Toepassingen van het boeddhisme

in het Westen

Stephanie van Bragt

Stephanie van Bragt

Toepassingen van het boeddhisme in het Westen

In volle aandacht

“Moge ik de moed hebben om te veranderen wat ik kan,

de kalmte om te accepteren wat ik niet kan veranderen.

En de wijsheid om het verschil te kennen tussen beiden.”

Franciscus van Assisi

Inhoud

1. Inleiding 5

2. De Boeddha en zijn leer 7

3. Geschiedenis van het boeddhisme 11

3.1. Theravada boeddhisme (ook wel genoemd ‘het kleine voertuig’) 12

3.2. Mahayana boeddhisme (het grote voertuig) 13

3.3. Vadjrayana boeddhisme (het diamanten voertuig) 15

3.4. Tibetaans boeddhisme 15

3.5. Het zen boeddhisme 16

3.6. Het neo-boeddhisme of navayana (het nieuwe voertuig) 17

4. Toepassing van de boeddha, de dharma en de sangha in het Westen 19

4.1. De boeddha 19

4.2. De dharma 21

4.3. De leraar en de sangha 30

4.4. Ethiek in de moderne tijdsgeest 34

5. Mindfulness in het Westen 37

BRONNENLIJST 40

1. Inleiding

De zoektocht naar zelfverwerkelijking, betekenisgeving, bewustzijnsverruiming,

spiritualiteit en rituelen is reeds zo oud als de mensheid zelf. Heel vroeger vereerde

men moeder aarde, de zon en de sterren. Later verplaatste verering zich meer in de

vorm van Goden en onzichtbare machten. En dat leidde uiteindelijk tot de grote

wereldreligies zoals het christendom, de islam, het jodendom, het hindoeïsme en

het boeddhisme. Elk van deze wereldreligies meent aanspraak te maken op een

universele waarheid. In het Westen zien we meer en meer religies verdwijnen.

Aanhang van één religie met de bijbehorende lering, dogma’s en rituelen, maken

plaats voor andere vormen en gemengde vormen van betekenisgeving. Een

toenemend aantal mensen neemt enkele onderdelen van verschillende soorten

religies tot zich om hun zelfverwerkelijking te verwezenlijken. Deze personen

worden ook wel ‘multi-religious belongers’ genoemd, zoals organisatie NieuwWij

deze groep heeft gedoopt. Andere personen laten de bestaande religies los en

creëren nieuwe vormen en rituelen om betekenis te geven aan zichzelf en de wereld

om hen heen. De zoektocht naar nieuwe rituelen is voor mensen belangrijk om

diepgang te kunnen geven aan belangrijke levensgebeurtenissen zoals geboorte,

huwelijk, seks, ziekte en dood.

Onder veel Multi-religious belongers, lijken Oosterse invloeden helemaal hot te

zijn. Overal zie je yogamagazines opduiken, meditatiecursussen ontstaan en Tai

Chi en Qi Gong doen het ook goed. Maar hoe is dat zo ontstaan? De eerste

ontmoetingen tussen de Oosterse en Westerse cultuur dateren reeds uit de tijd van

de kolonisten en de eerste wereldhandel. Maar de eerste zichtbare tekenen dat

Oosterse religie invloed leek te krijgen in het Westen, vonden plaats in de klassieke

oudheid waarin het boeddhisme zichtbaar werd in Griekse kunst. Het boeddhisme

kreeg pas echt bekendheid onder missionarissen en filosofen in Europa in de 19e

eeuw. Langzaam verspreidde de interesse naar Oosterse religies ook onder een

breder publiek en in de jaren 60 werden de eerste fanatieke beoefenaars zichtbaar.

De huidige verwesterde vorm van boeddhisme, wordt ook wel het neo-boeddhisme

genoemd.

In dit boekje zal ik mij met name beperken tot de toepassing van het boeddhisme in

het hedendaagse leven van Westerse landen. Het is slechts een overzichtelijke

inleiding en is redelijk makkelijk leesbaar. Je hebt geen voorkennis over het

boeddhisme nodig. In dit boekje zal ik de basis kort proberen samen te vatten. Je

zult kennis maken met de boeddha, zijn leer en de grote boeddhistische stromingen

die in het Westen zichtbaar zijn, met name Theravada boeddhisme (uit Sri Lanka

en Zuid-Oost Azië), het Mahayana boeddhisme en het Zen boeddhisme (China,

Japan, Korea en Vietnam). In dit boek heb ik gebruik gemaakt van diverse

Westerse boeddhistische literatuur. De gebruikte literatuur vindt u in de

bronnenlijst achteraan. Het gebruikt van Westers boeddhistische literatuur kan

afwijken van het ‘klassieke boeddhisme’ en daarmee reeds van interpretatie zijn

voorzien. Ik zal proberen deze schets zoveel mogelijk los te koppelen van de

moderne interpretatie en zoveel mogelijk zuiver feitelijk de (ontstaans-)

geschiedenis schetsen naar mijn beste vermogen.

2. De Boeddha en zijn leer

Voordat ik verder in ga op de diverse stromingen binnen het boeddhisme en de

toepassingen daarvan in het Westen, wil ik eerst de vraag beantwoorden wie de

Boeddha eigenlijk is. De exacte geschiedenis van de boeddha is onbekend. Hoewel

de boeddhistische geleerden van mening verschillen over het exacte geboortejaar

en -plaats, wordt in het algemeen aangenomen dat hij ongeveer 2500 jaar geleden

leefde in India. Zijn naam was Siddhartha Gautama Shakyamuni en hij werd

geboren als koningszoon. In het Westen wordt de geschiedenis van deze

koningszoon nogal eens verward met het verhaal uit de roman Siddhartha. Eine

indische Dichtung (1922) van Hermann Hesse. Belangrijk is om te weten dat deze

roman weldegelijk geïnspireerd is op het leven van de Boeddha, maar zeker niet de

absolute waarheid bevat.

Ik zal hier kort de levensgeschiedenis van Siddhartha schetsen. Zijn leven begon

tragisch, doordat zijn moeder, koningin Maya, stierf op het kraambed. Koning

Suddhodhana Tharu van het Shakya volk, voedde zijn zoon op in een beschermde

paleisomgeving en zag erop dat hij niet in contact met de buitenwereld kwam.

Siddhartha leidde zodoende een luxe leven. Hij trouwde met zijn nicht Yasodhara

die hem een zoon, genaamd Rahula, schonk. Maar hij was niet gelukkig. Toen

Siddhartha voor het eerst het paleis verliet, zal hij tijdens zijn tocht vier

ontmoetingen hebben met mannen; een oude, een zieke, een dode man en een

bedelmonnik. Siddharta vroeg zich af of er een manier was om het lijden te

overstijgen en besloot om aan deze vraag zijn leven te wijden. Hij verliet het paleis,

zijn vrouw en zijn zoon om als asceet te leven van het voedsel dat hem door

anderen geschonken werd. Hij sloot zich aan bij een groep asceten die zich in de

wildernis hadden afgezonderd in de hoop zo de verlossing uit het lijden te bereiken.

Siddhartha gaf zich over aan de extreemste vormen van ascese tot hij zes jaar later

bijna dood ging aan de honger. Toen hij besefte dat dit niet de manier was om de

verlossing van het lijden te bereiken, trok hij verder. Hij besloot onder een boom te

mediteren en daar niet onder vandaan te komen voordat hij de verlossing had

bereikt. Negenenveertig dagen zat hij onder de boom en weerstond alle

verleidingen van verlangen, afkeer, goed en kwaad van de demon Mara, totdat hij

inzicht in het lijden verwierf en de verlichting bereikte. Zijn leven daarna heeft hij

gespendeerd aan het onderwijzen van anderen en op 80-jarige leeftijd overleed hij

met de kennis dat hij niet meer wedergeboren zou worden.

De boeddhistische leer van Siddhartha draagt uit hoe mens verlost kan worden uit

het lijden en de cyclus van wedergeboorte kan worden doorbreken. De leer biedt

inzicht in de aard van lijden en reikt voorschriften aan die mensen in het dagelijks

leven kunnen toepassen. De eerste lezing (soetra) van de boeddha, wordt ‘het eerste

draaien van het dharmawiel’ genoemd, en bevat het fundament van de

boeddhistische leergang: de vier edele waarheden. Volgens de boeddha moeten we

helder inzicht verwerven in de oorzaken en voorwaarden van het lijden om deze te

overstijgen en deze naleven.

De vier edele waarheden zijn:

- Er is lijden en ontevredenheid in het leven en alle wezens lijden

- Er is een oorzaak voor dit lijden: verlangens

- Er is een einde aan dit lijden mogelijk

- En er is een weg die hier naartoe leidt: Het Achtvoudige Pad.

De vier edele waarheden beschrijven dat al ons lijden, onze schadelijke gedachten

en emoties (hechting, woede, trots) veroorzaakt door een onjuist begrip van de

werkelijkheid. Bij lijden denken we aan zaken als ziekte, verlies, wanhoop. Met

verlangen bedoelen we over het algemeen het verlangen naar concrete zaken, zoals

een groter huis, veel geld of macht en aanzien. In het boeddhisme hebben deze

begrippen een bredere en subtielere betekenis. Lijden (dukkha) betekent dat het

leven onvolmaakt is. Het is alsof je de hele tijd met een steentje in je schoen loopt,

en dat steentje wil maar niet verdwijnen. Dit leidt tot het verlangen dat de zaken

anders zijn dan ze zijn. Door het vasthouden aan deze verlangens, willen we ons

voortbestaan behouden, waardoor wedergeboorte plaatsvindt. In wat voor vorm we

worden wedergeboren wordt bepaald door ons karma, de effecten van ons

handelen.

