R E L I G I E U Z E L E V E N S B E S C H O U W I N G E N

B O E D D H I S M EB O E D D H I S M E

Dit boek is één van dezeven boeken uit de serie

Religieuze Levensbeschouwingen

In deze serie zijn ook verschenen:• Opmaat • Basisdeel • Jodendom

Christendom • Hindoeïsme • Islam

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 1

3

5 Sangha 615.1 Historische achtergrond 635.2 Samenspel van monniken en leken 665.3 De bhikkhoes 685.4 De leken 71

6 Drie Yana’s en Zen 736.1 Hinayana (Theravada) en Mahayana 756.2 Vajrayana 796.3 Zen 83

Begrippen- en namenlijst 90

Studietactieken 92Tijdschema 92Boomschema 93Tabel 93Vraaggesprek 94Omgaan met nieuws 94Samenvatten 95Globaal lezen 95Overzichtsschema 96Begrippennet 96

Inhoud

1 De studie van het boeddhisme 51.1 Hét boeddhisme? 61.2 Leerroutes naar ‘het’ boeddhisme 81.3 Leerroutes en tweede fase 9

2 Inleiding 112.1 Het boeddhisme in cijfers 122.2 Het boeddhisme op de wereldkaart 142.3 Het beeld van de Boeddha 14

3 De Boeddha 173.1 Achtergrond bij het levensverhaal 193.2 Van Siddhartha tot de Boeddha 213.3 Het boeddhistische verhaal 28

4 Dharma 414.1 Hindoeïsme en boeddhisme 434.2 De vier waarheden 444.3 Toepassingen (I) 454.4 Verdieping van de vier waarheden 494.5 Toepassingen (II) 56

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 3

r e l i g i e u z e l e v e n s b e s c h o u w i n g e n

bo

ed

dh

is

me

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 4

51 De studie van het boeddhisme

Voor ik met de studie van het boeddhisme begon,waren bergen bergen en bomen bomen.Toen ik me in het boeddhisme ging verdiepen,waren bergen geen bergen en bomen geen bomen meer.Nu ik me in het boeddhisme verdiept heb,zijn bergen weer bergen en bomen weer bomen.

‘Ex oriente lux’ staat boven de ingang van hetTropenmuseum in Amsterdam. De studie van hetboeddhisme heeft altijd mensen aangetrokken diein onze, vaak harde en materiële, wereld op zoekzijn naar ‘het licht uit het Oosten’. Niet zozeer kolo-niale belangen, zoals bij de studie van de islam,maar een begeerte naar wijsheid en inzicht is debelangrijkste grond geweest voor een lange traditiein het Westen van de studie van het boeddhisme.De wetenschappelijke bestudering van het boed-dhisme begon in Nederland met de benoeming in1865 van Hendrik Kern tot hoogleraar Sanskriet aande universiteit van Leiden. Hij publiceerde Geschie-denis van het buddhisme in Indië in 1882-1884. Al eer-der in dezelfde negentiende eeuw had de Duitse filo-soof Arthur Schopenhauer het boeddhisme een leven-de, bruikbare godsdienst genoemd voor westerlingen. Ondanks de oprichting in 1924 van de BuddhistSociety in Londen, gevolgd door vergelijkbare ver-enigingen in Parijs en Berlijn, is het boeddhisme inhet Westen vóór de Tweede Wereldoorlog geen

In dit hoofdstuk

1.1 Hét boeddhisme? 61.2 Leerroutes naar ‘het’ boeddhisme 81.3 Leerroutes en tweede fase 9

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 5

r e l i g i e u z e l e v e n s b e s c h o u w i n g e n

bo

ed

dh

is

me

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 10

11

2 Inleiding

Zoals het woord christendom is afgeleid van destichter van het christendom de Christus, zo is hetwoord boeddhisme* afgeleid van Boeddha; de stich-ter van het boeddhisme. Onder het woord (religie)stichter* verstaan we depersoon die een beslissende invloed heeft gehad ophet ontstaan van een religie, godsdienst of levensbe-schouwing. Zonder de stichter zou die religie, gods-dienst of levensbeschouwing niet bestaan.

