Kwaliteit en gegevensdeling

Tussentijds rapport

Werktekst, 11/8/2016

1

Inhoudsopgave

1. Inleiding ___________________________________________________________________ 2

2. Componenten van het kwaliteitsbeleid binnen een integrale zorgbenadering ___________ 3

Praktijkevaluatie _______________________________________________________________ 4

Outcome _____________________________________________________________________ 5

Ervaring van de persoon met een zorgnood en zijn mantelzorger(s) ______________________ 7

3. Succesfactoren voor het meten van kwaliteit _____________________________________ 8

4. Randvoorwaarden _________________________________________________________ 10

4.1. Randvoorwaarden op niveau van de overheid ________________________________________ 11

Gegevens- en kennisdeling ___________________________________________________ 11

Actieplan eGezondheid _________________________________________________________ 11

Kennisdeling _________________________________________________________________ 12

Governance en projectmanagement ____________________________________________ 13

Middelen __________________________________________________________________ 16

Bereidheid van de overheid, leiderschap en een uitgewerkt kwaliteitsbeleid ___________ 16

Integraal beleid tussen overheden en sectoren ___________________________________ 17

4.2. Randvoorwaarden op niveau van het evidence based terreinonderzoek ___________________ 17

4.3. Randvoorwaarden op microniveau _________________________________________________ 17

Leiderschap en bereidheid om te werken aan kwaliteit _____________________________ 17

Middelen __________________________________________________________________ 18

Opleiding en ondersteuning___________________________________________________ 18

Werktekst, 11/8/2016

2

1. Inleiding

Een hervorming van de structuren in de eerstelijnsgezondheidszorg wordt beschreven in zowel het

Vlaams Regeerakkoord als in de beleidsnota van minister Vandeurzen 2014-2019. Om deze hervorming

gedragen aan te pakken, werd een participatief traject met de sector opgezet, waarbij ter

voorbereiding op de eerstelijnsconferentie op donderdag 16 februari 2017 zes werkgroepen worden

georganiseerd rond specifieke thema’s, namelijk:

1. Taakstelling en structuurintegratie

2. Geografische afbakening van de zorgregio’s

3. Modellen voor integrale zorg

4. De patiënt/burger centraal

5. Gegevensdeling en kwaliteit van zorg

6. Innovatie en ondernemerschap in de zorg

De doelstelling van de werkgroep over kwaliteit van zorg en gegevensdeling is het uitwerken van een

model voor evaluatie van de kwaliteit van de zorg binnen een integrale zorgbenadering. Hiertoe vervult

de werkgroep volgende opdrachten:

1. Het bepalen van de elementen die de kwaliteit van zorg binnen een integrale zorgbenadering

uitmaken.

2. Het bepalen van kwaliteitsindicatoren voor alle elementen van kwaliteit van zorg binnen deze

integrale zorgbenadering.

3. Het bepalen van welke gegevens noodzakelijk zijn om de kwaliteitsindicatoren te kunnen

meten.

4. De randvoorwaarden bepalen voor het verzamelen, analyseren en rapporteren van de

gegevens uit opdracht 3.

De tekst die hier nu voorligt is het resultaat van 3 werksessies: 1 voorbereidende werkgroep en 2

sessies met de volledige werkgroep. De werkgroep had een diverse samenstelling, hetgeen als erg

leerrijk ervaren werd. Deze tekst zal worden voorgelegd aan een wetenschappelijke reflectiekamer en

zal besproken worden met het werkveld aan de hand van zes provinciale toetsingsrondes. Op basis

van deze feedback zal de werkgroep in de maanden oktober en november opnieuw samenkomen om

naar een finale versie te evolueren.

Werktekst, 11/8/2016

3

2. Componenten van het kwaliteitsbeleid binnen een integrale zorgbenadering

Gebaseerd op internationale voorbeelden, literatuur en eerdere aanbevelingen aan de Vlaamse

overheid, bestaat een toekomstig kwaliteitsbeleid bij voorkeur uit verschillende, complementaire

onderdelen. Binnen een integrale zorgbenadering zien we 3 essentiële elementen in het meten van

kwaliteit: praktijkevaluatie, uitkomsten- of resultatenmetingen en het peilen naar de ervaring van de

patiënt, cliënt of de persoon met een zorgnood en zijn mantelzorger(s). Transparantie wordt daarbij

de norm en maakt deel uit van een maatschappelijke verantwoord gebruik van beperkte middelen.

Figuur: Drie componenten binnen het meten van kwaliteit

In de zorg zijn dergelijke kwaliteitssystemen al meer in voege aan het geraken. In het kader van de

ontwikkeling van deze visienota was iedereen het erover eens dat er ook een luik vanuit ‘Welzijn’ dient

opgenomen te worden. Dit luik wordt de komende maanden verder uitgewerkt op basis van input van

de welzijnsactoren binnen de werkgroep en de wetenschappelijke reflectiekamer.

Een bijkomende component in de meeste buitenlandse kwaliteitssystemen waarmee bij voorkeur

inhoudelijk wordt samengewerkt zijn de inspectiediensten vanuit de overheid of vanuit de

verzekeraars. Op dit ogenblik heeft de Vlaamse zorginspectie geen inspectiebevoegdheid bij

eerstelijnsgezondheidsactoren zoals huisartsen, kinesitherapeuten, apothekers en (een deel van) de

thuisverpleging en tandartsen. De vraag dient gesteld aan de FOD Volksgezondheid wat de concrete

inspectiemodellen zijn die zij hanteren en wat daarvan de resultaten zijn.

