Toolkit Werken aan toegankelijkheid

Praktische instrumenten voor zorgorganisaties en woningcorporaties om te

werken aan een toegankelijke leefomgeving

AuteursNienke BlijhamJudith van Lier

RedactieMaureen Prins

Colofon

© 2011 Vilans

Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-

kopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Als kenniscentrum

langdurende zorg implementeert en verspreidt Vilans actief kennis en neemt daarom verzoeken om teksten

over te mogen nemen welwillend in overweging.

Deze publicatie werd mogelijk gemaakt door een financiële bijdrage van het ministerie van Volksgezondheid,

Welzijn en Sport.

Vilans

Postbus 8228, 3503 RE Utrecht

Telefoon: (030) 789 2525, e-mail: info@vilans.nl

Website: www.vilans.nl

Inhoudsopgave

Inleiding 4Voor wie? 4Waarom gebruiken? 4Waaruit bestaat de toolkit en hoe is deze te gebruiken? 4Opzet toolkit 5Meer informatie over toegankelijkheid of ondersteuning nodig? 6

Een overzicht van de tools 7Bewustwording 7Meten van de huidige situatie 8Verbeteren van toegankelijkheid 9

De Tools 11Ervaringsparcours 12Opzet startbijeenkomst toegankelijkheid bouw- of verbouwtraject 23Stappenplan toegankelijkheidsschouw 33Werken met persona’s 35Visuele prikkelmethode 41Geeltjesmethode 46Collage ideeën leefomgeving 49Plattegrond ideale leefomgeving 52Stappenplan en schema voor opstellen programma van eisen 55Toegankelijkheid per bouwfase 59

4

Inleiding

Deze toolkit bevat praktische instrumenten (tools) die u ondersteunen bij het werken aan toegankelijkheid. Het is een bundeling van instrumenten die Vilans de afgelopen jaren heeft ontwikkeld en ingezet om organisaties en bedrijven te stimuleren en te helpen bijdragen aan een toegankelijke samenleving.

De tools richten zich op verschillende aspecten die bij het werken van toegankelijkheid een rol spelen: bewustwording, een visie vormen, de huidige situatie inventariseren, in kaart brengen van eisen en wensen en het beoordelen van plannen.

Voor wie?

De tools zijn voor leidinggevenden van zorginstellingen en woningcorporaties, architecten en ontwerpers die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van de (woon)gebouwen, de inrichting van de gebouwen en de buitenruimte die erbij hoort.

Waarom gebruiken?

De toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid van de gebouwde omgeving wordt steeds belangrijker. Er is een groter wordende groep ouderen en mensen met beperkingen die zo lang mogelijk mee willen doen in de samenleving, waar nodig in combinatie met goede zorg en ondersteuning. Toegankelijkheid krijgt steeds meer een belangrijke plaats in het bouwproces. Ook nieuwe ontwikkelingen in (Europese) wet- en regelgeving vragen nu inspanning om voorbereid te zijn op de toekomst.

Waaruit bestaat de toolkit en hoe is deze te gebruiken?

Met de tools in deze toolkit kunt u zelf aan de slag gaan met toegankelijkheid. Sommige tools zijn geschikt om wensen van ervaringsdeskundigen (afgevaardigden van de bewoners- of cliëntenraad bijvoorbeeld) in kaart te brengen. Andere tools helpen om bewustwording te realiseren, bijvoorbeeld het zelf ervaren van belemmeringen die de omgeving kan vormen als je een beperking hebt.

In dit document worden de tools op twee manieren beschreven:1. Introductie van de tool. Op basis van deze beschrijving bepaalt u of de tool voor u nu of

wellicht in de toekomst interessant is. 2. Uitgebreide uitleg van de tool. Deze uitleg is aangevuld met werkmethoden en -bladen.

5

Opzet toolkit

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de tools in deze toolkit. De tools zijn verdeeld in drie categorieën:• Bewustwordingvantoegankelijkheid• Metenvandehuidigesituatie• Verbeterenvantoegankelijkheid

Tabel: Overzicht tools in deze toolkit

Tool Korte toelichting Categorie Voor wie

Motivatiefilm toegankelijk-

heid

Geeft goed beeld van toegan-

kelijkheid en stimuleert tot

actie

Bewustwording

van toegankelijk-

heid

Ondernemers, leidingge-

vende bij zorgorganisaties

en woningcorporaties

Ervaringsparcours Ervaren hoe het aanvoelt

om een hulpmiddel zoals

een rollator of rolstoel te

gebruiken

Bewustwording

van toegankelijk-

heid

Leidinggevende bij zorg-

organisaties en woning-

corporaties

Opzet startbijeenkomst

toegankelijkheid bij bouw- of

verbouwtraject

Gezamenlijk startpunt betreft

toegankelijkheid, definitie

en plan

Bewustwording

van toegankelijk-

heid

Projectleider bouw of

inrichting

Stappenplan toegankelijk-

heidsschouw

Organisatie van uitvoering

van een goede schouw van

een gebouw of de omgeving

Meten van de

huidige situatie

Projectleider bouw of

inrichting

Bestuurder

Werken met persona’s Plannen maken en beoor-

delen, rekening houdend met

kwetsbare doelgroepen

Verbeteren van

toegankelijkheid

Projectleider bouw of

inrichting

Ontwerper

Architect

Visuele prikkelmethode In kaart brengen van de

ervaringen en wensen van

mensen in hun leefomgeving

Verbeteren van

toegankelijkheid

Projectleider bouw of

inrichting

Geeltjesmethode Op eenvoudige manier

verschillende ideeën of waar-

nemingen inzichtelijk maken

Verbeteren van

toegankelijkheid

Projectleider bouw of

inrichting

Projectleider facilitaire

zaken

Voorzitter van vergade-

ringen

Collage ideale leefomgeving De wensen en ideeën van

burgers van hun leefomgeving

inventariseren

Verbeteren van

toegankelijkheid

Projectleider bouw of

inrichting

Architect

Ontwerper

Plattegrond ideale leef-

omgeving

De wensen en ideeën van

burgers van het beoogd

gebruik van hun leefomgeving

inventariseren

Verbeteren van

toegankelijkheid

Projectleider bouw of

inrichting

Architect

Ontwerper

Stappenplan en schema voor

opstellen programma van

eisen

Op overzichtelijke manier

de eisen voor een gebouw

opstellen

Verbeteren van

toegankelijkheid

Projectleider bouw of

inrichting

Toegankelijkheid per bouw-

fase

Aandacht voor toegankelijk-

heid op juiste momenten in

het bouwproces

Verbeteren van

toegankelijkheid

Projectleider bouw of

inrichting

6

Meer informatie over toegankelijkheid of ondersteuning nodig?

Deze toolkit bevat praktische instrumenten (tools) van Vilans. Heeft u behoefte aan informatie over wet- en regelgeving en beleid op toegankelijkheid? Wij verwijzen u naar andere producten en websites van onder andere Vilans.

Kijk bijvoorbeeld verder op/in:• www.AllesToegankelijk.nl• Handreiking‘Werken aan Toegankelijkheid’ van Vilans (gratis te downloaden via

www.vilans.nl) • Publicatiesmettoegankelijkheidseisen(NENNorm1814,HandboekvoorToegankelijkheid,

ITS-normen)• Almanak‘Dewereldvantoegankelijkheid’vanVilans(tebestellenviawww.vilans.nl)• www.vilans.nl,bijhetonderwerp‘toegankelijkheidsbeleid vormgeven’

Heeft u zelf niet de tijd of menskracht om de tools te gebruiken of wilt u daarbij advies of ondersteuning, dan kunnen deskundige medewerkers van Vilans u helpen. Kijk hiervoor op de website www.vilans.nl,bijhetonderwerp‘toegankelijkheidsbeleid vormgeven’.

7

Een overzicht van de tools

Om u op weg te helpen volgen hier korte omschrijvingen van de tools. U kunt zo beslissen welke tools interessant zijn voor u, op dit moment of wellicht in de toekomst. De categorieën uit de inleiding ziet u terug:• Bewustwordingvantoegankelijkheid• Metenvandehuidigesituatie• Verbeterenvantoegankelijkheid

De tools zijn los van elkaar te gebruiken en niet opvolgend. Bedenk waar u aan wilt werken en bepaal welke tools u daarbij kunnen helpen!

Bewustwording

De tools voor bewustwording zijn gericht op het onderschrijven van de noodzaak van werken aan toegankelijkheid. Wat is toegankelijkheid? Waar hebben we het dan over? Waar werken we naartoe en waarom? Allemaal onderdelen van een bewustwordingsproces.

Motivatiefilm toegankelijkheid

AllesToegankelijk heeft een filmpje ontwikkeld waarin de voorzitter Otwin van Dijk, wethouder gemeente Doetinchem, vertelt waarom 25 landelijke partijen samen de toegankelijkheid in Nederland willen verbeteren. Het filmpje is een pleidooi voor de winst (maatschappelijke voordelen en meer omzet) die je met eenvoudige maatregelen al bereikt.

Een toegankelijke samenleving is een verantwoordelijkheid van ons allemaal. In het filmpje ligt de focus op de ondernemers, maar ook op de kracht van goed burgerschap van gemeenten en burgerparticipatie (dienstverlenende sector) komt aan de orde. De meerwaarde en het commercieel belang van werken aan toegankelijkheid staat centraal. Hoewel niet direct gericht op zorginstellingen, geeft het filmpje ook voor deze sector aanknopingspunten.Doel is dat de kijker zich bewust is van het feit dat hij iets aan toegankelijkheid kan doen en liefst natuurlijk dat hij het ook gaat doen. Niet alleen om het gemakkelijker te maken voor ouderen en mensen met een beperking, maar ook omdat dit voordelen oplevert voor de ondernemingen en organisaties zelf. Dat kan vaak al met kleine en praktische oplossingen. Het filmpje toont veel verschillende voorbeelden van toegankelijkheid.

Het filmpje is in te zetten tijdens een bijeenkomst, bijvoorbeeld bij de start van een bouwtraject. Het geeft de kijker in korte tijd (ongeveer 2,5 minuut) een goed beeld van toegankelijkheid en stimuleert tot actie. Ook voor mensen met beperkingen is het filmpje geschikt om te bekijken, want het voldoet aan de eisen van toegankelijkheid. Het filmpje is te zien op www.AllesToegankelijk.nl en youtube.

8

Ervaringsparcours

Een ervaringsparcours laat deelnemers ervaren hoe het aanvoelt om een hulpmiddel als een rollator of rolstoel te moeten gebruiken. Lopend achter een rollator of zittend in een rolstoel doorlopen zij een route met allerlei obstakels. Deze actieve methode versterkt het bewustzijn en begrip voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking. Deelnemers ervaren hoe de omgeving invloed heeft op de toegankelijkheid voor mensen die minder goed ter been zijn.

Het ervaringsparcours kunt u inzetten als middel om bestuurders, leidinggevenden en andere medewerkers bij een zorgorganisatie of woningcorporatie bewust te maken van de wereld van mensen met een beperking. De uitvoering van een ervaringsparcours kan op allerlei manieren. Een voorbeeld hiervan vindt u in de bijlage.

Opzet startbijeenkomst toegankelijkheid bij bouw- of verbouwtraject

Werken aan toegankelijkheid doet u in uw zorgorganisatie niet alleen. Het is juist een onderwerp om met meerdere mensen, disciplines en organisaties samen op te pakken. Hierbij is het belangrijk ervaringsdeskundigen, de gebruikers en (uiteindelijke) bewoners van het gebouw voor wie toegankelijkheid van extra groot belang is, in te schakelen.

Een bouw- of verbouwtraject begint dikwijls met een startbijeenkomst. Daar vindt een toelichting plaats op het traject en de activiteiten. Bij een dergelijk overleg is het van belang dat helder is wat onder toegankelijkheid wordt verstaan. De tool uit deze toolkit helpt bij het organiseren van een startbijeenkomst. Een handig hulpmiddel daarbij is de bijgevoegde presentatie met definities en voorbeelden van toegankelijkheid.