Het achtvoudige pad waarnaar de vier edele waarheden verwijzen, vormt de gulden

middenweg of balans tussen zelfverrijking en zelfkastijding die ervoor zal zorgen

dat men uiteindelijk uit het lijden verlost raakt en de cyclus der wedergeboorte

doorbroken wordt. Het naleven van de acht voorschriften, vergt integratie in het

dagelijks leven. De voorschriften richten zich met name op het verwerven van

inzicht, ethisch goed gedrag en meditatie. Het Pad wordt gezien als die weg die tot

verlichting kan leiden, maar niet de oorzaak is van verlichting.

Het achtvoudige pad:

- Juist (zuiver) begrijpen (van de oorzaken van het lijden en de oplossing

hiervan)

- Juiste intenties (streven naar verlichting ten behoeve van alle levende

wezens)

- Juist spreken (niet kwaadspreken en liegen)

- Juiste handelingen (niet doden, niet stelen, geen misbruik van zintuiglijke

genoegens, niet liegen, geen alcohol en drugs). Men kan ook de acht

voorschriften, de tien voorschriften of de geloften voor monniken of nonnen

naleven.

- Juist levensonderhoud (beroep) (geen beroep dat anderen kwaad doet)

- Juiste inspanning (streven naar de juiste gedachten en geestestoestand)

- Juiste aandacht (vipassana)

- Juiste mentale absorptie (samadhi/meditatie)

Het Mahayana-boeddhisme gaat wat dieper in op concepten zoals ‘leegte’ en

‘karma’. De boeddhistische filosofie onderzoekt de werkelijkheid ofwel de

waarheid van het bestaan. Het bestaan bestaat uit een continue veranderlijk proces

dat veroorzaakt wordt door causale factoren. Door dat het levensproces

voortdurend bepaald wordt door oorzaak-gevolg relaties, is er een principe van

afhankelijk bestaan. Alles wat bestaat is gekomen door bepaalde oorzaken en

omstandigheden, en alles zal veranderen en verdwijnen onder bepaalde oorzaken en

omstandigheden. Doordat dingen voortdurend veranderlijk zijn, kunnen ze nooit

blijvend voldoen aan onze verlangens. Daardoor is een gevoel van incompleetheid

inherent aan het levensproces. Je kunt niet vasthouden en controleren, hoewel we

deze illusie wel graag volhouden. Vanwege deze illusie ontstaat er lijden, raken we

steeds teleurgesteld, hebben we verdriet en worden we boos. Pas wanneer we onze

onwetendheid oplossen en begrijpen dat alle zaken voortdurend veranderlijk en dus

zelfloos of ‘leeg’ zijn, kunnen wij het lijden overstijgen. "Vorm is leegte, leegte is

vorm". De geconstrueerde werkelijkheid die gekleurd is door de illusie van controle

om aan onze verlangens te kunnen voldoen, belet ons om de werkelijkheid waar te

kunnen nemen zoals ze is. Iedereen draagt de mogelijkheid in zich om ‘verlicht’ te

raken (verlost uit het lijden en de cyclus van wedergeboorte). Deze potentie wordt

de Boeddha-natuur genoemd.

3. Geschiedenis van het boeddhisme

De meeste vooraanstaande wereldreligies van dit moment zijn het christendom, de

islam, het jodendom, het hindoeïsme en het boeddhisme. Iets minder groot en

bekend zijn bijvoorbeeld het Jaïnisme, de Chinese volksreligie, Confucianisme, het

Sikhisme, Taoïsme en Zoroastrimisme. Kenmerkend voor alle grote religieuze

groeperingen is dat zij het woord van de waarheid graag willen verspreiden om

diverse redenen, zoals alle wezens verlichting of verlossing brengen. Dit gaat soms

gepaard met het nodige geweld, zoals we bijvoorbeeld in de Christelijke

kruistochten hebben gezien. Hoewel het boeddhisme volgens moderne neo-

boeddhistische aanhangers vaak beschouwd wordt als een vredevolle en

geweldloze religie, is niets minder waar. Ook de geschiedenis van het boeddhisme

en zelfs het de huidige boeddhisme toont kenmerken van geweld. Dat geweld vindt

niet enkel plaats naar andere religies of ongelovigen, maar zelfs geweld naar andere

stromingen of aftakkingen binnen het boeddhisme. Boeddhisten zien geweld in

enkele gevallen als een vaardig en noodzakelijk middel om ervoor te zorgen dat er

meer mensen de waarheid leren kennen en de Verlichting zullen bereiken.

Zoals ook in andere religies wordt gezien, kent het boeddhisme diverse stromingen

en aftakkingen. Over de eeuwen heen is het boeddhisme verspreid geraakt en

daarbij zijn er diverse interpretaties gekomen en accenten gelegd op de

oorspronkelijke leer van de boeddha. Dit is niet in strijd met de visie van de

Boeddha, die het van belang achtte dat de leer in de juiste vorm aangeboden werd,

waardoor iemand op zijn eigen begripsniveau kan vatten.

De diverse stromingen zijn bijvoorbeeld het Theravada boeddhisme, het Mahayana

boeddhisme, het Vadjarana boeddhisme en Zen boeddhisme. De eerste geschriften

over de leringen zijn pas jaren na het leven van de boeddha opgeschreven in de Pali

taal (Sri Lanka). Deze traditie wordt het Theravada boeddhisme genoemd. Toen de

traditie zich verspreidde richting India in de eerste eeuw n.C. ontstond het

Mahayana boeddhisme en de Vadjrayana traditie (oftwel tantische leringen). Het

Mahayana boeddhisme breidde zich voornamelijk uit naar China, Vietnam, Japan

en Korea, waar ook het zenboeddhisme voeten in aarde vond. De Vadjrayana

traditie is grotendeels verdwenen. Ook het Westerse neo-boeddhisme valt te

beschouwen als één van de stromingen van het beoddhisme. En de contrasten

tussen Oosterse stromingen en de Westerse stroming lijken groter dan ooit. De neo-

boeddhisten beschouwen het boeddhisme vaak niet als een religie maar als een

filosofie of levensvisie. Dit stuit enkele boeddhisten uit Azië zwaar tegen de borst.

Zij vragen zich af waarom het boeddhisme niet als alle andere wereldreligies de

status en erkenning van een religie mag dragen in het Westen. Andere boeddhisten

uit Azië vinden het daarentegen geen probleem en zien het als een welkome

verschuiving dat steeds meer Westerlingen boeddhistische elementen in het

dagelijks leven integreren zonder het boeddhisme als gehele religie te aanvaarden.

Aangezien iedere boeddhistische traditie de nadruk op iets andere zaken of iets

andere beoefeningen legt, kunnen we zelf de benadering kiezen die het beste bij

ons past en waarbij we ons het meest thuis voelen. Het is echter wel belangrijk een

open geest te houden en andere tradities te respecteren, tenslotte zijn ze allemaal

gebaseerd op het onderricht van de Boeddha. Hoewel de meeste westerlingen flink

shoppen bij verschillende tradities, zien we dat de meeste boeddhistische leraren

adviseren om je tot één leraar of school te richten.

3.1. Theravada boeddhisme (ook wel genoemd ‘het kleine voertuig’)

Het einddoel van het Theravada boeddhisme is het bereiken van de verlichting of

bevrijding (Nirvana) van het individu uit het cyclische bestaan (samsara) dat

gepaard gaat met lijden. Het Theravada boeddhisme is voornamelijk gebaseerd op

geschriften die oorspronkelijk in het Pali zijn neergeschreven. Puntsgewijs staat in

onderstaande box de kern van Theravada toegelicht. De toepassing van Theravada

boeddhisme is met name te vinden in de vorm van de Vipassana-meditatie. Deze

meditatie is redelijk eenvoudig en praktisch en heeft als doel om zelfinzicht te

verkrijgen (inzichtsmeditatie) om de geest te zuiveren van negatieve emoties en

door het cultiveren van positieve emoties.

Box: Theravada

- Het gebruik van inzichtmeditatie; het leren herkennen van gedachtenthema's

(inhoud) en gedachtenprocessen tijdens meditatie;

- Het doel is opheffing van al het (existentiële) lijden; zuiveren van negativiteit en

cultiveren van positiviteit;

- Voorop staat een vriendelijke attitude ten aanzien van jezelf en andere;

- Bij meditatie is een ontspannen en comfortabele houding gewenst;

- De werkelijkheid wordt beschouwd als vergankelijk, onvolmaakt en

oncontroleerbaar;

- Deze manier van meditatie wordt wetenschappelijk onderzocht, maar er is op dit

moment geen eenduidige conclusies met betrekking tot effectiviteit.

3.2. Mahayana boeddhisme (het grote voertuig)

Het einddoel van het Theravada boeddhisme is het bereiken van de verlichting of

bevrijding van het individu. Het Mahayana boeddhisme richt zich daarentegen op

de bevrijding van alle wezens uit het cyclische bestaan dat gepaard gaat met lijden

(deze motivatie wordt ook wel ‘bodhicitta’ genoemd). De Mahayana geschriften

zijn vooral in het Sanskriet geschreven.

Chán is één van de grootste Mahayana-scholen in China, wat naar Japan is

overgestoken en daar beter bekend is onder de naam Zen. De stroming van Zen

vindt zijn oorsprong tijdens de bloemlezing van de Boeddha. Eén van de

toeschouwers genaamd Kasyappa was aanwezig toen alle leerlingen van de

Boeddha zich verzamelden om naar een lezing te komen luisteren. Maar in plaats

van een lezing, hield de Boeddha een lotusbloem omhoog. Hij zei helemaal niet,

maar glimlachte. Kapyasappa glimlachte ook, waarmee hij liet blijken dat hij de

woordeloze essentie van de leer (dharma) begrepen had. Chán kent zijn bloeitijd

tijdens de Chinese Tang-synastie in de eerste eeuw na Christus en waaide over naar

Japan in de zesde eeuw na Christus, waar de filosofie goed aansloot bij de

levenshouding van de samurai.