Praktijkevaluatie Outcome

Ervaring

Persoon met een zorgnood

Mantelzorger(s)

Werktekst, 11/8/2016

4

We overlopen de drie voorgestelde componenten in het eerstelijnskwaliteitsbeleid:

Praktijkevaluatie

Bij een aantal zorgactoren in de eerstelijn werden al stappen gezet in systemen van praktijkevaluatie

voor het continu verbeteren van praktijken en processen. Hierbij onderscheiden we verschillende

aspecten:

- Puur organisatorische aspecten (toegankelijkheid praktijk, IT systemen...)

- Procesaspecten: verloop van behandelingen en onderzoek, manier van samenwerken...

- Auditmethodes waarbij externen of peers de praktijkvoering en organisatie doorlichten.

Het meest bekende systeem is het Europese EPA-project, een pan-Europees ontwikkeld instrument

dat specifiek voor de eerstelijn ontwikkeld werd (https://www.epa-

qm.de/epa/front_content.php?idart=218 ).

In Vlaanderen hebben de Vlaamse huisartsen hiermee de meeste ervaring opgedaan het afgelopen

decennium. Ondanks de positieve ervaring, bleek het geen sinecure om dit breed uit te rollen onder

meer omwille van de belangrijke operationele inspanningen door de peer review die er deel van

uitmaakt en de ontoereikende financiering daarvoor. Andere sectoren zoals de kinesitherapeuten,

apothekers en (een deel van) de thuisverpleging kennen ook eerste initiatieven met componenten van

praktijkevaluatie, evenwel vooralsnog meer gebaseerd op zelfevaluatie.

In een meer integrale zorgbenadering lijkt het logisch om toekomstige praktijkevaluaties gezamenlijk

te organiseren op het organisatorische microniveau waar de persoon met zorgnood de zorg ervaart en

dit binnen één gemeenschappelijk systeem. Dit gaat uit van de hypothese dat multidisciplinaire

werking gemiddeld bijdraagt aan een betere zorgkwaliteit. Het is anderzijds geweten dat met de

deelname van een groter aanbod zorgverleners en de daaruit voortvloeiende hogere complexiteit er

ook risico’s kunnen ontstaan op het vlak van informatieoverdracht, patiëntveiligheid en

doelmatigheid.

In die zin en met het mogelijks vervagen van de klassieke lijnen en onderscheid tussen sectoren, zullen

toekomstige kwaliteitssystemen ook meer de kwaliteit op ‘netwerkniveau’ gaan benaderen.

Buitenlandse accrediteringsorganisaties verkennen dit ook voorzichtig. In Vlaanderen is het vooralsnog

afwachten wat de formele structurele vertaling zal zijn van het begrip netwerk in de zorg of dat dit een

algemene, wat virtuele term betekent die een of andere vorm van samenwerking impliceert. In dat

geval zal dit moeilijk te vatten zijn binnen een kwaliteitssysteem omdat de verantwoordelijkheden van

de diverse zorgverleners dan niet kunnen bepaald worden.

Werktekst, 11/8/2016

5

Outcome

Ultiem dienen de verschillende zorgprocessen, structuren en organisatievormen de persoon met een

zorgnood ten goede te komen en dus de zorgkwaliteit en patiëntveiligheid meetbaar ten goede komen.

In elk kwaliteitsbeleid wordt dan ook het dogma gehanteerd ‘meten is weten’. Bijkomend zal dit ook

het inschatten van de kosteneffectiviteit van keuzes in de organisatie van de eerstelijn faciliteren.

Ook hier dient niet van een wit blad gestart te worden. Het meten van kwaliteit door middel van

evidence-based valide kwaliteitsindicatoren is vrij embryonaal in Vlaanderen en voor de eerstelijn nog

virtueel onbestaande, maar er is wel een grote internationale ervaring waar we uit kunnen leren.

Buitenlandse kwaliteitsindicatoren slaan vaak op courante aandoeningen of dysfuncties (denk aan

chronische ziekten als diabetes, COPD, hart- en vaatziekten, enzovoort) en de zorgprocessen en

meetbare uitkomsten. De Angelsaksische wereld en Nederland waren bij de eersten om

indicatorsystemen te ontwikkelen.

Figuur: kwaliteitsindicatorensystemen in Europa

Andere gekende domeinen geschikt voor indicatorontwikkeling in de eerstelijn zijn bijvoorbeeld

vaccinatiegraad en dekking van preventieve onderzoeken. Dit kan zich ook uitstrekken naar

Werktekst, 11/8/2016

6

kwaliteitsindicatoren in het domein van welzijn zoals – om enkele voorbeelden te geven –

armoedecijfers en hun evolutie, socio-economische indicatoren, professionele reïntegratie of

gegevens over gezondheidsvaardigheden in een bepaalde regio.

