Trots op techniek!...Lange Voorhout 20 Postbus 556 2501 CN Den Haag T (070) 311 97 11 F (070) 311 97...
52
Trots op techniek! Vijf jaar VMBO-Ambitie: een terugblik met perspectief november 2010
Transcript of Trots op techniek!...Lange Voorhout 20 Postbus 556 2501 CN Den Haag T (070) 311 97 11 F (070) 311 97...
Lange Voorhout 20Postbus 5562501 CN Den HaagT (070) 311 97 11 F (070) 311 97 [email protected] www.platformbetatechniek.nl
Trots op techniek!Vijf jaar VMBO-Ambitie:
een terugblik met perspectief
november 2010
Colofon
UitgavePlatform Bèta Techniek
Lange Voorhout 20, 2514 EE Den Haag
Postbus 556, 2501 CN Den Haag
T (070) 311 97 11
F (070) 311 97 10
www.platformbetatechniek.nl
Tekstproductie & eindredactie Ravestein & Zwart, Nijmegen
FotografieErik Kottier, Fivelcollege, Teylingen College,
Zeldenrust-Steelantcollege
Verantwoordelijk vanuit Platform Bèta TechniekMartin van Os, Sander van der Ham
Met speciale dank aan Eva Voncken (ecbo)
VormgevingAmbitions, ’s-Hertogenbosch
DrukHENK Grafimedia Center
november 2010
© Platform Bèta Techniek
Auteursrechten voorbehouden. Gebruik van de
inhoud van deze publicatie is toegestaan mits de bron
duidelijk wordt vermeld.
3
Voorwoord Deze jubileumuitgave kijkt terug op vijf jaar VMBO-Ambitie Programma. Vijf jaar waarin de mensen achter dit programma
samen met de ‘ambitiescholen’ keihard hebben ingezet op aantrekkelijker, avontuurlijker en vernieuwend
techniekonderwijs. Techniekonderwijs dat wordt aangeboden in een levende context, direct gekoppeld is aan de praktijk
van het vak en definitief afrekent met de bestaande vooroordelen van ‘nerdy’, en ‘vieze handen’.
In dit boekje zien we ondermeer hoe acht scholen in de geest van het Ambitie Programma hebben gewerkt, en wat dat
heeft opgeleverd. Meer jongeren kozen op die scholen voor de technische vakken, en meer jongeren ontwikkelden zich
aan het einde van de rit tot beter opgeleide en gemotiveerdere vakmensen. Voor de scholen leidde dit ook tot positieve
ontwikkelingen die buiten de pure inhoudelijke kwaliteitsverbetering liggen: meer maatwerk voor leerlingen, betere
banden met het bedrijfsleven in de regio. Nauwere samenwerking met het vervolgonderwijs. Allemaal zaken die bijdragen
aan de ambitie die het vorige en het nieuwe Kabinet formuleren als: de basis op orde, de lat omhoog.
Als voormalig staatssecretaris had het voorbereidend beroepsonderwijs mijn hart, en als minister blijft dat zo. We hebben
niet alleen knappe koppen maar ook gouden handen nodig voor een goed draaiende economie, die de concurrentie met
andere landen aankan. Geen enkel talent kan gemist worden. We moeten investeren in voldoende goede en goed
opgeleide beroepskrachten en dat betekent dat we moeten blijven inzetten op meer jongeren voor de technische
beroepen.
Ik feliciteer alle betrokkenen met deze mooie publicatie die zicht geeft op sprekende resultaten!
Marja van Bijsterveldt
minister van OCW
4
5
Inhoud
Voorwoord 3
Vijf jaar Ambitie 7
Audit met Ambitie 15
Scholen met Ambitie 19
Thema’s met Ambitie 41
Labels met Ambitie 43
Tot slot: tips voor Ambitie 47
6
7
2006: een vliegende startIn 2006 sluiten 28 vmbo-scholen en 6 volgscholen
zich aan bij het VMBO-Ambitie Programma. Anders
dan in het tot dan toe gebruikelijke plan-subsidie-
denken, ontvangen de scholen een
stimuleringsbijdrage die naar eigen inzicht in het
kader van Ambitie besteed kan worden. De scholen
hebben hiervoor (meestal in samenwerking met een
Technocentrum) een plan ingediend. Hierin staan de
schetsen van hun bijdragen aan het verbeteren van
in-, doorstroom van leerlingen naar
techniekopleidingen en de uitstroom naar de
arbeidsmarkt. Zoals je kunt verwachten bij een
aanpak die niets dwingend voorschrijft, lopen zowel
de ambities als de activiteiten van de deelnemende
scholen zeer uiteen: van een afgebakend project tot
een totaal herontwerp van de sector techniek. De
doelen van de scholen zijn nog weinig concreet.
Verder ontbreekt het aan reflectie hoe de
ondernomen activiteiten gaan bijdragen aan de
15 procent-doelstelling. Het is vooral een jaar van
starten, oriënteren en draagvlak creëren.
Ook in dit prille begin van het programma is al sprake
van een monitor- en auditsysteem. De monitor bestaat
in 2006 nog uit een quickscan. Verder houdt de
auditcommissie enkele interviews met de projectleider
en/of (sector)directieleden. Techniek lééft, zo merken
de commissieleden. Scholen willen echt moeite doen
om hun Ambitie waar te maken.
2007: uit de startblokkenHet aantal deelnemende vmbo-scholen groeit in 2007
naar 82. En daarmee groeit ook het systeem van
monitor/audit. In plaats van de quickscan wordt nu
uitgebreid gemonitord: de projectleider vult een
webbased monitor in en verder is er een meting van
het zogeheten innovatieve vermogen bij de directie en
Vijf jaar AmbitieVijf jaar Ambitie. Vijf jaar effectief sleutelen aan technisch onderwijs op het vmbo. Natuurlijk, de preciezen onder ons stellen dat het VMBO-Ambitie Programma zelf geen vijfjarige, maar een zesjarige of zelfs zevenjarige is. Haar geboorte ligt immers in 2004. Toen riep het Platform Bèta Techniek in opdracht van de overheid ook voor vmbo een programma in het leven om te zorgen voor minimaal vijftien procent meer in-, door- en uitstroom van technisch talent. Maar de scholen zelf – en die vormen toch de spil van dit programma – zijn in totaal vijf jaar onder de vlag van Ambitie bezig. Vijf jaar Ambitie dus. Een terugblik van jaar tot jaar.
8
tien docenten. Daarnaast is er ook het auditgesprek.
Daarin beoordeelt de auditcommissie de voortgang
op de scholen als het gaat om urgentie, draagvlak,
consistentie, aanpak en prestatie. De bevindingen
belanden in overzichten per school, een
monitorrapportage, in instellingsadviezen en een
generiek auditrapport, waarin de auditcommissie
reflecteert op de bevindingen en op (de strategie van)
het programma. Ook verschijnt er vanaf nu jaarlijks
het ‘Schoolverbeterrapport’. Hierin wordt het
innovatieve vermogen van de school ‘ontleed’ en
afgezet tegen de andere Ambitiescholen die op
hetzelfde moment in het programma zijn gestapt.
Uit deze uitgebreide monitor/audit blijkt dat de
scholen echt uit de startblokken zijn gekomen. Op de
meeste scholen zijn de activiteiten nu ook voor de
leerlingen zichtbaar. Er is een breed en gevarieerd
scala aan activiteiten en hieraan gerelateerde doelen
(voor een eveneens brede range doelgroepen). In
deze fase gaat de aandacht sterk uit naar het aanbod:
nog fraaier, levensechter en aantrekkelijker. Aan
enthousiasme en ambitie geen gebrek! Bij de scholen
is bovendien ook volop potentie aanwezig om de
gestelde doelen te behalen, aldus de auditcommissie.
Zeker als een school al ervaring heeft met
vernieuwingen en er bovendien een duidelijk visie op
Ambitie leeft.
2008: stappen op wegDe teller van het VMBO-Ambitie Programma loopt dit
jaar op tot 123 vmbo-scholen. Daaronder ook 39
scholen met een vmbo-tl (theoretische leerweg).
Speciaal voor deze scholen wordt Ambitie-TL opgezet.
Het doel van deze Ambitie-TL-scholen: leerlingen
stimuleren om naar de bol-4 techniekopleidingen
door te stromen (en daarna naar het hbo). Een
uitdaging, want techniek is voor veel van deze
scholen een nieuw aandachtsgebied. Verder openen
dit jaar de eerste 17 Vakcolleges hun deuren.
Onverminderd ambitieus zetten de Ambitiescholen in op
verhoging van de in-, door- en uitstroom van leerlingen
voor de techniek. Ze nemen daarbij veel hooi op hun
vork: nog meer activiteiten, meer doelgroepen, meer
leerwegen. Ze gáán voor techniek en steken dat intern
en voor de buitenwereld niet onder stoelen of banken.
De auditcommissie is tevreden: het totale aantal
leerlingen mag dan teruglopen, toch zien de
Ambitiescholen niet alleen een relatieve, maar zelfs een
absolute groei op hun techniekafdelingen. De keuzes die
de vmbo-scholen gemaakt hebben zijn geïnternaliseerd.