Box: Mahayana

- In het Mahayana boeddhisme wordt inzichtmeditatie beoefend om

gedachtenthema's (inhoud) en gedachtenprocessen te leren herkennen en er wordt

gebruik gemaakt van mantra’s;

- Het doel is opheffing van al het (existentiële) lijden van alle levende wezens;

zuiveren van negativiteit en cultiveren van positiviteit;

- Voorop staat een vriendelijke attitude ten aanzien van jezelf en anderen middels

het beoefenen van compassie/mededogen;

- Bij meditatie is een ontspannen en comfortabele houding gewenst;

- Deze vorm van meditatie wordt wetenschappelijk onderzocht, op dit moment

geen eenduidige conclusies met betrekking tot effectiviteit.

Compassie/mededogen

Compassie oftewel mededogen wordt op diverse manieren nagestreefd. In

meditatie worden verschillende fases doorlopen om compassie te ontwikkelen. Zo

bestaat de eerste fase uit het ontwikkelen van compassie voor jezelf, waarbij je

onder andere leert om jezelf voor je fouten te vergeven. Een volgende fase bestaat

uit het verkrijgen van compassie voor iemand die je bewondert of lief hebt.

Vervolgens leer je ook compassie opbrengen naar personen waar je moeite mee

hebt en weerstand of zelfs haat naar ervaart. En als laatste leer je compassie te

ontwikkelen voor alle mensen en alle levende wezens.

Compassie voor alle levende wezens uit zich ook in het dagelijks leven,

bijvoorbeeld naar de medemens, waarnaar je op de juiste manier luistert, spreekt en

handelt. Maar ook uit compassie zich in relatie tot dieren. Dit kan zijn door een

vegetarische maaltijd maar ook door bijvoorbeeld door het veilig stellen van

wormen en andere gronddieren in Nepal wanneer zij het land gaan ploegen.

3.3. Vadjrayana boeddhisme (het diamanten voertuig)

Vadjrayana of tantrisch boeddhisme wordt vaak verward met de tantra uit het

hindoeisme, maar is een totaal andere traditie. De traditie wordt vaak verkeerd

begrepen door de grote cultuurverschillen met het Westen en omdat er

geheimhouding op de meeste tantrische technieken heerst. Deze geheimhouding is

bedoeld om te voorkomen dat krachtige psychologische technieken verkeerd

gebruikt worden en mensen psychische schade kunnen oplopen.

Het doel van Vadjrayana boeddhistische beoefening is het bevrijd raken uit de

cyclus van wedergeboorte en de verlichting van alle wezens. Eén van de

belangrijkste oefeningen bestaat uit de visualisatie van zichzelf als boeddha

(verlicht wezen) en van onze omgeving als mandala. Op die manier kunnen de

edele eigenschappen van de boeddha in zichzelf gecultiveerd worden. Daarnaast is

één-punts concentratie een belangrijke meditatietechniek om een subtiele geest te

manifesteren door de realisatie van leegte. Omdat het Vadjarana boeddhisme in het

Westen weinig integratie kent, wordt er in dit boek niet verder op in gegaan.

3.4. Tibetaans boeddhisme

Het boeddhisme werd rond de 8e eeuw echt geïntroduceerd in Tibet door de Indiase

meester Padmasambhava. In deze tijd bestonden het Theravada, Mahayana en het

Vadjrayana naast elkaar in India, maar vooral de Vadjrayana traditie werd populair

in Tibet. In feite bevat het Tibetaans boeddhisme de essentie van alle drie tradities;

qua filosofie wordt de Mahayana traditie gevolgd, die op zijn beurt gebaseerd is op

de Theravada traditie, maar bij de beoefeningen ligt vooral de nadruk op

meditatietechnieken uit het Vadjrayana. In Tibet zijn er ook zeer veel bijzondere

rituelen terug te vinden in het boeddhisme, zoals het vereren van relieken, het

meditatief ronddraaien van gebedsmolens en het ophangen van de al-bekende

gebedsvlaggetjes. In het Westen vinden we weinig van dit soort rituelen terug,

aangezien die vaak als te religieus worden beschouwd.

3.5. Het zen boeddhisme

Het zen boeddhisme kent een cultuur van zware discipline en vaste rituelen. Die

discipline uit zich in de manier van leven, kleden, werken en mediteren. Er is een

grote mate van respect naar leraren die de monniken (en nonnen) niet altijd even

zachtzinnig benaderen. De harde aanpak wordt gezien als een noodzakelijke

handeling om de eigen wil of het ego op te heffen en toegang te verkrijgen tot de

verlichte staat.

Binnen het zenboeddhisme bestaan er twee grote scholen, namelijk Rinzai en Soto.

Rinzai-zen legt de nadruk op koan-studie en plotselinge verlichting. Soto-zen

daarentegen legt de nadruk op concentratiemeditatie en geleidelijk inzicht. Hoewel

Verlichting gezien wordt als iets dat je niet kunt afdwingen, worden er toch

methodes gebruikt om Verlichting mogelijk te maken, waaronder de hiervoor

genoemde meditatie en koan-studie.

Za-zen

Zen legt de nadruk op za-zen: meditatie als middel tot Verlichting. In het

zenboeddhisme ligt de nadruk op samatha (concentratie meditatie). Het Japanse

woord zen is een verbastering van het Chinese woord ch'an. Het Japanse woord za-

zen betekent 'zittend mediteren'. Toch is zen-meditatie idealiter niet alleen

concentratie, maar ook aandacht. Bij concentratie ligt de nadruk op het voortdurend

terugkeren naar punts-gewaarzijn; de aandacht vestigen op een specifieke

gewaarwording, zoals het tellen van de ademhaling, geluiden, etc. Bij

aandachtsmeditatie is het gewaarzijn veel breder gericht op de voortdurende

veranderingen van ons bewustzijn, van alle prikkels die we opnemen en de

automatische reactie daarop van onze geest.

Tijdens het mediteren is een gedisciplineerde houding gewenst, die zich uit in de

manier waarop je zit, hoe je je kleedt, hoe lang je mediteert en op welke wijze je

mediteert. Eenheid tussen de leden in de sangha is van groot belang; en dat wordt

nagestreefd doordat ieder zich aan gezette regels van discipline houdt. Ter

afwisseling van het zittend mediteren, dat ongetraind zeer onaangenaam en pijnlijk

kan zijn, is er de zogeheten loop-meditatie (kinhin), waarin met zeer veel aandacht

wordt gelopen. Een leider-monnik loopt voorop en slaat op een gong en achter hem

lopen de andere monniken of zen-beoefenaars.

Zelfspot met behoud van respect is van groot belang, want ijdelheid of de illusie dat

je iets bereikt hebt, ligt altijd op de loer. Een goede grap en relativeren is dan ook

wel nodig bij dit keurslijf van regels.

Koans

Om zen-beoefenaars tot inzicht te laten komen, kan een zen-leraar ook

een koan opgeven. Dit is een korte anekdote, die raadselachtig lijkt, maar een

subtiele uitleg van een onderdeel van de Boeddhistische leer bevat. De bekendste is

Joshu's mu: Een monnik vroeg: "Heeft een hond ook boeddha-natuur?" Joshu

antwoordde: "Mu!"

Box: Zen

- Hierbij zien we een grote mate van concentratiemeditatie, maar ook inzichts-

meditatie;

- Inzicht tracht men te werven via herkennen van gedachtenthema's (inhoud) en via

koans (raadselachtige vragen of gezegden);

- Het doel is het loslaten van verlangen en afkeer en het zien van de werkelijkheid

als vergankelijk;

- Voorop staat een gedisciplineerde attitude;

- Deze vorm van meditatie wordt wetenschappelijk onderzocht, maar op dit

moment zijn er geen eenduidige conclusies met betrekking tot de effectiviteit.

3.6. Het neo-boeddhisme of navayana (het nieuwe voertuig)

Via missionarissen en filosofen kwam het boeddhisme naar Europa in de 19e eeuw

en in de jaren ‘60 van de 20e eeuw was het helemaal ‘hot’ onder een breder publiek.

Sit Henry Steel Olcott (1832-1907) heeft een groot aandeel geleverd in deze

verspreiding, doordat hij onder andere het boek ‘De Boeddhistische Catechismus’

heeft geschreven. Olcott hoopte het boeddhisme te bevrijden van zijn bijgeloof en

rituelen. Volgens hem zouden deze de eenheid van het boeddhisme in de weg staan

evenals het intellectuele filosofische karakter van het boeddhisme. Zo trachtte hij

terug te grijpen naar de ‘kern’ van het boeddhisme. Deze catechismus lijkt een

grote inspiratiebron te zijn voor de manier waarop neo-boeddhisten de religie

beleven. Vele theosofen, waaronder Olcott, zijn zeer selectief omgegaan met het

boeddhisme en hebben veelal getracht om hun eigen gedachtengoed in het

boeddhisme bevestigd te zien. Hiermee is er in de verspreiding naar het Westen

weinig overgebleven van het boeddhisme zoals we dat in Azië zien.

In het Westen lijkt voornamelijk de filosofie van het Theravada en Mahayana

boeddhisme aan te slaan, waarbij de eerste zich met name richt op het bereiken van

een Verlichte staat van bewustzijn en de tweede op compassie en leven vanuit het

hart. Ook het Zen boeddhisme wint sinds de 20e eeuw aan populariteit. In de

meeste tradities in het Westen zien we echter veel vermenging met bestaande

tradities, cultuur en andere religies zoals het Christendom (m.n. de aanwezigheid

van een ziel) en het Hindoeisme (m.n. chakra’s en yoga). Vermenging van tradities

is wellicht nodig om integratie van een religie mogelijk te maken en aan te kunnen

sluiten bij een bestaande cultuur met bijbehorende gebruiken.

