenemende criminaliteit; ontwikkelingen; 12 slachtoffers zelf schuldig; kwaliteit; kwaliteit als gebniikersdominantie; di­verse aspecten aan kwaliteit, invloed van hulpvrager; professionaleit versus kwaliteit; "er plezier aan hebben' of "plezier hebben mag niet", een norma­tieve verankering van hulpverlenen; discretionaire ruimte; horizontalisering, interactie i.p.v. centrale aansturing; kwaliteit als product van 'netwerken'

1.1.5 Terugtredende overheid; kansen op kwali­teit?

Discretionaire ruimte en creatieve "tussen-organisatie"; dialoog met omgeving, kwali­teit door kleinschaligheid

1.2 Probleemstelling en wetenschappelijk kader , fi 1.2.1 Probleemstelling en onderzoeksopzet l f i

Omschrijving van voorwaarden; dit onderzoek

traditie van handelings- ofwel actie-onder­zoek

1.2.2 Theoretisch kader 17 Theorie van publieke actie: wanneer kwali­teit?

1.2.3 Afsluiting; leeswijzer 17

Noten

HOOFDSTUK 2 METHODIEK VAN ONDERZOEK

2.1 Probleemstelling van onderzoek, doel van onderzoeker, kwaliteit

Handelingsgericht onderzoek

18

22

22

24

2.2.1 Wetenschappelijk onderzoek als praktijk­gerichte activiteit

Onderzoek van het concrete geval; wel een bepaald soort generaliseren; hermeneutiek en edification: aansluiten bij het onder­zochte, mijn ervaring met de omstandighe­den van slachtoffers

2.2.2 Het bijzondere van handelingsgericht onder­zoek

Wisselwerking, exemplarisch praktijkonder­zoek; een systematisch iteratief proces; directe observatie, begripsvorming tijdens onderzoek; symbolisch interactionisme; ken­merken van onderzoek; eisen aan onderzoek; het nut van heldere begripsvorming

2.2.3 Bepaald type van onderzoek, de kracht van metaforen 26

Taal; metaforen, het scheppen van een ge­meenschappelijke werkelijkheid; sensitizing concepts, edification

2.3 Toepassing 27 2.3.1 De rol van de onderzoeker 27

Aansluitende begripsvorming; de onderzoeker acteert in een complexe an veranderlijke wer­kelijkheid; de onderzoeker gericht op kwali­teit van ondersteuning; productie van veran­deringskennis, het moment telt 28

2.3.2 Kwaliteit: de waarde van het onderzoeks-product

Kwaliteit, wat levert onderzoek op? Opnieuw kwaliteit, leidt het onderzoek tot resultaat? Kwaliteit als handelmgsvemnming, de voor-

w a a r d e van onderhandel ing; open communicat ie als voorwaarde tot onderhande l ing

2.3.3 Sensit izing concep t s 2.3.4 Casuspos i t ies

Casus 2.1 Gezin op de galerij 3 " Analyse Casus 2.2 Aanvankelijk g e d u p e e r d e vacant ie- 33 gange r s Analyse 34 Casus 2.3 E e n g e w e l d d a d i g e vriend Analyse 36

2.3.5 Samenva t t ing 37

2.4 Afsluiting

38 Noten

HOOFDSTUK 3 CRIMINALITEIT EN SLACHTOFFERSCHAP IN DE CONTEXT 4 0

VAN VANDAAG

3.1 Onderzoek als in s t rument tot kwaliteit; korte recapitulatie; we lke soort kwaliteit; normat ieve 4Q verankering

Kwaliteit; v o o r w a a r d e n -waaronder; kwali­tei t en handel ingsonderzoek; kwalitei t van communicat ie ; houd ing van onders teuner , nor­mat ieve veranker ing; g e e n maatschappel i jk vacuüm

41 41

3.2 Typering van de h e d e n d a a g s e samenleving 3.2.1 De risico-maatschappij

Club van Rome; de risico-samenleving raakt ons allen; d e bu rge r word t calculerend;