Het woord boeddha* komt van het werkwoord‘budh’ dat twee betekenissen heeft: het werkwoordkan betekenen ‘weten’ maar ook ‘wakker worden’.Als je het woord boeddha letterlijk vertaalt dan krijgje ‘hij die weet’, of ‘hij die wakker is geworden’. Hetboeddhisme is zo een religie tot ‘weten’, tot ‘wakkerworden’. De boeddhisten hebben een eigen woord voor reli-gie. Zij spreken liever over marga*, een ‘pad’, een‘weg’. Het boeddhisme is een weg naar inzicht, naarontwaken.Zonder kleinerend te doen over hun eigen stichterzeggen de boeddhisten daarom dat de Boeddha ‘depad-vinder’ is. Hij heeft immers als eerste de weg ofhet pad gevonden dat leidt naar inzicht, naar datwakker worden. Als een goede padvinder wijst hijook anderen deze weg en vertelt hen hoe zij dezeweg zelf kunnen gaan.

In dit hoofdstuk

Leerdoelen 12Studiesuggesties 12

2.1 Het boeddhisme in cijfers 122.2 Het boeddhisme op de wereldkaart 142.3 Het beeld van de Boeddha 14

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 11

12

Een bestudering van het boeddhisme begint daarommet het leven van de Boeddha. Samen met de leer,de dharma, en de gemeenschap van alle boed-dhisten in de sangha vormen zij de drie juwelen vanhet boeddhisme.

2.1 Het boeddhisme in cijfersHoewel het niet precies is vast te stellen, neemtmen aan dat er momenteel ongeveer 360 miljoenboeddhisten zijn. Op de totale wereldbevolking vanzes miljard is dat ongeveer 6,1%.Het aantal boeddhisten in Nederland wordt geschatop ongeveer 30.000, waarvan de helft immigrant is.

Van alle boeddhistische richtingen zijn inNederland vertegenwoordigers te vinden. Hieronder volgen de belangrijkste.

1) Van het Kleine Voertuig boeddhisme, ofTheravada-boeddhisme, is er een monnikenge-meenschap vanuit Thailand gevestigd in Waalwijk:de Buddharama Temple, die in 1973 is opgerichtvoor de Thaise gemeenschap in Nederland.

Leerdoelen: aan het eind van het hoofdstuk

wordt van je verwacht dat je inzicht hebt in:

1. de betekenis en afleidingen van het woord

‘boeddhisme’ en ‘boeddha’;

2. het aantal boeddhisten in de wereld en meer

speciaal in Nederland;

3. de verspreiding van het boeddhisme over

wereld;

4. de symboliek van het boeddhabeeld.

Studiesuggesties

1. Noteer bij bovenstaande vier leerpunten de

belangrijkste informatie uit dit hoofdstuk.

2. Noteer in de woordenlijst je eigen omschrij-

ving van de woorden met een asterisk*.

Extra

3. Verzamel gedurende een week tijdschriften

en kranten en onderzoek die op informatie over

het boeddhisme wereldwijd en in Nederland.

Verzamel ook de juiste websites op internet die

je van dienst kunnen zijn bij je studie van het

boeddhisme; zie: tactiek Omgaan met nieuws,

blz. 94.

4. Maak van een film, waarin het boeddhisme

een rol speelt (zie blz. 15), een recensie.

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 12

13

2) Tot het Grote Voertuig boeddhisme rekenen zichde vluchtelingen uit Viëtnam, die sinds 1978 als‘bootvluchtelingen’ in ons land leven. 3) Het Diamanten Voertuig boeddhisme kun jeaantreffen in de vele meditatiecentra in ons land.4) Het Japanse Zen boeddhisme treft men aan incentra waarin zenmeditatie beoefend wordt.

Om de belangen van al deze richtingen te overkoe-pelen bestaat er de Boeddhistische Unie Nederlanddaarnaast nog de Stichting Vrienden van hetBoeddhisme en tenslotte de Stichting JongeBoeddhisten.Hiernaast vind je de belangrijkste boeddhistischeorganisaties in Nederland. Een volledig overzichtvan boeddhistische centra, ook in je eigen omge-ving, is bij je docent te verkrijgen.

Organisaties in Nederland

Hinayana/Theravada

• Boeddhayana Centrum

• Buddharama Temple

• Buddhavihara

• Jonge boeddhisten

• Sayagyi U Ba Khin

• Vipasanna Meditatie

Mahayana

• Hoi Phat Viet-Nam Hoa-Lan

• Nichiren Shoshu Soka Gakkai

• De Stroom

• Tiêp Hiên Orde

• Vietnamese Boeddistische

Samenwerking in Nederland

Tibetaans

• Ling Shen Jen Foo Chung

• Karma Deleg Chö Phel Ling

• Dharmadhatu

• Döphan-Ling

• Jewel Heart

• Maitreya Instituut

• Nyingcentrum

• Rigpa

• Sakya Thegchen Ling

• Shambala

Zen

• Association Zen Internationale

• Buddhist Contemplatives

• Hogen Daido Osho-san en kring

• International Zen Institute of America

• Kanzeon Sangha

• Sanbô-Kyô-Dan

• Soto Zen-centrum

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 13

2.2 Het boeddhisme op de wereldkaartOp de kaart zie je aangegeven hoe het boeddhismeover de wereld is verspreid. Er wordt onderscheidgemaakt tussen landen met Hinayana-boeddhisme(Theravada) en landen met Mahayana-boeddhisme.