In de jaren ’90 van de 20e eeuw, nam Mindfulness zijn intrede. Jon Kabat-Zinn is

oprichter en voormalig directeur van de Stress Reduction Clinic van het

gezondheidscentrum van de universiteit van Massachusetts. Hij ontwikkelde de

aandachtstraining, waarbij gebruik wordt gemaakt van een combinatie

van meditatie en yoga en het er om gaat zich bewust te zijn van het moment.

Opvallend is dat neo-boeddhisten (die zichzelf overigens niet als boeddhist zullen

beschouwen), zich vaak bezighouden met meditatie en dit zien als de kern-

beoefening binnen de boeddhistische leer. Dit is sterk in strijd met het Oosten, waar

zelfs door vele monniken amper aan meditatie gedaan wordt. In het Oosten worden

voornamelijk het bestuderen, reciteren of bezingen boeddhistische teksten of

soetra’s gezien als de kern-beoefening van de leer.

4. Toepassing van de boeddha, de dharma en de sangha in het

Westen

Olcott noemde de boeddha, de dharma en de sangha als de drie kern-eigenschappen

van het ‘ware’ boeddhisme. Maar hoe kijkt het Westen naar deze zaken? Dat wil ik

graag volgens een aantal thema’s uitlichten.

4.1. De boeddha

De boeddha, als in de koningszoon Siddhartha, wordt in het Westen beschouwd als

een mens die zijn leven heeft gewijd aan het ontwikkelen van innerlijke wijsheid.

Deze bereikte staat van innerlijke wijsheid wordt gezien als een staat van optimale

balans en psychisch welzijn. Aangezien de boeddha ‘slechts’ een mens was,

beschouwen neo-boeddhisten het als een mogelijkheid voor ieder individu om deze

‘verlichte’ staat te bereiken.

In Azië is wordt de boeddha vaak gezien als een god-mens, of supermens.

Overigens is hij niet de grondlegger van het boeddhisme, maar is hij slechts één in

een reeks opvolgende boeddha’s. Men gelooft dat hij de vierde van vijf boeddha’s

is. Wanneer de leer van een boeddha lijkt uitgewerkt, wordt er een nieuwe boeddha

geboren om de leer weer leven in te blazen en het woord te verspreiden. Voordat de

boeddha echter de verlichting bereikt, heeft hij levenslang hiernaartoe geleefd met

de juiste inzet. Verlichting is iets wat je niet zomaar in één leven kunt bereiken.

Bovendien is een boeddha een verlichte geest (boddhisatva) die er bewust voor

kiest om niet het nirvana in te treden, maar terug te keren naar de aarde met als doel

om alle levende wezens te bevrijden van het lijden.

Ook lijken het Westen en het Oosten geheel anders om te gaan met het evenbeeld

van de boeddha. De boeddha als verlicht individu in het Westen wordt vaak als

zacht en vrouwelijk afgebeeld. Terwijl we in het Oosten vaak een sterke mannelijke

en harde kant van de boeddha tegen komen. Immers, het overwinnen van het lijden,

vergt zeer veel kracht.

Niet alleen het uiterlijk, maar de soort uitbeelding van de boeddha verschilt ook

tussen West en Oost. Hoewel in Azië voornamelijk geschilderde afbeeldingen in

het bezit zijn van boeddhistische aanhangers, zien we in het Westen overal beelden

opduiken van de boeddha. Omtrent die beelden in het Westen is zelfs bijgeloof

ontstaan, zoals dat je een boeddha-beeld nooit voor jezelf mag kopen maar cadeau

moet krijgen. Dit lijkt te passen bij de oudchristelijke normen en waarden waarbij

je jezelf geen geld en geluk mag toewensen, maar wel een ander (bijvoorbeeld door

middel van het schenken van een boeddha-beeld). De beelden zijn in het westen

inmiddels overal terug te vinden, zoals de klassieke boeddha bij wellness, sauna’s

en tuincentra; de Chinese kinderboeddha zien we in vele huishoudens terug; en

zelfs op toiletten zien we ze terugkomen, eventueel met geharkt zand en een

wierookstokje. Inmiddels is er ook een knuffel-boeddha (My First Buddha) voor

kinderen erg populair in onder de neo-boeddhisten. In Azië is het niet in te denken

om boeddha’s terug te vinden in toiletten of baby-wiegjes. Het is immers onrein dat

de boeddha in aanraking zou komen met speeksel of urine. In Azië zien we

voornamelijk beelden van de Boeddha in tempels en kloosters. Maar men ziet

liever geen losse hoofden (zoals hier in het Westen weleens het geval is), aangezien

ronddolende geesten daar bezit van zouden kunnen nemen.

Vreemd genoeg zien Westerlingen schilderingen en tapijten met de afbeelding van

de boeddha (in tegenstelling tot beelden) als een te religieuze uiting van het

boeddhisme. Dat is in strijd met hun idee dat het boeddhisme een filosofie is in

plaats van een religie.

Echter, als we de geschiedenis bekijken, dan bestonden er nooit eerder

afbeeldingen van de boeddha, totdat het boeddhisme in aanraking kwam met het

Westerse Hellenisme. In het Hellenisme was het heel gebruikelijk om Griekse en

Romeinse goden af te beelden. Dus hoewel het Westen het boeddhisme in

aanraking heeft gebracht met het afgoden van een evenbeeld (zoals een schilderij of

standbeeld), zien ze het nu vaak als een té religieus ritueel.

4.2. De dharma

Graag wil ik de toepassingen van de dharma in het Westen uitlichten volgens een

aantal onderwerpen, zoals leegte, karma, verlichting, de rol van ontspanning en

meditatie.

Leegte

Dharma is Sanskriet voor de leergang van het boeddhisme waarin de

grondbeginselen worden onderwezen. De kern van het boeddhisme betreft de aard

van ‘leegte’ van alle dingen en het doel is het overstijgen van het lijden (van het

individu volgens de Theravada traditie; van alle wezens volgens de Mahayana

traditie). In het Westen zien we vaak dat de term ‘leegte’ moeilijk begrepen kan

worden. Mogelijk heeft dat ook te maken met de vertaling uit het Sanskriet en de

betekenis van leegte in onze eigen taal.

De toepassing van leegte in het Westen, komt met name voort uit de interesse voor

het overstijgen van het lijden van het individu. De leer schrijft dat inzicht

verwerven in de leegte van de alle dingen, ervoor zorgt dat je het lijden overstijgt.

Zelfs na alle verworven kennis en materiële vreugden van onze kapitalistische

maatschappij, blijven mensen zich ongelukkig voelen. De zoektocht naar geluk liep

spaak wanneer we deze in externe factoren om ons heen zoeken. Immers, geld en

luxe zijn even vergankelijk. Het zoeklicht wordt daardoor weer naar binnen

gekeerd en de boeddhistische zienswijze sluit daarbij goed aan.

Leegte kan gezien worden als de afwezigheid van permanente zaken. Volgens het

boeddhisme is alles in het leven veranderlijk en vergankelijk en daardoor ook in

essentie ‘leeg’. Het vastklampen en hechten aan zaken die in essentie nooit

permanent kunnen zijn, leidt onvermijdelijk tot frustratie en verdriet.

Inzicht verwerven in lijden (samsara)

Het Mahayana boeddhisme heeft het niet alleen over het overstijgen van het lijden

door verlangen en afkeer van een individu zelf, maar over verlossing van alle

wezens. Dit deel van de dharma, lijkt vaak minder aan te slaan in het Westen.

Individuen mediteren met name voor zichzelf, niet voor het geluk van de buurman.

Echter, naast deze individuele interpretatie van de boeddhistische dharma, zien we

alsnog steeds meer bewustheid ontstaan voor het lijden van planten en dieren die

gebruikt worden voor de consumptie. Steeds meer mensen, o.a. jongeren, kiezen

voor biologische en fair trade producten en vegetarische voeding. Deze beweging

lijkt voornamelijk voort te komen uit ethische overwegingen en niet uit religieuze

overwegingen.

Karma en wedergeboorte (reïncarnatie)

Karma kan vele betekenissen hebben, zoals het lot, een roeping of een optelsom

van goede en slechte daden. Hier beschouw ik karma in de betekenis dat ‘juist’

handelen leidt tot positieve gevolgen en ‘onjuist’ handelen tot negatieve gevolgen,

voortkomend uit het causaliteitsprincipe van de werkelijkheid. Hoewel er vaak

gedacht wordt dat karma toegeschreven wordt aan het individu, blijven

boeddhistische geschriften hier nogal vaag over. Het is niet mogelijk ‘goed karma’

op te bouwen, zodat je in een volgend leven na de wedergeboorte een ‘beter leven’

hebt. Dat zou juist in strijd zijn met het principe van vergankelijkheid. Het karma

van ‘juist’ handelen heeft daarentegen waarschijnlijk veel directere effecten en

gevolgen (al dan niet voor het individu). In Azië wordt er zeer pragmatisch

omgegaan met ethisch gedrag om karma voor zichzelf of zijn familie op te bouwen.

Enkele rituelen om goed karma te creëren zijn bijvoorbeeld het bevrijden van

vogels uit kooitjes.