3.2.2 Naar e e n b e w u s t zelfontwerp; de identiteit van he t individu 43

Opn ieuw d e b a l a n s opmaken, e e n ieder voor zich; f ragmenter ing van moraal: morele di­lemma's; n i e u w e vormen van e n g a g e m e n t

3.3.3 Criminaliteit e n slachtofferschap 43 Nieuwe vormen van be t rokkenheid en samen­werking; h e t e inde van de grote verhalen; maatschappel i jke be teken is van slachtoffer­schap; ve ron twaard ig ing ; moraliteit me t be t rekking tot slachtofferschap; t a s t b a a r t o e g e p a s t e zorg van "onderop"

3.3 Hoe moreel me t kwal i te i t te hande len? 45 3.3.1 Universele of c o n t e x t g e b o n d e n moraliteit? 45

Geen universele moraliteit maar zorg als

voorwaarde tot kwaliteit 3.3.2 Het begrip zorg nader uitgewerkt 46

Aan mensen aansluitende ondersteuning bieden; kwaliteit versus de calculerende burger; geen contract maar echte zorg; buddy-projecten, kwa­liteitsvolle tussenorganisatie 48

3.3.3 Het idee van zorg normatief verankerd Kwaliteit versus standaardisering

3.3.4 De toepassing van zorg; discretionaire ruim- 49 te als voorwaarde tot normering

Belangeloosheid; niet het uitsluitend ju­ridische maar het gebruik van discretionaire ruimte; slachtofferhulp: tussen-organisatie

50

51

51

53

3.4 Ijkpunten voor kwaliteit

3.5 Presentatie van casusposities Casus 3.1 Slachtofferhulp van het eerste uur: geïnspireerde inzet Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 3.2 Mevrouw Van der Lek: een nieuwe zingeving Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 3.3 Hulpverlening door vrijwilligers Analyse, sensitizing concepts; ijkpunten Casus 3.4 De 'ontvoerde' dochter Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten

3.6 Afsluiting 57

Noten 58

HOOFDSTUK 4 DE OMSTANDIGHEDEN VAN SLACHTOFFERS 60

4.1 Opnieuw kwaliteit 60 Ijkpunten; sensitizing concepts; complexi­teit van slachtofferschap; verstoring van de alledaagse vanzelfsprekendheid; ontwrich­ting

4.2 Gevoelens van slachtoffers 61 4.2.1 De schok van het misdrijf 61

Onverwachte schok; overrompeling van het zelf; illusie van onkwetsbaarheid; post­traumatische stress-stoornis: kenmerken; Vietnam-veteranen; verscherping tot een trauma; verkeersslachtoffers; verstoring

van ego, onderzoek sinds Eerste Wereldoor­log; vijf diagnostische kriteria; lichame­lijke verwonding, invloed van omgeving, zelf schuld

4.2 Seksueel geweld 64 Slachtofferschap en machtsverschil; herha­ling en dissociatie

4.3 Reacties uit de omgeving van slachtoffers 65 Ondersteuning door omgeving; inadequate reactie door omgeving

4.3.1 Blaming the victim 65 Popgroep; geloof in een rechtvaardige we­reld; omgeving beïnvloedt verwerking nega­tief

4.3.2 Ondersteuning van kwaliteit 66 Yolanda, ongeloof bij systeemdominante zorg; ongeloof bij institutionele hulpverlening; dissociatie; integere rechercheurs, erkenning van slachtofferschap 67

4.3.3 Casusposities Casus 4.1 De omgeving deed er luchtig over 68 Analyse; slachtofferschap; sensitizing con­cepts; ijkpunten Casus 4.2 Ik heb er ook zelf schuld aan 70 Analyse; slachtofferschap; sensitizing con­cepts; ijkpunten Casus 4.3 Ruzie op het schoolplein 7j Analyse; slachtofferschap; sensitizing con­cepts; ijkpunten Casus 4.4 Kaak op drie plaatsen gebroken - , Analyse; slachtofferschap; sensitizing con­cepts; ijkpunten

74 4.4 Afsluiting Omgeving en kwaliteit van verwerking; po­litie en Justitie deel van de omgeving; on­dersteuning van kwaliteit, verdere beschrij­ving in komende hoofdstukken, hulpverlenings­methodiek, politie en Justitie

