12 tuinenin Eindhoven

2

Voorwoord 3

Leeswijzer 4

Tuinstijlen 5

Tuinarchitecten 8

12TuineninEindhoven 11

VillaRavensdonck 12VillaChristina|VillaWijers 14LandgoeddeLaak 18KasteelEckhart 22VilladeBurgh 26VillaGranVille 30LandgoedKortonjo 34VilladeDriehoek 38Parklaan22|Goorstraat 40Karpendonkseplas|Sumatralaan 42DePloegBergeijk 44St.Catharinakerkhof 46DeDommeltuinenrondomhetVan 48Abbemuseum

Literatuurlijst 50DezeuitgaveisgepubliceerdnaaraanleidingvaneenlezingovertuineninEindhoven,gehoudenopOpenMonumentendag9september2012methetthema“GroenvanToen”.

MetdankaanEdithCaspari,AnetScholma,L.AmsterdamenAndrévandenEerenbeemtendebibliothecarissenvanWURSpecialeCollectiesendeRHCE.

Inhoudsopgave

3

Voorwoord

DesnellegroeivanEindhoveninde19een20steeeuwheefteenscalavanvoorbeeldenuitdetuinkunstopgeleverd.Inditboekworden12tuinenbeschrevendiedezegroeiendeontwikkelingvandetuinkunstinEindhovenlatenzien.

Halverwegede19eeeuwhaddenhaddendetuinenvooraleennutsfunctieinhetdorpEindhoven.BijhetkloosterMariënhagewasbijvoorbeeldeengrotemoes-tuingelegen.

Deopkomstvanderijkereindustriëleklasseeind19eeeuwgafeenimpulsaandeontwikkelingvandevoordietijdzeermodernelandgoederenenbuitenplaatsen,vaakaandeuitvalsassenvanEindhoven.LandgoedKortonjoenVillaChristinagetuigenhiervan.

Naasteenprettigzomerverblijfontwikkeldedezein-dustriëleklasseookvillaparkenomzelftewonenofalsbeleggingdirectgrenzendaandeindustriëleactiviteitenDezevillaparkenwarenoorspronkelijkopgebouwduitgroteensemblesvanvilla’sonderarchitectuurgebouwdentuinen,doortuinarchitectenontworpen.Deindustrië-lefamiliesvanPhilips,VanOijenenandereninspireer-denelkaartothetmakenvannogmooiereensembles.

Villaparkenwerdenlaterverdichtmetwoningenvoordegegoedeburgerijenhethogermanagementvandebe-drijven,detuinenwerdenontworpeninsamenhangmetdewoningen.RondomdeParklaaniseenvoorbeeldvantuinenuitdejarendertigtevinden.

Recenterevillaparkenuitdejaren‘40en‘50kendenookdezetrend,rondomdeKarpendonkseplasisdetuinstijluitdejaren’50nogteherkennen.Indejaren

zestigwerdhetookgewoonombijmiddelmanagement-|middenstandswoningentuinentelatenontwerpen,echterhiervanzijnbijnageengavevoorbeeldenmeeraanwezig.

Recenteretuinenblijkennietdetanddestijdstedoorstaan.Waarschijnlijkvolgentuintrendselkaarsnelop,waardoordetuinvaakuitdemodeoogt,zondervolgroeidteraken.Bewonerskomenengaan,enelkewisselingvanbewonersgeeftweereenwijziginginhettuinontwerp.MienRuysheeftminimaal15uitge-voerdetuinontwerpeninEindhovengemaakt.Hiervanisslechtsééntuinineenslechteonderhoudstoestandaanwezig.

Echtertuinenbijinstellingenenstichtingengevenweleengoedbeeldvanderecenteretuinkunst,omdieredenzijndetuinenvanhetVanAbbemuseumendePloegteBergeijkinditboekopgenomen.

BinnentuinvanKloosterMariënhageinromantischestijl1921

OvertuineninVlokhovenjaren50

4

Leeswijzer

Inditboekwerkwordtuuitgenodigdomdetuinenuitdeverschillendeperiodesvandetuinkunsttegaanbekijken.

Criteriumvandekeuzevandetuinenwasdatmenookwerkelijkietskanzien.Privétuinendieomgevenzijnmethogehekwerkenenofdichtebeplantingzijnomdieredennietopgenomen.

Vanelketuinwordthettuinontwerp,detuinarchitectendetuinstijltoegelicht.Deontwikkelingvandetuindoordetijdgeeftaanwatmennunogvanhetoorspronke-lijkeontwerpkanzien.Demeestetuinenzijnopenbaartoegankelijk,sommigetuinenzijnprivé.Ensommigetuinenkanmenonderbegeleidingbezoeken,dezegegevenszijnookvermeldpertuin.

InhethoofdstukTuinstijlenwordtvanelkestijluitgelegdwaarmenopmoetlettenomdezetekunnenherken-nen.Deverschillendebibliografieënvandetuinarchi-tecten,dieinEindhovengewerkthebbenzijnopgeno-meninhethoofdstukTuinarchitecten.

Indeliteratuurlijstiseenuitgebreidelijstvanboekeneninternetadressenopgenomen,omdatdeinformatieoverdezetuinenzeerverspreidaanwezigis.

DebesprokentuineninEindhoven

5

Tuinstijlen

Hetwoordtuinkomtvanhetwoord“tun”,watomhei-ningbetekent.Tuinenzijnvanoudsherontworpenenaangelegdvoorverschillendedoeleinden.Tuinenhad-deneennutsfunctie,eenverpoosfunctie,maargavenookeenindrukvandestatusvandeeigenaar.

Oorspronkelijkwerdentuinenontworpendoorautodi-dacten,maarhalverwegede19eeeuwontstondhetvaktuinarchitectinNederland.Voorparticuliereop-drachtgevershieldendezetuinarchitectenzichbezigmethetontwerpenenaanleggenvanlandgoederenenbuitenplaatsen.

Vanaf1900komtdaareennieuweopgavebij,namelijkdievandekleinerevillatuinen.

Demodewasomdebuitenplaatsenindelandschap-stijlaanteleggen,gebaseerdopdeEngelse,meernatuurlijkogendelandschapsstijl.Metslingerpaden,hoogteverschillen,gebogenvijversenafwisselingtussenopenplekkenenboomgroepen(clumbs)werddeillusievaneennatuurlijkenroman-tischlandschapgecreëerd.MenschiepeenArcadischlandschap.

Grotereprivétuinenwerdenontworpentussen1870-1930ineengemengdestijl.Datwilzeggendathetgroteregeheelindelandschapsstijlwerdontworpen,maardatdichterbijhethuishetgardeneskemeerdeboventoongingvoeren.Dezegeleidelijkeovergangvanhuisnaarhetparkontstonddoormiddelvanbeslotenruimtesbijhethuis,terrassenenkleurigebloembed-den.Doordeintroductievankassenkonmenveleexotenindetuinplaatsenenookallerleibijzondereplantenkweken.

Indegroterevillatuinenstondenpottenmetfuchsia’s,palmenenallerleiexotischebloemenzoalscamelia’s(vanwegehetrazendpopulaireboek“LadameauxCamelias”vanAlexanderDumas).Tuinenindegemengdestijlzijnvaakonderdeelvanhetgroteregeheel,zichtenwerdenbewustgecreëerdnaarbuitentoe.DebelangrijksterepresentantvandezestijlwasL.Springer.

Echtervoordekleinerevillatuinenwasdelandschaps-stijlnietgeschikt.Demodernevilla’sinhetbeginvande20steeeuwhaddeneengeheelandereopzetdandeklassiekeopbouwvandesymmetrischelandhuizen.Verbindingvanhuismettuinmoestandersopgelostworden,dearchitectonischetuinstijlwerdontwikkeld.