Patiëntenvertegenwoordigers zouden van bij de start in de ontwikkeling van kwaliteitsindicatoren

betrokken moeten worden. Dit kan via het VPP (wanneer het gaat om metingen op Vlaams niveau) of

via de expertengroep van patiëntenvertegenwoordigers (wanneer het gaat om lokale metingen). Ook

bij het ontwikkelen van indicatoren in de eerstelijn is het belangrijk om niet alleen klinische indicatoren

te ontwikkelen, maar ook indicatoren voor andere aspecten van zorg die voor patiënten belangrijk zijn

(zie ook volgend onderdeel).

De term ‘kwaliteitsindicator’ wordt soms wat al te snel gebruikt. Het vergt een wetenschappelijke

onderbouwde ontwikkeling, reproduceerbare metingen, diverse validatiestappen van de

geregistreerde gegevens (primaire, secundaire en tertiaire validatie) en ten slotte publicatie met

toelichting en interpretatie. Bijkomend zijn zorgverleners sterk beducht op bijkomende

administratieve belasting die de zorgtijd inperken. Het hele proces van kwaliteitsindicatorontwikkeling

gebeurt dan ook best met de nodige coördinatie tussen sectoren en lijnen en vergt de opbouw van

enige capaciteit en structuren.

Voor patiënten is het belangrijk dat de informatie over kwaliteitsmetingen gemakkelijk terug te vinden

is. De resultaten van kwaliteitsmetingen in ziekenhuizen (VIP²) worden via www.zorgkwaliteit.be

gepubliceerd. De resultaten van kwaliteitsmetingen in andere sectoren zoals eerstelijn zouden best via

dezelfde website gecommuniceerd worden, zodat er één uniforme toegangsweg is voor het vinden

van kwaliteitsinformatie. Globaal genomen is de tijdsgeest ondertussen dusdanig geëvolueerd onder

impuls van het Vlaamse beleid, dat transparantie voor de meeste vertegenwoordigers van de

eerstelijnssectoren ook onderschreven wordt. Een begrijpbare voorwaarde daarbij is dat de validiteit

van de kwaliteitsindicatoren moet gegarandeerd worden en dat de sector mee zijn

verantwoordelijkheid kan opnemen in de ontwikkeling, implementatie en opvolging ervan.

De informatie die in eerste instantie aan bezoekers van deze website getoond wordt, moet gemakkelijk

te begrijpen en interpreteren zijn. Op een onderliggend niveau kan meer complexe informatie getoond

worden voor zorg- en hulpverleners die hier verder mee aan de slag willen gaan.

Vanuit pragmatisch standpunt zal er een ‘road map’ moeten opgesteld worden in het najaar van 2016,

waarbij in eerste fase de eerstelijnssectoren die al voldoende maturiteit hebben en wetenschappelijk-

methodologische expertise, ondersteund worden in hun inspanningen en andere zullen volgen.

Uiteindelijk zal dat toelaten om gedeelde indicatoren op niveau van eerstelijnspraktijk,

eerstelijnsregio, netwerk en andere aggregatieniveau’s toe te laten. Finaal zouden

Werktekst, 11/8/2016

7

kwaliteitsindicatoren moeten kunnen gebruikt worden om toekomstige gezondheidsdoelstellingen te

onderbouwen en te evalueren.

Ervaring van de persoon met een zorgnood en zijn mantelzorger(s)

De wijze waarop de persoon met een zorgnood en zijn mantelzorger(s) de zorg en ondersteuning

ervaren hebben is een belangrijke outcomeparameter. Binnen verschillende sectoren werden de

voorbije jaren onder impuls van het Vlaams PatiëntenPlatform stappen gezet om de ervaring van

patiënten in kaart brengen. Zo worden in de Algemene Ziekenhuizen en de Geestelijke

Gezondheidszorg patiëntervaringen rond kwaliteit in kaart gebracht door middel van een

gestandaardiseerde vragenlijst, de Vlaamse Patiëntenpeiling. Ook in andere sectoren worden

ervaringen gemeten, zij het minder breed uitgerold over alle actoren binnen de beroepsgroep. Ook dit

vergt de nodige aandacht voor de validiteit en onafhankelijkheid van de gehanteerde

meetinstrumenten. Nog meer dan bij de hoger beschreven kwaliteitsindicatoren zijn

ervaringsmetingen onderhevig aan vertekening door verschillen in gehanteerde kwalitatieve

bevragingsmethodes.

Bijkomend is er vooralsnog voornamelijk internationaal toenemende aandacht voor Patient Reported

Outcome Measures (PROMs) en Patient Reported Experience Measures (PREMs). In België staat dit

voorlopig nog in zijn kinderschoenen en is verdere operationele ontwikkeling en validatie aangewezen.

In de Vlaamse patiëntenpeiling van het VPP voor de algemene ziekenhuizen, komen een aantal PREMs

terug. Dit is nog onbestaande voor de eerstelijn. In de toekomst zullen PROMS en PREMS mogelijks

deel uitmaken van de te ontwikkelen kwaliteitscultuur. Ook in het plan geïntegreerde zorg voor

chronische ziekten werd er naar verwezen.

Het behoeft geen betoog dat valide resultaten van ervaringspeilingen ook vlot toegankelijk moeten

zijn voor elke burger met een zorgnood en voor zijn omgeving. Bij voorkeur gebeurt dit op dezelfde

plaats en met hetzelfde medium als de kwaliteitsindicatoren op basis van objectieve

uitkomstengegevens.

