Top 5 meest duurzame - BREEAM...The Edge Amsterdam (5 sterren, 98,36%) The Edge, het nieuwste...

The Edge Amsterdam (5 sterren, 98,36%)The Edge, het nieuwste kantoorgebouw ontwikkeld door OVG Real Estate, is beoordeeld met de kwalifi catie ‘Outstanding’. Het gebouw dat is gevestigd op de Amsterdamse Zuidas, heeft de hoogste score voor nieuwe gebouwen ontvangen die ooit is afgegeven. OVG Real Estate werkte nauw samen met adviesbureau Deloitte, de hoofdhuurder. Door het gebruik van slimme technologie behaalde het kantoorgebouw van 40.000 m2 een score van 98.36 procent.

Distributiecentrum Dok Vast NewLogic II (5 sterren, 91,18%)Het nieuwbouw distributiecentrum NewLogic II bestaat uit vier aan elkaar geschakelde distributiehallen met boven het distributiegedeelte een entresolvloer geschikt voor opslag. Op de kop van het gebouw bevindt zich tevens een kantoorgedeelte. In dit pand is de Amerikaanse elektrische autofabrikant Tesla Motors gevestigd. Het pand is in korte tijd gerealiseerd en voldoet aan de allerlaatste duurzaamheidseisen.

Distributiecentrum Dok Vast Vossenberg West II (5 sterren, 91,17%)Op het Tilburgse industrieterrein Vossenberg II heeft Dok Vast een uitermate duurzaam distributiecentrum gebouwd. Bij de bouw van het distributiecentrum is onder meer gebruik gemaakt van duurzame materialen, automatisch dimmende ledverlichting, driedubbel isolatieglas, extra isolatie van gevels en daken en het toepassen van een warmtepomp. Tevens is het dak geschikt gemaakt om in de toekomst 40.000 m² zonnepanelen te plaatsen.

Lely Maassluis, bedrijfshal (5 sterren, 88,32%)De bedrijfshal van de Lely Campus in Maassluis, dat actief is in de agrarische sector, is begin 2014 bekroond met een 5 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Oplevercertifi caat. In de Lely Campus zijn ontwerp, technische installaties, constructiemethodes en ICT-technologieën op doelgerichte wijze ontworpen en toegepast. Het totale integraal opgezette energieconcept bespaart tot wel 60% aan CO2 emissies ten opzichte van de EPC-norm.

Lely Maassluis, kantoren (5 sterren, 88,32%)Ook de kantoren van de Lely Campus zijn bekroond met een 5 sterren BREEAM-NL Nieuwbouw Oplevercertifi caat. Het superduurzame gebouw werd in januari 2014 geopend door koningin Maxima.

Top 5 meest duurzame nieuwe gebouwenWat zijn de meest duurzame nieuwe gebouwen volgens de BREEAM-NL methodiek? Een ranglijst van de hoogte BREEAM-NL scores van oktober 2015.

1

2

3

4

5

23 | september 2013 | BREEAM-NL

Algemeen

� Ik heb het Assessment afgerond. De Assessor heeftzijn validaties geschreven en ingediend. Hoe langduurt het voordat de Quality Assurance (QA) klaar isen we het certifi caat krijgen?Houdt u er rekening mee dat de QA drie weken de tijdnodig heeft om de assessments te beoordelen. Soms kanhet voorkomen dat er sneller antwoord komt.

� Ik ben al meer dan een jaar Expert voor BREEAM-NL In-Use. Wanneer moet ik weer naar een Studiedagkomen?Van Experts wordt verwacht dat zij elk jaar minimaal éénkeer naar een Studiedag komen. Dus bent u in 2014 expertgeworden, zorg er dan voor dat u in 2015 minimaal eenkeer naar de studiedag komt. Er wordt per kalenderjaargekeken naar de verlenging van de expertstatus. Tijdensde studiedagen kunt u zich aansluiten bij workshops enlezingen die worden gegeven door enthousiaste sprekersvanuit de markt. Kijk op www.dgbc.nl/trainingen voorde actuele agenda.

� Ik kom iets tegen in de Beoordelingsrichtlijn watvolgens mij niet duidelijk is. Wat moet ik doen?Onduidelijkheden in de Beoordelingsrichtlijn wordenverheldert via het Interpretatiedocument. Wanneer u ietstegenkomt, kunt u via www.breeam.nl/helpdesk hethelpdeskformulier invullen. Daar kunt u een suggestie vooreen verbetering doorgeven. Wij nemen de opmerking inbehandeling en bekijken of dit meegenomen moet wordenin de volgende versie van het Interpretatiedocument of vooreen volgende versie van de Beoordelingsrichtlijn.

� De credit uit de Beoordelingsrichtlijn is mij niethelemaal niet duidelijk. Wat moet ik doen?Kijk eerst in het bijbehorende Interpretatiedocument. Hierinworden credits toegelicht. Het actuele Interpretatiedocumentmoet altijd gebruikt worden naast de Beoordelingsrichtlijn.Zijn er zaken nog steeds onduidelijk? Kijk dan opwww.breeam.nl/hulp. Hierin wordt voor bepaaldecredits aanvullende informatie geboden. Ook kunt u viawww.breeam.nl/helpdesk het helpdeskformulier invullen.

� Wij willen graag het logo van BREEAM-NLgebruiken om te laten zien dat we bezig zijn meteen project. Kan dat?Dat is uiteraard mogelijk. De offi ciële logo’s zijn op te vragenvia [email protected]. Lees wel onze richtlijn metbetrekking tot het gebruik van de merknamen en logo’svan DGBC en BREEAM-NL op www.dgbc.nl/content/downloads.

� Op de projectenpagina van BREEAM-NL willen wegraag de informatie en/of afbeelding van het gebouwaanpassen. Hoe doen wij dat?De informatie die wordt weergegeven op de projectenpaginais direct gekoppeld aan de algemene gegevens uit deAssessmenttool. De projectinformatie en de afbeelding kanhier worden aangepast. Is het project al gecertifi ceerd enkunt u niet meer bij de gegevens, zorg dan dat u de juisteinformatie en afbeelding stuurt naar [email protected] de beste weergave is de afbeelding 620 x 220 pixels. �

Veelgestelde vragen over BREEAM-NLDe DGBC Helpdesk krijgt iedere maand zo’n driehonderd vragen over BREEAM-NL. De meeste vragen gaan over specifi eke projecten. Maar er zijn ook vragen die meer algemeen van aard zijn. Hieronder vindt u enkele veelgestelde vragen.

FAQ


Algemeen

Feiten en cijfers

Topscore BREEAM-NL In-UseABN Amro stelde dit najaar het voorbeeld voor het verduurzamen van bestaand vastgoed. Het eigen kantoor aan de Gustav Mahlerlaan werd gecertifi ceerd met BREEAM-NL In-Use op de onderdelen Gebouw, Gebruik en Beheer. De score was ongeëvenaard: vier sterren voor het Gebouw en het Gebruik, voor het Beheer zelfs de maximale score van vijf sterren. �

300e BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie certifi caat behaaldHet 300e BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie certifi caat is uitgereikt. Afgelopen september heeft Dok Vast een 5 sterren certifi caat behaald voor het distributiecentrum NewLogic II. Het is het onderkomen van autofabrikant Tesla. �

Meer dan 150 BREEAM-NL In-Use certifi catenDe focus in de markt ligt steeds nadrukkelijker op het verduurzamen van bestaand vastgoed. In oktober is de grens doorbroken van de 150 BREEAM-NL In-Use certifi caten. Het 150e certifi caat is behaald door Redevco voor een pand van America Today. �

Expert en Assessor-trainingen in trekBREEAM-NL is een duurzaamheidskeurmerk waarbij twee rollen erg belangrijk zijn. Een BREEAM-NL Expert kan bouwteams begeleiden bij de BREEAM-NL certifi cering. Een Assessor is de onafhankelijke deskundige die het project beoordeelt. Sinds de introductie van de Dutch Green Building Council hebben 1782 personen een basistraining gevolgd. 1970 personen volgden een Expert-training en 217 deskundigen gingen voor de Assessor-titel (cijfers september 2015). �

Aan de slag met de nieuwe Beoordelingsrichtlijn BREEAM-NL Nieuwbouw en RenovatieVorig jaar lanceerde de Dutch Green Building Council de nieuwe Beoordelingsrichtlijn BREEAM-NL Nieuwbouw en Renovatie. Deze verbeterde en verscherpte versie is de opvolger van de richtlijn uit 2011. Onder andere de energieprestaties van een gebouw worden strenger beoordeeld. Inmiddels zijn de eerste twee nieuwbouwprojecten met de beoordelingsrichtlijn van 2014 beoordeeld. Het gaat om de ontwerpen van een warehouse van Ademasgroep in Arnhem en om een gebouw van Vanderlande Industries in Veghel. �

Hoe groen is het gebouw?Veelal praten we in algemene termen over duurzaamheid en over hoe groen HHQ�JHERXZ�ZHO�RI�QLHW�LV��2P�GXXU]DDPKHLG�WH�NXQQHQ�NZDQWLðFHUHQ�LV�KHW�noodzakelijk om een meetmethode te hebben die niet alleen kan bepalen of een gebouw ‘groen’ is, maar vervolgens ook kan inschalen hoe ‘groen’ dat gebouw dan is.

(S�KLaL�LPNLUZJOHWWLU�aPQU�PU�)9,,(4�53�PU�<ZL�HHU^L�aPN��4L[�)9,,(4�53�PZ�LLU�\P[NLIYLPKL�TLL[TL[OVKPLR�ILZJOPRIHHY�KPL�VW�LLU�[YHUZWHYHU[L�^PQaL�PU]\SSPUN�NLLM[�HHU�ULNLU��K\\YaHHTOLPKZ�[OLTH»Z��+\\YaHHTOLPK�^VYK[�K\Z�UPL[�]LYLUNK�[V[�OL[�LULYNPLSHILS�VM�OL[�^H[LY]LYIY\PR�]HU�LLU�WHUK��THHY�RPQR[�]LLS�IYLKLY�UHHY�VUKLY�HUKLYL�TH�UHNLTLU[��NLaVUKOLPK�LU�^LSaPQU�LU�LJVSVNPZJOL�HZWLJ[LU�]HU�OL[�NLIV\ �̂

)9,,(4�53�OLLM[�HSZ�]VVYKLLS�KH[�HSSL�PUMVYTH[PL�]PH�KL�+.)*�]YPQ�ILZJOPRIHHY�PZ��0LKLYLLU�RHU�OL[�K\Z�NLIY\PRLU�LU�Z[HY[LU�TL[�]LYK\\YaHTLU��)V]LUKPLU�PZ�OL[�TVNLSPQR�VT��^HUULLY�WHY[PQLU�KH[�^LUZLU��OL[�NLIV\^�VUHMOHURLSPQR�[L�SH[LU�[VL[ZLU��aVKH[�LLU�JLY[PÄJHH[�]LYRYLNLU�RHU�^VYKLU��4HHY�KP[�aV\�UPL[�OL[�LUPNL�KVLS�TVL[LU�aPQU��+L�KVLSZ[LS�SPUN�]HU�)9,,(4�PZ�VT�LLU�[VVS�[L�]LYZJOHMMLU�^HHYTLL�OL[�K\\YaHHTOLPKZU\SW\U[�]HZ[NLZ[LSK�RHU�^VYKLU��6W�IHZPZ�KHHY]HU�RHU�]LY]VSNLUZ�LLU�]LYIL[LYPUNZZSHN�NLTHHR[�^VYKLU��

Waarom zou je het doen? +P[�PZ�LLU�]YHHN�KPL�^L�HSZ�HK]PLZNYVLWSLKLU�]HHR�RYPQNLU��,U�LY�aPQU�KP]LYZL�YLKLULU�^HHYVT�WHY[PQLU�OPLYTLL�HHU�KL�ZSHN�NHHU��)PQ�UPL\^IV\^�aPLU�^L�PUTPKKLSZ�KH[�LY�]YPQ^LS�NLLU�NLIV\^�NLYLHSPZLLYK�^VYK[��aVUKLY�KH[�)9,,(4�PU�OL[�NLKHJO[LUNVLK�^VYK[�TLLNLUVTLU��)PQ�)9,,(4�53�0U�<ZL�PZ�KH[�UVN�UPL[�aV]LY��THHY�^VYKLU�LY�^LS�NYV[L�Z[HW�WLU�NLTHHR[��KPL�UPL[�HS[PQK�aPJO[IHHY�aPQU�]VVY�KL�I\P[LU^L�YLSK��

.YVM^LN�aPQU�LY�LLU�HHU[HS�YLKLULU�^HHYVT�WHY[PQLU�HHU�KL�ZSHN�NHHU�TL[�LLU�)9,,(4�53�JLY[PÄJLYPUN!

��5\STL[PUN�VT�[L�]LYIL[LYLU� +L�ILOVLM[L�HHU�LLU�TLL[TL[OVKL�VT�KL�K\\YaHHT�OLPKZZJVYL�]HU�LLU�WHUK�PUaPJO[LSPQR�[L�THRLU��aVKH[�NLZ[HY[�RHU�^VYKLU�TL[�]LYIL[LYLU�

��*LY[PÄJH[PL� /L[�PZ�WYPTH�VT�LLU�U\STL[PUN�[L�OLIILU��THHY�ZVTZ�PZ�OL[�VVR�NL^VVU�WYL[[PN�VT�HHU�KL�I\P[LU^LYLSK�HHU�[VVUIHHY�[L�THRLU�OVL�K\\YaHHT�OL[�WHUK�PZ��KVVY�OL[�VUHMOHURLSPQR�[L�SH[LU�[VL[ZLU�

��2VWSVWLYZ� )PQ�KL�Z[HY[�]HU�LLU�JLY[PÄJLYPUNZ[VVS�HSZ�)9,,(4�aPQU�LY�HS[PQK�WHY[PQLU�KPL�NYHHN�OL[�LLYZ[L�JLY[PÄJHH[�^PSSLU�OLI�ILU��VM�OL[�LLYZ[L�.VVK��=LY`�.VVK��VM�,_JLSSLU[�JLY[P�ÄJHH[��7HY[PQLU�TVL[LU�aPJO�YLHSPZLYLU�KH[�LY�^LS�KLNLSPQR�ZLYPL\Z�]LYK\\YaHHTK�TVL[�^VYKLU�VT�[V[�LLU�KLYNLSPQR�YLZ\S[HH[�[L�RVTLU��

��*VTT\UPJH[PLTPKKLS�TL[�O\\YKLYZ� 6VR�O\\YKLYZ�^PSSLU�NYHHN�]LYK\\YaHTLU��THHY�aL�^L[LU��]HHR�UPL[�^HHY�[L�ILNPUULU��+HURaPQ�)9,,(4�53�OLLM[�TLU�LLU�[VVS�^HHYTLL�UPL[�HSSLLU�NLJVTT\UPJLLYK�RHU�^VYKLU��THHY�VVR�ZHTLU�TL[�KL�O\\YKLY�UHHY�]LYIL[LYPU�NLU�RHU�^VYKLU�NLaVJO[��/PLYTLL�SL]LY[�]LYK\\YaHTPUN�VVR�TL[LLU�ÄUHUJPLLS�YLUKLTLU[�VW��

��0U[LY�UH[PVUHSL�YH[PUNZ��.YV[L�]HZ[NVLKLPNLUHYLU�^VYKLU�VW�O\U�K\\YaHHTOLPKZ��WYLZ[H[PLZ�ILVVYKLLSK�KVVY��PU[LYUH[PVUHSL�YH[PUNZ`Z[LTLU�

;LRZ[!�1HU�9VLYZLU�

BREEAM-NL01-T.indd 22 15-10-13 18:59


In-Use

0U[YVK\J

[PL

HSZ�.9,:)��059,=�VM�:\Z[HPUHS`[PJZ��/L[�YLZ\S[HH[�]HU�KLaL�ILVVYKLSPUN�RHU�]VVY�ILSLNNLYZ�HHUSLPKPUN�aPQU�VT�TLLY�}M�Q\PZ[�TPUKLY�NLSK�[LY�ILZJOPRRPUN�[L�Z[LSSLU��.L]VSN�PZ�KH[�UPLTHUK�aPJO�RHU�]LYVVYSV]LU�VT�HJO[LYV]LY�[L�SL\ULU��^HU[�KP[�SL]LY[�VUTPKKLSSPQR�LLU�HMZ[HUK�VW�PU�KL�THYR[��

Wat levert het op?/L[�ILSHUNYPQRZ[L�PZ�KH[�OL[�NLIY\PR�]HU�)9,,(4�53�UPL[�HSSLLU�PUaPJO[�NLLM[�PU�OL[�O\PKPNL�K\\YaHHTOLPKZUP]LH\�]HU�LLU�NLIV\ �̂�THHY�VVR�TL[LLU�KL�]LYIL[LYW\U[LU�K\PK[�KPL�R\UULU�^VYKLU�HHUNLWHR[�VT�OL[�WHUK�[L�]LYK\\YaHTLU��

(UKLYL�]VVYKLSLU�aPQU�OVNLYL�O\\YVWIYLUNZ[LU��IL[LYL�YLZ[^HHYKL��SHNLYL�L_WSVP[H[PLRVZ[LU��+LaL�aPQU�HHUNL[VVUK�KVVY�VUHMOHURLSPQRL�VUKLYaVLRLU�]HU�KL�\UP]LYZP[LP[�4HHZ�[YPJO[��;YVVZ[^PQR��1VULZ�3HUN�3HZHSSL�LU�OL[�VUSHUNZ�NLW\�ISPJLLYKL�YHWWVY[�]HU�KL�>VYSK�.YLLU�)\PSKPUN�*V\UJPS�º;OL�)\ZPULZZ�*HZL�MVY�.YLLU�)\PSKPUN"�(�9L]PL^�VM�[OL�*VZ[Z�HUK�)LULÄ[Z�MVY�+L]LSVWLYZ��0U]LZ[VYZ�HUK�6JJ\WHU[Z»�

6VR�RHU�]LYIL[LYPUN�]HU�LLU�WHUK�LLU�Z[LYRLYL�JVUJ\YYLU�[PLWVZP[PL�HSZ�NL]VSN�OLIILU��>HUULLY�TLU�PUaPJO[LSPQR�RHU�THRLU�KH[�LLU�WHUK�IL[LY�ZJVVY[�KHU�HUKLYL�NLIV\^LU�PU�KL�KPYLJ[L�VTNL]PUN�PZ�LY�^LSSPJO[�LLU�VUKLYZJOLPKLUK�]VVYKLLS�VT�WV[LU[PLSL�O\\YKLY�Z��HHU�[L�[YLRRLU��5H[\\YSPQR�aPQU�MHJ[VYLU�HSZ�SVJH[PL�LU�UHIPQOLPK�]HU�6=�VVR�LYN�ILSHUNYPQR��

�

�¸+L�LLYZ[L�Z[HW�PZ�KL�TLLZ[�SHZ[PNL�Z[HW��OL[�KHHK�

^LYRLSPQR�HHU�KL�ZSHN�NHHU��=LLS�WHY[PQLU�RPQRLU�KL�RH[�

\P[�KL�IVVT��THHY�^PQ�aPLU�LJO[LY�U\�LLU�]LYZJO\P�

]PUN��^HU[�KL�RVWSVWLYZ�aL[[LU�KVVY¹��HSK\Z�/HUZ�

*VWPLY��]VVYaP[[LY�]HU�KL�HK]PLZNYVLW�)9,,(4�53�

0U�<ZL�LU�*,6�]HU�:5:�7YVWLY[`�-PUHUJL��¸0U�KL�

THYR[�OLLYZ[�KL�WLYJLW[PL�KH[�)9,,(4�53�0U�

<ZL�[L]LLS�[PQK�RVZ[�LU�KH[�OL[�]LLS�RVZ[LU�TL[�aPJO�

TLLIYLUN[��;VJO�PZ�LLU�U\STL[PUN�HS�TVNLSPQR�IPUULU�

LLU�[PQKZILZ[LR�]HU�ZSLJO[Z�]PLY�\\Y��(SZ�THYR[WHY[PQLU�

UPL[�KPYLJ[�]VVY�JLY[PÄJLYPUN�^PSSLU�NHHU��R\UULU�aL�

NL^VVU�NYH[PZ�NLIY\PR�THRLU�]HU�KL�[VVSZ�KPL�+.)*�

ILZJOPRIHHY�OLLM[��

+HHYUHHZ[�OLIILU�^L�HSZ�HK]PLZNYVLW�NL^LYR[�

HHU�LLU�WVY[MVSPVHHUWHR�LU�aPQU�]PZ\LSL�PUZWLJ[PLZ�

PUTPKKLSZ�TVNLSPQR��^HHYKVVY�JLY[PÄJLYLU�U\�VVR�]LLS�

ZULSSLY�tU�NVLKRVWLY�RHU�¹

��+L�H\[L\Y�PZ�(K]PZL\Y��7HY[ULY�IPQ�>�@�(K]PZL\YZ�)=�LU�SPK�HK]PLZ�

NYVLW��)9,,(4�53�0U�<ZL

Hoe groen is het gebouw?

BREEAM-NL01-T.indd 23 15-10-13 18:59

7YVQLJ[


Vastgoedtip: investeer in groene gebouwen!De vraag naar duurzame panden neemt toe en dat zou weleens een verhoogd animo voor BREEAM-NL In-Use kunnen betekenen. Neem bijvoorbeeld Real I.S., GDW�YRO�RYHUWXLJLQJ�KHW�FHUWLðFHULQJVWUDMHFW�LQ�JLQJ��YRRU�'H�.QLS�LQ�6ORWHUGLMN�

;LRZ[!�>PSTH�:JOYLPILY

+L�UHHT�]HU�OL[�RHU[VVYWHUK�PZ�HS�LLU�]LYOHHS�VW�aPJO!�HHU]HURLSPQR�OLL[[L�OL[�NLIV\^�º;OL�)VVR»�]HU^LNL�KL�]VYT!�LLU�VWLUZSHHUK�IVLR��LLU�]LY^PQaPUN�UHHY�KL�IL�VVNKL�NLIY\PRLY�9LLK�,SZL]PLY��;VLU�KL�)LSHZ[PUNKPLUZ[�LY�PU[YVR��^LYK�OL[�WHUK�OLYKVVW[�[V[�+L�2UPW��,PNLUHHY�9LHS�0�:��PU�4�UJOLU�OHK�K\\YaHHTOLPKZHTIP[PLZ�LU�^PSKL�^L[LU�OVL�OL[�WHUK�ZJVVYKL�PU�OL[�RHKLY�]HU�)9,,(4�53�0U�<ZL��(YJHKPZ�HK]PZLLYKL�OL[�]HZ[NVLKILKYPQM�LU�ILNLSLPKKL�OL[�JLY[PÄJLYPUNZ[YHQLJ[��¸=VVY�HSSL�KYPL�KL�JH[LNVYPLwU�¶�(ZZL[��)LOLLY�LU�.LIY\PR�¶�OLIILU�^L�KP[�KVVY�TPKKLS�]HU�LLU�X\PJR�ZJHU�NL{U]LU[HYPZLLYK��+HHY\P[�ISLLR�KH[�OL[�NLIV\^�ºNVLK�VM�ºaLLY�NVLK»�aV\�R\UULU�ZJVYLU��9LHS�0�:��^PSKL�]VVY�KYPL�Z[LYYLU�NHHU¹��]LYRSHHY[�ZLUPVY�HK]PZL\Y�4HYPQL�=VZ�

>HHYVT�VW[LLYKL�9LHS�0�:��]VVY�LLU�NYVLU�NLIV\^&�¸6T�KH[�ZVJPHSL�LU�TPSPL\HZWLJ[LU�]HU�[VLULTLUK�ILSHUN�aPQU�IPQ�

VUKLYULTLU�LU�TLLY�LU�TLLY�ILKYPQ]LU�O\U�]LYHU[�^VVYKLSPQROLPK�ULTLU�VW�KP[�]SHR��+L�]YHHN�UHHY�NYVLUL�NLIV\^LU�aHS�K\Z�]LYKLY�[VLULTLU¹��]LYRSHHY[KPYLJ[L\Y�1VOHUULZ�)�JOSTLPY��¸0U]LZ[LLYKLYZ�R\UULU�KHHY�KVVY�YLRLULU�VW�ISPQ]LUKL�PURVTZ[LU��VTKH[�OL[�NLIV\^�SHUNLY�RHU�^VYKLU�]LYO\\YK"�KL�OVNLYL�^HHYKL�]LYNYVV[�[L]LUZ�KL�RHUZ�VW�]LYRVVW��+HHYUHHZ[�PZ�OL[�RVZ[LUWSHH[QL�Z[HIPLSLY�LU�IPLK[�LLU�PU[LYUH[PVUHHS�LYRLUK�JLY[PÄJLYPUNZ�Z`Z[LLT�aLRLYOLPK�V]LY�KL�R^HSP[LP[�¹�=VVY�KL�O\\YKLY�aPL[�)�JOSTLPY�VVR�KL�UVKPNL�]VVYKLSLU!�¸+LaL�RHU�ILZWHYLU�VW�aPQU�ILKYPQMZRVZ[LU�LU�NLUPL[�]HU�LLU�OVNLYL�LMÄJPwU[PL�LU�ÅL_PIPSP[LP[�]HU�aPQU�O\\YVIQLJ[��=LYKLY�]VYT[�LLU�OVVN^HHY�KPNL�^LYRVTNL]PUN�LLU�PUZ[Y\TLU[�VT�TLKL^LYRLYZ�HHU�[L�[YLRRLU�LU�[L�ILOV\KLU�¹

(YJHKPZ�aVYNKL�LY]VVY�KH[�HSSL�WHY[PQLU�TH[LYPHHS�HHUSL]LYKLU�LU�KH[�KP[�KVVY�KL�HZZLZZVY�^LYK�ILRLRLU��;L]LUZ�IYHJO[�OL[�I\YLH\�KL�ILUVKPNKL�]LYIL[LYTHH[YLNLSLU�]VVY�OL[�VW[PTHSPZLYLU�]HU�OL[�K\\YaHTL�NLIY\PR�PU�RHHY[��VUKLY�HUKLYL�VW�OL[�[LYYLPU�]HU�LJVSVNPL�LU�IYHUK]LPSPNOLPK��(UKLYL�JH[LNVYPLwU�KPL�HS�NLKVJ\TLU[LLYK�^HYLU��^LYKLU�NLVW[PTHSPZLLYK�]VVY�OL[�KHNLSPQRZ�VUKLYOV\K��¸)L[LY�KVJ\�TLU[LYLU�OVL�OL[�NLIV\^�^LYR[�LU�^H[�KL�]LYIL[LYW\U[LU�aPQU��aVYN[�LY]VVY�KH[�KLaL�R\UULU�^VYKLU�NL{U[LNYLLYK�PU�IPQ]VVYILLSK�OL[�TLLYQHYPN�VUKLYOV\KZWSHU¹��]LYRSHHY[�=VZ��0U�OHHY�VNLU�PZ�LY�KHURaPQ�KL�JLY[PÄJLYPUN�LLU�WYVMLZZPVUHSP�ZLYPUNZZSHN�NLTHHR[��¸=HHR�PZ�KL�PUMVYTH[PL�HS�LYNLUZ�PU�KL�VYNHUPZH[PL�ILZJOPRIHHY�LU�KHU�PZ�)9,,(4�53�0U�<ZL�LLU�NVLK�HHURUVWPUNZW\U[�VT�KLaL�IV]LU�^H[LY�[L�RYPQNLU��[L�VYKLULU�LU�VW�LSRHHY�HM�[L�Z[LTTLU��AV�VU[Z[HH[�LLU�]VS�SLKPN�NLIV\^KVZZPLY�VT�KL�K\\YaHHTOLPK�]HU�OL[�NLIV\^�YPJO[PUN�KL�[VLRVTZ[�NLYPJO[�[L�]LYIL[LYLU�LU�KL�HTIP[PLZ�VT[YLU[�K\\YaHHTOLPK�JVUJYLL[�]VYT�[L�NL]LU�¹

+PYLJ[L\Y�1VOHUULZ�

)�JOSTLPY�]HU�9LHS�0�:��

PU�4�UJOLU�

:LUPVY�HK]PZL\Y�4HYPQL�

=VZ�]HU�(YJHKPZ�

4HYJ�]HU�5PLRLYRLU��HSNLTLLU�

KPYLJ[L\Y�IPQ�;HNPZ�

In-Use

by Cladding Point

Veldoven 6 6826 TT Arnhem(T) +31 (0)26 - 365 0 630(F) +31 (0)26 - 365 0 631

Duurzaamheid en exclusiviteit, samengevoegd in één sandwichpanelen gamma.