Meten van de huidige situatie

In deze toolkit is één tool opgenomen voor het in kaart brengen van toegankelijkheid. Door te meten kunnen verbeterpunten worden geformuleerd.

Stappenplan toegankelijkheidsschouw

Een toegankelijkheidsschouw van gebouwen en ruimten brengt knelpunten in kaart op het gebied van toegankelijkheid. Dit kan op verschillende manieren: van heel uitgebreid met een complete checklijst inclusief maatgeving tot het in kaart brengen van de belangrijkste knelpuntenmetfotomateriaal.Metdetool‘Stappenplantoegankelijkheidsschouw’brengt u de belangrijkste knelpunten in kaart.Bestuurders van zorginstellingen die verantwoordelijk zijn voor de gebouwen en ruimten en die willen weten hoe toegankelijk de situatie is, doen er goed aan een schouw te laten uitvoeren. Ook bij nieuwbouw is een schouw zeer goed toepasbaar. Is het gebouw of de ruimte zo toegankelijk als van tevoren bedacht? Om dit op een goede manier te organiseren heeft Vilans een stappenplan ontwikkeld. Het volgen van de stappen maakt het u gemakkelijk om een goede schouw uit te voeren.

9

Verbeteren van toegankelijkheid

De tools ter verbetering van toegankelijkheid zijn vooral gericht op het verzamelen van informatie over eisen en wensen voor goede toegankelijkheid. Dit kan gebruikt worden bij het maken van een Programma van Eisen (pve), plannen en tekeningen. De tools helpen om op het juiste moment en een goede manier hier invulling aan te geven, waardoor de toegankelijkheid wordt geborgd.

Werken met persona’s

Het definiëren van persona’s is een effectieve methode om de verscheidenheid aan mensen, de gebruikers van een ruimte meer tastbaar te maken. Een persona is een archetype van een gebruiker, ofwel een karakterisering van een bepaald type van gebruiker. Met persona’s voor ogen kunnen leidinggevenden, ontwerpers, maar ook de bewoners die betrokken zijn bij een (ver)bouwtraject (cliëntenraad bijvoorbeeld) zich beter inleven in de verscheidenheid aan doelgroepen, hun verschillende beperkingen en wensen en behoeften. Persona’s komen van pas in het ontwerpproces, bij het beoordelen van de plannen en tekeningen op toegankelijkheid voor verschillende type gebruikers. Eventuele problemen komen daarmee tijdig aan de oppervlakte.In deze toolkit zijn vier algemene persona’s opgenomen. Een algemene persona beschrijft de persoon; leeftijd, achtergrond, leefsituatie, interesses en beperkingen. Deze zijn eenvoudig uit te breiden, zodat ze passen bij een specifieke situatie. Een voorbeeld hiervan is gegeven van bewoners en bezoekers van een cluster van kleinschalige woonvormen naast elkaar. De uitbreiding geeft informatie over hoe de persoon het gebouw (in het voorbeeld de kleinschalige woonvorm) gebruikt.

Visuele prikkelmethode

De Visuele prikkelmethode brengt de ervaringen en wensen van mensen in hun leefomgeving inkaart.Ditgebeurtdoorhetmakenvanfoto’s.Eenopdracht‘maakfoto’svanplekkenwaaruzich veilig of onveilig voelt’ boort meer emotionele en intuïtieve dimensies aan dan alleen het voeren van een gesprek hierover. Door een gesprek te voeren over de gemaakte foto’s worden deze emotionele en intuïtieve dimensies duidelijk. U kunt als projectleider van een bouw/verbouwtraject van een wooncomplex of leefomgeving deze tool gebruiken in een bijeenkomst met (toekomstige) bewoners.

Geeltjesmethode

Met de geeltjesmethode maakt u op eenvoudige manier verschillende ideeën of waar ne mingen inzichtelijk. Handig voor een projectleider die verantwoordelijk is voor het verwerken van klachten over toegankelijkheid. Of voor de voorzitter van bijeenkomsten waarbij toeganke lijk - heid van gebouwen of gebouwde omgeving aan de orde komt. Het kan gaan om de inventarisa tie van knelpunten in een bepaalde tijd: bijvoorbeeld het aantal keren dat er een klacht binnen-komt over toegankelijkheid. Elke klacht komt op een memovelletje te staan. De methode volstaat ook om de ideeën van bewoners te inventariseren voor een toegankelijker en prettiger ontwerp van een ruimte. Het plakken van de geeltjes op een poster maakt het voor iedereen inzichtelijk.

10

Collage ideale leefomgeving

Hoe zien bewoners hun ideale woonomgeving? Wat vinden zij belangrijk? Een groep bewoners beeldt hun wensen en ideeën uit met collages van een verzameling plaatjes. Met hun uitleg erbij krijgt u goed inzicht in wat mensen willen. Dit geeft u als projectleider, architect of ontwerper handvatten voor het ontwerp van gebouwen en de leefomgeving. De tool geeft uitleg over deze methode en de te volgen werkwijze om tot een goed resultaat te komen.

Plattegrond ideale leefomgeving

Een methode om wensen en eisen aan gebouwen en leefomgevingen in kaart te brengen, is bewoners zelf een ideaal gebouw of ideale omgeving laten tekenen. Een schets van een plattegrond kan het ideale beoogde gebruik van de ruimte inzichtelijk maken. Met de uitleg die mensen erbij geven, ontstaat een goed inzicht in wat mensen willen. Dit geeft handvatten voor het ontwerp van gebouwen en de leefomgeving. In de bijlage vindt u een uitleg van deze methode en de te volgen werkwijze.

Stappenplan en schema voor opstellen programma van eisen

Met deze tool kunt u zelf een programma van eisen opstellen voor een toegankelijk gebouw (nieuwbouw en verbouw). Als vertegenwoordiger vanuit de zorgorganisatie doet u dit bij voorkeur samen met gebruikersgroepen en deskundigen op het terrein van toegankelijkheid. Een programma van eisen stelt u op aan het begin van een bouwtraject, met als uiteindelijk resultaat een toegankelijk gebouw voor iedereen: mensen met én zonder beperking!

Toegankelijkheid per bouwfase

Detool‘Toegankelijkheidperbouwfase’geeftperbouwfaseaandachtspuntenvoortoegankelijkheid en is een houvast tijdens het bouwproject. Wanneer moet u wat doen? Hoe ziet het proces van een bouwtraject er uit en op welke wijze past toegankelijkheid hierin? Ontwerpeisen staan er niet in. Deze tool is vooral bedoeld voor bestuurders en leidinggevenden facilitaire dienst van zorgorganisaties, die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van een gebouw of leefruimte. Hiermee houdt u het proces goed in de gaten en het geeft inzicht in het proces voor alle betrokkenen.

11

De Tools

12

Ervaringsparcours

Inleiding

Wat is het?

Een ervaringsparcours laat deelnemers ervaren hoe het aanvoelt om een hulpmiddel als een rollator of rolstoel te gebruiken. Ze leggen een route af waarbij ze allerlei obstakels tegenkomen. Op een actieve wijze versterkt het ervaringsparcours het bewustzijn en het begrip voor ouderen, chronisch zieken en mensen met een beperking.

Voor wie?

Bestuurders en leidinggevenden van werknemers of vrijwilligers die in hun werk met ouderen en mensen met een beperking te maken hebben.

Locatie

Een ervaringsparcours is op iedere locatie uit te voeren, mits er een (buiten)ruimte is, bijvoorbeeld een lange gang, centrale entree, aula, of buitenruimte waar een parcours uitgezet kan worden. Een locatie buiten heeft als nadeel dat het weergevoelig is.

Duur

De duur hangt af van het aantal deelnemers en de ruimte die beschikbaar is. Het afleggen van het parcours duurt snel een minuut of drie per persoon. Reken voor teams van vier personen daarom op een kwartier.

Hoe werkt het?

Het parcours bestaat uit twee delen: een deel dat de deelnemers lopen met een rollator en een deel waarin deelnemers zich voortbewegen door middel van een rolstoel. Met beide hulpmiddelen brengen zij attributen naar de overkant. Ook het nemen van drempels (letterlijk en figuurlijk) vormt een onderdeel van het parcours. Het parcours wordt afgelegd in estafettevorm door verschillende teams die om de snelste tijd strijden. Het team dat de snelste tijd klokt, wint een prijs. Om extra spanning in te bouwen, kunnen twee teams tegelijkertijd strijden, naast elkaar.

Opzet parcours

Maak gebruik van een ruimte van ongeveer 20 meter lang. 10 Meter voor deel 1 (met de rol-stoel) en 10 meter voor deel 2 (met de rollator). Breng verschillende hindernissen aan in het parcours, zoals een slalom en een drempel en maak het extra realistisch door een bal mee te moeten nemen op schoot of boeken in het mandje van de rollator.

13

Deel 1: Met de rolstoel. Plastic bal op schoot. Slalom door een pylonenrij. Markeer met dozen een vak waarbinnen deelnemers net met de rolstoel kunnen rijden.

Deel 2: Met de rollator. Boeken ophalen en in mandje van rollator leggen. Drempel nemen. Boeken weer wegleggen.

Teams van 4 personen leggen het parcours af (achter elkaar als een estafette). Onderscheid de teams door kleuren. Alle teamleden krijgen een stoffen lint in een kleur uitgereikt om de arm te strikken.

Het parcours

• Deeersteteamdeelnemerneemtplaatsinderolstoelenontvangteenplasticbalvooropschoot.

• Deelnemergaatklaarstaanaandestartlijn.• Opstartsignaalhoepelt(zelfmetdehandenvoortbewegenvanderolstoel)hijofzijnaarde

pylonen, zigzagt er doorheen en parkeert de rolstoel aan het einde van de rit achteruit in, in de daarvoor bestemde vakken.

• Hiernapaktdedeelnemerdegereedstaanderollatorenloopthiermeenaardeeerstetafelom de stapelboeken op te halen.

• Hijofzijlegtdeboekenopdezittingvanderollatorenvervolgtzijnwegoverhetparcours,waarbij de drempel genomen moet worden.

• Daarnalevertdedeelnemerdeboekenafbijdetweedetafelenlooptdoornaardefinish,parkeert de rollator in het daarvoor bestemde vak en tikt de volgende teamgenoot af.

• Devolgendeteamgenootlooptenhoepeltdaarnahetzelfdetrajectheenenterug,tiktweerde volgende teamgenoot af en dit herhaalt zich totdat alle teamleden aan de beurt zijn geweest.

• Delaatstedeelnemeruiteenteamwordtgekloktzodrahij/zijoverdeeindstreepkomt.• Degezamenlijketeamtijdtelt.Winnaarishetteamdatdesnelstegezamenlijketeamtijd

neerzet.

ExTra: WErKbLaD MaTEriaLEnOVErziCHT

ErVarinGSParCOurS

Voor het ervaringsparcours zijn verschillende materialen nodig. Gebruik de materialenlijst om te weten of u alles heeft geregeld.

ExTra: WErKbLaDEn MET VErKEErSbOrDEn VOOr in

HET ParCOurS

Bij het opzetten van het parcours kunt u gebruik maken van de verkeersborden uit deze toolkit. Print ze en hang ze op in het parcours! Een rolstoel achteruit in een lift

rijden is niet eenvoudig!

14

Spelregels

Opnieuw beginnen als:

• eendeelnemerderoutevanhetparcoursfoutaflegt;• alseendeelnemerdebalofdetelefoonboekenvergeet;• alsdebalofboekenvallen.

Vijf strafseconden voor:

• botsen(tegenelkaaroftegenmuren,tafels,plantenpottenofandere objecten);

• oneigenlijkgebruikvanmaterialen;• nietcorrectinparkerenvanrolstoelofrollator;• bijonsportiefgedrag.