Zij zijn de vrijblijvendheid voorbij. Daarmee breekt een
volgende fase aan: die van implementatie. Dat is in
groeiende mate de taak van de teamleiders en hun
teams van docenten. Zij zorgen voor verandercapaciteit,
die doorslaggevend is voor duurzame vernieuwing. Ook
opvallend: het aantal docenten dat buiten de groep
techniekdocenten betrokken is bij de
techniekactiviteiten, groeit. Het inktvlekeffect...
9
2009: diversiteit en maatwerkHet totale deelnemersveld blijft groeien: er zijn 134
Ambitiescholen, waaronder 47 Ambitie-TL-scholen en
24 Vakcolleges. Bij de vmbo-scholen met
beroepsgerichte programma’s die voor de derde keer
de auditcommissie op bezoek krijgen, is op alle
fronten ontwikkeling zichtbaar. Steeds meer
Ambitiescholen geven in woord en daad prioriteit aan
techniek. Het eigenaarschap wordt breed gevoeld. De
doelen van de scholen laten een kleine verschuiving
zien richting het bevorderen van doorstroom naar
technische mbo-opleidingen. De auditcommissie
concludeert tevreden dat de Ambitiescholen, ondanks
de moeilijke context, met name in een aantal
krimpregio’s, succesvol zijn. De deelnemers van het
eerste uur hebben, ondanks de afname van de totale
leerlingenpopulatie, toch het aantal leerlingen in de
techniek weten te stabiliseren. De later ingestroomde
scholen zien zelfs een stijging. Ook binnen de tl groeit
de belangstelling voor de technische vakken.
2010: van lerende gesprekken naar lerende scholenEr zijn nu maar liefst 139 direct aangesloten scholen,
waaronder 48 TL-scholen. Het Vakcollege is op 30
scholen ingevoerd. Dit grote aantal blijkt een hecht
gezelschap: Ambitiescholen leren graag van en met
elkaar. Uitwisseling is aan de orde van de dag.
Waarbij het niet uitmaakt of de scholen al jaren
meedoen of pas begonnen zijn. Mede door deze
synergie zijn scholen steeds beter in staat te
veranderen. Dat geldt voor elke school. Maar er
blijven uiteraard ook onderlinge verschillen bestaan,
met name in inhoud, ontwikkelingsfase en
doelgroepen. De commissie merkt dat de interne
gerichtheid, met aandacht voor visie en draagvlak,
langzaam maar zeker plaats heeft gemaakt voor
externe oriëntatie. Sleuteltermen daarbij zijn
‘strategische positionering’ en ‘versteviging van de
samenwerking’. Scholen die verder zijn in het proces
consolideren hun positie in de keten van
basisonderwijs tot en met arbeidsmarkt en gaan aan
de slag met innovaties. Deze scholen buigen zich ook
steeds vaker over de vraag: hoe maken we onze
Ambitie duurzaam?
Bij de externe oriëntatie past ook een andere wijze
van auditing. Het VMBO-Ambitie Programma voert
daarom ook de ‘ketenreview’ in, waarbij de
auditcommissie een gesprek voert met
vertegenwoordigers van de keten van de vmbo-
school. De verwachting is dat, meer dan tot nu toe,
een gezamenlijke agenda zal ontstaan. Ook nieuw: de
expertreview en de groepsgesprekken (collegiale
consultatie) met meerdere scholen tegelijk.
2011-2016: Bèta ExcellentHet VMBO-Ambitie Programma loopt af. Maar het
Platform Bèta Techniek zet haar werk voort. Er komt
een nieuw programma, Bèta Excellent, voor het hele
voortgezet onderwijs. Een optelsom dus van het
VMBO-Ambitie Programma en het Universum
10
Programma (dat zich richtte op scholen met havo/
vwo/gymnasium). Het nieuwe programma krijgt een
extra focus: talentontwikkeling. Kennis is immers de
grondstof van de Nederlandse economie. Investeren in
talentontwikkeling is investeren in de toekomst. En
aangezien ongeveer driekwart van de kenniswerkers
bèta of technicus is, is excelleren van mensen in
vakmanschap, wetenschap en technologie essentieel
voor de toekomst van Nederland. Bèta Excellent wil
vooral de docent aanspreken. Dankzij hen krijgen
leerlingen een kans om een hoger niveau te krijgen.
In het programma is daarom veel ruimte voor
professionalisering. Een school kan professionaliseren
door naar buiten te treden – bijvoorbeeld met
TechNet (zie verderop in dit boekje) en Jet-Net,
waarbij vooraanstaande bedrijven met een sterke
bètasignatuur een school adopteren en daar allerlei
lesactiviteiten mee organiseren. Of door bijscholing te
geven. Het Platform Bèta Techniek is benieuwd wat er
al aan talentontwikkeling gebeurt op scholen. En wat
de plannen zijn voor de komende tijd. Dit gaat men in
kaart brengen door de Universum/Ambitie-scholen te
bevragen. Vervolgens start Bèta Excellent een pilot
met enkele scholen.
11
Leerlingen over Ambitie
‘Wat ik hier leer, kan ik altijd Wel ergens gebruiken’
‘Leuk om samen te werken met mbo’ers’
‘Je kunt hier rondsnuffelen en verschillende dingen doen; een richting kiezen kan ook later’
‘Wat we hier leren is echt nuttig voor later’
‘Goeie school, goeie uitleg’
‘Techniek is handig’
‘Erg prettig dat je hier veel zelfstandig kunt doen’
‘Je leert beter en sneller als je met iets echts bezig bent’
‘Je leert hier geen onnodige dingen’
‘De tijd vliegt voorbij; voor je het weet zit de dag er weer op’
‘Onze leraren hebben echte vakkennis’
‘Ons techniekplein is net een echte bedrijfshal’
‘iedereen heeft hier hetzelfde dOel: een vak leren’
‘Ik leer hier echt een vak’
‘de praktijklessen zijn leuk, maar de theOrielessen zijn saai’
‘We krijgen vooral theorie als het bij een praktijkopdracht hoort’
‘Je krijgt hier veel vrijheid om je eigen weg te gaan’
12
Vijf jaar Ambitie in cijfersOp de Ambitiescholen is de toename van
techniekleerlingen groter dan op de niet-
Ambitiescholen. De niet-Ambitiescholen kennen vanaf
2006 een stijging van 3,5 procent tot een aandeel
van 40,9 procent van de leerlingen in leerjaar 3. De
Ambitiescholen laten zelfs een groei zien van bijna
5 procent tot 42,6 procent in 2009. Deze
ontwikkeling is vooral te danken aan de forse
toename van het aandeel techniekleerlingen in de
gemengde leerweg (de snijvlakopleidingen, die het
erg goed doen bij meisjes). Op Ambitiescholen zijn in
de gemengde leerweg zowel meer jongens als meer
meisjes een techniekopleiding gaan volgen. Van de
jongens groeide het aandeel van 43 naar 69 procent
tussen 2006 en 2009; van de meisjes in diezelfde
periode van 23 naar 54 procent. Bij niet-
Ambitiescholen is het aandeel meisjes dat voor
techniek kiest lager: 37 procent. Niet alleen het
aandeel van leerlingen in technische opleidingen is in
het vmbo gestegen. De Ambitiescholen doen het
binnen alle leerwegen beter dan niet-Ambitiescholen,
ook als het gaat om het examenrendement. Op alle
niveaus is het aandeel leerlingen dat een diploma
haalt in een technische richting enkele procenten
hoger dan bij de niet-Ambitiescholen.
Recent zijn twee rapporten van onderzoeksbureau SEOR (Sociaal Economisch Onderzoek
Rotterdam) verschenen: het rapport Techniek: Exact goed? over de keuzeprocessen bij allochtone/
autochtone jongeren in vmbo en het rapport Impulsen voor techniek door imagoverbetering en
talentherkenning. Het eerste rapport laat zien dat Ambitiescholen en Vakcolleges het op een aantal
punten significant beter doen. Er kiezen meer leerlingen voor techniek, de beeldvorming bij
leerlingen is positiever en er stromen bijvoorbeeld meer leerlingen door naar technisch
vervolgonderwijs. De school heeft ook invloed middels het advies van de leerling/ouders. De
onderzoekers concluderen dat schoolbeleid daadwerkelijk van invloed is op de keuze voor techniek
en dat het ondersteunen van schoolbeleid helpt.
13
Vijf jaar Ambitie in opbrengsten
inspiratie
major/minor
Technieklokalen
opzet van doe-dagenorganisatie techniek breed
Grote grafimedia projecten
Techniekaccentklas onderbouw
gouden handjesdag/stoere meidendag
programma PSO (Praktische Sector Oriëntatie)
Leerarrangementen in de procentechniek voor de bovenbouw
cOmpetentie-OntWikkeling/cOmpetentiegericht leren en vOlgsysteem
het Overschakelen van afdelingsprOgramma’s naar Werken Op een techniekplein
Project opleidingshuisCurriculum techniekplein
Doorlopende leerlijn science
manier van werken met projecten
samenWerking met mbO en/Of bedrijfsleven
(docenten-)training in het voeren van pOp-gesprekken
maatwerk
Technologielessen
Project Botss
teamteaching
Polytechniek
techniekwedstrijden
14
15
De ruimte in het hotel waar Henk Laan en Leo
Faassen namens de auditcommissie die dag drie
vmbo-scholen uit de regio hebben ontvangen, zindert
nog van de intensieve gesprekken. De warmte, de
naambordjes, de beamer, de mappen vol documenten
en gemaakte aantekeningen, de voldane blikken bij
beide commissieleden. ‘We hebben vandaag iedere
delegatie bedankt voor hun openhartigheid,’ vertelt
commissielid Leo Faassen. ‘Dat bereik je alleen maar
wanneer scholen ook met hun vragen en problemen
bij ons terecht kunnen. De scholen vinden hier
onderwijsmensen tegenover zich, vakgenoten bij wie
zij hun ei kwijt kunnen.’