Werktekst, 11/8/2016

8

3. Succesfactoren voor het meten van kwaliteit

Voor het meten van kwaliteit en de implementatie van kwaliteitssystemen werden een aantal

succesfactoren of –criteria geïdentificeerd. De ‘kwaliteit’ van de kwaliteitsindicatoren is bijvoorbeeld

essentieel wil men draagvlak verwerven en behouden voor indicatoren.

Gefaseerd van mono- naar interdisciplinair

Kwaliteit meten in de eerste lijn vergt een meerjarenplan. Het is daarom aangewezen om

gefaseerd te werk te gaan, waarbij in eerste instantie de kwaliteit noodgedwongen discipline-

gebonden gemeten wordt en er in een latere fase ook interdisciplinaire en transmurale aspecten

gemeten worden. Een essentiële randvoorwaarde hierbij is dat er van bij de start methodologische

afstemming is tussen de verschillende beroepsgroepen en disciplines zodat de overgang van

monodisciplinaire naar interdisciplinaire en transmurale indicatoren vlot kan verlopen.

Bottom up

Om tot gedragen indicatoren te komen, is het noodzakelijke om bottom up te werk te gaan,

waarbij de verantwoordelijkheid bij de sectoren ligt. Per discipline wordt een kleine groep van

voorlopers of early adopters gevormd die bereid zijn om het voortouw te nemen en de indicatoren uit

te werken, te testen en te verbeteren. Betrokkenheid van personen met de zorgnood dient sterk

aangemoedigd te worden.

Transparant en begrijpbaar

De zorgverleners dienen inzicht te krijgen in de eigen indicatoren, inclusief een benchmark

met andere zorgverleners binnen de eigen discipline. Op termijn kan er ook extern gecommuniceerd

worden aan patiënten en het brede publiek, zoals nu ook gebeurt voor de indicatoren van

ziekenhuizen. Hierbij dient men gefaseerd te werk te gaan zodat de indicatoren eerst voldoende

gevalideerd en vertrouwd zijn.

Continu verbeteren

Het systeem moet aanzetten tot continu verbeteren. Het meten van kwaliteit is geen doel,

maar een middel om aan kwaliteitsverbetering te werken. Het is dan ook belangrijk om met de

resultaten van de metingen concreet aan de slag te gaan. Er moet toegevoegde waarde zijn voor de

eigen praktijk zijn om in het systeem te stappen. Het is daarbij belangrijk dat de kwaliteitsindicatoren

in verhouding staan tot de beschikbaar gestelde middelen en mogelijkheden en dat het geen

administratief log systeem is.

Werktekst, 11/8/2016

9

Evidence based

De ontwikkelde indicatoren moeten evidence based zijn, dus bij voorkeur op basis van

degelijk wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat er effectief impact mag verwacht

worden op de zorgkwaliteit met de inbreng van expertise van zorgverleners en maximaal rekening

houdend met de participatie en de voorkeuren van de persoon met een zorgnood. Een neutrale,

systematische toetsing en validatie van kwaliteitsindicatoren door een derde partij is dan ook een

cruciaal onderdeel.

In de opdracht die de werkgroep meekreeg, waren volgende zaken opgenomen:

Het bepalen van kwaliteitsindicatoren voor alle elementen van kwaliteit van zorg binnen deze

integrale zorgbenadering.

Het bepalen van welke gegevens noodzakelijk zijn om de kwaliteitsindicatoren te kunnen

meten.

Aangezien het ons essentieel lijkt dat de kwaliteitsindicatoren bottom up tot stand komen (cfr. de

hierboven geformuleerde succesfactoren), is het binnen het bestek van deze werkgroep niet haalbaar

noch wenselijk geacht om nu op een drafje kwaliteitsindicatoren te bepalen voor elk van de sectoren

binnen de eerstelijn. Niet alleen is het risico op weinig professionaliteit dan reëel. Tegelijkertijd zou dit

de integratie en het gebruik van die indicatoren al op voorhand sterk compromitteren.

We stellen in plaats daarvan voor dat er per discipline een specifieke werkgroep met voorlopers of

early adopters gevormd wordt die bereid zijn om het voortouw te nemen en de indicatoren uit te

werken. Een flankerende wetenschappelijke begeleiding is aangewezen.

Voor de huisartsen, kinesitherapeuten, thuisverpleegkundigen en tandartsen zou dit in principe al

moeten kunnen op basis van de ontvangen input. Voor de apothekers staat dit in de steigers. Voor de

welzijnsactoren verwachten we nog concrete input van welke indicatoren zij wensen en kunnen meten

om het resultaat op niveau van de persoon met zorgnood objectief aan te tonen.

Werktekst, 11/8/2016

10

4. Randvoorwaarden

Zonder vervulling van een aantal randvoorwaarden is de operationele implementatie van de

voorstellen uit de werkgroep “gegevensdeling en kwaliteit van zorg” onbegonnen werk. Het zou

onverstandig zijn de vele partners te mobiliseren voor een verhaal dat vervolgens niet uitvoerbaar

blijkt. Meestal krijgt men ook maar één kans om zoiets te realiseren. Bij mislukking wordt het erg

moeilijk daarna mensen terug warm te krijgen.Voor het uitwerken van de randvoorwaarden is de

werkgroep vertrokken van de randvoorwaarden die geformuleerd werden in het KCE rapport 76A (p.

