1

Weer samen naar school

Topografie van de samenwerking

Deel 1 in een reeks publicaties over ´Samenwerking in de regio´, uitgebracht door het Landelijk Centrum Onderwijs & Jeugdzorg/NIZW Jeugd en de projectorganisatie WSNS Plus.

Colofon

Uitgave van Het Landelijk Centrum Onderwijs & Jeugdzorg/NIZW Jeugd en de projectorganisatie WSNS Plus.

Marij Bosdriesz Bart van Kessel Dolf van VeenVormgeving Faces Reclame & Marketing bv

Oktober 2004

040297_1_binnenwerk 1 13-10-2004, 13:21:10

2

040297_1_binnenwerk 2 13-10-2004, 13:21:10

3

Weer samen naar school

Samenwerken in de regio.

Ga er maar aan staan!

De voorpagina van deze publicatie geeft een ingewikkeld beeld te zien van samenwerking in de regio. Alle individuele scholen in het samenwerkingsverband Weer Samen Naar School onderhouden allemaal los van elkaar relaties met individuele hulpverleners in de regio. Je kunt door de bomen het bos niet meer zien! Ofwel je kunt in het woud van de hulpverlening niet de zorg vinden die je nodig hebt voor jouw kinderen. Zo moet het dus niet. Maar hoe dan wel?

In een serie van drie boekjes helpen het Landelijk Centrum Onderwijs & Jeugdzorg (LCOJ) en WSNS Plus u op weg in de materie van samenwerking in de regio. 1. “Topografie van de samenwerking”, een landkaart van de instellingen

waarmee u als school of samenwerkingsverband in uw regio te maken krijgt2. “Spoorzoeken”, een gids bij het komen tot een gemeenschappelijke visie met

alle partners in de regio aangaande samenwerking en afstemming3. “Stappen vooruit”, concrete hulpmiddelen om de samenwerking in de regio

daadwerkelijk tot stand te brengen.Daarnaast is een ander boekje uitgebracht dat nauw bij deze serie aansluit, te weten: “Schoolvoorbeelden”, een beschrijving van acht al langer bestaande voorbeelden van samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg

In dit eerste boekje bieden wij u antwoorden op de volgende vragen: 1. Om welk soort problemen gaat het als de school externe zorg nodig heeft? 2. Waarom samenwerken in de regio? 3. Met welke instellingen heeft een school zoal te maken? 4. Met welke instellingen zijn structurele samenwerkingsrelaties gewenst? 5. Hoe ziet het onderwijs als samenwerkingspartner in de regio er uit? 6. Wat kan het onderwijs van de partnerinstellingen verwachten? 7. Waar heeft het onderwijs de gemeente en de provincie voor nodig? 8. Hoe ziet het veld van onderwijs en jeugdzorg er in een schema uit? 9. Welke beleidsontwikkelingen spelen een rol bij die samenwerking? 10. Hoe kan die samenwerking worden vormgegeven?

Bij elke vraag wordt beknopte informatie geboden. Voorts wordt telkens een actie genoemd, die u als coördinator kunt uitvoeren om een goede samenwerking in uw regio tot stand te brengen. Uiteraard is het niet de bedoeling de acties als een blauwdruk te volgen. Het is bedoeld als richtlijn om u op weg te helpen bij het bepalen welke acties in uw regio van belang zijn.

040297_1_binnenwerk 3 13-10-2004, 13:21:10

4

040297_1_binnenwerk 4 13-10-2004, 13:21:11

5

Weer samen naar school

Inhoudsopgave

1. Om welk soort problemen gaat het als de school externe zorg nodig 7 heeft?

2. Waarom samenwerken in de regio? 9

3. Met welke instellingen voor zorg heeft de school te maken? 11

4. Met welke instellingen zijn structurele samenwerkingsrelaties gewenst? 13

5. Hoe ziet het onderwijs als samenwerkingspartner in de regio er uit? 15

6. Wat kan het onderwijs van de partnerinstellingen verwachten? 17

7. Waar heeft het onderwijs de gemeente en de provincie voor nodig? 23

8. Hoe ziet het veld van onderwijs en jeugdzorg er in een schema uit? 25

9. Welke beleidsontwikkelingen spelen een rol bij die samenwerking? 29

10. Hoe kan die samenwerking vormgegeven worden? 31

Topografie van de samenwerking in de regio 33

Wegwijzer naar overige literatuur op dit terrein 35

Nuttige websites 37

Afkortingen onderwijs en jeugdzorg 39

040297_1_binnenwerk 5 13-10-2004, 13:21:11

6

040297_1_binnenwerk 6 13-10-2004, 13:21:11

7

Weer samen naar school

1. Om welk soort problemen gaat het als

de school externe zorg nodig heeft?

Gestimuleerd door de invoering van het traject Weer Samen Naar School, heeft het basisonderwijs een enorme ontwikkeling doorgemaakt in het versterken van de leerlingenzorg. Zowel op het niveau van de school, als op het niveau van het samenwerkingsverband WSNS en door het inschakelen van schoolnabije ondersteuners, zoals bijvoorbeeld de Onderwijsbegeleidingsdienst, raakt de extra zorg voor kinderen bij leerproblemen en lichte gedragsproblemen inmiddels aardig op orde. De leerlingenzorg van scholen en van het samenwerkingsverband WSNS is echter niet bedoeld en niet toereikend voor zwaardere psychosociale- en ontwikkelingsproblemen bij kinderen en gezins- en opvoedingsproblematiek bij ouders/verzorgers. Toch worden scholen daar in toenemende mate mee geconfronteerd. Zwaardere gedragsproblematiek, angsten en depressies, ontwikkelingsstoornissen, ADHD, enz. bij kinderen en opvoedingsonmacht, relatieproblemen, armoede- en schuldproblematiek, criminaliteit, enz. in de gezinnen van kinderen. En vaak verschijnen deze problemen ook nog in combinatie met elkaar. Dan spreken we van een multi-problem-situatie. Om u een indruk te geven van het soort problemen waar het dan bijvoorbeeld om gaat worden hier vanuit de praktijk van een schoolgericht Jeugdzorgadviesteam (Jat) tien voorbeelden naar voren gebracht. Dit zijn voorbeelden van problemen waar scholen zich voor gesteld zien en waarvoor zij externe zorginstellingen nodig hebben. U vindt hieronder een eerste voorbeeld en verder in kadertjes verspreid door de tekst van deze brochure heen.

Jongen, 9 jaar, groep 5. Hij liegt en bedriegt, is niet vatbaar voor correctie: ‘Pathologische leugenaar’? Toen hij 5 was is vader plotseling overleden waar hij bij was: traumatische ervaring. Mist z’n vader erg, bang voor verlies moeder, vertoont risicovol gedrag (zelfmoordpoging?), moeder pedagogisch niet sterk. Jongen fantaseert over dood en ziekte, is depressief en heeft minderwaardigheidsgevoelens.

Dit soort voorbeelden geven aan dat scholen die met dit soort complexe problemen geconfronteerd worden daar hulp van buiten bij nodig hebben. Enerzijds om de kinderen en ouders waar het om gaat de benodigde zorg te bieden om de kansen voor het betreffende kind op een zo gunstig mogelijke ontwikkeling te vergroten. En anderzijds om de leerkrachten te ondersteunen, die in hun klas dagelijks met deze kinderen te maken hebben en daar in de klassensituatie mee om moeten gaan. De voorbeelden geven ook aan dat er geen simpele oplossingen voor de hand liggen. Voor dit soort problemen is multidisciplinaire samenwerking tussen de ouders, het onderwijs en verschillende sectoren in de (jeugd)zorg nodig.

Actie:Inventariseer bij IB-ers en directies of de scholen inderdaad in toenemende mate tegen psychosociale problemen bij kinderen en hun gezinnen aanlopen, waarbij scholen de hulp van jeugdzorginstellingen nodig denken te hebben !!!