Geen inspectieIn de afgelopen vier jaar hebben alle deelnemende
scholen elk jaar zo’n gesprek over de voortgang van
hun techniekambities met een deel van de
auditcommissie gevoerd. Soms op school, soms op
locatie. Ter voorbereiding worden vragenlijsten op
internet ingevuld. De auditgesprekken zijn bedoeld
om te helpen bij het opstarten en daarna het vuur
brandend te houden. Commissievoorzitter Henk Laan:
‘We zijn geen inspectie. We hebben weinig
waardeoordelen, maar voeren vooral een helpend of
lerend gesprek. Om de scholen verder te helpen bij
waar ze tegenaan lopen. Om met adviezen
knelpunten te verhelpen. Maar dat leren is wederzijds.
Wat wij van hen leren, geven we door aan een
volgende school die met soortgelijke vragen zit. We
pikken overal goede ideeën op en leggen die bij
andere scholen in het mandje.’ Een speerpunt in de
aandacht van de commissie is de keten van het vmbo
met het primair onderwijs, het mbo en het
bedrijfsleven. Op dat gebied zijn duidelijk vorderingen
gemaakt, vinden beide commissieleden. Waar vier jaar
geleden nog globaal gesproken werd over ‘contacten’,
trof de commissie nu vaak structurele overlegvormen
en initiatieven aan op zowel strategisch, tactisch als
uitvoerend niveau. En dit met tal van partners.
Faassen: ‘We zijn er nog niet, maar het gaat beter. Ik
zie dit jaar vooruitgang over de hele breedte!’
Audit met AmbitieGeen opgeheven vingertje. Maar analyseren, feedback geven en stimuleren. Dat is de houding geweest van de auditcommissie vmbo van het Ambitie Programma. De commissie heeft vier jaar lang ruim 120 vmbo-scholen gevolgd en ondersteund in hun ambitie om techniekonderwijs weer op de kaart te zetten. De gezamenlijke inspanning werkt. Commissievoorzitter Henk Laan: ‘We zien juist bij het vmbo een duidelijke ombuiging van de negatieve trend voor techniek. Zelfs in een krimpende markt.’
16
FeestEen waardevol moment in het auditgesprek is de
feedback. Na de presentatie en de uitvoerige
bespreking van de vragen, trekt de commissie zich
even terug en stemt de bevindingen onderling af.
Daarna wordt hun analyse als feedback aan de school
teruggegeven. Tot slot volgt een reactie van de school
of deze zich in het geschetste beeld herkent. Alles wat
besproken is, komt in een rapportage te staan voor
school en Platform. Die rapportages zijn op hun beurt
waardevol. Scholen blijken deze intern te gebruiken
om het veranderingsproces verder te stimuleren en
partners erbij te betrekken. ‘Soms is zo’n auditgesprek
echt een feest’, vindt Faassen. ‘Vooral als de
commissie het gevoel heeft dat het binnen een school
allemaal klopt: de onderwijsvisie, de uitwerking naar
techniek, een passende leeromgeving, de
gedrevenheid van de schoolleiding, een scholingsplan
voor de docenten, het contact met de keten en de
aandacht voor de leerling’. Als voorbeeld noemt Henk
Laan het Burgemeester Harmsma College Gorredijk
waar de commissie onder de indruk was van wat er
tot stand is komen. ‘De school blijft groeien, het
docentencorps is betrokken en er is een bij de visie
passende onderwijspraktijk. De visie wordt breed
uitgedragen,’ zo vermeldt de rapportage. Er zijn meer
van zulke excellente scholen. ‘Tijdens het auditgesprek
met zo’n school kunnen wij alleen maar bevestigen
dat men op de goede weg is en verwijzen we andere
scholen naar hen door,’ aldus Laan.
InstrumentenDe jaarlijkse auditgesprekken werken dóór in de
onderwijsinstellingen. Scholen gaan veranderen. Er is
een groeiende bewustwording. Ze nemen meer
initiatief, bijvoorbeeld tot nieuwbouw. Uit onderzoek
blijkt dat 94 procent van de scholen tevreden is over
de gesprekken. Dat is een hoge score. Daarmee scoort
de auditcommissie vmbo hoger dan andere
auditcommissies. Laan en Faassen zijn er in alle
bescheidenheid trots op, maar laten het er niet bij. De
commissie heeft dit jaar nieuwe instrumenten
ingevoerd om de scholen in hun techniekaanpak nog
meer te stimuleren: groepsgesprekken en
17
ketenreviews. ‘In de groepsgesprekken brengen we
scholen uit verschillende regio’s bij elkaar. Een soort
intervisie waar ze zich kunnen presenteren, maar zich
ook laten bevragen door elkaar. Over de keten, over
loopbaanoriëntatie. Dat heeft een geweldig effect!
We gaan minder de diepte in dan bij de één-op-één
gesprekken, maar het is wel verrijkend’, zo vertelt
oud-schooldirecteur Faassen. Ook de ketenreview
heeft beslist toegevoegde waarde. ‘Organisatorisch
gezien is het lastig om iedereen aan tafel te krijgen,
maar de ketenpartners zijn zonder uitzondering heel
positief over het gesprek. Er wordt intensief gepraat
en de verschillende partners ontdekken wat ze voor
elkaar kunnen betekenen. Aan het eind wordt een
gezamenlijke keteninnovatieagenda opgesteld. Zo
kunnen de scholen uiteindelijk toewerken naar een
doorlopende leerlijn.’
Vuur ontstekenTerugkijkend op vier jaar audit zijn Laan en Faassen
onder de indruk geraakt van de inzet van de meeste
vmbo-scholen om onder moeilijke omstandigheden
techniek zo aantrekkelijk mogelijk te maken. Henk
Laan: ‘De beeldvorming zit niet mee, het toewerken
naar het eindexamen is nog steeds dominant en de
leerlingen zijn minder cognitief ingesteld. Als je ziet
hoe docenten dan spelenderwijs leerlingen kennis
bijbrengen en –belangrijker – liefde voor het vak, dan
treft mij dat. Onderwijs is niet het vullen van een
emmer met kennis. Het is eerder het ontsteken van
een vuur bij de leerlingen. Dat zie ik steeds meer
gebeuren en ik ben blij dat wij daaraan hebben
kunnen bijdragen.’
18
Tips van de auditcommissie: • Zorg voor een gedegen onderwijsvisie en werk deze consequent uit naar onderwijspraktijk,
leeromgeving en huisvesting.
• Stel een coördinator of projectleider aan, geef hem of haar ruimte en bed diens positie in een goede
structuur in.
• Voorkom dat ideeën of initiatieven voortijdig intern stranden.
• Creëer intern draagvlak bij teams en docenten.
• Focus op duurzaamheid door initiatieven te borgen in visie, draagvlak, keten en financiën.
• Blijf docenten verder professionaliseren en bijscholen.
• Stel de loopbaanoriëntatie centraal, stippel voor ieder kind een mogelijke loopbaan uit en koppel
daar het onderwijs aan. Niet andersom. Het integreert de vakken. Bied leerlingen onderwijs op
maat, zowel smal als breed.
• Werk sectoroverschrijdend. Leg verbanden tussen zorg/welzijn en techniek en tussen handel en
techniek.
• Investeer tijd en energie in overleg met de keten. Samenwerking leidt in praktijk tot meer
techniekleerlingen. Bespreek wat je voor elkaar kunt betekenen. Houd zelf de regie.
• Maak werk van een doorlopende leerlijn.
• Kijk welke connecties je als school kunt maken richting partners als woningcorporaties om te
zoeken naar praktijkmogelijkheden voor leerlingen. Liefst in samenwerking met mbo.
• Blijf meten wat de effecten van je interventies zijn en houd de gegevens daarvan bij. Werk
systematisch in de pdca-cyclus van ‘plan’, ‘do’, ‘check’ en ‘act’.
• Durf jezelf te spiegelen aan andere scholen. Dat is uiterst leerzaam!
• Doe je als school niet mooier voorkomen dan je bent, maar durf knelpunten en verbeterpunten te
benoemen en te bespreken.
19
Scholen met AmbitieAcht scholen uit de grote groep toppers die in enkele jaren techniek binnen en buiten hun schoolmuren naar een hoger plan hebben getild. Acht expertscholen die hebben laten zien hoe je de aandacht op techniek duurzaam kan maken: profileer, pas je schoolorganisatie aan, rust je docenten toe en investeer in de samenwerking met je ketenpartners! We laten ze, een voor een en dan: allen tezamen, de komende twintig pagina’s van dit boekje de revue passeren.