In het Westen, zien we dat het idee dat men hanteert over karma veel eerder lijkt op

het principe van het Christendom, waarin gezegd wordt dat ‘juist’ handelen je in de

‘Hemel’ of verlossing zal brengen. Dit leidt er ook toe dat personen uit het Westen

de wedergeboorte interpreteren als de ‘ziel’ die reïncarneert met het bijbehorende

karma uit vorige levens. Echter, de boeddhistische geschriften zijn onduidelijk over

het feit of dezelfde persoon of ‘ziel’ reïncarneert. Mogelijk is de wedergeboorte

slechts het gevolg van handelingen die voortkomen uit de wens van zelfbehoud

(zowel behoud van fysieke kenmerken- genen- als mentale kenmerken –

overtuigingen-), wat er toe leidt dat er nieuwe levens ontstaan met kenmerken uit

de vorige generatie. (Denk hierbij aan het voortbestaan van oorlogsdrang door

generaties heen, terwijl ze de daadwerkelijke oorzaak van het ontstaan van de

oorlog niet eens hebben meegemaakt of al lang vergeten zijn. Of denk aan de

eigenschappen die in families over de generaties heen worden overgedragen.) Het

idee van een ziel dat het karma meedraagt, lijkt eerder voort te komen uit een fusie

tussen de boeddhistische en christelijke leergang.

Het Achtvoudige Pad

Het Achtvoudige Pad is een handleiding voor boeddhistische leerlingen om het

dagelijks leven zodanig in te richten dat het de dharma uitdraagt en het lijden

overstegen kan worden. In het Westen zien we weinig toepassing van het

Achtvoudige Pad. Wat relevanter wordt geacht zijn de vier edele waarheden over

Leegte en het daarin inzicht verkrijgen.

Goden en demonen

In de vele oude teksten over de boeddha is er sprake van goden en demonen. Zo

zouden verlichte wezens (bijvoorbeeld het paard van de Boeddha, genaamd

Kanthaka) als godheid in de hemel wedergeboren worden. De koning van deze

goden in de hemel is Indra. Eén van de demonen waarover gesproken wordt in de

oude teksten is Mara. Mara zou de Boeddha in verleiding hebben gebracht voordat

hij de Verlichting bereikte. In het Westen is men niet zo bekend met het bestaan

van goden en demonen in het boeddhisme. Dit zou het immers een religie maken,

terwijl ze het boeddhisme beschouwen als een filosofie. De demon Mara wordt dan

ook gezien als een symbolische weergave van de innerlijke emoties (zoals verdriet,

boosheid en haat) in de Boeddha die hij moest zien te overwinnen.

Egoloosheid

Ego is het zelf dat meent aan het stuur van het leven te staan, het meent te kunnen

verlangen, vasthouden, afstoten en controleren. Het is het deel in onszelf dat het

lijden veroorzaakt. Hoewel het ego op vele momenten ons leven leidt en in de

meeste gevallen door ons ook als het werkelijke zelf wordt beschouwd, gaat het

boeddhisme er vanuit dat dit ego slechts onze werkelijkheid verduistert. In principe

zou Mara dus als de uitbeelding van het ego kunnen zijn.

Ieder van ons kent wel momenten op een dag waarin we wel egoloos zijn en

samenvallen met ons werkelijke zelf, namelijk als we dansen, lezen, schrijven, de

liefde bedrijven of mediteren. Het zijn momenten van moeiteloos aanwezig zijn in

het moment. Alle gedachten, emoties en veel van onze handelingen komen voort

uit het verlangende en controlerende ego dat weg wil lopen van pijn en genot wil

vasthouden. Vanuit het boeddhisme is het dan ook de kunst om steeds meer verlost

te raken van het ego, zodat men het lijden kan overstijgen. Echter in het Westen

wordt er veel belang gehecht aan dit analyserende en controlerende ego. De

maakbaarheid van het leven is een hoog goed. Daarom zien we vaak terug in de

beoefening van Westers boeddhisme dat het ego slechts aangepakt wordt op

momenten dat het disfunctioneel werkt in ons leven, maar zeker niet op momenten

waarop het functioneel werkt. Eén van de uitingsvormen van deze tegenstrijdigheid

uit zich bijvoorbeeld in de prachtige klederdracht van yogi’s en leraren, de dure

juwelen en het rustieke interieur waar de magazines mee gevuld zijn die beweren te

streven naar eenvoud, rust en bewustzijn. Hoe kan het egoloosheid verenigd

worden met de gehechtheid aan zoveel uiterlijke belangen? In het Westers

boeddhisme lijkt het te kunnen.

Gehechtheid

Gehechtheid is een vreemd fenomeen in het Westen. Het lijkt alsof we ons steeds

meer zijn gaan onthechten aan de mensen om ons heen. Ieder van ons leidt een

individualistisch leven en trekt zijn eigen plan. Maar dit is geen werkelijke

onthechting. In werkelijkheid zijn we misschien wel eens bang om diepgaande

relaties aan te gaan. Dat brengt namelijk verantwoordelijkheden met zich mee om

diep innerlijk respect en compassie op te brengen voor een ander. Ons ego wil

echter zijn eigen visie niet opschorten om oprecht naar een ander te luisteren en

zich voor een ander te interesseren. Bovendien zijn we bang om voor het moment

dat we een geliefde zouden verliezen door ziekte of sterfte wanneer we wel oprecht

een diepgaande relatie aangaan. Daarom zien we vaak halfomslachtige

vriendschappen, of dat mensen vreemdgaan in relaties en ook weten we amper iets

van onze eigen buren. Plaatsvervangend hechten we ons aan het verwerven van

luxeproducten, een eigen koopwoning, een mooie auto, ... Immers, het lijkt erop dat

we meer controle hebben over dergelijke uiterlijke zaken dan over natuurlijke

processen zoals liefde, ziekte en de dood. Steeds meer mensen zijn er zich echter

van bewust dat dit geen innerlijk geluk oplevert, en zijn bewust bezig met het

herstellen van diepgaande relaties. Dit vergt veel van mensen, aangezien je een

immens vertrouwen moet hebben in het leven en in je eigen kracht om het verlies

van geliefden te kunnen dragen. Met name de Mahayana-traditie richt zich op deze

vorm van gehechtheid. Steeds meer boeken en lezingen richten zich op het leven

vanuit het hart, in verbondenheid en vol compassie. Hoewel de meditatievorm voor

het beoefenen van compassie (metta-meditatie) nog maar weinig wordt toegepast,

begint de bekendheid ervan langzaam toe te nemen in het Westen.

Verlichting

Verlichting (in het Sanskriet ‘sambodhi’) is het ontwaken uit de versluiering van

het ego. Aangezien de aanwezigheid van het ego onlosmakelijk verbonden is met

ons bestaan en onze structuren van het brein (m.n. neo-cortex), is ontwaken niet zo

zeer een permanente staat (immers alles is vergankelijk volgens het boeddhisme)

maar een voortdurend proces. Door meditatie oefenen we telkens in tijdelijke

momenten van ontwaken, maar hoe geoefender we worden, hoe meer we deze

momenten van waakzaamheid kunnen uitbreiden naar ons dagelijks leven. Totdat

er uiteindelijk een meer solide bewustzijn ontstaat.

In het Westers boeddhisme wordt er veel gesproken over Verlichting. Er doen

meerdere interpretaties de ronde en het begrip is voor velen moeilijk te vatten. Ook

de discussie over permanentie in Verlichting blijft gaande. Kan men na het

bereiken van de Verlichting niet meer terugvallen, of blijft het een voortdurende

alertheid om de staat van Verlichting te behouden?

Het is ook onduidelijk hoeveel Verlichte leraren er zijn. Immers, vanuit de oude

boeddhistische traditie mocht een leraar zichzelf niet verlicht noemen, maar kon

deze alleen tot Verlichte worden benoemd door een andere Verlichte.

In het Westen zien we dat beoefening zich soms beperkt tot één uurtje yoga of

meditatie in de week. Anderen proberen meer hun volledige leefstijl in te richten

naar yoga- en meditatiebeoefening. Of iemand al dan niet Verlicht raakt, heeft niets

te maken met de intensiteit en het aantal jaren beoefening (geen causaliteit), hoewel

vele beoefening wel samen kan gaan met het bereiken van Verlichting.

Meditatie en tekst-studie

In het Westen wordt meditatie gezien als de kernbeoefening in het boeddhisme.

Immers, de boeddha mediteerde zelf ook vele uren op een dag om de Verlichting te

bereiken. Zoals eerder gesteld, zien we dat er in Azië eigenlijk zeer weinig

gemediteerd wordt, zelf door monniken en nonnen. Hier zien ze het bestuderen van

boeddhistische teksten in het Pali of Sanskriet (soetra’s) als de kernbeoefening.

Ook spelen jataka’s een belangrijke rol in de dharma van het Oosten. Jataka’s zijn

illustratieve verhalen uit vorige levens van de Boeddha. Deze verhalen gaan vaak

over dieren en het is niet altijd even duidelijk welk dier de Boeddha in het verhaal

was. De verhalen werden verteld aan personen die advies kwamen vragen aan de

Boeddha en ze bevatten altijd een dieperliggende boodschap voor deze personen.

Wanneer in het Westen boeken bestudeerd worden, dan zijn dit niet de klassieke

teksten die we in Azië terugzien, maar boeken die geschreven zijn door eigentijdse

leraren zoals de Dalai Lama, Thich Nhat Hanh, Osho en zelfs Oprah. Maar boeken

activeren vooral kennis en ratio. In het Westen heerst de overtuiging dat deze

kennis niet tot Verlichting zal lijden. Verlichting wordt bereikt door ervaring en

ervaring doe je op doe zelf actief meditatie te beoefenen.

Er zijn vele vormen van meditatie, afkomstig uit de vele stromingen. Zo zijn er

meditaties die helpen bij het ontwikkelen van aandacht en concentratie, meditaties

die compassie naar jezelf of anderen bevorderen en meditaties die leiden tot inzicht

zoals eerder reeds beschreven. In het Westen zien we vaak dat mensen diverse

vormen van meditatie uit proberen en toepassen. Ook ontstaan er geheel nieuwe

vormen van meditatie, bijvoorbeeld muziek-begeleide meditatie.

