1

www.biblionu.nl

Sinds mensenheugenis vertellen mensen elkaar verhalen en geven zij informatie door. Aanvankelijk gebeurde dat vooral door het gesproken woord, maar in de loop van de tijd steeds meer met geschreven woorden en tekens. Verhalen werden bijna letterlijk “opgetekend”. In Europa was dat vooral monnikenwerk en slechts een beperkte groep was in staat deze teksten te lezen en had voldoende middelen om deze aan te schaffen.

Toekomstvisie Bibliotheek Venray Wat is de uitgangspositie? Om te bepalen wat de rol van de bibliotheek dient te zijn, is het van belang eerst de huidige situatie in beeld te hebben.

Het gaat daarbij met name om een aantal (maatschappelijke) ontwikkelingen, die invloed hebben op het gebruik van de bibliotheek en met name ontwikkelingen op het terrein van de digitalisering (e-books en internet) en het gebruik van “social media” bij de communicatie. Daarbij is het van belang te beseffen dat de veranderingen op dat terrein steeds sneller gaan. Vijf jaar geleden heeft niemand kunnen voorspellen, dat zo velen nu gebruik maken van e-books, iPhone, iPad, Twitter,en Facebook . Een voorspelling van de ontwikkelingen op lange termijn lijkt dan ook niet goed mogelijk, maar toch is het van belang een paar punten aan te stippen.

1. Een ander leesgedrag Duidelijk is dat het leesgedrag van de burgers snel verandert. Ouderen zijn nog steeds trouwe bezoekers van de bibliotheek, maar jong-volwassenen en jonge ouders doen dat steeds minder en in hun kielzog komen ook hun kinderen minder vaak en soms helemaal niet meer. En als zij als kind de gang naar de bibliotheek niet leren, dan doen zij dat op latere leeftijd wellicht ook niet. Net als de jong-volwassenen en jonge

ouders besteden hun kinderen steeds meer tijd aan andere bezigheden. Men leest steeds minder boeken en communiceert via de social media in een(andere) nieuwe taal. Tegelijkertijd lijkt het percentage basisschoolleerlingen met leesproblemen steeds hoger te worden (of de leerlingen worden vaker als zodanig eerder herkend en “gediagnostiseerd”). Dat heeft tot gevolg dat deze jonge generatie steeds minder goed leert lezen. Goed en snel kunnen lezen is echter vooral in deze tijd

van digitalisering essentieel om maatschappelijk volwaardig te functioneren. Het persoonlijk contact wordt immers steeds vaker vervangen door schriftelijke communicatie. Dat (verlies van persoonlijk contact) geldt niet alleen voor de communicatie via de sociale media, maar ook voor de uitwisseling van informatie met overheidsinstanties en andere maatschappelijke en commerciële organisaties. Voor een goed begrip van die informatie is goed kunnen lezen essentieel en vanwege het ontbreken van het persoonlijk contact nog belangrijker dan in het verleden. Bibliotheekbezoek levert al jaren een bijdrage aan die leesvaardigheid. Minder bibliotheekbezoek betekent dat ook die verbetering van de

2

www.biblionu.nl

Met de uitvinding van de boekdrukkunst kwamen teksten binnen het bereik van een steeds grotere groep en verbeterde scholing en de schoolplicht zorgden er voor dat in Europa en zeker ook in Nederland nagenoeg iedereen kon lezen. Daarmee kreeg iedereen de mogelijkheid om kennis te nemen van de informatie van anderen en verhalen van anderen te lezen. Men was niet langer afhankelijk van een verteller, maar kon zichzelf het verhaal vertellen of de informatie tot zich nemen.

leesvaardigheid wegvalt en dus is aandacht voor leesvaardigheid op de basisschool nog belangrijker. Als de bibliotheek naar de school (en het kind) wordt gebracht is het effect, ook op de langere termijn, nog groter(rapport Schoolbibliotheek ’s-Hertogenbosch : een bieb op elke basisschool 2011).