12-13)1.

We onderscheiden randvoorwaarden op 3 niveaus: de overheid, het evidence based terreinonderzoek

en het microniveau:

1 Remmen R., Seuntjens L., Pestiaux D et al. (2008). Kwaliteitsbevordering in de huisartsenpraktijk in België: status quo of quo vadis? KCE Reports 76A, https://kce.fgov.be/nl/publication/report/kwaliteitsbevordering-in-de-huisartsenpraktijk-in-belgi%C3%AB-status-quo-of-quo-vadis

• Gegevens- en kennisdeling

• Governance en projectmanagement

• Middelen

• Bereidheid van de overheid, leiderschap en een uitgewerkt kwaliteitsbeleid

• Integraal beleid tussen overheden en zorgsectoren

Op niveau van overheid

• Betrokkenheid bij het uitwerken van richtlijnen en kwaliteitsindicatoren

• Leiderschap: stimuleren gebruik van richtlijnen en kwaliteitsindicatoren

Op niveau van het Evidence based terreinonderzoek*

• Leiderschap en bereidheid om te werken aan kwaliteit (gebruik van richtlijnen, nauwkeurige registratie van data, opvolgen indicatoren...)

• Middelen

•Opleiding en ondersteuning

Op microniveau

* beroepsgroepen, steunpunten, kenniscentra,wetenschappelijke verenigingen...

Werktekst, 11/8/2016

11

4.1. Randvoorwaarden op niveau van de overheid

Gegevens- en kennisdeling

Actieplan eGezondheid

In België werd het Actieplan eGezondheid 2013-2018 opgesteld, dat recent nog geactualiseerd werd.

Alle overheden werkten hieraan mee. Belangrijke speerpunten uit dit plan in het kader van

geïntegreerde zorg zijn onder andere:

- Het beveiligd delen van het kerndossier van de huisarts, het medicatieschema, medische

documenten uit ziekenhuizen en externe labo’s,…

- De implementatie van een geïntegreerd EPD in ziekenhuizen.

- Het Gedeeld Farmaceutische dossier tussen huisartsen en apothekers.

- Afspraken maken over de inhoud van een digitaal patiëntendossier per beroepsgroep

(bijvoorbeeld de kinesitherapeut, de thuisverpleegkundige, de huisapotheker, de

eerstelijnspsycholoog…) om zo te komen tot een multidisciplinair patiëntendossier2.

- De toegang tot gezondheidsgegevens door de persoon met een zorgnood en zijn mantelzorger

zodat de persoon met een zorg- en ondersteuningsnood via één keer inloggen over al zijn gegevens

beschikt.

- De invoering van een uniform evaluatie-instrument (zoals bijvoorbeeld BelRAI voor sommige

sectoren).

De werkgroep onderschrijft dit plan. Het is een goed en ambitieus plan met duidelijk doelen en acties.

Dit dient nu absolute prioriteit te krijgen. Het ontwikkelen van een nieuw ‘plan’ in het kader van de

eerstelijnsconferentie, zou met zekerheid tot substantiële vertraging leiden, terwijl we op dit vlak al

geen voorloper zijn internationaal. De werkgroep schuift wel een aantal aandachtspunten naar voor:

- De timings zijn heel krap en men stelt vast dat de deadlines nu al niet gehaald worden.

- Voor de welzijnsactoren zijn er nog geen authenticatiemogelijkheden voor Vitalink. Om meer

geïntegreerd te kunnen werken moet dit onder bepaalde voorwaarden aangepast worden.

- De (federale) overheid investeert veel in de integratie van softwarepakketten binnen de eerstelijn,

maar er is onvoldoende inzet bij de softwareleveranciers om de integratie te voorzien. Mogelijke

maatregelen zijn:

2 In het plan staat hierover het volgende: Het ‘multidisciplinaire patiëntendossier’ van een patiënt is in feite een applicatie die relevante gegevens ontsluit: het is een kijkvenster, al dan niet met schrijfrechten, dat toegang geeft tot de gepubliceerde gegevens uit de diverse Elektronische Patiëntendossiers (EPD’s) van meerdere groepen van zorgverleners en ziekenhuizen. (www.plan-egezondheid.be)

Werktekst, 11/8/2016

12

o Het voorzien van andere financiële incentives

o Het vooropstellen van criteria waaraan de pakketten moeten voldoen (zoals bv. het

geval is bij de huisartsen) en het goed leren gebruiken ervan

o Ondersteuning door de overheid (bv. door het ontwikkelen van bepaalde onderdelen

van de software die vervolgens door alle leveranciers moeten gebruikt worden)

Kennisdeling

Gegevensdeling is ruimer dan het louter uitwisselen van data, maar gaat ook over het delen van kennis

of het samen ontwikkelen van gedeelde kennis.

Een aantal instanties hieromtrent plannen of heeft alvast een taak hierin toebedeeld gekregen in

bepaalde decreten. Voor bijvoorbeeld de Vlaamse steunpunten is hierin een rol weggelegd. Er hoeven

dus niet per se nieuwe structuren opgericht te worden om kennisdeling te bevorderen. In het

ontwerpdecreet van het eengemaakte steunpunt (= fusie van Steunpunt Algemeen welzijnswerk,

Steunpunt Jeugdhulp, Vlaams Centrum Schuldenlast, Samenlevingsopbouw Vlaanderen) staat wordt

hun rol duidelijk vermeld in de opbouw en borging van kennis en expertise.