040297_1_binnenwerk 7 13-10-2004, 13:21:11

8

040297_1_binnenwerk 8 13-10-2004, 13:21:11

9

Weer samen naar school

2. Waarom samenwerken in de regio?

Omdat op de basisschool alle kinderen in de leeftijd van 4 tot 12 jaar gevonden kunnen worden en zij ook nog beïnvloedbaar zijn op die leeftijd, via hun leerkrachten, krijgen basisscholen een groot aantal maatschappelijke taken toe-geschoven. De school krijgt daarmee een centrale plaats in het maatschappelijke krachtenveld. Vanuit een relatief geïsoleerd bestaan als kennis- en vormingsinstituut staat de school nu midden in de wereld. Vanwege die maatschappelijke taken krijgen scholen steeds meer samenwerkingsrelaties met allerlei externe partijen. Afhankelijk van het doel van de samenwerking uit zich dat in fraaie betitelingen als:- de lerende school,- de veilige school, - de gezonde school, - de brede welzijnsschool, - de onderwijskansenschool,- de vreedzame school,- de zorgzame school,en meer van dat soort benamingen waaruit een maatschappelijke taak en meestal ook een interne opdracht voor de school spreekt. Elke betiteling vraagt om andere partijen om mee samen te werken. Zo zal in het kader van de veilige school vooral met politie en justitie worden samengewerkt. En in het kader van de gezonde school met de jeugdgezondheidszorg, fysiotherapeuten, de schooltandarts, enz. In de brede welzijnsschool werkt de school samen met partijen als de kinderopvang, opvoedingsondersteuning en vrijetijdsvoorzieningen en dergelijke.De school heeft feitelijk een vrije keuze om zich op één van deze manieren te profileren en daarmee de samenwerking met die externe partijen aan te gaan. Dit wordt mede beïnvloed door de lokale situatie in een wijk of gemeente en de schoolpopulatie. Echter, als het gaat om zorg, is de samenwerking met buiten-partijen minder facultatief. Om kinderen optimale ontwikkelingskansen te kunnen bieden is die samenwerking zelfs beslist noodzakelijkWaarom is het nu eigenlijk nodig dat deze twee sectoren, onderwijs en jeugdzorg, gaan samenwerken? Kunnen ze niet gewoon hun eigen werk blijven doen, los van elkaar?Natuurlijk moeten ze hun eigen werk blijven doen. Een school moet goed onderwijs bieden aan haar leerlingen en een jeugdzorginstelling moet goede hulpverlening bieden aan haar cliënten. Maar het zal duidelijk zijn dat het bij beide sectoren om hetzelfde belang gaat, namelijk het ondersteunen van kinderen om hen optimale ontwikkelingskansen te bieden. En het gaat bovendien om dezelfde kinderen, waar beide sectoren bemoeienis mee hebben. Dit is al reden genoeg om met elkaar op te trekken. Want natuurlijk is het niet in het belang van het kind dat verschillende ondersteuningstrajecten los van elkaar staan en men van elkaar niet weet wat er gebeurt. Maar je eigen werk goed blijven doen betekent ook goed weten wat anderen (kunnen) doen, welke expertise zij hebben,om te weten wanneer jij iets moet overdragen aan een andere instelling of professional. Zo heb je meer tijd om je eigen werk goed te doen. Iedereen terug naar zijn kerncompetenties en op basis daarvan met elkaar samenwerken in de uitvoering van de zorgverlening is dan het credo! Beide partijen hebben als doel het bieden van optimale ontwikkelingskansen aan alle kinderen. Dat brengt hen bij elkaar. Dat legt steeds de basis voor die samenwerking.

040297_1_binnenwerk 9 13-10-2004, 13:21:11

10

Gebruikmaken van elkaars expertise, kennis van en waardering voor elkaars deskundigheid, vanuit verschillende invalshoeken (multidisciplinair) naar de problemen van kinderen kijken, het aansluiten van jeugdzorg op de leerlingenzorg van het onderwijs, het afstemmen van de handelingsplannen die in het onderwijs worden opgesteld en de behandelingsplannen die de jeugdzorg maakt, het afstemmen van de indicatiestelling voor (speciaal) onderwijs en voor jeugdzorg, het ontwikkelen van gecombineerde onderwijszorgarrangementen. Dat zijn de belangrijkste opgaven wanneer onderwijs en jeugdzorg echt willen samenwerken. Daarmee is het voor alle scholen en samenwerkingsverbanden een noodzakelijk-heid om relaties te leggen met (jeugd)zorginstellingen. In deze publicatie hebben we het daarom over die externe instellingen die een taak hebben in de zorg voor kinderen en hun ouders/gezinnen.

Actie:Bepaal intern, met IB-ers, directies en besturen, of en waarom samen-werking met jeugdzorgpartners in uw regio nodig is !!!

Jongen, 4 jaar, groep 1. De school heeft een serieus vermoeden van PDDNOS. Dit is al op de peuterspeelzaal gesignaleerd. Hij is toen gezien door een kinderarts, die het advies MKD gaf. Dit advies is niet opgevolgd. De relatie tussen vader en moeder is problematisch. Vader drinkt en kan erg driftig zijn. De aanmelding bij Jat moest voor vader geheim blijven. De ouders lijken niet gevoelig voor deze diagnose en de daarmee samenhangende adviezen. Zij wijten problemen aan de leerkracht.

040297_1_binnenwerk 10 13-10-2004, 13:21:12

11

Weer samen naar school

3. Met welke instellingen voor zorg heeft

de school te maken?

Als we eens op een rijtje zetten met welke partijen scholen op het gebied van extra zorg voor leerlingen of hun gezinnen zoal te maken kunnen hebben, dan wordt dat meteen een flinke waslijst. Hieronder staat er een aantal genoemd.

• de bovenschoolse voorzieningen en ondersteuners vanuit het samenwerkings-verband WSNS,

• ambulant begeleiders en consulenten vanuit de REC´s 2, 3 en 4,• psychologen en schoolondersteuners van de onderwijsbegeleidingsdiensten,• schoolartsen en schoolverpleegkundigen van de jeugdgezondheidszorg

van de GGD,• schoolmaatschappelijk werkers,• logopedisten,• fysiotherapeuten,• leerplichtambtenaren,• voordeurmedewerkers, gezinsvoogden of gezinsmaatschappelijk werkers van

Bureau Jeugdzorg,• medewerkers van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK),• algemeen maatschappelijk werkers van een lokale instelling voor AMW,• orthopedagogen, psychologen, gezinsbegeleiders of groepsleiders van

instellingen voor geïndiceerde jeugdzorg, zoals Boddaerthuizen, internaten, jeugdinrichtingen, enz.,

• kinderpsychiaters of preventiemedewerkers uit de jeugd-geestelijke gezondheidszorg en kinderafdelingen van psychiatrische ziekenhuizen,

• huisartsen,• opvoedingsondersteuners,• kinder- en jeugdpolitie,• welzijnswerkers,• kinderopvang- en peuterspeelzaalmedewerkers,• en nog wel meer ...

De bovengenoemde instellingen hebben heel uiteenlopende taken, functies en werkwijzen. Met de ene instelling heeft de school vaak te maken en met de andere weinig. De ene instelling werkt vooral op het preventieve vlak of in de eerste lijn, de andere werkt op het curatieve vlak en levert zeer gespecialiseerde zorg. Moet elke school nu structurele relaties aanknopen met al deze hulpverleningsinstellingen? Nee, gelukkig niet! Dan zou de IB-er een dagtaak hebben aan het onderhouden van de relaties met al deze instellingen!Voor scholen is het noodzakelijk structurele samenwerkingsrelaties aan te gaan met een aantal van de bovengenoemde instellingen. En in incidentele gevallen zal het nodig zijn om met sommige van de bovengenoemde instellingen contact te hebben. Bijvoorbeeld wanneer individuele kinderen van de school bij zo´n instelling in behandeling zijn.

040297_1_binnenwerk 11 13-10-2004, 13:21:12

12

Actie:Inventariseer bij de scholen met welke jeugdzorginstellingen zij op dit moment geregelde contacten onderhouden en met welke niet !!!

Jongen, 10 jaar, groep 6. Sinds de eerste schooldag dit schooljaar zijn er bij zijn nieuwe meester gedragsproblemen. Uit onderzoek naar de thuissituatie en een gesprek met de jongen blijkt: Het is een jongen met een gebruiksaanwijzing, thuis is hij ook druk, maar er is een goede sfeer thuis, de ouders kunnen hem goed aan en er is geen aanwijzing voor de noodzaak van jeugdzorg. Er is een gedragsprogramma voor de leerkracht nodig. Diens geduld is echter op en hij blijft de oorzaak in de thuissituatie leggen.

040297_1_binnenwerk 12 13-10-2004, 13:21:12

13

Weer samen naar school

4. Met welke instellingen zijn structurele

samenwerkingsrelaties gewenst?

Om kinderen en ouders snel en goed de benodigde zorg te kunnen bieden is het van belang dat scholen contacten onderhouden met instellingen die rond de school preventieve zorgtaken kunnen uitvoeren. En met instellingen die lichte hulp kunnen bieden aan ouders en kinderen en die leerkrachten kunnen ondersteunen in het omgaan met zorgleerlingen. En ook met instellingen die een toegangsfunctie hebben tot gespecialiseerdere zorg. Dit brengt ons op de volgende top-10 van instellingen, in willekeurige volgorde, waarmee het onderwijs relaties zou moeten onderhouden.