2. Digitaal versus traditioneel of traditioneel samen met digitaal? De doorgaande digitalisering is een overduidelijke trend en dat heeft gevolgen op vele terreinen en ook voor de collectievorming van de bibliotheek en voor de dienstverlening. Het betekent voor de collectievorming van de fictie-boeken (romans, verhalen en dergelijke) dat naast de papieren versies ook e-books (en e-readers) beschikbaar dienen te zijn. Voor de collectievorming van de informatieve boeken betekent de digitalisering dat de grote delen van de collecties op papier geleidelijk ingekrompen kunnen worden, omdat steeds meer informatie beschikbaar en toegankelijk is via internet (naast de e-books) en steeds meer mensen toegang hebben tot internet (en via dat

medium de informatie kunnen vinden). Voor de dienstverlening op dat terrein betekent het dat de bibliotheek ook burgers, die nog niet optimaal gebruik kunnen maken van deze methode,

dient te ondersteunen en te begeleiden en informatie moet kunnen geven over de betrouwbaarheid van de beschikbare informatie. Media-wijsheid staat hoog op de agenda van BiblioNu. Momenteel zitten we in een overgangsfase. De digitale media rukken op, maar tot en met 2016 zullen de traditionele media nog de overhand hebben (zie ook het VNG-rapport voorjaar 2012). Ook BiblioNu maakt nu reeds gebruik van de nieuwe media voor de communicatie met de leden (Twitter, Facebook, e-mail, weblog) en voor de dienstverlening (internet). Verwacht wordt dat vanaf 2017 de digitale versies van de media de overhand krijgen en daarna zullen die

mogelijkheden volop benut kunnen worden, maar tot die tijd dient de bibliotheek beide vormen aan te bieden en burgers te begeleiden op de traditionele wijze en de nieuwe manier. 3. Digibeten niet versus wizkids, maar samen met hen De digitale media zijn vooral het terrein van de kinderen jongeren en jong-volwassenen. Ouderen (in zijn algemeenheid) zijn vaak nog geen enthousiaste gebruikers, maar dat verandert snel in de komende jaren. Het heeft wel gevolgen voor de dienstverlening van de bibliotheek. Mensen met weinig kennis en ervaring met de digitale media moeten niet

3

www.biblionu.nl

Bibliotheken speelden al vele eeuwen een belangrijke rol in het doorgeven van verhalen en informatie door het bewaren en het ter beschikking stellen van boeken. Aanvankelijk aan een kleine selecte groep, maar in de loop van de eeuwen werd dat gepopulariseerd onder invloed van maatschappelijke, politieke en economische ontwikkelingen. Nederland was in deze geen uitzondering. Ook hier waren monniken eeuwenlang de bewaarders en beheerders van het geschreven en gedrukte woord.

alleen geholpen worden met het vinden van hun informatie op de vertrouwde manier, maar de bibliotheek dient hen ook te begeleiden bij het zoeken naar informatie met de nieuwe media. Ook hier is sprake van een overgangsperiode van 2012 tot 2017. Na 2016 zullen de meeste gebruikers vertrouwd zijn met de nieuwe media, beschikken zij over de vereiste apparatuur en kan de bibliotheek de dienstverlening daarop afstemmen. Maar ook na 2017 zal de bibliotheek een rol blijven spelen in de begeleiding van de “digibeten” om te voorkomen dat zij de nieuwe

digitale analfabeten worden. Ook voor hen is het van groot belang voor hun maatschappelijk functioneren dat zij toegang hebben tot alle beschikbare informatie en de bibliotheek speelt daarbij een belangrijke rol. 4. Minder leden Hoewel de economische ontwikkelingen anders zouden doen vermoeden, is het aanbod voor de burgers op het terrein van ontspanning, “leering ende vermaeck” nog steeds zeer groot en dat betekent onder andere dat het aantal leden van de bibliotheek is afgenomen. Tien jaar geleden was nog 30% van de bevolking lid van de bibliotheek. Inmiddels is dat percentage gezakt tot 22% en de verwachting is dat het zal zakken (tot 20%). Dat betekent overigens niet dat slechts 20% van de bevolking gebruik maakt van de diensten van de

bibliotheek. Uit onderzoek in het verleden is gebleken dat vaak meer gezinsleden gebruik maken van één pasje. Overigens is de bibliotheek daarmee nog steeds de meest bezochte/gebruikte instelling van de gemeente. Maar de afname van het aantal leden dient op middellange termijn wel vertaald te worden in de grootte van de collectie, het aantal m² vloeroppervlak, de openingstijden en de personeelsformatie. 5. De bibliotheek als ontmoetingsplaats