Uitvoer parcours

aftrap

Begin het ervaringsparcours met een korte inleiding, zodat de deelnemers weten wat er gaat gebeuren en wat het doel ervan is. Zorg ook voor een duidelijke uitleg van de praktische zaken, zoals:• estafette;wiedesnelsteteamtijdklokt,isdewinnaar;• teamsamenstelling;• spelregels.Het is natuurlijk belangrijk dat iedereen weet wat de deelnemers moeten doen. Dit kan door middel van een uitleg. Een proefrondje om het te laten zien werkt ook erg goed.

ExTra: WErKbLaD inSTruCTiETEKST ErVarinGSParCOurS

Gebruik de instructietekst voor een duidelijke uitleg van het ervaringsparcours.

ExTra: WErKbLaD SPELrEGELS ErVarinGSParCOurS

Hang dit vel met de spelregels op een goed zichtbare plek. Iedereen kan tijdens het ervaringsparcours de spelregels goed zien. Print het bijgevoegde vel met spelregels op A3 formaat.

Daadwerkelijke uitvoering ervaringsparcours

De deelnemers voeren het ervaringsparcours uit. Tijdens het parcours houdt u in de gaten of alles goed verloopt, legt u eventueel extra uit en klokt u de teamtijden.

ExTra: WErKbLaD fOrMuLiEr TEaMTijDEn ErVarinGSParCOurS

Gebruik het invulformulier voor de teamtijden om tijdens het spel de teamtijden op te schrijven.

afronding

Als iedereen het ervaringsparcours heeft afgelegd, maakt u bekend welk team de snelste tijd heeft geklokt en dus de winnaar is.

Een rollator over een

drempel krijgen is niet

zo eenvoudig!

WERKblad

© 2011 Vilans

Materialenoverzicht ervaringsparcours

Parcourspapieren

❏ Instructietekst

❏ Formulier teamtijden

❏ Spelregels

Parcoursbegeleiding

❏ Megafoon

❏ 3 stopwatches

❏ Scheidsrechtersfluit (startsein)

❏ Gekleurde textielbanden als herkenning teams

❏ Stiften/pennen

❏ Scharen (tape)

❏ Prijzen (taart)

Parcoursmaterialen

❏ 2 rolstoelen (1 nodig voor het parcours, de ander als reserve, oefenrolstoel of bij simultane uitvoering van het parcours)

❏ 2 rollator (1 nodig voor het parcours, de ander als reserve, om te oefenen of bij simultane uitvoering van het parcours)

❏ Schilderstape (opstelplaatsen + parcourspijlen)

❏ Rood/wit afzetlint

❏ Kartonnen dozen als beschermingsmateriaal wanden etc.

❏ Ducktape (vastzetten kartonnen beschermingsmateriaal)

❏ Bolletje touw (reserve)

❏ Oranje pylonen

❏ Stenen drempels of stoeptegels

❏ (telefoon)boeken (rollatorlading)

❏ 2 plastic ballen (1 nodig voor het parcours, de ander als reserve)

❏ Aantal benodigde stoelen

❏ Aantal benodigde tafels

❏ EHBO-materialen

WERKblad

© 2011 Vilans

Verkeersbord ‘slalom’

%

WERKblad

© 2011 Vilans

Verkeersbord ‘let op drempels’

LET OP: DREMPELS%

WERKblad

© 2011 Vilans

Verkeersbord ‘parkeerplek’

P%

WERKblad

© 2011 Vilans

Instructietekst ervaringsparcours

inleiding

Welkom bij het ervaringsparcours. Jullie zijn uitgenodigd deel te nemen aan deze activiteit. Jullie gaan ervaren hoe het is om hulpmiddelen te moeten gebruiken bij alledaagse handelingen. Je zit in een rolstoel, beweegt jezelf voort en gebruikt een rollator. Doel van deze activiteit is bewustwording creëren voor een grote groep mensen, bewoners en bezoekers, die in meer of mindere mate beperkingen hebben. En dat we meer rekening houden met deze mensen bij de inrichting van gebouwen en ruimten. Belangrijk om te vermelden is dat bij deze activiteit niet alle beperkingen aan de orde komen die mensen kunnen hebben.

Wat gaan we doen?

We maken teams van 4 personen. Elk team zal in estafettevorm het parcours afleggen. Eerst nummer 1 van de groep, dan 2, 3 en 4. De tijd wordt gestart als deelnemer 1 begint en stopgezet als nummer 4 over de finish komt. Het team dat het parcours als snelste aflegt, heeft gewonnen.

Een deel van het parcours leggen jullie af met de rolstoel, het tweede deel van het parcours met de rollator. Er is een aantal hindernissen in het parcours aangelegd; hindernissen uit het dagelijks leven. En als je op pad gaat, heb je vaak een tas bij je. Dit bootsen we na. Jullie nemen zittend in de rolstoel een bal mee en met de rollator neem je boeken mee. Als deze vallen begin je opnieuw.

Een uitgezet parcours Rolstoel parkeert achteruit

WERKblad

© 2011 Vilans

uitleg parcours

We zullen nu demonstreren hoe het parcours wordt afgelegd.

Uitleg bij de demonstratie:• Deeersteteamdeelnemerneemtplaatsinderolstoelenontvangteenplasticbalvoorop

schoot.• Deelnemergaatklaarstaanaandestartlijn.• Opstartsignaalhoepelt(zelfmetdehandenvoortbewegenvanderolstoel)hijofzijnaarde

pylonen, zigzagt er doorheen en parkeert de rolstoel aan het einde van de rit achteruit in, in de daarvoor bestemde vakken.

• Hiernapaktdedeelnemerdegereedstaanderollatorenloopthiermeenaardeeerstetafelom de stapel boeken op te halen.

• Hijofzijlegtdeboekenopdezittingvanderollatorenvervolgtzijnwegoverhetparcours,waarbij de drempel genomen moet worden.

• Daarnalevertdedeelnemerdeboekenafbijdetweedetafelenlooptdoornaardefinish,parkeert de rollator in het daarvoor bestemde vak en tikt de volgende teamgenoot af.

• Devolgendeteamgenootlooptenhoepeltdaarnahetzelfdetrajectheenenterug,tiktweerde volgende teamgenoot af en dit herhaalt zich totdat alle teamleden aan de beurt zijn geweest.

• Delaatstedeelnemeruiteenteamwordtgekloktzodrahij/zijoverdeeindstreepkomt.• Degezamenlijketeamtijdtelt.Winnaarishetteamdatdesnelstegezamenlijketeamtijd

neerzet.

De spelregels hebben we op papier gezet, zodat jullie deze allemaal kunnen zien.

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

Sp

elre

gel

s er

vari

ng

spar

cou

rs

Op

nie

uw

beg

inn

en a

ls:

•de

rou

tev

an

het

parc

ou

rsf

ou

tw

ord

tafg

ele

gd

•de

bal

of

deb

oeken

verg

ete

nw

ord

en

•de

bal

of

boeken

vallen

5 S

traf

seco

nd

en v

oor:

•bots

en

(te

gen

elk

aar

of

teg

en

mu

ren

,ta

fels

,p

lan

ten

po

tten

of

an

dere

ob

ject

en

)•o

neig

en

lijk

geb

ruik

van

mate

riale

n•n

iet

corr

ect

in

park

ere

nv

an

rols

toelof

roll

ato

r•o

nsp

ort

ief

ged

rag

WERKblad

© 2011 Vilans

Formulier teamtijden ervaringsparcours

Teamnummer Teamkleur Tijd

1 Rood Min. Sec.

2 Wit Min. Sec.

3 Bruin Min. Sec.

4 Roze Min. Sec.

5 Lichtblauw Min. Sec.

6 Donkerblauw Min. Sec.

7 Paars Min. Sec.

8 Zwart Min. Sec.

9 Groen Min. Sec.

10 Oranje Min. Sec.

23

Opzet startbijeenkomst toegankelijkheid bouw- of verbouwtraject

Inleiding

Wat is het?

Een startbijeenkomst toegankelijkheid is bedoeld om samen met collega’s, samenwerkings-partners en vooral ook ervaringsdeskundigen een start te maken met het werken aan toegankelijkheid. Het is specifiek geschikt bij de start van een nieuw- of verbouwtraject. Wat zijn de doelen voor toegankelijkheid en aan welke eisen moet het gebouw of gebouwde omgeving voldoen?

Voor wie?

Dit instrument is bedoeld voor de voorzitter van een startbijeenkomst, vaak is dit degene die vanuit de zorgorganisatie of woningcorporatie leiding geeft aan een bouw- of verbouwproject.

Opzet bijeenkomst

De bijeenkomst heeft de volgende doelen:• kennismakenmetelkaar;• allebelanghebbendepartijenovertoegankelijkheidinformeren,bijelkaarbrengenen

een stem geven;• gezamenlijkdoelbepalenenstappenvanhetprocesvastleggen(opwelkemomenten

bij elkaar komen en inbreng over toegankelijkheid).

Genodigden

Het is van belang om bij de start alle belanghebbende partijen uit te nodigen. Denk hierbij aan de architect, projectontwikkelaar, kwaliteitsmanager, facilitair manager en de uiteindelijke doelgroep (in de vorm van een cliëntenraad of bewonersraad). Vraag een expert op het gebied van toegankelijkheid.

Voorbeeld opzet bijeenkomst

Totale tijdsduur: 105 minuten, 1 uur en 45 minuten.

10 minuten Welkom en voorstellen;20 minuten Inleiding opdrachtgever over bouwproject;20 minuten Inleiding over toegankelijkheid, wat is het?10 minuten Pauze;30 minuten Gezamenlijk doel bepalen en uitwisselen van de belangrijkste discussiepunten;15 minuten Afspraken maken.

24

Presentatie

Als inleiding op toegankelijkheid heeft Vilans een presentatie ontwikkeld die goed bruikbaar is voor een bijeenkomst over toegankelijkheid. Hierin staan definities en voorbeelden van goede en slechte toegankelijkheid.

ExTra: WErKbLaD PrESEnTaTiE TOEGanKELijKHEiD

Deze kan gebruikt worden voor een inleiding op toegankelijkheid.

Aandachtspunten toegankelijke bijeenkomst

Aandacht voor toegankelijkheid bij bouwprojecten is belangrijk. Zorgen dat de bijeenkomsten waarbij toegankelijkheid van de bouw op de agenda staat ook toegankelijk zijn, is net zo belangrijk. De volgende aandachtspunten voor toegankelijk werken zijn in het bijzonder te gebruiken in de voorbereiding en uitvoering van bijeenkomsten en vergaderingen. Ook bij werkzaamheden die niet te maken hebben met een bouwtraject, is het handig om deze aandachtspunten bij de hand te hebben. Hang dit lijstje op een zichtbare plek, zodat u er altijd aan denkt.

Toegankelijk werken:

• Organiseerbijeenkomstenopeentoegankelijklocatie.

Door vooraf contact op te nemen en te vragen naar de toegankelijkheid van de locatie en de ruimte waarin de bijeenkomst plaatsvindt, voorkomt u problemen.

• Vraagdeelnemersindeuitnodigingnaarspecifiekewensen.

Als u op de hoogte bent van specifieke wensen, kunt u daaraan ook tegemoet komen. Een voorbeeld hiervan is het regelen van de aanwezigheid van een doventolk of het plaatsen van een rolstoeloprijplaat bij de ingang.

• Zorgdatuitnodigingenofanderedocumententoegankelijkzijngeschreven.

Lettertype en lettergrootte zijn hierbij van belang, maar ook het taalgebruik. Kijk voor tips over toegankelijk communiceren op www.AllesToegankelijk.nl.

• Stuuruitnodigingenenanderedocumentenookpermailop.

Mensen die slechtziend of blind zijn, krijgen zo makkelijker toegang tot de informatie. Zij kunnen met speciale leesapparatuur de gewenste vorm kiezen.