1. De Jeugdgezondheidszorg/schoolgezondheidszorg van de GGD 2. De Onderwijs- of schoolbegeleidingsdienst 3. De leerplichtambtenaar 4. Het algemeen- en schoolmaatschappelijk werk 5. Instellingen voor opvoedingsondersteuning/pedagogische preventie 6. Het Bureau Jeugdzorg 7. Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling 8. De jeugd-geestelijke gezondheidszorg 9. De kinder- en jeugdpolitie/justitie 10. De regionale Expertisecentra (REC´s)

De eerste vijf partners vallen onder de verantwoordelijkheid van de gemeente. De instellingen 6 t/m 8 vallen onder de verantwoordelijkheid van de provincie. De politie en de REC´s vallen direct onder de desbetreffende ministeries, te weten Justitie en OCW, die de beleidskaders bepalen en in de financiële middelen voorzien. Op regionaal niveau hebben zij echter ook een zekere eigen beleidsruimte, binnen de gestelde kaders.Het onderwijs zal derhalve ook een structurele samenwerkingsrelatie moeten aangaan met de gemeente, die als regisseur van het lokale aanbod en financier van een aantal van deze instellingen een belangrijke partner is bij het tot stand brengen van samenwerking met deze instellingen. En soms kan het nodig of handig zijn contact te leggen met de provincie, die immers de jeugdzorg aanstuurt en financiert. Als het gaat om problemen bij kinderen zijn de ouders natuurlijk altijd, in verschillende rollen, een belangrijke betrokken partij. Als opvoeder en wettelijk vertegenwoordiger zijn zij zowel informant als vaak ook klant voor zorg of ondersteuning. Zij zullen toestemming moeten geven voor bespreking en/of behandeling. Wanneer zij dat weigeren kunnen school en jeugdzorg nagaan welke mogelijkheden er zijn om ouders toch te motiveren of in uiterste gevallen te dwingen zorg te aanvaarden. Voorts hangt het natuurlijk ook af van de specifieke lokale situatie met welke eventuele andere zorgaanbieders contacten gelegd moeten worden.

Met veel van de bovengenoemde instellingen werken scholen al meer of minder intensief samen. Zo zijn er nauwelijks of geen scholen te vinden die geen samen-werking kennen met schoolbegeleiders of psychologen/orthopedagogen van de onderwijsbegeleidingsdienst of met de schoolverpleegkundigen of schoolartsen

040297_1_binnenwerk 13 13-10-2004, 13:21:12

14

van de jeugdgezondheidszorg. Daar bestaan meestal vaste afspraken en contracten mee over de aard en omvang van de samenwerking. Met andere instellingen wordt meer op incidentele en afroepbasis samengewerkt, zoals de leerplicht-ambtenaar of de politie. Enkele instellingen zijn voor veel scholen nog grote onbekenden. Dat betreft vooral het algemeen maatschappelijk werk en Bureau Jeugdzorg. Duidelijke samenwerkingsrelaties met deze instellingen ontbreken nog op veel plaatsen. We nemen hierna de genoemde zorgpartners eens nader onder de loep.

Actie:Zoek uit waar de tien genoemde instellingen in de regio zich bevinden en hoe en waar deze bereikbaar zijn !!!

Meisje, 8 jaar, groep 4. Ze verzuimt veel, komt vaak te laat, heeft woedeaanvallen, waarbij zij schopt en slaat. De school overweegt een aanmelding bij een ZMOK-school. Moeder is onmachtig, heeft een zwaar belast verleden (kinderhuizen, mishandeling). Zij komt afspraken niet na. Uit onderzoek van de onderwijs-begeleidingsdienst kwam: ZMOK-advies. Door Jat is zij aangemeld bij het PI. Moeder houdt zich echter onbereikbaar. De kans is gering dat moeder bij het PI aankomt.

040297_1_binnenwerk 14 13-10-2004, 13:21:13

15

Weer samen naar school

5. Hoe ziet het onderwijs als samen-

werkingspartner in de regio er uit?

Scholen zijn op verschillende manieren bij de samenwerking onderwijs – jeugd-zorg betrokken. Zij kunnen zowel samenwerkingspartner, als vindplaats, als klant zijn. Samenwerkingspartner voor externe jeugdzorg als professionele begeleiders en opvoeders van kinderen met een schat aan informatie over de betreffende kinderen. Vindplaats voor alle kinderen van 4 tot 12/13 jaar. En klant waar ook teamleden van scholen advies en ondersteuning nodig hebben van de jeugdzorg voor het beter signaleren van problematisch gedrag en gezinsgerelateerde problematiek en het omgaan daarmee in de klas.

Op de scholen zijn het in eerste instantie de intern begeleiders (IB-ers), in hun rol als zorgcoördinator, die de spin in het web zijn bij de samenwerking met externe hulpverleners. Zij krijgen de signalen van leerkrachten door, geven zelf al advies en ondersteuning of zoeken hulp bij anderen. Het goed functioneren van de IB-ers is van cruciaal belang voor een goede samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg. Naast de IB-ers zijn natuurlijk de directeuren van belang als de school gaat samenwerken met externe partners. Maar ook alle leerkrachten krijgen te maken met de externe zorgverleners. Het gaat immers om hun kinderen. Zij hebben de meeste ervaringskennis over de betreffende kinderen en zij gaan er dagelijks mee om. Het is dan ook van belang dat niet alleen directeuren en IB-ers op de hoogte zijn van de extern beschikbare hulp, maar dat deze kennis ook doorstroomt naar de groeps- en vakleerkrachten, remedial teachers, enz.

De schoolbesturen hebben een belangrijke invloed en verantwoordelijkheid voor de keuzes die scholen maken bij het opzetten en invullen van hun zorgstructuur en de keuze voor hun samenwerkingspartners. Ook kunnen zij hun scholen, als zij daarin niet ondernemend genoeg zijn, stimuleren of zelfs verplichten hier werk van te maken. Zij kunnen ook namens hun scholen het overleg met de externe partners voeren op het niveau van beleid en structuur. Dit geldt ook voor gemeenten die optreden als schoolbestuur voor het openbaar onderwijs. Schoolbesturen zijn vaak goed bereikbaar of aanspreekbaar voor externe instellingen via het besturenoverleg van het samenwerkingsverband Weer Samen Naar School (WSNS).

Het samenwerkingsverband Weer Samen Naar School verenigt basisscholen en speciale basisscholen (SBO-scholen) rond het thema ‘leerlingenzorg’ voor kinderen die extra ondersteuning nodig hebben. Op bovenschools niveau dragen zij bij aan de leerlingenzog in het basisonderwijs. Dit betreft dan voornamelijk de speciale onderwijszorg bij leer-, gedrags- en ontwikkelingsproblemen. Binnen het samenwerkingsverband zijn het vooral de coördinator en voorzitter van het samenwerkingsverband, het Zorgplatform of Zorgteam en de PCL (Permanente Commissie Leerlingenzorg) die van belang zijn bij samenwerking met externe jeugdzorg. De coördinator is onder meer verantwoordelijk voor het opstellen van het Zorgplan, waarin dan ook de plaats van externe zorg duidelijk gemaakt kan worden. De voorzitter heeft een belangrijke stimulerende rol naar de schoolbesturen van het samenwerkingsverband toe en heeft een belangrijke

040297_1_binnenwerk 15 13-10-2004, 13:21:13

16

onderhandelingspositie in de contacten met de externe instellingen. Daarnaast is het Zorgplatform (of Zorgteam of de brede PCL) van belang voor de afstemming van de zorg op uitvoeringsniveau. Het Zorgplatform ondersteunt scholen en zorgt vaak voor de inzet van (preventief) ambulante begeleiding of collegiale consultatie. Deze vormen van begeleiding ervaren veel leerkrachten als een belangrijke ondersteuning bij het omgaan met zorgleerlingen en hun ouders in de dagelijkse schoolpraktijk.Uiteraard bestaan er per school en per samenwerkingsverband grote verschillen in visie op en inhoud en uitvoering van de zorg voor kinderen. Het gaat hier echter om een algemeen beeld van de school als samenwerkingspartner in de zorgketen.

Actie:Ga intern na wat de scholen vinden dat zij te bieden hebben aan de jeugdzorg als zorgpartner in de regio !!!

Jongen, 9 jaar, groep 5. Hij verzuimt vaak, is agressief, asociaal, heeft emotionele problemen, zijn leerprestaties zijn slecht. Dit is een groot verschil met vorig jaar. Moeder is incestslachtoffer, vader zit in Rotterdam in de gevangenis, verdacht van moord op vader van moeder. Moeder zit in een enorme impasse, weet niet hoe ze met de situatie om moet gaan. Ze wil graag hulp. De jongen heeft thuis ook gedragsproblemen.