20
Burgemeester Harmsmaschool: visie en doel voor ogen houdenUIT HET AUDITRAPPORT
‘De auditcommissie is wederom onder de indruk van datgene wat in Gorredijk tot stand is gekomen.
De school blijft groeien en heeft een erg betrokken docentencorps dat stapsgewijs verder werkt aan het
realiseren van haar onderwijsvisie en daarbij passende onderwijspraktijk. […]Het afgelopen jaar zijn de contacten
met het bedrijfsleven geïntensiveerd. [...] De school ziet het als haar opdracht om […] veel informatie en uitleg te geven
aan het bedrijfsleven over wat de school nu precies doet.’
21
Michiel Brouwer, directeur Burgemeester Harmsmaschool:
‘Onze school is met hulp van Axis en later het Ambitie
Programma “techniek breed”-expert geworden.
Dankzij de subsidies hebben we een duurzaam
techniek breed programma neer kunnen zetten, dat
met name tastbaar is door het lesplein techniek. De
verwezenlijking van zo’n afwijkend systeem geeft een
trots gevoel. Ons docententeam techniek heeft jaren
hard gewerkt om dit model in alle aspecten te
realiseren. Daarbij hebben we steeds gehamerd op de
visie van de school. Het team heeft dat prima
opgepakt, waardoor er nu praktisch individuele
leerlijnen zijn ontstaan voor elk technisch beroep.’
‘We zijn met een borgingsprogramma bezig. Maar de
duurzaamheid ligt vooral in het team van docenten.
De school werkt momenteel met zeven lespleinen,
die allemaal techniek als voorbeeld zien. Veel scholen
zijn langs geweest om bij ons de kunst af te kijken.
Dat inspireerde opnieuw. Ook het basisonderwijs
weet ons te vinden: het afgelopen jaar zijn elf
scholen bij ons geweest. De basisscholieren bereiden
een werkstuk voor dat ze op ons techniekplein
afronden. Basisschoolpersoneel krijgt technisch
onderwijs van de docenten, voeren een deel uit en
ronden het project af samen met de technische
docenten van de BHS.
Maar we hebben ook periodes gehad dat het minder
ging. Niet vreemd. Een ontwikkelplan heeft een
fasegewijze opbouw, waarbij de fases (norming,
forming, storming en performing) vaak door elkaar
lopen. Onze werkgroep techniek gleed vorig jaar
zonder storming (de fase waarin mensen zich gaan
realiseren wat de gevolgen zijn van de
ontwikkelingen; de hoeveelheid werk, de
taakverdeling et cetera) naar een prachtige
onderwijsaanpak. Daar werken inmiddels veertien
technische bedrijven in mee. Maar daarna ontstond er
toch storming. Dat zette een rem op de
ontwikkelingen. We hebben op veel scholen dergelijke
periodes gezien en meestal wordt dat krampachtig
opgelost of genegeerd. Dat is bij ons niet gedaan. We
hebben steeds alles open besproken en de
probleempunten open behandeld. Maar ook steeds
het doel van onze missie voor ogen gehouden. Verder
hebben we onder andere gebruik gemaakt van een
video-interactieprogramma om de problematiek te
overwinnen. De groep is er nu krachtiger uit
gekomen.’
“ Het team heeft dat prima opgepakt”
22
Commanderij College: technologie als vliegwielUIT HET AUDITRAPPORT
‘De school richt zich duidelijk op de voorbereiding van de leerlingen op hun keuze voor het vervolgonderwijs.
De school heeft de nadrukkelijke bedoeling de leerlingen op de goede plek in het vervolgonderwijs te krijgen.
Deze werkwijze heeft o.m. tot gevolg dat er meer dan een gemiddeld aantal leerlingen voor techniek kiezen. [...]
De commissie vindt dat de school een indrukwekkende prestatie levert.’
23
Henk van den Broek, adjunct-directeur Commanderij College:
‘Onze troefkaart? Dan kan ik toch niet om het vak
Technologie heen. We zien dat meer leerlingen deze
vmbo-plus variant kiezen. Hierdoor maken meer
leerlingen kennis met techniek en kiezen daar hun
vervolgopleiding in. Bovendien lopen alle leerlingen in
het 3e en 4e jaar stage en wordt het sectorwerkstuk
volledig geïntegreerd in deze stage. Daar zijn we echt
trots op. Want niet alleen onze leerlingen varen er wel
bij. Omdat we werken in teams, hebben we een apart
team voor vmbo-plus met Technologie. Alle docenten
uit dat team volgden in een docentenwerkplaats
binnen school een post hbo-opleiding tot
Competentie Gericht opleider. Daarvoor gebruikten
we het vak Technologie als basis.’
‘Maar het vak Technologie is niet het enige succes in
het kader van onze Ambitie. We zijn expert geworden
in het koppelen van Loopbaanleren aan de
theoretische leerweg. We brengen bij leerlingen een
aantal plussen aan die er voor zorgen dat de
leerlingen succesvoller zijn in mbo. En, als ze nog
verder willen, in het hbo. Zoals een betere
voorbereiding op de sectorkeuze in het mbo en de
didactische werkvormen die ze daar krijgen. Of
gerichte ontwikkeling van competenties.’
‘Dit alles staat als een huis. En blijft staan. Binnen het
team en binnen de school is deze ontwikkeling door
het werken in teams met teambeleidsplannen geborgd
voor de toekomst. Het succes van deze aanpak wordt
als voorbeeld voor de schoolorganisatie gebruikt. Alle
teamleden dragen bij tot het succes van de vmbo-plus,
mede door de intensieve samenwerking tussen
avo-vakken onderling en avo met Technologie.’
‘Onze afdelingsprogramma’s Bouw, Metaal en Electro
mogen er ook weten. Daar gebruiken we onder het
mom van “breed waar het kan, smal waar het moet”
de beroepsgerichte context om leerlingen een zo
breed mogelijke oriëntatie te geven op de sector
Techniek. Ook hier is het team aan de macht en
werken avo-vakken en beroepsvakken maximaal
samen naar het idee van het (metalen) scharnierpunt.
Leerlingen werken in de werkplekstructuur met zoveel
mogelijk levensechte opdrachten. De afdelingsgerichte
aanpak is een pareltje binnen het vmbo van het
Commanderij College. In tegenstelling tot andere
vmbo-scholen is het leerlingenaantal ook in deze
afdeling gezond!’
“ De afdelingsgerichte aanpak is een pareltje”
24
Fivelcollege: techniek op het netvliesUIT HET AUDITRAPPORT
‘In een dalende markt doet het Fivelcollege het goed. Uit die markt hebben verhoudingsgewijs meer
leerlingen voor techniek gekozen. Dit succes boeken ze door samen te werken in plaats van te concurreren en door
proactief te zijn en initiatief te nemen. [...] Voor capaciteit bij docenten wordt onder meer gezorgd door het bieden van
docentenstages in het bedrijfsleven. Ook teamgerichte samenwerking is een belangrijke factor. De auditcommissie is [ook]
onder de indruk van [het] gericht sturen aan de hand van cijfers. Er wordt systematisch aan ontwikkelpunten gewerkt.‘
25
Klaas Reinders, plv. rector/conrector vmbo Fivelcollege:
‘Onze school ligt in de Eemsmond regio. Deze wordt
tot een van de grootste demografische krimpregio’s in
Nederland gerekend. Ondanks de krimp is er toch
sprake van een relatieve groei van het aantal
leerlingen dat voor techniek kiest. Een prestatie om
trots op te zijn!’
‘Het Ambitie Programma heeft er toe bijgedragen dat
het technische beroepsonderwijs binnen onze
scholengemeenschap meer aandacht heeft gekregen.
Hierdoor zijn er ook extra investeringen gedaan in de
opzet en in de ontwikkeling van het techniekplein.
Onze scholengemeenschap kent een steunstichting.
Mede door het Ambitie Programma zijn er meer
gelden vrijgemaakt voor de inrichting van het
techniekplein. Verder heeft de kwaliteit(szorg) een
impuls gekregen. Wij zijn meer gaan sturen op
resultaten. De examenresultaten liggen nu ruim boven
het landelijk gemiddelde. Ook een mooi resultaat:
door het Ambitie Programma zijn de contacten
aangehaald met het bedrijfsleven. Hierdoor kunnen
niet alleen onze leerlingen stages lopen, maar ook de
docenten (2 dagen per jaar). Er is een
bedrijfstakoverleg (BTO-LPI) opgezet. En we voeren
samen met de bedrijven opdrachten uit. Zo hebben
we een vuurkorvenproject gehad voor een fair.’
‘Ook de banden met het primaire onderwijs zijn
aangehaald. De docenten en bovenbouwleerlingen
op het techniekplein hebben hun expertise
aangeboden aan de groepen 7 en 8 van het
basisonderwijs. Samen voeren ze projecten uit. Onze
school staat echt op de kaart.’
“ Wij zijn meer gaan sturen op resultaten”
26
Kempenhorst College: gedeelde droom waarmakenUIT HET AUDITRAPPORT
‘Borging is in de ontwikkeling van het Kempenhorst College een belangrijk thema: hoe zorg je dat
ontwikkelingen niet alleen geïmplementeerd zijn, maar ook geïnstitutionaliseerd? In dit proces wordt gewerkt
aan de hand van het Koersboek (2007-2011). Met externe begeleiding maakt men nu keuzes in de vormgeving van de
breedte van de opleiding. De continuïteit is nu te zien in het programma en materialen, in de visie (het verhaal over hoe
en waarom) en in het docentengedrag (de transformatie van frontaal naar coachend).’