• Laatbijpresentatiesdeslideseenondersteuningzijnenniethetcentralepunt.

Om toegankelijkheid duidelijk te maken, zijn plaatjes en foto’s voor een grote groep mensen erg verduidelijkend. Maar zorg ervoor dat het verhaal van de foto goed mondeling wordt toegelicht, zodat blinden en slechtzienden het ook begrijpen.

WERKblad

© 2011 Vilans

Presentatie toegankelijkheid

WERKblad

© 2011 Vilans

WERKblad

© 2011 Vilans

WERKblad

© 2011 Vilans

WERKblad

© 2011 Vilans

WERKblad

© 2011 Vilans

WERKblad

© 2011 Vilans

WERKblad

© 2011 Vilans

33

Stappenplan toegankelijkheidsschouw

Inleiding

Wat is het?

Een toegankelijkheidsschouw van gebouwen en ruimten brengt knelpunten op het gebied van toegankelijkheid in kaart. Dit is toepasbaar bij bestaande- en nieuwbouw. Dit stappenplan helpt u een goede schouw te organiseren.

Voor wie?

Bestuurders en vertegenwoordigers van zorgorganisaties en woningcorporaties die verantwoordelijk zijn voor (woon)gebouwen en ruimten. Projectleider bouw of inrichting. Hoe werkt het?

Laat een schouw bij voorkeur uitvoeren door ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen (mensen met verschillende beperkingen) in samenwerking met deskundigen op het terrein van toegankelijkheid. Aan de hand van een vooraf opgestelde (check)lijst beoordelen zij de verschillende aspecten van toegankelijkheid. Hieruit volgt een verslag met aanbevelingen en oplossingsrichtingen voor het toegankelijker en gebruiksvriendelijker maken van het gebouw of de ruimte voor iedereen: mensen met én zonder beperking! Als u het stappenplan volgt, weet u zeker dat u niets vergeet om tot goede aanbevelingen en oplossingsrichtingen te komen.

Stappenplan

1. Samenstellingwerkgroep

Stel een werkgroep samen met een vertegenwoordiger van de zorgorganisatie en/of woningcorporatie en ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen. Nodig bij voorkeur ook een deskundige uit op het terrein van toegankelijkheid.

2. Soortgebouwenen/ofopenbareruimte

Beschrijf zo exact mogelijk welke gebouwen en/of openbare ruimten, inclusief hun functie, u gaat schouwen en stel dat in de werkgroep vast.

3. Doelgroepen

Bepaal met de werkgroep de doelgroepen die gebruik maken van de bij punt 2 beschreven gebouwenen/ofruimten.Gabijvoorkeuruitvanhetprincipe‘toegankelijkheidvooriedereen’,maar stel zonodig prioriteiten.

34

4. Route

Leg vooraf zoveel mogelijk de routes vast in de gebouwen en/of ruimten die worden geschouwd. Dat maakt het in de uitvoering makkelijker. Gebruik daarbij een tekening van het gebouw en/of een kaart van de openbare ruimte.

5. (Check)lijst

Bespreek in de werkgroep welke onderdelen of inrichtingselementen van de gebouwen en/of ruimten de groep gaat schouwen en bepaal op welk detailniveau. Er zijn diverse checklijsten via internet beschikbaar. Bij een globale schouw maakt u alleen foto’s van de belangrijkste knelpunten en zet u daarbij een korte beschrijving.

6. Schouwen

De werkgroep gaat daadwerkelijk schouwen aan de hand van de route en de checklijst. Zorg dat u een fotocamera bij u heeft om foto’s te maken van de knelpunten. Een foto zegt soms meer dan een uitleg.

7. Besprekingknelpuntenenprioriteitenstellen

Bespreek de gevonden knelpunten met de werkgroep. Bepaal welke knelpunten de meeste prioriteit moeten krijgen en waar de zorgorganisatie en/of woningcorporatie uitvoering aan moet geven.

8. Verslaglegging

De werkgroep maakt een verslag met aanbevelingen en oplossingsrichtingen en legt dit voor aan het bestuur van de zorgorganisatie en/of woningcorporatie.

35

Werken met persona’s

Inleiding

Wat is het?

Het definiëren van persona’s is een effectieve methode om doelgroepen meer tastbaar te maken. Een persona is een archetype van een gebruiker, ofwel een karakterisering van een bepaald type van gebruiker. Op deze manier is het inleven in de doelgroep, hun wensen en behoeften makkelijker. Het in kaart brengen van persona’s helpt om verder te kijken dan de eigen wensen en behoeften. U kunt de persona’s goed gebruiken bij de beoordeling van een voorlopig ontwerp.

Voor wie?

Projectleider bouw of inrichting, ontwerpers, architecten en gebruikers die betrokken zijn bij de toegankelijkheid van (woon)gebouwen en bijbehorende buitenruimten.

Hoe werkt het?

Persona’s zijn in te zetten in het ontwerpproces, bij het beoordelen van de plannen. Bijvoorbeeld bij het checken van de tekeningen op toegankelijkheid voor verschillende typen gebruikers. Eventuele problemen komen daarmee tijdig aan de oppervlakte en worden zo voorkomen. De ontwerper van het plan kan ze zelf gebruiken om de plannen direct aan te toetsen. U kunt persona’s ook gebruiken tijdens bijeenkomsten met collega’s of met een klankbordgroep met ervaringsdeskundigen.

Stappenplan

Hieronder volgt een korte uitleg over hoe u de persona’s inzet tijdens een bijeenkomst met een klankbordgroep van bijvoorbeeld bewoners of specifieke ervaringsdeskundigen.

Voorbereiding:

1. Ontwikkelenpersona’s

Zorg voor passende persona’s die de verscheidenheid in toekomstige gebruikers weergeven. Ken de persona’s beperkingen toe die van invloed zijn op de toegankelijkheid.

ExTra: WErKbLaD ViEr aLGEMEnE PErSOna’S

Vilans heeft vier persona’s ontwikkeld. Een algemene persona beschrijft de persoon; leeftijd, achtergrond, leefsituatie, interesses en beperkingen.

36

ExTra: WErKbLaD VOOrbEELD Van uiTbrEiDinGEn Van DE aLGEMEnE PErSOna’S

De algemene persona’s zijn eenvoudig uit te breiden, zodat ze passen bij een specifieke situatie. Een voorbeeld hiervan is gegeven van bewoners en bezoekers van een cluster van kleinschalige woonvormen naast elkaar. De uitbreiding geeft informatie over hoe de persoon het gebouw (in het voorbeeld de kleinschalige woonvorm) gebruikt.

2. Voorlopigontwerpalsbasis

Print de tekeningen van het voorlopig ontwerp op groot vel. Zorg voor voldoende exemplaren.

Tijdens bijeenkomst:

3. Maakgroepjesvanongeveerdrieàvierpersonen

4. Instructiedeelnemers

Geef uitleg aan de deelnemers: a. Lezen van de persona.b. Beoordelen van de tekening op basis van de persona. Welke mogelijke knelpunten komen

ze tegen? Hoe kan het wellicht beter?c. Kort opschrijven van de knelpunten en mogelijke oplossingen.

5. Deeldepersona’sentekeningenuitaandegroepjes

6. Aandeslag

De deelnemers krijgen ongeveer 30 minuten de tijd voor het beoordelen van de tekeningen.

7. Plenaireterugkoppeling

Elke groep vertelt kort wat ze is tegengekomen; in welk opzicht heeft het voorstel verbetering nodig?

8. Discussie

Discussieer met de hele groep. Wat zijn de belangrijkste knelpunten van het voorstel? Maak een lijstje van prioriteiten. De geeltjesmethode (ook in deze toolkit omschreven) helpt hier vaak bij. Het prioriteren kan ook in een volgende bijeenkomst plaatsvinden.

9. Verzameldeopmerkingenvandegroepen

Per

soon

1: M

evro

uw

Soe

had

i, 83

jaar

Mev

rouw

Soe

hadi

is 8

3 ja

ar

en z

eer

slec

htzi

end.

Ze

woo

nt

sam

en m

et h

aar

man

in e

en

vrijs

taan

d hu

is. H

et e

chtp

aar

heef

t al

tijd

in d

it h

uis

gew

oond

en

ze

kenn

en d

e om

gevi

ng g

oed.

M

evro

uw S

oeha

di z

iet

nog

maa

r ee

n pa

ar m

eter

voo

r zi

ch. D

it

bete

kent

dat

ze

pas

heel

laat

di

ngen

zie

t. Z

o he

eft

ze la

atst

ni

et g

ezie

n da

t er

een

fiet

s aa

n kw

am. Z

e st

ak o

ver

terw

ijl d

at

eige

nlijk

nie

t ko

n. H

et is

goe

d da

t de

fiet

ser

zulk

e go

ede

rem

men

ha

d! S

inds

dien

gaa

t ze

nie

t m

eer

alle

en o

p pa

d. D

at v

indt

ze

te

geva

arlij

k.

Dag

elijk

s m

aakt

het

ech

tpaa

r S

oeha

di e

en k

orte

wan

delin

g.

Alt

ijd s

amen

dus

. Ze

geni

eten

no

g st

eeds

van

de

moo

ie

omge

ving

en

nem

en d

e kl

eure

n,

geur

en e

n ge

luid

en in

zic

h op

. Mev

rouw

Soe

hadi

gaa

t da

arna

ast

wek

elijk

s m

et

de t

axi o

p be

zoek

bij

een

vrie

ndin

die

in e

en k

lein

scha

lige

woo

nvor

m w

oont

.

%

Per

soon

2: D

imar

, 40

jaar

Dim

ar is

een

man

van

40

jaar

m

et e

en li

cham

elijk

e en

lich

t ve

rsta

ndel

ijke

bepe

rkin

g. H

ij zi

t in

een

rols

toel

. Hij

woo

nt

sind

s 6

jaar

zel

fsta

ndig

, in

een

aang

epas

te w

oonv

orm

. K

lein

scha

lig, w

at h

ij he

el

plez

ieri

g vi

ndt

omda

t hi

j nie

t ho

udt

van

veel

dru

kte

om z

ich

heen

. Hij

krijg

t da

ar d

e hu

lp

en o

nder

steu

ning

die

hij

nodi

g he

eft.

Hij

gaat

elk

e da

g na

ar z

ijn

wer

k op

de

soci

ale

wer

kpla

ats.

H

ij w

ordt

opg

ehaa

ld m

et e

en

busj

e. In

zijn

vri

je t

ijd s

peel

t hi

j vaa

k co

mpu

ters

pelle

tjes

. D

aarn

aast

gaa

t hi

j in

de z

omer

gr

aag

viss

en b

ij de

riv

ier

een

klei

n ei

ndje

ver

dero

p. D

an h

eeft

hi

j rus

t om

zic

h he

en.

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

Per

soon

3: S

ann

e, 7

jaar

San

ne is

een

spo

ntan

e m

eid.

Ze

heef

t ee

n ve

rsta

ndel

ijke

bepe

rkin

g, h

et

Syn

droo

m v

an D

own.

Ze

krijg

t be

gele

idin

g va

nuit

de

woo

nvor

m, w

aar

ze

sam

en m

et 5

and

ere

kind

eren

in d

e le

efti

jd v

an 7

tot

15 ja

ar w

oont

. S

inds

kor

t zi

t S

anne

ook

in e

en ro

lsto

el. D

at m

aakt

het

voo

r ha

ar h

eel l

asti

g

en d

aar

moe

t ze

erg

aan

wen

nen.

Ze

kan

nog

niet

goe

d om

gaan

met

de

rols

toel

en

bot

st re

gelm

atig

erg

ens

tege

naan

. Dat

frus

tree

rt h

aar.

Des

onda

nks

geni

et

ze v

an d

e ge

zelli

ghei

d om

haa

r he

en e

n bl

ijft

ze v

rolij

k.