Met het enkele jaren geleden gestarte EBMPracticeNET worden belangrijke, eerste stappen gezet in

het delen van kennis en beslissingsondersteuning. In het artikel ‘Een concept voor kwaliteitsvolle zorg’3

wordt toelichting gegeven bij de voorlopige realisaties van EBMPracticeNET en de ambitieuze

toekomstplannen met het oog op het realiseren van het ‘gemeenschappelijk plan voor chronisch

zieken - geïntegreerde zorg voor een betere gezondheid’.

“Het concept binnen EBMPracticeNET bevat de belangrijkste doelstellingen van de Healthcare

Information and Management Systems Society (HIMSS). Op één platform wordt onafhankelijke

informatie bewaard die via eHealth in elk Elektronisch Medisch Dossier wordt aangeboden. De

wetenschappelijke informatie wordt geleverd door de EBM organisaties en de

wetenschappelijke verenigingen in ons land. Deze informatie wordt hiërarchisch aangeboden

volgens de piramide van Haynes, via de CEBAM Digital Library for Health. Elke reminder, elke

richtlijn wordt ondersteund door systematische reviews, primaire literatuur en kritische

samenvattingen van deze literatuur, die de zorgverstrekker kan nakijken op zijn validiteit. De

overheid zorgt voor de toegankelijkheid van deze informatie via ehealth en maakt dat deze

24/24 zeven dagen op zeven, beschikbaar is. De Software producenten zorgen ervoor dat ze

met dit systeem kunnen communiceren. Op dit moment is er zowel een pull (de evidence linker)

als een push systeem beschikbaar (EBMeDS). Op basis van hetzelfde concept kan er een

3 Vermandere M., Aertgeerts B. (2016). Een concept voor kwaliteitsvolle zorg

Werktekst, 11/8/2016

13

“education linker” en “administration linker” met bijhorend decision support worden gebouwd.

Ook een nationaal geneesmiddelenbewaking en interactie systeem kan hier snel worden op

toegepast. Dit nationaal, generisch concept kan dan in een verder stadium worden gebruikt

voor het Elektronisch Patientendossier (EPD) en voor alle andere zorverstrekkers.” –

Vermandere M., Aertgeerts, B. (2016) ‘Een concept voor kwaliteitsvolle zorg’

Ook hier schuift de werkgroep een aantal aandachtspunten naar voor:

- EBMPracticeNET is momenteel nog vooral gericht op de huisartsen. De werkgroep onderschrijft de

ambitie om dit interdisciplinair op te zetten binnen de eerstelijn, maar ook over de lijnen heen.

- Een groot gemis in de huidige systemen is het uitvoeren van analyses op populatieniveau en hieruit

conclusies te trekken. EBMPracticeNet neemt dit op in hun toekomstplan:

“Via de Virtual Health Check kunnen huisartsen gezondheidsanalyses maken van hun

patiëntenpopulatie op individueel of op praktijkniveau. Dit stelt huisartsen in staat om een

stratificatie uit te voeren van de risico’s binnen de praktijkpopulatie. Dit moet toelaten om op

middelgrote schaal lacunes te identificeren in het aanbod van zorg- en hulpverlening en

prioriteiten te stellen.” – Vermandere M., Aertgeerts, B. (2016) ‘Een concept voor

kwaliteitsvolle zorg’

Vermeldenswaardig hierbij is ook het initiatief ‘gezondheid & wetenschap’ dat minister Vandeurzen

enkele jaren geleden nam en dat specifiek gericht is op de burger (zie

http://www.gezondheidenwetenschap.be/ ). Het lijkt logisch dat kennisdeling voor zorgverlener en

voor de burger ook sterk geïntegreerd en synchroon plaatsvinden. Dat zal ook leiden tot een meer

doelmatig gebruik van beperkte middelen.

Governance en projectmanagement

In Vlaanderen wordt er in overeenstemming met het regeerakkoord, een Vlaams Instituut voor

Kwaliteit van Zorg in de steigers gezet. Deze vzw heeft als doel om de kwaliteit van zorg en

patiëntveiligheid in diverse sectoren van de Vlaamse gezondheidszorg en woonzorg transparant te

maken en te verbeteren ten einde het Vlaams kwaliteitsbeleid in de zorg verder te ontwikkelen.

