Voorste - en Achterste balkje twee feldnamen die't 'n ringwâlburcht bij St.-Anne befestige

Rekonstruksy ringwâlburcht Domburg

Ringwâlburcht an rivier

Juny 2016 hew ik in de Bildtse Post skreven over de anwizings foor ’n froegere ringwâlburcht bij St.-Anne. De rekonstruksy fan de ringwâlburcht Domburg laat sien dat der de wâl fan klaai fersterkt worde met ’n houtene pallisade. Die burcht had fier wâlpoorten met ’n falbrûg. Tussen die poorten laaien twee middenpâden die't de burcht in fier kwadranten opdeelde. Nageraden hew ik niet stilsitten en bin ik deurgaan met myn ondersoek. Ik hew nou de folgende (ok bijstelde) risseltaten:

Statenkaart 1737, de eerste kaart fan ’t Bildt met de perselen in detai, HPP/Ringwâlburcht 1. Op twee plakken, west en noord, 'n dúdlike sirkelform (over 70 graden knik binnenkant fan de half ôfflakte wâl en over 30 graden knik binnenkant fan de hest folledig ôfflakte wâl, metnander ’n 100 graden fan de 360). De breedte fan de wâl is reedlik presys te meten út de detai-dwarsdeursneden. (lees ok 7)

Oorpronklike wâl/gracht en tweee andere ferskiningsforms: half ôfflakt en hest folledig ôfflakt en de knik op ’t lând. (stúddy Sytse Keizer) 2. Breedte fan de wâl is ongefeer 100 meter 3. ‘t Middenpâd west-oast is foor ’n groat part herkinber in perseelsgrînzen. (Kalma's pâd.) 4. ’t Middelpunt is dan te finen en de binnendiameter te bepalen, is ongefeer 750 meter. 5. ‘t Middenpâd noord-súd is derdeur ok te tekenen, haaks der op. 6. Ok an ‘e hând fan overblevene kontoeren fan de gracht bij nou Jehannes Bijlsma (froeger de Gele Plaats) is de breedte fan de gracht te roezen op soa’n 150 meter. De búttenrând fan deuze gracht waar der nag lang de grîns fan ’n paar stikken lând.

Wat ik derna ok fine kon: 7. An ‘e hand fan de interpretasy fan (detai) dwarsdeursneden (noordoastkant) en twee over de folle breedte, is fast te stellen dat eerst (800-1170) de wâlburcht as ’n ring deurliep. Meer boormonsters sille dut onderbouwe kinne. De ôfmetings die’t nou (ongefeer) faststeld worre kinne: Binnendiameter : 750 m. Breedte wâl: 100 m. Breedte gracht 150 m. Búttendiameter dan 750+100+150 = ongefeer 1000 m. De Ried liep hier in 't eerstan omhine, richting Waddensee.(800-1170) 8. De monniken/lekebroeders hewwe de ouwe ringwâlburcht ongefeer 1170 in gebrúk nommen en útboud tot ’n ellipsformige wâlburcht met In 't súdoasten 'n hoge toren op 'n hogere heuvel/terp (later Valburg noemd, weunt nou Dirk Dankert) met ’n waterloop d’r omhine, evenwidig an de Ried, mooglik (ok) richting kloaster Anjum). Kyk en fergelyk ok ’t plaatsy:

“De eerste kastelen werden in de Vroege Middeleeuwen gebouwd. Lokale edelen hadden een landgoed te leen gekregen van de Frankische koningen (zie: Leenstelsel). Na Karel de Grote verdween de macht van de Frankische koningen. De lokale edelen kregen hierdoor meer macht, maar moesten ook hun grondgebied beschermen tegen aanvallen van andere edelen en/of de Vikingen. Sommige edelen bouwden ter bescherming een primitief kasteel: een ringwalburg. Een ringwalburg was een 2 tot 4 meter hoge aarden wal. Soms stond op de wal een houten muur en was er een gracht. Binnen de wal stond de woning/boerderij van de heer en de belangrijkste gebouwen als stallen en schuren. Bij gevaar schuilde de lokale bevolking binnen de wal. Vanaf 1000 na Chr. kwam er een nieuw type kasteel bij: het mottekasteel”. Bron: www.psammos.nl