040297_1_binnenwerk 16 13-10-2004, 13:21:13

17

Weer samen naar school

6. Wat kan het onderwijs van de

partnerinstellingen verwachten?

Scholen vragen zich vaak af wat zij van die verschillende instellingen kunnen verwachten. Wat zijn hun taken en functies? Wat kunnen zij kinderen en ouders, maar ook leerkrachten en intern begeleiders van scholen bieden? Hieronder wordt per instelling een beknopt beeld gegeven van de taken en de functies die die instellingen (kunnen) vervullen in of rond het basisonderwijs. Soms zijn die taakomschrijvingen in een wet vastgelegd, soms zijn het gegroeide praktijken. Daarbij past vooraf de opmerking dat er ook grote regionale verschillen bestaan in de taakopvatting en taakuitvoering van deze instellingen. Wat hier gepresenteerd wordt is dus een veralgemeniseerd beeld, een basisomschrijving. In de bijlage vindt u uitgebreidere informatie over deze zorginstellingen.

1. De Jeugdgezondheidszorg/schoolgezondheidszorg van de GGD

In de praktijk van het basisonderwijs zien we dat naast de basistaken van de Jeugdgezondheidszorg met betrekking tot de periodieke onderzoeken van alle kinderen, de jeugdgezondheidszorg al op veel plaatsen een betrokkenheid bij de zorg op basisscholen heeft. Die betrokkenheid kan veel vormen aannemen. Bijvoorbeeld door het (extra) oproepen van ouders en/of kinderen waarvan de school dat noodzakelijk acht. Of door daadwerkelijke deelname aan en inbreng van expertise in de kindbesprekingen op de scholen. Ook in veel Zorgplatforms van de WSNS-samenwerkingsverbanden is een jeugdarts opgenomen om de sociaal-medische kant van de problematieken te belichten en eventuele dossiergegevens in te brengen. Doordat de jeugdarts kan beschikken over de sociaal-medische dossiers van alle kinderen, vanaf hun geboorte, zijn zij een onmisbare informant. Ook constateren veel multidisciplinaire teams dat een medische blik bij veel zaken zeer verhelderend kan zijn. Zonder de inbreng van een jeugdarts wordt dit nogal eens over het hoofd gezien. De jeugdarts of schoolverpleegkundige heeft vaak ook een belangrijke rol in de verwijzing van kinderen. Deze expertise is in elk multidisciplinair overleg over risicoleerlingen onmisbaar. Daarnaast voeren veel GGD´s taken uit op preventief gebied, zoals voorlichting over voeding, luizenpreventie, opvoeding, enz. Bij de GGD is op beleidsniveau met name de directeur jeugdgezondheidszorg betrokken bij de vormgeving van de samenwerking. Op uitvoeringsniveau zijn vooral de eventuele rayonmanagers belanghebbende, maar zeker ook de jeugdartsen die al actief zijn op de basisscholen in de betreffende regio en/of bij het samenwerkingsverband WSNS. Daarnaast is de gemeente hiervoor een belangrijke gesprekspartner. De gemeente bepaalt immers de samenstelling van het maatwerkdeel van het basistakenpakket van de JGZ. Het onderwijs kan haar wensen met betrekking tot de inzet van de JGZ rond de school in dat kader in elk geval kenbaar maken.

040297_1_binnenwerk 17 13-10-2004, 13:21:13

18

2. De Onderwijs- of schoolbegeleidingsdienst

De onderwijs- of schoolbegeleidingsdienst is op vrijwel alle basisscholen actief in het bieden van school(systeem)begeleiding in de vorm van consultatiegesprekken en scholingsactiviteiten en individueel onderzoek/toetsing van kinderen bij leer- of ontwikkelingsproblemen. Zij staan daarmee zeer dicht bij de interne zorgstructuur van scholen. Hun werkzaamheden liggen hoofdzakelijk op het pedagogisch-didactische vlak. Het aanbod van de onderwijsbegeleidings-diensten verschilt regionaal sterk. Soms maakt de schoolbegeleidingsdienst ook onderdeel uit van het Zorgplatform of de PCL van het samenwerkingsverband WSNS. Of zij voeren specifieke projecten uit voor specifieke doelgroepen. Er zijn incidenteel ook onderwijsbegeleidingsdiensten die activiteiten uitvoeren op het psychosociale vlak, bijvoorbeeld door schoolmaatschappelijk werk aan te bieden; activiteiten die dichter tegen jeugdzorg aan liggen. Vanwege hun expertise op het gebied van de leerlingenzorg en het samenwerken met scholen, maar ook vanwege hun diagnostische expertise kan de onderwijsbegeleidingsdienst regelmatig een belangrijke schakel vormen in de samenwerking van scholen met externe jeugdzorginstellingen. De resultaten van screening door de school-begeleidingsdienst kunnen door andere instellingen gebruikt worden bij de indicatiestelling. Soms wordt de schoolbegeleidingsdienst ook door andere instellingen ingeschakeld voor onderzoek.

3. De leerplichtambtenaar

De leerplichtambtenaar wordt door de school ingeschakeld bij verzuim. De taak van de leerplichtambtenaar valt dan in twee aspecten uiteen. Enerzijds de meer repressieve taak, waarin de leerplichtambtenaar de ouders kan waarschuwen, oproepen, een proces-verbaal geven, beboeten of een alternatieve straf opleggen. Anderzijds kan de leerplichtambtenaar in het kader van de maatschappelijke zorgtaak een ondersteunende of begeleidende rol vervullen naar ouders en kinderen bij (dreigend) problematisch verzuim. Door oorzaken van het verzuim te onderzoeken en suggesties te doen voor de aanpak ervan kan de leerplicht-ambtenaar bijdragen aan het terugdringen van verzuim. Maar ook aan het inroepen van hulp bij gezinsproblemen, die de oorzaak kunnen zijn van het verzuim, kan de leerplichtambtenaar bijdragen. De taakinvulling, met name waar het de verdeling tussen deze twee aspecten van de functie betreft, verschilt. De taak-invulling zoals vastgesteld door de betreffende gemeente is hierin bepalend, evenals de eerdere loopbaan en de persoonlijke kwaliteiten van de leerplicht-ambtenaar.

4. Het algemeen- en schoolmaatschappelijk werk

Voor het onderwijs is het AMW vooral van belang omdat scholen zich in toenemende mate geconfronteerd zien met gezinsproblematiek en opvoedingsonmacht bij ouders, waar de kinderen onder te lijden hebben. Ook armoede- en schuld-problematiek spelen vaak en rol bij de complexe problemen rond een kind of gezin. De school kan zelf weinig doen aan deze problemen. Wanneer het AMW dicht bij of op scholen actief is is de drempel voor ouders lager om hulp in te roepen. Daarnaast bieden AMW-instellingen in toenemende mate school-maatschappelijk werk aan, maar ook sociaal-pedagogische diensten, centrale diensten van een samenwerkingsverband, schoolbesturen, Bureaus Jeugdzorg,

040297_1_binnenwerk 18 13-10-2004, 13:21:13

19

Weer samen naar school

onderwijsbegeleidingsdiensten, enz. bieden soms schoolmaatschappelijk werk aan. Dit SMW is actief in de driehoek school – kind – ouder en maakt feitelijk onderdeel uit van de leerlingenzorgstructuur van de school. Schoolmaatschappelijk werk in deze zin is dus iets anders als het aanbieden van algemeen maatschappelijk werk op scholen. Het schoolmaatschappelijk werk werkt vooral preventief, adviserend, ondersteunend en verwijzend. Het school-maatschappelijk werk biedt ook ondersteuning en adviezen aan teamleden van scholen bij het omgaan met kinderen en de communicatie met ouders. Vaak neemt de schoolmaatschappelijk werker deel aan de kinderbesprekingen op school. Voor schoolmaatschappelijk werk is specifieke scholing ontwikkeld. De NVMW (Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers) heeft een functieprofiel opgesteld, evenals een urennormering voor de inzet van SMW op scholen en voorwaarden voor de kwaliteit van het schoolmaatschappelijk werk. Bij het AMW is het op beleidsniveau met name de directeur of regiomanager die betrokken moet zijn bij de vormgeving van de samenwerking met de scholen. Op uitvoeringsniveau zijn de (school) maatschappelijk werkers die op of rond de scholen werken betrokken. Ook de andere maatschappelijk werkers binnen de AMW-instelling moeten goed op de hoogte zijn van wat er op of rond de school geboden wordt, om verwijzingen naar specifiekere vormen van maatschappelijke dienstverlening soepel te laten verlopen. Daarnaast is de gemeente een belangrijke partij m.b.t. maatschappelijk werk, omdat zij de financier en vaak ook opdrachtgever is voor het AMW/SMW.