Per

soon

4: M

enee

r d

e B

oer,

77 ja

ar

Men

eer

de B

oer

is a

ardi

g op

le

efti

jd. H

ij is

nog

hee

l goe

d bi

j ke

nnis

, maa

r ho

ort

slec

ht e

n lo

opt

met

een

rolla

tor.

Vana

f zi

jn 5

0ste

wer

d zi

jn g

ehoo

r st

eeds

sle

chte

r. O

p ee

n ge

geve

n m

omen

t he

eft

men

eer

de B

oer

geho

orap

para

ten

gekr

egen

. Dat

hi

elp

een

tijd

, maa

r nu

wor

dt

het

ook

met

de

appa

rate

n la

stig

om

alle

s te

ver

staa

n. T

elev

isie

kijk

en is

ee

n pr

oble

em e

n al

s er

teve

el m

ense

n bi

j elk

aar

zitt

en, k

an h

ij he

t ge

spre

k m

oeili

jk v

olge

n. D

e be

l hoo

rt h

ij ni

et.

Reg

elm

atig

kom

t he

t vo

or d

at m

enee

r de

Boe

r al

leen

thu

is is

. De

ande

re

bew

oner

s va

n de

woo

nvor

m z

ijn d

an e

ven

wan

dele

n. D

it v

indt

men

eer

geen

le

uke

acti

vite

it e

n hi

j lee

st d

an li

ever

de

kran

t. H

ij ge

niet

van

de

rust

.

%

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

Per

soon

1: M

evro

uw

Soe

had

i, 83

jaar

,

bez

oeke

r w

onin

g L

ind

e

Mev

rouw

Ver

stra

ten

woo

nt in

een

kle

insc

halig

e w

oonv

orm

. Haa

r be

ste

vrie

ndin

, mev

rouw

Soe

hadi

, kom

t w

ekel

ijks

op b

ezoe

k. S

amen

dri

nken

ze

dan

koffi

e en

mak

en g

ezel

lig e

en p

raat

je. D

e kl

eins

chal

ige

woo

nvor

m h

eet

Lind

e en

is o

nder

deel

van

een

aan

tal k

lein

scha

lige

woo

nvor

men

die

naa

st e

lkaa

r lig

gen.

Zo

heb

je o

ok n

og Ie

p en

Kas

tanj

e.

Mev

rouw

Soe

hadi

is z

eer

slec

htzi

end.

Ze

kom

t al

tijd

met

de

taxi

, die

sto

pt b

ij de

inga

ng v

an h

et g

ebou

w. D

aarn

a vi

ndt

ze z

elf h

aar

weg

, han

gt h

aar

jas

op e

n ga

at n

aar

de w

oonk

amer

, waa

r m

evro

uw V

erst

rate

n al

op

haar

wac

ht.

Moo

i wee

r va

ndaa

g, n

iet

waa

r? Z

e pr

aten

ove

r de

dag

elijk

se d

inge

n en

voo

rdat

m

evro

uw S

oeha

di w

eer

naar

hui

s ga

at, m

aakt

ze

alti

jd e

ven

gebr

uik

van

het

toile

t. Z

e w

oont

op

een

half

uur

tje

rijd

en b

ij ha

ar v

rien

din

vand

aan.

i H

oe b

ewee

gt m

evro

uw S

oeha

di d

oor

het

gebo

uw?

Wel

ke m

ogel

ijke

obst

akel

s ko

mt

ze te

gen

en h

oe k

unne

n di

e w

orde

n w

egge

nom

en?

i H

oe e

rvaa

rt z

ij de

ver

schi

llend

e ru

imte

n en

kan

het

ver

blijf

voo

r ha

ar

aang

enam

er w

orde

n ge

maa

kt?

%

Per

soon

2: D

imar

, 40

jaar

, bew

oner

won

ing

Iep

Dim

ar w

oont

al e

en t

ijdje

nie

t m

eer

bij z

ijn o

uder

s. H

ij is

hee

l blij

dat

hij

nu, m

et h

ulp

en o

nder

steu

ning

, zel

fsta

ndig

kan

won

en. H

ij w

oont

in e

en

aangepastewoonvorm‘Iep’genaamd.Kleinschalig,w

athijheelplezierig

vind

t om

dat

hij n

iet

houd

t va

n ve

el d

rukt

e om

zic

h he

en. I

n de

won

ing

Iep

won

en 6

vol

was

sene

n di

e ni

et z

elfs

tand

ig k

unne

n w

onen

, met

ver

stan

delij

ke

bepe

rkin

gen

en/o

f aut

isti

sche

ken

mer

ken.

In d

e ro

lsto

el k

an D

imar

zic

h go

ed b

eweg

en d

oor

de v

ersc

hille

nde

ruim

ten

van

het

gebo

uw. E

n al

s hi

j zin

hee

ft, n

odig

t hi

j een

goe

de v

rien

d ui

t di

e sa

men

met

he

m c

ompu

ters

pelle

tjes

doe

t. A

llebe

i zit

ten

ze in

een

rols

toel

, maa

r da

t m

ag

geen

bel

emm

erin

g zi

jn. Z

e he

bben

vee

l ple

zier

sam

en.

i H

oe b

eweg

en D

imar

en

zijn

vri

end

door

de

vers

chill

ende

ruim

ten?

W

elke

mog

elijk

e ob

stak

els

kom

en z

e te

gen

en h

oe k

unne

n di

e w

orde

n w

egge

nom

en?

i W

at is

een

goe

de p

lek

voor

het

spe

len

van

com

pute

rspe

lletj

es?

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

Per

soon

3: S

ann

e, 7

jaar

, bew

oner

won

ing

Kas

tan

je

San

ne w

oont

in e

en w

oonv

orm

voo

r ki

nder

en m

et b

eper

king

en. Z

e w

oont

sa

men

met

5 a

nder

e ki

nder

en in

de

leef

tijd

van

7 to

t 15

jaar

. S

anne

maa

kt s

inds

kor

t ge

brui

k va

n ee

n ro

lsto

el. Z

e w

il gr

aag

zelf

van

haa

r sl

aapk

amer

naa

r de

bad

kam

er k

unne

n en

ook

zel

f naa

r de

woo

nkam

er e

n ke

uken

gaa

n. B

ij he

t hu

is is

een

gro

te t

uin.

San

ne s

peel

t gr

aag

buit

en, l

ekke

r sc

hom

mel

en o

p de

spe

cial

e ro

lsto

elsc

hom

mel

. Dan

voe

lt z

e w

ind

door

haa

r ha

ren

en v

oelt

ze

zich

zo

vrij

als

een

voge

l.

Som

s ga

at z

e la

ngs

bij d

e bu

ren,

de

bew

oner

s va

n w

oonv

orm

Lin

de. D

aar

won

en o

uder

e m

ense

n di

e he

el a

ardi

g vo

or S

anne

zijn

. Ze

doen

dan

wel

een

s sa

men

een

spe

lletj

e.

i H

oe b

ewee

gt S

anne

zic

h do

or d

e ve

rsch

illen

de ru

imte

n en

erv

aart

zij

dit?

Wel

ke m

ogel

ijke

obst

akel

s ko

mt

zij t

egen

en

hoe

kunn

en d

ie w

orde

n w

egge

nom

en?

i W

elke

obs

take

ls z

ou z

ij te

gen

kunn

en k

omen

als

ze

naar

de

bure

n ga

at?

%

Per

soon

4: M

enee

r d

e B

oer,

77 ja

ar,

bew

oner

won

ing

Lin

de

Men

eer

de B

oer

is a

ardi

g op

leef

tijd

. Hij

is n

og h

eel g

oed

bij k

enni

s, m

aar

hoor

t sl

echt

. Tel

evis

ie k

ijken

is e

en p

robl

eem

en

als

er te

veel

men

sen

bij

elka

ar z

itte

n, k

an h

ij he

t ge

spre

k m

oeili

jk v

olge

n. D

e be

l hoo

rt h

ij ni

et.

Reg

elm

atig

kom

t he

t vo

or d

at m

enee

r de

Boe

r al

leen

thu

is is

. De

ande

re

bew

oner

s va

n de

woo

nvor

m z

ijn d

an e

ven

wan

dele

n. D

it v

indt

men

eer

geen

le

uke

acti

vite

it e

n hi

j lee

st d

an li

ever

de

kran

t. H

ij ge

niet

van

de

rust

.H

et g

eeft

hem

ook

de

gele

genh

eid

om o

p m

omen

ten

dat

hij d

aar

zin

in h

eeft

, de

radi

o of

tele

visi

e aa

n te

zet

ten.

Het

gel

uid

kan

hard

, wan

t ni

eman

d he

eft

er

dan

last

van

. Af e

n to

e st

aat

hij o

p om

een

kop

je k

offi

e te

mak

en o

f naa

r he

t to

ilet

te g

aan.

i H

oe b

ewee

gt m

enee

r de

Boe

r zi

ch d

oor

de ru

imte

? W

elke

mog

elijk

e ob

stak

els

kom

t hi

j teg

en e

n ho

e ku

nnen

die

wor

den

weg

geno

men

?

i H

oe k

an z

ijn v

erm

inde

rd g

ehoo

r, na

ast

geho

orap

para

ten,

ond

erst

eund

w

orde

n?

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

41

Visuele prikkelmethode

Inleiding

Wat is het?

De visuele prikkelmethode is een methode voor het in kaart brengen van de ervaringen en wensen van doelgroepen voor hun leefomgeving. Dit gebeurt door het maken van foto’s. Hiermee brengen zij zowel belevingsaspecten in kaart, als ook ergonomische punten en praktische knelpunten. Bijvoorbeeld de obstakels die de doelgroepen tegenkomen in hun leefomgeving.

Voor wie?

De methode is bedoeld voor projectleiders bij de zorgorganisatie of woningcorporatie die verantwoordelijk zijn voor de inrichting van (woon)gebouwen en ruimten.

Wanneer gebruiken?

De methode brengt informatie in kaart over behoeften, gevoelens, verwachtingen, wensen en welbevinden van burgers.

Hoe werkt het?

Een aantal bewoners (denk hierbij aan leden van de cliëntenraad of bewonersraad) krijgt een camera om een aantal foto’s te maken. De deelnemers kunnen ook, in plaats van foto’s maken of aanvullend op de foto’s, bestaande foto’s of plaatjes uitzoeken. Geef vooraf duidelijk uitleg over het onderwerp van de foto’s. Bekijk de foto’s gezamenlijk. Daarbij geeft de fotograaf uitleg bij de door hem of haar gemaakte foto’s. Waarom is deze plek of deze situatie gefotografeerd? Zo ontstaat een beeld van de wensen van bewoners.

Stappenplan

De methode bestaat uit zes stappen.

1. Opdrachtbepalen

Bepaal wat de foto’s en plaatjes inzichtelijk moeten maken. Met welk doel worden de foto’s gemaakt? Het is belangrijk om deelnemers met een duidelijke opdracht op pad te sturen. Bijvoorbeeld:‘Watvindtueenprettigeruimteinhetwooncomplex?’Of‘Maakfoto’svanruimtes waar u zich onveilig voelt’.

2. Organisatievooraf

a. Selecteer deelnemers: hoeveel mensen doen er mee en wie? Het kan een groep mensen zijn die als klankbordgroep fungeert, een groep bewoners uit een bepaalde woonvorm of bijvoorbeeld de cliëntenraad.

42

b. Regel fotocamera’s: voor het maken van foto’s zijn camera’s nodig. Het is belangrijk dat de camera’s goed en gemakkelijk te gebruiken zijn. Deelnemers kunnen hun eigen camera’s gebruiken of er worden camera’s uitgeleend.

c. Verzamel tijdschriften als u gebruik wilt maken van bestaande plaatjes of verzamel adressen van sites waarop deelnemers relevante plaatjes kunnen vinden.

