Urine- en Urine- en sedimentonderzoeksedimentonderzoek

Afra Veken

Gerard Beukeveld

Urine- en Urine- en sedimentonderzoeksedimentonderzoek

• Urineverzameling

• Urineproductie

• Macroscopische beoordeling (oog, neus)

• Chemische beoordeling (urinestrip)

• Microscopische beoordeling (sediment)

Waarom urine-onderzoekWaarom urine-onderzoek

Acute of chronisch ziekten opsporen die:

voor de nieren

in de nieren

na de nieren

zijn ontstaan.

Waarom urine-onderzoekWaarom urine-onderzoek

• Voor de nieren: grote eiwitproductie, celsterfte, infectie, diabetes, medicijnen

• In de nieren: infectie, obstructie, stolling, auto-immuun, medicijnen, glucose

• Na de nieren: blaaskanker, prostaat problemen, infectie, trauma, menstruatie

Eindstadium nierfalenEindstadium nierfalen

• Diabeten 40%• Hypertensie 27%• Chronische Glomerulonefritis13%

• Cysten 4%

• Nefritis 4%

• Overige (1 op 8) 12%

Urine verzamelenUrine verzamelen

• Midstroom zonder schoonmaak– Binnen 2 uur na lozing treden grote veranderingen in deze urine op

• Spontaan (kinderen, incontinentie)

• Katheter

• Percutaan

• Suprapubic

Urine verzamelenUrine verzamelen

• Midstroom– Eerste beetje urine in het toilet (maakt de afvoer

schoon)

– Midstroom in een beker opvangen– Rest kan weer in het toilet– Beker sluiten – Naam op het etiket en etiket op de beker– Afgeven voor onderzoek

Typen urine monstersTypen urine monsters

• Willekeurig (sediment) geen toevoegingen

• Ochtend portie (geconcentreerd niet echt geschikt voor een sediment, zit al uren in de blaas en hoge concentratie stoffen). Wel voor eiwit en glucose.

• 24 uurs verzameling (niet geschikt voor een sediment). Conservering, verzamelen, vergeten, wijze van verzamelen.

Urine bewarenUrine bewaren

• Voor onderzoek op uiteindelijk een sediment moet verse urine worden gebruikt. Cellen en cylinders verdwijnen snel. Binnen 30 minuten bekijken.

• Lukt dit niet dan urine in de koelkast zetten. Maximaal 4 uur vanaf lozing.

Waar wordt de urine Waar wordt de urine gemaaktgemaakt

De nier en zijn miljoenen De nier en zijn miljoenen nefronennefronen

Kapsel van BowmanKapsel van Bowman

Glomerulus

Bloed, pre-urine en de Bloed, pre-urine en de urineurine

Schema van een nefronSchema van een nefron

Concentreren van de Concentreren van de urineurine

Bloed rondom een nefronBloed rondom een nefron

Klaring van stoffen door de Klaring van stoffen door de niernier

Macroscopische beoordelingMacroscopische beoordeling(temperatuur,neus en oog)(temperatuur,neus en oog)

• Normale urine is licht tot donker geel

• De urine is helder.

• Per dag wordt 750 ml tot 2 liter urine geproduceerd.

• Beker met verse urine is handwarm

Macroscopische Macroscopische beoordelingbeoordeling

• Geur– Ammoniumachtig (ureum afbrekende

bacteriën)

– Vies/onrein (oude urine, pus of ontsteking)

– Zoet (glucose)

– Fruitachtig (ketonen)

– Limonadeachtig (groot urine probleem)

Macroscopische Macroscopische beoordelingbeoordeling

• Kleur– Kleurloos (verdunde urine)

– Diep geel (geconcentreerde urine, vit B2)

– Rood (bloed of hemoglobine, porfyrie, rode bietjes)

– Bruin (zure urine met bloed)

– Bruin-zwart (homogentisinezuur)

– Groen (medicijnen, biliverdine)

– Wit (chylusvocht door stuwing in lymfesysteem)

Macroscopische Macroscopische beoordelingbeoordeling

• Troebel– Typische cellen en kristallen

– Delen van cellen en bacteriën– Kristallen (soms helder met zuur)

– Pus

– Erytrocyten

– Rode urine na eten rode bietjes

– Menstruatie• Centrifugeren zal sommige doen ophelderen.

Chemische beoordelingChemische beoordeling

Urine stripjesUrine stripjes

• Glucose• Bilirubine• Ketonen• Soortelijk gewicht• Bloed (erytrocyten en/of hemoglobine)• pH• Eiwitten• Urobilinogeen• Leukocyten• Nitriet (bepaalde bacteriën)

Urinestripjes aflezenUrinestripjes aflezen

Resultaatverwerking Resultaatverwerking stripjestripje

GlucoseGlucose

• Normaal zit rond de 0,8 mmol/l glucose in de ochtendurine.

• De strip verkleurt als de glucose groter dan 2,2 mmol/l wordt.

• De nierdrempel voor glucose is voor iedereen anders.