5. Instellingen voor opvoedingsondersteuning/pedagogische preventie

Op lokaal niveau worden door uiteenlopende aanbieders vaak vormen van opvoedingsondersteuning aangeboden, in de vorm van opvoedcursussen, opvoedspreekuren, opvoedwinkels, en andere vormen van pedagogische preventie. Vaak betreft het een groot aantal gemeentelijke beleidsinitiatieven en projecten op dit gebied. Ook variëren de instellingen die opvoedingsondersteuning aanbieden sterk; zowel de Jeugdgezondheidszorg, het AMW, de Bureaus Jeugdzorg, scholen als welzijnsinstellingen bieden vormen van opvoedingsonder-steuning en ontwikkelingsstimulering. Voor scholen betekent dit in elk geval dat het moeilijk is een overzicht te krijgen van de bestaande initiatieven op dit terrein en dat de samenhang en afstemming ertussen meestal volledig ontbreekt. Ook de vele instellingen die in het spel zijn als het om opvoedingsondersteuning gaat, maken het voor scholen niet eenvoudig daarmee goede samenwerkings-relaties aan te gaan. Het is een belangrijke taak voor de gemeenten om het bestaande aanbod aan opvoedingsondersteuning in kaart te brengen en te stroomlijnen en waar leemtes liggen deze te vullen. Gelukkig gebeurt dat meer en meer.

6. Het Bureau Jeugdzorg

Het Bureau Jeugdzorg is dé toegang voor jeugdigen, ouders en verwijzers als het gaat om ‘opgroei- en opvoedproblematiek’. Die toegang moet laagdrempelig, herkenbaar en bekend zijn. Het bureau heeft expliciet als taak het advies geven aan, het bijdragen aan de deskundigheidsbevordering van en het onderhouden van contacten met algemene voorzieningen voor jeugdigen, waaronder in ieder geval het onderwijs. In de nieuwe Wet op de jeugdzorg wordt benadrukt dat

040297_1_binnenwerk 19 13-10-2004, 13:21:14

20

het gaat om het realiseren van structurele vormen van samenwerking tussen het onderwijs en de jeugdzorg en het aansluiten van Bureau Jeugdzorg bij de leerlingenzorg en zorgstructuren in het onderwijs. Bureau Jeugdzorg dient zijn functies dicht bij of in het onderwijs in te zetten. Die functies omvatten het geven van informatie en advies, consultatie en deskundigheidsbevordering, vroegtijdige signalering van problemen en risico’s, aanvullende licht ambulante jeugdzorg en indicering en efficiënte doorverwijzing naar gespecialiseerde jeugdzorg. Tot op heden zijn de Bureaus Jeugdzorg nog maar weinig actief in of voor het basisonderwijs. Basisscholen weten de Bureaus Jeugdzorg maar moeilijk te vinden. Soms zijn er incidentele gezamenlijke initiatieven, maar van structurele samenwerking is nog maar op enkele plaatsen sprake. Gezien de taak van de Bureaus Jeugdzorg is dat echter dringend nodig. Bij de Bureaus Jeugdzorg hebben vooral de directie en regiomanagers en, indien aanwezig, de coördinator Onderwijs op beleids- en organisatieniveau met de samenwerking met scholen te maken. Voor de afstemming en samenwerking in de praktijk zijn vooral de (voordeur)teammanagers en (voordeur)teammedewerkers of voorpost-functionarissen van belang voor de scholen.

7. Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling

Het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) maakt als zelfstandige organisatorische eenheid onderdeel uit van de stichting Bureau Jeugdzorg. Het AMK is een instelling waar iedereen, waaronder ook medewerkers van scholen, terecht kan met vragen, zorgen of meldingen betreffende kindermishandeling. Het AMK geeft advies en onderzoekt situaties waarin mensen zich zorgen maken over kinderen en brengt zo nodig de juiste hulp op gang. Daarnaast geeft het AMK ook informatie, voorlichting en training over het onderwerp kinder-mishandeling. Als de school vermoedt dat een kind wordt mishandeld, kan de leerkracht of IB-er contact opnemen met het AMK, ook als zij/hij het niet zeker weet. Een vermoeden is voldoende om contact op te nemen! Het AMK kan dan op twee manieren optreden. Het kan de school adviseren over hoe zij iets voor het bedreigde kind kunnen doen, maar het AMK kan na een melding ook zelf actie ondernemen. Naast deze hulp in individuele gevallen heeft het AMK een cursus- en voorlichtingsaanbod voor diverse beroepsgroepen, waaronder het onderwijs. Het AMK werkt nauw samen met de Raad voor de Kinderbescherming. Elke provincie en grootstedelijke regio heeft een eigen Advies- en Meldpunt Kindermishandeling, organisatorisch ondergebracht bij de Stichting Bureau Jeugdzorg.

8. De jeugd-geestelijke gezondheidszorg

De jeugd-geestelijke gezondheidszorg (voorheen Riagg-jeugd) en de overige instellingen voor geïndiceerde jeugdzorg zijn waar het hun toegang betreft met de intrede van de nieuwe Wet op de Jeugdzorg via Bureau Jeugdzorg toegankelijk. Daarin vormt meestal een sociaal-psychiatrisch verpleegkundige de schakel met de jeugd-GGZ. Het is voor een hoogwaardige diagnostiek van groot belang dat kinderpsychiatrische- of jeugd-GGZ-expertise in de eerste lijn aanwezig is. De praktijk leert dat deze bezetting bij de Bureaus Jeugdzorg nog onvoldoende gerealiseerd is. In het bijzonder ten behoeve van de diagnosticering van

040297_1_binnenwerk 20 13-10-2004, 13:21:14

21

Weer samen naar school

psychische problematiek bij kinderen, zoals bijvoorbeeld ADHD, autisme, depressiviteit, enz. Nu is deze expertise pas beschikbaar aan het eind van een lang voortraject, waardoor regelmatig eerst foute of onvolledige diagnoses worden gesteld en verkeerde verwijzingen worden gedaan, waarmee passende hulp ernstig vertraagd wordt en problemen nodeloos verergeren. Een kinderpsychiater dicht bij de school, op consultatieve basis, zou dus van groot belang zijn. De uitermate beperkte beschikbaarheid van die expertise maakt dat echter al gauw tot een roep in de woestijn. Een tussenoplossing kan gevonden worden door op consultatieve basis de expertise van een GZ-psycholoog of de sociaal-psychiatrisch verpleegkundige die ook in het voordeurteam van Bureau Jeugdzorg werkzaam is, beschikbaar te stellen voor het onderwijs. Naast de geïndiceerde geestelijke gezondheidszorg voeren instellingen voor jeugd-GGZ ook preventieve activiteiten uit. Ook daar kunnen scholen mee te maken krijgen. Projecten over onderwerpen als sociale vaardigheidstrainingen, anti-pestprojecten en faalangstreductietrainingen worden onder meer uitgevoerd in het basisonderwijs. Soms wordt ook samengewerkt met andere instellingen, zoals de GGD of de onderwijsbegeleidingsdienst. Nieuwe thema’s waar GGZ-preventie haar activiteiten op richt zijn ADHD, eetstoornissen, vluchtelingen en schizofrenie.

9. De kinder- en jeugdpolitie/justitie

Ook al gaat het hier om jonge kinderen, toch is soms ook contact met politie/justitie nodig voor scholen. Dat contact kan verschillende achtergronden hebben. Ofwel voor aanvullende informatie over zaken die in het hulpverleningstraject naar voren zijn gekomen waaraan een justitiële kant zit die nog actueel of relevant is voor de hulpverlening. Maar ook kan het gaan om afstemming van aanpakken of advies van de kant van de politie. In uitzonderlijke gevallen kan interventie van politie of justitie aan de orde zijn. Ook krijgen scholen in toenemende mate te maken met zogenaamde Halt-afdoeningen, waarvoor sommige strafbare feiten in aanmerking komen. Steeds meer wordt in de sfeer van preventie door de politie schoolgericht gewerkt. Onder meer in drugsvoorlichting en andere projecten. Ook het school-adoptieproject behoort hiertoe, wat een bereik heeft van bijna 2500 scholen. De contacten van scholen met de politie kunnen lopen via geregelde overleggen met de wijkagent of via buurt- of veiligheidsnetwerken.