Outstanding Lely | Maassluis

Excellent Nature’s pride | Maasdijk

claddingpoint.nl

BREEAM® NL by Cladding Point

BREEAM-NL01-T.indd 25 15-10-13 18:59

Doel+VLS�]HU�KL�JLY[PÄJLYPUN�]VVY�9LHS�0�:��^HZ�PU]LZ[LLYKLYZ�PU�OL[�MVUKZ�LU�KL�O\\YKLY�LLU�TVKLYU�LU�LULYNPLa\PUPN�NLIV\^�IPLKLU��¸+P[�PZ�NLYLHSPZLLYK�KHURaPQ�OL[�ILOHSLU�]HU�KL�R^HSPÄJH[PL�ºaLLY�NVLK»��>L�KLURLU�OPLYTLL�KL�THYR[�^HHYKL�]HU�OL[�NLIV\^�ISPQ]LUK�[L�R\UULU�]LYIL[LYLU��)V]LUKPLU�WHZ[�JLY[PÄJLYPUN�PU�OL[�Z[YL]LU�VUZ�.YLLU�6MÄJL�-VUKZ�\P[�[L�IYLPKLU�¹�+L�ZHTLU^LYRPUN�[\ZZLU�HSSL�WHY[PQLU�]LYSPLW�ZVLWLS��HSK\Z�)�JOSTLPY!�¸.LK\YLUKL�OL[�JLY[PÄ�JLYPUNZWYVJLZ�OLIILU�(YJHKPZ�LU�;HNPZ�VUZ�aLLY�NVLK�LU�WYVMLZZPVULLS�VUKLYZ[L\UK��,U�VVR�KL�O\\YKLY�OLLM[�ZULS�KL�ILUVKPNKL�\P[NLIYLPKL�PUMVYTH[PL�HHUNLSL]LYK�¹

4HYJ�]HU�5PLRLYRLU��HSNLTLLU�KPYLJ[L\Y�;HNPZ��Z[LS[�KH[�)9,,(4�53�0U�<ZL�UVN�YLSH[PLM�UPL\^�PZ�PU�5LKLYSHUK��¸=VVY�VUZ�HSZ�ILOLLYKLY�PZ�OL[�LLU�TVVPL�[VVS�VT�KPJO�[LY�IPQ�KL�O\\YKLY�[L�RVTLU��>H[�aPQU�O\U�^LUZLU�LU�OVL�ZS\P[LU�KPL�HHU�VW�KL�THUPLY�^HHYVW�^PQ�OL[�NLIV\^ILOLLY�\P[]VLYLU&¹��HSK\Z�]HU�5PLRLYRLU��¸9LHS�0�:��PZ�]VVY\P[Z[YL�]LUK�TL[�OL[�OLSL�JLY[PÄJLYPUNZ[YHQLJ[��4LLZ[HS�ISPQM[�OL[�IPQ�^VVYKLU��OL[�IYLUN[�UHTLSPQR�VVR�KL�UVKPNL�RVZ[LU�TL[�aPJO�TLL�¹�;HNPZ�]LYaVYN[�OL[�]VSSLKPNL�[LJOUPZJO�LU�JVT�TLYJPLLS�ILOLLY�]HU�OL[�WHUK��¸4LLZ[HS�OLIILU�HSSL�WHY[PQLU�aV�O\U�LPNLU�PKLLwU�V]LY�K\\YaHHTOLPK��+P[�NLLM[�LLU�RHKLY�TL[�ZWLSYLNLSZ��KH[�]LYNLTHRRLSPQR[�OL[�KVLU�]HU�ILWHHSKL�PU]LZ[LYPUNLU�¹

/VL�;HNPZ�VTNHH[�TL[�)9,,(4�53�0U�<ZL�OHUN[�HM�]HU�OL[�O\\YJVU[YHJ[��¸(SZ�KL�O\\YKLY�HSSLZ�IPQ�KL�]LYO\\YKLY�

ULLYSLN[��SPN[�KL�]LYHU[^VVYKLSPQROLPK�IPQ�KL�]LYO\\YKLY�LU�OLI�QL�LY�TLLY�PU]SVLK�VW��AV�UPL[��KHU�SPN[�KL�]LYHU[^VVY�KLSPQROLPK�IPQ�KL�O\\YKLY¹��]LYRSHHY[�=HU�5PLRLYRLU��¸=VVY�VUZ�HSZ�ILOLLYKLY�OLLM[�KL�JLY[PÄJLYPUN�[VLNL]VLNKL�^HHYKL�VTKH[�^L�^H[�L_[YH»Z�R\UULU�KVLU��)LKYPQ]LU�^PSSLU�PU]LZ�[LYLU�PU�KL\NKLSPQRL�WHUKLU��^PQ�^PSSLU�ILKYPQ]LU�KPL�UL[QLZ�TL[�WLYZVULLS�LU�SLLMVTNL]PUN�VTNHHU�¹�/L[�[YHQLJ[�YVUK�+L�2UPW�aVYN[�]VVY�LLU�SLLYTVTLU[�IPUULU�;HNPZ!�¸0U�KL�O\PKPNL�]HZ[NVLKTHYR[�PZ�OL[�VU^PQZ�ILSHUNYPQR�VT�WV[LU[PL�]HU�]LYV\KLYKL�NLIV\^LU�NVLK�PU�[L�R\UULU�ZJOH[[LU��)PQ�KL�HHURVVW�]HU�NLIV\^LU�RPQRLU�^L�U\�PU�ºK\L�KPSPNLUJL�[YHQLJ[LU»�HS�VM�LY�JYLKP[Z�[L�ILOHSLU�aPQU�LU�VM�^L�LY�LLU�K\\YaHTLY�NLIV\^�]HU�R\UULU�THRLU�¹��

Gebouwgegevens en projectgegevensEigenaar: Real I.S. MünchenHuurder: RijksgebouwendienstGebruiker: BelastingdienstTechnisch beheer: Tagis Bouw en Vastgoed Advies, AmsterdamBrutovloeroppervlak: verhuurbaar oppervlak 40.000 m2 kantoorfunctie en

650 parkeerplaatsen in parkeergarage.Certificaat behaald op 12 februari 2013, op alle drie de onderdelen. Behaalde

score: Eigendom: 59,8%, Beheer: 55,9%, Gebruik: 59,3%.

(HU]HURLSPQR�OLL[[L�OL[�NLIV\^�º;OL�)VVR»��;VLU�KL�)LSHZ[PUNKPLUZ[�LY�PU[YVR��^LYK�OL[�WHUK�OLYKVVW[�[V[�+L�2UPW�

In-Use


In-Use

7YVQLJ[

Het recyclen van oude kunststof kozijnen is geen kostenpost meer.

Dat nieuwe kunststof kozijnen duurzaam zijn, wist u waar-

schijnlijk al. Maar dat oude kunststof kozijnen goed te recyclen

zijn misschien nog niet. Dankzij het VKG-Recyclesysteem

kan dit tegenwoordig heel eenvoudig en kostendekkend.

Ruim 40 jaar geleden werden de eerste kunststof kozijnen geplaatst ter vervanging

van kozijnen uit de naoorlogse wederopbouwwijken. Veel van deze woningen

voldoen niet meer aan de milieueisen van nu. Overheden en woningcorporaties

besluiten daarom steeds vaker om te renoveren of te slopen. Daardoor is het

aanbod van oude kunststof kozijnen de laatste jaren fors gestegen.

VKG speelt daar op in met een uitgekiend recyclesysteem. Door het toenemende

aanbod van oude kunststof kozijnen te combineren met kunststof productieafval

hebben we het voor recyclebedrijven rendabel gemaakt om hieraan mee te

werken. Zij plaatsen hiervoor bij een sloopproject gratis containers en verwerken

oude kozijnen weer tot bruikbare grondstoffen. De Nederlandse kozijnproducenten

spelen in dit systeem een cruciale rol. Zij fungeren als inzameldepot, waar

ontdoeners zonder kosten kozijnen kunnen achterlaten.

Met deze aanpak zorgt het VKG-Recyclesysteem op de Nederlandse markt

voor een perfecte kringloop van kunststof gevelelementen. Tenminste 95% van

postconsumer kunststof kozijnen komt retour om op hoogwaardige wijze te

worden verwerkt voor hergebruik. Kijk voor meer informatie en een overzicht

van VKG-inzamelpunten op: www.vkgkozijn.nl/zakelijk/vkg-recycle

Kunststofhoudtvan detoekomst

Hoe werkt het VKG-Recyclesysteem?Na uitbouw, inzameling en transport worden oude kunststof kozijnen verkleind en

vermalen. De grondstoffen PVC, staal en rubber worden via een volautomatisch

procedé gescheiden. Na schoonmaak en kleurscheiding wordt het PVC verwarmd en

geëxtrudeerd tot PVC-korrels. Deze korrels dienen als grondstof voor de nieuwe

generatie kunststof kozijnen.

De Vereniging Kunststof Gevelelementen industrie (VKG) recyclet al sinds 1994 postconsumer kunststof kozijnen.

BREEAM-NL01-T.indd 27 15-10-13 18:59

*)9,�.SVIHS�0U]LZ[VYZ�ILSLN[�PU�]HZ[NVLK�]VVY�PUZ[P[\[PVULSL�ILSLNNLYZ�LU�OLLM[�OPLY]VVY�PU�5LKLY�SHUK�KYPL�UPL[�IL\YZNLUV[LLYKL�MVUKZLU!�OL[�*)9,�+\[JO�6MÄJL�-\UK��OL[�*)9,�+\[JO�9L[HPS�-\UK�LU�OL[�*)9,�+\[JO�9LZPKLU[PHS�-\UK��/PLYTLL�ILOVVY[�OL[�ILKYPQM�[V[�KL�NYVV[Z[L�]HZ[NVLKILSLN�NLYZ�^LYLSK^PQK��6UNL]LLY�]PQM�QHHY�NLSLKLU�ILZSVV[�*)9,�.SVIHS�0U]LZ[VYZ�OL[�[OLTH�K\\YaHHTOLPK�ZLYPL\Z�HHU�[L�WHRRLU��

(ZZL[�THUHNLY�LU�SLPKLY�]HU�K\\YaHHTOLPKZ[LHT�]HU�OL[�*)9,�+\[JO�9L[HPS�-\UK�4HY[PQU�=SHZ]LSK!�¸0U�KL�LLYZ[L�WSHH[Z�PZ�K\\YaHHTOLPK�]VVY�VUZ�ILSHUNYPQR�VTKH[�^L�LLU�NVLKL�]HZ[NVLKILSLNNLY�^PSSLU�aPQU��4HH[ZJOHWWLSPQR�]LYHU[^VVYK�VUKLYUL�TLU�K\Z��LU�KHHY�OVVY[�K\\YaHHTOLPK�NL^VVU�IPQ��5HHZ[�LLU�ÄUHUJPLLS�QHHY]LYZSHN�NL]LU�^L�KHHYVT�LSR�QHHY�VVR�LLU�K\\YaHHTOLPKZYHWWVY[�\P[��^HHYPU�HSSL�HJ[P]P[LP[LU�LU�YLZ\S[H[LU�YVUKVT�KP[�[OLTH�aPQU�VWNLUVTLU��ZHTLU�TL[�KL�WSHUULU�]VVY�OL[�RV�TLUKL�QHHY��=LYKLY�SLNNLU�WLUZPVLUMVUKZLU�Z[LLKZ�TLLY�UHKY\R�VW�K\\YaHHTOLPK�¹

Inspireren van beheerders6T�OL[�[OLTH�PU]\SSPUN�[L�NL]LU��PZ�NLZ[HY[�TL[�OL[�ILVVYKLSLU�LU�JLY[PÄJLYLU�]HU�ILZ[HHUKL�NLIV\�^LU��+HHYIPQ�OLLM[�*)9,�.SVIHS�0U]LZ[VYZ�HHU�KL�

^PLN�NLZ[HHU�]HU�)9,,(4�53�0U�<ZL��4HY[PQU�=SHZ]LSK!�¸=VVY�OL[�ILVVYKLSLU�]HU�VUaL�NLIV\�^LU�THRLU�^L�NLIY\PR�]HU�aV^LS�LULYNPLSHILSZ�HSZ�)9,,(4�53�0U�<ZL��/PLYTLL�R\UULU�^L�HHU[VULU�OVL�OL[�NLZ[LSK�PZ�TL[�KL�K\\YaHHTOLPKZHZWLJ[LU�]HU�KL�NLIV\^LU��)V]LUKPLU�PZ�)9,,(4�53�0U�<ZL�LLU�\P[Z[LRLUKL�[VVS�VT�[L�RPQRLU�^HHY�]LYIL�[LYW\U[LU�TVNLSPQR�aPQU��>L�SH[LU�KL�ILVVYKLSPUNLU�KHHYVT�\P[]VLYLU�KVVY�KL�NLIV\^ILOLLYKLYZ�aLSM��/L[�aPQU�PTTLYZ�\P[LPUKLSPQR�KLaL�WHY[PQLU�KPL�KL�THH[YLNLSLU�KVVY]VLYLU�VT�KL�K\\YaHHTOLPK�]HU�OL[�IL[YLMMLUKL�NLIV\^�[L�]LYIL[LYLU�¹

0U�OL[�ILNPU�^HZ�OL[�^LUULU�VT�LLU�L_[YH�MVJ\Z�VW�K\\YaHHTOLPK�[L�SLNNLU��4HY[PQU�=SHZ]LSK!�¸>L�OLIILU�KHU�VVR�VUKLY�TLLY�VUKLYZ[L\UPUN�NLIV�KLU�IPQ�OL[�VWSLPKLU�]HU�KL�[LJOUPZJOL�TLUZLU�[V[�)9,,(4�L_WLY[Z��)V]LUKPLU�PZ�LY�LLU�JVTWL[P[PLM�LSLTLU[�PUNLIYHJO[��6W�KL�QHHYSPQRZL�[LY\NRVTKHN�]HU�HSSL�ILOLLYKLYZ�]HU�NLJLY[PÄJLLYKL�NLIV\^LU�^VYK[�IPQ]VVYILLSK�VUKLYSPUN�RLUUPZ�\P[NL^PZZLSK��+HHYUHHZ[�^VYKLU�WYVQLJ[LU�ILOHUKLSK�^HHYIPQ�K\PKLSPQR�^VYK[�^LSRL�VWSVZZPUNLU�TVNLSPQR�aPQU��=LYKLY�OLIILU�^L�PLKLY�QHHY�LLU�L]HS\H[PL��^HHYPU�^L�HHUNL]LU�^H[�^L�ILYLPR[�OLIILU�LU�^H[�KL�KP]LYZL�ILOLLYKLYZ�KHHYPU�OLIILU�IL[LRLUK��>L�OHUNLU�KHHY�VVR�LJO[�LLU�ZJVYL�HHU��+P[�TV[P]LLY[�

Duurzaamheid hoeft niet ten koste te gaan van winstVastgoedbelegger CBRE Global Investors is ruim vijf jaar geleden begonnen met het thema duurzaamheid. Inmiddels zijn diverse kantoorgebouwen en winkelcentra in hun SRUWIROLR�JHFHUWLðFHHUG�PHW�KHW�%5(($0�,Q�8VH�ODEHO�� Slim omgaan met duurzaamheid en kleine stapjes nemen zijn volgens ir. Martijn Vlasveld MRE factoren om zowel 3HRSOH��3ODQHW�DOV�3URðW�WH�EHGLHQHQ�

;LRZ[!�PUN��4��KL�>P[��)SVR

4HY[PQU�=SHZ]LSK!�¸,LU�)9,,(4�[LHT�ILZ[HHUKL�\P[�[LJOUP�

ZJOL��JVTTLYJPwSL�LU�HKTPUPZ[YH[PL]L�TLUZLU�^LYR[�IL[LY�

KHU�ttU�)9,,(4�L_WLY[�¹

BREEAM-NL01-T.indd 28 15-10-13 18:59


In-Use

0U[LY]PL^

LU�Z[PT\SLLY[�TLUZLU�VT��UVN��TLLY�TL[�K\\Y�aHHTOLPK�HHU�KL�ZSHN�[L�NHHU�LU�QL�TLYR[�PUTPK�KLSZ�KH[�TLUZLU�OL[�SL\R�]PUKLU�VT�WYV�HJ[PLM�TLL�[L�KLURLU�¹

Projecten0UTPKKLSZ�aPQU�LY�KLY[PLU�NLIV\^LU�]HU�*)9,�.SVIHS�0U]LZ[VYZ�NLJLY[PÄJLLYK��^HHYTLL�aLZ[PLU�JLY[PÄJH[LU�NLTVLPK�aPQU��+P[�L_[YH�HHU[HS�OLLM[�[L�THRLU�TL[�OL[�MLP[�KH[�ILWHHSKL�WYVQLJ[LU�HS�]HRLY�NLJLY[PÄJLLYK�aPQU�LU�KHHYIPQ�aPQU�]LYIL[LYK��4HY[PQU�=SHZ]LSK!�¸)L\YZWSLPU��KL�2VVWNVV[��PU�9V[[LYKHT�PZ�OPLY]HU�LLU�NVLK�]VVYILLSK��KH[�OLIILU�^L�]HU�º.VVK»�UHHY�º=LY`�.VVK»�LU�]LY]VSNLUZ�UHHY�º,_JLSSLU[»�]LYIL[LYK��+P[�NLLM[�TL[LLU�VVR�HHU�KH[�^L�TL[�RSLPUL�Z[HWQLZ�^LYRLU��/L[�PZ�]HHR�SHZ[PN�VT�LLU�NLIV\^�KPYLJ[�PU�KL�OVVNZ[L�JH[LNVYPL�[L�JLY[PÄJLYLU��/L[�SHILS�º,_JLSSLU[»�OHHS�QL�UPL[�aVTHHY�LU�^HUULLY�QL�KH[�[VJO�PU�ttU�RLLY�UHZ[YLLM[��IL[L�RLU[�KP[�YLSH[PLM�NYV[L�PU]LZ[LYPUNLU�PU�aV^LS�[PQK�HSZ�NLSK��+HHYIPQ�SVVW�QL�KL�RHUZ�KH[�OL[�KHU�[}JO�UPL[�PU�ttU�RLLY�S\R[�LU�KH[�IL[YVRRLULU�aLNNLU!�KP[�PZ�ttU�RLLY�THHY�UVVP[�^LLY��,U�KH[�PZ�QHTTLY��^HU[�Q\PZ[�]VVY[K\YLUK�]LYIL[LYLU�SLPK[�\P[LPUKLSPQR�[V[�NLIV\^LU�KPL�Z[LLKZ�K\\YaHTLY�^VYKLU�¹

(HUKHJO[�]VVY�K\\YaHHTOLPK�OVLM[�V]LYPNLUZ�

UPL[�[LU�RVZ[L�[L�NHHU�]HU�KL�^PUZ[��>PL�ZSPT�TL[�K\\YaHHTOLPK�VTNHH[�¶�IPQ]VVYILLSK�KVVY�PU�KL�Q\PZ[L�TPKKLSLU�[L�PU]LZ[LYLU�^HUULLY�KLaL�HHU�]LY]HUNPUN�[VL�aPQU�LU�]LYHUKLYPUNLU�KVVY�[L�]VLYLU�[PQKLUZ�YLN\SPLYL�VUKLYOV\KZ^LYRaHHTOL�KLU�¶�aHS�OPLY�\P[LPUKLSPQR�ÄUHUJPLLS�UPL[�VW�HJO[LY�\P[NHHU��4HY[PQU�=SHZ]LSK!�¸/L[�*)9,�+\[JO�9L[HPS�-\UK�PZ�KHHY]HU�LLU�NVLK�]VVYILLSK!�aV^LS�VW�OL[�]SHR�]HU�K\\YaHHTOLPK�HSZ�]HU�ºWYVÄ[»��ILSLNNPUNZ�YLUKLTLU[��WYLZ[LLY[�OL[�MVUKZ�IV]LUNLTPKKLSK��)V]LUKPLU�ILU�PR�LY]HU�V]LY[\PNK�KH[�PLKLYLLU�KPL�UPL[�PU�K\\YaHHTOLPK�PU]LZ[LLY[��KHHY�\P[LPUKLSPQR�UHKLLS�]HU�aHS�VUKLY]PUKLU�¹�

Gewoon beginnen+L�)9,,(4�JLY[PÄJLYPUN�aP[�IPQ�*)9,�.SVIHS�0U]LZ[VYZ�PU�KL�ILKYPQMZ]VLYPUN�ºPUNLIHRRLU»��OVL^LS�4HY[PQU�=SHZ]LSK�^LL[�KH[�OPLY]VVY�VVR�]LLS�HHUKHJO[�UVKPN�PZ!�¸AVYN�LY�PU�LSR�NL]HS�]VVY�KH[�QL�UPL[�ttU�º)9,,(4�ZWLJPHSPZ[»�OLI["�KH[�^VYK[�KHU�KL�THU�VM�]YV\^�]HU�KL�K\\YaHHTOLPK�[LY^PQS�KL�YLZ[�]HU�KL�TLKL^LYRLYZ�]PUK[�KH[�OPQ�VM�aPQ�aPJO�KHHY�UPL[�TLL�OVLM[�[L�ILTVLPLU��,LU�[LHT�]HU�LLU�HHU[HS�[LJOUPZJOL��JVTTLYJPwSL�LU�HKTPUPZ[YH[PL]L�TLUZLU�VT�K\\YaHHTOLPK�WYVTV[LU�LU�[L�TVUP[VYLU�^LYR[�IL[LY��=LYKLY�PZ�KL�ILSHUNYPQRZ[L�[PW�^LSSPJO[!�NL^VVU�ILNPUULU�LU�UPL[�[t�NYV[L�Z[HWWLU�ULTLU�¹��

/L[�4LYJ\YP\Z�*LU[LY�PU�(ZZLU�Z[HT[�\P[�� LU�PZ�HHUNLWHZ[�KVVY�

VUKLY�TLLY�OL[�V\KL�KHR�LU�KL�NL]LSZ�[L�]LY^PQKLYLU��6VR�PZ�LY�

OVVN^HHYKPN�PZVSH[PLTH[LYPHHS�HHUNLIYHJO[��

)L\YZWSLPU��KL�2VVWNVV[��PU�9V[[LYKHT�PZ�]HU�º.VVK»�UHHY�º=LY`�.VVK»�LU�

]LY]VSNLUZ�UHHY�º,_JLSSLU[»�]LYIL[LYK�

DuurzaamheidsverslagHet duurzaamheidsverslag van de Nederlandse fondsen van CBRE Global Investors is te downloaden op www.sustainabledutchfunds.com.