Ontspanning

In verschillende tradities wordt er verschillend aangekeken tegen de rol van

ontspanning tijdens meditatie. In de zen-traditie is er weinig ruimte voor

ontspanning. Het gaat er juist om dat men de juiste inspanning verricht met de

juiste mate van aandacht en concentratie. Bij andere stromingen, zoals het

Mahayana boeddhisme, is ontspanning juist een voorwaarde voor de juiste

beoefening van meditatie. En weer anderen, vaak neo-boeddhisten, beweren dat

ontspanning een doel is van meditatie.

Vanuit de klassieke mindfulness traditie zoals deze ontworpen is door J. Kabat-

Zinn en Segal & Williams, mag er wel sprake zijn van compassie en

vriendelijkheid naar onszelf zolang deze maar wel gepaard gaat met het behoud van

aandacht. Ontspanning is hierbij zeker geen doel van mindfulness meditatie, maar

kan wel een positieve bijwerking of gevolg zijn van de meditatie. Hierbij is het

cruciaal om te ervaren dat wanneer je gespannen bent, te zien dat het een illusie of

oordeel is om te denken dat de meditatie ‘niet werkt’ of je hem ‘verkeerd’ uitvoert.

Mindfulness gaat immers om het ervaren en accepteren van alles dat zich voordoet

op de manier waarop het zich voordoet. Als dat gespannenheid betekent, dan gaat

het om het waarnemen en accepteren van gespannenheid. Als dan per toeval

ontspanning betekent, dan gaat het om het waarnemen en accepteren van de

ontspanning. Door telkens te accepteren wat er op je pad komt, of dat nu spanning

of ontspanning is, leer je omgaan met tegenslag en lijden. Dit zorgt voor een

grotere mate van psychische flexibiliteit en welzijn, dan wanneer we ons

voortdurend proberen te verzetten tegen het onoverkomelijke lijden en de daarbij

behorende spanningen van het leven. Het verzet en de daarbij behorende oordelen

(‘Het werkt niet’; ‘Het lukt niet’, ‘Ik doe het vast verkeerd’) zorgen immers alleen

maar voor meer stress en zal niet tot een verlichte staat van innerlijke vrede leiden.

Hoewel ontspanning en de innerlijke vrede dus niet het doel zijn van mindfulness

meditatie, zien we wel dat cursisten vaak met deze persoonlijke verwachtingen in

een mindfulness cursus stappen. Gedurende de cursus, leren ze ervaren dat het

streven en verlangen naar ontspanning en verzet tegen spanning juist vaak

averechts werkt. Daarentegen leren ze dat het doel van mindfulness meditatie veel

meer te maken heeft met het waarnemen van datgene wat zich in het hier-en-nu

voordoet zonder oordeel daaraan te koppelen. Een zuivere waarneming en daarbij

behorende inzichten, stelt een individu namelijk veel beter in staat om afgewogen

en bewuste keuzes te maken over de manier waarop hij/zij wil handelen. Zo kan

men bijvoorbeeld ondanks gevoelens van verdriet bij het verlies van een geliefde,

tevens heel veel geluk en verbondenheid ervaren met familieleden en vrienden

waarvan men steun ervaart. Dat stelt de persoon wellicht in staat om op een

positieve en gezonde manier gebruik te maken van zijn sociale netwerk in

moeilijke tijden. Iemand die onbewust blijft streven naar het vermijden van lijden,

zal zich misschien juist in die moeilijke tijden afsluiten van zijn sociale netwerk

omdat hij/zij het te confronterend vindt om zijn kwetsbaarheid en verdriet te delen.

Deze persoon kan zich misschien tegoed doen aan te veel alcohol of non-stop

blijven werken om maar niet aan zijn verlies en verdriet te hoeven denken. Of men

raakt juist verzeilt in zelfmedelijden en komt voor dagen of weken het bed niet

meer uit. Ook dan is men niet in staat om te zien dat lijden bij het leven hoort en dit

het slechts één kant van dezelfde medaille is. Men is dan blind voor de

mogelijkheden die een sociaal netwerk en steun aan je kan bieden in moeilijke

tijden.

Aangezien er op vele manieren tegen de rol van ontspanning bij meditatie wordt

aangekeken, zien we vaak misverstanden ontstaan wanneer personen gaan shoppen

bij verschillende scholen of stromingen. Het is goed om te beseffen wat jouw

persoonlijke verwachtingen of doelen zijn ten opzichte van meditatie en daarop de

bijpassende vorm van meditatie te kiezen. Veel neo-boeddhisten die aan meditatie

doen, streven ernaar om via de beoefening ontspanning te bereiken. Zij beoefenen

meditatie één of twee maal per week om even af te schakelen van de drukte van het

dagelijks leven. Wanneer men beseft dat dit het persoonlijke doel is, lijkt het slim

om ook een daarbij passende school of stroming te kiezen. Denk bijvoorbeeld aan

vipassana meditatie of compassie meditatie uit de Mahayana traditie.

Het is dit streven naar ontspanning die juist heel goed aanslaat in het drukke leven

van het Westen. Net als meditatie, wordt ook yoga vaak gezien als een welkome

afleiding om rust in de geest te ontwikkelen, zelfs al duurt dat effect misschien niet

langer dan de duur van de beoefening. Deze ontwikkeling in het Westen wordt ook

wel eens het ‘feel-good boeddhisme’ genoemd. Daarop wordt door vele magazines,

organisaties en tv-zenders ingespeeld met prachtige ‘aanbiedingen’ voor yoga-

vakanties in verre landen, badproducten in een oosters jasje, peperdure tassen en

kleding van biologisch katoen en sieraden met rustgevende symbolen. We zien dat

een groot deel van de neo-boeddhisten op deze manier hun levenswijze trachten te

verrijken, maar er tegelijkertijd tegenaan loopt dat het effect van die yoga-vakantie

maar van korte duur is… Tegenstanders van deze neo-boeddhistische feel-good

beweging spreken over een enorme hype die juist afleidt van waar het in het

boeddhisme werkelijk om gaat. En bij sommige Westerlingen leidt deze ‘zweverige

feel-good’ hype er juist toe dat ze afkeer ervaren om zich überhaupt verder te

verdiepen in het boeddhisme. Al met al zien we niet alleen een groot verschil

tussen het boeddhisme van Azië en het Westen, maar ook in het Westen zelf zien

we veel tegenstrijdigheden ontstaan over de toepassing van de dharma en de

boeddhistische beoefening.

4.3. De leraar en de sangha

Dé sangha is moeilijk te onderscheiden. In het Westen zijn er bijna geen personen

die zichzelf expliciet boeddhist noemen. Daardoor is de boeddhistische

gemeenschap (oftewel sangha) ook moeilijk te identificeren. Daarnaast zien we in

het Westen ook vrij weinig kloosters terug met ingewijde monniken (bhikkhu’s) en

nonnen (Bhikkhuni’s). Wat we wel zien zijn verenigingen en organisaties die zich

rond een boeddhistische leraar vormen en waar leken-aanhangers zo nu en dan

deelnemen aan meditaties, retraites of lezingen. Voorbeelden hiervan uit Nijmegen,

zijn bijvoorbeeld Jewel Heart dat is opgezet naar de Mahayaanse lering die

gebracht wordt door lama Gelek Rinpoche, of Zen.nl, een Rinzai zenschool die is

opgericht door Rients Ritskens.

De huidige vorm van de sangha wijkt sterk af van de traditionele sangha zoals deze

bekend was tijdens en (kort) na het leven van de boeddha. De sangha was de

gemeenschap van ingewijde monniken (en nonnen) die leefden volgens de vele

regels van een ‘levende dode’. Een levende dode heeft een kaal hoofd en beschikt

over slechts enkele bezittingen, zoals bijvoorbeeld een scheermes, twee

dodengewaden en een bedelnap. Zij hebben geen vaste thuisbasis en trekken al

bedelend de dorpen en steden rond. De sangha verzamelt zich alleen in bossen of

parken op beschutte plekken (die later uitgroeiden tot kloosters zoals geschonken

door de koningen van die tijd) ten tijden van het driemaandelijkse regenseizoen. In

het regenseizoen was rondtrekken simpelweg te gevaarlijk. In deze periode werden

er vaak lezingen gehouden, waarbij leken ook welkom waren om toe te horen. Door

de tijd heen namen het aantal kloosterregels (vinaya) binnen de sangha toe. De

opvatting over hoeveel regels dit exact waren, verschilt per stroming. Er golden in

ieder geval minimaal vijf regels voor alle boeddhisten (dus ook lekenaanhangers);

men mag niet doden, niet stelen, niet liegen, geen ongepaste erotische zaken

ondernemen en geen verdovende of hallucinerende middelen nuttigen. Aanvullende

regels voor monniken en nonnen waren bijvoorbeeld het niet dragen van parfum en

sieraden, geen gebruik maken van hoge stoelen en bedden, niet naar vertoningen en

dansen gaan kijken, niet eten op ongepaste momenten en het niet accepteren of

zelfs aanraken van geld. De veronderstelling is dat de kloosterregels onder meer in

het leven zijn geroepen door de boeddha vanuit pragmatische overwegingen

passend bij de tijd en de cultuur om verwarring en conflicten te voorkomen.

Overtreding van de kloosterregels leidde tot verstoting, verbanning of executie.

De genoemde kloosterregels zien we niet duidelijk terug in Westerse sangha’s. Wel

zien we de zogenoemde eco-boeddhisten terug die leven volgens een aantal

waarden en normen de het boeddhisme verbinden met verantwoordde ecologie. Zij

trachten zo bewust mogelijk met het milieu en dieren om te gaan, door bijvoorbeeld

zo veel mogelijk biologisch en veganistisch te eten en duurzaam met producten om

te gaan. Daarnaast worden regels enkel gehanteerd wanneer het uitvoeren of

belichamen van de regel een oefening in aandacht en compassie zou zijn om groei

te bevorderen. Regels worden niet enkel gehanteerd om zaken te verbieden waar

geen achterliggende gedachtengoed voor human flourishing in gezien wordt.