10. De regionale Expertisecentra (REC´s)

Hoewel de REC-scholen geen jeugdzorginstelling zijn, zijn zij wel belangrijke samenwerkingspartners voor het basisonderwijs. Wanneer er plannen worden ontwikkeld voor de vormgeving van samenwerking in de regio is dat een heel geschikt moment om ook de samenwerking met de REC´s daarin mee te nemen. Sinds het speciaal onderwijs georganiseerd is in Regionale Expertisecentra (REC´s) hebben ouders de mogelijkheid om hun kind met een beschikking voor speciaal onderwijs onderwijs te laten volgen op een reguliere basisschool. Ambulant begeleiders van het REC hebben dan de taak deze kinderen op de reguliere basisschool te begeleiden. En daarnaast ook om de leerkracht van die basisschool te ondersteunen in het omgaan met de problematiek van deze leerling. Dit wordt bekostigd uit de leerlinggebonden financiering, het zogenaamde ´rugzakje´.

040297_1_binnenwerk 21 13-10-2004, 13:21:14

22

Daarnaast hebben de REC´s de opdracht gekregen ouderconsulenten aan te stellen, die de ouders en het kind begeleiden gedurende het gehele traject van verwijzing, toeleiding en indicatiestelling voor het REC. Ook hebben de REC´s de taak om preventief ambulante begeleiding te bieden aan het reguliere basisonderwijs. Dit betekent dat het basisonderwijs consultatie en ondersteuning kan krijgen van de REC´s voor kinderen die (nog) geen REC-indicatie hebben, maar wel extra zorg vragen, om hen daarmee in het reguliere basisonderwijs te kunnen houden. Voor leerkrachten en IB-ers in het basisonderwijs is het niet altijd eenvoudig uit te maken of een kind een SBO- of een REC-plaats nodig heeft. Daarom verdient het aanbeveling dat er nauwe samenwerking bestaat tussen WSNS en REC´s. Bijvoorbeeld door in een multidisciplinair overleg van WSNS een vertegenwoordiger van een CvI van een REC uit te nodigen om na te gaan of een REC-traject aan de orde is.

Actie:Ga na wat de scholen in uw samenwerkingsverband wensen of verwach-ten van de jeugdzorginstellingen !!!

Meisje, 5 jaar, groep 2, heeft al sinds peuterspeelzaal ernstige gedragsproblemen (bijten, krabben), is snel afgeleid, heeft veel structuur nodig, speelt niet met andere kinderen, pikt wel eens wat, de cognitieve ontwikkeling blijft achter. Ze is bekend bij een kinderarts in het ziekenhuis wegens schedelbreuk en ernstige obstipatie. De school is onlangs gebeld door een vertrouwensarts. Er is sprake van een slechte samenwerking tussen school en ouders. Ouders: het ligt aan de juf. Er zijn geen problemen, nooit geweest, alleen een beetje druk en last van amandelen. De ouders overwegen een andere school.

040297_1_binnenwerk 22 13-10-2004, 13:21:14

23

Weer samen naar school

7. Waar heeft het onderwijs de gemeente

en de provincie voor nodig?

De gemeente en de provincie zijn uiteraard geen aanbieders van zorg. Toch zijn zij belangrijke partners bij het tot stand brengen van samenwerking in de regio. Zij hebben immers taken als regisseur, als aanstuurder en als financier van een aantal voorzieningen. In die zin kunnen zij aangesproken worden bij het ontwikkelen van samenwerking in de regio.

De gemeente

Al gaat het hier niet om een jeugdzorginstelling toch heeft u bij samenwerking rond zorg in de regio de gemeente beslist nodig als partner. De rol van gemeenten bij de samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg is hierboven al verschillende malen aan de orde geweest. De gemeente heeft ook in verschillende rollen en taken met dit onderwerp te maken. Als verantwoordelijke voor het lokaal jeugd-beleid is het de taak van de gemeente om te zorgen voor de samenhang in het aanbod van voorzieningen voor jeugdigen en het realiseren van de noodzakelijke voorwaarden voor de uitvoering van dit aanbod. Dit vindt zijn neerslag in een gemeentelijke beleidsnotitie Jeugdbeleid. Daarin wordt de gemeentelijke visie op het lokale jeugdbeleid verwoord, de doelstellingen daarvan, de maatregelen die nodig zijn om die doelen te bereiken, de beoogde resultaten, hoe het er voor staat met de jeugd in de gemeente en de afstemming met aanpalende terreinen. Een echt integraal jeugdbeleid omvat naast het welzijnsbeleid en het jeugdgezondheidszorgbeleid ook het lokaal onderwijsbeleid, waarin het gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid (GOA) een plaats inneemt. Met name daar liggen goede mogelijkheden voor het realiseren van een goede zorgstructuur rond de basisscholen, in samenwerking met de schoolbesturen en de samenwerkingsverbanden WSNS. Daarnaast is de gemeente gesprekspartner voor Samenwerking in de regio als aanstuurder en financier van zowel de jeugdgezondheidszorg als de leerplicht als het algemeen maatschappelijk werk.Bovendien maken de gemeenten vanuit hun verantwoordelijkheid voor het lokale jeugdbeleid afspraken met de provincie over de inzet van jeugdzorg in de gemeente, in aansluiting op de lokale voorzieningen. Daarbij is de inzet van jeugdzorg in en om het onderwijs een onderwerp dat zeker aan de orde gesteld zou moeten worden door de gemeenten. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) stimuleert en ondersteunt gemeenten in haar taken rond het lokaal jeugdbeleid.Als samenwerkingsverbanden de gemeente wil betrekken bij plannen voor regionale samenwerking hebben zij beleidsmedewerkers en wethouders onderwijs en jeugd of welzijn nodig.

040297_1_binnenwerk 23 13-10-2004, 13:21:15

24

De provincie of grootstedelijke regio

De provincie is verantwoordelijk voor aansturing en financiering van de jeugdzorg. Rond drie grote steden, te weten Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, is die provinciale taak neergelegd bij de grootstedelijke regio, te weten het Regionaal Orgaan Amsterdam en omstreken, het Stadsgewest Haaglanden en de Stadsregio Rotterdam. Als het gaat om de inzet van Bureau Jeugdzorg in de regionale samenwerking met het onderwijs kan het nodig of handig zijn contacten te leggen met de provincie of grootstedelijke regio. Bijvoorbeeld om wensen ten aanzien van de inzet van het Bureau Jeugdzorg in/om het onderwijs naar voren te brengen of stagnaties in het overleg met Bureau Jeugdzorg kenbaar te maken. Ook zetten provincies nog regelmatig extra budgetten in voor de financiering van samenwerkingsvormen tussen onderwijs en jeugdzorg. Verschillende provincies stellen hiervoor experiment- of projectsubsidies beschikbaar. De gemeente voert regelmatig overleg met de provincie over de aansluiting tussen de lokale voorzieningen en de jeugdzorg. Daarbij hoort de aansluiting tussen onderwijs en jeugdzorg standaard op de agenda te staan. Het onderwijs kan daar in elk geval bij de gemeente op aandringen.

Actie:Zoek uit welke personen je nodig hebt bij de gemeenten en provincie. Denk aan beleidsmedewerkers onderwijs, welzijn, jeugdzaken, jeugd-zorg, enz. Maar ook de wethouders van gemeente(n) en gedeputeerde(n) van de provincie op deze terreinen. Maak ook een lijstje van bespreek-punten die je met hen aan de orde wilt stellen.

Jongen, 13 jaar, groep 7. Hij poept regelmatig in z’n broek, stinkt enorm, en heeft derhalve een sociaal probleem. Hij is naïef niet weerbaar, bang om alleen gelaten te worden. Hij scoort op de TRF hoog op angst en depressie. Ouders: Het broekpoepen is 4 jaar geleden begonnen, hij is bang om als hij naar de WC gaat zijn vriendjes kwijt te raken. Het probleem lijkt psychosomatisch.

040297_1_binnenwerk 24 13-10-2004, 13:21:15

25

Weer samen naar school

040297_1_binnenwerk 25 13-10-2004, 13:21:15

26

Consultatiebureau ouder/kindzorg

Voor- en vroegschool

Kinderdagverblijf/peuterspeelzaal

Opvoedingsondersteuning

Groepsleerkracht

Intern begeleider

Kinderbespreking

Remedial teacher

Schoolmaatschappelijkwerk

Jeugdgezondheidszorg(GGD)

Logopedie/fysiotherapie

Schoolbegeleidings-dienst

Leerplichtambtenaar

Leerlingprimaironderwijs

Voorschool Schoolniveau Schoolgebonden

8. Hoe ziet het veld van onderwijs en

jeugdzorg er in een schema uit?