27
Ronald van der Vlies, voormalig directeur Kempenhorst College:
‘Toen ik aantrad als directeur, stond het Kempenhorst
College aan de vooravond van een grootschalig
nieuwbouwproject. Dat was een mooie aanleiding om
onze droom te realiseren: 21-eeuws technisch
onderwijs. Zodoende hebben we een goed
geoutilleerd techniekplein neergezet, waar de
leerlingen van de drie technische bloedgroepen
(installatietechniek, metaal en bouwtechniek) zich zij
aan zij kunnen voorbereiden op de arbeidsmarkt. De
afdelingen hebben, ondanks de integratie, toch hun
eigenheid behouden. Maar er vindt ook synergie
plaats. Er ontstaan bijna automatisch allerlei
varianten, waarin de bloedgroepen samenwerken. En
of een leerling nu voor breed of voor smal kiest: er is
altijd samenhang in zijn programma. De vakken die
onze leerlingen krijgen, zijn gerelateerd aan projecten,
samen goed voor zeventig procent van het
programma. Dat zijn behoorlijk pittige projecten die
de leerlingen uitdagen. Ze zijn intrinsiek bezig met het
oplossen van problemen, waarbij de praktijk leidend is
voor de theorie.’
‘Bovenstaande betekent wel een cultuuromslag voor
de leraren. Maar we hebben dit goed met elkaar
doorgesproken. Want de droom van het Kempenhorst
College moet wel een gedeelde droom zijn. Daarom
ben ik allereerst gaan praten met de oudere docenten.
Die hebben echt de bijdrage geleverd aan onze
vernieuwingen. Dat lijkt tegenstrijdig. Maar de lange
1-op-1 gesprekken leverden veel op: een schat aan
bruikbare informatie. En: directe betrokkenheid van de
oudere docenten. Vervolgens gingen we twee keer drie
dagen met de hele organisatie naar een jeugdherberg
in Arnemuiden om – zonder restricties – over ons
onderwijs te praten. Het waren inspirerende weekends,
waarin we bevestigd hebben wat onze droom was.
Het positieve gevoel namen we uit Arnemuiden weer
mee naar Oirschot. Daarna was het vooral fine tunen.
Kleine hobbels overwin je, zolang je maar blijft
onthouden waarvoor je het allemaal doet. Blijf dus
vooral vasthouden aan het onderwijsideaal. Met een
inspirerende speech kun je op een gegeven moment
niet meer aankomen. Het collectieve belang – hier
doen we het voor – moet al tussen de oren zitten.
Bewijslast daarbij helpt wel. Onze leerlingen zijn
enthousiast. En daar doen we het voor.’
Ronald van der Vlies is sinds 1 mei voorzitter van de
centrale directie van SGS De Lingeborgh
(Geldermalsen). Lex Jussen is zijn opvolger.
“ Blijf vooral vasthouden aan het onderwijsideaal”
28
O.R.S. Lek en Linge:samenwerkende teams als motorUIT HET AUDITRAPPORT
‘Doordat er meer docenten met een (grotere) groep leerlingen werken en doordat de leerlingen aan casussen
werken, kan men tijd vrijmaken om de leerlingen goed te observeren. Daarnaast wordt er in groepssessies op de
resultaten gereflecteerd. Uiteindelijk wordt een en ander opgenomen in het LVS. De groei op een competentie wordt
beloond met een hogere score op de productieresultaten van de leerling. Dit systeem kan nog versterkt worden wanneer
het doorgetrokken wordt naar de onderbouw. Daar wil de school langs de weg van de geleidelijkheid naartoe werken.’
29
Monique Maas, locatiedirecteur VMBO O.R.S. Lek en Linge:
‘Onze afdeling Techniek Breed is expert geworden in
het competentiegericht leren. Leerlingen werken met
door docenten ontwikkeld materiaal, op basis van een
eigen onderwijsconcept. In dit concept zijn zes
competenties (zelfstandigheid, samenwerking, e.a.) in
gedragstermen geformuleerd, waarop we de
leerlingen vanaf het derde leerjaar beoordelen. De
onderwijsprestaties volgen we kwalitatief en
kwantitatief. In groepssessies reflecteren we met de
leerlingen op de resultaten. Elke leerling ziet dan waar
hij zit in de “competentiematrix”. Groeit een leerling
op een competentie? Dan krijgt hij een hogere score
op de productieresultaten. Daarnaast volgen we elke
leerling door middel van een monitoringssysteem dat
de productiviteit in kaart brengt. Leerlingen moeten
elk in het technieklokaal doorgebracht uur kunnen
verantwoorden. Op deze wijze ontstaat een goed
beeld hoe het met de leerling gaat.’
‘Het onderwijsteam is vanaf het eerste begin
rechtstreeks bij de ontwikkelingen betrokken geweest
en gelooft zelf heel erg in het aangeboden
onderwijsconcept. Omdat het onderwijsteam zelf
“eigenaar” is van het concept werkt het daardoor
ook goed met de monitoring en het
leerlingenvolgsysteem. Uit de derde audit bleek ook
dat onze school vergeleken met de andere scholen
positiever scoorde als het gaat om het functioneren
en de samenwerking in de teams. Een mooie pluim,
maar het is wel zaak door te pakken. Vandaar dat we
gestart zijn met een doorlopende lijn “science” van
de onderbouw naar de bovenbouw volgens hetzelfde
onderwijsconcept. Ook hebben we het concept
verbreed naar andere afdelingen, met de start van het
intersectoraal programma Technologie en Commercie.
Het concept wordt ook gebruikt bij het beroepsgericht
vak voor de theoretische leerweg.’
‘Het Ambitie Programma heeft bij bovenstaande
duidelijk een aanjaagfunctie gehad. De drie leerzame
auditrondes hebben ons scherp gehouden op onze
ontwikkelingen en leerpunten. Dankzij Ambitie kregen
onze docenten ontwerp- en ontwikkeltijd om het
pedagogisch-didactisch onderwijsconcept en het
volgsysteem neer te zetten, leermiddelen en
lesmodules te ontwikkelen. Ook is met financiering
van het Platform een state-of-the-art geluidsstudio
ingericht in het Technieklokaal.’
“ Een mooie pluim, maar het is wel zaak door te pakken”
30
Trias VMBO: samenwerken, samenwerken en nog eens samenwerkenUIT HET AUDITRAPPORT
‘Het ingezette beleid wordt steeds verder in de afzonderlijke [samenwerkende] scholen zichtbaar. Succesfactoren
daarbij zijn de unieke constructies in de samenwerking in de keten tussen OVO [Openbaar Voortgezet Onderwijs
Zaanstad] en bedrijfsleven met onderwijskundige visie, de wijze van monitoren en de planmatige aanpak en reflectie.’
31
Joost Westerik, Trias VMBO:
‘De Zaanse vmbo-scholen die ik vertegenwoordig
zijn, mede dankzij onze deelname aan het
Ambitie Programma, expert geworden in het
afstemmen van de techniekopleidingen. Bovendien
hebben we een uitmuntende klankbordgroep weten
op te bouwen. Daarin zetelen het vmbo, het mbo, de
Kamer van Koophandel Amsterdam en allerlei
brancheorganisaties. Het is een samenwerking waar
alle partijen profijt van hebben.’
‘We hebben mede hierdoor uitstekende contacten
met het bedrijfsleven en het mbo. We zitten
regelmatig om de tafel en bespreken concrete zaken.
Ik ben erg trots op die samenwerking. Zoals ik ook
trots ben op de samenwerking tussen de Zaanse
vmbo-scholen onderling. Samenwerken, samenwerken
en nog eens samenwerken: dat is de sleutel tot het
huidige succes.’
‘Dat succes willen we uiteraard behouden. Daarom
bespreken de betrokken scholen elke drie weken de
organisatorische en onderwijskundige agendering. Dit
geldt ook voor de klankbordgroep Techniek. Dat zijn
waarborgen voor de toekomst!’
“ Een samenwerking waar alle partijen profijt van hebben”
32
Teylingen College: schoolspecifiek plan door sterke identiteitUIT HET AUDITRAPPORT
‘De prachtige lijn van de afgelopen jaren heeft zich doorgezet. Ondanks dat het goed gaat op school blijft
men gericht op ontwikkeling en verbetering en is men een voorbeeld voor andere Ambitiescholen. Daarbij
omarmt men niet klakkeloos plannen van buiten, maar zoekt daarin op scherpzinnige en eigenzinnige wijze wat die
voor de school kunnen betekenen. Dat kan omdat de schoolidentiteit sterk is, zo blijkt ook uit de uitzonderlijk hoge scores
in het Schoolverbeteringsrapport. De auditcommissie heeft veel respect voor wat de school neerzet.’