CBRE Global Investorswww.cbre.nl

BREEAM-NL01-T.indd 29 15-10-13 18:59

In-Use

7YVQLJ[


/L[�WHUK�]HU�:[Y\R[VU�VT]H[�aV»U��]PLYRHU[L�TL[LY�LU�IPLK[�VUKLYKHR�HHU�aV»U��TLKL^LYRLYZ��/L[�NLIV\^�^LYK�PU��NLIV\^K�LU�PZ�K\Z�YLSH[PLM�UPL\ �̂�;VJO�^HYLU�LY�]VVY�:[Y\R[VU�TLLYKLYL�YLKLULU�VT�OL[�NLIV\^�SHUNZ�KL�)9,,(4�53�0U�<ZL�TLL[SH[�[L�SLNNLU��7H\S�:LPQZLULY�PZ�UHTLUZ�:[Y\R[VU�HSZ�ILOLLYKLY�LU�WYVQLJ[SLPKLY�PU[LUZPLM�IL[YVRRLU�IPQ�KL�JLY[P�ÄJLYPUN��¸6W�OL[�TVTLU[�KH[�OL[�NLIV\^�^LYK�VWNLSL]LYK�^HZ�LY�UVN�NLLU�)9,,(4�53�0U�

<ZL�ILZJOPRIHHY��>L�aPQU�K\Z�HJO[LYHM�PUNLZ[HW[�TL[�LLU�IL[YLRRLSPQR�UPL\^�NLIV\ �̂�+HHY]VVY�aPQU�TLLYKLYL�YLKLULU�HHU�[L�]VLYLU��>PQ�^PSSLU�HSZ�ILKYPQM�VUZ�K\\YaHHTOLPKZILSLPK�VW�aV]LLS�TVNLSPQR�THUPLYLU�\P[KYHNLU��(SZ�QL�TPSPL\IL^\Z[�^PS�^LYRLU�LU�4HH[ZJOHWWLSPQR�=LYHU[^VVYK�6UKLYULTLU�OVVN�PU�OL[�]HHUKLS�OLI[�Z[HHU��KHU�TVL[�QL�KH[�aLSM�VVR�PU�KL�WYHR[PQR�IYLUNLU��+HHYUHHZ[�PZ�OL[�]VVY�VUZ�ILSHUNYPQR�VT�LY]HYPUN�VW�[L�KVLU�TL[�)9,,(4��(SZ�VWKYHJO[NL]LYZ�

Strukton wil BREEAM-NL In-Use eerst zelf ervarenBij BREEAM-NL In-Use spelen eigenaar, gebruiker en beheerder van het gebouw een belangrijke rol. De neuzen moeten dezelfde kant op voor het maximale resultaat. Bij het pand van Strukton Worksphere in het Brabantse Son is dat betrekkelijk eenvoudig. De drie disciplines vallen namelijk allemaal onder hetzelfde bedrijf: Strukton Worksphere.

;LRZ[!�.LYYP[�;LURPUR

/L[�WHUK�]HU�:[Y\R[VU�>VYRZWOLYL�PU�:VU�^LYK�SHUNZ�KL�)9,,(4�53�0U�<ZL�

TLL[SH[�NLSLNK��-V[V!�,K^PU�9PQRLSPQRO\PaLU��:[Y\R[VU�

GROEN BETONenergieproducerendegebouwen

BETONkernactivering C2CPrestaties levensduur

CO2-footprint EPC = 0sustainability Rc = 5

Wat zijn de actuele ontwikkelingen in duurzaam bouwen met beton? Hoe past beton in het C2C-concept? Hoe draagt thermische activering van de betonconstructie bij aan een energiezuinig gebouw, of zelfs een energieproducerend gebouw? Wat zijn de kostenconsequenties?

Deze en vele andere vragen komen aan de orde in de seminarserie ‘Duurzaam Bouwen met Beton’. Dit zijn regionale bijeenkomsten, kleinschalig en interactief,

Duurzaam Bouwen met BetonRegionale praktijkseminars 2013-2014Workshops ‘Groen Beton’ en ‘Duurzaam Gebouw’

Postbus 35325203 DM ‘[email protected](073) 640 12 31

De regionale bijeenkomsten ‘Duurzaam Bouwen met Beton’ worden georganiseerd door het Cement&BetonCentrum in samenwerking met BFBN en VOBN.

23 april Christiaan Huygens College, Eindhoven RAU architecten (Foto: Kees van Pelt)

5 juni Innovatoren, VenloJo Coenen Architects & Urbanists

16 oktober Orion, WageningenEctor Hoogstad Architecten(Foto: Petra Appelhof)

kort en krachtig. Altijd op een inspirerende locatie, letterlijk en figuurlijk zo dicht mogelijk bij de praktijk van ontwerpers, adviseurs en bouwers.

Meer informatieBekijk de presentaties en video-samenvattingen van voorgaande seminars op: www.cementenbeton.nl/milieucommunicatieEerstkomende editie: 16 oktober 2013, Orion, Wageningen.

advertentie BREEAM Magazine.indd 1 06-08-13 11:56 BREEAM-NL01-T.indd 31 15-10-13 18:59

7YVQLJ[

OPLYTLL�HHU�KL�ZSHN�^PSSLU��KHU�ILZJOPRRLU�^L�V]LY�KL�UVKPNL�LY]HYPUN��)PUULU�VUaL�LPNLU�VYNHUPZH[PL�OLIILU�^L�U\�KYPL�TLKL^LYRLYZ�VWNLSLPK�VT�KL�)9,,(4�ILVVYKLSPUN�[L�ILNLSLPKLU��,U�[V[�ZSV[!�TL[�)9,,(4�53�0U�<ZL�aL[�QL�QL�LPNLU�NLIV\^�VW�KL�RHHY[�LU�JYLwLY�QL�LLU�TLLY^HHYKL¹��HSK\Z�:LPQZLULY�

Organisatorische verbeteringen)9,,(4�53�0U�<ZL�ILZ[HH[�\P[�KYPL�VUKLYKLSLU!�(ZZL[��)LOLLY�LU�.LIY\PR��)PQ�PLKLY�VUKLYKLLS�RVTLU�ULNLU�K\\Y�aHHTOLPKZJH[LNVYPLwU�HHU�IVK��KPL�VVR�^VYKLU�NLOHU[LLYK�IPQ�)9,,(4�53�5PL\^IV\ �̂�=VVYILLSKLU�KHHY]HU�aPQU�TH�UHNLTLU[��NLaVUKOLPK��LULYNPL��[YHUZWVY[��^H[LY��TH[LYPHHS�LU�HM]HS��0U�OL[�NL]HS�]HU�OL[�)YHIHU[ZL�:[Y\R[VU�NLIV\^�R^HT�OL[�VUKLYKLLS�(ZZL[�\P[�VW�LLU�ZJVYL�]HU��WYVJLU[��OL[�)LOLLY�VW��WYVJLU[�LU�OL[�.LIY\PR�VW��WYVJLU[��=VSNLUZ�:LPQZLULY�LLU�SVNPZJOL�ZJVYL��¸(ZZL[�ZJVVY[�NVLK��THHY�KH[�PZ�UPL[�]LY^VUKLYSPQR�PU�aV»U�UPL\^�NLIV\ �̂�0T�TLYZ��IPQ�KL�IV\^�PZ�HS�YLRLUPUN�NLOV\KLU�TL[�VUKLYKLSLU�aVHSZ�K\\YaHHTOLPK��/L[�PZ�VW�KP[�TVTLU[�UPL[�VUZ�KVLS�VT�KP[�WLYJLU[HNL�VTOVVN�[L�IYLUNLU��ZPTWLS^LN�VTKH[�^L�KHU�VVR�LJO[�TVL[LU�]LYIV\^LU�LU�K\Z�aHRLU�TVL[LU�SVZIYLRLU�LU�HHUWHZZLU��+H[�KVL�QL�IPQ�YLUV]H[PL��THHY�UPL[�IPQ�aV»U�UPL\^�NLIV\ �̂¹�6W�KL�VUKLYKLSLU�º)LOLLY»�LU�º.LIY\PR»�PZ��aVHSZ�KL�WLYJLU[HNLZ�SH[LU�aPLU�UVN�^tS�TLLY�[L�]LYIL[LYLU��+LaL�VUKLYKLSLU�NHHU�]LYKLY�KHU�OL[�NLIV\^�LU�OLIILU�VVR�[L�THRLU�TL[�PU[LYUL�VYNHUPZH[PL�LU�WLYZVULLSZILSLPK��:LPQZLULY!�¸+HHY�NHHU�^L�K\Z�VVR�HJ[PLM�TLL�HHU�KL�ZSHN��=VVYILLSKLU�KHHY]HU�aPQU�K\\YaHHT�PURVWLU��*6��\P[Z[VV[�IPQ�OL[�^VVU�^LYR]LYRLLY��K\Z�OL[�NLIY\PR�]HU�SLHZLH\[V»Z��OL[�^H[LY]LYIY\PR�LU�OL[�WLYZVULLSZILSLPK��,LU�]VVYILLSK�]HU�KH[�WLYZVULLSZILSLPK�PZ�OL[�PUaPJO[LSPQR�THRLU�]HU�KL�

Gebouwinformatie en projectgegevens Strukton Worksphere

Oplevering: 2010Oppervlakte: 11.483 m2

Gebouwelementen: beplanting, laad- / losplatforms, liften, roltrappen / paden

Behaalde score: Asset: 56 procent, Beheer: 37,2 procent, Gebruik: 47,2 procent.

)9,,(4�WYVQLJ[SLPKLY�IPQ�:[Y\R[VU�>VYRZWOLYL��7H\S�:LPQZLULY!�

¹0THNV�L_WVZ\YL�PZ�TVLPSPQR�[L�TL[LU��THHY�aVUKLY�[^PQMLS�LLU�

ILSHUNYPQR�LSLTLU[�¹�

KVLSZ[LSSPUNLU�]HU�IPQ]VVYILLSK�OL[�aPLR[L]LYa\PT�¹+H[�Q\PZ[�IPQ�OL[�:[Y\R[VUNLIV\^�KL�]LYIL[LYW\U[LU�PU�)LOLLY�LU�.LIY\PR�aP[[LU��RVT[�]VSNLUZ�:LPQZLULY�NVLK�]HU�WHZ!�¸>PQ�RYPQNLU�PU�[VLULTLUKL�TH[L�[L�THRLU�TL[�HHUIL�Z[LKPUNLU�]VVY�V]LYOLKLU��TL[�UHTL�PU�77:�JVUZ[Y\J[PLZ��^HHYIPQ�^PQ�HSZ�IV\^LY�KHU�VVR�]LYHU[^VVYKLSPQR�aPQU�]VVY�KL�L_WSVP[H[PLMHZL�¹�:LPQZLULY�PZ�LY]HU�V]LY[\PNK�KH[�KL�)9,,(4�53�0U�<ZL�JLY[PÄJLYPUN�aPJOaLSM�[LY\N]LYKPLU[��VVR�HS�aPQU�UPL[�HSSL�W\U[LU�KPYLJ[�[L�TL[LU��¸,ULYNPLILZWHYPUN�PZ�UH[\\YSPQR�LLU�W\U[�KH[�THRRLSPQR�[L�TL[LU�PZ��[LU�VWaPJO[L�]HU�IPQ]VVYILLSK�PTHNV�L_WVZ\YL�¹�

Tips<P[LPUKLSPQRL�R^HTLU�]VVY�:[Y\R[VU�KL�[V[HSL�RVZ[LU�VT�OL[�NLIV\^�SHUNZ�KL�)9,,(4�53�0U�<ZL�TLL[SH[�[L�SLNNLU�\P[�VW�aV»U��L\YV��¸(SSLYLLYZ[�aPQU�KHHY�KL�JLY[PÄJLYPUNZ�RVZ[LU�PU�TLLNLUVTLU�LU�\P[LYHHYK�VVR�KL�RVZ[LU�]VVY�KL�)9,,(4�L_WLY[�LU�VT�VUaL�LPNLU�NLIV\^HKTPUPZ[YH[PL�VW�VYKL�[L�RYPQNLU��+L�RVZ[LU�]HSSLU�TLL��THHY�KP[�RVT[�NYV[LU�KLLSZ�KVVYKH[�OL[�LLU�UPL\^�NLIV\^�PZ�LU�HSSL�KVJ\TLU[H�[PL�KPYLJ[�]VVYOHUKLU�PZ¹��aLN[�:LPQZLULY��KPL�VW�KP[�W\U[�UVN�^LS�^H[�[PWZ�LU�HHUIL]LSPUNLU�OLLM[!�¸AVYN�KH[�QL�HSSL�Z[\R�RLU�KPL�]VVY�)9,,(4�^VYKLU�NL]YHHNK�]VVYHM�VW�VYKL�LU�]VVYHS�VVR�IPQ�KL�OHUK�OLI[��)PQ�UPL\^IV\^[YHQLJ[LU�PU�OL[�IPQaVUKLY�PZ�OL[�LZZLU[PLLS�VT�]HUHM�OL[�LLYZ[L�TVTLU[�PU�KL�NLKHJO[L�]HU�)9,,(4�[L�^LYRLU��+HHYUHHZ[�TVL[�QL�VW�[PQK�KL�H\KP[VY�PUZJOHRLSLU��=YHHN�[\ZZLU[PQKZ�VM�QL�VW�KL�NVLKL�^LN�ILU[�LU�VM�LY�HHU]\SSPUNLU�TVL[LU�RVTLU�¹�,LU�HUKLYL�^HHYKL]VSSL�[PW�]HU�:LPQZLULY!�HSSL�IL[YVRRLULU�TVL[LU�aPJO�JVTTP[[LYLU�HHU�KL�)9,,(4�NLKHJO[L!�¸:HTLU^LYRPUN�[\ZZLU�LPNLUHHY��NLIY\PRLY�LU�ILOLLYKLY�PZ�]HU�NYVV[�ILSHUN��VTKH[�QL�HHU]\SSLUK�TVL[�^LYRLU��THHY�LSRHHY�VVR�]HU�PUMVYTH[PL�TVL[�]VVYaPLU��,Y�TVL[�LLU�VUKLYSPUNL�KPHSVVN�VU[Z[HHU��aVKH[�QL�LSRHHY�R\U[�]LYZ[LYRLU�LU�ZJOLYW�OV\�KLU�¹��


In-Use

Strukton | www.strukton.nl

BREEAM-NL01-T.indd 33 15-10-13 18:59

9LKL]JV�ILSLN[�PU�aV^LS�4PKKLU��HSZ�>LZ[�,\YVWH�PU�^PURLS]HZ[NVLK�LU�OLLM[�PUTPKKLSZ�aV»U��WHUKLU�PU�OL[�WVY[MVSPV��*VU[PU\�^VYK[�LLU�RSLPU�KLLS�]HU�KL�WHUKLU�OLY�VU[^PRRLSK�^HHYIPQ�K\\YaHHTOLPK�LU�KL�)9,,(4�TLL[SH[�LLU�Z[LLKZ�ILSHUNYPQRLYL�YVS�ZWLSLU�

Internationaal erkend certificaat)9,,(4�PZ�]VVY�9LKL]JV�Kt�THUPLY�VT�VW�PU[LYUH[PVUHHS�UP]LH\�[L�SH[LU�aPLU�OVL�KL�]LYZJOPSSLUKL�WHUKLU�ZJVYLU�VW�OL[�]SHR�]HU�K\\YaHHTOLPK��9VILY[�)HRRLY!�¸5H[\\YSPQR�aPQU�LY�

UVN�TLLY�TLL[PUZ[Y\TLU[LU�VT�KL�K\\YaHHTOLPK�[L�ILWH�SLU��THHY�PU�]LLS�NL]HSSLU�NHH[�OL[�OPLY�VT�UH[PVUHSL�LYRLU�UPUNLU�[LY^PQS�)9,,(4�PU[LYUH[PVUHHS�VWLYLLY[��+HHYIPQ�RVT[�KH[�)9,,(4�KVVY�TPKKLS�]HU�KL�ULNLU�[OLTH»Z�]LLS�]LYKLY�NHH[�KHU�HSSLLU�OL[�ILVVYKLSLU�]HU�KL�LULYNPLO\PZOV\KPUN��,LU�JVTWSL[L�ILVVYKLSPUN�KPL�PU�TPQU�VNLU�IV]LUKPLU�aLLY�YLHSPZ[PZJO�PZ�¹�*SLTLUZ�)YLUUPURTLPQLY��4HUHNPUN�+PYLJ[VY�]HU�9LKL]JV�5LKLYSHUK�]\S[�HHU!�¸(HUKHJO[�]VVY�K\\Y�aHHTOLPK�PZ�]VVY�VUZ�UPL[�UPL\ �̂�THHY�K\\YaHHTOLPK�NHH[�UPL[�HSSLLU�VT�OL[�TH_PTHSPZLYLU�]HU�TPSPL\]YPLUKLSPQROLPK��

BREEAM-NL In-Use in de toekomst wellicht op portefeuilleniveauBREEAM-NL In-Use is wat winkelvastgoedbelegger Redevco betreft vooral een kwestie van ‘gewoon beginnen’. Het bedrijf is zelf gestart met leerprojecten waarbij vijf C&A vestigingen zijn beoordeeld ‘as is’. Robert Bakker, verantwoordelijk voor de afdeling ‘herontwikkeling’: “Ik ben zelf BREEAM-expert geworden en hierdoor in staat direct mee WH�GHQNHQ�LQ�RSORVVLQJHQ��VRPPLJH�]LMQ�YHUUDVVHQG�VLPSHO�ú

;LRZ[!�PUN��4��KL�>P[��)SVR

=�S�U�Y��7HSZ�)Y\Z[��

�+PYLJ[L\Y�* (�)LULS\_��

*SLTLUZ�)YLUUPURTLPQLY�

�4HUHNPUN�+PYLJ[VY��

9LKL]JV�5LKLYSHUK��

9VILY[�)HRRLY��+L]LSVW�

TLU[�4HUHNLY�9LKL]JV��

5LKLYSHUK��LU�1HU�9VLY�

ZLU��)9,,(4�(\KP[VY�]HU�

>�@�(K]PZL\YZ��

BREEAM-NL01-T.indd 34 15-10-13 18:59


In-Use

0U[LY]PL^

/L[�PZ�VUaL�HTIP[PL�VT�LLU�NVLKL�IHSHUZ�[L�]PUKLU�[\ZZLU�ZV�JPHSL�PTWHJ[��LJVUVTPZJO�YLUKLTLU[�LU�TPSPL\]YPLUKLSPQROLPK�¹�

Projecten9LKL]JV�OLLM[�LY]VVY�NLRVaLU�UPL[�HS�OHHY�WHUKLU�PU�ttU�RLLY�[L�JLY[PÄJLYLU��+L�SLLYJ\Y]L�IPQ�OL[�)9,,(4�JLY[PÄJLYLU�PZ�UHTLSPQR�]YPQ�Z[LYR�LU�KHHYVT�PZ�OL[�ILKYPQM�NLZ[HY[�TL[�OL[�JLY[PÄJLYLU�]HU�]PQM�* (�]LZ[PNPUNLU�HSZ�LLU�ZVVY[�WPSV[��(SSL�NLIV\^LU�OLIILU�PU�KL�O\PKPNL�Z[HH[�LLU�ILVVYKLSPUN�[\ZZLU�ºWHZZ»�LU�ºNVVK»�NLRYLNLU��6T�KL�^HHYKLYPUN�]LYKLY�[L�]LYOVNLU�aHS�PU�KL�[VLRVTZ[�LLYZ[�^VYKLU�NLRLRLU�UHHY�OL[�ºSHHNOHUNLUKL�MY\P[»�LU�PU�LLU�SH[LY�Z[HKP\T�UHHY�HUKLYL�TVNLSPQRL�]LYIL[LYPUNLU��*SLTLUZ�)YLUUPURTLPQLY!�¸+\\Y�aHHTOLPK�PU�HS�OHHY�MHJL[[LU�PZ�HSSLLU�TVNLSPQR�^HUULLY�IL[YVRRLULU�ZHTLU^LYRLU�LU�LLU�^PU�^PU�ZP[\H[PL�JYLwYLU��)PQ�OL[�]LYNYVLULU�]HU�VUaL�NLIV\^LU�OLIILU�^L�KHU�VVR�VUaL�O\\YKLYZ�UVKPN��,LU�WHY[ULY�HSZ�* (��KPL�THH[ZJOHW�WLSPQR�]LYHU[^VVYK�VUKLYULTLU�OVVN�PU�OL[�]HHUKLS�OLLM[�Z[HHU�LU�ILYLPK�PZ�TLL�[L�KLURLU�tU�TLL�[L�^LYRLU��PZ�KHU�aLLY�WYL[[PN�¹

9VILY[�)HRRLY!�¸:HTLU^LYRLU�LU�V]LYSLNNLU�PZ�JY\JPHHS��4PUPTHHS��WYVJLU[�]HU�KL�NLNL]LUZ�KPL�QL�]VVY�OL[�JLY[P�ÄJLYLU�UVKPN�OLI[��aPQU�UHTLSPQR�\P[ZS\P[LUK�ILZJOPRIHHY�IPQ�KL�YL[HPSLYZ�aLSM��/L[�PZ�K\Z�]HU�ILSHUN�KH[�aPQ�NVLK�ILNYPQWLU�^H[�KL�ILKVLSPUN�PZ��<P[LYHHYK�ILNPUULU�KL�TLLZ[LU�TL[�LLU�ILWHHSKL�ZJLWZPZ��THHY�PR�RHU�UPL[�HUKLYZ�aLNNLU�KHU�KH[�KP[�PUTPKKLSZ�PZ�\P[NLNYVLPK�[V[�LLU�NLaVUK�LU[OV\ZPHZ�TL�LU�KL�^PS�VT�TLL�[L�KVLU��)9,,(4�JVUMVYT�OHUKLSLU�PZ�]HHR�]VVYHS�LLU�R^LZ[PL�]HU�^L[LU��)PQ]VVYILLSK�IPQ�KL�HHUZJOHM�]HU�UPL\^L�RL[LSZ"�QL�R\U[�IL[LY�]PLY�RSLPULYL�RL[LSZ�ULTLU�KPL�LSRHHY�HHU]\SSLU��KHU�KYPL�NYV[LYL�RL[LSZ��8\H�HHUZJOHM�THHR[�OL[�UPL[�]LLS�\P["�X\H�)9,,(4�JLY[PÄJLYPUN�^LS��6VR�KL�PUMVYTH[PL]VVYaPLUPUN�HUKLYZVT�PZ�]HU�ILSHUN"�YL[HPSLYZ�ULTLU�^LS�LLUZ�THH[YLNLSLU�VT�IPQ]VVYILLSK�KL�RVZ[LU�[L�KY\RRLU�LU�KHU�ISPQR[�aV»U�THH[YLNLS�VVR�UVN�LLUZ�OLLS�K\\YaHHT�[L�aPQU��7YPTH�K\Z�VT�KH[�[L�KLSLU��aVKH[�OL[�

^LSSPJO[�HSZ�]VVYILLSK�RHU�KPLULU�]VVY�HUKLYL�^PURLSZ�¹

5HHZ[�KL�]PQM�ºWPSV[WHUKLU»�OLLM[�9LKL]JV�VVR�LLU�WYVQLJ[�PU�.V\KH�NLYLHSPZLLYK��HSZ�LLYZ[L�)9,,(4�53�5PL\ÎV\^�WYVQLJ[�]VVY�LLU�YL[HPS�NLIV\ �̂�9VILY[�)HRRLY!�¸/L[�NHH[�OPLY�VT�LLU�NLIV\^�\P[�KL�QHYLU��KH[�^L�KLYTH[L�OLIILU�]LYHUKLYK��KH[�^L�OL[�HSZ�UPL\ÎV\^�RVUKLU�JLY[PÄJLYLU��,LU�]HU�KL�]LYZJOPSSLU�PZ�KH[�LY�IPQ�UPL\ÎV\^�VVR�^VYK[�NLRLRLU�UHHY�OL[�IV\^WYVJLZ��KL�NLIY\PR[L�TH[LYPHSLU��OL[�ZJOLPKLU�]HU�HM]HS��LUaV]VVY[Z��+HHY�RVUKLU�^L�NLK\YLUKL�OL[�WYVQLJ[�HS�YLRLUPUN�TLL�OV\KLU��^HHYKVVY�^L�VVR�VW�KH[�]SHR�PUTPKKLSZ�]LLS�OLIILU�NLSLLYK��>L�aPQU�[YV[Z�KH[�^L�OPLY�KYPL�Z[LYYLU��=LY`�NVVK��OLIILU�NLOHHSK�¹

Gewoon beginnen)9,,(4�PZ�^H[�9VILY[�)HRRLY�IL[YLM[�]VVYHS�LLU�R^LZ[PL�]HU�NL^VVU�ILNPUULU��¸AVYN�LY�PU�LSR�NL]HS�]VVY�KH[�KL�KVZZPLYZ�VW�VYKL�aPQU��KH[�ZJOLLS[�OLLS�]LLS�[PQK��,U�KHHYUHHZ[�PZ�OL[�]LYZ[HUKPN�PLTHUK�IPUULU�OL[�ILKYPQM�)9,,(4�L_WLY[�[L�THRLU��0R�OLI�KP[�aLSM�VVR�NLKHHU��^HHYKVVY�QL�KPYLJ[�R\U[�TLLKLURLU�PU�VWSVZZPUNLU�KPL�ZVTZ�[L�LLU]V\KPN�]VVY�^VVYKLU�aPQU��)V]LUKPLU�ISPQM[�OL[�WYVJLZ�VW�KLaL�THUPLY�ÄUHUJPLLS�OHHSIHHY��>HUULLY�QL�aLSM�KL�L_WLY[�YVS�]LY]\S[��RVZ[�OL[�QL�VUNL]LLY��L\YV�]VVY�LLU�ZPUNSL�[LUHU[�YL[HPS�VIQLJ[��>L�KVLU�V]LYPNLUZ�VVR�VUKLYaVLR�UHHY�KL�TVNLSPQROLPK�VT�NYVV[ZJOHSPN�[L�JLY[PÄJLYLU��K\Z�VW�WVY[LML\PSSLUP]LH\��/PLYIPQ�^VYK[�LLU�HHU[HS�NLIV\^LU�VUKLY�KL�SVLW�NLUVTLU�LU�ILZJOV\^K�HSZ�YLWYLZLU[H[PL�]HU�HSSL�NLIV\^LU�]HU�LLU�ILWHHSKL�LPNLUHHY"�LLU�ZVVY[�Z[LLR�WYVLMWYPUJPWL��5VN�LLU�[PW!�Z[LS�QL�HTIP[PLZ�UPL[�[L�OVVN�PU�OL[�ILNPU"�NH�LLYZ[�LLUZ�RPQRLU�OVL�OL[�NLIV\^�ZJVVY[�PU�KL�O\PKPNL�Z[HH[�LU�NH�KHU�PU�RSLPUL�Z[HWQLZ�]LYIL[LYLU�¹��

+L�OLYVU[^PRRLSPUN�]HU�KL�9LKL]JV�WHUKLU�HHU�KL�2SLP^LN�PU�.V\KH�]LYHUKLYKLU�aV^LS�OL[�HHUNLaPJO[�HSZ�KL�K\\YaHHTOLPKZWYLZ[H[PL�PU�WVZP[PL]L�aPU�

Redevco | www.redevco.com

BREEAM-NL01-T.indd 35 15-10-13 19:00

Jaarlijks wordt slechts één tot twee procent van de vastgoedvoorraad aangevuld met nieuw en soms duurzaam vastgoed. Juist door de bestaande bouw aan te pakken kan het tempo in verduurzaming versnellen. Een steeds vaker gebruikte leidraad daarbij is BREEAM-NL In-Use, waarvan eind 2013 de nieuwste richtlijn werd gelanceerd.