• Verhoogd:– Dieet rijk aan suiker– Diabeet

KetonenKetonen

• Hydroxyboterzuur, acetoacetaat en aceton

• Afbraakprodukten bij verhoogde afbraak van vetzuren.

• Verhoogd– ontregelde diabeten type I – sterk hongeren,– weinig koolhydraten in de voeding– koorts

leucocytenleucocyten

• Leucocyturie duidt op infectie ergens in het urinesysteem.

• Waar, dat moet worden uitgezocht.

– Graunulocyten infectie– Eosinofielen allergische

ontsteking– Lymfocyten chronische ontsteking

BilirubineBilirubine

• Bilirubine en al zijn verwanten geven een sterk gele urine.

• Verhoogd bij verminderde galuitscheiding naar de darmen (galstenen, tumoren).

• Bilirubine-achtige stoffen kunnen niet tegen zonlicht en de concentraties nemen snel af.

UrobilinogeenUrobilinogeen

• Verhoogd– Overlading levercapaciteit (hepatitis, tumor, hypoxie)

– Intravasale hemolyse (transfusie, vergiftiging, infectie, tuinbonen bij G6PD)

– Pernicieuze anemie

– Hemolytische anemie

– Versnelde hemoglobine afbraak

– Constipatie en ander darmproblemen

Afbraakproduct van heem (hemoglobine)

De zuurtegraad pHDe zuurtegraad pH

pH 4,5 – 8

Meestal 5,5 – 6,5

Erytrocyten en of Erytrocyten en of hemoglobinehemoglobine

• Bloed in urine heet hematurie

• Waar komt dit bloed vandaan?

• Voor de nier (hemolyse na transfusie)

• In de nier of blaas (tumor of ontsteking)

• Trauma

• Menstruatie

HematurieHematurie

• Glomerulonefritis– Eiwit, erytrocytencylinders

– en dysmorfe erytrocyten

• Renaal– Eiwit, geen dysmorfe ery’s

• Na en in de nieren–Prostaat, kanker, cysten, nierstenen, trauma,

– stollingsproblemen

Dysmorfe erytrocytenDysmorfe erytrocyten

Eiwit in urine (proteinurie)Eiwit in urine (proteinurie)

• Normaal is minder dan 20 mg/l eiwit in de urine aanwezig.

• De dispstick meet pas vanaf 300 mg/l (15 keer hoger dan normaal)

• Alleen als eiwit in urine te hoog is wordt het gemeten.• Meet alleen albumine, bijna geen immuunglobulinen

en korte ketens (Bence Jones eiwitten)• Belangrijk is te weten hoeveel en welke soorten

eiwitten in de urine zitten.

Soorten eiwitten in de Soorten eiwitten in de urineurine

Albumine in urineAlbumine in urine

• Met albumine in urine kan de nierfunctie vrij goed in kaart worden gebracht.

• Deze methode is gevoelig vanaf 1 mg/l (normaal < 20 mg/l)

• Reproduceerbaar en eenvoudig.• Therapie is hier mee te volgen.

• Een portie ochtendurine is voldoende.

Miscroscopische Miscroscopische beoordelingbeoordeling

Miscroscopische Miscroscopische beoordelingbeoordeling

• Het maken van een sediment moet gestandaardiseerd.

• Niet te hard en te lang centrifugeren

• Zorgen voor een 10 keer concentratie

• Wel of geen kleuring toevoegen.

Met een fasencontrastmiscroopMet een fasencontrastmiscroop

BacteriënBacteriën

• Komen normaal in de urine voor vanwege de hoge concentraties in vagina en plasbuis

• Vermenigvuldigen zich snel bij kamertemperatuur, vandaar snel de urine bekijken.

• Hoge concentratie van één soort bacterie duiden op urineweginfectie.

• Meerdere soorten duidt op contaminatie

BacteriënBacteriën

GistcellenGistcellen

• Gistcellen duiden op een infectie.

• Soms moeilijk van ery’en leuco’s te onderscheiden.

• Budding of is typisch voor gistcellen

cilinderscilinders

• Hyaline normaal, hypovolume• Granulocyten acute tubulaire schade, pyelonefritis• Erytrocyten glomerulonefritis• Witte cellen interstitiele nefritis• Grote brede beschadigde tibuli en duiden op

eindstadium chronische nierziekten

Lage doorstroom in de nieren, hoge zout concentratie, lage pH waardoor het Tamm-Horsfall eiwit neerslaat.

cilinderscilinders

WBC cilinderWBC cilinder

urinezuurkristallenurinezuurkristallen

Kristallen triple-fosfaatKristallen triple-fosfaat

Microscopisch belangrijkMicroscopisch belangrijk

Rode bloedelcilinders vasculitis, glomerulonefritis

Witte bloedcellencilinders interstitiele nefritis

Eosinofielen allergische interstitiele nefritis

Erytrocyten glomerulaire bloeding, of elders

Kristallen calcium oxalaat / fosfaat urinezuur,

cystine

Bacteriën, schimmels en gisten

Epitheelcellen