Topklinisch Centrum voor ouderen en neuropsychiatrie

‘De Nieuwe Valerius’ Max L Stek

Inhoud

• Wat is ouderenpsychiatrie en voor wie is het vak nuttig?

• Twee voorbeelden van topklinisch onderzoek met directe spin-off voor patiënten en familie:

• Electroconvulsietherapie bij zeer ernstige depressie op oudere leeftijd

• Late Onset Frontal lobe study (‘LOF’) met mantelzorginterventie

• Wat kan een topklinisch centrum bieden?

Ouderenpsychiatrie Nederland

• Apart aandachtsgebied in psychiatrie

• Apart curriculum specialistische opleiding

• Goede wetenschappelijke staat van dienst

Welke patienten ziet de ouderenpsychiater?

Patiënten met een psychiatrische stoornis, die op jonge leeftijd is begonnen, die wordt gecompliceerd door veroudering en langdurige behandeling (bv. bipolaire stoornis, langjarig Lithium gebruik, cognitieve beperkingen)

Patiënten met een psychiatrische stoornis die zich pas later in het leven openbaart, bv melancholie, ernstige levensfaseproblematiek

Neuropsychiatrische patiënten, bv depressie bij M.Parkinson, gedragsverandering bij frontale dementie, psychotische verschijnselen bij dementie

Demografie

• Toename aantal psychiatrische ouderen

• Toename complexe dementie met psychiatrische comorbiditeit

• Ouderen wonen langer thuis

• Minder ouderenvoorzieningen

Topklinisch centrum ouderen en neuropsychiatrie GGZinGeest

• stemmingstoornissen

• blended care bij EPA

• schizofrenie op latere leeftijd

• electroconvulsie behandeling

• neuropsychiatrisch zorgpad

www.ggzingeest.nl/onderzoek/academische-werkplaatsen/ouderen/

Indicaties electroconvulsietherapie ECT

Ernstige depressie

• Levensgevaar

• Psychotische kenmerken

• Katatone kenmerken

• Medicatie resistentie

• Fysieke comorbiditeit / bijeffecten medicatie

• Ouderen!

Ingewikkelde problematiek vraagt

gespecialiseerde behandeling

• Specialisatie ECT bij ouderen

• 1000 ECTs per jaar

• Acute behandeling

• Onderhoudsbehandeling

• Supraregionale functie

Doelen topklinisch onderzoek ECT

• Verminderen cognitieve bijwerkingen bij ECT bij kwetsbare ouderen

• Vinden van klinische voorspellers en biomarkers (beeldvormend onderzoek, functieonderzoek) die personalized interventie faciliteren cq. wie wel / niet reageert op ECT

Witte stof schade en ECT

*White matter hyperintensities and cognitive impairment during ECT in severely depressed elderly patients. Oudega ML

et al. Am J Geriatr Psychiatry. 2014 Feb;22(2):157-66.

Oorzaken van dementie Neurodegeneratief • ziekte van Alzheimer (AD) • Frontotemporale dementie (FTD) • Dementie met Lewy lichaampjes (DLB) • ziekte van Creutzfeldt Jakob (CJD) Vasculair • vasculaire dementie (VaD) Trauma Alcohol: Korsakov of alcohol-dementie Metabool Infectieus Tumor

Prevalentie dementie types

FTD

vasculair

DLB

anders

Alzheimer

FTD

vasculair

DLB

alcohol

anders

Alzheimer

< 65 jaar > 65 jaar

Frontotemporale dementie (FTD) Frontaal

Temporaal

1892: focale hersenatrofie beschreven door Arnold Pick

‘ziekte van Pick’

Gedragsvariant FTD ‘Behavioral variant FTD’ (bvFTD) meest voorkomende variant van FTD beginleeftijd meestal 45-70 jaar

Aantasting van: - gedrag en de emoties -‘sociale intelligentie’ - ziekte-inzicht - executieve functies

NB: rest (ruimtelijke inzicht, oriëntatie, rekenen, etc.) dus níet aangedaan

Differentiaal diagnose

• Andere neurodegeneratieve

aandoeningen,

vnl. ziekte van Alzheimer

• Psychiatrische stoornissen

FTD vs psychiatrie

Identieke symptomatologie FTD en psychiatrische symptomen door betrokkenheid zelfde fronto-subcorticale circuits

FTD vs. Psychiatrische stoornissen Gedragsveranderingen kunnen ook lijken op:

• depressie

• manie

• obsessieve compulsieve stoornis

• psychose / laat ontstane schizofrenie

• stoornissen uit het autisme spectrum

• cerebrale schade op basis van alcohol abusus

• gedragsstoornis bij levensfase gerelateerde ernstige relatieproblematiek

• 52.2% van de patiënten met bvFTD krijgt éérst een psychiatrische diagnose

ref: Woolley, 2010

LOF-studie ‘Laat Ontstaan Frontaal’ syndroom

45-75 jaar

hetero-anamnestisch: gedragsverandering

n=137

LOF-studie: uni versus multi-disciplinair

Van de 137 patienten kreeg 10% een andere diagnose na

multidisciplinair overleg (twijfel tussen FTD en pyschiatrie)

Sterke punten: symptoom-inclusie, en aanpak geblindeerd uni-disciplinair Beperking: cross-sectionele data en

tertiair centrum

NB: gezien teriair centrum: Waarschijnlijk onderschatting van

probleem!

Klinische implicaties

De hetero-anamnese is het belangrijkste diagnosticum bij FTD in een vroeg stadium

Diagnostiek is niet alleen van belang in het kader van therapie voor FTD, maar ook om behandelbare psychiatrische aandoeningen uit te sluiten/op te sporen

FTD is een ‘gedragsziekte’: pas in latere fases komen er ook andere symptomen bij

Veel gepropageerde ‘specifieke’ testen onderscheiden helemaal niet binnen een cohort met onder andere FTD en psychiatrische aandoeningen

Bij twijfel tussen FTD en een psychiatrische aandoening is een multidisciplinaire aanpak gewenst.

Begeleiding mantelzorgers

Topklinisch centrum ouderen en neuropsychiatrie GGZinGeest

• Didi Rhebergen, md

• Annemieke Dols, md

• Josien Schuurmans, Msc

• Eric van Exel, md

• Caroline Sonnenberg, md

• Sigfried Schouws, Msc

www.ggzingeest.nl/onderzoek/academische-werkplaatsen/ouderen/