Detuinindearchitectonischetuinstijliseenvoorzettingvanhethuiszowelinplattegrond,alsinmaterialiseringeninornamentiek.Defunctiesindewoningzijnver-taaldinhettuinontwerp.Detuinenzijnbijnaaltijdnaarbinnengekeerd.Detuinisopgebouwdopbasisvaneenraster,metvaakingewikkeldeassenstelsels,diesomsverspringen.Groenelementenindetuinzijnvoornamelijkenkelebomen,heestergroepenengazons.Elementenvanhethuiskomenindezelfdearchitectuurstijlterugindetuin,pergola’s,balustrades,trappartijen,terrassen,bassinsengemetseldemuurtjes.Kleurwerdindetuingebrachtdoordeuniformebloembakken.DebelangrijkstetuinarchitectvandezestromingisD.F.Tersteeg,dienauwsamenwerktemetarchitectenalsK.P.C.deBazelenJ.W.Hanrath.

LandschapstijloplandgoedTwickel

VillaDennenhoek,Bloemendaal,ontworpendoorL.Springer1900

6

IndetuinenvandejongeBergmansisdezestijlookgoedteherkennen.

Daarnaastwerdhetsortimentooksteedsbelangrijker.DecottagestijluitEngelandvanGertrudeJekyllkreeginNederlandeensoberdereenmodernerevariant.Tuinenwerdenvanuithetplantmateriaalontworpen,metbloembordersopgebouwduiteenjarigen,vasteplanten,heestersenbomen.EenjongeMienRuysex-perimenteerdemetdezeHollandsevariantindejaren’20-’40.

IndetijdvanhetNieuweBouwenwerddefunctioneletuinstijlontwikkeld.WesprekenvandeperiodevanhetInterbellumtotongeveer1960.Nieuwebouwmethodenzorgdenvoornieuwemogelijkhedenindeovergangvanhuisnaartuin.Groteglaspuiengaveneenbeterebezonninginhethuis,maarvervaagdenookdegrenstussenbinnenenbuiten.RecreërenindetuinwerdonderinvloedvanideeënuitdeVerenigdeStatensteedsbelangrijker.Functiesalszittenenetenwerdenbelangrijkinhettuinontwerp.Detuinisomhethuiszoveelmogelijkgerelateerdaandeplattegrondendefunctiesinhethuis.Hettuinontwerpisopgebouwduitsoberelijnenenvlakken,diegeba-seerdzijnopgebruikenbezonning.Deovergangtussenbinnenenbuitenwerdvaakgelei-delijkgemaakt.Bredeglaspuiengavenzichtopdetuin,materialiseringvandevloerindewoningliepdoorindeterrassenrondomhethuis.Halfoverdektebalkonsendaktuinencombineerdenarchitectuurentuinarchi-tectuur.

Relatiemethetomringendelandschapwerdgelegd

BeplantingsplantuinEindhoven,MienRuys,dateringonbekendKenmerkendebordervantuinarchitectGertrudeJekyll1843-1932

TuinBiesterbos,ontworpendoorMienRuys(1961-1962)

7

doormiddelvanzichten,gebruikmakendvankarakte-ristiekenvanhetomringendelandschapenhetsor-timentsgebruik.Degebruikteplantensoortenwarenafgestemdopdeaanwezigeondergrond.MienRuysrepresenteertdezestroming,zijwerkteveelsamenmetdearchitectGerritRietveld.Zijdeeldederuimteingroterevlakkenin,metgazons,terrassen,engrotevasteplantenborders.

Alsreactieopdestrakkefunctionalistischestijlontstaanmeerdereontwerpstromingenindejaren’60-‘70,geba-seerdopecologischeprocessenofopeducatie.Daarnaastontstaanindetuinarchitectuurookallerleimodeverschijnselen.Eenvoorbeeldisdegoedkopespoorbiels,geïntroduceerddoorMienRuys,waarmeeopeentechnischeenvoudigeengoedkopemanierhoogteverschillenindetuinoverbrugdkondenworden.Debielswaszo’nsuccesdatMienRuysvanwegehaarbijnaamBielzenMienoplatereleeftijdhiernietmeeraanherinnerdwildeworden.Eenandervoorbeeldishethergebruikvanbouwpuin,geïntroduceerddoorLouisLeRoy.

Doordeoplevingvandeeconomieendegezellig-heidstrendindejaren‘80ontstaateenhernieuwdebelangstellingvoordetuinierenalshobby.Hetnieuwetuinierenontwikkeltzichtoteenstrominggebaseerdopdeprincipesvandecottagetuin,natuurlijkebeplanting,maaropeenafgewogenesthetischemanier.Hetplan-tensortimentbreidtenormuitindezeperiode,metvelevasteplanten,grasseneneenjarigen.Mengebruiktzevaakineenkleurigeborders.EenspecialistinhetmakenvanuitgekiendebeplantingsplannenisPietOudolf.

VasteplantenbordervanPietOudolfinEindhoven

8

Tuinarchitecten

L.A. Springer (1855-1940)

L.A.Springerisgeborenin1855alszoonvaneenkunstschilder,hijvolgdeeenopleidingtotboomkweker.Doorhetwinnenvanallerleiprijsvragenophetgebiedvanparkontwerpenkreeghijbekendheid.Vooralna1900stroomdehetwerkbinnen.

Indeperiodetot1895voerdede‘gemengdestijl’-eencombinatievanlandschappelijkeengeometrischetuin-stijlen-inSpringersontwerpendeboventoon,terwijldekleineretuinenineensjabloonachtigelandschapstijlwerdenuitgevoerd.Nadezeperiodeontwikkeldenzijnontwerpenzichmeerinfunctionelerichtingenvertoon-densteedsmeerrechtlijnigheid.

Springerwaseengrootkennervansortiment,hijgebruiktevelebijzondereboomsoortenenbloeiendeheestersinzijnbeplantingsplannen.HijheeftalseersteaandachtgeschonkenaandegeschiedenisvandeNederlandsetuinkunst.HijisdetuinarchitectmethetgrootsteoeuvreinNederland.Bijlandgoederenengroterevillatuinenontwierphijvaakeenstelselvanlanendateenduidelijkkunstmati-geuitdrukkinghad,eneenvloeiendeenperspectivischuitgekiendebelijningvanbossages,boomgroepen,gazonsenborders.DezebelijningwastypischvoorSpringerenzijntijdgenoten:welkrom,maarnietgrillig.Dekrommingverwijstnaardenatuur,maar“lijkt”nietopdenatuur.Kenmerkendisdatdebochten“traag”zijn:zijvertonen(indeplattegrondeninhetperspec-tief)geenknikkenenbiedenduseenzekervergezicht.Indiezinfunctionerenzijookalseensoortzichtlijnen,methetverschildatzijeenbeeldnietdirectinzicht

brengen,maargeleidelijkaan“onthullen”.Indebossageszelfzijnopspecialelocatieswinter-groeneinheemsesoortengeplant,zoalshulstentaxus,waarmeezichtenverhuldenroutesgeaccentueerdwerden.Deroutesmoeteneenverhaalvertellen.Uit-gekiendisdewijzewaaropSpringerslanenstelselhetreliëf“aansnijdt”.Lanendramatiserenhetaanwezige(micro)reliëf.

D.F. Tersteeg (1876-1942)

DirkTersteegwerdgeboreninAmsterdamin1876,volgdeeenopleidingalskweker.Naastzijnkwekerijhadhijookeenontwerpbureaumetveelparticuliereop-drachtenvoortuinenbijmodernevilla’soflandhuizen.

HijintroduceerdedeNieuwearchitectonischeTuinstijl.DitleverdeeengrotediscussieopmetL.Springerdiedezestijlverfoeide.DetuinenvanTersteegkenmerkenzichdooreeneenheidinhuisentuin.Detuinopbasisvaneenorthogonaalstelselslootaanopdearchitec-tuurvanhethuis.Hijgebruiktebakstenenelementenindevormvantrappen,keermurenenpergola’s.Tersteegwerktenauwsamenmetdevolgendearchi-tectenE.Cuypers,K.P.Z.deBazelenJ.W.Hanrath.