2.3 Het beeld van de BoeddhaHet beeld van de Boeddha is, ook in onze cultuur,het duidelijkste beeld van het boeddhisme zelf. DeBoeddha in meditatie confronteert de mens directmet waar het in het boeddhisme om gaat, namelijkserene rust, aandacht voor de binnenwereld van demens, concentratie en meditatie. Vanaf het moment dat men de Boeddha begon af tebeelden gelden er strenge regels voor hoe men hemmoet afbeelden. Enige van die regels zijn: een bolvormige uitwas opzijn hoofd als teken van grote wijsheid en inzicht.Het ‘derde oog’ als teken van het juiste inzicht;lange oorlellen als teken van koninklijke afkomst(deze zijn veroorzaakt door het dragen van zware

sieraden); een goudkleurige huid als teken van ver-lichting en blauwzwart haar.De Boeddha zit in de lotushouding met (half)geslo-ten ogen en draagt het monnikskleed over de linker-schouder. Ook het afbeelden van de houding van de handenvan de Boeddha is aan regels gebonden. Je ziet hierzes handhoudingen; moedra’s*. Elke houding druktiets uit over de Boeddha. Noteer bij de zes moedra’sde juiste betekenis. De zes houdingen, in willekeuri-ge volgorde, zijn: 1. zich beroepen op de realiteit2. het verdrijven van angst3. het onderwijzen4. het wiel van de leer5. de meditatie 6. het geven.

a b

c d

e f

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 14

15

• The cup

(Tibet, 1999, Khyentse Norbu)

Een film van de Tibetaan Khyentse Norbu over een

groep jonge monniken die liever voetballen op de tv

zien, dan mediteren. Een realistische kijk op het

boeddhisme?

• Samsara

(India, 2002, Pan Nalin)

De film gaat over Tashi die het omgekeerde levens-

verhaal heeft dan de Boeddha. Tashi groeit op in

het klooster en ontdekt de verlokkelijke buitenwe-

reld. Het boeddhisme wordt in deze film niet afge-

schilderd als een serene, hemelse religie. De beslis-

sing alles op te geven is wreed en moet meer dan

eens worden genomen.

Boeddhisme in de film

• Little Buddha

(Italië 1993, Bertolucci)

Tibetaanse monniken gaan op zoek naar de reïncar-

natie van hun leermeester en vinden uiteindelijk

drie kandidaten (waar onder een Amerikaanse jon-

gen). Wie is de echte reïncarnatie?

Binnen deze verhaallijn wordt teruggegrepen op

het levensverhaal van de Boeddha.

• Temptation of a monk

(Hong Kong 1993, Law)

Een prachtige film waarin het boeddhisme als cen-

traal thema fungeert. Een traditionele zoektocht

naar zuiverheid en liefde.

• Seven years in Tibet

(Verenigde Staten 1997, Annaud)

In 1939 probeert de jonge Duitser Harrer als lid

van een expeditie de Nanga Parbat te beklimmen.

De poging loopt op niets uit en de bergbeklimmers

komen, door het uitbreken van de Tweede

Wereldoorlog in Tibet terecht. Harrer sluit daar

vriendschap met de dan nog jonge Dalai Lama.

• Kundun

(Verenigde Staten,1997, Scorsese)

De Tibettanen noemen hun leider de Dalai Lama

‘kundun’ wat betekent aanwezigheid. Een film over

het leven van de Dalai Lama, tot het moment dat hij

in 1959 Tibet ontvluchtte.

• Die Salzmanner von Tibet

(Zwitserland, 1998, Koch)

Een documentaire van Ulrike Koch. Met binnenge-

smokkelde filmapparatuur volgde ze maandenlang

het harde bestaan van de Dropka-nomaden in

Noord Tibet. Als zoutwinners verdienen ze niet

alleen de kost, maar belijden ze ook hun boed-

dhistische geloof.

opm boeddhisme herdruk2006 20-07-2006 12:09 Pagina 15