33
Ton de Groot, directeur Teylingen College, locaties KTS:
‘Wij zijn expert geworden in het samenwerken met
het regionale bedrijfsleven. Alle basisberoepsgerichte
leerlingen hebben wekelijks een stagedag. Hierbij
bezoeken ze verschillende bedrijven. De leerling krijgt
hierdoor een goed zicht op de vele mogelijkheden in
het bedrijfsleven. Met elk bedrijf zijn specifieke
afspraken gemaakt over datgene wat de leerling daar
leert. Op deze wijze neemt het bedrijfsleven dus een
gedeelte van ons onderwijs over. Ambitie heeft ons
bewust gemaakt van het belang van de regionale
driehoek: vmbo, mbo en bedrijfsleven.’
‘Wij zijn er echt in geslaagd onderwijs op maat aan te
bieden. We hebben het bijvoorbeeld erg vakgericht
gemaakt voor die kinderen die vooral praktische
mogelijkheden hebben. Hierbij gaan wij in principe uit
van een zesjarige doorgaande leerroute, die wij
samen met het ROC invullen. Ook de kinderen die
theoretisch wat meer in huis hebben, proberen wij
aan ons te binden. Dit doen we via de TechnoMavo:
een combinatie van een volledig mavodiploma met
een technisch programma.’
‘Dit alles hebben we vooral te danken aan de inzet en
betrokkenheid van docenten én het management.
Want ook de bestuurders moeten verstand hebben
van techniek en weten wat er op de werkvloer en in
de bedrijven speelt. Dit overigens zonder de docenten
teveel voor de voeten te lopen. Wij vertrouwen
natuurlijk wel op hun professionaliteit.’
“ Wij zijn er in geslaagd onderwijs op maat aan te bieden”
34
Zeldenrust-Steelantcollege: samenwerking bedrijfsleven zet doorUIT HET AUDITRAPPORT
‘De school heeft een goed uitgewerkt onderwijsconcept waarin toepassen en betekenis geven belangrijke
aspecten zijn. […] Een sterk punt van de school is de planmatige aanpak van ontwikkeling, invoering, resultaatmeting
en bijstelling. De plan-do-check-act-cyclus functioneert hier zoals hij is bedoeld. Dat geeft het beleid een stevige basis
en ook een groot draagvlak bij de docenten.‘
35
Hans Nanninga, adjunctdirecteur Zeldenrust-Steelantcollege:
‘Zeeuws-Vlaanderen telde in de begin jaren ‘80 zestien
scholen voor voortgezet onderwijs. Na de fusiegolf
bleven er nog vier scholen voor voortgezet onderwijs
over. Onze school ontstond uit een fusie van een lhno-
school, een categorale mavo en een scholen-
gemeenschap mavo-havo-vwo. De drie andere scholen
voor vo hebben door de fusie een voormalige lts
meegenomen. Techniek is op al deze scholen aanwezig.
Maar door alle innovaties op het gebied van techniek
wordt het Zeldenrust-Steelantcollege bestempeld als
een Techniekschool. We zijn, door onze open
communicatie en samenwerking met het
vervolgonderwijs en het bedrijfsleven een belangrijke
schakel in de keten geworden. Daar ben ik erg trots op.’
‘We profileren ons overigens niet alleen op het gebied
van Techniek/Science. We hebben twee andere
leergebieden: Sport en Cultuur. Science nam echter
wel het voortouw. Het begon eigenlijk met de
invoering van het vak Technologie en de daarbij
behorende module Procestechniek in het vmbo-t. De
positieve ervaring daarmee, leidde tot het besluit om
onze leerterreinen schoolbreed duidelijk gestalte te
geven. De wijze waarop we dat doen beantwoordt
aan de vraag van de leerlingen en komt tegemoet aan
de vraag van het bedrijfsleven. Interessant en
uitdagend voor onze leerlingen, maar het gaat wel
om Procestechniek, een van de belangrijkste kurken
van onze regionale economie. De praktijkopdrachten
op onze school kunnen overigens uitgevoerd worden
op onze Science-Floor. Na een enorme verbouwing
hebben we nu een modern praktijklokaal met allerlei
proefopstellingen die gerelateerd zijn aan de
bedrijven in de zogeheten Kanaalzone.’
“ Interessant en uitdagend voor onze leerlingen”
36
Breng vertegenwoordigers van acht expertscholen uit het VMBO-Ambitie Programma en Ambitie-TL
samen en laat hen – onder het genot van uitstekende wijn en culinaire hoogstandjes – met elkaar in gesprek gaan
over hun Ambitie-ervaringen en -plannen. Het gevolg: synergie rond het tafellaken. Een verslag van het expertdiner
(29 september 2010 in het Utrechtse Huize Molenaar) in drie gangen en een nazit.
37
Het voorgerechtCarpaccio van dronken kreeft en coquilles met een
rucola-mosselsalade en korianderkerriemayonaise
Tegelijkertijd met het voorgerecht, beginnen ook, aan
elk van de drie tafels, de gesprekken. De leden van de
monitor- en auditcommisie blijken de scholen
uitermate goed te kennen. Vrijwel direct wordt
ingegaan op het beleid en de daarmee sterk in
samenhang zijnde alledaagse praktijk op de
expertscholen. Mooi om te horen is hoe de
gespreksleiders bruggen slaan tussen de
schoolbestuurders aan hun tafel. Ze zijn op zoek naar
succesingrediënten en proberen deze boven tafel te
halen door een synergetische dialoog. ‘Jullie beiden
opereren in een krimpregio, maar hebben toch je
Ambitiedoelstellingen gehaald. Wat maakt jullie
scholen nou anders dan naburige vmbo-scholen?’,
klinkt het bijvoorbeeld. Of: ‘Jouw school kiest duidelijk
voor een brede insteek van techniek, jouw insteek is
juist smal. En toch werkt het allebei. Hebben jullie
daar een verklaring voor?’. Vervolgens vertellen de
tafelgenoten hun verhaal, vullen elkaar aan en komen
tot nuttige inzichten, tips en aanbevelingen (een
weerslag hiervan vindt u aan het einde van dit boekje).
Het hoofdgerechtGegrilde suprême van fazant met pastinaakpuree,
gearrangeerde herfstgroente en sauce Salmis
Grotere borden nemen de plaats in van de kleinere.
De frisse witte wijn verdwijnt van tafel, een soepele
rode verschijnt ten tonele. De inspirerende gesprekken
blijven echter boven het tafellaken hangen. De
bestuurders blikken terug, kijken vooruit. Daarbij
snijden ze allerlei thema’s aan. Het creëren van intern
draagvlak bij innovaties. Het belang van profilering.
Samenwerken met het bedrijfsleven. De essentiële,
maar moeilijk tot stand komende contacten met het
primaire onderwijs. Het negatieve imago van techniek
Synergie rond het tafellakenHuize Molenaar, rond een uur of zes. Een voor een druppelen de schoolbestuurders binnen. De meesten onder hen kennen elkaar. En dus is het vooral even bijpraten. Maar met zoveel succesverhalen, positieve ervaringen en wijze lessen in een ruimte, is zelfs een drie uur durend diner te kort. Vandaar dat Martin van Os, programmamanager VMBO-Ambitie na een welkomstwoord, waarin hij de scholen bedankt voor hun bijdragen aan het succes van Ambitie (‘Jullie hebben voor een kentering gezorgd!’), de aanwezigen uitnodigt aan tafel te gaan. De leden van de monitor- en auditcommissie mogen eveneens aanschuiven. Zij zullen de rest van de avond aan hun tafel het gesprek leiden.
38
(oude beelden of zelfs volledig uit beeld). De vraag
hoe je het keuzeproces van jongeren kunt
beïnvloeden. En uiteraard ook het ‘koepelthema’
duurzaamheid: hoe zorg je ervoor dat je al het goede
dat je de afgelopen jaren hebt neergezet, bestendigt?
Het dessertTiramisutaart met mandarijnensorbetijs in een
hazelnoot-oublie, geserveerd met ahorndadelsiroop
Het dessert wordt plenair genuttigd. Even geen
gesprekken aan tafel: Peter Sleegers, lid van de
auditcommissie en hoogleraar onderwijskunde aan de
TU Twente, wil namelijk graag wat vertellen over het
onderzoek dat hij heeft gedaan naar het effect van
het Ambitie Programma. De resultaten van zijn
onderzoek, waarvoor hij de Schoolverbeterings-
rapportages van de afgelopen jaren intensief heeft
geanalyseerd, zijn bemoedigend. Het VMBO-Ambitie
Programma is zeker effectief geweest en heeft – in
het algemeen – beslist voor meer leerlingen gezorgd.
‘Onze programma’s hebben echt zin, zeker gelet op
de markt’, stelt hij vast. Maar er zijn niet alleen
kwantitatieve successen. ‘In de beleving van de
scholen is de onderwijspraktijk echt veranderd. Meer
gericht op de leerlingen, meer gericht op het
aanbieden van nuttige stages. Echt betekenisvol’. De
derde conclusie die Sleegers kan trekken is dat de
schoolleiding heel belangrijk is voor de ontwikkeling
op school, maar dat in een latere fase de
verantwoordelijkheid wordt neergelegd bij de teams.
‘Bestuurders krijgen gaandeweg een meer
faciliterende rol. Ik kan me voorstellen dat deze
rolneming door de teams nog verder ontwikkelt. Dat
een teamleider niet alleen betekenisvol voor zijn of
haar eigen school is, maar ook andere scholen kan
adviseren...’