J.T.B. Juchem (1881-onbekend)

JohnJuchemgeboreninAntwerpenwerkteinbeginvandetwintigsteeeuwals“tuinbouwkundige-architectedeJardins“inOude-God,vlakbijAntwerpen.Hijves-tigdezichnahetuitbrekenvandeEersteWereldoorloginEindhovenenomstreken.NaafloopvandeoorlogvertrokhijweernaarhetBelgischeMortsel.L.A.Springer

9

IndekorteperiodeheeftJuchemrondomEindhovendiversetuinenontworpenenaangelegd,onderandereVillaKortonjoenVillaGranVilleindegemengdestijl.

J. Buyssens (1872-1958)

JulesBuyssens(1872-1958)waseenvandeeersteBelgischelandschapsarchitect,HijheeftheeftvelebekendeBelgischeparkenentuinenontworpen,onderanderedeBrusselsestadstuinenindeperiodevoorWOII.Zijnstijlevolueerdevanklassiektotdestijl“denieuwePittoreskeTuin”.InOssegemmaaktehijeenromantischparkinOssegemmeteenkronkelendene-privier.HijrichttedeVerenigingvanBelgischeTuinar-chitecten,V.B.T.,opin1930.

J. Bergmans (1892-1980)

JohnBergmansisgeboreninAntwerpen.Hijvolgdeallerleiopleidingentotplanten-enbomenkweker.Tij-densdeEersteWereldoorlogwashijindienstvanhetBelgischeleger,maarvertroknaarhetneutraleNeder-landwaarhijwerkervaringopdeedopenkelekweke-rijen.HijtrouwdemetdeoudstedochtervanarchitectJanVisserin1929.Zijneersteontwerpopdracht(1924)kwamvandebouwmaatschappijNVArendshovenvanzijntoekomstigeschoonvader.InNederlandishijvooralbekendgewordendoorzijnveleboekenovertuinenenplanten.HetboekVasteplantenenrotsheesters(1924)goldjarenlangalsstan-daardwerkopgebiedvantuinieren.Inzijnboek,“Uwtuinbijhethuis”(1962)beschrijfthijopindringendewijzehoeeentuinontworpen,aange-legdenonderhoudenmoetworden.

“EenvandebelangrijkstetakendieTuinkunstheeftisharmoniescheppentussenruimte,belichting,vormenkleurvandebeplanting.Menmoetmetzoweinigmogelijkmiddeleneenzogrootmogelijkeffecttrachtentebereiken.Voortseenzekereeenheidbrengenindegroteverscheidenheid,zodatdusgeenbontemenge-lingvanplantenenbloemenontstaat,dochweleenzolangmogelijkaanhoudendeafwisselingvankleurenenvormen,hetgehelejaardoor”.

ZijnwerkterreinbesloegZuidNederland,BelgiëenFrankrijk.

DetuinenvanBergmanskenmerkenzichdoorhetgebruikvaneenuitgebreidsortimentaanvasteplan-ten,heestersenrotsplantenwaarvoorhijuitgebreideengedetailleerdebeplantingsplannenmaakte.Hijwaseenmeesterinhetsamenstellenvanplantencomposi-tiesdiedoorbloei,bladenbladkleurelkseizoeneenverschillenduiterlijkkregen.Inzijnontwerpenhieldhijrekeningmetreedsaanwe-zigebomenenhoogteverschillendiehijaccentueerdemetkeerwandjes.Hetpadenverloopinkleineretuinenwasdoelgerichtenrechtlijnig.Ingrotetuinenenparkenwarendepadenmeerslingerend.Metnameinrots-tuingedeeltenmaaktehijgebruikvanflagstones,tegenelkaaraanliggendenmeteenrechtlijnigebegrenzing.Bergmanscreëerdegraag“doorkijkjes”,waardoormenhetgevoelkreegdatdetuinveelgroterleek,dandezeinwerkelijkheidwas.

DirkTersteeg

JohnBergmans

10

MienRuysaanhetwerkindetuininDedemsvaart

M. Ruys (1904-1999)

MienRuyswerdgeborenopdetoenalvermaardekwe-kerijMoerheim,diedoorhaarvaderin1888gestichtwas.In1925legdezehaareerstetuinopdekwekerijaan.Zewerdhoofdvandeafdelingtuinarchitectuurvandekwekerij,diezein1937naarAmsterdamverhuisde.Hieruitisin1966hetbureauMienRuysontstaan.NadeTweedeWereldoorlogwerktezeveelsamenmetarchitectenvande‘8’envandeModerneBeweging.

MienRuyskendeeenenormewerklust,zeontwierpinhoogtempotuinenenmaaktebijzonderebeplantings-plannen.InEindhovenzijnminimaal15tuinenvanhaarhandaangelegd.

A. van den Eerenbeemt (geb. 1937)

BurovandenEerenbeemtopgerichtin1966doorAndrévandenEerenbeemtenBernadettevandenEerenbeemt–Meinders.In1971schrevenzesamenhetboek100kleinetuinen,“Ontwerpvoorbeeldenvoorparticulieretuinen”,waaroverdestijdsnognauwelijksgeschrevenwerd.Inhetboekwordenallerleiontwer-pengetoondvanverschillendestedenbouwkundigesituatiesenvoorverschillendedoelgroepen.HetbureauheeftvooralinZuid-Nederlandveeltuinenenopenbareruimtesontworpen.Hetbureauontwikkeldeeenpersoonlijkeuitvoeringsgerichteontwerpstijl,waarbijhetgroeiprocesendeontwikkelingvanhetgroenindeloopdertijdbijzondereaandachtkregen.

P. Oudolf (geb. 1944)

PietOudolfisnueeninternationaalbekendeNeder-landsetuinarchitect.Hijwoontenwerktsinds1982inHummeloindeGelderseAchterhoek,waarhijsamenmetzijnvrouweenkwekerijino.a.grassenhad.DezeenormepraktischesortimentskennispasthijtoeinzijneigentuinteHummelo,alsexperimenteerruimte.Natuurlijkeplantengemeenschappen,kunstentijd(seizoenen)zijnzijninspiratiebronnen.InNederlandzijnnietveelvanzijnbeplantingsont-werpentezien.InZweden,Groot-BrittanniëendeVerenigdeStatengeniethijeengrotebekendheid,metbijvoorbeelddebeplantingsplannenvandeHighLineteNewYork.

AndréenBernadettevandenEerenbeemt

11

12TuineninEindhoven

12TuineninEindhoven

1VillaRavensdonck

2VillaChristina|VillaWijers

3LandgoedDeLaak

4KasteelEckhart

5DeBurgh

6VillaGranVille

7LandgoedKortonjo

8HuizeDriehoek

9Parklaan22|Goorstraat

10Sumatralaan|Karpendonkseplas

intermezzoDePloegBergeijk

11St.Catharinakerkhof

12DeDommeltuinenrondomhetVanAbbemuseum

4

10

9

5

7

11 121

23

6 8

12

1830VILLARAVENSDONCK

EindhoveninvogelvluchtmetzichtopVillaRavensdonk,metzeerjongetuinaanleg,datumonbekend

VillaalsonderdeelvanvillastrooklangsdeVestdijk1910 1928 Ansichtvandewaterputindevoortuinin1940,verdwenenbijdeuitbreidingvandeTenHagestraat

13

1917ArchitectJ.vanderValkTuinarchitect:onbekend TenHagestraat2OpenbaartoegankelijkDemonumentalekastanjeboomrechtsvanhethuis,herinnertaandegrotetuinrondomdezevilla.

OphetterreinvanhetvoormaligekasteelvanEindho-ven(gebouwdin1420),bouwdenotarisJ.F.vanderHeijde,deburgemeestervanStrijp,in1830eenhuis.In1841werdhetkoetshuisgebouwd,in1859eenbijgebouwopgericht,waarineentabaksfabriekwerdgevestigd.Oorspronkelijkheettedevillaentuin“hetkasteel”,vanaf1870werddevilla“Rusthorst”ge-noemd,vanaf1895“VillaRavensdonck”,toponiemvaneenterreinbijhetkloosterMariënhage.

DevillametdetuinwasonderdeelvandevillareekslangsdeVestdijk.HetwaseenbijzonderegroeneoaseaandeVestdijk,getuigedeveleansichtenuithetbeginvande20steeeuw.