Binnen de bibliotheekbranche wordt al lang gesproken over de vraag of de ontmoetingsfunctie tot de kernfuncties van de bibliotheek behoort. Ondertussen laten de gebruikers zien dat zij wel degelijk vinden dat dit een functie van de bibliotheek is. De ontmoetingsfunctie van de openbare bibliotheek is wel een speciale. Het gaat daarbij niet om veel met elkaar te praten (zoals in een buurthuis), maar om een plek, waar men rustig samen met anderen kan genieten van de relatieve rust en in die rust samen met anderen kranten en tijdschriften kan lezen. Deze functie wordt belangrijker naar mate er minder van dergelijke plaatsen zijn in een dorp. De leefbaarheid

van een dorp wordt wel afgemeten aan de aanwezigheid van voorzieningen. Deze voorziening(als ontmoetingsfunctie) is daarbij van

4

www.biblionu.nl

Vanaf begin vorige eeuw werden er vele categorale bibliotheken opgericht, waaronder de parochiebibliotheken en eerst halverwege de zeventiger jaren kwam er een Wet op de Openbare Bibliotheken. Belangrijke elementen in die wet waren de normen voor de collecties (breed en algemeen), de algemene toegankelijkheid, de openingsuren en de professionele personeelsbezetting.

groot belang en wordt hoog gewaardeerd. De verwachting is dat deze wens voorlopig ongewijzigd zal blijven.

6. De bibliotheek als “open access” voor iedereen De openbare bibliotheek is sedert de invoering van de Wet op het Openbare Bibliotheekwerk, die later is geïntegreerd in de brede Welzijnswet, dé plek, waar iedere burger zonder drempels, toegang heeft of kan krijgen tot, naar bibliotheeknormen, beschikbare informatie. Van deze functie zal, onder invloed van internet, geleidelijk steeds minder gebruik worden gemaakt. Maar ook in de toekomst zullen er burgers zijn, die niet zelfstandig toegang hebben tot die informatie en zal de openbare bibliotheek de intermediaire functie door middel van media-wijsheid, die zij jarenlang heeft vervuld, moeten blijven vervullen.

In de komende jaren zal in dit kader veel aandacht geschonken (moeten) worden aan de allochtone en autochtone bevolking alsmede de inburgeraars. Wat zijn de landelijke ontwikkelingen?

In de afgelopen periode heeft de bibliotheekbranche intensief overleg gevoerd met de VNG, IPO en de rijksoverheid over de gewenste ontwikkelingen op het terrein van de openbare bibliotheken. De belangrijkste conclusies van dat overleg zijn:

1. De lokale overheid blijft verantwoordelijk voor de uitvoering van het openbare bibliotheekwerk in de eigen gemeente op basis van een overeenkomst met de openbare bibliotheek. Een van de elementen in die

overeenkomst is een ondergrens (“het instapniveau”). 2. Er zijn drie “kernfuncties” , die alle in meer of mindere mate dienen te

worden ingevuld op lokaal niveau. Deze kernfuncties zijn: lezen en literatuur, ontwikkeling en educatie, kennis en informatie. Daarnaast bestaan de secundaire functies: Kunst en cultuur en ontmoeting en debat.

3. De basisbibliotheek blijft bestaan en voert de “kernfuncties” van het bibliotheekwerk op lokaal niveau uit.

4. De collecties van alle openbare bibliotheken vormen samen de “collectie Nederland” met één zoekweg en één portal en alle openbare bibliotheken zijn daarbij aangesloten.

5. Er is een digitale bibliotheek (bibliotheek.nl) met digitale content (e-books en digitale informatie), die gebruikt kan worden door alle openbare bibliotheken, zodat alle lokale bibliotheken, naast de traditionele bibliotheek, ook beschikken over een “digitale bibliotheek” met toegang tot digitale informatie en de mogelijkheid om e-books te lenen.

5

www.biblionu.nl

De landelijke overheid onderstreepte met de Wet op de Openbare Bibliotheken het belang voor alle burgers om zonder tussenkomst van een “verteller” om over alle verhalen en alle informatie te kunnen beschikken en deze te kunnen lezen. De openbare bibliotheken moesten die functie uitoefenen en tegelijkertijd een bijdrage leveren aan de bestrijding van het analfabetisme.

Wat zijn de elementen van het huidige gemeentelijke beleid?

De gemeente Venray heeft zich tot nu toe geconformeerd aan de landelijke ontwikkelingen en de uitvoering opgedragen aan BiblioNu. Voor zover nu bekend lijkt de gemeente dit beleid voort te willen zetten, maar wel met enige lokale accenten die voortspruiten uit het algemene beleid. De gemeente Venray kiest vooralsnog voor een centrale bibliotheek en geen schoolbibliotheken. Er loopt een onderzoek om drie culturele instellingen op de middellange termijn onder één dak te huisvesten. Extra bezuinigingen voor het bibliotheekwerk staan op dit moment niet op stapel.