Dit laatste doorkijkje naar de toekomst slaat een
mooie brug naar de volgende spreker. Martin van Os
blikt nog even vooruit. ‘Ambitie krijgt een opvolger. Er
komt een nieuw programma aan dat zich vooral gaat
richten op excellentie. Hierdoor wordt 2011 voor u en
voor ons een relatief rustig jaar, waarin we, samen
met ongeveer zestig scholen, de koers gaan bepalen.
Onder de noemer “Van groei naar norm” willen we
bekijken wat we met de speciale talenten van
kinderen kunnen. Uiteraard blijven jullie doorgaan
met de ingeslagen weg. Verder zal er beslist een soort
contact tussen deze scholen onderling blijven
bestaan. Jullie duurzaamheidsprofielen zijn groener
dan groen, volgens onze auditcommissie. Dat biedt
absoluut vertrouwen voor de toekomst!’
De koffieKoffie en mocca met huisgemaakte friandises
en chocolade
Na ruim drie uur tafelen, is het tijd om weer
huiswaarts te gaan. Het was een aangename,
gezellige, maar zeker ook nuttige avond. De vele
inkijkjes, tips en harten-onder-de-riem over en weer
laten eens te meer zien dat de scholen buitengewoon
veel van elkaar kunnen leren. Of het nu rond het
tafellaken is. Of elders.
39
40
41
Thema’s met AmbitieVanaf 2005 hebben we het VMBO-Ambitie Programma opgestart en uitgebouwd. Scholen met Ambitie sloten zich aan. Samen bouwden we aan kennis, kunde en kwaliteit. Maar het zogeheten Deltaplan, de grondslag van dit programma met urgentie en potentie, eindigt eind 2010. En daarmee ook VMBO-Ambitie zelf. De Ambitiescholen gaan echter door met het ontwikkelen van technisch talent. Hierbij zijn er twee thema’s die er toe doen: duurzaamheid en diversiteit.
Hans Corstjens, directeur Platform Bèta Techniek:‘Nederland wil een duurzame en dynamische kenniseconomie zijn. En die draait op
“kenniswerkers” waarvan driekwart bèta of technicus zijn. Drie ministeries – Economische Zaken,
Sociale Zaken en Onderwijs Cultuur en Wetenschap – sloegen de handen ineen en stelden in 2004 het
Deltaplan Bèta Techniek op. Vervolgens is het Platform Bèta Techniek samen met
onderwijsinstellingen, bedrijven en branches aan de slag gegaan om meer jongeren te laten
instromen in het techniekonderwijs en meer vakmensen en (potentiële) kenniswerkers aan de
arbeidsmarkt te leveren. De scholen hebben bijzonder veel ontwikkeld. Zaak nu om al het goede te
borgen, te bestendigen. De scholen zijn daarbij zelf aan zet. Het begon met hun ambitie. En het gaat
verder met hun ambitie.
duur•zaam•heid (de), zie ook ver•an•ke•ring; - term die staat voor de
ambitie om ontwikkelingen en innovaties te borgen in
de organisatie. De term staat centraal in de derde fase
van het VMBO-Ambitie Programma. Dit programma
eindigt officieel in december 2010, maar de scholen
zetten het gedane werk voort. De verduurzaming
krijgt gestalte in vier speerpunten. Profilering
(duidelijk kiezen voor techniek), Docenten (zij maken
het verschil en hebben steun en hulp nodig om hun
onderwijs verder te ontwikkelen), Organisatie (de
inrichting van de school moet ondersteunend zijn aan
de (technische) ambities) en Bedrijven: zonder
samenwerking met bedrijven geen actueel en
aantrekkelijk onderwijs voor jongeren en docenten.
42
di•ver•si•teit (de); - 1 term die staat voor de
ambitie om nieuw, niet traditionele doelgroepen te
winnen voor techniek. Veel scholen kiezen, als het om
techniek gaat, vooral voor de traditionele doelgroep:
de oer-Hollandse jongen. Die bevolkt hun onderwijs-
instellingen dan ook en masse. De niet-westerse
allochtoon bijvoorbeeld kiest relatief weinig voor
deelname aan technische opleidingen in het mbo. En
op het vmbo kiest maar vijf procent van de meisjes
voor techniek. Gezien de dreigende tekorten op de
arbeidsmarkt, is het essentieel om ook deze
niet-traditionele doelgroepen te enthousiasmeren
voor een loopbaan in de techniek. Dat gebeurt dan
ook op allerlei manieren. Zo heeft VHTO, het landelijk
expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek,
diverse middelen ontwikkeld om meisjes te
interesseren voor techniek. Meer info: www.vhto.nl en
www.komopdebrug.nl.
- 2 term waarmee het Platform Bèta Techniek de
verschillen in oriëntatie, ontwikkelingsfase etc. van de
aan haar programma deelnemende scholen aanduidt.
Cocky Booy, directeur van VHTO: ‘We hebben allerlei activiteiten om meiden uit te dagen verder te kijken dan hun neus lang is. Zoals
speeddaten met vrouwelijke professionals en hbo-studenten, iets waar landelijk al vele duizenden
meisjes met veel enthousiasme aan meegedaan hebben. Het oriëntatietraject Vmbo-mbo-brug,
waarin vmbo-meisjes gedurende twaalf weken een dagdeel actief de mogelijkheden van techniek en
ICT verkennen. Of de scheikundeproefjes in het kader van Girlsday, waarbij elk jaar in april
bedrijven meisjes een kijkje in hun (technische) keuken geven. Dat is hard nodig, want er kiezen nog
steeds weinig meisjes voor techniek en technologie. Dat heeft vooral te maken met het feit dat onze
Nederlandse meiden weinig van techniek af weten. Het blijft voor velen onzichtbaar. Alsof techniek
alleen voor jongens bedoeld is. Er is ook geringe ondersteuning van docenten en decanen om meisjes
in een bètatechnische richting te sturen. Waardoor de mogelijkheden buiten beeld blijven. Die
onbekendheid, die onzichtbaarheid, blijkt ook uit het weinige zelfvertrouwen dat onze meisjes
hebben als het om exacte vakken en techniek gaat. Onnodig, want Nederlandse meisjes presteren
internationaal gezien erg goed. Daarom is het belangrijk dat meisjes in contact komen met
rolmodellen, bijvoorbeeld door de speeddates met vakvrouwen. Daarmee kunnen de meiden zich
identificeren. Gelukkig beseffen steeds meer scholen en bedrijven dat dergelijke activiteiten een
prima investering zijn.’
43
Labels met AmbitieHet Ambitie Programma stopt eind 2010. Maar drie labels die onder de vlag van Ambitie groot zijn geworden, dan wel het in zich hebben uit te groeien tot een krachtig merk, gaan op volle kracht door. Met genoegen presenteren wij u het Vakcollege, TechNet en de TechMavo.
vak•col•le•ge (het); - formule voor de
invulling van vakmanschapopleidingen, waarbij vmbo,
mbo en bedrijfsleven intensief samenwerken. Het
Vakcollege biedt trotse leerlingen een zesjarige
doorlopende leerlijn mét baangarantie. Het Vakcollege
heeft hierbij drie beloftes gedaan: Vak + Diploma +
Baan (voor jongeren), een nieuwe generatie vakmensen
(voor bedrijven) en samen sterk (voor scholen in het
vmbo en mbo). Het Vakcollege is geïnitieerd in 2007 en
maakte sindsdien een glorieuze opmars: in 2012 zijn er
70 Vakcolleges, jaarlijks goed voor een uitstroom van
zo’n 3.000 tot 4.000 technische vaklui (niveau 2, 3 en
4). In het schooljaar 2010-2011 is er ook een spin-off
gestart: het Vakcollege Zorg. Verder is dat jaar ook het
vak•gil•de; - opgericht, dat de drie beloftes van
het Vakcollege waar gaat maken. Dit gebeurt aan de
hand van een eigentijdse community die Vakcollege-
leerlingen, scholen, scholingsbedrijven, vakmensen,
leer(werk)meesters, arbeidsmarktintermediairs en
erkende opleidings- en leerbedrijven met elkaar in
contact brengt. Meer info: www.hetvakcollege.nl en
www.vakgilde.nl.
Hans de Boer, oud-voorzitter MKB Nederland en Taskforce Jeugdwerkloosheid:‘Er zijn jongeren die gewoon een goed vak willen leren. Die worden nu door het systeem afgeweerd.
Neem de Cito-toets: of je gaat naar het vmbo, of naar havo/vwo. Iedereen mikt op havo/vwo. Waardoor
het vakmanschap als ambitie toch uit beeld verdwijnt. Er moest iets voor deze vergeten doelgroep
komen. En zo is het Vakcollege ontstaan. We wilden dat de school leerlingen en hun ouders echt als
klant moest gaan zien. We positioneren het Vakcollege dan ook als een chique, ambitieuze leerrichting
waar gedreven jongeren echt bij willen horen. Deze formule brengt op een prachtige wijze drie
werelden bij elkaar: gedreven leerlingen, bedrijven op zoek naar goede vaklui en leerkrachten die de
kans zien door te voeren wat ze eigenlijk altijd al wilden.’
44
tech•net; - een netwerk dat de brug vormt tussen
vmbo-scholen en mkb-bedrijven en zich richt op de
studie- en loopbaankeuze van jongeren. Het netwerk
is gestart door het Platform Bèta Techniek en de
samenwerkende branches (TechniekTalent.nu).