Werktekst, 11/8/2016

14

Figuur 1: Structuur van het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg

Bron: Kwaliteit in de Gezondheidszorg: Toekomstige organisatie en structuren in Vlaanderen. Rapport aan de

Minister. Prof. Dr. Dirk Ramaekers. juli 2014

Doelen van een dergelijke kwaliteitsstructuur:

- het organiseren van regelmatig intersectoraal overleg en intervisie tussen de diverse sectoren in

de zorg die aantoonbaar transparantie inzake zorgkwaliteit en veiligheid steunen en

vertegenwoordigd zijn door de leden van deze vzw;

- het formuleren van adviezen inzake kwaliteitsbeleid in de zorg aan de Vlaams minister van Welzijn,

Volksgezondheid en Gezin en aan diverse departementen, agentschappen of andere

overheidsdienst of parastatalen;

- het opbouwen van een kennisnetwerk met experten, steunpunten en kennisinstellingen van onder

meer de universiteiten, de wetenschappelijke verenigingen van zorgverleners en zorginstellingen,

patiëntenverenigingen en kennisinstellingen zoals onder meer de Vlaamse universiteiten, de

Stichting Kankerregister en het WIV en ze laten samenwerken en samenbrengen ter ontwikkeling

van een algemeen en discipline- of sectorspecifiek kwaliteitsbeleid. In het kenniswerk komt zowel

wetenschappelijke als ervaringskennis aan bod;

- het faciliteren en stimuleren van wetenschappelijk onderzoek en opleidingen in kwaliteit- en

veiligheidsbeleid in nauwe samenwerking met de universiteiten en wetenschappelijke

verenigingen;

Werktekst, 11/8/2016

15

- het voorstellen van een communicatiestrategie die bijdraagt aan de publieke transparantie over

de kwaliteitsinspanningen geleverd door de betrokken sector en aan de creatie van begrijpbare

informatie voor de burger en patiënt over de kwaliteit van zorg;

- informatieverstrekking aan en de vorming, begeleiding en ondersteuning van personen of

instanties die kwaliteitsinstrumenten zoals onder meer indicatoren en auditmethodes ontwikkelen

en die door het instituut gevalideerd kunnen worden of krachtens een wet of decreet zijn bepaald;

- het toevertrouwen van de inzameling en verwerking van gezondheidsgegevens tot indicatoren aan

een vertrouwde derde partij. Deze gegevens kunnen afkomstig zijn uit de diverse databronnen

waartoe de Vlaamse en federale overheid toegang hebben of aan hen beschikbaar worden gesteld

door onder meer de ziekenhuizen, de FOD Volksgezondheid, het RIZIV en het IMA. Ook de door

wetenschappelijke verenigingen of andere instellingen ingezamelde gegevens kunnen verwerkt

worden via de vertrouwde derde partij. De inzameling en verwerking van gegevens vindt plaats in

overeenstemming met de wettelijke bepalingen ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer

en gezondheidsgegevens en de dienaangaande verstrekte goedkeuring van het sectorale comité

gezondheid;

- het uitoefenen van toezicht op de werking van de derde partij, zoals bedoeld in het vorige lid, en

de bewaking van de kwaliteit en de validiteit bij de ontwikkeling en het gebruik van indicatoren,

zoals bedoeld in het eerste lid van dit artikel, door de oprichting van een intern toezichthoudend

orgaan;

- de uitvoering van bijkomende opdrachten met betrekking tot kwaliteitsindicatoren en met

betrekking tot andere kwaliteitsmethodes zoals accreditering, audits en de inhoudelijke

ondersteuning van inspecties in de zorg;

Aandachtspunten bij het oprichten van een Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg:

- De ambities dienen in overeenstemming te zijn met de middelen die beschikbaar gesteld worden.

- In de structuur zoals weergegeven in Figuur 1 komen de schotten tussen eerstelijn, algemene

ziekenhuizen, GGZ en ouderenzorg duidelijk naar voor, terwijl het de bedoeling is om meer

geïntegreerd te gaan werken.

- Enerzijds wordt gepleit voor minder structuren (cfr. werkgroep ‘taakstelling en

structuurintegratie’) en anderzijds wordt een nieuwe structuur opgezet. De oprichting van het VIKZ

moet daarom bekeken worden binnen de werkgroep ‘taakstelling en structuurintegratie’, zodat

dit één verhaal wordt.

- Men dient te bewaken dat de maatschappelijke zorg niet uit het oog verloren wordt.

Werktekst, 11/8/2016

16

Middelen

Werken aan kwaliteit vraagt een investering in tijd en middelen. In de meeste omringende landen zijn

er specifieke middelen voor kwaliteitsbeleid en de daaraan verbonden operationele structuren en

processen. In Vlaanderen zijn er hiervoor vooralsnog slechts beperkte middelen beschikbaar.

Vermoedelijk zullen er in de toekomst in het kader van de met de 6de Staatshervorming overgedragen

middelen nog wat meer mogelijkheden ontstaan. Daartegenover staat een budgettaire realiteit die op

dit ogenblik weinig ruimte laat hiervoor zonder dat dit een disinvestering in andere uitgaven met zich

mee brengt.

In de werkgroep werd een reflectie gemaakt dat er nu weliswaar ook al binnen diverse organisaties en

sectoren nu al heel wat middelen gespendeerd worden aan kwaliteitsmedewerkers en -initiatieven. Er

werd afgesproken dat alle deelnemende instanties bij zouden dragen aan de inventaris hiervan.

Aandachtspunten

- Het hoeft niet noodzakelijk over meer middelen gaan, maar het kan ook gaan over het efficiënter

inzetten van de middelen door meer samenwerking en delen van bijvoorbeeld data-analyse en

expertise.

- De bestaande initiatieven voor data-collectie situeren zich momenteel op verschillende niveaus.

Het integreren van deze systemen biedt kansen om zaken efficiënter aan te pakken. Anderzijds

worden een belangrijk deel van de middelen (bvb. financiering softwarepakketten) nog steeds

federaal bepaald en is de impact daarop beperkt vanuit Vlaanderen.