3. Uitlegaandedeelnemers

a. Opdracht op papier: Voor de deelnemers is het prettig om de opdracht op papier te ontvangen en te kunnen lezen. Stel ook een deadline, zodat duidelijk is wanneer de foto’s gemaakt moeten zijn.

b. Schriftje of opschrijfformulier voor uitleg bij de foto’s/plaatjes: Onderdeel van de methode is dat de deelnemers uitleggen wat ze gefotografeerd hebben. Voor een uitleg op papier is een schriftje waar foto’s ingeplakt kunnen worden met ruimte voor opmerkingen een optie.

ExTra: WErKbLaD OPSCHrijffOrMuLiEr ViSuELE PriKKELMETHODE

Gebruik het opschrijfformulier voor het verzamelen van de foto’s en plaatjes. Elke deelnemer vult het in.

4. Verzameldefoto’seninterviewdedeelnemers

Als de foto’s allemaal gemaakt zijn, kunt u ze bekijken en toelichting vragen aan de deelnemers over de gemaakte foto’s. De vragen zorgen voor extra toelichting. Voorbeeldvraag: ‘Waaromheeftuditgefotografeerd?’,‘Watvindtuhierontoegankelijkaan?’,‘Hoezouuditgraag anders zien?’.

ExTra: WErKbLaD inTErViEWVraGEn ViSuELE PriKKELMETHODE

Deze vragenlijst dient ter ondersteuning van de interviews met de deelnemers.

5. Abstraherenvanwensen

Uit de foto’s en motivatie erbij formuleert u wensen of juist kenmerken van hoe het niet moet. Bijvoorbeeld: kenmerken van onveilige ruimtes of ontoegankelijke gebouwen.

6. Toetseventueeldeuitsprakenineenpanelsessie

De uitspraken en de kenmerken die uit de foto’s naar voren komen, toetst u aan de ideeën van andere deelnemers. Zijn alle belangrijke onderdelen genoemd? Of zijn er nog aanvullingen?

Meer informatie over de achtergrond van de visuele prikkelmethode, voorbeelden van hoe de methodeisingezetengebruikt,zijntevindenindepublicatie‘BelevinginBeeld’(tebestellenvia www.vilans.nl).

Om de visuele prikkelmethode gemakkelijk te gebruiken, vindt u in deze toolkit twee instrumenten. Dat zijn een voorbeeldformulier voor het verzamelen van de foto’s met aantekeningen en een vragenlijst met de vragen die u stelt om achterliggende gedachten bij de foto’s nog beter in kaart te brengen.

43

Extra uitleg methode

Deze methode is in principe ontwikkeld voor renovatie of herbouw van verzorgingsinstellingen. Doel is in kaart te brengen wat bewoners vinden van hun woonplek en wat aan de hand van hun beleving ervan, moet blijven dan wel anders gebouwd of ingericht moet worden. De methode is een combinatie van enkele kwalitatieve methoden en technieken die in onderling verband met elkaar zijn gebracht. De methode bestaat uit individuele en groepsinterviews over de leefomgeving. Bij de interviews maakt u gebruik van visuele prikkels (foto´s en andere afbeeldingen) die door de ondervraagden zelf zijn vervaardigd of uitgezocht. Door het gebruik van fotomateriaal worden emotionele en intuïtieve dimensies aangeboord.

De gebruikers wordt gevraagd van tevoren foto’s/beelden te maken en mee te nemen om in klein verband aan te geven wat ze als prettig ervaren en wat juist niet. Dit hoeft niet te gaan over een zelfde soort gebouw of ruimte, maar het gaat meer om het gevoel van rust, geborgenheid of juist openheid waar we naar zoeken. Deze methode is vooral geschikt als men ervaringen van respondenten over een langere periode wil registreren. De deelnemers krijgen de tijd om verschillende foto’s en andere afbeeldingen te verzamelen. Zo kunnen verschillende ervaringen worden meegenomen. Als bijvoorbeeld positieve en minder positieve elementen van een wooncomplex worden verzameld, kunnen gebeurtenissen in de tijd (hangjeugd bij de ingang, stoep vol fietsen als de naastgelegen school uit gaat, vuil in de gezamenlijke hal) worden vastgelegd. Dergelijke ervaringen worden niet verzameld als de deelnemers 1 dag krijgen om foto’s te maken. In plaats van foto’s kunt u de deelnemers ook videobeelden laten maken.

Verder lezen

• Damvan,Sandra,Reede,Liesbeth,RoyersTheo,VeenvanderRoelf,Coevorden:inzicht in toekomstige vragen op het gebied van wonen, welzijn en zorg, NIZW 2003.

• Royers,TheoenReede,Liesbeth:De visuele prikkelmethode, uit: Kwalon, p. 127-137.• Royers,Theo,Reede,LiesbethenStephan,C.:Beleving in beeld. Bewoners van

verzorgingshuizen fotograferen hun wereld, NIZW (2001) Utrecht.• Sannen,H.,Reede,L.enRoyers,T.:Hoe wij senioren willen leven en wonen. Handleiding

VPM: Een methode om met behulp van foto´s de visie van senioren op hun woonplaats in beeld te brengen, KBO-Brabant en NIZW (2002) Den Bosch/Utrecht.

WERKblad

© 2011 Vilans

Opschrijfformulier visuele prikkelmethode

Foto/plaatje

Motivatie

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

WERKblad

© 2011 Vilans

Interviewvragen visuele prikkelmethode

Vragen voor individueel interview met een deelnemer over de gemaakte foto’s.

Vragen per foto

1. Wat is het belangrijkste onderdeel van de foto?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Waarom heeft u deze foto gemaakt?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Wat voor gevoel roept de foto bij u op?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Wat vindt u hier (on)toegankelijk aan?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. Hoe kan het beter?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Eindvraag

Te stellen nadat alle foto’s zijn besproken.

6. Wat heeft voor u de meeste prioriteit?

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

46

Geeltjesmethode

Inleiding

Wat is het?

De geeltjesmethode is een methode voor het verzamelen van waarnemingen, wensen en ideeën van verschillende mensen tijdens bijeenkomsten. Hiervoor maken de deelnemers gebruik van zelfklevende memoblaadjes; ook wel geeltjes genoemd. Zij beschrijven geeltjes met hun ideeën en wensen en categoriseren de geeltjes.

Voor wie?

Een projectleider van een project over toegankelijkheid. Bijvoorbeeld projectleider bouw of inrichting of projectleider facilitaire zaken. Bij bijeenkomsten met cliënten en/of (toekomstige) bewoners kan de voorzitter deze methode hanteren.

Hoe werkt het?

Bepaal eerst het thema waarover u de waarnemingen of wensen wilt inventariseren. Voorbeelden zijn:• Klachtenovertoegankelijkheidinhet(woon)gebouwofderuimte.• Ideeënvooreentoegankelijknieuwgebouw.• Eisenaandeleefomgevingwaarmensenelkaarontmoeten.• Vragenovertoegankelijkheid.Alle deelnemers krijgen geeltjes om te beschrijven en te plakken op een afgesproken plek. Gebruik daarvoor een grote poster of flap-over. Per geeltje schrijft elke deelnemer een nieuwe klacht, idee of eis op en plakt deze op gedurende een afgesproken tijdsperiode. Daarna verzamelt u de geeltjes in categorieën of per onderwerp. U analyseert ze en gebruikt ze voor discussie met de deelnemers.

Werkwijze

Er zijn veel verschillende variaties op de geeltjesmethode. Hieronder zijn er twee uitgewerkt met een voorbeeld van de gebruikswijze.

Geeltjes voor klachten of waarnemingen

De geeltjesmethode is een manier om inzichtelijk te krijgen hoeveel klachten er binnenkomen en waarover ze gaan. Ook is de methode geschikt om te kijken naar vragen over toegankelijkheid. De geeltjes geven een overzicht van aantallen en inhoud.

• Maakafsprakenoverwateropdegeeltjeskomt.Anoniemofjuistniet.Metdatumentijdstip of juist niet?

• Spreekafwatderegistratieperiodeis.• Plakdegeeltjesopeenflap-overopeenzichtbareplek,zodatiedereendevoortgangziet.• Hetaantalgeeltjeslaatzienhoeveelklachtenofvragenerzijnenwaaroverzegaan.

47

• Clusterdegeeltjesaanheteindevanderegistratieperiodenaaronderwerp.Ukrijgtinzichtin de belangrijkste onderwerpen om mee aan de slag te gaan.

Als u in een oogopslag wilt zien of er in een week veel of weinig klachten binnenkomen, kunt u de poster met de opgeplakte geeltjes indelen in vlakken die weken voorstellen (zie de foto van een voorbeeld).

Flap-overmetopgeplaktegeeltjes,ingedeeldperweek

Geeltjes voor ideeën of eisen

De geeltjesmethode kunt u ook gebruiken om ideeën van verschillende mensen in kaart te brengen en in een groep te bespreken, te ordenen en om te bepalen wat belangrijk is en wat niet. Hieronder gaan we in op het gebruik van geeltjes voor de verzameling van ideeën/eisen tijdens een bijeenkomst.

• Bepaalalsvoorzittervandebijeenkomstwatuwiltweten.Steleenduidelijkevraagopwaarmee de deelnemers geeltjes kunnen vullen.

• Deelgeeltjes(ongeveer10perpersoon)enstiftenuitaandedeelnemers.• Dedeelnemersschrijvenindividueeldegeeltjes.Pergeeltjeéénantwoord.• Neemdegeeltjesin.Vraageventueeltoelichtingbijdegeeltjesomachterliggende

gedachten te ontdekken.• Plakdegeeltjesopdeflap-overenstructureerze.Plakdubbelenbijelkaarengroepeer

waar dat mogelijk is. Doe dit samen met de deelnemers van de bijeenkomst. Zie de foto voor een voorbeeld.

48

Flap-overmetgeeltjes,gegroepeerdwaardatmogelijkis

Opzet gebruik van de methode tijdens bijeenkomst

Totale tijdsduur: 45 minuten

5 minuten uitleg geeltjesmethode en thema; 15 minuten deelnemers vullen de geeltjes met ideeën of antwoorden; 5 minuten opplakken van de geeltjes; 5 minuten structureren/groeperen van de geeltjes;15 minuten discussie over de antwoorden op de geeltjes + conclusie.

49

Collage ideeën leefomgeving

Inleiding

Wat is het?

Deze methode laat (toekomstige) bewoners belangrijke kenmerken van een ideale omgeving of gebouw (bijvoorbeeld een kleinschalige woonvorm) ontwerpen en geeft inzicht in de wensen en eisen die zij stellen aan de omgeving. Hierbij krijgt de creativiteit van mensen de vrije loop en geven zij los van voorbeelden een ideale situatie vorm. Deze methode is bruikbaar bij planvorming.

Voor wie?

Architecten, ontwerpers of projectleiders van bouw- of inrichtingsprojecten. Leidinggevenden kunnen dit inzetten voor het in kaart brengen van wensen van de gebruikers met betrekking tot de omgeving.

Hoe werkt het?

Met collages maken de deelnemers elementen van een ideale leefomgeving of ideaal gebouw inzichtelijk.De deelnemers zoeken plaatjes met: • productendiezemooiofprettigvinden(stijlvanmeubelsbijvoorbeeld);• kleurendiezijaansprekendvinden;• elementenwaarvanzehouden(plantenbijvoorbeeld);• etcetera.Mensen gaan zelf vrij nadenken over hoe zij het willen, en brengen zo belevingsaspecten naar voren. Als je zelf iets maakt komt daar meer gevoel bij kijken dan bij het voeren van een gesprek. Een gesprek is bij deze methode wel noodzakelijk voor achterliggende verhalen bij de collage.

Werkwijze

Zelf ontwerpen van een ideale situatie kan ieder voor zich doen. Toch is een bijeenkomst handig om dat de uitwisseling van gedachten, het achterhalen van de achterliggende verhalen bij de collages, ook een belangrijk onderdeel is van deze methode.