Detuinwassymmetrischopgebouwd,omzoomdmetdichtebossagesvanonderanderezuilvormigepopulie-ren,eengrootgazonaandezijdevandehuidigeTenHagestraat,smallebordersrondomhethuiseneenkastanjeboomnaasthethuis.Indetuinwaseendecoratievewaterputaanwezig,diebijdeverbredingvandeTenHagestraatwerdgesloopt.

VillaRavensdonckkendevelegebruikers,hetisdewerkruimtegeweestvandedirectievanhetBinnenzie-kenhuis,nuishetpandingebruikalscaférestaurantensociëteit.

14

1883VILLACHRISTINA|1920VILLAWIJERS

VillaaandeFuutlaan1910 Ontwerpuit1888,onderdeFuutlaan,inroodpotloodhetnieuwetracévandeParklaandoorSpringergetekend.

15

Architect:anoniemTuinarchitect:H.deBosschere&Zoon Parklaan52IncidenteeltoegankelijkDeeersteindustrieeldiezichvestigdeinhetlandelijkgebiedvanTongerlewasdeluciferfabrikantC.Mennen.In1890bouwdehijVillaChristinaalsbuitenverblijf,metdehoofd-entreeaandeFuutlaan.Hetgebouwwaszeerklassiekvanopbouw.Vanafdeveranda’senser-reshadmenzichtopdetuin.

DetuinwerdontworpenineengemengdestijldoorH.deBosschere,hetontwerpisgedateerd1888.DetuinwasomgevendoorwateruitdeLaak.Dwarsdoordetuinwaseenwaterverbindingalswaterplas|grachtontworpen.Indetuinwasopverschillendemaniereneenwandelingtemakendiedoordegebogenvormen-taaleeneigenverhaalvertelde.Bossagesenboom-groepenvormdenderuimtesindetuin.

AandeFuutlaanpresenteerdehethuiszichopeenklassiekeenopenwijzegeflankeerdmetboomgroepen.Indetuinwareneenrosariumeneengrotemoestuinaanwezig.Menvermoedtdatindezetuinin1907eenvandeeerstetennisveldeninEindhovenisaangelegd.

DeluciferfabrikantJ.L.Wijers,ingetrouwdindefami-lie,bewoondeditpandin1905,maarhijliethetpasintwintigerjarenverbouwentoteennieuwevillamettuin.In1907hadhijsamenmetdeheerPhilipseenontwik-kelingsmaatschappijopgezetvoorhetgehelevillapark.Ditvillaparkhadeennieuweontsluiting,deParklaan,diedeelsoverhetterreinvanVillaChristinavoerde.IndeontwerptekeningvanH.deBosscherezijnmetpotlooddeontwerpwijzigingenn.a.v.dezeontwikkeling

ZeldzameopnamevandeFuutlaanomstreeks1910,metzichtopdevoortuinvanVillaChristina

ZichtoptuinvanafdeFuutlaan

16

1883VILLACHRISTINA|1920VILLAWIJERS

VillaWijers,jaartalonbekendTuinvanafdeFuutlaanmetzichtopnieuwevijver1934

Oostzijdevandetuin1934

17

Architect:E.VerschuijlTuinarchitect:onbekend Parklaan52IncidenteeltoegankelijkgetekenddoorL.Springer,dieookvoordetuinvanDeLaakeenontwerpmaakte.In1922werddekapitalevillaopeenanderelocatiedanhuizeChristinagebouwd,metdeentreeaandenieuweParklaan.DeFuutlaanwerdeenachteromstraatje.DearchitectvandevillawasdeHilversumsearchitectEverwijnVerschuijl(1871-1954),dieinhetvillaparkopmeerdereplekkenookgebouwdhad.

Aandevoorzijdewashethuidigepandvoorzienvaneengracht,dieoorspronkelijkookindetuinvanVillaChristinaaanwezigwas.Dedoorgaandewaterpartijwerdomgevormdtoteenovaalvormigevijver,dieinverbindingstaatmetdewaterlijnopdekavelgrens.Debrug,gelegenopdeoorsponkelijkelocatievormteenmarkantelementindetuin.DetuinwaszeerparkachtigaangelegdmetbehoudvandebomenuitdetuinvanVillaChristina.DepadenstuctuurisaandeParklaanlooptindehudigesituatienietdoor.HierhadSpringerinzijnaanpassingenophetoorspronkelijkplaneenbetervoorstelvoor.

VillaentuinzijnnuingebruikdoorVanLanschotBankiers,dieaanheteindvande20steeeuwdevillasterkuitbreidderichtingdeFuutlaan.Delenvandetuinwerdenparkeerplaatsenvoorhetpersoneel.Indetuinaandeoostzijdevanhethuiszijndeoorspronkelijkein-tentiesvanhetontwerpindegemengdestijlaanwezig.Deboomgroepenbevattenbomenvanheteersteontwerp,zoalsbijvoorbeelddemonumentaleesdoornsaandevijverenrodebeukenindegazons.

Huidigeruimtelijkeopbouw

18

1907VILLADELAAK

VillaaandeDommel,deParklaanmoetnogaangelegdworden1910 Ontwerpuit1907

19

Architect:J.W.HanrathTuinarchitect:L.Springer Parklaan99Incidenteeltoegankelijk

AntonPhilipswasdetweedeindustrieeldiedelande-lijkerustvanTongelreopzocht.Hijbouwdeerin1907huizedeLaak.DederdebewonervanhetVillaparkinwordingwassigarenkistjesfabrikantBruning,dietegen-overhetlandgoedvanPhilipsookeenvillabouwde,VillaElsheim,hethuidigeverpleeghuisDommelhoef.

LandgoeddeLaakisdoorLeonardSpringerindegemengdestijlin1907ontworpen.Devillainneo-klas-siekestijlisgebouwddoordearchitectJohanWilhelmHanrath.Hetpandisspiegelsymmetrischopgezet.Hetlandgoedomvatooknogeenkoetshuis,orangerie,koetsierswoning,tuinmanswoning,huisknecht|chauffeurswoning.

Detuinisomzoomddoortweestromen,deopgevoerdeLakerloopofLaakendeDommel.Dewaterenzijngebruiktalsafschermingindevormvaneengrachtofalsonderdeelvandelandschappelijkesettingindevormvaneenwaterpartijofdoorgaandestroom.Hierdoorontstaanbinnenhetlandgoedverschillendedelen.OphetvierkantomgevendoordeParklaanendeNachtegaallaanisdevillainhetmiddengelegenmetdesiertuinen.

Desportvelden,demoestuinenenweidesvoorkleinveeenpaardenenhetkoetshuis,koetsierswoning,tuinmanswoning,huisknecht/chauffeurswoningzijnopanderedelenvanhetlandgoedgebouwd.

Vanuithethuisisdetuinintedeleninverschillendedelen,deentreepartijnaarhetkruispunttoe,dero-zentuinaanderechterzijde,dehoofdtuin,waarineenassenkruisverwerktisbestaandeuiteenovalegazonenverschillendetuinparterres.

LangsdeDommelisdeillusievaneenoneindigbosopgewekt.Indetuinstaanzeerveelverschillendesoortenbomen.Springerwaseengrootbomendeskun-digeenberoemdomzijnplantenkennis.

Hettoegangspadlooptvanafbeidestraten(tweepoortenmetDeLaak)envormteenkwartcirkel.Deentreepartijwordtgeflankeerddoorboomgroepeneneensymmetrischgazon,waarpalmententoongesteldworden.

Detuinheeftaandestraatzijdegazons,aandeachter-zijdezijndiversebomenenstruikenzichtbaar.

Tegendelinkergeveliseenorangeriegeplaatst.

OorspronkelijkwasernogeenzichtontworpenvanafdezijtuinnaardebrugnaardeDommelstraat,ditzichtisbijnadichtgegroeid.