Maar ook in het Oosten zien we dat de identiteit van de sangha door de tijd is

veranderd. Het wordt steeds gebruikelijker dat jonge monniken niet altijd meer een

heel leven lang hoeft te kiezen voor het leven als een monnik. Vaak treden ze voor

een jaar in een klooster om goed karma op te bouwen voor zichzelf en hun familie.

Over het algemeen zou men bovendien verwachten dat men zich toewijdt tot

slechts één stroming van het boeddhisme. Echter, we zien dat veel leken (die niet

officieel tot de sangha behoren) meerdere tradities en sangha’s kunnen

sympathiseren. Dat is niets vreemd; we zagen echter dat de koningen die aan de

boeddha land en kloosters schonken ook even gemakkelijk leraren van andere

tradities schenkingen gaven. Hoewel er niet specifieke vermelding over wordt

gedaan in boeddhistische geschriften, adviseert de Dalai Lama toch om niet al te

veel te gaan shoppen bij verschillende leraren. De keuze tot bekering of tot

overname van andere tradities dient telkens een weloverwogen keuze te zijn.

In het Westen, zien we echter dat er juist heel veel ‘geshopt’ wordt bij

verschillende leraren en tradities. Individuen pakken de elementen over die bij hen

lijken te ‘passen’ en laten andere elementen liggen. Zo worden vele zaken uit

diverse boeddhistische stromingen moeiteloos met elkaar gecombineerd. De vraag

is of dit wel ontmoedigd zou moeten worden. De grote variëteit aan totaal van

elkaar verschillende meditatievormen die het boeddhisme kenmerkt, vinden we

immers al terug in de geschiedenis van de boeddha. Hij onderwees vormen van

meditatie afhankelijk van de leefsituatie en het karakter van de student. Daarom is

er zeker geen sprake van één juiste beoefening, maar gaat het veeleer om

aansluiting vinden bij een bepaalde leervorm of beoefening.

Het kiezen van een geschikte leraar, sangha of leervorm is dan ook geen

gemakkelijke zoektocht. Meestal is er sprake van een combinatie tussen ratio,

pragmatiek en intuïtie. De ratio laat zich meestal leiden door diploma’s,

werkervaring, naamsbekendheid en certificaten van de leraar. Naast ratio

is pragmatiek voor de meeste mensen ook van belang, zoals ‘Biedt de leraar de

soort cursus/lering aan waarnaar ik zoek?’, of ‘Passen de tijden en data goed

in de agenda van mijn overige bezigheden?’. Intuïtie laat zich door iets anders

leiden dan ratio en pragmatiek. Hierbij hebben we het over een bepaalde ‘klik’ die

je ervaart met een leraar. Die klik kan bepaald worden door voorkeur van geslacht,

leeftijd, uiterlijke presentatie, maar ook persoonlijkheid. Hoewel persoonlijkheid

soms al enigszins is af te leiden aan de manier van presenteren op de website van

een leraar, kun je pas werkelijk weten of het ‘klikt’ tijdens een face-to-face

kennismaking en ervaring. De belangrijkste woorden van de boeddha zijn echter:

‘uw kritische wijsheid nooit opgeven’. Dit wijst op uw vermogen en

verantwoordelijkheid om alle mensen (dus ook leraren) en ideeën grondig te

analyseren en onderzoeken. Ondanks dat er veel gekwalificeerde leraren opduiken,

wil dat niet altijd zeggen dat zij werkelijk bekwaam zijn in het ontwaken van de

innerlijke boeddha-natuur (als dat uw doel is).

Soms vind je eerst een leraar of een school (sangha, wat boeddhistische

gemeenschap betekent) die bij je past en neem je van hieruit de leervorm over die

de leraar aanbiedt. Het kan echter ook zijn dat je eerst de juiste leervorm vindt die

je aanspreekt en aan de hand daarvan ga je op zoek naar een leraar die hierin lering

biedt. Vaak zien we dat echter dat personen in Westerse landen niet langer lering

volgen aan de hand van teachings en retraites bij een leraar/sangha, maar veeleer

wordt er gebruik gemaakt van de verschillende media, zoals boeken, films,

documentaires en blog-pagina’s We zien zelfs een boeddhistische omroep die

uitgezonden wordt op de Nederlandse Publieke Omroep (NPO). De vraag die

echter hierbij rijst is of personen dan wel de juiste diepgang en het juiste begrip van

dharma verwerven. Daarnaast zijn er zo veel interpretaties en leervormen van het

boeddhisme, dat het onzeker is of ze door de bomen het bos nog wel kunnen zien?

De Dalai Lama werd eens gevraagd: “Waarom wordt er zoveel waarde gehecht aan

die spirituele leraar? Kan het niet zonder leraar?” Zijn antwoord was heel duidelijk.

Zijne Heiligheid antwoordde: “Als je van het boeddhisme enige kennis wil hebben,

dan hoef je geen leraar te hebben. Er is zoveel gepubliceerd inmiddels in de vorm

van boeken, dat je heel veel kennis kunt verzamelen zonder leraar. Maar als je die

verschillende boeken leest zul je op een gegeven ogenblik vragen krijgen. De

antwoorden op die vragen zul je niet vinden, tenzij je contact maakt met een

spirituele leraar. Wanneer je bovendien, naast complete en correcte kennis en het

beantwoorden van je vragen, ook nog realisaties wilt ontwikkelen van het pad, dat

wil zeggen dat je ernaar streeft dat je die bijzondere kwaliteiten waar het

boeddhisme over spreekt in je eigen geest tot ontwikkeling wilt brengen, dan heb je

daar de zegeningen en de inspiratie van de levende traditie voor nodig. Die krijg je

niet alleen uit boeken. Mocht je het pad in je eigen geest willen ontwikkelen, niet

alleen in de vorm van kennis maar in de vorm van de praktijk, dan is het nodig om

een volledig gekwalificeerde leraar te zoeken, die te vinden en die te volgen.”

Box: boeddhistische boeken

In mijn eigen kast bijvoorbeeld, liggen boeken van verschillende boeddhistische

stromingen, zoals een boek van de Dalai Lama met zijn visie op compassie vanuit

het Mahayana boeddhisme, en een boek van Shundo Aoyama met allemaal

verhaaltjes van een vrouwelijke zen-priester of het boek van S. Williams over

Mindfulness-based Cognitive Therapy… Ik moet eerlijk toegeven dat ikzelf het

spoor bijster raakte tussen al die verschillende interpretaties en toepassingsvormen.

Moet ik er nou eentje kiezen waar ik helemaal achter sta, deze volledig overnemen

en de rest negeren? Of mag ik elementen uit alle vormen van boeddhisme

overnemen? Mag ik het ook integreren binnen mijn eigen katholieke opvoeding en

daarmee wat fuseren? Of wil ik het als PhD toch allemaal wat wetenschappelijker

bekijken en alleen de effectieve onderdelen toepassen? Allemaal vragen die het

oproept, allemaal keuzes die je kunt maken... Het voelt misschien bevrijdend om

niet meer onder één kerk of één religie te vallen, maar het schept ook meer

onduidelijkheden. Daarom heb ik altijd verdieping gezocht bij leraren en scholen in

het boeddhisme.

Voordelen van je aansluiten bij een school of een sangha, zijn dat je herkenning

vind en gemeenschappelijke doelen bij medebeoefenaars. Zeker in deze

individualistische maatschappij, kan het juist van belang zijn om een gemeenschap

van gelijkgestemden om je heen te vinden. Daarnaast merken veel beoefenaars dat

het mediteren in groepen gemakkelijker gaat dan alleen thuis. Onderdeel zijn van

een sangha biedt je een gevoel van discipline, gezamenlijke verantwoordelijkheden

en verbondenheid die het beoefenen vergemakkelijken.

4.4. Ethiek in de moderne tijdsgeest

De Dalai Lama is één van de grote voorstanders om de boeddhistische leer op maat

aan te bieden die past bij zowel de toehoorder, de tijdsgeest als de cultuur. Hij vindt

dat het een niet voor de hand liggende keuze is en moet dus weloverwogen zijn om

het boeddhisme als gehele religie over te nemen in een cultuur waar dat niet

gebruikelijk is. Hij is dan ook een groot voorstander van het praktische toepassen

van de dharma in de Westerse cultuur.

Hij ziet echter ook dat er in het Westen steeds minder houvast is voor ethisch

gedrag vanwege de secularisering. Er is geen vooraanstaande religie meer die

mensen de weg wijzen in juiste normen en waarden. Dat betekent dat er vaak veel

aandacht besteed wordt aan externe materiële zaken van het leven en maar weinig

aandacht wordt besteed aan ethisch gedrag op zowel scholen als in de thuissituatie.