“Deze grondige herziening ten opzichte van de in 2011 NLSHUJLLYKL�YPJO[SPQU�TVL[�aVYNLU�]VVY�LLU�MVYZL�LMÄJPLU-J`ZSHN�IPQ�OL[�JLY[PÄJLYLU�]HU�ILZ[HHUKL�NLIV\^LU¹��]PUK[�Hans Copier, voorzitter van de Adviesgroep BREEAM-NL In-Use en CEO van Propertize. “Maar, verduurzaming is een gezamenlijke verantwoordelijkheid: in het samenspel tussen eigenaar, beheerder en gebruiker moeten afspraken worden gemaakt over de benodigde investeringen. Daarom is BREEAM-NL In-Use het aangewezen instrument om alle bij de exploitatie van vastgoed betrokken partijen uit te dagen verbeteringen te blijven realiseren.” Het duurzaamheids-keurmerk BREEAM-NL In-Use maakt onderscheid tussen het asset, het beheer en het gebruik; hoe duurzaam is het gebruikte vastgoed, het beheer van het vastgoed en de eindgebruiker eigenlijk?

Best practice BREEAM-NL In-Use maakt bewust gebruik van best practice-methoden uit de vastgoedwereld. “In overleg met participanten vinden continu verbeteringen plaats: de brede achterban van de Dutch Green Building Council (DGBC) zet echt stappen met de verduurzaming. Het geeft huurders een onafhankelijke en transparante benchmark om met gebouw-eigenaren te onderhandelen over duurzame verbeteringen aan het vastgoed.” Beheerders kunnen hun beheerstrategie verbeteren. Beleggers kunnen met de huurder in contact komen voor een eventuele contractverlenging en direct hun vastgoedportfolio vergroenen. “Het geeft een organisatie een goed uitgangspunt om te voldoen aan eisen die bijvoorbeeld worden gesteld vanuit ISO 14001. Daarnaast biedt het goede aanknopingspunten voor CO2-reductie en energiebe-sparing. Ook kan het dienen als startpunt voor het opstellen van een duurzaamheidsverslag conform het Global Repor-ting Initiative (GRI).”

Internationaal“De nieuwe versie van BREEAM-NL In-Use is internationaal sterk doorontwikkeld, mede dankzij de inspanningen van de DGBC”, vertelt Copier. “Er is een betere aansluiting gemaakt met overige BREEAM-NL In-Use schema’s, in onder meer Duitsland, Spanje, Engeland, Noorwegen, Zweden en de opstartende landen. Belangrijkste aandachtspunt was de hoeveelheid aan te leveren documentatie en informatie. Op KP[�W\U[�PZ�OL[�RL\YTLYR�ÅPUR�]LYLLU]V\KPNK��+H[�]LY[HHS[�aPJO�]VVY�NLIY\PRLYZ�PU�SHNLYL�[V[HSL�RVZ[LU�]VVY�LLU�JLY[PÄJHH[�¹

Inhoudelijke wijzigingenOok inhoudelijk is de nieuwe richtlijn verbeterd. “Binnen de categorie ‘energie’ is bijvoorbeeld een betere aansluiting gevonden bij het energielabel. Hierdoor kunnen we veel bal-last door onnodige vragen weglaten. Daarnaast sluiten we in brede zin beter aan bij de Nederlandse praktijk. Zo maken ^L�]VVY�KL�ILVVYKLSPUN�]HU�ÄQUZ[VM�NLIY\PR�]HU�KL�VUSPUL�beschikbare RIVM-kaarten of verwijzen we naar bekende meerjarenonderhoudsplanningen en methodes voor presta-tieborging.”

Efficiency*VWPLY�]LY^HJO[�KH[�JLY[PÄJLYLU�LLU�Z[\R�LMÄJPwU[LY�NHH[�TL[�de vernieuwde richtlijn. ”Binnenkort introduceren we tevens de nieuwe online assessmenttool. Ik schat dat we de tijd voor de zelfassessments kunnen halveren”, besluit hij. �

BREEAM-NL In-Use: gewoon beginnen

Beoordelingsrichtlijn In-Use 2014

De nieuwe BREEAM-NL Beoordelingsrichtlijn In-Use 2014 is gratis te downloaden via de website www.breeam.nl

BREEAM-NL02-T.indd 32 07-04-14 11:42


In-Use

Introductie

BREEAM-certificaat: ‘Duidelijk meerwaarde’Als een van de grondleggers van de Dutch Green Building Council is Dura Vermeer KHW�PLQ�RI�PHHU�DDQ�]LMQ�VWDQG�YHUSOLFKW�RP�HHQ�%5(($0�FHUWLðFHULQJ�QD�WH�streven. “Wij zien absoluut kansen voor duurzaam bouwen en willen de markt hierin stimuleren, want BREEAM heeft de toekomst. Dan is het vanzelfsprekend om ook je HLJHQ�SDQG�WH�ODWHQ�FHUWLðFHUHQú��DOGXV�VHQLRU�SURMHFWPDQDJHU�*HUW�YDQ�:HUYHQ�

;LRZ[!�>PSTH�:JOYLPILY

Momenteel wordt er nog relatief weinig conform BREEAM gebouwd, maar dit gaat toenemen volgens Van Werven: “In tegenstelling tot andere duurzaamheidsscores krijg je bij )9,,(4�LLU�JLY[PÄJHH[��1L�WYLZ[H[PLZ�^VYKLU�NLJVU[YVSLLYK�en zijn aantoonbaar, dat is een voordeel.”Bij de bouw van het pand van Dura Vermeer in Hengelo circa ]PQM�QHHY�NLSLKLU��^LYK�UPL[�TL[LLU�]VVY�JLY[PÄJLYPUN�NLRVaLU�omdat BREEAM nog in de kinderschoenen stond; voor In-<ZL�JLY[PÄJLYPUN�TVL[�LLU�WHUK�LLYZ[�KYPL�QHHY�V\K�aPQU��¸>L�hebben daarvoor alleen pv-panelen op het dak gelegd, want het is een relatief nieuw en duurzaam gebouw. Verder toont een scherm in de receptie de prestaties, om bewustwording onder medewerkers en bezoekers te bevorderen.” Tevens zijn er oplaadpalen voor elektrische auto’s geplaatst.

Vastleggen en verbeterenDe komende jaren wil Dura Vermeer de processen en procedures verder vastleggen en waar mogelijk verbeteren. “Duurzaamheid delen in de organisatie, daarop sturen en medewerkers stimuleren in die richting te denken”, verklaart Van Werven. “Het is mijn taak te onderzoeken welk laaghan-gend fruit meteen geplukt kan worden. En vervolgens onze ambitie te formuleren, want je moet natuurlijk wel iets hoger reiken.”

Terugkijkend op het traject, zijn de kosten Van Werven mee-gevallen. “Het was natuurlijk een relatief nieuw gebouw, dus alleen de zonnepanelen hebben geld gekost, plus de inzet van mijzelf en enige andere medewerkers.” De administra-tieve last viel tegen, hoewel Van Werven hierbij een aantal kanttekeningen plaatst. “We dachten dat we alles goed gearchiveerd hadden, maar inhoudelijk moet je er soms diep induiken, bijvoorbeeld informatie over verlichting ophalen bij de installateur. Maar daar leer je van en een volgende keer zal het ongetwijfeld sneller gaan. En eerlijk gezegd kreeg het project in eerste instantie vanwege de dagelijkse beslom-

meringen ook geen prioriteit.” Hij adviseert dan ook om een BREEAM-traject gericht aan te pakken en er een medewer-ker voor vrij te maken.

Al met al noemt Van Werven het behalen van een BREEAM-JLY[PÄJHH[�LLU�HHUYHKLY!�¸1L�SLLY[�QL�LPNLU�WYVJLZZLU�IL[LY�begrijpen, ontdekt wat er speelt op het vlak van duurzaam-heid en kunt daar dus beter op sturen. En de markt gaat er geheid om vragen. Bij de huidige leegstand heeft het JLY[PÄJHH[�K\PKLSPQR�TLLY^HHYKL�¹��

ProjectgegevensPand: 2009Aannemer: Dura VermeerInstallateur: UnicaScore BREEAM-certificaat In-Use (3-1-2014):• Asset: 2 sterren• Gebruik: 1 ster• Beheer: 1 ster

BREEAM-NL02-T.indd 33 07-04-14 11:42

Soms wordt ten onrechte gedacht dat de bestaande kanto-renvoorraad niet duurzaam is. Dit argument wordt namelijk regelmatig genoemd als een huurder voor nieuwbouw kiest. De gemiddelde BREEAM-score van de Rotterdamse kanto-ren is twee sterren, oftewel ‘Good’, een score die wordt be-haald zonder dat de eigenaar of huurder iets aan het kantoor heeft verbeterd. De kantoren waaraan in de afgelopen jaren lichte renovaties zijn uitgevoerd, scoren regelmatig zelfs drie sterren, oftewel ‘Very Good.’ Deze score behaalt ongeveer een kwart van de kantoren.

Gezond en goed bereikbaar via OVDe twee hoogst scorende categorieën in het onderzoek zijn “Welzijn en Gezondheid” (62 procent) en “Transport” (60 procent). De score van W&G is afgeleid van het feit dat het binnenklimaat vaak beïnvloedbaar is door werknemers, dat er veel daglicht en uitzicht vanaf werkplekken beschikbaar is en er goede faciliteiten in het kantoor aanwezig zijn. Qua transport zijn OV-voorzieningen, winkels en betaald parkeren belangrijke aspecten. Niet verwonderlijk doet de Rotterdamse binnenstad het op het onderdeel “Transport” met 70 procent zelfs nog iets beter dan het gemiddelde. Natuurlijk zijn er altijd onderdelen waar minder goed op wordt gescoord, maar zelfs met die veronderstelling in het

achterhoofd zijn de scores voor ‘Ecologie & landgebruik’ (5 procent) en ‘Water’ (28 procent) teleurstellend. Er liggen voldoende kansen om ook in een stad als Rotterdam een goede habitat voor vogels, vleermuizen en andere dieren te creëren.

Met beperkte investeringen kan al veel resultaat worden bereikt, zeker als hierbij wordt samengewerkt tussen ver-schillende eigenaren en er ook op gebiedsniveau initiatieven worden ontplooid. Mooi voorbeeld van biodiversi-teit in de stad is Central Park in New York, waar roofvogels, slangen en vele zoogdieren de “concrete jungle” bewonen.

Eén ster, werk aan de winkelAlle kantoren in Rotterdam behalen minimaal één ster en voor een kwart van de kantoren blijft het daarbij. Het zijn vaak sterk verouderde kantoren waar een renovatie in de komende jaren een logische stap lijkt. Het energielabel van deze kantoren is dan ook vrijwel zonder uitzondering slecht en de score voor “Energie” ligt dan ook laag. Ook op Welzijn & Gezondheid wordt structureel lager gescoord dan het ge-middelde. De totale BREEAM-score wordt voor 46 procent door “Energie” en “W&G” bepaald, dus de verklaring van die ene ster is snel gegeven.

Rotterdamse kantorenmarkt in kaart gebracht met In-Use zelf-assessments

In het najaar van 2013 zijn de resultaten gepresenteerd van het onderzoek naar de Rotterdamse kantorenmarkt. Hierbij is in totaal bijna 650.000 vierkante meter, twintig procent van Rotterdam, in kaart gebracht met de BREEAM-NL In-Use zelf-assessments. Aan het onderzoek is door twintig verschillende eigenaren met 35 kantoren meegewerkt. De resultaten zijn bemoedigend.

;LRZ[!�(YUL�)HS]LYZ��IIU�HK]PZL\YZ

BREEAM-NL02-T.indd 34 07-04-14 11:42

De Ontwerpfabriek is een goed voorbeeld van een gebouw dat na decennia nog steeds aantrekkelijk is. Haar monumentale status en uiterlijk maken het echter niet altijd eenvoudig het gebouw energetisch te verbeteren en dat verklaart het energielabel: G. Desondanks behaalt het twee sterren en is daarmee een inspiratiebron als tijdloos en duurzaam gebouw.Ook de komende jaren wordt hard gewerkt aan de verdere verduurzaming van de Van Nellefabriek. Zo wordt in 2014 gestart met de gefaseerde vervanging van de fancoils door LULYNPLa\PUPNLYL�LU�LMÄJPwU[LYL�[VLZ[LSSLU��=LYKLY�SVVW[�LLU�

onderzoek naar de vervanging van alle armaturen in de fabrieken door LED-armaturen met daglichtregeling. Dit zijn substantiële energiebesparingen.

Tot slot is gestart met een verduurzaming van de toiletten. Alle kranen en spoelsystemen worden vervangen door zelfdenkende elektronische systemen waardoor het waterverbruik wordt beperkt. Overigens worden alle toiletten al sinds 1930 gespoeld met water uit de Schie. Bij de verduurzaming is Eneco een belangrijke partner voor de Van Nellefabriek.

Van Nellefabriek

In-Use


In-Use

6UK

LYaVLR

Na het succes van 2013 hebben gemeente en deelnemers afgesproken het onderzoek jaarlijks te herhalen. Hierdoor komen lange-termijn tendensen ook in beeld. De moge-lijkheid om de scores van het eigen vastgoed te kunnen vergelijken met Rotterdamse gemiddelden is een belangrijke reden voor eigenaren om te participeren. Er zijn inmiddels verschillende nieuwe deelnemers, zoals Syntrus Achmea, Eneco, LSI en diverse private beleggers.

Dialoog tussen verhuurder en huurderDe nadruk lag in 2013 op de ‘asset’-score. In 2014 wordt dit verbreed naar ‘gebruik’; vaak zijn de investeringsmogelijkhe-den van eigenaren gekoppeld aan commerciële momenten. Een nieuwe huurder of contractverlenging is meestal de katalysator bij investeringen. Een dialoog tussen verhuurder en huurder op basis van een objectief vastgestelde score kan hieraan bijdragen. Verschillende grote huurders hebben hiervoor inmiddels hun medewerking toegezegd.

BREEAM-NL02-T.indd 35 07-04-14 11:43


In-Use

BREEAM-NL In-Use is een monitoringsinstrument waarmee de duurzaamheidprestaties van bestaande bouwwerken gemonitord kunnen worden. Het keurmerk beoordeelt de gebouweigenschappen én het beheer en gebruik ervan.

Bij ieder onderdeel komen de negen duurzaamheids-categorieën aan bod die ook worden gehanteerd bij BREEAM-NL Nieuwbouw: management, gezondheid, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik-ecologie en vervuiling.

Voor zowel Asset, Beheer en Gebruik kan een gebouw 1 tot 5 sterren behalen. Met de scores kunnen partijen de operationele kosten van een gebouw terugbrengen en de duurzaamheidsprestaties verbeteren. Hiermee behoudt het pand ook op de lange termijn een goede positie in het

gehele aanbod. Prestatieverbetering is mogelijk met een zelf-assessment, een eigen beoordeling van de behaalde duurzaamheidsprestaties van bestaande panden. De gebouweigenaar kan jaarlijkse verbeteringen bepalen en de resultaten daarvan aantonen, waarbij een onafhankelijke derde het zelf-assessment beoordeelt.

VastgoedMaps is een web-applicatie waarmee de zelf-assessments worden uitgevoerd. In het kader van onder-zoeken en metingen van gehele vastgoedportefeuilles is inmiddels meer dan twee miljoen m² kantoren doorgemeten met BREEAM-NL In-Use in VastgoedMaps. Deelnemers aan het onderzoek krijgen interactief toegang tot geanonimiseerde duurzaamheidsscores en kunnen daarmee zelf vergelijkingen maken.

6UK

LYaVLR

Deelnemen Zowel eigenaren, beheerders als eindgebruikers kunnen deelnemen aan het onderzoek. De inventarisatie zal voor de zomer worden afgerond, waarna alle deelnemers de resultaten ontvangen. Bij de presentatie van het jaarlijkse rapport na de zomer worden de resultaten met belangstel-lenden besproken en de koers voor de komende jaren verder uitgestippeld. Of u nu met één gebouw stilzwijgend wilt participeren in het onderzoek of actief wil bijdragen aan de verduurzaming van het vastgoed in Rotterdam, bbn adviseurs is op zoek naar belangstellenden. Aanmelden is mogelijk door een mail te sturen naar [email protected]. �

Engineered Timber Systems

Unidek AeroVERLAAG DE EPC MET UNIDEK AERO DAKELEMENTEN

● Hoge thermische isolatie

● Minder koudebruggen

● Uitstekende luchtdichtheid op

passiefhuis-niveau

● Geschikt voor montage van

zonnecollectoren

● Duurzame keuze (DUBOkeur®)

● Minder maatregelen ter verlaging

van EPC

www.kingspanunidek.nl

@kingspanunidek

Download onze themabrochure Energieneutraal

thema:

energie

neutraal

passiefhuis-niveau

● Geschikt voor montage van

zonnecollectoren

● Duurzame keuze (DUBOkeur

● Minder maatregelen ter verlaging

van EPC

Snellere montage met

zelfborende schroeven

Duurzame keuze

(DUBOkeur®)

Eenvoudige bevestiging van

elk type zonnecollector

GRRU�YHUVWŬ�YHUV

Uitstekende

luchtdichte

aansluiting

passiefhuis-

niveau

Geluidsisolatie 30 dBBrandreactie

Euroklasse CGrote overspanningen

P

RO D

UC

T

10209_adv-210x297-Advertentie Unidek Aero.indd 1 26-03-14 16:54 BREEAM-NL02-T.indd 37 07-04-14 11:43

ABN AMRO legt haar kantoren langs BREEAM-meetlat,Q�VHSWHPEHU��RQWYLQJ�$%1�$052�KHW�%5(($0�1/�,Q�8VH�FHUWLðFDDW�YRRU�het hoofdkantoor aan de Gustav Mahlerlaan in Amsterdam. De onderscheiding werd destijds uitgereikt tijdens de Dutch Green Building Week.

Inmiddels is ABN AMRO voor nóg vier van haar grootste WHUKLU�TL[�OL[�JLY[PÄJLYPUNZ[YHQLJ[�NLZ[HY[��^HHY]HU�KL�JLY[PÄJLYPUNLU�TVTLU[LLS�PU�HHU]YHHN�aPQU��+HHYUHHZ[�OLLM[�ABN AMRO zich voor 2014 ten doel gesteld nog eens ��T��]HU�OHHY�WVY[LML\PSSL�[L�JLY[PÄJLYLU��

Drie onderdelenBREEAM-NL In-Use is een monitoringsinstrument - dus geen momentopname, zoals BREEAM-NL Nieuwbouw - waarmee de duurzaamheidsprestatie van bestaande bouw-werken in de gaten kan worden gehouden.

BREEAM-NL In-Use bestaat uit drie onderdelen: Asset (gebouweigenschappen), Beheer en Gebruik. Bij ieder onderdeel komen de negen duurzaamheidscategorieën aan bod die ook worden gehanteerd bij BREEAM-NL Nieuw-bouw. Aan de hand van een groot aantal vragen moet de gebouweigenaar per categorie bewijsmateriaal verzamelen. Rob Kuipers, product en contractmanager bij ABN AMRO: “Vooral op het vlak van beheer en gebruik van een groot pand als ons hoofdkantoor aan de Gustav Mahlerlaan is dit een tijdrovende klus.”

Dat het verzamelen van de benodigde informatie de nodige tijd heeft gekost, hangt samen met de omvang van het project en de organisatie. “Het bewijsmateriaal moest overal vandaan komen. Zo krijg je bijvoorbeeld vragen over gezondheid, een onderdeel waar de HR-afdeling antwoord op kan geven. Maar ook over je inkoopbeleid. De informatie is zeer divers en moet uit veel verschillende bronnen worden verzameld.”

Men ging als een van de eerste partijen aan de slag met BREEAM-NL In-Use. “Ons pand aan de Gustav Mahlerlaan is als pilot gebruikt bij de ontwikkeling van het keurmerk. Bij het beantwoorden van de vragen liepen we ertegenaan dat in eerste instantie vaak niet duidelijk was wélk bewijs er nu eigenlijk gevraagd werd”, legt Kuipers uit. “Om alle vragen goed beantwoord te krijgen kun je vaak niet om de inzet van experts en een assessor heen.”

Inzicht en bewustwordingAls alle slagen uiteindelijk zijn gemaakt, levert dit wel heel veel op: “Door al onze panden langs de meetlat van BREEAM-NL In-Use te leggen, worden ze onderling én extern vergelijkbaar. Het BREEAM-NL In-Use-traject heeft bij ABN AMRO voor verdere bewustwording over duur-zaamheid gezorgd. “We hebben een nulmeting van waaruit we verder kunnen werken. Overal in de organisatie zijn nu SMART-doelstellingen voor duurzaamheid geformuleerd. De beheerprocessen in al onze panden zijn inmiddels gelijk. We weten waar we staan, we kunnen de buitenwereld laten zien dat we serieus aan duurzaamheid werken en we weten op welke vlakken we kunnen verbeteren.”

Zelf-assessment of volledige certificering?Wie aan de slag gaat met BREEAM-NL In-Use, kan werken volgens drie methodes: variërend van zelf-assessment tot LLU�]VSSLKPN�JLY[PÄJLYPUNZ[YHQLJ[��,LU�aLSM�HZZLZZTLU[�PZ�een eigen beoordeling van de behaalde duurzaamheids-prestaties van bestaande panden. De gebouweigenaar kan jaarlijkse verbeteringen bepalen en de resultaten daarvan HHU[VULU��+L�]VSNLUKL�Z[HW�PZ�OL[�JLY[PÄJLYLU�]VSNLUZ�OL[�

BREEAM-NL02-T.indd 38 07-04-14 11:43

In-Use

Project


keurmerk, waarbij een onafhankelijke derde het zelf-assess-ment beoordeelt. Als totaalscore kan een gebouw 1 tot 5 sterren behalen.

Het streven van ABN AMRO is om voor de vijf grootste kantoren minimaal een score van drie sterren (Very Good) te behalen voor de gebouweigenschappen, en bij voorkeur ook voor de onderdelen beheer en gebruik. Daarnaast is de gehele portfolio beoordeeld met behulp van een zelf-assess-ment. Aan de hand van de uitkomsten bekijkt de bank welke verbeterslagen ze gaat doorvoeren.