Noten 75

HOOFDSTUK 5 ONDERSTEUNING VAN SLACHTOFFERS 80

5.1 Inleiding 81 Het extra van Slachtofferhulp in relatie tot professionele hulpverlening, politie en

Justi t ie; sensi t izing concep ts en ijkpunten; Slachtofferhulp n a a s t professionele hulpver­lening; machtsongel i jkheid of kwali tei t

5.2 Onders teun ing van hulpvragers 81 5.2.1 Een zevental method ieken 81

Eclectisme; opn ieuw kwali tei t 5.2.2 Beschrijving van de method ieken 82

Social casework; cl iëntgerichte benader ing ; gedrags therap ie ; sys teembenader ing ; gestal t -therapie; poli t iserende hulpverlening; femi­nis t ische benade r ing g4

5.2.3 Systeem- of gebruikersdominant ie Zelfbeschikking van de hulpvrager? professio­nele en bureaucra t i sche regels s -

5.2.4 Kwaliteit in onders teun ing Iets anders d a n disciplinering Casus 5.1 Het verhaal jarenlang ve rzwegen Analyse; sys teemdominan te hulpverlening; sensi t izing concepts ; i jkpunten Casus 5.2 Slachtoffer van krakers 87 Analyse; sys teemdominant ie ; sensi t iz ing concepts ; i jkpunten

5.2.5 Slachtofferhulp als onders teun ing 88 Casus 5.3 Slachtoffer op de "baan" 89 Analyse; sensit izing concepts ; i jkpunten

85

5.3 Discretionaire ruimte en t u s s e n organisat ie 5.3.1 Het hande len van de m e d e w e r k e r s van Slacht­offerhulp

Sociale betrekkingen; kleinschalig ar range­men t van omgeving

5.3.2 Mogelijkheden voor d e m e d e w e r k e r s Casus 5.4 Dreiging boven he t hoofd Analyse; kunnen ne twerken; sensi t iz ing con­cepts ; i jkpunten

5.3.3 De sociale omgeving als gehee l van t r ans -actionele relat ies

Samenhang , relatieve autonomie en verander­lijkheid; de sociale werkelijheid is veran­derlijk en complex Casus 5.5 stalking , e e n aanta l ins tan t ies b ieden hulp Analyse; sensi t izing concepts ; i jkpunten ^

5.4 Afsluiting Sys teemdominant? Discretionaire ruimte 9g

Noten 97

91

91

91 92

93

HOOFDSTUK 6 ONDERSTEUNING VAN SLACHTOFFERS DOOR DE POLITIE 1 o l

6.1 Inleiding 101 Discretionaire ruimte; monopolie; hybride organisatie Casus 6.1 Sans rancune 102 Kwaliteit door de politie; bureacratische afhandeling? Kwaliteit van onderop; zelf­redzaamheid

104 104

6.2 Streven naar kwaliteit 6.2.1 Verschillende definities van kwaliteit

Henwinning van zeggenschap; fasering; kwa­liteit top-down: doelmatigheid of cliënt­gerichtheid

6.2.2 Klantgerichtheid door de Amsterdamse politie 106 Veranderingen Casus 6.2 'Non-kwaliteit' bij de Amsterdamse politie 106 Naar een ander type kwaliteit, omslag naar een nieuwe 'missie' Casus 6.3 Een Reisbureau in Kwaliteit Analyse 6.2.3 Decentralisatie als voorwaarde tot kwaliteit? Casus 6.4 Wijkteambureau Balistraat Analyse; kwaliteit, ook in de zin van moreel besef bij ondersteuner? de politie dichtbij

6.2.4. Metterdaad kwaliteitsverhoging bij de po­litie?

Discretionaire ruimte 6.2.5 Leunen op regelgeving?