Tijdens de bijeenkomst krijgen de deelnemers de opdracht uitgelegd en gaan ze in het eerste deel zelf aan de slag met het maken van de collage. Ze gebruiken plaatjes, bijvoorbeeld uit tijdschriften, om sferen neer te zetten of voorbeelden te geven van ruimtes of gebouwen die ze prettig vinden of juist onprettig. In de uitleg kunt u randvoorwaarden geven. Deze methode is echter juist bedoeld om mensen vrij te laten denken. Dus zorg ervoor dat u niet teveel beperkende voorwaarden meegeeft. De meerwaarde zit in de nieuwe en vrije ideeën.

50

Voorbeeldvaneencollagemetalsopdracht‘gebruiksvriendelijkekleinschaligewoonvorm’

In het tweede deel van de bijeenkomst staat de toelichting op de collages centraal en een discussie waarin de deelnemers de verschillende collages met elkaar vergelijken en u belangrijke kenmerken voor een gebouw of de leefomgeving abstraheert. Noteer tijdens discussie belangrijke kenmerken op een flapover. Maak eventueel een tweedeling: wat het NIET moet zijn/hebben en wat het WEL moet zijn/hebben.

Deelnemers

Het is prettig om de bijeenkomst met zes tot maximaal tien personen te doen. Met dit aantal kunt u een discussie voeren zonder dat het onoverzichtelijk wordt. De deelnemers zijn mensen die in de toekomst te maken krijgen met de nieuw ontworpen leefomgeving of gebouw. Bijvoorbeeld bewoners die naar de nieuwe kleinschalige afdeling van de zorgorganisatie verhuizen. Om zoveel mogelijk verschillende wensen in kaart te brengen, vraagt u specifieke deelnemers. Als het over bruikbaarheid en toegankelijkheid gaat, nodigt u mensen met verschillende beperkingen uit om hiermee zoveel mogelijk problemen van tevoren te tackelen. Selectie deelnemers: • Zestottienpersonen.• Deelnemershebbentemakenmette(ver)bouwengebouwofleefomgeving.• Deelnemersmetverwachteverschillendeinbreng;mensenmetverschillendebeperkingen.

benodigde materialen

Voor de bijeenkomst heeft u de volgende materialen nodig:• VellengrootpapierA3ofzelfsA2formaat• Potloden,kleurpotloden,pennen,stiften

51

• Plakbandomdevellenoptekunnenhangenenplaatjestekunnenplakkenopdevellen• Lijm• Scharen• Tijdschriften• Flap-over• Fototoestel

Voorbeeld opzet bijeenkomst

Totale tijdsduur: 105 minuten, 1 uur en 45 minuten

15 minuten welkom en inleiding met uitleg opdracht;30 minuten maken van de collage;10 minuten pauze;20 minuten toelichting op de collages;20 minuten discussie met abstraheren belangrijke kenmerken;10 minuten afsluiting.

TIP: MAAkfOTO’SVAnDeOnTweRPen,ZODATUZekUnTOPSLAAnenBewARen.

52

Plattegrond ideale leefomgeving

Inleiding

Wat is het?

Om ideeën van toekomstige bewoners van een nieuw wooncomplex te inventariseren, vraagt u hen een plattegrond te schetsen. Door het zelf laten schetsen van een plattegrond, maakt u wensen en eisen over het gebruik van een wooncomplex inzichtelijk. Dit is een manier om de creativiteit van mensen de vrije loop te geven en los van voorbeelden een ideale situatie vorm te geven. Deze methode is bruikbaar bij planvorming.

Voor wie?

Architect, ontwerpers of projectleiders van bouw- of inrichtingsprojecten. Leidinggevenden kunnen deze methode inzetten voor het in kaart brengen van wensen van bewoners/gebruikers met betrekking tot de omgeving.

Hoe werkt het?

Met het ontwerpen van plattegronden maken de deelnemers de elementen van een voor hen ideale leefomgeving of ideaal gebouw inzichtelijk, vooral voor het gebruik van de ruimte. Zij geven de indeling van een ruimte vorm. Doordat mensen zelf vrij gaan nadenken over hoe zij het willen, komen belevingsaspecten naar voren. Als je zelf iets maakt, komt daar meer gevoel bij kijken dan bij het voeren van een gesprek. Een gesprek is bij deze methode wel noodzakelijk voor een toelichting op de plattegrond.

Werkwijze

Zelf ontwerpen van een ideale situatie kan ieder voor zich doen. Toch is een bijeenkomst een handige vorm, omdat de uitwisseling van gedachten ook een belangrijk onderdeel is van deze methode.

Tijdens de bijeenkomst krijgen de deelnemers de opdracht uitgelegd en gaan ze in het eerste deel zelf aan de slag met het ontwerpen. In de uitleg kunt u randvoorwaarden geven. Deze methode is echter juist bedoeld om mensen vrij te laten denken, dus zorg ervoor dat u niet teveel beperkende voorwaarden meegeeft. De meerwaarde zit het hem in de nieuwe en vrije ideeën.

In het tweede deel van de bijeenkomst staat de toelichting op de ontwerpen centraal en een discussie waarbij deelnemers de verschillende ontwerpen met elkaar vergelijken en belangrijke kenmerken voor een gebouw of de leefomgeving abstraheren.

53

Voorbeeldvaneenplattegrondmetalsopdracht‘gebruiksvriendelijkekleinschaligewoonvorm’

Deelnemers

Het is prettig om de bijeenkomst met zes tot maximaal tien personen te doen. Met dit aantal kunt u een discussie voeren zonder dat het onoverzichtelijk wordt. De deelnemers zijn mensen die in de toekomst te maken krijgen met de nieuw ontworpen leefomgeving of gebouw. Bijvoorbeeld bewoners die in het nieuwe wooncomplex komen wonen. Om zo veel mogelijk verschillende wensen in kaart te brengen, kunt u gericht deelnemers vragen. Als het over bruikbaarheid en toegankelijkheid gaat, nodigt u mensen met verschillende beperkingen uit om zo zoveel mogelijk problemen van tevoren te tackelen. Selectie deelnemers:• zestottiendeelnemers;• deelnemershebbentemakenmette(ver)bouwengebouwofleefomgeving;• deelnemersmetverwachteverschillendeinbreng;mensenmetverschillendebeperkingen.

benodigde materialen

Voor de bijeenkomst heeft u de volgende materialen nodig:• VellengrootpapierA3formaat• Potloden,kleurpotloden,pennen,stiften• Plakbandomdevellenoptekunnenhangen• Flap-over• Fototoestel

54

Voorbeeld opzet bijeenkomst

Totale tijdsduur: 105 minuten; 1 uur en 45 minuten.

15 minuten welkom en inleiding met uitleg opdracht;30 minuten plattegrond tekenen;10 minuten pauze;20 minuten toelichting op de plattegronden;20 minuten discussie met abstraheren belangrijke kenmerken;10 minuten afsluiting.

TiP: MaaK fOTO’S Van DE OnTWErPEn, zODaT u zE KunT OPSLaan En bEWarEn

55

Stappenplan en schema voor opstellen programma van eisen

Inleiding

Wat is het?

Met dit stappenplan en het schema kunt u zelf een programma van eisen opstellen voor een toegankelijk gebouw (nieuwbouw en verbouw). Deze activiteit is het begin van een bouw- of verbouwtraject, met als uiteindelijk resultaat een toegankelijk gebouw voor iedereen: mensen met én zonder beperking!

Voor wie?

Projectleiders bouw of inrichting bij zorgorganisaties en woningcorporaties die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van een (woon)gebouw.

Hoe werkt het?

Bij voorkeur stelt een vertegenwoordiger van de zorgorganisatie of woningcorporatie een programma van eisen op in samenwerking met ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen en deskundigen op het terrein van toegankelijkheid. Deze werkgroep maakt een overzicht van inrichtingselementen van het gebouw en zoekt daar de beschikbare toegankelijkheidseisen bij, aangevuld met eventuele eisen en wensen vanuit de gebruikers-groepen. Volg het stappenplan en gebruik het voorbeeldschema om het programma van eisen op een overzichtelijke manier vorm te geven.

Stappenplan

Hieronder vindt u de stappen om tot een goed programma van eisen te komen voor toegankelijkheid van een gebouw.

ExTra: WErKbLaD SCHEMa VOOr HET OPSTELLEn Van EEn PrOGraMMa Van EiSEn

Hanteer het schema om het programma van eisen voor een toegankelijk gebouw (nieuwbouw of verbouw) op te stellen.

1. Samenstellingwerkgroep

Stel een werkgroep samen met een vertegenwoordiger van de zorgorganisatie en/of woningcorporatie en ervaringsdeskundigen uit verschillende doelgroepen. Nodig bij voorkeur ook een deskundige uit op het terrein van toegankelijkheid.

2. Inrichtingselementenvanhetgebouw

Beschrijf zo exact mogelijk uit welke inrichtingselementen het nieuwe gebouw bestaat, inclusief de functies van de verschillende onderdelen en stel dat in de werkgroep vast.

56

3. Doelgroepen

Bepaal met de werkgroep de doelgroepen die gebruik maken van het gebouw en de bij punt 2 beschreveninrichtingselementen.Gabijvoorkeuruitvanhetprincipe‘toegankelijkheidvooriedereen’, maar stel zo nodig prioriteiten.

4. Bronnen

Zoek via beschikbare bronnen de bijbehorende toegankelijkheidseisen van de verschillende inrichtingselementen en zet deze in een tabel. Voor een kleinschalige woonvorm zijn de inrichtingselementen benoemd en zijn de aanbevelingen voor de entree van de woning als voorbeeld uitgewerkt. Zorg dat de eisen zoveel mogelijk zijn voorzien van bron en argumentatie. Dat geeft verduidelijking voor bouwers en uitvoerders.

5. Aanvullendeeisenenwensen

Bespreek in de werkgroep de tabel met toegankelijkheidseisen en vul zo nodig aan met aanvullende (specifieke) eisen en wensen vanuit de gebruikersgroepen.

6. Prioriteitenstellenenkeuzesmaken

Bepaal samen met de werkgroep welke toegankelijkheidseisen de meeste prioriteit krijgen en waarom. Bij het maken van eventuele keuzes (bijvoorbeeld bij beperkt budget) bestaat hier dan helderheid over.

7. Programmavaneisen

Maak het programma van eisen definitief en informeer alle betrokkenen hierover.

Voorbeeldschema

Het schema geeft een voorbeeld van een programma van eisen met betrekking tot toegankelijkheid van een woonvorm. Het schema bevat de onderdelen die ook als stappen in het stappenplan naar voren komen:• inrichtingselement;• minimaleeis;• aanbeveling;• aanvullendeeisenenwensenvanuitgebruikersgroepen,eventueleextraeisen;• bronnen;• argumenten/opmerkingen.

Van één van de inrichtingselementen is het schema ingevuld. Dit is een voorbeeld, zodat u ziet hoe het werkt. Pas deze informatie aan voor uw specifieke situatie.

Pro

gra

mm

a va

n e

isen

(voo

rbee

ld)

inri

chti

ng

s-

elem

ent

Min

imal

e

eis

aan

bev

elin

ga

anvu

llen

de

eise

n e

n

wen

sen

van

uit

geb

ruik

ers-

gro

epen

bro

nn

enArgumenten/opmerkingen

Ent

ree/

gan

gVó

ór e

n ac

hter

de

entr

ee li

gt e

en v

rij o

pper

vlak

≥

1,5

m x

1,5

m. (

keer

ruim

te d

ie n

odig

is o

m m

et

rols

toel

te k

eren

).

De

vrije

ops

telr

uim

te n

aast

de

slot

zijd

e va

n de

uren

is ≥

0,5

m b

reed

.D

rem

pels

≤ 2

cm

, eve

ntue

el in

com

bina

tie

m

et e

en h

ellin

g va

n 1:

6 m

et e

en h

oogt

e va

n m

ax. 5

cm

.