040297_1_binnenwerk 26 13-10-2004, 13:21:15

27

Weer samen naar school

Zorgplatform/Zorgteams

Permanente CommissieLeerlingenzorg

Preventief ambulantebegeleiding (SBO)(Collegiale consultatie)

Commissie voorIndicatiestelling (CvI)

REC cluster 1-2-3-4(Preventief) ambulantebegeleiding

Bureau Jeugdzorg/Toegang:- jeugdbescherming- jeugdhulpverlening- jeugd-GGZ- AMK- LVG

Algemeen Maatschappelijk Werk Residentiële zorg:- kinder-/jeugdpsychiatrie- voorzieningen LVG- justitiële jeugdinrichtingen- jeugdinternaten- pleegzorg

Dagbehandeling:- Boddaert- Medisch Kleuterdagverblijf

Ambulante zorg:- jeugd-GGZ- gezinsinterventie- poliklinische jeugd-GGZ

Bovenschools Speciale voorzieningen

040297_1_binnenwerk 27 13-10-2004, 13:21:17

28

Actie:Pas het schema aan voor uw regio, uitgaande van de instellingen die in uw regio aanwezig zijn of bestaande samenwerkingsverbanden of netwerken !!!

Moeder gaat naar Amersfoort verhuizen, de jongen wil niet mee, is weggelopen en bij vader gaan wonen Jongen, 12 jaar, groep 8. Hij zit niet lekker in z’n vel, er zijn veel conflicten tussen moeder en zoon. Moeder wil dat hij terugkomt, de jongen wil niet, vader vindt het prima dat de jongen bij hem woont. De jongen blijkt zijn keuze goed te kunnen onderbouwen. Dit is een juridische zaak, er is een voogdijwijziging nodig.

040297_1_binnenwerk 28 13-10-2004, 13:21:18

29

Weer samen naar school

9. Welke beleidsontwikkelingen spelen

een rol bij die samenwerking?

Bij het realiseren van structurele samenwerking tussen basisonderwijs en jeugdzorg speelt veel verschillende wet- en regelgeving een rol. Deze wetten bepalen zowel de grenzen als de speelruimte voor samenwerkingsinitiatieven. Soms zit de bestaande en op handen zijnde wet- en regelgeving de praktijk nogal eens in de weg, maar soms vormt deze juist een belangrijke stimulans voor die samenwerking. De onderwijswetgeving is sterk in ontwikkeling, zeker waar het gaat om de extra zorg voor kinderen die dat nodig hebben. De ontwikkelingen rond Weer Samen Naar School en de Wet op de Expertisecentra en de leerlinggebonden financiering zijn hierin het belangrijkst. In de jeugdzorgsector hebben we te maken met de Wet op de Jeugdzorg. Daarin wordt de positie van het Bureau Jeugdzorg en de zorgaanbieders (geïndiceerde jeugdzorg) geregeld. Maar ook met de Wet op de Collectieve Preventie voor de Jeugdgezondheidszorg en binnen afzienbare tijd ook met de Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en wet- en regelgeving op de terreinen van de leerplicht, de jeugd-geestelijke gezondheids-zorg, enz. Daarnaast spelen de beleidsontwikkelingen rond gemeenten een rol, zoals het lokaal jeugdbeleid, de BANS-akkoorden, de Veiligheidsbrief van het Ministerie van OCW (waarin extra geld wordt toegezegd voor school-maatschappelijk werk op een deel van de basisscholen) en de Operatie Jong, die gericht is op het wegnemen van schotten tussen enz. In een bijlage, die beschikbaar zal komen voor de map van WSNS Plus, worden kort de belangrijkste beleidsontwikkelingen van de laatste jaren benoemd, specifiek van uit het oogpunt van de daaruit voortvloeiende consequenties voor de samenwerking tussen basisscholen en jeugdzorg. Deze informatie is ook te vinden op de website www.onderwijsjeugdzorg.nl

Actie:Ga na of u voldoende of u voldoende op de hoogte bent van hoofdlijnen van de genoemde beleidsontwikkelingen en zo niet, vul die kennis aan (zie literatuur en websites) !!!

Meisje, 10 jaar, groep 6. Er is sprake van gedragsproblemen, conflicten, slechte werkhouding. Ze is na de krokusvakantie overgeplaatst naar een andere groep omdat niet meer met haar te werken viel. Moeder is alleen met 5 kinderen. De vader van het meisje is toen ze 1 jaar was vermoord. Sindsdien gaat het heel slecht met moeder: een diepe depressie en kort na elkaar twee hartinfarcten. Moeder heeft nu hulp van het maatschappelijk werk en er is thuiszorg. Volgens moeder gaat het sinds de overplaatsing naar een andere groep beter op school. Het meisje maakt thuis een geparentificeerde indruk. Ze heeft een vertrouwens-persoon en een plek om kind te kunnen zijn nodig.

040297_1_binnenwerk 29 13-10-2004, 13:21:18

30

040297_1_binnenwerk 30 13-10-2004, 13:21:18

31

Weer samen naar school

10. Hoe kan die samenwerking

vormgegeven worden?

Nu we weten met welke partners het onderwijs zeker iets moet, rijst de vraag hoe die samenwerking dan vormgegeven moet gaan worden. De vorm van de samenwerking komt over het algemeen tot stand op grond van de hulpvraag of de behoefte die in het basisonderwijs leeft. Daar wordt de meest passende (of beschikbare) partner bij gezocht. Dit levert natuurlijk veel op voor zowel kinderen, ouders als school op het gebied van dat specifieke probleem. Een weerbaarheidscursus kan bijvoorbeeld de ontwikkeling van een kind een flinke zet in de goede richting geven, waar ouders en school ook baat bij hebben. Een Time-Out voorziening biedt soelaas voor kinderen die naast onderwijs tijdelijk extra zorg nodig hebben in een aparte setting. Ook hier hebben ouders en leerkrachten baat bij. Deze samenwerkingsvormen bieden dus specifieke oplossingen bij specifieke problemen. De samenwerkingsrelaties hebben daarmee vaak een tijdelijk karakter en kunnen naar behoefte worden aangegaan.

Naast deze incidentele contacten op basis van specifieke vragen zoeken steeds meer scholen echter ook naar een structurele basis-zorg-infrastructuur. Daarin werken scholen nauw samen met de belangrijkste jeugdzorginstellingen om een vangnet te bieden rond de school voor kinderen waarbij op school problemen gesignaleerd worden. Daarmee wordt een keten van vroegsignalering en snelle, effectieve en efficiënte zorg gerealiseerd. Dit levert alle partners veel op. Voor kinderen en ouders betekent dit snelle, hoogwaardige en effectieve signalering en hulpverlening. Scholen zien kinderen dagelijks en signaleren gedragsveranderingen en problemen daardoor snel. Door het probleem vanuit verschillende deskundigheden te bekijken wordt een betere diagnose en een beter hulp- en verwijzingstraject in gang gezet. Door dit rond de school te orga-niseren kan die hulp snel en laagdrempelig worden geboden. Voor leerkrachten en scholen levert die samenwerking snelle en concrete ondersteuning op bij probleemsituaties van kinderen en ouders. Doordat hun taak daarin verlicht wordt kunnen zij zich meer richten op hun kerntaak; het bieden van goed onderwijs. Ook worden zij door die samenwerking deskundiger in het signaleren van problemen bij kinderen. En in het omgaan met die problemen in de dagelijkse klassensituatie. Ook voor de instellingen levert deze samenwerking grote voordelen. Zij kunnen veel vroeger ingrijpen doordat de school snel signaleert. Zij bereiken zo veel meer de kinderen en ouders die de drempel naar een instelling te hoog vinden. Zij kunnen beschikken over een schat aan professionele informatie en ervaringsdeskundigheid rond deze kinderen en gezinnen. Hun toestroom aan klanten wordt op deze manier meer gekanaliseerd doordat de hulpvraag veel duidelijker wordt geformuleerd. Structurele samenwerking tussen basisonderwijs en jeugdzorg biedt dus heel veel voordelen en een belangrijke meerwaarde ten opzichte van de bestaande situatie, waarin alle instellingen los van elkaar hun werk doen.

Maar hoe kunnen scholen nu het beste met deze instellingen samenwerken? Moet elke school dat zelf regelen of kunnen scholen daarin samen optrekken? Moet elke school met elke instelling contacten opzetten of kan dat ook

040297_1_binnenwerk 31 13-10-2004, 13:21:19

32

bovenschools georganiseerd worden? Moet iedereen hierin het wiel weer gaan uitvinden of zijn er voorbeelden bekend van hoe dit goed geregeld kan worden? En welke stappen moeten we dan volgen?