In de fersameling toponimen, die’t Piet Anes van Dijk, St.-Anne, fastlaid en dermet bewaard het, worre twee toponmimen noemd die't, in kombinasy met wat ik eerder fonnen hew, 'n ringwalburcht der fersterke. Want in 't súdden, presys bij de overgang wâl-gracht-lând, lêge 9. twee perselen met de toponimen (feldnamen) Voorste- en Achterste balkje. (Bron: P.A. van Dijk, Grondmônster- en gewassenkaart met oversichtskaarten PD/NAK1950, bewerkt deur syn seun Ane Peter van Dijk, 2016.)

Toponimen ’t Bildt, bron: P.A. van Dijk (PD/NAK, ongefeer 1950) Detai twee perselen Voorste - (74) en Achterste balkje (75) in gebied 1148 Dut is gyn toefal meer, deuze feldnamen en dan presys op dat plak. ’t Woord 'balkje' het neffens Wikipedia ok de betekenis fan brûg. De twee perselen kinne ferwize na twee brûgen, die’t der over de gracht laaien. Myn leste roezing foor de breedte fan de gracht is soa’n 150 m. Dut waar doe niet met een (1) brûg letterlik te overbrûgen. Hierfoor worde ’n konstruksy maakt soa’t die op ’t plaatsy te sien is fan de meer ellipsformige wâlburcht. Deuze beston út ’n houten dek in sigsagform met deronder twee steunpunten naastnander. De twee parten fan de konstruksy 'fâle' presys in die twee perselen in gebied no.1148 met de nrs 74 en 75! Deur de sigsagform ferspringe se ten opsichte fan nander, ’t ene part lait foor ’t andere, fander Voorste - en Achterste balkje. In 1737 waren perselen 74 en 75 een perseel (nr 523, folio 51, opperflakte 2,5 morgen, later opdeeld in de perselen 362 en 363 (kadaster 1832) Feerder wort de anwezigens fan de gracht der ondersteund deur 'n boormonster, nommen flakbij en westlik fan perseel 75.

Sitewasy ringwâlburcht met as achtergrônd de luchtfoto fan 1959

Impressy twee 'balkjes' (twee brûgen) “Voorste - en Achterste balkje” ringwâlburcht-súd. D'r mot der dus eerst 'n ringwâlburg laid hewwe, om 't jaar 800 hine, foor beweuning en as toefluchtsoord foor de beweuners fan de belangrike en groate handelsnedersetting Utgong, 't latere Belkum. Deuze ringwâlburcht mot later, om 1200 hine dus, útboud weze tot ’n meer ellipsformige wâlburcht. Soa hadden de monniken/lekebroeders fan Mariëngaarde 'n beskermd, strategys en sintraal punt/werkailand. Fan der út konnen se de fier seumerdiken Skredyk/Langstraat, Dievedyk/Luinsterweg, Middelweg, Westerdyk en Monnickendijck, later Ouwe-Dyk anlêge en ‘t ôfdammen fan de bêding, kreken en deurgraven geulen. Dat deden se waarskynlik met de monniken fan Anjum en Lidlum, ant 1287, doe’t de St.- Luciusfloed hier ferwoestend tekeer gong. Ant soafeer maar weer, Nov. 2016, Sytse Keizer

Bijlage met plaatsys

Simulasy ringwâlburcht fan 800 ant ongefeer 1200 met bêding Middelsee, de Ried der omhine en an de súdkant fan de burcht de brûg in sigsagform. Bron: BildtGIS/Google Earth.

Detai sigsagbrûg met ’t “Voorste - en achterste balkje” (de twee brûgdekken) nag intekend. Nou, anno 2016, ’n bedriif op de Wissel bron: BildtGIS/Google Earth.

Simulasy wâlburcht (is de elliptise útbou fan de ouwe ringwâlburcht) Ongefeer 1200, met bêding Middelsee, de Ried is der dimpt. D’r lait ’n nij-groeven waterloop omhine. De sigsagbrûg an 'e súdkant is d'r niet meer, Rechtsonder de nije fersterking, later Valburg (burcht met falbrûg) Bron: BildtGIS/Google Earth