Potentieel van zelf-assessment

6T�LLU�)9,,(4�53�0U�<ZL�JLY[PÄJHH[�[L�ILOHSLU��TVL[�KL�NL-

hele DGBC-procedure worden doorlopen. Gebouweigenaren die

duidelijkheid willen over of deze investering de moeite waard is,

kunnen een zelf-assessment uitvoeren. De beoordelingsmetho-

diek (assessmenttool) voor BREEAM-NL In-Use is voor een eigen

beoordeling gratis te gebruiken via de website van BREEAM, via

http://Assessmenttool.nl. Wel moet u een account aanmaken.

Die zelf-assessments geven een indicatie van de uiteindelijke

ZJVYL��AL�TVNLU�LJO[LY�UPL[�HSZ�KLÄUP[PL]L�VM�VMÄJPwSL�ZJVYL�HHU�

het publiek worden gepresenteerd.

BREEAM-NL02-T.indd 39 07-04-14 11:43

In-Use


In-Use

BREEAM-NL In-Use is een instrument waarmee men de duurzaamheidsprestatie van bestaande bouwwerken kan monitoren. Dat kan uitmonden in een certificering, maar dat hoeft lang niet altijd. “Begin maar eens met een quickscan. Dat doe je zelf, kost dus niets, hooguit vier uurtjes, maar je weet hoe je gebouw ervoor staat en hoe je op een eenvoudige manier de eerste winst kunt pakken. Dat is ook gewoon leuk. Certificeren kan altijd nog.”

Verduurzamen bestaand vastgoed loont in meerdere opzichten

Dat zegt Henk Vlug, directeur bij technisch en facilitair dienstverlener Fortrus en tevens lid van de adviesgroep BREEAM-NL In-Use. De vraag of een gebouweigenaar zijn gebouw altijd moet aanmelden voor BREEAM-NL In-Use is volgens Vlug niet zo eenvoudig te beantwoorden. “Voor-opgesteld: een BREEAM-NL certificering heeft meerwaar-de, maar mensen zien BREEAM-NL In-Use op dit moment vooral als een certificeringsinstrument. Ik zou liever het verduurzamingselement naar voren willen halen. Daarmee bedoel ik dat de gebouweigenaar vaak naar BREEAM-NL kijkt in relatie met de waarde van het pand. Ga ik het verkopen of verhuren, maak ik dan meer kans of kan ik een hogere prijs vragen op het moment dat ik het bij BREEAM-NL heb ondergebracht? Die redenatie klopt maar ten dele. Verduurzamen kost euro’s en in theorie moet het de waarde van je gebouw doen toenemen. Maar in praktijk zie je dat bij de taxatie niet altijd terug”, zegt Vlug, die het graag over een andere boeg gooit.

Renderen en stimuleren“Verduurzaming rendeert, maar misschien niet in de meer-waarde van het pand, maar meer direct door de lagere energiekosten. Zo goed zelfs, dat het loont om de hypo-theek op te hogen om je pand te verduurzamen.”

Vlug raadt dus iedere gebouweigenaar aan om vier uurtjes vrij te maken voor een quickscan. “Met de zelfingevulde quick-scan zie je ook direct waar eenvoudig kosten zijn te besparen. Ik heb meerdere gebouweigenaren gezien die daar opeens enthousiast van werden en er een sport van maakten. Vergelijk het met het rijden in een hybride. Op een gegeven moment wordt het een sport om zo goedkoop mogelijk te gaan rijden.”

Het is duidelijk dat BREEAM-NL In-Use minder aanslaat dan BREEAM-NL Nieuwbouw. “Geen wonder. Bij In-Use

gaat het om bestaande gebouwen en voor veel eigenaren is het maar de vraag hoe lang zij een gebouw in portefeuille houden. Ga je certificeren, dan kost het uiteindelijk altijd geld. En omdat zo’n certificaat door de meeste banken of financiers vaak nog wordt ondergewaardeerd, is het de vraag of de inspanningen zich uiteindelijk terugbetalen. Financiers zouden hier dus nog echt stappen in kunnen zetten.“ Vlug denkt ook dat de overheid een grote rol kan spelen. “Zij moeten gebouweigenaren stimuleren om zich te richten op duurzaamheid. Als overheid kun je daar in sturen, bijvoorbeeld door het geven van subsidies. Maar dat mag best wel wat dwingender, bijvoorbeeld door weten regelgeving aan te scherpen.” �

Tekst: Gerrit Tenkink

Lid van de BREEAM-NL In-Use Adviesgroep Henk Vlug:

“Begin met een quickscan, daarna wordt het vanzelf leuk.”

InsulationInsulation

Unidek SolarPowerDAKISOLATIE EN ENERGIEOPWEKKING IN ÉÉN PV-DAKOPLOSSING

www.kingspanunidek.nl

@kingspanunidek

WATERDICHT

75%PV-MERKENPREFAB

Prefab PV-dakoplossing� Dakisolatie en energieopwekking

in één� Makkelĳk en snel te monteren� Vermindering van het aantal

arbeidsgangen op de bouwplaats

Waterdicht� Uitstekende waterdichtheid� Geen pannen of folies nodig� Gepatenteerd gootsysteem

Merkonafhankelĳk� Geschikt voor 75% van alle

merken PV-panelen� Vrĳe keuze in randafwerking� Esthetisch en kwalitatief

hoogwaardig

nieuw

10514_5-Adv. Unidek SolarPower 210x297.indd 1 13-10-14 08:28

Introduc

tie

BREEAM-NL03.indd 35 21-10-14 15:46

Door de Green Business Club Zuidas, Hello Zuidas en gemeente Amsterdam is het initiatief genomen tot een grootschalig duurzaamheidsonderzoek op de Zuidas. Er bestaat al lange tijd behoefte om kwaliteit en duurzaamheid in kaart te brengen en de stakeholders binnen het gebied hierbij te verenigen. Nu gaan eigenaren, beheerders en huurders dan ook gezamenlijk aan de slag om de scores te bepalen voor hun vastgoed.

Zuidas massaal met BREEAM-NL aan de slag

Dit is een belangrijke eerste stap in het verduurzamings- proces, waarbij de circle of blame in de bestaande voorraad wordt doorbroken. Niet meer op elkaar wachten, maar juist gezamenlijk aan de slag! Direct na de start hebben al meer dan twintig grote beleggers en eindgebruikers zich aan het onderzoek verbonden, waaronder Accenture, Deloitte, van Doorne, Blackstone, RAI, ABN AMRO, Vrije Universiteit, WTC en Houthoff Buruma.

ToetsenHet onderzoek wordt uitgevoerd met behulp van de BREEAM-NL In-Use-methodiek. Het separaat meten van de gebouwen, het beheer en het gebruik ervan sluit aan bij de doelstellingen van de initiatiefnemers. Zo is iedereen in staat de eigen prestatie te meten. Door de gemeenschappelijke “BREEAM-NL”-taal kan het gesprek tussen betrokkenen vervolgens eenvoudiger worden gevoerd. Vanuit eerdere duurzaamheidsonderzoeken is daarnaast veel referentiemateriaal bekend. Zo kunnen deelnemers eigen scores toetsen aan de anonieme benchmark van miljoenen vierkante meters. In Rotterdam loopt een vergelijkbaar onderzoek, waar op dit moment al meer dan 1.000.000 m² kantoren vastgoed is doorgemeten.

VervolgtrajectNa de eerste inventarisatie kan een proces starten van samenwerking tussen eigenaar, beheerder en huurder. Dit wordt ondersteund door ervaringsdeskundigen uit de wereld van beleggers, facility, corporates, DGBC en duurzaamheids-experts. Ook zullen belangstellenden worden uitgedaagd om over de grenzen van het eigen vastgoed te kijken en initiatie-ven te ontplooien voor (delen van) de Zuidas-locatie.

Tijdsbesteding en kostenDe tijdsbesteding hangt sterk samen met de scores die worden bepaald (Asset, Beheer en/of Gebruik). Door middel van inloopsessies of persoonlijke ondersteuning is het voor elke organisatie een overzichtelijke inspanning. De kosten

Tekst: Arne Balvers

voor deelname zijn maximaal duizend euro per gebouw, maar in bepaalde gevallen is een kosteloze deelname ook mogelijk. Deelname is altijd op anonieme basis en door middel van een self-assessment. Er wordt geen bewijslast verzameld.

DeelnemenHet onderzoek wordt uitgevoerd door bbn adviseurs. Middels de web-applicatie VastgoedMaps krijgen alle deelnemers interactief toegang tot de scores en de geanonimiseerde benchmark. Het onderzoek wordt eind 2014 opgeleverd. Voor deelname of het opvragen van meer informatie kunt u contact opnemen met Arne Balvers ([email protected] of 06-51198430).

Eigenaren- Altera- Blackstone- Bouwfonds IM- Bouwinvest REIM- CBRE GI- Chalet Group- Delta Lloyd Vastgoed- Hanzevast Real Estate- IVG- LSI- MN Services- MPC Capital- NSI- OVG- PPF Real Estate- Stena Realty- Syntrus Achmea REF- Union- WTC Rotterdam- WTC Zuidas

Deelnemers onderzoekenIn de recent uitgevoerde duurzaamheidsonderzoeken van bbn adviseurs zijn vrijwel alle grote vastgoedbeleggers betrokken. Ook vanuit het bedrijfsleven groeit de belangstelling sterk. Voorbeelden van participerende partijen zijn :

- Bilfinger- CBRE- DTZ- Grontmij- JLL- MVGM- Savills- Square4- Verwey- WPM

Eindgebruikers- ABN AMRO- Accenture- Baker & McKenzie- Deloitte- Dura Vermeer- Erasmus MedischCentrum- Hilton- Houthoff Buruma

- Kempen & Co- KPN- Loyens & Loeff- PWC- Rabobank- RAI- RBS- RGD- Robeco- Unilever- UWV- Van Doorne- Vesteda- Vrije UniversiteitAmsterdam

BREEAM-NL03.indd 36 21-10-14 15:46

In-Use


methode die aan de tekentafel werkt. Voor ons was dat te vrijblijvend. We zijn ISO 9001 gecertifi ceerd, maar dit is een kwaliteitskeurmerk. Dat is in BREEAM-NL wel minutieus omschreven. Elke categorie geeft heel duidelijk aan welke aspecten op orde moeten zijn om een goede score te halen. Wie over welke informatie moet beschikken en waar de informatie beschik-baar moet komen. Daarom is voor BREEAM-NL In-Use gekozen en uitgeprobeerd in deze pilot.”

In juli van dit jaar ontving Deloitte het BREEAM-NL In-Use certifi caat. Asset en Beheer van de drie categorieën waarin In-Use is opgesplitst, werden gewaardeerd met drie sterren. Gebruik, met ruim 70 procent, zelfs vier sterren. De Baat is met name trots op die laatste categorie: “As-set en Beheer betreffen gebouwgebonden inspanningen waarvoor voornamelijk de verhuurder verantwoordelijk is. Gebruik, dat een oordeel geeft over hoe de gehuisveste organisatie activiteiten in het gebouw organiseert, komt uit onze eigen aanpak en dat blijken we goed op orde te hebben.”

Pilot en vervolg“Om de pilot te laten slagen is het essentieel de juiste mensen te vinden om de hoeveelheid beschikbare informa-tie in onze organisatie te verzamelen en op de juiste plaats beschikbaar te stellen”, zegt De Baat. Na de uitgesproken ambities van het management en de kick off van het pro-ject kwamen al snel de mensen in het team die hiervoor tijd wilden vrijmaken (zie kader op pagina 39). “Onze organisa-tie deed al heel veel op het gebied van duurzaamheid, nu werd het meer geformaliseerd.”Bij de aanpak van de renovatie van het pand is inten-

Deloitte huurt in Eindhoven de begane grond en zeven verdiepingen van het kantoorpand aan Flight Forum 1. Het pand is eigendom van Tango Properties, vertegenwoordigd door Ping Properties en is in technisch beheer bij Yield Plus. Deloitte heeft de renovatie van het kantoorpand twee jaar geleden aangepakt als pilotproject om een signifi cante duurzaamheidstap te maken die past bij de ambities van de organisatie. De Baat: “Deloitte wil zeventig procent van haar kantoorpanden in de komende jaren ten minste naar het duurzaamheidniveau BREEAM-NL Very Good brengen. Met elf kantoren in Nederland in zeer gevarieerde panden is dat geen geringe opgave.”

PassendDeloitte besteedt al sinds 2006 zeer bewust aandacht aan de verduurzaming van de organisatie. “In de jaarverslagen is steeds melding gemaakt van onze ecologische footprint en de voortgang op het gebied van duurzaamheid. Maar we hadden nog geen certifi ceringmethode gevonden die paste bij onze aanpak en ambities. Greencalc is meer een

‘BREEAM-NL In-Use past ons’Deloitte stelt zichzelf al sinds 2006 stevige ambities op het gebied van het verduurzamen van hun kantoorpanden. Van alle methoden om hiermee aan de slag te gaan, lijkt BREEAM-NL het best te passen bij de werkwijze van het accountancybedrijf. “Bovendien is het keurmerk inmiddels zo bekend en gewaardeerd dat we geen verdere uitleg hoeven te geven”, zegt Helen de Baat die als projectleider betrokken was bij de pilot van het BREEAM-NL In-Use gecertifi ceerde kantoor van Deloitte in Eindhoven.

Tekst: Ronald van Bochove

In-Use

- Kempen & Co- KPN- Loyens & Loeff- PWC- Rabobank- RAI- RBS- RGD- Robeco- Unilever- UWV- Van Doorne- Vesteda- Vrije Universiteit Amsterdam

Project

BREEAM-NL03.indd 37 21-10-14 15:46


sief overleg met de verhuurder belangrijk. Daar worden belangrijke duurzame investeringen gedaan. Procurement collega Koen Verkaik: “De eerste stappen op het gebied van CO2-reductie en energiebesparing worden gezet op het gebied van isolatie, koeling en verwarming. Vervolgens is in het pand ook de verlichting aangepakt. Voor ons is bij de inkoop van wanden, meubilair, een belangrijke duur-zame borging nodig. Gelukkig heeft de overheid door haar duurzaam inkoopbeleid al een kader neergelegd voor pro-ducenten en leveranciers. Het is voor ons nu eenvoudiger een goede keuze te maken.”Het project is ruim een jaar geleden afgerond. “Behalve het ongemak tijdens de renovatie merken de medewer-kers weinig van de duurzame inspanningen. Een cradle to cradle-stoel zit net zo comfortabel als een niet duurzame stoel.” De Baat: “Volgend jaar volgen twee projecten waarin we weer met In-Use aan de slag gaan. Dan pakt onze gene-rieke aanpak mogelijk goed uit; elke ingreep in de pilot moest ten minste voor 80 procent van al onze kantoren van toepassing zijn.” Verkaik: “Dat maakt dat je ook goede afspraken kunt maken met leveranciers en zo borgen we de identiteit en de kwaliteit die we met Deloitte landelijk willen uitstralen.” �

BREEAM-NL is mensenwerk

Voor projectleider Helen de Baat was het zeer belangrijk de juiste mensen te vinden voor het verzamelen en borgen van de gegevens voor de BREEAM-NL In-Use categorieën. “De informatie komt uit alle delen van onze organisatie. Dat vereist inspanning van teamleden met informatiebehoefte die vaak hun eigen afdeling overstijgt. Er ontstond een klein en effectief team. Voor Property Manage-ment Frouwynke Dijkgraaf, voor Procurement: Koen Verkaik. Voor Facility Management: Jacqueline Jones (Policy), Christine Roest (Operations, Johnson Controls). Naast dit project hebben we ook afge-stemd met Karima Najjaj van de Talent-organisatie en heeft onze Sustainability Manager Mark van Rijn input geleverd. Het is zeer belangrijk zulke enthousi-aste ambassadeurs voor BREEAM in de organisatie te hebben. Al diverse teamleden hebben toegezegd ook voor de volgende projecten beschikbaar te zijn.”

In-Use

Park 20|20 is een ontwikkeling van

Park 20|20 | Taurusavenue 60 | 2132 LS Hoofddorp | T 023 7600 500 | E [email protected] | www.park2020.com

BSH Huishoudapparaten op Park 20|20

DEVELOPMENT GROUP

Boulevard

FIFPro op Park 20|20

FOX Vakanties op Park 20|20

Park 20|20 is een ontwikkeling van

Park 20|20, de eerste grootschalige kantoorontwikkeling in Nederland met Cradle to Cradle®

als ontwerpfilosofie. Een aantrekkelijke locatie, vlakbij Schiphol Airport in een inspirerende omgeving, met diverse unieke vergaderlocaties en een keur aan faciliteiten. Maak kennis met Park 20|20 in Hoofddorp en ervaar de circulaire economie en de Cradle to Cradle-filosofie in de praktijk.

meer informatie www.park2020.com

Project

BREEAM-NL03.indd 39 21-10-14 15:46

In-Use


BREEAM en GRESB zijn internationale keurmerken voor het verduurzamen van de gebouwde omgeving. De eerste kiest een bottom-up insteek op gebouwniveau terwijl GRESB een top-down benadering op vastgoedfondskenmerken hanteert. De helft van de beoordeelde duurzaamheidsaspecten vertoont grote overeenkomsten maar met de andere helft worden juist die aspecten geaccentueerd die elk van de keurmerken uniek maken voor hun eigen specifieke doelgroep.

BREEAM en GRESB versterken elkaar

De afkorting GRESB staat voor Global Real Estate Sus-tainability Benchmark hetgeen direct aangeeft dat het hier niet zozeer om een absolute score gaat maar om een relatieve benchmark: hoe duurzaam presteert een vast-goedfonds ten opzichte van gelijkwaardige fondsen in hetzelfde land of wereldwijd. Tevens is het de naam van de organisatie die de benchmark in het leven heeft geroe-pen en de activiteiten onderneemt om jaarlijks van zoveel mogelijk partijen de data te verzamelen, te analyseren en te publiceren.

Elsbeth Quispel (nummer 18 van de Duurzame 50 Vastgoed NL) is bij GRESB verantwoordelijk voor de ontwikkeling en het managen van de inhoudelijke informatie die gepaard gaat met het jaarlijkse onderzoek en tevens voor andere producten en diensten van deze organisatie. Zij geeft aan: “De benchmark is specifiek bedoeld voor beursgenoteerde en private vastgoedbedrijven en wordt uitgevoerd op fonds-niveau. Het initiatief hiervoor is afkomstig van beleggers, waaronder APG en PGGM, die hun vastgoedbeleggingen op het gebied van duurzaamheid eenduidig met elkaar wil-len vergelijken.”

Op portefeuilleniveau beoordelenVijf jaar geleden is het eerste onderzoek gestart onder iets minder dan 200 vastgoedfondsen en -bedrijven; anno 2014 is de vragenlijst wereldwijd door 637 bedrijven ingevuld, waarmee ook een belangrijk deel van de Nederlandse vastgoedmarkt is gedekt. De vragenlijst is onderverdeeld in zeven hoofdaspecten en een achtste dat zich specifiek richt op nieuwbouw- en grootschalige renovatieprojecten.

Tekst: M. de Wit – Blok

Elsbeth Quispel is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en het

managen van de inhoudelijke informatie die gepaard gaat met

GRESB.

19960%

201495%*

Hernieuwbaar energieverbruik

Uitstoot van broeikasgassen met 90% teruggebrachtvan 1995 tot 2014.

Groen gasGeproduceerd in Spakenburg, slechts 35 km van onze productielocatie in Scherpenzeel. Het bio-gas wordt gefabriceerd uit vergisting van vis- en voedselafval en direct aan het gasnet geleverd.

Energieverbruik is per productie-eenheidverminderd met50% sinds 1996.

productielijnDe nieuwe precoat-lijn produceert twee keer zo effectief en is veel accurater. Deze nieuwe productielijn gebruikt nu al 40%minder gas en naar verwachting wordt dit 50%.

WaterverbruikHet waterverbruik is met 87%verminderd sinds 1996 en de verwachting is dat dit zal oplopen tot 95% in 2014 door het recent geïnstalleerde gesloten-watersysteem.

De resterende 5%wordt gebruikt om te drinken, voor douches, het restaurant, voor bevochtiging en het testen van de sprinklerinstallatie.

minder gas

40%Verbruikt

minder materiaal 8%Verbruikt

2014

1996

1996

2014

87%Verminderd met

Alle gepresenteerde berekeningen zijn voorspellingen gebaseerd op inmiddels geïmplementeerde initiatieven en gegevens van voorgaande jaren. De cijfers over 1996 zijn gemeten data.

© Interface Europe 2014

*

2013

1996

17.238ton

2013

3.350ton

2014

1.550ton

*

Afvalnaar devuilstortDe hoeveelheid afval naar de vuilstort is teruggebracht tot nul.

Andere initiatieven:• Isolatie van machines• Hoog rendement ketels• Meer energiezuinige materialen

www.interface.com

Vooruitgang richting Mission Zero

Infographic Ad_NL_A4.indd 1 06/10/2014 11:14:05

Interview

BREEAM-NL03.indd 41 21-10-14 15:46


In-Use

Onderwerpen die aan bod komen zijn onder meer manage-ment, risico’s en kansen, prestatie-indicatoren en betrok-kenheid van stakeholders. Quispel: “Hieruit is op te maken dat we duurzaamheid op portefeuilleniveau beoordelen; hoe een participant bezig is met duurzaamheid van de assets in hun omgeving en met zijn organisatie. Hierin heeft het so-ciale aspect een steeds belangrijker aandeel, hetgeen ook belangrijk is voor beleggers: wanneer een gebouweigenaar betrokken is en zijn best doet om de omgeving te verbete-ren, dan zal het gebouw zelf uiteindelijk ook aantrekkelijker worden en dus meer waarde hebben voor de belegger.”

Dat het aantal deelnemende partijen ieder jaar toeneemt, verhoogt de impact van de benchmark. Belangrijk voor de vastgoedfondsen en –bedrijven zelf om te kijken hoe

zij presteren ten opzichte van andere participanten. Maar zeker ook voor pensioenfondsen en andere beleggers die steeds vaker geïnteresseerd zijn in de duurzaamheidspres-taties van hun beleggingen.

Technisch en objectiefIn tegenstelling tot GRESB beoordeelt het keurmerk BREEAM duurzaamheid niet op portefeuilleniveau maar vooral op technische en objectief te meten aspecten van een gebouw. De afkorting staat voor Building Research Establishment Environmental Assessment Method en werd oorspronkelijk ontwikkeld en geïntroduceerd door het Building Research Establishment (BRE). BREEAM stelt een standaard voor een duurzaam gebouw en geeft vervolgens aan welk prestatieniveau het onderzochte gebouw heeft. De

Grontmij

Grontmij is een van de weinige ingenieursbureaus die een licentie heeft om beide keurmerken te kunnen auditen bij gebouwbeheerders en vastgoedbeleggers. Daarbij is het de kracht van het bedrijf om door inbreng van hun expertise en dienstverlening de individuele resultaten van beide keurmerken te verhogen. Het eigen kantoor in Rotterdam is BREEAM-gecertificeerd. Na verhuizing naar dit nieuwe pand is door diverse maatre-gelen het energielabel opgetrokken van C naar A en heeft het uitvoeren van een BREEAM-assessment geleid tot twee sterren voor de onderdelen Asset en Beheer en drie sterren voor het onderdeel Gebruik: een goede score voor een eerste beoordeling. Victor Pastoor, Commercial Direc-tor Sustainable Building bij Grontmij Nederland: “Het is goed om te merken dat de aandacht voor duurzaamheid groeit en dat steeds meer onderzoe-ken aantonen dat het duurzaam ex-ploiteren van een gebouw bovendien niet meer geld blijkt te kosten maar juist geld oplevert.”

Het Grontmij-kantoor in Rotterdam is BREEAM gecertificeerd. Met het betrekken

van het nieuwe pand is onder meer het energielabel opgetrokken van C naar A.

Interview

BREEAM-NL03.indd 43 21-10-14 15:46


In-Use

beoordelingsmethode is bedoeld om gebouwen te analyse-ren en verbeteren en richt zich daarbij op de diverse stadia waarin een gebouw zich kan bevinden (van nieuwbouw tot sloop).

Nationale wetgevingMaarten Dansen, operationeel manager bij de DGBC: “Een voordeel van BREEAM is het feit dat het hier gaat om een internationaal toegepast keurmerk dat zich bovendien aanpast aan de weten regelgeving van een bepaald land. Hiermee is het mogelijk om bijvoorbeeld het thema isolatie in Scandinavische landen zwaarder te laten wegen dan in warme landen. Bovendien worden ook de beheerder en gebruiker meegenomen in het beoordelingsproces. Een duurzaam gebouw waar iedereen het licht laat branden en waar mensen de verwarming niet lager zetten bij het verlaten van het gebouw, is bijvoorbeeld minder duurzaam. Verder is het een methode waarmee een gebouw wordt gecertificeerd door een onafhankelijke deskundige. Voor de toekomst denk ik dat het uitwisselen van gegevens op fondsen gebouwniveau voor beide methoden zal leiden tot een flinke kwaliteitsslag en de noodzaak tot (veel) minder invoer voor de gebruikers.”

ResuméHet belangrijkste verschil tussen BREEAM en GRESB is het feit dat de eerste meer bottom-up werkt en daarbij de assets van een gebouw absoluut beoordeelt, terwijl GRESB voornamelijk relatief is en vooral breed kijkt naar de wijze waarop duurzaamheid wordt georganiseerd en geïm-plementeerd. Daarbij is BREEAM een keurmerk voor de eigenaren van een gebouw, terwijl GRESB meer bedoeld is voor beleggingsfondsen en investeerders. �

Websiteswww.grontmij.nlwww.dgbc.nlwww.breeam.nlwww.gresb.com

Maarten Dansen (links) en Victor Pastoor.