Han

dboe

k: B

ij de

uren

: met

wei

nig

krac

ht te

be

dien

en; b

edie

ning

swee

rsta

nd ≤

10 N

. IT

S re

kent

met

bed

ieni

ngsw

eers

tand

van

≤

30 N

Han

dboe

k vo

or T

oe-

gank

elijk

heid

(2

008)

pag

. 48

Men

s en

M

aat

(201

0)

pag.

54

Han

dboe

k

voor

Toe

-ga

nkel

ijkhe

id

(200

8) p

ag.

102

ITS

De

bew

oner

s va

n de

kle

insc

halig

e w

oonv

orm

geb

ruik

en in

vee

l ge

valle

n ve

rsch

illen

de h

ulpm

idde

len

(zoa

ls lo

ophu

lpm

idde

len)

en

heb

ben

min

der

krac

ht. D

it b

etek

ent

dat

we

hier

mee

goe

d re

keni

ng h

oude

n.

Min

der

mob

iele

men

sen,

zoa

ls m

ense

n di

e lo

pen

met

een

sto

k of

rolla

tor,

rols

toel

gebr

uike

rs e

n sc

ootm

obie

lgeb

ruik

ers

hebb

en

over

het

alg

emee

n m

eer

ruim

te n

odig

voo

r en

ach

ter

een

deur

om

m

et h

un h

ulpm

idde

l een

deu

r do

or te

kun

nen.

Vrije

doo

rgan

gsbr

eedt

e de

ur:

min

imaa

l 850

mm

Vrije

doo

rgan

gsho

ogte

deu

r:

min

imaa

l 230

0 m

mO

peni

ngsh

oek

draa

iend

e de

uren

: min

sten

s 90

˚

Han

dboe

k vo

or T

oe-

gank

elijk

heid

(2

008)

pag

. 66

ITS

Een

deu

rbre

edte

van

min

imaa

l 850

mm

vol

doet

ook

voo

r m

ense

n in

een

rols

toel

. Voo

r gr

ote

scoo

tmob

iele

n en

voo

r m

ense

n m

et

obes

itas

in e

en e

xtra

bre

de ro

lsto

el is

een

gro

tere

bre

edte

ver

eist

.

Deu

ren

die

gem

akke

lijk

te o

pene

n zi

jn

Hoo

gte

van

deur

knop

tus

sen

900

en 1

200

mm

bo

ven

de v

loer

en

min

sten

s 50

0 m

m u

it e

en

inw

endi

ge h

oek.

Han

dboe

k vo

or T

oe-

gank

elijk

heid

(2

008)

pag

. 10

2

Deu

ren

met

dra

nger

s zi

jn v

oor

veel

men

sen

(oud

eren

, rol

stoe

lers

, m

ense

n m

et w

eini

g kr

acht

) las

tig

te o

pene

n.

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

WE

RK

bla

d

© 2

011

Vila

ns

Zorg

bui

ten

of b

inne

n vo

or p

lekk

en o

m s

coot

-m

obie

len

te s

talle

n di

cht

bij d

e (a

chte

r) in

gang

, ov

erde

kt e

n go

ed v

erlic

ht.

Als

de

won

ing

gesc

hikt

is v

oor

men

sen

die

op p

ad k

unne

n ga

an,

maa

r di

t ni

et lo

pend

kun

nen

doen

, dan

bes

taat

de

mog

elijk

heid

da

t m

ense

n ee

n sc

ootm

obie

l kri

jgen

. Sco

otm

obie

len

zijn

voo

r bu

iten

gebr

uik.

Een

par

keer

plek

voo

r sc

ootm

obie

len

op k

orte

af

stan

d va

n de

inga

ng (o

f ach

teri

ngan

g) is

dan

nod

ig.

Hoo

gtev

ersc

hil

over

brug

gen

Lift

Trap

Toile

tten

Woo

nkam

er

Keu

ken

Slaa

pkam

ers

Park

eren

Rou

te p

arke

er-

plaa

ts n

aar

gebo

uwVe

iligh

eid/

toeg

anke

lijkh

eid

59

Toegankelijkheid per bouwfase

Inleiding

Wat is het?

Detool‘Toegankelijkheidperbouwfase’geeftaandehandvanbouwfasenaandachtspuntenvoor toegankelijkheid en is een houvast tijdens het bouwproject. Wanneer moet u wat doen? Hoe ziet het proces van een bouwtraject er uit en op welke wijze past toegankelijkheid hierin?

Voor wie?

Projectleiders bouw of inrichting van zorgorganisaties en woningcorporaties die betrokken zijn bij de bouw of verbouw van een (woon)gebouw.

Hoe werkt het?

De tool geeft per bouwfase aan wat in die fase van belang is, wie betrokken zijn, de kritische momenten in relatie tot toegankelijkheid en ondersteunende processen of diensten. De tool helpt om het proces goed in de gaten te houden, geeft duidelijk aan wanneer actie nodig is en biedt alle betrokkenen inzicht in het proces. Zo krijgt toegankelijkheid gedurende het gehele proces de aandacht die nodig is.Raadpleeg voor ontwerpeisen andere bronnen. Deze bronnen vindt u bij de genoemde producten in de laatste kolom van de tabel.

ExTra: WErKbLaD SCHEMa TOEGanKELijKHEiD PEr bOuWfaSE

Gebruik het schema om activiteiten die met toegankelijkheid van een gebouw te maken hebben te integreren in het bouwproces.

WERKblad

© 2011 Vilans

Schema Toegankelijkheid per bouwfase

bouwfasen uitleg bouwfase acties toegankelijkheid Ondersteunende

producten/diensten

Initiatie Initiatief

Onderzoek

Definitie

Gezamenlijk: voorbereiding:

i omschrijving van doel

bouwproject;

i visie bij gebouw helder

met speerpunten

(duurzaam, toegankelijk);

i uitzetten opdracht bij

architect.

Betrokken:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie

• architect

• bewoners/cliëntenraad

Organiseer een startbij-

eenkomst.

In deze fase is het belang-

rijk om te weten waar naar

toe gewerkt wordt en op

welke wijze (proces) dit

wordt bereikt. Denk aan

een startbijeenkomst

waarin dit aan de orde

komt.

Definieer de rol van de

bewoners/cliëntenraad en

maak afspraken.

Daarnaast is dit het

moment waarop de rol van

de bewoners/cliëntenraad

in het traject aan de orde

moet komen; wat kan de

bewoners/cliëntenraad

en afspraken die daar

bij horen (wanneer en

hoe stukken ontvangen,

verslaglegging et cetera).

• Adviesopmaatvoor

trajectbegeleiding

door toegankelijk-

heidsexperts

• Informatieover

ITS (Internationaal

Toegankelijkheids

Symbool)

• AlmanakToeganke-

lijkheid

Programma van

eisen

Het programma van eisen

bestaat uit verschillende

onderdelen. Technische

eisen, aantal kamers, aantal

mensen dat het moet kunnen

‘huisvesten’,welkefuncties

in het gebouw moeten zitten,

maar ook toegankelijk-

heidseisen.

Betrokken:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie

• architect

• bewoners/cliëntenraad

Stel het programma van

eisen op.

Gebruik hierbij bronnen,

zoals Handboek voor

Toegankelijkheid.

Stel het programma

van eisen op op onder-

delen van het gebouw

(entree, hoogteverschil

overbruggen, informatie-

voorziening, toiletten,

garderobe, parkeren en

algemeen).

• Handboekvoor

Toegankelijkheid

• NENNorm1814

• ITSrichtlijn

WERKblad

© 2011 Vilans

Ontwerp Voorlopig

ontwerp

i Schetstekeningen waarbij

vorm en indeling centraal

staan.

Betrokkenen:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie

• architect

• bewoners/cliëntenraad

• eventueel:externe

deskundigen

Uitleg architect over hoe

het ontwerp is opgebouwd

en wat knelpunten voor

toegankelijkheid zijn.

Check het ontwerp op het

programma van eisen.

De zorgorganisatie/

woningcorporatie heeft als

eindverantwoordelijke de

mogelijkheid het ontwerp

goed te controleren op het

programma van eisen.

Inbreng van bewoners/

cliëntenraad op de eerste

plannen. In een zo vroeg

mogelijk stadium ontdek -

ken van ontoegankelijke

situaties.

Definitief

ontwerp

i Schetstekeningen verder

uitgewerkt.

i Nog geen materialisering.

i Besluit over tekeningen;

vorm en indeling staat vast.

Betrokkenen:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie

• architect

• bewoners/cliëntenraad

• eventueel:externe

deskundigen

Controleren van het

definitief ontwerp op

toegankelijkheid. Betrek

bewoners/cliëntenraad

hierbij.

De zorgorganisatie/

woningcorporatie heeft als

eindverantwoordelijke de

mogelijkheid het ontwerp

goed te checken op het

programma van eisen.

Om uitwerkingen

goed te checken op

toegankelijkheid:

• Handboekvoor

Toegankelijkheid

• NENNorm1814

• ITSrichtlijn

Uitwerking/

bestek

i Tekeningen van alle deel-

stukken zijn gemaakt.

i Materialisering.

Betrokkenen:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie

• architect

• aannemers

• bewoners/cliëntenraad

Controleer de bestekteke-

ningen op toegankelijkheid

en bruikbaarheid. Gebruik

hiervoor het programma

van eisen.

De invulling van materiaal,

kleuren, kleurcontrast,

hoogte van muren en

kasten zijn belangrijke

elementen voor toeganke-

lijkheid.

Om uitwerkingen

goed te checken op

toegankelijkheid

(bijvoorbeeld materiaal

voor vloer):

• Handboekvoor

Toegankelijkheid

• NENNorm1814

• ITSrichtlijn

WERKblad

© 2011 Vilans

Realisatie Werkvoorberei-

ding

i Afspraken met onderaan-

nemers voor de bouw.

Betrokken:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie (meer op afstand)

• architect

• aannemers/project-

ontwikkelaar

Controleer of ook de

onderaannemers goed op

de hoogte zijn van de eisen

voor toegankelijkheid.

Uitvoering i De bouw vindt daadwerke-

lijk plaats.

Betrokken:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie (meer op

afstand)

• architect(meerop

afstand)

• aannemers/project-

ontwikkelaar

Let bij afwijkingen van de

tekening op toegankelijk-

heid.

Er kunnen situaties

ontstaan waarbij men

moet afwijken van de teke-

ningen. Het is belangrijk

om deze situaties goed te

bekijken aan de hand van

de toegankelijkheidseisen.

Als er aanpassingen

uitgevoerd worden, welke

gevolgen hebben die voor

de toegankelijkheid?

Oplevering i Het gebouw wordt

opgeleverd.

i Controle van de bouw.

i Eventuele fouten noteren

en afspraken maken over

hoe dit op te lossen.

Betrokken:

• zorgorganisatie/woning-

corporatie

• architect

• aannemers/project-

ontwikkelaar

• bewoners/cliëntenraad

• eventueel:externe

deskundigen

Check of alles goed heeft

uitgepakt door middel van

eenzogenaamde‘schouw’.

Om te schouwen:

• Heteerdere

programma van

eisen.

• EventueelITSals

keurmerk gewenst is.

• Openbareschouw-

lijsten gebruiken,

bijvoorbeeld van

Programma VCP.

WERKblad

© 2011 Vilans

Gebruik Het gebouw wordt in

gebruik genomen door

zijn gebruikers.

Houd continu aandacht

voor toegankelijkheid.

Tijdens gebruik kunnen

kleine aanpassingen aan

een gebouw worden uitge-

voerd. Daarnaast kunnen

er obstakels ontstaan

als het gebouw wordt

ingericht. Continue

aandacht is nodig om

obstakels te registreren

en te verhelpen.

• EventueelITS-

keurmerk

• Schouwlijstdievoor

specifieke gebouw

aan de hand van het

programma van eisen

is opgesteld.

• Openbareschouw-

lijsten, zoals van

Programma VCP.