AntonPhilipsheefthierlanggewoond,devillawerdookgebruiktalsverblijfvoorgastenvanPhilipsenvoorhogebuitenlandsebezoekersaandegemeenteEindhoven,bijvoorbeeldKoninginJuliana.

Huidigeruimtelijkeopbouw

1914

20

1907VILLADELAAK

21

Architect:J.W.HanrathTuinarchitect:L.Springer Parklaan99IncidenteeltoegankelijkIn1980ishetcomplexgerenoveerd.

Detuinisincidenteeltoegankelijkonderbegeleiding,maarvanuitdeParklaanendeNachtegaallaanisdesfeervandetuingoedtebeleven.

Denieuwebewonersvanditlandelijkegebiedwerdenookontwikkelaarsvanhetvillapark.In1907kwameno.a.Philips,WijersenBruningtesamenomdeBouw-grondmaatschappijStratum-Tongelreopterichtenmetalsdoelgrondaantekopen,eenwegenplanuittezetten,bouwpercelenteverkopenenwoningentebouwenenopdezemaniereenvillaparkteontwikkeleninoostelijkerichting.

KenmerkvanSpringer,gebogenpadenafgescheidendoortaxus Wandelingalsverhaal,vandeeneruimteindeandere

Formeleelementen DebosillussielangsdeDommel

22

1906KASTEELECKART

Kasteeltuinaandevoorzijdeineensymmetrischeopzet1940

HeerlijkheidEckarttussenDommelenDoodeGrachtKasteelEckardin1910 Huidigeruimtelijkeopbouw

23

Architect:E.CuypersTuinarchitect:D.F.Tersteeg NuenensewegOpenbaartoegankelijkKasteelEckartwasoorspronkelijkeen17eeeuwsadel-lijkhuistemiddenvaneengrootlandgoedgelegentus-senDommelenneventakdeDoodeGracht.Hetland-goedomvattetuinen,bossen,vijversenlanen.Ophetwelvarendelandgoedstondenenkelepachtboerderijenmetdemeestvruchtbareweilandenindeomgeving.

In1828kwamhetlandgoedinhetbezitvandefamilieSmits.Hethuisendetuinenwerdenaangepastaandetoenheersendeformelestijl.Hethuislagbinneneenrechthoekiggrachtenstelselenaanheteindvaneenoprijlaan.Achterhetkasteellageenrechthoekigopenterreinindebosseningevuldmetvijversenommuurdemoestuineneneenboomgaard.

In1906werdhetkasteelopditlandgoedinopdrachtvanTheodoorG.M.SmitsvanOyennogmaalsver-bouwdtothetclassicistischelandhuisdoordearchitectE.CuypersuitAmsterdam.

D.F.Tersteegverzorgdetoendenieuweaanlegvandetuinineenarchitectonischetuinstijl.Tersteegvonddatdehoofdindelingvanhetlandgoedhetzelfderustigekarakterhadalshetsymmetrischekasteel.Hijplaveidedehoofdwegenvoordeauto.Immerserwerdenookeenstalgebouwmetauto-remiseendechauffeurswo-ningopgeleverd.

Tersteegontwierpdrieevenwijdiggelegengrasparter-res,eencentraletuinmeteenijskelderentweeparter-resinhetverlengdevandezijvleugelsvanhethuis.

Deeltuinaandeachterzijdevanhetkasteel1920

Tuinvanafdepoortindemoestuinmuur,haagstructuurisverdwenenDeeltuindatumonbekend

Zichtovergrachtdatumonbekend

24

1906KASTEELECKART

Luchtfoto1940,linksishetbijzonderbassininhetbosgoedtezien,dedriedeeltuinenzijnnogaanwezigvolgenshetoorspronkelijkeontwerpvanTersteeg

25

Architect:E.CuypersTuinarchitect:D.F.Tersteeg NuenensewegOpenbaartoegankelijk

Watertuinaandezijkantvanhetkasteel

Prachtigbalkonaandevijver Verwaarloosderandvanhetveelhoekigebassininhetbos

Eenvandezetuinenwerddewatertuin.Achterhethuismaaktehijdeommuurdemoestuinenopen,zodatdriedeeltuinenontstonden,eencentralevierkantetuinentweezijtuinenmetgrasveldenenborders.Decentraletuinwastweezijdigsymmetrischopgebouwduitgrasparterresmetbloemrandenengeschorenbomen.DitcomplexvantuinenwasdoormiddelvaneenrouteverbondenmethetbosaandeDommelgelegen.Hijmaakteeendoorgangdoordemuurnaarditbestaandewandelbos,naardeaanwe-zigevijverdiehijomvormdetoteenbijzonderebassin.

DitbassiniseenvandekenmerkenvanTersteegswerk.Deveelkantigesymmetrischevormoogtzeerarchitectonischendelagergelegenvijveristebereikendoormiddelvaneenaantalidentieketrappartijeninmetsel-steen.Rondomdevijverstondenleilindesalsextrabenadrukkingvanhetarchitectonischekarakter.

DeideeënvanTersteegzijnrondomdeVijvernogteontdekken.Deoverigetuinenzijnuitgevoerdeninsfeeronderhoudenzoalshijdezebedoeldhad.

In1937werdhetkasteelmetlanderijenverkochtaandeBroedersvandeH.Norbertus.ZijvestigdenerSt.Jozefdal,eenleef-enwoongemeenschapvoormanne-lijkepatiëntenmeteenverstandelijkebeperking.In1980trokkendebroederszichterug,waarnaStichtingEckartdaldeverzorgingovernam.

26

1912VILLADEBURGH

Luchtfotovandevillaendetuinin1947KasteeldeBurghin1910

27

Architect:J.CuijpersTuinarchitect:J.Buyssens Geldropseweg170NiettoegankelijkKasteeldeBurghwerdvoorheteerstvermeldin1325.Oorspronkelijkwasheteendooreengrachtversterkteburcht,diezeerstrategischlagaandewegvanEind-hovennaarGeldrop.Doordelanenstructuurdwarsopdezewegvormdehetkasteelmetzijnboerderijenenommelandeenensemble.

In1912werddezeburchtgekochtdoorFransvanOoyen,diehiereennieuwebuitenplaatsontwikkeldeaandeuitvalswegvanEindhoven.HijamoveerdedebestaandebebouwingengafJosCuypersdeopdrachttothetmakenvaneenkasteelmettuininNeo-Renais-sancestijl.

HuizeDeBurghiseenrijkgedecoreerdlandhuis,ver-hoogdaangelegdmetgroteterrassennaardevoortuinendetuinaandeachterzijde.IndegrotetuinnahetontwerpvandebelgischetuinarchitectJ.Buyssensheefteenknechtenwoningeneenkoetshuismetga-ragegestaan.Dehovenierswoningisnogaltijdaanwe-zigbijdeentreevanhethuidigeGlorieuxpark.

Detuinwasookoverdadiggedecoreerdenisgroten-deelsgehandhaafd.Opeenansichtvandehovenier,geschrevenaanzijnoudersin1915staathetvolgende”Ziehierhetkasteelwaarikhovenierben...........Hetiseenderschoonstehierterlande.(...)Voorhetkasteelstaangeplant:2000rozenCarolineTestout,500PrincedeBulgarie,500JulesGrolez,400Salvia,400Meteor,200Wunderkind,100OlgavonWurttem-berg,400rankgeraniumsen7000zomerplanten".!

Laaninopenbaargebied

Ansichtuit1915metdeformeletuin Luchtfoto1947

Huidigeruimtelijkeopbouw

28

1912VILLADEBURGH

29

Architect:J.CuijpersTuinarchitect:J.Buyssens Geldropseweg170NiettoegankelijkDetuinbestonduittweeruimtelijkverschillendedelen.AandezijdevandeGeldropsewegmanifesteerdehetkasteelzichmetformeleterrassenmetveelsierborders,o.a.dehelaasverdwenenrozenboogaandegracht.Aandeanderekantwerdinhetlandschapeengrotevij-vergegravenineenmeerlandschappelijkestijl.Enkelebossagesondersteunenhetuitzicht.Vanafdezezijdehadmenzichtopdeuitgestrekteweiden.