TBI is een groep van ondernemingen die onze leefomgeving op een duurzame manier vernieuwt,

inricht en onderhoudt. Het is voor ons dan ook niet meer dan natuurlijk dat wij BREEAM projecten van

het hoogste niveau realiseren. Door de diversiteit van TBI-ondernemingen werken we aan een breed

spectrum van BREEAM projecten. Van BREEAM woningen tot een laboratorium, van eigen kantoor tot

projecten in eigen ontwikkeling. Ons werk heeft een grote en langdurige impact op het leven van

mensen. De toekomst is niet iets wat ons overkomt, die kunnen we maken. MAAK DE TOEKOMST

MAAKDE TOEKOMST

Boston & Seattle (Rotterdam)

TransPort (Schiphol)

UPC kantoor (Leeuwarden)

Stadstuin Overtoom (Amsterdam)

Avery Dennison (Science Park Leiden)

Kantoor Koopmans (Enschede)Stadhuis Almelo

0380.00.139 adv.Breaam A4.indd 1 10/10/14 11:33 AM

Interview

BREEAM-NL03.indd 45 21-10-14 15:46

behouden. De aanloopstraten in de steden veranderen van functie, onder ander van retail naar showroom en afhaal-punt van online. Al met al dus geen groei van het totaal aan retail.” Ook CBRE focust zich op de lange termijn. CBRE heeft op dit moment in Nederland voor 2 miljard retailfunds in het beheer, hetgeen neerkomt op zo’n 150 objecten.

Absolute noodzaakVan Woerkom noemt verduurzaming absolute noodzaak: “Je moet er actief mee aan de slag. Doe je dat niet, dan word je overgeslagen. Niet-verduurzaamde panden zijn niet meer interessant voor nieuwe huurders.” Ook Bakker ziet verduurzaming als absolute noodzaak. “Verduurzaming van bestaand vastgoed is belangrijk, zeker ook in de retail. We kiezen daarbij voor BREEAM-NL vanwege internationale uit-straling en bekendheid van het certificaat. Daarnaast houdt BREEAM-NL rekening met de locale omstandigheden. Het belang van waterbesparing weegt in Spanje bijvoorbeeld veel zwaarder dan in Nederland. Het is onze ambitie om voor 2016 onze volledige portefeuille BREEAM-NL-gecerti-ficeerd te hebben. We streven daarbij steeds naar minimaal ‘Very Good’.”

Als een van de founders van DGBC is CBRE actief voor wat betreft de BREEAM-NL-certificering. “Wij brengen zoveel mogelijk panden, bestaand en nieuw, onder de BREEAM-NL-certificering. Wij kijken daarbij onder andere naar de waarde van het pand en de afmetingen. Het moet wel bijdragen aan de waardering van het fonds. Daarnaast moeten de panden ook nog eens rendabel zijn.” Bij de keuze wanneer een pand onder de BREEAM-NL-standaard wordt gebracht kiest Redevco voor twee methoden. “Als we een pand renoveren of er vindt herontwikkeling plaats, dan brengen we het onder de BREEAM-NL-standaard. Dat is op dit moment het geval in Zaandam, waar we een object uit de zestiger jaren compleet strippen en herontwikkelen. Daarnaast hebben we panden waar we tijdens het reguliere

Redevco en CBRE Global Investors zijn twee van de gro-tere vastgoedinvesteerders in kernwinkelstraten in Europa en beide actief met het verduurzamen van hun winkelpor-tefeuille. Beide organisaties hebben daarbij gekozen om de verduurzaming inzichtelijk te maken via BREEAM-NL.

Robert Bakker is development manager bij Redevco in Nederland. Als vastgoedinvesteerder is Redevco verant-woordelijk voor het onderhoud en de ontwikkeling van haar panden. In Nederland heeft Redevco 59 panden in portefeuille. “Als langetermijninvesteerder in winkelvastgoed houden we de ontwikkelingen in retail scherp in de gaten. Mede door het sterk veranderende retail-landschap heeft Redevco enkele jaren geleden haar strategie aangepast en ervoor gekozen om zich te richten op de sterkere, toe-komstbestendige winkelgebieden in Europa”, zegt Bakker.Net als Bakker ziet ook Henny van Woerkom, project-ma-nager bij CBRE dat de retailmarkt flink verandert. “Schaal-vergroting en het zijn vooral de A-locaties die hun waarde

Duurzaam begint bij economisch duurzaamDe retail staat onder druk. Deels heeft dat te maken met de crisis, maar deels ook met andere ontwikkelingen, zoals een nog steeds toenemend aantal transacties via internet. Van vastgoedbeheerders van retail zou je dus niet verwachten dat verduurzaming van hun panden een van de eerste prioriteiten is. Toch is dit een belangrijk aandachtspunt, niet in de laatste plaats om de huurder tegemoet te komen.

Robert Bakker, Redevco: “Een pand

is pas echt duurzaam is als het ook

economisch duurzaam is.”

Henny van Woerkom, CBRE Global

Investors: “Niet-verduurzaamde

panden zijn niet meer interessant

voor nieuwe huurders.”


BREEAM-NL03.indd 48 21-10-14 15:47

In-Use

ders aan bewustwording rond energieverbruik. Wij vragen al zes jaar aan onze huurders om hun energiegegevens met ons te delen. Die gegevens leggen we op geaggregeerd niveau naast de gegevens van andere huurders. Op die manier kunnen we kijken waar de grote verschillen zitten en wordt voor de huurders inzichtelijk hoe zij presteren ten opzichte van hun collega-retailers. Vaak blijkt dan dat je met kleine aanpassingen al veel energie kunt besparen. Het is een extra service, maar uiteraard hebben we er zelf ook be-lang bij. Immers een stabiele huurder is ook in ons voordeel. Een pand is pas echt duurzaam is als het ook economisch duurzaam is.” Min of meer dezelfde woorden van Van Woerkom. Ook hij wijst op de stabiele huurder en bewustwording. “Met verduurzaming verlaag je de huisvestingskosten voor de huurder. Zo kom je de huurder tegemoet, maar lagere huis-vestingskosten maken het pand ook weer interessant om te verhuren. We proberen de klant daarbij zo intensief mogelijk te betrekken, omdat veel zaken te maken hebben met be-wustwording. Neem bijvoorbeeld de openstaande deuren bij winkels. Logisch, want je wil je klant gastvrij ontvangen. Maar tegelijkertijd gaan er bakken met energie het pand uit. Bij een renovatie is het logisch dat je voor de schuifdeur kiest in plaats van een warmtegordijn, maar een uitleg rich-ting winkelend publiek is belangrijk. Bijvoorbeeld een bordje aan de gevel met daarop de boodschap dat de klant een duurzaam pand binnenstapt. Communicatie speelt gewoon een belangrijke rol.” �

onderhoud de verduurzaming meenemen. Moet het dan gerenoveerd worden, dan gaat direct de duurzaamheids-component mee.“ “Bij CBRE gebeurt dat op dezelfde wijze, ook wij brengen onze panden zoveel mogelijk onder de BREEAM-NL-standaard op deze natuurlijke momenten”, vult Van Woerkom aan.

Balans en bewustwordingBakker stelt dat het belangrijk is om als investeerder in de bedrijfsvoering de balans te vinden tussen economisch rendement, milieuvriendelijkheid en sociale impact. “Het verduurzamen van de panden is een samenwerking tussen eigenaar en huurder en daarom werken we bij onze huur-

Redevco heeft recent haar pand aan de Gedempte Gracht in Zaandam herontwikkeld.

Boven de artist impression van het nieuwe pand, onder de oude situatie.

Interview

BREEAM-NL03.indd 49 21-10-14 15:47

Rotterdam en Zuidas geven het voorbeeld

dat de Rotterdamse kantoren circa tien procent duurzamer zijn dan het Nederlandse gemiddelde. De aspecten waarop relatief hoog op wordt gescoord, zijn gezondheid en trans-port. Op het gebied van energie en energieverbruik bleek er nauwelijks verschil te bestaan tussen Rotterdamse en Neder-landse kantoren. Hier liggen nog veel kansen, zeker omdat de aandacht van veel huurders zich vooral op energie richt.

Vanuit de evaluatie van het eerste onderzoek in 2013 volgde

De aandacht voor de bestaande voorraad kantoren is de afgelopen jaren sterk toegenomen en de opgave ligt in het verbeteren van de kwaliteit hiervan. Vanuit die gedachte stelde wethouder Alexandra van Huffelen van Rotterdam de volgende vraag: “Wat is de kwaliteit van de huidige kantoren in Rotterdam en zijn de eigenaren zich daarvan bewust?”

Tekst: Arne Balvers

Deze vraag heeft geleid tot een ongekende inventarisatie waaraan door veel partijen met enthousiasme is meege-werkt. Nooit eerder werd duurzaamheid zo breed gemeten in een stad. Van de grotere kantoren in Rotterdam is namelijk 50% volledig doorgemeten met BREEAM-NL In-Use.

KoploperHet onderzoek ‘De Groene Werkplek Rotterdam’ is in 2014 voor de tweede keer uitgevoerd. Hieruit kwam naar voren

BREEAM-NL04.indd 52 13-03-15 16:46


In-Use

de wens niet alleen de gebouwen te meten, maar ook het beheer en gebruik ervan. Eindgebruikers zijn een zeer be-langrijke schakel in het vervolgproces van verduurzamen en daarom zijn in 2014 vele grote Rotterdamse eindgebruikers aangesloten bij het onderzoek. Huurders als PWC, KPN, ABN AMRO en Unilever hebben daarmee aangetoond dat gezonde en duurzame huisvesting voor hen van belang is. In totaal hebben ruim 40 partijen deelgenomen aan het onder-zoek met ruim 1.200.000 m² aan vastgoed.

Veel samenwerkingDe Amsterdamse Zuidas staat bekend als de Nederlandse hotspot voor internationale bedrijven, een toplocatie met de hoogste huren van het land. Om deze kwaliteiten verder te versterken heeft dit zakendistrict al jaren flinke ambities om het gebied van duurzaamheid. Niet verwonderlijk dat de Zuidas hoog scoort met veel duurzame gebouwen, zelfs 25% hoger dan gemiddeld in Nederland.

Toch is het vooral de grote betrokkenheid van huurders die uniek is. Velen van hen zijn verenigd in de Green Business Club. In de eerste editie van het Zuidas-onderzoek hebben dan ook meer dan vijftien van de grootste eindgebruikers aan het onderzoek deelgenomen.

Kwaliteit van beheerDe kwaliteit van het beheer, inclusief de organisatie die het uitvoert, wordt binnen BREEAM-NL apart gemeten. Uit een vergelijk van deze beheerscores bij 40 gebouwen in Rotter-dam volgde een opmerkelijke constatering. Het beheer dat

wordt uitgevoerd door de eindgebruiker zelf scoort aanmer-kelijk hoger dan het beheer door een externe vastgoedma-nager.

Nader onderzoek naar de verschillen is relevant en hiervoor zijn twee mogelijke verklaringen te vinden. Ten eerste voeren eindgebruikers vooral bij hun grotere vestigingen zelf het be-heer. In grote gebouwen wordt het beheer waarschijnlijk pro-fessioneler uitgevoerd dan op kleinere locaties. Ten tweede worden externe beheerders nog weinig aangesproken op hun ‘duurzame’ verantwoordelijkheden. Bij het contracteren van een nieuwe beheerder is prijs toch vooral de doorslag-gevende factor. Hierdoor mist een externe vastgoedmana-ger ook de incentive om zich op dit vlak te onderscheiden.

Volgende stapHet meten en vergelijken is een eerste stap in het proces van verduurzamen. Door het bewustworden van de huidige kwaliteit, de mogelijke verbeteringen en de mening van de huurder ontstaat er een voedingsbodem om de volgende stap te zetten.

Hoe kan het beter? Volgend uit het meten van de gebouwen is inmiddels bij circa 400.000 m², oftewel tien procent van de onderzochte kantoren, het afgelopen jaar ook de verbe-terslag in kaart gebracht. De laatste stap, de uitvoering, is inmiddels op diverse plekken opgestart. Daarmee berei-ken de onderzoeken het bedoelde effect: bewustwording, transparantie, samenwerking en uiteindelijk duurzamere en gezondere gebouwen. �

De Groene WerkplekHet initiatief De Groene Werkplek (DGW) streeft naar een gezonde en aantrekkelijke werkplek voor iedereen. Met transparantie en samenwerking als belangrijkste ingredi-enten worden geïnteresseerden uitgedaagd hun huisves-ting of bezit te verbeteren. Meer dan honderd organisaties zijn inmiddels aangesloten. Van meten en benchmark tot kennisuitwisseling en uitvoering. Het hele proces kan aan bod komen binnen DGW. In het kader van DGW is al meer dan 4.000.000 m² kantoren doorgemeten met BREEAM-NL In-Use.

StedenonderzoekDe kantoormarkten van Amsterdam, Rotterdam en Utrecht horen bij de grootste en belangrijkste van Neder-land. In deze steden staat voor 12 miljoen m² aan kanto-ren, ongeveer een kwart van de voorraad in Nederland. Om transparantie te bieden over de duurzame kwaliteit van deze kantoren is een samenwerking ontstaan tussen

marktpartijen, gemeenten en bbn adviseurs. Gezamenlijk worden stedenonderzoeken uitgevoerd.

In 2013 is de eerste stap gezet door Rotterdam te onder-zoeken. Zuidas en Utrecht volgden. De dekking van deze markten in de onderzoeken bedraagt tussen de 30% en 50%. Hiermee is bijzonder veel data geanonimiseerd be-schikbaar gekomen voor deelnemers en maakt een verge-lijking tussen partijen mogelijk. Interessant voor eigenaren, maar zeker ook voor huurders. Hieruit zijn al vele initia-tieven ontstaan om een verduurzamingstraject te starten, ook gezamenlijk tussen eigenaar en huurder.

Ook andere steden worden uitgedaagd om zich aan te sluiten. Landelijke en lokale bedrijven en hun eigenaren komen in beweging om samen aan de slag te gaan.

Meer informatie op www.degroenewerkplek.nl

BREEAM-NL04.indd 53 13-03-15 16:46

In 2012 werd het hoofdkantoor van ABN AMRO gecertificeerd conform BREEAM-NL In-Use. Dit was de opmaat voor opwaardering van de vijftien grootste kantoorpanden van de bank naar A-label en BREEAM-certificaat Very Good, oftewel drie sterren. De panden aan de Daalsesingel Utrecht en Vestdijk Eindhoven liepen daarbij voorop. Beide panden zijn voor zowel Gebouw, Beheer als Gebruik gecertificeerd.

Certificering levert inzicht op in de eigen bedrijfsvoering

Hoewel de kantoren onderling verschillen, zijn het beheer en gebruik goed centraal aan te sturen, stelt Rob Kuipers, Product & Contract Manager Real Estate. “Momenteel be-kijken we met DGBC of het in een portfolioaanpak te gieten is, zodat de informatie die wij aanleveren voor alle panden geldt. Veel bewijsvoering is namelijk identiek.”

Centraal vastgelegd beheerbeleid Inmiddels heeft ABN AMRO twaalf van de vijftien panden laten certificeren. In het begin geen eenvoudige opgave. “Je loopt ertegenaan dat de informatie over je bedrijfsvoering over de hele organisatie verspreid is. Daarom zijn we vanuit het hoofd-kantoor een verbeterproject begonnen om die informatie bij

Tekst: Wilma Schreiber

ABN AMRO Utrecht.

BREEAM-NL04.indd 56 13-03-15 16:46


In-Use

elkaar te brengen”, aldus Kuipers. “Als we de informatie op de goede manier vastleggen, wordt certificering van de andere panden ook eenvoudiger.” Het onderhoudsbeleid is inmiddels centraal vastgelegd. “Hoe dit gebeurt, met welke partij, de meerjarenplannen”, somt Kuipers op. “Het energiegebruik wordt op afstand gemeten, ook daar kan centraal op worden gestuurd.”Royal HaskoningDHV vervulde de expertrol bij de ABN AMRO-trajecten, Jan Roersen van W4Y trad op als assessor en beaamt de ervaring van Kuipers. “De eerste keer moet je even door de zure appel heen, dan kost het de expert en ook mij als assessor echt veel tijd. Kennis over afval, HR, inkoop is verspreid over de organisatie en daarom is het belangrijk dat je bij de juiste persoon terechtkomt”, zegt hij. “Als je bekend bent met de bedrijfsvoering van de organi-satie, krijgt het meer een repeterend karakter en wordt het steeds eenvoudiger voor de expert om de bewijslast aan te tonen en voor mij om die te controleren.” Zo werden eind vorig jaar in anderhalve maand elf panden gecertificeerd op Asset. “Het is niet gezond om het elke keer zo te doen, maar het kan wel”, lacht Roersen. Het pand in Eindhoven gold als basis voor de certificering op Asset bij deze elf panden. In het eerste kwartaal van 2015 worden deze ook op Beheer en Gebruik gecertificeerd.

Organisatiebreed beleidBijzonder aan ABN AMRO is dat de organisatie ervoor kiest haar panden op alledrie de onderdelen -Asset, Beheer, Gebruik - te laten certificeren. Met name Gebruik is een zwaar onderdeel, aldus Roersen. “Doorgaans zijn duurzaamheidsthema’s ondergebracht in een organisa-tiebreed beleid, bijvoorbeeld via ISO 14000, MVO en de CO2-prestatieladder. De vraag is dan hoe die landelijke doelstelling matcht met de prestaties op lokaal niveau, dus op gebruiksniveau in elk afzonderlijk pand. “Waar voor gebouw en beheer vaak maar één antwoord mogelijk is, kennen vragen bij Gebruik soms wel vijftig opties. En wat je aanvinkt, moet je ook bewijzen en dat kan veel tijd vergen.”Bij ABN AMRO komen alle categorieën evenredig aan bod, waarbij kosten en baten steeds tegen elkaar worden afgewogen. “Een grijswatercircuit levert veel punten op, maar is in bestaande panden moeilijk te realiseren. Je moet de hele waterleiding veranderen, dan staan die punten niet in verhouding tot de kosten”, aldus Kuipers. Hij ziet het certificeringstraject als een goed hulpmiddel om de orga-nisatie en het vastgoed te verduurzamen. “Het zorgt voor transparantie, omdat je gedwongen wordt te kijken naar je eigen organisatie en procedures. Wat doe je allemaal en hoe bewijs je dat dan?”

Aantrekkelijk beleggenCertificeren kost dus veel tijd - maar heeft ook voorde-len, benadrukt Roersen. “In de vastgoedwereld wordt de BREEAM-score meegewogen bij de waardebepaling van het pand. Panden die beter scoren op duurzaam-heid zijn aantrekkelijker als beleggingsobject. Ze verkopen

beter en je krijgt er eenvoudiger huurders voor.” Een ander pluspunt is dat bij vergelijking van gebouwen een BREEAM-NL certificaat een breder beeld geeft dan een energielabel. “BREEAM-NL omvat ook afval, materiaalgebruik, vervuiling en dergelijke. Je kunt dus ook op andere punten scoren.”Het pand aan de Daalsesingel behaalde 3 sterren (Very Good) voor Asset (56,05%), 2 sterren (Good) voor Beheer (46,90%) en Gebruik (54,31%). Concrete verduurzamings-acties betroffen binnenklimaat klasse A, energiezuinige verlichting en laadpalen voor elektrische auto’s. Het energie-verbruik daalde met 38%. Het Eindhovense pand kreeg het-zelfde aantal sterren met als scores respectievelijk 57,42%, 46,50% en 47,12%. Hier werd verduurzaming bereikt door led-verlichting buiten, zonnepanelen, waterbesparende kra-nen en een warmtepomp. Resultaat: 44% energiebesparing. Bij Beheer scoorden Water, Materialen en Vervuiling in beide gevallen hoog. “Dit zijn vaste onderdelen in de onderhouds-plannen”, verklaart Kuipers. Gebruik kende de hoogste scores op Afval (82%), Energie (65%) en Management (75%). De lage scores voor Gezondheid en Ecologie hangen samen met de ligging in het centrum van de stad en de leeftijd van de panden.Kuipers stelt dat certificering ABN AMRO met name veel inzicht oplevert in de eigen bedrijfsvoering. “Dan ontdek je dat verduurzaming geen geld hoeft te kosten als je het op het juiste moment doet. Als je kijkt naar de Total Cost of Ownership, ontdek je dat een initiële investering zich in tien jaar makkelijk kan terugverdienen. Bijvoorbeeld dankzij lagere energiekosten of minder onderhoud omdat je minder sto-ringen hebt. Als je de informatie over je pand goed op orde hebt, is er veel winst te behalen.” �

ABN AMRO Eindhoven.

BREEAM-NL04.indd 57 13-03-15 16:46


In-Use

Het behalen van een BREEAM-NL In-Use certificaat voor een monumentaal kantoorpand is in veel gevallen een stuk lastiger dan het certificeren van een ‘jonger’ pand. Zeven Provinciën aan het Lange Voorhout in Den Haag bewijst echter dat het niet onmogelijk is. In het pand uit bouwjaar 1920 hangt het BREEAM-NL In-Use Very Good-certificaat voor Gebouw (Asset) en Beheer sinds november 2014 aan de muur. Het gebruikersdeel volgt op een later moment.

Monumentaal kantoorpand krijgt nieuwe binnenkant

“Zowel de eigenaar van het pand, CBRE Global Investors, als huurder BarentsKrans Advocaten en Notarissen, waren het eens over hun duurzaamheidsambitie: drie sterren voor gebouw, gebruik en beheer. En als de neuzen dezelfde kant op staan, wordt het proces een stukje eenvoudiger”, zegt John Schepens, Coördinator Technisch Management bij vastgoedbeheerder MVGM en belast met het behalen van het gewenste certificaat. “Bij de quickscan, die na afronding van de renovatie werd uit-gevoerd, was al snel duidelijk dat Very Good een ambitieuze doelstelling betrof. Het moest echter wel haalbaar zijn”, zegt Schepens. “Gelukkig was de gebouwschil al in een eerder stadium aangepakt en dus konden we ons beperken tot de binnenzijde. Daarbij was duurzaamheid altijd de belangrijkste wegingsfactor. Zo is er hoog frequente-verlichting aange-bracht, die is uitgerust met bewegingssensoren en daglicht-regeling. Verder is het klimaat per kantoorruimte te regelen en is het pand voorzien van buiten- en binnenzonwering. Ook zijn er overwerktimers geplaatst, welke een aanzienlijke energiebesparing opleveren en is het gebouw uitgerust met waterbesparende toiletten en kranen.”

Bewijslast verzamelenUiteindelijk werd de interne verbouwing binnen vier maanden gerealiseerd, tussen september-december 2012. Het verza-melen van de bewijslast nam vervolgens nog een jaar in be-slag. “Het verzamelen van de bewijslast voor het gebouwdeel was relatief eenvoudig, vertelt Schepens. De documentatie vanuit de renovatie was goed op orde. Ook een groot deel van het Beheer was relatief eenvoudig te achterhalen, omdat er al veel zaken op papier stonden. CBRE Global Investors is op het gebied van verduurzaming een van de koplopers in de wereld en MVGM heeft veel ervaring op het gebied van duurzaam-heidsadvisering. Die ruime ervaring en betrokkenheid heeft het proces aanzienlijk vereenvoudigd.”

GebruikDe ambitie om het gebruikersdeel op een later moment alsnog te halen is nog steeds aanwezig. “De huurder van het gebouw, BarentsKrans Advocaten en Notarissen, heeft maatschappelijk verantwoord ondernemen hoog in het vaandel staan en was zelf een van de initiatiefnemers. Maar alle bewijslast op papier verzamelen bleek voor het kantoor een behoorlijke tijdsin-tensieve klus. Maar de drie sterren voor het Beheer- en het Gebouwdeel hebben de huurder zeker gemotiveerd om door te gaan, dus ik verwacht dat ook het Very Good-certificaat voor dit deel er binnen afzienbare tijd ook ligt.”


Zeven Provinciën aan het Lange Voorhout in Den Haag, een kan-

toorgebouw ter grootte van 5.232 m2.

Atrium met toetreding van veel daglicht.

www.kone.nl

KONE, innovatief en vooruitstrevend in mobiliteitsoplossingen in en om gebouwenLIFTEN EN ROLTRAPPEN - GEVELLIFTINSTALLATIES - DEURSYSTEMEN

KONE_adv_peopleflow_A4.indd 1 05-03-15 14:35 BREEAM-NL04.indd 59 13-03-15 16:46


Nieuws

‘Meer aandacht voor gebruik’

De Adviesgroep BREEAM-NL In-Use gaat zich het komende jaar richten op het gebruikersdeel van BREEAM-NL In-Use. Tot nu toe wordt met BREEAM-NL In-Use nog veelal alleen het gebouw (Asset) beoordeeld op duurzame prestaties. In de toekomst moet ook het gebruik van het gebouw meer onder de loep worden genomen.