Spelen met vuur; winkeldiefstal; onafhanke­lijkheid van handelen

107

109 109

110

111

6.3 Kwaliteit door politie? U2

6.3.1 Zelfredzaamheid 1U

Casus 6.5 Zelfredzaamheid in Amsterdam-Zuid 112 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 6.6 Pas op, wij waken 114 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten

6.3.2 Kwaliteit bij ondersteuning van slachtoffers 116 Opnieuw: monopolie; discretionaire ruimte en persoonlijk contact Casus 6.7 Het wijkteam bood uitkomst 117 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten; politie: handhaving gezag; ondersteuning van slachtoffers; slachtoffer als informant

of medemens; Raampoort Casus 6.8 Training on the job voor politie­mensen 119 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten; vertrouwen op eigen kundigheid

6.3.3 Kwaliteit door politie en slachtoffer­hulp tezamen 121

Communicatie Casus 6.9 Slachtofferhulp in Amsterdam Zuid Oost, de kunst van het wederzijds verwijzen 122 Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten Casus 6.10 Zelfs de dieven zijn hier aardig 123 Sensitizing concepts; ijkpunten

6.4 Afsluiting 125 Organisatie en eigen initiatief; monopolie en discretionaire ruimte; cultuur en zelf­redzaamheid; ook Justitie als partij in het netwerk

Noten

HOOFDSTUK 7 SLACHTOFFERS EN JUSTITIE

126

131

7.1 Inleiding 131 Omslag en noodzaak van rechtvaardiging; bete­kenis van het strafrecht, perspectief voor slachtoffers; initiatieven; voorwaarden voor kwaliteit

7.2 Kwaliteit van het strafrecht? 132 7.2.1 Het strafrecht als zinvol beleefd? 132

Preventie; vergelding en herstel van rechts­gevoel; consumentenperspectief; hybride orga­nisatie 134

7.2.2 De afschaffing van het strafrecht Publieksvriendelijkheid consequent doorgetrok­ken? 134

7.2.3 Veranderingen in de strafrechttoepassing, groei van het aantal delicten

Toename van criminaliteit; groei van en toe­nemende druk op Justitie

7.3 Slachtoffers en de crisis van het strafrecht 135 7.3.1 Crisis i25

Strafrecht niet meer vanzelfsprekend; niet

geloofwaardig voor slachtoffers? normen minder effectief? strafrecht niet behulpzaam

7.3.2 Waarheidsvinding in het strafrecht 136 Inquisitoire toonzetting

7.3.3 Mijden van het strafrecht 136 7.3.4 Een nieuwe functie voor het strafrecht 136

Een functie voor slachtoffers; bescherming van zwakkeren

7.3.5 Productie van geloofwaardigheid 137 Normvervaging en vrijblijvendheid; overheid verliest haar normgevende functie; kloof tus­sen overheid en burgers

7.4 Strategieën ten behoeve van slachtoffers vanuit het strafrechtstelsel; meer aandacht voor kwaliteit? 138 7.4.1 Plaatsbepaling 1 3 8

Meer kwaliteit? Verlies aan effectiviteit; afschaffen van het strafrecht; slachtoffer-vriendelijker?

7.5 Regelgeving Terwee 139 7.5.1 Introductie van deze regelgeving

Opvang van slachtoffers 7.5.2 Verbinding met Slachtofferhulp 139 7.5.3 Terwee effectief? 140 7.5.4 Dordrecht 140

Casus 7.1 Terwee en de taak van Slachtoffer­hulp; laat alle partijen de mogelijkheid van discretionaire ruimte Analyse; succes bij een complexe en verander­lijke omgeving; sensitizing concepts; ijkpun­ten; politie en Openbaar Ministerie succesvol met discretionaire ruimte aan de slag Casus 7.2 Beroving in Dordrecht .41 Analyse

7.5.5 Experiment in Den Bosch; voluit aan de slag; weerstand bij de politie; geen adequate taakafba­kening

Afbakening van taken? Toch voorwerk; alles complex, dus 'afschuiven' op Slachtofferhulp Casus 7.3 Knelpunten en succesfactoren; aan­wijzingen voor invoering Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten

7.5.6 Een experiment schaderegeling in Amsterdam De Mirandalaan I47 Casus 7.4 De opzet van schadebemiddeling I47 Analyse Casus 7.5 Politiesepot: mag de politie-agent zelf bepalen of wordt afgezien van strafver­volging? 1 4 8