Detuinhadhiergeenduidelijkegrens,dieooknietdui-delijkontworpenwas.Dezeweidenzijnlaterbebouwdofalsbosperceleningericht.Deoorspronkelijkeverka-velingisnunogtevindenindeperceleringvandebos-vakken.JulesBuyssenshandhaafdedeoorspronkelijklanenvanhetlandgoed.Dezezijnnuookbuitenhetter-reinnogtezien.HelaaswordenzedoordegemeenteendebeheerdersvanhetGlorieuxparkopeenanderemanierbeheerd,waardoorderuimtelijkesamenhangverlorengaat.In2010-2011werddetuingerestuareerddoorhetbureauSB4.Detuinisnuinuitstekendestaat,hetgeheelheefteenzeerbijzondereuitstraling.

Ledenvandezefamiliewoondenhiertot1936,waarnahetpandeeninrichtingwerdwaarpsychiatrischepatiëntenverzorgdwerdendoordeZustersvanBarm-hartigheid.Vanaf1983werdheteenrusthuisvoordezustersvandezecongregatie.Ophetterreinstaateenbeukuitomstreeks1830meteenomvangvanzesmeter.

Trappartijnaardevijver Rodebeuk,geplant1830,ophetterrein

Brugnaardevoorzijdevanhetkasteel1960

30

1915VILLAGRANVILLE

Ontwerptekening1915

Voortuinin2011

31

Architect:J.Th.J.CuijpersTuinarchitect:J.T.BJuchem Parklaan95Niettoegankelijk,vanbuitenaftezienVillaGranVilleisgebouwdinopdrachtvandetabaks-fabrikantR.MignotdoorarchitectJ.Th.J.CuypersuitAmsterdamin1916.OorspronkelijkkomtdefamilieMignotuithetplaatsjeGranvilleinFrankriijk.

VillaGranVilleheeftkenmerkenvandechaletstijl.DetuinisontworpendoorJ.T.B.Juchem,eentuinar-chitectuitWoensel,ineengemengdestijl,waarbijde‘natuurlijke’landschapstuinwerdgecombineerdmeteengeometrischeaanlegnabijhethuis.Hierdoorwerdeengeleidelijkeovergangvangebouwnaargroengecreëerd.

Dehuidigetuinheeftondankseenaantalwijzigingendezelfdeuitstralingalsindeoorspronkelijkesituatie.

Hethuisheefttweehoofdentreeseneenrepresenta-tieveformelevoorruimteaandeParklaan.

Achterhethuisbevindtzicheenbetegeldterrasmeteentrapnaardetuin.Denogaanwezige‘landschap-pelijke’elementenzijnherkenbaarinhetmeanderendepadennet,deglooiendegrasveldenendeafgerondeborders.Doordichtebeplantinglangsderanden,dichteboom-clustersensolitairebomenwordtderuimteopge-bouwd.Detuinisomgevendooreenwaterloop,vandeLaak.Oorspronkelijkwarengeënsceneerdezichtennaarhetlandschap,dezezichtenzijnnudichtgegroeid.

Voortuinin1934,metdelaurierkerseninpotendesierborder

32

1915VILLAGRANVILLE

201219651922

33

Architect:J.Th.J.CuijpersTuinarchitect:J.T.BJuchem Parklaan95Niettoegankelijk,vanbuitenaftezienDenogaanwezigegeometrischekenmerkenzijndetennisbaan(plattegrondenconceptdaterenuit1916,debaanisechterpasindetweedehelftvandetwintig-steeeuwaangelegd)endemoestuin.Demoestuinwasdooreenbakstenenmuurvisueelafgescheidenvanderestvandetuin.

Oorspronkelijklagindedirectenabijheidvanhethuiseenaantalgeometrischebloemperken.

Debebouwingindetuindateertdeelsuit1916(hetprieelbijdetennisbaan).Deoverigegebouwenzijnvanlateredatum,maarsluitenwatbetrefttypologieenlocatieaanbijhetoorspronkelijkeontwerpendetypo-logievandegemengdetuin.Degarageisgebouwdin1919,deoranjerieenhetberghokjeindemoestuinindejarentwintig.

Indehuidigetuinstaannogbomenuitdetijdvandebouw,demoestuinwordtgebruiktalsparkeerplaats.

Randbeplantinglangsdezijgracht Bijnadichtgegroeidedoorkijknaardetuin

Achtertuinin1965 Deommuurdemoestuinin1965

34

1907LANDGOEDKORTONJO

OntwerpvanJohnJuchem1907

FamilieFensindetuin

35

Architect:G.GeenenTuinarchitect:J.T.B.Juchem,J.Kalff,A.vandenEerenbeemt

Aalsterweg170Niettoegankelijk,vanbuitenaftezienLandgoedKortonjokenteenlangegeschiedenis.

In1650stondhiereenhoeveopdeovergangtussenhetbeekdalvandeTongelreependehogeregrotehei-decomplexen.Aanheteindvande18eeeuwontwik-keldePetrusvanDijckdezehoevetoteenlandgoed.Hijkochtrondomterreinenaanenplaatsteereenhe-renhuis.HetlandgoedwerdontslotenvanafdehuidigeRoostenlaan(toendePostbaan).

Dezelaanlooptnunogsteedslangsdehuidigevilla.In1790werddeSteenwegtussenDenBoschenLuikaangelegdviahettracévandehuidigeAalsterweg.Hetlandgoedveranderdevanoriëntatie.Doordeverlen-gingvandebestaandelaantotdeAalsterwegontstonddehuidigeentree.

Detweerechtewaterlopen,waarschijnlijkoorspron-kelijkvoordebevloeiingvandeakkerswerdenomge-vormdtoteenhoefijzervormigegracht.Dezegrachtomzoomdeeensiertuin,derodebeukindehuidigetuiniswaarschijnlijktoengeplant.Buitendegrachtlagendebouw-enweilandenvanditlandgoed.

In1851werdhetlandgoedverkochtengesplitst.Hetherenhuis,koetshuis,meterfenomgrachtetuinkwaminbezitvanAntoniusMoll.Hijrichttedeomgrachtetuininalseensierlijketuininvroegelandschapsstijl.Detuinomvattegebogenzandpaden,gazonsmetbloemrijkeperken,heestergroepenensolitairebomen.

OntwerpvanAndrévandenEerenbeemt2000

36

1907LANDGOEDKORTONJO

37

Architect:G.GeenenTuinarchitect:J.T.B.Juchem,J.Kalff,A.vandenEerenbeemt

Aalsterweg170Niettoegankelijk,vanbuitenaftezien

ZijnschoonzoonJosephFenserfdeditlandgoedin1887enliethetcomplexverfraaieninhetbeginvande20steeeuw.InzijnopdrachtbouwdearchitectG.Geenendehuidigevillametkoetshuisindechalet-stijlopdelocatievanhetoudeherenhuis.FenskochtookdeomringendepercelenweeropzodatermeerruimteronddevillaaandeAalsterwegontstond.

NotarisFensgebruiktedevillaalsbuitenhuisennoemdehet“Kortonjo”eensamentrekkingvandenamenvanzijnechtgenoteKor,zijnzoonTonenzijneigennaamJoseph.

HetterreinwerdheringerichtdoordetuinarchitectJohnJuchemin1907.

Juchemhandhaafdedeoudestructuurvanhetland-goedenpastedebestaandesiertuinaandenieuweuit-breidingenenaanhetnieuwehuis.Inplattegronddoetdetuinvoordietijdouderwetsaan.Hettuinontwerpomvatteovaal-enniervormigegazonsomgevendoorbredegebogenwandelpaden.Opdegazonsbevondenzichdebloemrijkeperken.

MevrouwFensschreefinhaardagboekin1913:“Inhetvoorjaarwordenplantjesgepoot:“VanWetten63begonia’sopgezetophetperktegenoverdeverandahbuiten,en45roodegeraniumsopdenbergboomenmeteendracenavanonszelfinhetmidden”.