Het onderdeel ‘Gebruik’ raakt de huurder van het gebouw. Hoewel de Adviesgroep ziet dat huurders in toenemende mate bereid zijn te investeren in duurzaamheid, ziet ze het nog niet terug in BREEAM-NL scores voor dit onderdeel. BREEAM-NL In-Use vormt een ideaal middel voor huurders om hun gebouw duurzamer te gebruiken.

PortfolioNaast de focus op het onderdeel ‘Gebruik’ wil de Adviesgroep In-Use het ook aantrekkelijker maken om complete portfolio’s te certifi ceren met BREEAM-NL. CBRE, ABN Amro en Redevco zijn voorlopers op dit gebied.

Internationale aansluitingEen derde aandachtspunt voor de Adviesgroep In-Use is de aansluiting van BREEAM-NL In-Use op internationale BREEAM-NL keurmerken. Op die manier wordt het voor mondiaal opererende beleggers aantrekkelijker hun complete portfolio te verduurzamen.

BREEAM-NL voor Dummies

Afval scheiden, hebben we daar wel plek voor?

BREEAM-NL In-Use is in Nederland hét keurmerk om de duurzaam-heidsprestaties van bestaande gebouwen te bepalen. Het gebouw (Asset) zelf, het beheer en het gebruik ervan wordt beoordeeld op een negental onderdelen: Management, Gezondheid, Energie, Transport, Water, Materialen, Afval, Landgebruik & Ecologie en Vervuiling. Deze categorieën zijn weer opgebouwd uit verschillende credits. De scores op de verschillende onderdelen leiden uiteindelijk tot een totaalscore, uitgedrukt in sterren (1 t/m 5 sterren). De rubriek BREEAM-NL voor Dummies behandelt deze credits. Deze keer uit-gelicht in de categorie Afval voor het onderdeel Asset: WST001. Is er voldoende ruimte voor voorzieningen om afval te scheiden? Het is zo ongeveer les 1 van duurzaamheid; het scheiden van afval. Maar nog lang niet in ieder kantoor is er voldoende ruimte om echt werk te maken van het scheiden van afval. Het gevolg: alles komt terecht in één container en eenmaal per week komt de vuilnisman langs om het op te halen. Bij voldoende ruimte voor het scheiden van afval kunnen vier punten worden verdiend.

Punten scorenAls er ruimte is voor het scheiden van twee afvalstromen, bijvoor-beeld papier en groenafval, dan is het eerste punt binnen. Het tweede punt verdien je door ruimte te maken voor het scheiden van drie afvalstromen. Voor vier afvalstromen verdien je drie punten en

Leden Adviesgroep BREEAM-NL In-Use

• Hans Copier, Propertize (voorzitter)• ir. Robert Bakker, Redevco Nederland B.V.• ing. Joost R. Bennekers, bbn adviseurs• Marjon van Bree, AOS Studley• Herman Eijdems, P2P• Michael G. van Hulst, Eneco• Jaap M. de Jonge, Rijksgebouwendienst• Rob Kuipers, ABN-AMRO Facility Management/ Real Estate• Erik C. van Langeveld, PHAROS Fund Assetmanagement

Consultancy• ir. T. Victor. J. Pastoor, Grontmij Nederland B.V.• drs. Ing. Jan Roersen, W4Y Adviseurs BV• ir. Hans R. Scherpenzeel, RVO• Rogier M.G. Verbeek, Facilicom• Henk M. Vlug, Fortrus• Klaas Voet, Corio Nederland B.V. (vice-voorzitter)• DGBC Projectmanager Dong Cao treedt op als secretaris.

Meer weten over de Adviesgroep BREEAM-NL In-Use? Stuur een mail naar secretaris Dong Cao: [email protected].

het maximum aantal punten behaal je voor alles meer dan vier afval-stromen. Let op: restafval geldt niet als aparte afvalstroom.

Voldoende ruimte?De grote vraag is dan natuurlijk: wat is voldoende ruimte? Dat is lastig te bepalen. Een groot rommelig en moeilijk te bereiken hok biedt wel-licht minder ruimte voor het netjes inzamelen van afval dan een kleinere en effi ciënter ingerichte ruimte. En wanneer de vuilnisman vaker langskomt, heb je wellicht minder ruimte nodig. Ook als het afval al ter plekke netjes wordt samengeperst is er weinig ruimte nodig. Is er twijfel of de ruimte wel groot genoeg is? Dan geldt de regel dat in ieder geval twee m2 wordt vrijgemaakt per 1.000 m2 kantooropper-vlak. En voor gebouwen groter dan 5.000 m2 is een ruimte van 10 m2 voldoende.

AssessmenttoolWilt u weten wat de invloed is van deze credit op de BREEAM-NL In-Use score? Ga dan naar de In-Use Assessmenttool, te vinden op Assessmenttool.nl.

Verduurzamen, wat betekent dat nu voor u? Hoe maakt u uw

duurzaamheidsambities waar? Door het duurzaam verbeteren

van uw vastgoed neemt niet alleen de waarde van uw pand toe,

maar kunnen de huurders ook het duurzame karakter van hun

onderneming onderstrepen. Concreet hebben wij het over het

verduurzamen van uw dak, uw gevel, uw comfort en het opwekken

van (eigen) duurzame energie. Uw project wordt echter pas écht

concreet, meetbaar en haalbaar duurzaam, wanneer u ons er

vroeg bij betrekt.

GreenUp Tool is een uniek, door BAM ontwikkeld model, waarin wij

al onze kennis en ervaring met duurzaam ontwikkelen en bouwen

hebben samengebracht. Met dit model kunnen wij u optimaal

over duurzaamheid adviseren. En vervolgens waardevast vastgoed

ontwikkelen en realiseren. De GreenUp Tool is inzetbaar bij de

ontwikkeling van een nieuw pand, maar óók bij het verduurzamen

van bestaande gebouwen. Hoe vroeger u ons inschakelt, des te

groter is voor u de opbrengst van de combinatie van ons denken,

ontwikkelen en bouwen. Verduurzaam integraal en maak gebruik

van onze ervaring.

Ga naar www.verduurzaamjepand.nl voor meer informatie.

Dak

Gevel

Energie

Comfort

Verduurzaam nú je pand!

BREEAM-NL04.indd 61 13-03-15 16:46

Integrale duurzame prestaties van Amstelveens kantoorHet kantoor van Zwitserleven in Amstelveen is gecertifi ceerd met drie BREEAM-NL In-Use certifi caten. Dat maakt deze verzekeraar het eerste kantoor dat alle drie (Asset, Beheer, Gebruik) de In-Use certifi caten heeft behaald.

Zwitserleven, dochteronderneming van Vivat verzekeringen, noemt het verduurzamen van hun gebouwen een belangrijke en logische stap. De organisatie koos ervoor om het Amstelveense pand te laten verduurzamen volgens de BREEAM-NL In-Use methodiek, waarvoor ze nauw samenwerkte met Corporate Facility Partners (CFP).

Consultant en BREEAM-NL Expert Gerrit Jan Vaatstra: “Door gebruik te maken van de BREEAM-NL In-Use methodiek worden de integrale duurzame prestaties zichtbaar en worden verbetermogelijkheden inzichtelijk, waarmee de duurzame prestaties voor de komende jaren verder kunnen worden uitgebouwd.”

Grote stappen zettenHet kantoor mag als eerste in Amstelveen prediken drie BREEAM-NL In-Use certifi caten te hebben behaald. Verder zijn de drie sterren voor Asset als hoogste score voor een

kantoorgebouw in Amstelveen. “We zijn enorm trots op het behalen van dit certifi caat op alledrie de onderdelen van BREEAM-NL In-Use. Met de ervaring die we hiermee hebben opgedaan kunnen we ook grote stappen zetten tot verduurzaming van andere Vivat-kantoren”, vertelt Marcel van de Lustgraaf, directeur facilitair bedrijf en IT&C.

Bij de ontwikkeling van het gebouw in 1996 heeft duurzaamheid direct een belangrijke rol gespeeld. Dit is terug te vinden in toepassingen zoals een WKO en een klimaatgevel. Ook in het beheer en het gebruik vertaald de aandacht voor milieu- en energiezorg zich in een positieve bijdrage aan de duurzaamheid van het gebouw. Het gebouw scoort voornamelijk goed binnen de categorieën Transport, Energie, Afval en Vervuiling. Het beheer en gebruik van het gebouw scoort voornamelijk goed binnen de categorieën Management, Energie, Transport, Afval en Landgebruik & Ecologie. �

Seada van den Herik (directeur Zwitserleven) ontvangt het BREEAM-NL In-Use certifi caat uit handen van CFP-directeur Bram Adema.

Zwitserleven

BREEAM-NL In-Use is in Nederland hét keurmerk om de duurzaamheidsprestatie van bestaande gebouwen te bepalen. Het gebouw (Asset) zelf, het beheer en het gebruik ervan wordt beoordeeld voor negen verschillende categorieen: Management, Gezondheid, Energie, Transport, Water, Materialen, Afval, Landgebruik & Ecologie en Vervuiling. Deze categorieën zijn weer opgebouwd uit verschillende credits. De scores op de verschillende onderdelen leiden uiteindelijk tot een totaalscore, uitgedrukt in sterren (1 t/m 5 sterren). De rubriek BREEAM-NL voor Dummies behandelt deze credits. Deze keer uitgelicht in de categorie Gezondheid voor het onderdeel Gebruik: HEA030, de opleiding van medewerkers.

Wat heeft een POP-gesprek (Persoonlijk Ontwikkelings Plan) met je leidinggevende en duurzaamheid met elkaar te maken? Niets? Nee, juist alles. Wanneer in het Ontwikkelings Plan ruimte wordt gemaakt voor duurzaamheidsgerelateerde onderwerpen zijn er BREEAM-NL punten te verdienen, 9 maar liefst.

Comfort van werkplekHet voortdurend laten ontwikkelen van medewerkers past helemaal in het duurzaam gebruik van het gebouw. Een ideaal middel om dit te meten, te monitoren en te beheren is via een Persoonlijk Ontwikkelings Plan. Wanneer hierin expliciet wordt ingegaan op de vaardigheden en capaciteiten van medewerkers is het eerste punt binnen. Twee punten zijn te verdienen met aandacht voor de tevredenheid van medewerkers. Het comfort van de werkplek en het stimuleren van productiviteit zijn eveneens onderwerpen die worden gewaardeerd. Net als de ontwikkeling van de medewerker, de effectiviteit van het management en de sociale interactie tussen collega’s.

AssessmenttoolWanneer al deze onderwerpen worden gemeten, beheerd en gemonitord, dan levert dit een goede bijdrage aan de BREEAM-NL In-Use score voor gebruik. Wilt u weten wat de invloed is van deze credit op de BREEAM-NL In-Use score? Ga dan naar de In-Use Assessmenttool. �

SNS Bank en CBRE Global Investors ontvangen BREEAM-NL 3 sterren certifi caten voor hoofdkantoor SNS Bank in Utrecht

BREEAM-NL voor Dummies

Je kantoor duurzaam gebruiken? Zet je POP in!

Als resultaat van een gezamenlijke focus op duurzaamheid ontvangen eigenaar CBRE Global Investors en gebruiker SNS Bank drie BREEAM certifi caten voor kantorencomplex Hojel City Center in Utrecht. Alle drie de gebouwen, die door SNS Bank als hoofdkantoor worden gebruikt en een belegging zijn van het CBRE Dutch Offi ce Fund, zijn gecertifi ceerd met een BREEAM-NL In-Use certifi caat.

SNS Bank en CBRE Global Investors hechten veel waarde aan haar omgeving en het milieu. Duurzaamheid is voor SNS Bank dan ook een belangrijk aandachtspunt. Wilfred Verkaaik (bedrijfshoofd Facilitair Bedrijf bij SNS Bank) geeft

aan: “Het verduurzamen van de kantoren in Utrecht was voor ons een logische stap. We besteden veel tijd aan het verduurzamen van onze organisatie en de behaalde BREEAM certifi cering is hier een mooi bewijs van.”

ContinuerenOok CBRE Global Investors is tevreden over het behaalde resultaat. “Bij CBRE Global Investors zijn we van mening dat verduurzaming van gebouwen essentieel is, we zijn dan ook zeer tevreden en trots op de drie certifi caten en continueren de certifi cering van de gebouwen in het CBRE Dutch Offi ce Fund”, aldus Hans Staal (technisch projectmanager bij CBRE Global Investors).

De behaalde BREEAM-NL In Use certifi caten hebben betrek-king op drie gebouwen: Hojel A, B en C, welke gelegen zijn tegenover het Centraal Station te Utrecht. In samenwerking met CBRE Global Investors en adviesbureau CFP heeft SNS Bank N.V. een uiteindelijke score van 3 sterren behaald voor Beheer (Very Good), 2 sterren voor Gebruik (Good) en 2 & 3 sterren voor het gebouw zelf (3 sterren voor Hojel A, 2 sterren voor Hojel B en C). �

In-Use

Nie

uws

Onderwijsinstellingen willen BREEAM-NL In-Use ook geschikt maken voor eigen vastgoed

Campus Organisatie: “We willen alle nieuwbouw volgens BREEAM-NL bouwen. Maar we willen ook bestaande bouw certifi ceren. Offi cieel kun je al aan de slag door bepaalde ruimtes uit te sluiten, maar wij vinden dat het uitgangspunt moet zijn dat het gehele gebouw beoordeeld wordt. Samen met andere onderwijsinstellingen is daarom dit initiatief opgestart.” Saxion Hogescholen grijpt meteen de mogelijkheid aan om studenten mee te laten werken aan dit actuele thema. Derdejaars student Bouwkunde Mitchel Kers: “Het geeft mij de kans mee te werken aan iets wat in de praktijk wordt gebruikt.”

Beren op de weg?Zien de instellingen beren op de weg bij de ontwikkeling van de nieuwe richtlijn? Van der Leij is positief gestemd. “Ik verwacht niet dat het BREEAM-NL In-Use keurmerk helemaal op de schop moet voor onderwijsgebouwen. Wel worden onze gebouwen veel intensiever gebruikt en hebben ze ook een aantal specifi eke functies.” Voor VU Amsterdam is vooral de aansluiting met BREEAM-NL Nieuwbouw een grote te nemen horde.

Ook de zoektocht naar uniformiteit wordt genoemd als uitdaging, zeker omdat ieder onderwijsgebouw weer anders is. Meulen van TU Eindhoven benadrukt: “We willen echt één richtlijn, zonder uitzonderingen.” Van Genderen van VU Amsterdam verduidelijkt het met een voorbeeld: “Bij de VU wordt onderwijs gegeven in collegezalen, onderwijszalen, maar ook in practicumzalen. Bepaalde ruimtes zijn vaak specifi ek ingericht voor een onderzoek. Daarmee rijst de vraag: hoe omschrijven we straks de credits op zo’n manier dat er een functioneel kader wordt gegeven en daarbij de feitelijke invulling voor het onderzoek leidend blijft. Er zijn bijvoorbeeld collegezalen en onderzoeksruimten waar daglicht niet toestaan wordt of gewenst is.”

Met BREEAM-NL In-Use kan de duurzaamheid van bestaande gebouwen worden beoordeeld. Maar niet van alle bestaande gebouwen. Tot op heden kan het keurmerk nog niet worden toegepast op onderwijsgebouwen. Met behulp van Universiteit Utrecht, Saxion Hogescholen, TU Eindhoven en VU Amsterdam komt daar verandering in. Ze doen als pilot mee om het keurmerk ook geschikt te maken voor onderwijsgebouwen. Onlangs kwamen zij bijeen om de eerste ervaringen uit te wisselen.

De motivatie om mee te doen verschilt per onderwijs-instelling. Zo was de TU Eindhoven al gestart om BREEAM-NL In-Use te gebruiken voor vier bestaande gebouwen, met als doel ze daarna ook daadwerkelijk te certifi ceren. “Maar we zijn hierin vastgelopen”, laat Thijs Meulen, Beleidsmedewerker Vastgoed Advisering weten. “Daarom willen we nu gezamenlijk met andere instellingen optrekken.” Universiteit Utrecht doet mee omdat BREEAM-NL past binnen de duurzame ambities van de universiteit. “Voor alle nieuwbouwprojecten wordt BREEAM-NL Nieuwbouw al toegepast om de duurzaamheidsambitie Excellent te halen. Voor drie bestaande gebouwen hebben we vorig jaar een zelf-assessment gedaan met behulp van BREEAM-NL In-Use. Hieruit kon worden geconcludeerd dat BREEAM-NL In-Use een geschikte methode is om bij te dragen aan de duurzaamheidsambities van de Universiteit Utrecht”, aldus Hannah van der Leij, Adviseur Duurzaamheid bij Universiteit Utrecht.

Ook VU Amsterdam heeft een duidelijke motivatie om deel te nemen. Ilko van Genderen van de Facilitaire

Tekst: Matthijs Timmers


In-Use

“Die houdt zich bezig met duurzaamheidsvraagstukken. We hebben ook een inspanningsverplichting conform de MJA3. En in de strategische agenda van Saxion staat een passage opgenomen over duurzaamheid.”

Bij Universiteit Utrecht hebben ze sinds dit voorjaar een compleet Programmateam Duurzaamheid. Van der Leij: “We hebben BREEAM-NL inmiddels al goed verweven in het hele bouwproces en onze Programma’s van Eisen. Maar het programmateam gaat aan de slag om versnelling aan te brengen op het gebied van duurzaamheid in de bedrijfsvoering van de Universiteit en de in- en externe communicatie.”

Nieuwe richtlijnDe eerste bijeenkomst was zeer constructief. De komende tijd gaan de onderwijsinstellingen aan de slag met BREEAM-NL In-Use en worden vervolgbijeenkomsten gehouden om uitdagingen gezamenlijk aan te pakken. Het is de verwachting dat de uitkomsten worden geïntegreerd in de volgende versie van de beoordelingsrichtlijn BREEAM-NL In-Use die op zijn vroegst in 2016 verschijnt. �

AmbitiesWanneer het BREEAM-NL In-Use keurmerk uiteindelijk geschikt is gemaakt voor onderwijsgebouwen, is het werk nog niet gedaan. Van der Leij van Universiteit Utrecht: “Alleen al het verzamelen en goed documenteren van alle onderwerpen is veel werk, waar veel verschillende afdelingen bij betrokken zijn.”

Dat vraagt dus om goede inbedding van het onderwerp duurzaamheid binnen de organisatie. Van der Leij vervolgt: “De ambitie om duurzaamheid tot in de haarvaten van onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering door te laten dringen is er. Het ook zo laten werken is een serieuze uitdaging. Er zijn veel verschillende afdelingen die te maken hebben met het beheren, onderhouden en verbeteren van onze gebouwen. De kunst is daar een integrale onderhoudsketen van te smeden.” Mitchel Kers van Saxion verwacht dat wanneer ze ‘eenmaal alles in kaart hebben gebracht een goed inzicht hebben in de mogelijkheden om Saxion-gebouwen te verduurzamen’.

Bij de VU Amsterdam is men eveneens hard aan het werk om duurzaamheid in onderzoek en onderwijs te integreren. Van Gelderen: “Veel onderzoekers van de VU behoren tot de (inter)nationale top van hun vakgebied. De VU vraagt van onderzoekers dat ze verder kijken: verder dan het eigen belang, het eigen vakgebied, verder dan het bekende, verder dan het hier en nu. Maatschappelijke relevantie staat daarbij voorop.”

Ze zijn op de goede weg. “Ons CvB heeft duidelijk gezegd dat duurzaamheid een duidelijke plek moet krijgen”, aldus Van Gelderen. Meulen vertelt over zijn instelling: “Wij hebben een ambitiedocument opgesteld met echt concrete outputspecifi caties voor wat betreft duurzaamheid.” Bij Saxion hebben ze een energiecoördinator. Mitchel Kers:

Ond

erw

ijsge

bou

wen

Een duurzaam Huis van en vóór BrabantDe provincie Noord-Brabant staat in de top 5 van de kennis- en innovatieregio’s in Europa. Ze is koploper op een aantal duurzaamheidsontwikkelingen, zoals de biobased economy en slimme mobiliteit. Die duurzame kracht moest ook terugkomen in het provinciehuis in ’s-Hertogenbosch. Daar werd een forse renovatie uitgevoerd, bekroond met het BREEAM-NL certifi caat Very Good en zelfs Excellent voor het beheer. “We hebben de lat heel hoog gelegd”, stelt gedeputeerde Bert Pauli tevreden vast.

Tekst: Ton de Kort


In-Use

Pro

ject

hun bezittingen om. Zo waren de installaties vijftien jaar oud, maar die konden nog gemakkelijk vijf jaar mee. Er is voldoende verwarmend en koelend vermogen, ventilatie ook. Er is geïnvesteerd in regeltechniek. Zo is een compleet CO2-gestuurd systeem aangebracht, waarmee lucht dáár wordt gebracht waar er behoefte aan is.” Ook in de verlichting is geïnvesteerd. “We zijn het tweede gebouw in Nederland met led-armaturen”, klinkt het trots. “Bijna geen enkele investering die we gedaan hebben, hadden we niet gedaan wanneer we niét de BREEAM-NL ambitie hadden gehad. We hebben dat certifi caat als het ware gewoon opgehaald, daar niets extra’s voor gedaan maar gewoon goed nagedacht. De enige extra investering was die in een ecologisch onderzoek voor het buitenterrein.” Met gangbare middelen werd zo een overheidsgebouw

Het is een niet te missen landmark, voor wie vanuit de richting Utrecht over de A2 Brabant binnenrijdt. Met een toren van 103 meter hoog verwelkomt het in 1971 geopende provinciehuis de bezoekers als het ware in het Brabantse land, waar het leven goed is. Frans van Dun werkt al sinds mei 2012 twee dagen per week in het door architect Huig Maaskant ontworpen gebouw. Hij is de externe projectleider bij de verbouwing van provinciehuis naar Huis van Brabant. “De provincie realiseert zich dat ze zich open moet stellen naar de Brabanders. Dat is vertaald in de Agenda van Brabant, waarin een andere, meer open en fl exibele aanpak wordt voorgestaan. De organisatie moest van een traditionele provinciale structuur naar een organisatie die in staat was de Agenda van Brabant te implementeren. Die aanpak moest ook worden vertaald in het gebouw.”

Klaar voor de toekomstJan van Schijndel, eerder betrokken bij de invoering van Het Nieuwe Kantoorleven bij de gemeente ’s-Hertogenbosch, kreeg de taak om als projectleider het gebouw klaar te maken voor de toekomst. Samen met vier werkgroepen kwam hij tot een globaal Programma van Eisen. “We hebben architecten en interieurarchitecten opgeroepen om gezamenlijk in te schrijven”, vertelt Van Dun. “Vijf vooraanstaande partijen hebben daarna een puzzeltje gekregen om een probleem van de bestaande bouw – de toegankelijkheid – op te lossen.” Uiteindelijk werd Vincent Panhuysen van Claus en Kaan (tegenwoordig Kaan) aangesteld als projectarchitect voor het monumentwaardige gebouw. Van Dun: “Over vijf jaar is het gebouw vijftig jaar oud. Dan zou het een rijksmonument moeten worden.”

De projectleider benadrukt dat alle aanpassingen die zijn gedaan, er ook weer uit kunnen. Dat geldt bijvoorbeeld voor de begane grond, die veel toegankelijker is geworden, zonder balies en mét een prominente koffi ebar. “We hebben die begane grond teruggegeven aan Brabant”, licht Van Dun toe. Dat blijkt onder andere in het voormalige bedrijfsrestaurant. Daar gonst het heel de dag van het overleg en van de activiteit. Dat past binnen Het Nieuwe Werken, wat als deel van de nieuwe aanpak werd ingevoerd. “Er zijn twee nieuwe ingangen voor medewerkers gemaakt op verdieping –1. We zijn de mensen gaan huisvesten in zes domeinen, die elk uit drie lagen bestaan. De liften stoppen op de middelste laag. De lagen zijn onderling verbonden door nieuwe interfl oor trappen. Zo is een aantal clusters ontstaan. De nieuwe organisatie telt 1.400 fte en voor hen zijn er duizend werkplekken. Dat is ruim voldoende.”

Effi cienter en duurzamerDoor de aangepaste manier van werken bleek het nieuwbouwdeel van het provinciehuis niet langer nodig. Van Dun: “Dat wordt verhuurd. We zijn effi ciënter en duurzamer geworden.” Hij complimenteert de gebruikers van het gebouw: “Die gaan buitengewoon zorgvuldig met

Gedeputeerde Bert Pauli: “Het is goed mogelijk om zonder extra investeringen een duurzaam gebouw te maken.”

Pro

vin

cie

Bra

ban

t


In-Use

Pro

ject

“Brabant heeft hoge ambities, ook op het gebied van duurzaamheid. Dat moet het provinciehuis ook helemaal uitstralen. Het begint letterlijk en fi guurlijk in eigen huis. Het provinciehuis moet de functie hebben van een vliegwiel in het prachtige horloge dat Brabant heet. Wij wilden het duurzaam doen én passend in de stijl van architect Maaskant. De renovatie is met maximaal respect voor hem uitgevoerd. We zijn daarbij heel kritisch geweest naar ieder schroefje. Dat heeft geleid tot een fl exibel gebouw, met optimale vormen van automatisering. De kers op de taart is het BREEAM-NL certifi caat. We zijn het eerste overheidsgebouw in Nederland dat Excellent voor beheer heeft en dit gebouw kent een rijke historie. De Brabander is er trots op. Daarom spreek ik ook graag van een Huis van en vóór Brabant.” �

tot het label Very Good gebracht. “Het beheer heeft zelfs Excellent. Zo laten we zien dat het heel goed mogelijk is om zonder extra investering een duurzaam gebouw te maken. Op twee plaatsen is biobased materiaal toegepast: in natuurlijke wandafwerkingen in een lunchkamer én in zes uit natuurlijke vezels vervaardigde hangstoelen. Alles is keurig binnen budget uitgerold. We hebben aannemer Stam en De Koning in het gebouw gehaald. Die hebben we de middelste verdieping gegeven en van daaruit hebben zij hun werkzaamheden verricht. Er is nauwelijks overlast of stof geweest.”