Hij ziet dat als een onwenselijke beweging. In één van zijn boeken Vrij van religie

(2014) pleit hij voor een mondiale seculiere ethiek van innerlijke waarden. Dit

betekent dat hij scholen en ouders oproept om kinderen en jeugd te helpen bij het

ontwikkelen van hun eigen innerlijke waarden. Hij is er immers van overtuigd dat

ieder systeem, elke wetgeving of procedure slecht zo effectief is als de individuen

die verantwoordelijk zijn voor de werking ervan. Daarom lijkt het zinloos om een

systeem te handhaven door de institutionalisering van alleen maar meer wetten en

regels. We zouden de bron van problemen moeten oplossen op het niveau van het

individu door deze meer te voorzien van innerlijke waarden en integriteit. Hoewel

religies dit eeuwen lang hebben getracht en ervan overtuigd waren dat ethisch

gedrag uiteindelijk tot de verlossing leidt, ziet de Dalai Lama dat deze nu geen

geschikte positie meer bekleden om een rol te hebben in ethiek binnen de huidige

Westerse maatschappij. Ook erkent hij dat van buitenaf opgelegde principes niet

effectief kunnen zijn. Maar het begeleiden en stimuleren van innerlijke waarden is

ook niet zomaar een makkelijke klus en vergt veel aandacht. Hoe dit exact vorm zal

moeten krijgen, daarover laat de Dalai Lama zich merendeels niet uit, aangezien hij

dat thuis vindt horen bij o.a. didactische experts. Wèl spreekt hij binnen dit kader

over de bijdrage die contemplatie en meditatie kunnen hebben bij het ontwikkelen

van ethische gedrag.

De Dalai Lama heeft en duidelijke visie op de innerlijke waarden die behulpzaam

zouden zijn in de huidige maatschappij. Als eerste noemt de Dalai Lama twee

pijlers of basisprincipes die nodig zijn om tot universeel geaccepteerde seculiere

ethiek te komen. Deze principes zijn onze gemeenschappelijke menselijkheid met

de daarbij behorende zoektocht naar het geluk en het vermijden van pijn èn als

tweede het principe van interdependentie oftewel onderlinge afhankelijkheid. Deze

laatste verwijst naar zowel de biologische als sociale afhankelijkheid van elkaar.

Gemeenschappelijke menselijkheid betekent in de ogen van de Dalai Lama dat alle

mensen in principe gelijk zijn. We zijn namelijk allen op zoek naar het ware geluk.

Als we dat van elkaar kunnen beseffen, zouden we beter in staat zijn om ons in te

leven in het welzijn van onszelf en dat van anderen. We zouden begrijpen dat ieder

van ons, net als wijzelf, behoefte heeft aan warmte, affectie en vriendelijkheid.

Vanuit dat besef zouden we ons ook meer compassievol en zorgzaam opstellen

naar anderen. Bovendien zou wetenschappelijk onderzoek ondersteunen dat de

zorg voor andermans welzijn ook ons eigen welzijn vergroot. De Dalai Lama

onderscheidt in zijn boek twee vormen van compassie; die van het instinctieve

niveau (bijvoorbeeld bij de zorg voor baby’s of onze familieleden) en die van het

bewust ontwikkelde niveau. Deze laatste zou gericht zijn op het ontwikkelen van

compassie tegenover personen die niet direct aan ons verbonden zijn. Zo is de

bewust ontwikkelde vorm van compassie niet enkel gebaseerd op egocentrische

doeleinden. Compassievol handelen is echter niet alleen een aangename bezigheid.

Het kan je confronteren met het leed dat anderen meemaken en vergt daardoor ook

moed en zelfvertrouwen.

Aangezien we allen afhankelijk van elkaar zijn, is die compassie van groot belang

en we zullen daar dus ook universele verantwoordelijkheid voor moeten nemen,

aldus de Dalai Lama. Hij trekt dit breder dan alleen de afhankelijkheid van je

medemens, maar ook van de dieren en de natuur om ons heen.

Vanuit deze twee basisprincipes schets de Dalai Lama een aantal thema’s waarop

onderwijs in de ethiek zich zou kunnen richten. Deze thema’s zijn bijvoorbeeld

rechtvaardigheid, het afzien van schade berokkenen aan jezelf en anderen (denk

aan: middelengebruik en –misbruik, verbaal en fysiek geweld, het adequaat leren

omgaan met destructieve emoties), het cultiveren van actief positief gedrag (denk

aan: vriendelijkheid, een luisterend oor bieden, geduld, bescheidenheid,

tevredenheid, verdraagzaamheid, generositeit) en het zichzelf toewijden aan het

welzijn van anderen (denk aan: armen en zwakken helpen, onderwijs geven, sociaal

werk verrichten). Naast de intentie tot ethisch gedrag beschrijft hij ook dat het

daadwerkelijk handelen en zelfdiscipline een onderdeel uit moeten maken van

ethisch onderwijs.

5. Mindfulness in het Westen

Mindfulness is eigenlijk een zeer Westers begrip en betekent ‘opmerkzaamheid’.

Mindfulness is een techniek om mensen te leren omgaan

met stress, angst, pijn en ziekte. In eerste instantie in Mindfulness in de jaren ‘70 in

het leven geroepen door Jon Kabat-Zinn als een aandachtstraining,

genaamd Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR). MBSR is een acht weken

durende cursus die de deelnemers leert op een andere manier met hun klachten om

te gaan. De training is met name gericht op patiënten met pijnklachten.

Vanuit deze Amerikaanse versie is ook een Europese aandachtstraining ontworpen

door Segal en Williams. Deze training, genaamd Mindfulness-based Cognivite

Therapy (MBCT), is eveneens een achtwekelijkse cursus en is gebaseerd op

technieken vanuit de Cognitieve gedragstherapie in de geestelijke gezondheidszorg

en op Mindfulness-meditatie. De training is voornamelijk gericht op patiënten met

recidiverende depressie en onderzoek heeft bij deze groep ook uitgewezen dat

MBCT effectief is. Inmiddels wordt er reeds in tal van gezondheidsinstellingen

wereldwijd MBSR en MBCT toegepast. Hoewel Jon Kabat-Zinn zich liet

inspireren door het boeddhisme, is er in de Europese versie van de Mindfulness-

training nog maar weinig terug te zien van een religieuze inspiratiebron. Dat was

noodzakelijk om Mindfulness toe te kunnen passen en geaccepteerd te laten worden

in de Europese psychologische tradities van de jaren ’90. Hoewel de 8-weekse

cursus in Mindfulness wetenschappelijk effectief is gebleken voor diverse

psychische stoornissen en klachten, is het op dit moment in Nederland niet zonder

meer vergoed. Naast de 8-weekse cursus, zijn er ook diverse vervolgactiviteiten

ontstaan, zoals stiltedagen, verdiepingsdagen, en vervolgcursussen. Deze

activiteiten ontstaan op eigen initiatieven van trainers en gezondheids-

zorginstellingen omdat veel cliënten/patiënten aangeven dat zij behoefte hebben

aan onderhoud en verdiepingsvaardigheden zodat zij het concept van Mindfulness

steeds dieper kunnen integreren in het dagelijks leven. Of deze vervolgcursussen

ook effectief zijn, is tot noch toe onduidelijk.

De definitie van mindfulness volgens Jon Kabat-Zinn: “Mindfulness betekent

aandacht geven op een speciale manier: bewust, op het moment zelf, en niet-

oordelend.”

Mindfulness- training of aandachtstraining (genaamd Vipassana in het Sanskriet) is

één van de acht stappen van het achtvoudige pad in het boeddhisme. Diverse

vormen van aandachtstraining worden in vele landen over de gehele wereld

beoefend. Het verwijst naar een levenshouding die zich kenmerkt door acceptatie

en aanvaarding van zowel negatieve als positieve ervaringen. Door beoefening

wordt het mogelijk om automatismen en oordelen beter op te merken en los te

laten, waardoor meer innerlijke vrijheid ervaren kan worden. Je oefent om

opmerkzaam en aandachtig te zijn bij wat je in het hier en nu doet, voelt en denkt in

plaats van wat we geneigd zijn om te doen; voortdurend bezig zijn in de ‘doe-

modus’, handelen op de automatische piloot en ondertussen meegesleept worden

door gedachtestromen over het verleden of de toekomst. Veelal onbewust voeren

we hele gesprekken in ons hoofd en plakken we een oordeel op gebeurtenissen en

personen: iets is goed of slecht, leuk of stom, mooi of lelijk. Vanuit gewoonte of

onbewustheid ziet, ervaart en kleurt onze geest gebeurtenissen. Deze onbewuste

patronen van de geest ga je tijdens de mindfulness-training ontdekken. Je leert de –

veelal inadequate – automatische reacties en oordelen op gebeurtenissen, in het

lichaam en de geest te herkennen. Door dit inzicht, ben je beter in staat om open en

objectief waar te nemen en om bewust te kiezen hoe je wilt omgaan met een

bepaalde ervaring in plaats van je onbewust te laten leiden door gewoontepatronen.

Door mindfulness, leer je dus meer aan het stuur van je eigen leven te staan.

Box: Mindfulness

- In tegenstelling tot de voorgaande tradities, heeft Mindfulness niet het

boeddhisme als anker (alhoewel het hier wel elementen uit gebruikt), maar

psychologie als anker;

- De beoefening vindt voornamelijk plaats in de vorm van concentratiemeditatie,

maar ook in dagelijkse oefeningen;

- Het doel is om de relatie ten opzichte van negatieve gedachten of lijden

veranderen; men tracht gedachten/lijden te zien al proces dat bij het leven hoort,

ongeacht de inhoud van het lijden;

- Voorop staat een vriendelijke attitude

- Wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit van de 8-weekse Mindflness

training is geleverd bij recidiverende depressie en neemt verder toe voor andere

psychiatrische condities;

- Mindfulness is voornamelijk een westers begrip;

- Een staat van mindfulness wordt aangeleerd middels een 8-weekse ‘basis’-cursus.

BRONNENLIJST

Dalai Lama (2014). Vrij van Religie. Een pleidooi voor ethisch bewustzijn en handelen in het dagelijks

leven. Asoka; Milinda Uitgevers B.B., Rotterdam.

Dalai Lama (2008). Een hart vol wijsheid. Leid een vredig leven en vind barmhartigheid. Uitgeverij Bzztoh.

Paul van der Velde (2015). De oude Boeddha in een nieuwe wereld. Verkenningen in de westerse

dharma. Uitgeverij Vantilt, Nijmegen.