Bereidheid van de overheid, leiderschap en een uitgewerkt kwaliteitsbeleid

Het is belangrijk dat er een gemeenschappelijk kwaliteitsbeleid uitgestippeld wordt over de grenzen

van settingen en sectoren heen, zoals in deze nota op diverse plaatsen aan bod kwam. Bijkomend zal

er een interministeriële, gedeelde visie tussen de verschillende beleidsniveaus moeten ontwikkeld

worden omtrent kwaliteitsbeleid om fragmentering of contradicties op te lossen en te voorkomen.

Vermits de organisatie van de eerstelijn nu Vlaamse bevoegdheid is, is dit meer dan ooit aan de orde.

De vraag werd gesteld wat de toekomstige rol van het ‘Instituut voor de Toekomst’, zoals opgenomen

in het Federaal Regeerakkoord, daarin zou zijn.

Daarnaast is het ook belangrijk dat de regelgeving een zeker asymmetrie tussen de deelstaten toelaat

om niet onnodig afgeremd te worden.

Werktekst, 11/8/2016

17

Integraal beleid tussen overheden en sectoren

Er is niet alleen nood aan synergie tussen de verschillende overheden. Ook is er nood aan aandacht

voor synergiën tussen verschillende zorgsectoren (eerstelijn, tweedelijn,..). Een belangrijke taak van

het Vlaams Instituut voor Kwaliteit van Zorg zal zijn het bewaken van de bruggetjes tussen de sectoren,

bijvoorbeeld:

- rond de schakelmomenten, zoals opname / ontslag in het ziekenhuis, overgang van ziekenhuis

naar woonzorgcentrum, …

- somatische zorg in de geestelijke gezondheidszorg of psychosociale zorg bij fysieke aandoeningen

- …

4.2. Randvoorwaarden op niveau van het evidence based terreinonderzoek

Het is belangrijk dat de beroepsverenigingen, wetenschappelijke verenigingen en

patiëntenverenigingen betrokken zijn bij het uitwerken van richtlijnen en kwaliteitsindicatoren en dat

ze de zorgverleners stimuleren om de richtlijnen toe te passen.

4.3. Randvoorwaarden op microniveau

Leiderschap en bereidheid om te werken aan kwaliteit

Om mensen enthousiast te maken is er naast een top-down benadering ook een bottom-up beweging

noodzakelijk. Daarbij is het cruciaal om een positief verhaal (op een coachende manier, niet

bestraffend, het samenbrengen van peers die met hetzelfde bezig zijn) te brengen waaruit de

meerwaarde blijkt.

Werktekst, 11/8/2016

18

Om voor voldoende betrokkenheid te zorgen zou men daarnaast ook transparant moeten rapporteren

en feedback geven zodat de mensen het belang inzien. De aspecten van duurzaamheid en continuïteit

(om een zeker doel voor ogen te hebben) zijn ook belangrijk. Uit de praktijk blijkt ook dat zelfevaluatie

en tijdigheid twee belangrijke aspecten zijn: via eenvoudige tools die dagdagelijks gebruikt kunnen

worden, met lage drempels. Benchmarking kan ook verdere implementatie stimuleren.

Het is hierbij belangrijk om in de eerste plaats op de (overgrote) positieve meerderheid te focussen.

Door alle betrokken werd ook de dialoog met Zorginspectie als belangrijk ervaren in de uittekening

van het toekomstige zorgbeleid. Rekening houdende met de huidige bevoegdheidsverdeling zijn het

evenwel de inspectiediensten van de FOD Volksgezondheid die hierin de primaire

verantwoordelijkheid dragen

Middelen

Dit is voorlopig nog een openstaand item. Op zich is het duidelijk dat medewerking aan en de

implementatie van een kwaliteitsbeleid op micro-niveau belangrijke inspanningen zal vragen van de

betrokken. Sommigen propageren dat dit intrinsiek deel uitmaakt van een goede praktijkvoering

waarvan de primaire doelstelling goede kwaliteit en resultaten moet zijn en dat uitpakken met goede

kwaliteit bijdraagt aan de reputatie van de zorgverleners. Daartegenover staat dat deze inspanningen

sowieso tijd vergen en financiële repercussies hebben binnen de huidige predominante

financieringssystemen, zoals bepaald binnen het RIZIV.

Opleiding en ondersteuning

Tijdens de werkgroep bleek duidelijk dat er binnen diverse opleidingen een toenemende aandacht is

voor zaken als evidence-based practice, kwaliteitsbeleid, ontwikkeling van praktijkrichtlijnen,

enzovoort. Dit bleek op de eerste plaats binnen de gezondheidszorgopleidingen (masters en

hogescholen). Voor de welzijnsector is dit nog verder te inventariseren. Er werd wel verwezen naar

buitenlandse evoluties zoals binnen de Campbell organisatie en andere wetenschappelijke instanties.

In welke mate dit al sterk deel uitmaakt van het huidige onderwijs en navorming is een openstaande

vraag. Die kwaliteit van dat onderwijs zou op haar beurt moeten getoetst worden. Sommige officiële

opleidingen in Vlaanderen voldoen vermoedelijk niet aan die kwalitatieve toets. Deze vraag zou

kunnen gesteld worden aan het departement onderwijs.