In de tweede en derde publicatie in deze reeks, getiteld “Spoorzoeken” en “Stappen vooruit” worden antwoorden gegeven op deze (en andere) vragen die te maken hebben met de samenwerking onderwijs en jeugdzorg in de praktijk. Daarnaast is er in deze reeks een boekje verschenen met de titel “Schoolvoorbeelden”. Daarin zijn acht regionale vormen van samenwerking tussen basisonderwijs en jeugdzorg beschreven. En ook is er een boek geschreven over het meest veelbelovende model van samenwerking, het Jeugdzorgadviesteam (Jat). Achter in dit boekje vindt u nadere informatie over deze publicaties.

Na de uiteenzetting in dit boekje is de topografie van de samenwerking van het onderwijs met externe instellingen hopelijk een stuk duidelijker geworden. De kaart van de samenwerking in de regio komt er nu al een stuk overzichtelijker uit te zien, in vergelijking met de voorpagina van deze brochure.Toch bent u er nog niet. Nu zult u vanuit uw samenwerkingsverband met de betrokken partners in uw regio tot een gezamenlijke visie moeten komen op de vorm en inhoud die die samenwerking moet gaan krijgen. Het volgende boekje in deze reeks, “Spoorzoeken”, helpt u daarbij een heel eind op weg.

Actie:Inventariseer welke gedachten er leven bij IB-ers, directies en besturen over de vorm die de samenwerking rond zorg in uw regio zou moeten krijgen !!!

040297_1_binnenwerk 32 13-10-2004, 13:21:19

33

Weer samen naar school

Topografie van de samenwerking

in de regio

September 2004, LCOJ/WSNS Plus

1. Jeugdgezondheidszorg GGD 2. Onderwijsbegeleidingsdienst 3. Leerplichtambtenaar 4. Maatschappelijk werk 5. Opvoedingsondersteuning 6. Bureau Jeugdzorg 7. AMK 8. Jeugd – GGZ 9. Kinder- en Jeugdpolitie 10. REC’s

Samenwerkingsverband WSNS

040297_1_binnenwerk 33 13-10-2004, 13:21:19

34

040297_1_binnenwerk 34 13-10-2004, 13:21:20

35

Weer samen naar school

Wegwijzer naar overige literatuur

op dit terrein

Over voorbeelden van samenwerking in de regio:• “Schoolvoorbeelden van samenwerking”; beschrijving van acht samen-

werkingsprojecten, in beeld gebracht door Maurice van Lieshout• “Jeugdzorgadviesteams voor het basisonderwijs; methodiek aansluiting

basisonderwijs en jeugdzorg”, door Marij Bosdriesz en Wieske Berkenbosch

Over het ontwikkelen en realiseren van een model voor samenwerking in de regio:• “Spoorzoeken”, deel 2 in deze reeks• “Stappen vooruit”, deel 3 in deze reeks

Over samenwerking onderwijs en jeugdzorg in het VO:• “Samenwerking in de uitvoering”; leerlingbegeleiding in het voortgezet

onderwijs en externe instellingen, door Aad Doorduijn, Riet Fiddelaars-Jaspers, Ine Spee en Dolf van Veen.

Over jeugdzorg:• “Aandacht, ondersteuning en toezicht”; visiedocument Bureaus Jeugdzorg,

Maurice van Lieshout voor MO Groep• “Aan beide zijden van de voordeur”; positie en functies van het algemeen

maatschappelijk werk, door Leon de Haas MO Groep• “Schoolmaatschappelijk werk; taken, positie, randvoorwaarden en

urennormering”, door Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers, functiegroep Schoolmaatschappelijk werk.

040297_1_binnenwerk 35 13-10-2004, 13:21:20

36

040297_1_binnenwerk 36 13-10-2004, 13:21:20

37

Weer samen naar school

Nuttige websites

www.onderwijsjeugdzorg.nl informatie over samenwerking tussen onderwijs en jeugdzorg in praktijk en beleidwww.minocenw.nl informatie over onderwijsbeleid en –wetgeving; Wet op het Primair Onderwijs, Wet op de Expertisecentra, Leerlinggebonden financiering, enz.www.minvws.nl informatie over welzijns- en jeugdzorgbeleid; Wet op de Collectieve Preventie Volksgezondheid, Wet op de Jeugdzorg, taken Jeugdgezondheidszorg, taken Bureau Jeugdzorg, enz.www.platformwsns.nl informatie voor coördinatoren van samenwerkingsverbanden Weer Samen Naar Schoolwww.onderwijskansen.nl informatie over het onderwijsachterstandenbeleid en de uitvoering daarvanwww.tcai.nl informatie over Wet op de Expertisecentra en Leerlinggebonden financieringwww.wegbereiders.nlinformatie over Wet op de Expertisecentra en Leerlinggebonden financieringwww.jeugdzorg.nlinformatie over recente ontwikkelingen op het terrein van de jeugdzorgwww.mogroep.nlinformatie voor werkgevers in de jeugdzorg, het AMW en de kinderopvangwww.lokaaljeugdbeleid.nlinformatie voor gemeenten m.b.t. lokaal jeugdbeleidwww.cfi.kennisnet.nlinformatie van geprivatiseerde afdeling van OCenW over bekostiging van onderwijsinstellingen en informatievoorziening OCenW

040297_1_binnenwerk 37 13-10-2004, 13:21:20

38

040297_1_binnenwerk 38 13-10-2004, 13:21:20

39

Weer samen naar school

Afkortingen onderwijs en jeugdzorg

AB Ambulante begeleiding (vanuit SBO of REC)ADHD Associative Disfunctional H Disorder (psychiatrische stoornis)AMK Advies- en Meldpunt KindermishandelingAMW Algemeen Maatschappelijk werkAVL ADHD vragenlijstBANS Bestuursakkoord Nieuwe StijlBAO BasisonderwijsBJZ Bureau Jeugdzorg BNW Buurtnetwerk (Jeugdhulpverlening)BS Brede SchoolBSO Buitenschoolse OpvangCAD Consultatiebureau voor Alcohol en DrugsCBCL Child Behavior TestCC Collegiale consulent/consultantCT ConsultatieteamCvB Commissie van Begeleiding (SBO en REC’s)CvI Commissie voor Indicatiestelling (REC’s)CvO Commissie van Onderzoek (REC’s)DVK Depressie-vragenlijst voor kinderenGGD Gemeentelijke Geneeskundige DienstGGZ Geestelijke GezondheidszorgGOA Gemeentelijk OnderwijsachterstandenbeleidIB-er Intern begeleider (basisschool)Jat JeugdzorgadviesteamJGZ JeugdgezondheidszorgJ-GGZ Jeugd- Geestelijke GezondheidszorgJHV JeugdhulpverleningKJP Kinder- en JeugdpsychiatrieLCOJ Landelijk Centrum Onderwijs & JeugdzorgLGF Leerlinggebonden financieringLPA LeerplichtambtenaarLVG Licht-verstandelijk gehandicaptenLVS LeerlingvolgsysteemMKD Medisch KleuterdagverblijfMRT Motorische remedial teachingMT Managementteam NSA Naschoolse activiteitenOAC Onderwijs Advies Centrum, centrum voor educatieve dienstverleningOBD Onderwijsbegeleidingsdienst OKR Onderwijskundig RapportOWZ Opvang Woonwagen- en ZigeunerkinderenPAB Preventief Ambulante begeleiding (vanuit SBO of REC)PCL Permanente Commissie LeerlingenzorgPDD-NOS Pervasive Developmental Disorder, Not Otherwise Specified; contactstoornisPGB Persoonsgebonden budgetPI Paedologisch instituutPO Primair Onderwijs

040297_1_binnenwerk 39 13-10-2004, 13:21:20

40

PSZ PeuterspeelzaalREC Regionaal Expertisecentrum (speciaal onderwijs)RIAGG Regionaal Instituut voor Ambulante Geestelijke

Gezondheidszorg (term afgeschaft)RvdKB Raad voor de KinderbeschermingRT-er Remedial TeacherSBD SchoolbegeleidingsdienstSBO Speciale school voor basisonderwijs (voorheen LOM en MLK)SGJ Stichting Gereformeerde Jeugdhulpverlening (???)SMW(er) Schoolmaatschappelijk werk(er)SPD Sociaal-pedagogische DienstSPV-er Sociaal psychiatrisch verpleegkundigeTRF Teacher Report FormTSO Tussenschoolse opvangVTO-team Vroegtijdige onderkenningVVE Voor- en vroegschoolse educatieWEC Wet op de ExpertisecentraWSNS Weer Samen Naar SchoolYSR Youth Self ReportZMLK (school voor) Zeer Moeilijk Lerende KinderenZMOK (School voor) Zeer Moeilijk Opvoedbare Kinderen

040297_1_binnenwerk 40 13-10-2004, 13:21:21