VliegwielGedeputeerde Bert Pauli, met economie en internatio-nalisering in zijn portefeuille, zegt ‘zeer content’ te zijn.

Pro

vin

cie

Bra

ban

t

Versnelling voor verduurzamingABN Amro-hoofdkantoor verwerft BREEAM-NL In-Use Excellent-certifi caat

Tijdens de recente Dutch Green Building Week mocht Mark van Rijt, Managing Director Facility Management van ABN Amro, een BREEAM-NL In-Use Excellent-certifi caat in ontvangst nemen voor het hoofdkantoor van de bank aan de Gustav Mahlerlaan in Amsterdam.

Tekst: Henk-Jan Hoekjen

Het hoofdkantoor van ABN Amro verwierf recentelijk een BREEAM-NL In-Use Excellent-certifi caat.


In-Use

‘Asset’ en ‘Gebruik’ zitten we nu op Excellent-niveau, en voor ‘Beheer’ zelfs op Outstanding”, preciseert Rob Kuipers, Product Manager Beheer & Onderhoud bij de bank. Hiertoe zijn gedurende de afgelopen jaren een aantal ingrijpende maatregelen genomen. Kuipers: “Voor het onderdeel Asset waren we al heel ver op basis van het BREEAM-NL certifi caat uit 2012. Zo was het gebouw bijvoorbeeld al volledig voorzien van ledverlichting en waterbesparende maatregelen.” In het kader van het nieuwe In-Use certifi caat zijn vervolgens de nodige aanvullende duurzame maatregelen genomen. De ABN Amro-medewerkers wijzen in dit verband onder meer op de installatie van slimme energiemeters waardoor het energieverbruik veel transparanter is geworden, de toepassing van een nieuwe energiebesparend liftsysteem en het ingevoerde laptop-beleid, waardoor de warmtelast in het gebouw verlaagd is en er bovendien veel minder printers en toners nodig zijn binnen het hoofdkantoor. Voorts wordt er in het kantoorgebouw gebruikgemaakt van biogas en Hollandse windenergie, en wordt de afvalstroom zoveel mogelijk geminimaliseerd. “Oorspronkelijk was dit gebouw bedoeld voor 3.200 mensen”, vertelt Vermeij over de resultaten van al deze inspanningen. “Momenteel maken ruim 6.000 mensen gebruik van het gebouw, terwijl het energiegebruik sterk gedaald is. Dat zegt veel.”

Ontdekkingsreis“Facilities heeft in dit proces echt de lead genomen”, aldus Van Rijt over het proces dat leidde tot het nieuwe certifi caat. “En dat is ook belangrijk. Want één van de grote valkuilen in zo’n proces is dat iedereen op elkaar gaat zitten wachten. Wanneer je gewoon ergens begint en op ontdekkingsreis gaat, kun je gezamenlijk mooie resultaten boeken.” Van Rijt, Vermeij en Kuipers benadrukken dat het BREEAM-NL In-Use certifi caat het resultaat is van een veelomvattende gezamenlijke inspanning van diverse afdelingen binnen de bank. “We hebben gewerkt met werkgroepen met mensen uit verschillende afdelingen, waarmee we voortdurend hebben overlegd en de belangrijkste maatregelen op papier hebben gezet”, vertelt Vermeij. “Deze maatregelen zijn vervolgens beoordeeld en gecontroleerd door een onafhankelijke assessor. Op die manier is de kwaliteit van het gehele proces gewaarborgd.”

CirculairHet resultaat van deze inspanningen is een 126.000 vier-kante meter tellend kantoorpand dat als eerste bestaande gebouw het BREEAM-NL In-Use Excellent certifi caat heeft verworven. Het vervult de ABN Amro-medewerkers met de nodige trots. Toch blijft de bank niet stilstaan om te genieten

Het gebouw is het eerste reeds bestaande pand in Nederland met deze certifi cering. Betrokkenen geven uitleg over het hoe en waarom van het BREEAM-NL certifi caat.“ABN Amro heeft een enorme ambitie op het gebied van het verduurzamen van vastgoed. We zetten niet alleen in op het verduurzamen van onze eigen gebouwen, maar willen ook een versnelling bewerkstelligen van de miljoenen vierkante meters kantoorruimte van onze klanten.” Aan het woord is Mark van Rijt, Managing Director Facility Management bij ABN Amro. Hij spreekt bevlogen over de missie van de bank om als duurzaam en transparant er- en herkend te worden. Volgens Van Rijt staat hij binnen de bank bepaald niet alleen in dit enthousiasme: in de loop der jaren is het onderwerp steeds breder gaan leven. “Duurzaamheid heeft echt een andere status gekregen. Voorheen was dit het werkveld van een aantal specialisten. Tegenwoordig is het een onderwerp dat breed gedragen wordt in heel de organisatie.”

Continu procesHet feit dat de duurzame insteek in alle geledingen van de bank op waarde wordt geschat, komt onder meer tot uiting in een bijzonder certifi caat dat ABN Amro recentelijk verwierf: als allereerste reeds bestaande gebouw werd het Amsterdamse hoofdkantoor van de bank gelauwerd met een BREEAM-NL In-Use Excellent-certifi caat. BREEAM-NL In-Use is een instrument waarmee de duurzaamheidprestatie van een bestaand gebouw kan worden gemonitord. “Dit certifi caat vormt een ideaal meetinstrument voor bestaande gebouwen”, vertelt Rob Vermeij, Product & Contractmanager bij ABN Amro en als zodanig onder meer het aanspreekpunt voor alle bij het verduurzamingproces betrokken interne en externe partijen. “Bij BREEAM-NL In-Use draait het om drie onderdelen: ‘Asset’, ‘Beheer’ en ‘Gebruik’. Dat betekent dat je aan hoge eisen moet voldoen op alle drie de genoemde gebieden.” Er wordt bij de monitoring gelet op negen verschillende duurzaamheidcategorieën: management, gezondheid, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik & ecologie en vervuiling. “Het mooie van de methodiek is dat het een continu proces is: we stellen elk jaar plannen op om verdere verbeteringen door te voeren. Zo blijft duurzaamheid binnen de organisatie voortdurend onder de aandacht.”

Ingrijpende maatregelenDe inspanningen van ABN Amro op het gebied van duurzaamheid leidden in 2012 reeds tot het BREEAM-NL Very Good certifi caat. En recentelijk werd dus het BREEAM-NL In-Use Excellent certifi caat in ontvangst genomen. “Voor


In-Use

In het kader van het nieuwe In-Use-certifi caat zijn de aanvullende duurzame maatregelen genomen in het gebouw.

En dan ligt er nog de uitdaging om ook het vastgoed van de klanten van ABN Amro duurzamer te maken. Het Amsterdamse hoofdkantoor moet gaan fungeren als vliegwiel voor de verdere verduurzaming van commercieel vastgoed in Nederland. “Dat is echt onze next step”, besluit Van Rijt. “We willen onze kennis nu gebruiken om klanten te ondersteunen bij de verduurzaming van het vastgoed in Nederland. Want wanneer we ons op onze klanten richten, kunnen we letterlijk miljoenen vierkante meters verduurzamen.” �

van het succes. Hoewel het gebouw in Amsterdam in veel opzichten aan de top zit voor wat betreft duurzaamheid, is er altijd nog meer te doen. Kuipers wijst in dit verband op de mogelijkheid om in de toekomst alleen nog maar circulair te gaan inkopen, iets wat is vastgelegd in het Milieubeleidsplan dat gedurende de voorbije periode is opgesteld. “Bij de aanschaf van nieuwe bureaus willen we bijvoorbeeld kiezen voor producten die honderd procent hergebruikt kunnen worden. Ook op andere gebieden willen we alleen nog maar herbruikbare materialen gebruiken.”


In-Use

BREEAM-NL In-Use moet vanzelfsprekend wordenOm de duurzaamheidprestatie van een bestaand gebouw te monitoren is BREEAM-NL In-Use het instrument. Hoe staat het met de acceptatie in de markt en wat valt er te nog te winnen? Drie bestuursleden van de Dutch Green Building Council (DGBC), die dit jaar aantraden, geven hun visie op de ontwikkelingen rond dit verduurzamingslabel.

De website Breeam.nl geeft helder de voordelen van certifi ceren volgens BREEAM-NL. Het label In-Use is in het leven geroepen om de bestaande voorraad aan gebouwen (kantoren, winkelcentra e.d.) te kunnen monitoren op duurzaamheidsaspecten zodat waar dat nodig is gericht verbeteringen mogelijk zijn. BREEAM-NL In-Use helpt gebouweigenaren, beheerders en gebruikers dus om de keuze voor duurzaam te maken en daarvan ook de (kosten)voordelen te genieten. Dat klinkt goed, maar hoe is de praktijk rondom het label anno 2015? Derk Welling: “Laat ik voorop stellen dat BREEAM-NL In-Use zich richt op de asset, de manager en de gebruiker. Het is dus een middel dat kan verbinden en zo die drie partijen gezamenlijk kan laten werken aan het verbeteren (lees: verduurzamen) van een gebouw. Mijn ervaring is dat als we gegevens ophalen bij de huurder de kwaliteit van de informatie mede afhankelijk is van de intenties van de huurder en in hoeverre verduurzaming daar al op de agenda staat.”

Partijen bij elkaar brengenDat het soms niet eenvoudig is zaken in beweging te krijgen, onderschrijft Paula Verhoeven: “Vanuit de gemeente Rotterdam hebben we de afgelopen jaren geprobeerd van een aantal grote gebouwen in de stad de gebruiker en/of beheerder aan tafel te krijgen. Ook zijn er onderzoeken gedaan en hebben gestimuleerd BREEAM-NL In-Use te gaan toepassen voor certifi ceren. Dat overleg leverde een divers beeld op. Soms hikt men aan tegen het instrumentarium. Ik heb gemerkt dat gebruikers van gebouwen er zeer goed in zijn om uit te leggen waarom de gestandaardiseerde BREEAM-vorm voor een specifi ek pand(en) nu net niet werkt. Ook merkte ik dat er een worsteling gaande is. Op dit moment zijn energieprijzen laag en ondernemers die denken in business cases zijn gewend te rekenen met directe kosten en baten. En, in korte terugverdientijden. Verduurzamen is echter iets wat op de langere termijn speelt. Tegelijkertijd merk je wel dat in het bewustzijn groeit dat we er met oude opvattingen niet komen. Zo zijn er in 2014 een tiental certifi ceringen in Rotterdam afgegeven, onder meer aan de beheerder van de ‘Koopgoot’ (de Beurstraverse , red.).

Derk Welling, Head of Corporate Responsibility, REDEVCO, trad in juni 2015 toe tot het bestuur van DGBC met als aandachtsveld BREEAM en certifi cering. Hij was mede-initiatiefnemer van de Dutch Green Building Council (DGBC), lid van het College van Deskundigen en betrokken bij het vertalen van het Engelse BREEAM naar de Nederlandse situatie.

‘ Steeds meer partijen kennen waarde aan duurzaamheid toe’

Tekst: Tom de Hoog

Paula Verhoeven, Algemeen Directeur Stadsontwikkeling, Gemeente Rotterdam. Zij nam op voordracht van haar voorganger het estafettestokje ‘grote gemeenten’ over en vertegenwoordigt zo de G4 in het DGBC-bestuur.

Deze tien ondernemers die het certifi caat hebben gehaald, zeiden dat ze dat moesten doen vanuit hun besef dat het de enige juiste weg is.” Guido Frenken gaat nog een stap verder: “Er zijn steeds meer partijen in de markt die waarde aan duurzaamheid gaan toekennen, kijk naar ABN Amro en ABP. Dan heb je niet meer over een BREEAM-label als ‘nice to have’ maar als echt belangrijke voorwaarde om tot zaken te komen. Nu is het label wellicht nog ‘vanzelfsprekend bijzonder’, want op een feestje krijg je een diploma en dat moet vooral groot in de pers, maar dat moet omslaan naar ‘bijzonder vanzelfsprekend’. Daarbij, het BREEAM-NL-label is geen doel op zich maar een middel om bewustwording over verduurzaming te bereiken. En, om zaken vergelijkbaar te maken: portfoliovergelijkingen zijn echt een sterk punt voor BREEAM-NL.”

Weten waar je staatDerk Welling beaamt dat de BREEAM-NL bij uitstek geschikt is om een assetportefeuille in kaart te brengen: “Aan de hand van de score in BREEAM-NL In-Use maak je als

gebouweigenaar een actieplan. Onze gehele Redevco-portefeuille brengen we zo in kaart. We zijn daarmee al een heel eind op streek en eind 2016 zijn alle vierhonderd gebouwen gecertifi ceerd. Vervolgens maken we voor ieder pand een businessplan met de kosten en baten. Zo integreren we BREEAM-NL In-Use in onze meerjarige onderhoudsbegroting. Vergelijk het met de RgdBOEI-inspecties van de Rijksgebouwendienst. Een idee is wellicht om die om te dopen tot BREEAMBOEI-inspecties. Waarbij je dan kijkt naar noodzakelijke investeringen om de conditie van gebouwen op peil te houden door vanuit alle invalshoeken te monitoren. Bedenk, jaarlijks geven we geld uit voor onderhoud. Om de gebouwen op een bepaald kwaliteitsniveau te houden is BREEAM-NL In-Use een goed instrument. Het biedt je de mogelijkheid om de duurzaamheiddimensie toe te voegen en te bepalen hoeveel gebouwen ‘Excellent’ of ‘Good’ moeten zijn in die portefeuille. Vervolgens kan je BREEAM-NL In-Use onderdeel maken van vaste afspraken, bijvoorbeeld bij property management waarbij uitbesteding van taken plaatsvindt. Op basis van voortschrijdend inzicht zijn dan zaken toe te voegen die te maken kunnen hebben met kwaliteitmonitoring.” Goed om juist naar de mogelijkheden en de toekomst te kijken, vindt ook Guido Frenken. Persoonlijk ziet hij graag dat innovatie deel gaat uitmaken van de BREEAM-systematiek: “Er is wel de systematiek dat je punten krijgt als je een eerste keer iets nieuws doet, maar zeker bij een BREEAM-NL In-Use zou – met al dat leegstaande vastgoed – meer ruimte moeten zijn voor het experiment. Het belonen van nieuwe businessmodellen en innovatieve technologie bijvoorbeeld.”

Onbekend maakt onbemind?Ondanks de inspanningen van DGBC loopt het nog niet zo hard met BREEAM-NL In-Use als deze bestuurders zouden willen. Guido Frenken: “Er is veel onwetendheid over BREEAM-NL In-Use. Het beeld is dat het allerlei bureaucratische zaken zou opleveren. Dat is altijd de discussie, de kostenkant van iets en de waarde die het heeft.” Derk Welling: “Mij valt op dat er veel misverstanden zijn over In-Use. De perceptie is dat het duur is, maar dat is onjuist en dat wil ik nadrukkelijk ontkrachten. Eigenlijk is

‘ BREEAM-NL In-Use kan partijen verbinden’


In-Use

Guido Frenken, Algemeen Directeur Cofely West Nederland & Cofely Energy Solutions BV. Hij zit in het DGBC-bestuur vanuit de Green Business Clubs en vertegenwoordigt zo de gebruikerskant van gebouwen.

het zelfs gratis te doen. Het is echt vrij eenvoudig om voor het asset-gedeelte een score te bepalen en het is binnen een halve dag te doen. Er gaan soms bedragen rond waarvan ik weet dat het gewoon niet klopt en er zijn adviseurs die een quick-scan BREEAM-NL In-Use ‘verkopen’ terwijl het van zichzelf al een quick scan is. Waar het om gaat is dat door het toepassen BREEAM-NL In-Use op termijn én op één plek een gebouwdossier ontstaat met alle belangrijke documenten. Dit technische dossier update je dan door de inspecties uit te voeren. Ik denk dat er gewoon meer over BREEAM-NL In-Use gecommuniceerd moet worden.” Paula Verhoeven onderschrijft dit met de kanttekening dat het bereiken van andere doelgroepen dan grote ondernemingen met BREEAM-NL gewoonweg complex en tijdrovend is. Daarbij constateert ze een gebrek aan kennis bij deze ondernemers en gebruikers van gebouwen. “Wat is het, wat kost het en wat levert het op vraag een ondernemer in het mkb zich af. Daar zit wellicht een rol voor de DGBC om kennis over verduurzamen nog meer te verspreiden en partijen met elkaar in verbinding te brengen. Dat lukt bij de Unilevers van deze wereld al goed, maar bij het mkb is dat veel moeilijker. Als je met die sector wat wilt, zal je duidelijk moeten maken wat ze moeten doen, waarom ze het moeten dien en vervolgens ook echt moeten helpen vanuit de gemeente. Het gaat niet om de wil, die is er. Maar het bij mkb concurreert ‘duurzaam zijn’ gewoon met andere aspecten van bedrijfsvoering. En die gaan die vaak voor. Met andere woorden: het is gewoon hard werken om het hoofd boven water te houden. Wil je mkb-ondernemers interesseren voor verduurzaming dan zal de drempel laag moeten worden.”

Stimuleringsbeleid en zachte dwangPaula Verhoeven: “In Rotterdam subsidiëren we verduurzaming niet maar we stimuleren, faciliteren en we brengen partijen bij elkaar. Daarbij wordt de vrijblijvendheid rond energiebesparing minder. De afgelopen jaren was het vrij gemakkelijk om er wel over te praten maar er niet veel aan te doen. In toenemende mate zie je nu dat maatregelen ook werkelijk getroffen worden. Er is de nieuwe energieverplichting vanuit het Rijk en er is de lijst met Erkende Maatregelen die in vijf jaar terugverdiend kunnen

worden. Er komt zo meer druk op de energiezuinigheid van gebouwen. Doordat bedrijven daar nu ook op gecontroleerd worden – onze milieudienst maakt steeds meer werk van handhaving – merk je dat die druk verder toeneemt. Via drang en dwang én door een beroep te doen op de maatschappelijke verantwoordelijkheid willen we ondernemers bewegen om serieus werk van verduurzaming te maken. In ons grote stedenoverleg – de G4 – heeft de transformatie van bestaande bouw dit jaar alle aandacht.” �

‘ Er is een gebrek aan kennis bij veel gebruikers van gebouwen’

‘ De G4 geeft de transformatie van bestaande bouw alle aandacht’

Verduurzaming van bestaand vastgoed:

Hoe krijgen we de juiste personen aan tafel?Het verduurzamen van bestaand vastgoed biedt kansen, maar de dagelijkse werkelijkheid is weerbarstig. Praat met eigenaren van vastgoed, met adviesbureaus en met gemeentelijke overheden en je hoort overal hetzelfde verhaal: ‘We willen wel, er zijn kansen, maar eenvoudig is het niet om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.’ Gezonde gebouwen en een gezonde leef- en werkomgeving biedt voor alle partijen, van eigenaren tot gebruikers, voordelen. De kunst is dat verhaal op de juiste en overtuigende manier te vertellen, zodat alle partijen de voordelen zien.

Tekst: Gerrit Tenkink, Foto’s: Photoworkx

Deelnemers aan de Round Table zien kansen op het gebied van verduurzaming van bestaand vastgoed, maar ervaren ook de weerbarstige praktijk.

Dat was de uitkomst van de Round Table die Dutch Green Building Council (DGBC) organiseerde tijdens de Dutch Green Building Week. Meerdere commerciële partijen en vertegenwoordigers van de gemeenten Amsterdam,

Den Haag en Utrecht (zie kader op pagina 39) namen plaats aan tafel. Aan moderator Thomas Metz van DGBC de taak om het gesprek in goede banen te leiden. Hij schetste bij aanvang van het gesprek het doel van deze

bijeenkomst: het beter in beeld brengen van de wensen, de ambities en de doelstellingen van de drie gemeenten, de duurzaamheidsambities van de vastgoedeigenaren en op welke wijze gemeenten en vastgoedeigenaren elkaar kunnen versterken om de verduurzaming te versnellen.

DwangbevelenAllereerst was het de taak aan de steden om in het kort de ambities ten aanzien van bestaand vastgoed te schetsen. Amsterdam heeft de ambitie om voor wat betreft de bebouwde omgeving in 2050 energieneutraal te zijn. De stad ziet daarbij voor zichzelf vooral een coördinerende rol. “We willen afspraken maken met verschillende sectoren. De zorg, het onderwijs, het toerisme, evenementen. We moeten komen tot een gezamenlijke ambitie”, aldus Stefanie van der Wiel van de gemeente Amsterdam. Marinus Stulp van de gemeente Den Haag legde de ambitie heel concreet op tafel: “In 2040 zijn we voor wat betreft ons vastgoed klimaatneutraal. We hebben in Den Haag relatief weinig industrie en vele diensten, dus dat plaatst ons in een bijzondere positie. Bedrijven kunnen zich abonneren op een duurzaamheidsbarometer. Hiermee kun je in beeld brengen hoe jouw duurzaamheidsambitie er voor staat. Je moet weten waar je staat, voor je verder komt. Wij gaan geen dwangbevelen uitbrengen, want dat helpt niet. Wij zien dat veel bedrijven graag willen verduurzamen, maar dat kost tijd en dus geld. Als gemeente zijn we van mening dat wij de bedrijven daarbij zoveel mogelijk moeten ontzorgen.“

Goed voorbeeld gevenIn Utrecht wordt de lat nog wat hoger gelegd. De domstad wil in 2030 klimaatneutraal zijn. Dit is een zeer ambitieuze doelstelling volgens Mirjam Harmelink. “Wij moeten wel reëel zijn. Als stad kun je een ambitie hebben, maar je bent voor een groot deel afhankelijk van de medewerking van anderen. Wij willen graag met eigenaren van vastgoed in gesprek. We zijn ons daarbij bewust van onze eigen rol als vastgoedeigenaar: we moeten zelf het goede voorbeeld geven.”

Sociale componentEen rondje om de tafel laat zien dat veel partijen brood zien in het verduurzamen van vastgoed, maar dat er het nodige bij komt kijken. Zo stelt Cor Treure van CBRE Global Investors dat hij vooral ook bezig is met de sociale component.”Wat kunnen we samen doen met de gebruikers van de gebouwen, maar ook met overheden? We hebben elkaar nodig. Die sociale component wordt steeds belangrijker. Hoe kunnen we bijvoorbeeld het lokale mkb versterken? Wij proberen leveranciers te prikkelen om zich betrokken te voelen bij een verbouwing. Wat kun je samen doen? Zo geven wij schilders concrete handvatten om te verduurzamen, zodat zij betrokken blijven bij onze projecten.”

KietelenDiverse tafelgenoten hebben het graag over concrete doelen en hebben geen behoefte aan luchtfi etserij. Toch is het lastig om in te schatten wat reële doelen zijn en hoe snel de verduurzaming van bestaand vastgoed plaatsvindt. Eelco Ouwerkerk van Energiesprong durft de lat wel wat hoger te leggen: “Wat houdt je tegen om je ambitie in de markt te zetten, zonder dat je de oplossing weet? Je moet een beetje kietelen en prikkelen.”

DeelnemersBij de Round Table van DGBC werden maar liefst zestien stoelen aangeschoven. Ze werden bezet door:• Bernardo Korenberg, CSR manager bij Bouwinvest• Ruben Zonnevijle, project developer bij Cofely• Thomas Metz, senior projectmanager bij DGBC en moderator• Eelco Ouwerkerk, programmamanager bij Energiesprong• Stefanie van de Wiel, beleidsmedewerker Klimaat en Energie,

Gemeente Amsterdam• Marinus Stulp, senior beleidsmedewerker Milieu, Gemeente

Den Haag• Mirjam Harmelink, programmamanager Utrechtse energie,

Gemeente Utrecht• Ruben van Brenk,deelprogrammamanager Utrechtse energie,

Gemeente Utrecht• Mathia van der Varst, sustainability manager bij Merin• Bart Spronk, technical manager bij Merin• Marc de Vries, creative director bij Profi le Project bv• Cor Treure, senior service manager bij CBRE Global Investors• Dick van Veen, Directeur Duurzaam Vastgoed bij Eneco• Arne Balvers, manager afdeling Strategie voor gebouw en

gebied bij BBN• Wytze Kuijper, programmamaker bij Energiesprong• Frederik van der Schuit, technisch adviseur bij Laan 35

Arne Balvers, manager afdeling Strategie voor gebouw en gebied bij BBN presenteerde voorafgaand aan de discussie

de resultaten van het BREEAM-NL In-Use vooronderzoek voor de gemeente Utrecht.

Top 5 meest duurzame - BREEAM...The Edge Amsterdam (5 sterren, 98,36%) The Edge, het nieuwste...

Documents

Transcript of Top 5 meest duurzame - BREEAM...The Edge Amsterdam (5 sterren, 98,36%) The Edge, het nieuwste...