141

143

144

149

150

150

Analyse; sensitizing concepts; ijkpunten

7.6 Het project Dading te Amsterdam; van experi­ment naar voorzetting

Opnieuw: Justitie in omslag, zo ook de omge­ving

7.6.1 Historische achtergrond Experiment; vervolg; beëindiging

7.6.2 Rechtsbeleving van benadeelden Geen erkenning van slachtofferschap

7.6.3 De belangen van benadeelden; aanbevelingen; op weg naar kwaliteit - *

Sensitizing concepts; ijkpunten

7.7 Afsluiting Monopolie en kwaliteit; justitie en omslag; 152 vermijden van het strafrecht; aandacht voor slachtoffers; Terwee en Dading; niet bureau­cratisch; Dading; volgende stap in dit onder­zoek; publieke dialoog

Noten 154

HOOFDSTUK 8 OPZET VAN ONDERZOEK EN RESULTATEN 1 6 0

8.1 Inleiding 160 Kwaliteit in de praktijk van alledag Pleidooi voor een bepaald type van onderzoek Onderzoeksvraag

8.2 Sensitizing concepts en ijkpunten 161 Bijdragen en bepalingen Vijftig stellingen op kaartjes, kwaliteit

8.3 Opzet van het onderzoek; concept mapping 161 Concept mapping Cijfers geven Combineren Definities van begrippen Matching en uitsplitsing; sorteren op belangrijk heid

8.4 Resultaten van het onderzoek onder de medewerkers 1,-, van Slachtofferhulp

8.5 Resultaten van het onderzoek onder politiemensen 166

8.6 Resultaten van het onderzoek onder medewerkers van Justitie 169

8.7 Vergelijkingen tussen de drie respondentgroepen, afgezet tegen de eerder ontwikkelde gedachtengang 174

De gedachtengang vooraf Enige eerste algemene bevindingen

8.7.1 Uitwerking per suggesties voor handelen 176 Communicatie Invloed van slachtoffers Discretionaire ruimte voor de ondersteuner Netwerkontwikkeling en gebruik van omgeving Solidariteit met het slachtoffer Vermogen van politie en Justitie om haar legi­timatie "terug te veroveren" Planmatige aanpak Een ander zicht op de werkelijkheid Het gebruik en de veelvormigheid van de omge­ving rond het slachtoffer Toepasbaarheid van verworven suggesties in spe­cifieke en andere omstandigheden

8.7.2 Uitwerking per ijkpunten 182 De belangeloosheid van de ondersteuner De bereidheid van de ondersteuner om zichzelf tegenover het slachtoffer te garanderen De bereidheid van de ondersteuner om zichzelf tegenover anderen te verantwoorden Communicatie Netwerkontwikkeling Positie in kleine organisatie Deskundigheid Zeggenschap van het slachtoffer

8.8 Besluit 1 8 6

Ijkpunten Suggesties voor handelen

Noten 187

HOOFDSTUK 9 SAMENVATTING 190 9.1 Inleiding 190

Kwaliteit 9.2 Maatschappelijke context en slachtofferschap 191

Vormen van geweld; zelfcalculerende burger;

een ander rol voor de overheid 9.3 Slachtofferhulp

Aandacht voor slachtoffers; nadere definitie van kwaliteit; ethische noties; initiatief bij bij het slachtoffer

9.4 Casusbeschrijvingen 9.5 Veldonderzoek onder een representatieve groep

van frontlinie werkers; de methode van 'concept mapping' Methode; resultaten, de ijkpunten; resultaten, de suggesties voor handelen; werkbaarheid van de statements

9.6 Conclusies; discretionaire ruimte en een 'ethic of care' Werkbaarheid van guidelines en ijkpunten

SUMMARY 199 1. Introduction, the problem and framework of this 199

thesis 2. Societal context and victimization 200 3. Victim Support

A further definition of quality 202 4. Discretionary space and and 'ethic of care' 204 5. Case descriptions from the Victim Support practice 204 6. Field research among a representative group of

frontline workers; the method of concept mapping 205 7. Conclusion 206

GEBRUIKTE LITERATUUR 209

PERSOONSREGISTER 218

BIJLAGEN: 1. OPZET ONDERZOEK 221 2. GRAPHS 231