Degrachtenvormendebuitengrensvandesiertuin.Delanenzijnaanhetoogonttrokkendoorhagenoflijnvormigeheesters.Devijveraandeoostzijde,eenvergravingvandegrachtisnooituitgevoerd.

AchterhetkoetshuisplandeJuchemeenmoestuin.Vanafdevillazijnbewustdoorzichtenenuitzichtenontworpendoordespecifiekeplaatsingvanheester-groepennaareenzitplaatseneenbergjeindeverstehoekenvandetuin.

HijrichttedetuinaandevoorzijdeaandeAalsterwegopnieuwinalsweidemetsolitairebomenenalsdrie-hoekigebostuin.

In2000heeftAndrévandenEerenbeemthetgeheelgerestaureerdinopdrachtvandeKortonjoVastgoedB.V.Ookheefthijeenaantalvilla´saanderandvanhetlandgoedingepastindebestaandestructuur.

Hekwerkin1960naarhetontwerpvanG.Geenen

Dedriehoekigebostuinmetdwaalroute

38

1916VILLADEDRIEHOEK

OntwerptekeningvanA.Schellens1916

39

Architect:K.deBazelTuinarchitect:K.deBazel|A.Schellens Parklaan34Niettoegankelijk,vanbuitenaftezien

Denaamvandezevillaverwijstnaardevormvanhetperceelwaarophetgebouwdis.Naarontwerpvandevermaardearchitect-ontwerperKarelP.C.deBazel(1869-1923)werddevillainopdrachtvantextielfabrikantA.C.Schellensgebouwd.Laterwerddeuit1916stammendevillabewoonddoordedirecteurvandePhilipsGlasfabriek,deheerMohr.

DeBazelheeftzowelvillaalstuinontworpenindear-chitectonischestijl.Vanditontwerpisindearchieveneenpotloodtekeningmetwijzigingenterugtevinden.DeaanlegisverzorgddoorJohnJuchem.

AandeParklaankentdevillaeenvijfkantigeerkermetbalkonenlinksdaarvaneentuin-kamerwaarboveneengrootbalkon.Zowelhuisalstuinwarenopgezetvol-genshetorthogonalestelsel.Vanuithethuishadmenvanallezijdencontactmetdetuin.

Detuinisvanuitassenvanafhethuisopgezet.Detuinwasopgebouwduitenkelesymmetrischesiertuinenomgevenmethagen.Indehagenzijnnissenaanwe-zigindezichtlijnen,waarwaarschijnlijkzitelementengestaanhebben.Deovergangvanhuisnaartuinwasvormgegevendoormiddelvanterrassen,trappartijenenkeerwanden.

Deparkeerplaatsvanhethuidigekantoorwasdeoor-spronkelijkboomgaard.Deentreeisongewijzigd.

Dedriehoekigekavelwasomgevendooreenlagerehaag,dezeisindehuidigesituatieopnieuwaange-plant.

Hettuinontwerpisin1916aangepastdoortuinarchitectA.SchellensteEindhoven.Wathijpreciesgedaanheeftisonbekend.

Recentiseenstorendevleugelaanhetgebouwtoege-voegdendetuinhelaasopnieuwingericht.WatvandeinrichtingvandeBazelnogaanwezigiszijndegrotebomenaandeParklaanendebomenindedriehoek.

TuinontwerpvandeBazelopbasisvaneenraster,Stratum1906

Alleendebomengevennoghetoorspronkelijkeontwerpweer

40

1929VILLAPARKLAAN|GOORSTRAAT

OntwerptekeningvanJohnBergmans1929

41

Architect:B.J.KoldeweijTuinarchitect:J.Bergmans Parklaan22Niettoegankelijk,vanbuitenaftezienDezeL-vormigedubbel-villawerdindejaren‘20gebouwdinopdrachtvandeheerDubois,directeurvandeBoerenleenbank,doorarchitectB.J.Koldeweij(1895-1958).Hetgebouwisopgetrokkenuitgelebak-steenmetornamentenintufsteen.

Bergmansontwierpdetuinopdithoekperceel.Hethuiswerdomgevendooreenbreedrechtterrasnaareenruimgazon.Hethoogteverschiltussenterrasentuinwerdbenadruktdooreenstapelmuurtjemet(rots)plan-ten.Hijontwierpdrietrappartijendietoeganggaventotdepadenvanflagstonesomeenommetjedoordetuintemaken.Dekavelgrenswasingeplantmetheestersenvasteplanten.

Rechtsvanhethuiswaseenlanggerekteomhaagdespeelplekvoorkinderen.Ookdezetuintypeertzichdoorhetgebruikvaneenuit-gebreidsortimentaanrotsplantenenheesters.Waar-schijnlijkheefthijookvoordezetuineengedetailleerduitgewerktbeplantingsplanopgesteld.Detuinisingrondvormnogsteedshetzelfde,echterenkelehees-terszijnuitgegroeidtotgroteelementendiedezetuinoverschaduwen.Destapelmuurisnugeheelbeplantmetvarens.Deflagstonepadenzijnnietmeeraanwe-zig.Despeelplekisruimtevoordeautogeworden.

42

1957VILLAKARPENDONKSEPLAS|SUMATRALAAN1

OntwerptekeningvanJohnBergmans1957PresentatietekeningKarpendonksePlas1963

43

Architect:onbekendTuinarchitect:J.Bergmans Sumatralaan1Niettoegankelijk,vanbuitenaftezienDeKarpendonkseplasontstondindejaren’50doorzandwinningvoordespoordijkenhetindustrieterreinaandeKanaaldijk.Deplaswerddaarnaingerichtalsrecreatiegebied,aansluitendophetwandelbosEckartenhetDommeldal.HetontwerpwasvandeafdelingPlantsoenenonderleidingvanF.J.Fontaine.

Hetontwerpwaszeerlandschappelijk,geïnspireerdopdebossenrondomEindhoven.Rondomhetwaterwashetgeheelmeeropen,speelweideswisseldenafmetbosgroepen.Hetoostelijkdeelkreegeenboskarakter.Hierplandemenookeenvillapark.Ditwoneninhetgroenleverdedegemeenteeenpositievefinanciëleimpuls.Deoeverwasopenbaarmetuitzonderingvandetweekavelsaandenoordzijde,diegeheelindebeplantingvanhetrecreatiegebiedwarenopgenomen.

DeoostelijkekavelisingerichtdoorBergmans.Hijzochtinhettuinontwerpaansluitingbijdevormentaalvanhetpark.Hettoegepastesortimentwasinheems,o.a.eiken,elzen,berkenenesdoorns.Detuinenhetparkgingeninelkaarop,waardoordetuinvanuithethuiseengroteoneindigheidkreeg.Helaaszijnrondhethuisformelebordersaangelegd,contrasterendmetderuimeopzetvanBergmans.Instructuurpastdetuininhetgeheelvanhetpark.

Ontwerpvandeentree Huidigeentreevandetuin

Zichtvanafdeheuveloverdeplasopdetweevillatuinen

44

1954-1959DEPLOEG

OntwerptekeningvanMienRuys1959

DetailleringinblokkenenlijnenvandeplantvakkenLuchtfotojaren´60 Tuinkamerstussendehagen

45

InEindhovenheeftMienRuysveeltuinenontworpen,zeker10tuinenvóórdejaren’70en5tuinentussen1970en1980.Vandezetuinenzijnslechtselementenbewaardgebleven,bijvoorbeelddeprachtigerozen-haagindevoortuinopDeGenestetlaan.DetuinaandeDr.Schaepmanlaan11isnogeenechteMienRuystuin,echterinslechtestaat,hetisechternieteenvanhaarbestewerken.

EchteeromdatMienRuysvoordetuinarchitectuurvangrootbelangwasisdePloegteBergeijkopgenomenindezereeks.

ArchitectGerritRietveldontwierpindeperiode1954-1959hetvoormaligefabrieksgebouwvanweverijDePloegteBergeijk.Devormgevingvanhetgebouwvloeidefunctionalistischvoortuitdemaatvoeringvandeweefgetouwenendebehoefteaannoorderlicht.Defabriekheeftomdieredendiespecifiekegebogenbetonnensheddaken.Dewestgevelheefteenzaag-tandvorm.Deglazenpuienzijngeoriënteerdophetnoordenenzuiden.