TechNet moet de samenwerking tussen technische
bedrijven en de scholen in hun regio bevorderen. De
praktijk leert immers dat samenwerking tussen school
en bedrijf bijdraagt aan beter onderwijs. Eigentijdser,
aantrekkelijker voor leerling, ouders, school en bedrijf.
In 2009 heeft de inrichting van TechNet vorm
gekregen en hebben de eerste 60 scholen en 600
bedrijven zich bij TechNet aangemeld. Met de scholen
en experts is een menukaart samengesteld van
TechNet-waardige samenwerkings-activiteiten en
worden benodigde instrumenten beschikbaar gesteld.
Meer info: www.technet.nu.
Martin van Os, programmamanager VMBO-Ambitie Programma:‘Er zijn in het land diverse regionale netwerken waar heel veel kennis zit. Dit wordt momenteel
nauwelijks gedeeld, omdat ze vaak van elkaars bestaan niet afweten. TechNet gaat deze netwerken
met elkaar in contact brengen. De insteek daarbij is regionaal. Hierdoor gaan onvermijdelijk
“specialismen” ontstaan. In Friesland bijvoorbeeld is de agrarische sector goed vertegenwoordigd,
terwijl in de omgeving van Rotterdam de nadruk zal liggen op de petrochemische industrie’. Gevolg:
sterke regio’s, tevreden bedrijven en dito talenten. TechNet heeft het in zich uit te groeien tot een
merk dat staat voor kennis en expertise.’
Atse Nederveen, directeur van het Technocentrum De Vallei (verantwoordelijk voor de coördinatie van de TechNet-kringen): “Bedrijven kunnen scholen adviseren en ondersteunen bij het meer praktijkgericht vormgeven van
het onderwijs. Daar worden scholen beter van, maar ook de bedrijven. De praktijk leert dat
samenwerking tussen school en bedrijf bijdraagt aan beter onderwijs, zodat het eigentijdser en
aantrekkelijker wordt voor leerlingen, ouders, school en bedrijf.’
45
tech•ma•vo, (de) ook wel tech•tl of bè•ta•ma•vo; - nieuw initiatief voor scholen
met een theoretische leergang die zich in de regio als
excellent in de techniek willen en kunnen profileren.
Eind 2016 mogen techniek en technologie niet meer
weg te denken zijn uit vmbo-curricula. Zeventig
scholen moeten zich karakteriseren als TechMavo. De
precieze invulling staat nog niet vast. Op de tekentafel
liggen drie varianten. Doel van de eerste variant is dat
vijftig scholen straks in drie lesuren per week een
algemeen technisch programma aanbieden. Minstens
twintig scholen gaan veel verder en profileren zich als
volwaardige TechMavo. Zij ontwikkelen een speciaal
lesprogramma waardoor leerlingen een jaar eerder op
een technische mbo-opleiding terecht kunnen. Of zij
ontwikkelen een breed programma dat werkt vanuit
een spannende context (de belevingswerelden
bijvoorbeeld: zorg, design, entertainment et cetera).
Martin van Os, programmamanager VMBO- Ambitie Programma, directeur Vakcollege en initiatiefnemer van de TechMavo‘Er zit een persoonlijke missie achter onze plannen met de TechMavo: ik denk dat veel kinderen
opbloeien bij concreet technisch onderwijs. Eind 2016 moeten techniek en technologie niet meer weg
te denken zijn uit vmbo-curricula. Samen met de deelnemers aan de inmiddels opgerichte
werkgroep wil ik deze missie volbrengen. Ik ben ervan overtuigd dat we veel jongeren kunnen
motiveren voor bètatechniek. De resultaten van het zogeheten BètaMentality-onderzoek (www.
betamentality.nl), laten ons zien dat het gros van de jongeren echt wel iets heeft met techniek.
Uiteindelijk rent maar een kwart van je leerlingen gillend weg zodra je een bordje “Bèta” op je
schooldeur schroeft. Er valt genoeg te ontwikkelen om alle Bèta’s, dus driekwart van de leerlingen,
te bereiken. Bijvoorbeeld met hulp van Belevingswerelden. Dan begin je het onderwijs niet vanuit
een beroep, maar vanuit een spannende context. Al deze ideeën moeten samen met de scholen
uitgewerkt worden. Hoe voer je de verschillende varianten uit? Hoe vul je lesprogramma’s in? Mijn
ambitie is technisch geprofileerde scholen erbij te krijgen, dus ga ik scholen ondersteunen bij die
profilering.’
46
47
Tot slot: tips voor AmbitieDe acht expertscholen die het hart van dit boekje vullen, hebben de afgelopen jaren allerlei wijze lessen geleerd als het gaat om vernieuwing van hun techniekonderwijs. Zij weten van de hoed en de rand als het gaat om samenwerking met partners in de keten. Kunnen uit ervaring vertellen hoe je intern draagvlak kunt creëren. Mogen gerust experts genoemd worden op het gebied van teamontwikkeling. Et cetera. Gevraagd naar tips voor scholen die eveneens hun onderwijs naar een hoger plan willen tillen, kwamen ze met tal van inspirerende aanbevelingen. Dé succesformule bestaat niet, maar onderstaande tips vormen wel de sleutel tot een geslaagde innovatie.
‘ Organiseer ook techniekevenementen met name de moeders van basisschoolleerlingen. Zij drukken immers een stempel op de keuze van hun zoon of dochter.’
‘ Blijf vooral altijd doorontwikkelen. Dat is de beste garantie om stilstand te voorkomen.’
‘ Neem zelf de regie als het gaat om samenwerking in de keten.’
‘ Ga actief de boer op met je technische profilering.’
‘ Integreer techniek zo veel mogelijk met avo-vakken.’
‘ Beantwoord als school de vraag vanuit het regionale bedrijfsleven.’
48
‘ Wees trots op je techniekopleidingen en profileer je daar heel scherp mee. Benadruk daarbij de zeer goede toekomstmogelijkheden voor zowel de praktische leerling als de theoretische leerling.’
‘ Elke innovatie kent een fase waarin mensen zich de gevolgen gaan realiseren. Zo’n fase hoort erbij. Maar na de storm is er veel onderwijswinst.’
‘ Laat beleid niet afhangen van mogelijke gelden en subsidies.’
‘ Beleid moet gericht zijn op doorlopende leerlijnen.’
‘ Maak heldere keuzes.’
‘Betrek van meet af aan het bedrijfsleven bij je innovaties.’
‘ Neem de groep 8-juffen mee naar het technieklokaal of techniekplein!’
‘ Het is geen schande om deskundigen van buitenaf binnen te halen, om bijvoorbeeld de teamontwikkeling en de docentenrol stevig in de verf te zetten.’
‘ Zorg als management voor een heldere, kaderstellende onderwijsvisie en draag die consequent uit. Laat de professionals vervolgens de ruimte om deze onderwijsvisie in hun praktijk uit te werken, volg en ondersteun dit goed. Zorg daarbij voor verbinding met andere vakken (avo) en beroepsrichtingen.’
49
‘ Heb je een goed functionerend team in huis, dat eigenaar is van een concept of project? Waak er dan voor dat de schoolleiding niet al te zeer aan de zijlijn komt te staan. De schoolleiding moet gesprekspartner van het team blijven over zaken die wel en niet goed gaan.’
‘ Zorg ervoor dat elk project geïntegreerd is in een groter geheel.’
‘ Neem regelmatig een pas op de plaats om te bespreken wat je hebt gedaan en wat je nog moet doen.’
‘ Vier mijlpalen gezamenlijk.’ ‘Waak ervoor dat je organisatie niet teveel dingen tegelijk doet of op teveel borden tegelijk schaakt.’
‘ Voorkom dat de docenten teveel belast worden door veel verschillende activiteiten tegelijkertijd te doen.’
‘ Zet pas de volgende stap als iets routine is geworden.’
‘ Breng eerst de docenten in contact met bedrijven. Zet vervolgens docentstages op. En breid daarna de contacten uit met bijvoorbeeld het basisonderwijs.’
50
Colofon
UitgavePlatform Bèta Techniek
Lange Voorhout 20, 2514 EE Den Haag
Postbus 556, 2501 CN Den Haag
T (070) 311 97 11
F (070) 311 97 10
www.platformbetatechniek.nl
Tekstproductie & eindredactie Ravestein & Zwart, Nijmegen
FotografieErik Kottier, Fivelcollege, Teylingen College,
Zeldenrust-Steelantcollege
Verantwoordelijk vanuit Platform Bèta TechniekMartin van Os, Sander van der Ham
Met speciale dank aan Eva Voncken (ecbo)
VormgevingAmbitions, ’s-Hertogenbosch
DrukHENK Grafimedia Center
november 2010
© Platform Bèta Techniek
Auteursrechten voorbehouden. Gebruik van de
inhoud van deze publicatie is toegestaan mits de bron
duidelijk wordt vermeld.
Lange Voorhout 20Postbus 5562501 CN Den HaagT (070) 311 97 11 F (070) 311 97 [email protected] www.platformbetatechniek.nl
Trots op techniek!Vijf jaar VMBO-Ambitie:
een terugblik met perspectief
november 2010