Voordeinrichtingvanhet12hectaregroteterreinwerdMienRuysingeschakeld,dieveelmetdearchitectenvan“de8endeOpbouw“hadsamengewerkt.

DeontwerptekeningvanMienRuysuit1959isbe-waardgebleven.Hetontwerpvandetuiniszeerarchi-tectonischopgebouwduitrechthoekigeenvierkantevormen.Demaatvoeringvandezevlakkeniskleiner

Architect:G.RietveldTuinarchitect:M.Ruys Riethovensedijk20BergeijkTuinopenbaartoegankelijkrondomomhetgebouwenruimerinhetparkgedeelte.Bijdeentreenaarhetdorpheeftzeeenorthogonalebloementuinontworpen.

DevlakverdelingendelijnvoeringzijnzeerverwantaanDeStijl.MienRuyscomponeerdemethagenengazons.Tweebijnavierkantegrotegazonsaanbeidezijdenvandeoprijlaanvormendeovergangvanhetgroteparknaardekleinschaligerevlakkenrondomhetgebouw.

Hetparkbestaatuiteengrootgazonmethierendaarbomengroepenenenkeleaaneengeslotenbosperce-len.Alscontrastmethetrechtlijnigeishetfietspadhierlichtgebogenontworpen.

DetuinvandePloegisbijnageheelaanwezigindeoorspronkelijkestaatenishiermeehetbelangrijkstebuitenruimte-monumentuitdetijdvanhetNieuweBouwen.

In2007isdePloegfabriekgesloten.HetcomplexisgekochtdoorWooninc.,eenEindhovensewoningbouw-verenigingendoetnudienstalsexpositieruimte.

Buitenkomtnaarbinnen

Hetgebogenfietspadalscontrast

46

1990ST.CATHARINAKERKHOF

OntwerptekeningvanAndrévandenEerenbeemt1990Hoofdasnaarhetkruisbeeld

47

Architect:L.KookenTuinarchitect:BurovandenEerenbeemt Zwembadweg20ADagelijkstoegankelijkvan9-17uurHethuidigeSt.Catharinakerkhofbestaatofficieelvanaf1877.Oorspronkelijkwasdebegraafplaatsomgracht,diein1916vervangenwerddoordehuidigemonu-mentalemuur.Deentreevandebegraafplaatswordtgevormddooreenpoortgebouw,ontworpenin1938doordestadsarchitectLouisKooken.

DebegraafplaatsisdoorBurovandenEerenbeemtgerenoveerdbegin90erjaren.Debegraafplaatsissymmetrischopgebouwdvanuitditpoortgebouw.Inhetverlengdevandehoofdlaan,demiddenasvanhetkerkhof,staatcentraaleenkruisbeeld.DeachtergrondisdoorAndrévandenEerenbeemtvormgegevenmettweehogeklimop-schermen,waardoorhetverkeeropderingniethinderlijkaanwezigisopdezelocatie.

Ordeningophetgrotekerkhofbrachthijaandoorhetgebruikvanverschillendesoortenhagen:haagbeuk-hagenlangsdeasentaxushagenalsverdelingvandegrafvelden.Debegraafplaatsisomgevendoorrijenlindebomen,parallelaandemuur.Degrafveldenonderscheidenzichdoorverspreidstaandesolitaireheestersvanéénsoortperveld.Ophetommuurdeterreinbevindenzichongeveer1600graven,waarondereenaantalvanvooraanstaandeEindhovensefamilies.Langsdelaanliggengrafmonumentenwaarvanenkeleopdelijstvanrijksmonumentenstaan,evenalshetpoortgebouwvandebegraafplaats.

Ontwerpprincipemethagen,bomenenrepeterendeheesters

48

2003DEDOMMELTUINENRONDOMHETVANABBEMUSEUM

ontwerpvanHNS2002

49

Architect:A.CahenTuinarchitect:HNS|P.Oudolf Bilderdijklaan10OpenbaartoegankelijkTussen1999-2002zijndeDommeltuinenrondomhetvanAbbemuseumontworpendoorHNS(H.HorlingsenB.Olthof)endebeplantingsplannengemaaktdoorPietOudolf.Aanleidingwasdeinpassingvandenieuwbouwvanhetmuseum.

DeDommeltuinbestaatuitdriecontrasterendetuinenrondhetwatervandeDommel.Detuinenenhetmuse-umzijnmetelkaarverbondendooreengeënsceneerderoute,dieaansluitopderodelopernaardeCatharinakerk.DeDommeltuinenbestaanuitdriede-len,deecologischeverbindingszonelangsdeDommel,deplantentuinvoordeentreevanhetVanAbbe-museumendewatertuin.

Deecologischeverbindingszoneisvormgegevenalseen7meterbredemoerasstrooklangsdeDommel,waardestuwwerdvervangendooreencascadeachtigevistrap.Dewatertuinligtalseenspiegelendwatervlakbijhetterrasvanhetmuseum,eenwatervalvangthethoog-teverschiloptussenhetfluctuerendewaterpeilvandeDommelendeaanhetgebouwgrenzendevijver.

VoordevoortuinheeftPietOudolfeenmooi,envoorNederlandbijzonderbeplantingsplangemaakt,waarbijhetgehelejaardoorietstebelevenvalt.

BeplantingsplanvanPietOudolf

50

Literatuurlijst

G.AndelaLichtopgroen,parkenenplantsoeneninEindhoven,2004

E.Blok‘VillaKortonjo,eenbuitenplaatsbinnenEindhoven’,in:Monumenten25(2004)no.5,p.22-25.

E.Blok,B.LangVillatuineninNederland1900-1940Amersfoort,2008

J.BergmansDetuinbijhethuis,Amsterdam,1936

M.H.G.opdenBuijsEindhovenopenvensteropEckartHapert,1988

BurovandenEerenbeemt100Kleinetuinen,ontwerpvoorbeeldenvoorparticu-lieretuinenDenBosch,1971

HNSDeDommeltuinen2004

N.KingsburyPietOudolfLandschapInLandschapmei2011

C.MoesSpringer1855-1940,Tuinarchitect,dendroloog,verza-melaar2002

C.Oldenburger,AM.Backer,E.Blok,GidsvoordeNederlandseTuin-enLandschapsarchi-tectuurDeelZuid,2000

C.S.Oldenburger-EbbersDeJohnBergmans-collectieindeCentraleBibliotheekvandeLandbouwhogeschoolWageningenGroen,37-10,1981

M.Steenhuis&F.HooimeijerMaakbaarlandschap,Nederlandselandschapsarchi-tectuur1945-19702009

M.VroomLexiconvandetuin-enlandschaps-architectuur2005

RCEEindhovendegroensteseptember2004

B.ZijlstraNederlandseTuinarchitectuur1850-1940,Amsterdam1986

Internetsites

www.rijksmonumenten.nl

www.inoudeansichten.nl

www.eindhoveninbeeld.com

www.dse.nl/~tongelre-info

www.bhic.nl

www.rhc-eindhoven.nl

www.catharinakerkhof.nl

www.eerenbeemt.nl

www.hnsland.nl

www.oudolf.com

www.res-nova.nl

51

Internetsites Archief

ArchiefRHCEindhoven

ArchiefBuroMienRuys

Eindhoveninoudeansichten

GemeenteEindhoven

Googlemaps

MariëlleKokLandschapsarchitectBNT

NAI

SpecialecollectiesWUR

SpecialecollectiesWUR

ArchiefRegionaalHistorischCentrumEindhoven

ArchiefBuroMienRuys

ArchiefNAI

ColofonBronnenillustraties

Titel: 12tuineninEindhovenUitgevoerddoor:MariëlleKokLandschapsarchitectBNTPlaatsendatum: Eindhoven,oktober2012Auteurs: MariëlleKokVormgeving: MariëlleKokProjectnummer: 1213Documentnummer: 1213R001e