Hoofdlijnen van de nieuwe visie 1. Ten aanzien van de jeugd tot 12 jaar De bibliotheek wil zich, op basis van de hiervoor genoemde zaken, op de eerste plaats richten op de jeugd tot 12 jaar. En als die jeugd niet naar de bibliotheek komt, dan komt de bibliotheek naar de jeugd door een schoolbibliotheek op de basisscholen(beleid Horst aan de Maas) te ontwikkelen of een inhoudelijke dienstenaanbod.(beleid Venray)uit te voeren. Leesbevordering is daarbij de belangrijkste taak van de bibliotheek.

Leesbevordering is alleen mogelijk als er sprake is van leesplezier. Leesplezier is meer dan een leuk boek geven. Het boek moet qua leesniveau en qua taalniveau afgestemd zijn op de jeugd. Dat vereist goed overleg tussen de leerkracht, die de leerling kent, en de bibliothecaris, die verstand heeft van boeken en schrijvers. Zo is lezen voor dyslectici alleen leuk als het verhaal aansluit bij zijn/haar belevingswereld, maar wel met een aangepaste taalgebruik en/ of een aangepast lettertype.

Leesbevordering is bedoeld voor de hele doelgroep (0-12-jaar) en in het bijzonder gaat het om ondersteuning van de jeugd met een achterstand op het terrein van lezen, zodat zij nu en ook later mee kunnen doen met allerlei culturele en maatschappelijke zaken en niet in een isolement terecht komen. Door het aanbieden van aangepaste boeken en andere materialen wordt de jeugd in hun directe omgeving (“binnen de basisschool”) gestimuleerd om die ook daadwerkelijk te gaan lezen. Leesbevordering is dus het voornaamste doel, maar daarnaast is de dienstverlening van de bibliotheek ook gericht op het bevorderen van de kritische instelling van de jeugd.. De begeleiding van de bibliotheek is er op gericht om te leren hoe

6

www.biblionu.nl

De digitalisering van de verhalen (e-books) en de brede toegankelijkheid van informatie via internet is een volgende fase in het doorgeven van verhalen en informatie. De vraag is welke rol de openbare bibliotheken in de komende jaren daarbij kunnen en moeten spelen.

informatie kan worden verzameld en hoe uit de grote hoeveelheid informatie de juiste informatie geselecteerd kan worden (=mediawijsheid). De visie voor de jeugd kan als volgt gerealiseerd worden:

- door in elke school een goede schoolbibliotheek met een adequate collectie analoge en digitale media en toegang tot digitale informatiebestanden te realiseren.

- door in elke schoolbibliotheek een professionele bibliotheekmedewerker (minimaal 5 uur per week)in te zetten.

- de schoolbibliotheek is onder schooltijd altijd open voor leerkrachten en leerlingen en na schooltijd is de schoolbibliotheek nog beperkt open voor individuele klanten.

- er loopt tot juli 2013 een pilot schoolbibliotheken met bovenstaande criteria. Bovenstaande uitwerking van de optie schoolbibliotheek is door de gemeente Horst aan de Maas als toekomstig beleid aangegeven. Overigens in afwachting van de resultaten van de pilot. De gemeente Venray zet in op een optimale dienstverlening aan de scholen middels het reguliere dienstenaanbod.

2. Ten aanzien van de jongeren tot 18 jaar. Ook ten aanzien van de oudere jongeren zijn leesbevordering en mediawijsheid de belangrijkste taken van de openbare bibliotheek. In tegenstelling tot de dienstverlening aan de jeugd tot 12 jaar voert de bibliotheek (gemeente Horst aan de Maas en Venray)die taken niet uit door te participeren in een schoolbibliotheek, maar door het opzetten en uitvoeren van projecten in goed overleg met het voortgezet onderwijs. Ook daarbij gaat het met name om leesplezier en aangepaste materialen. 3. Ten aanzien van de volwassenen en ouderen Ten aanzien van de volwassenen en ouderen volgt BiblioNu in grote lijnen het beleid van de gemeente. Dat wil zeggen dat de basisbibliotheek “nieuwe stijl” de voorziening is voor volwassenen en ouderen. Dat wil zeggen dat er naast de traditionele media ook ruimte is voor de digitale media en de digitale informatievoorziening. Voor deze groep zal specifieke aandacht zijn voor media wijsheid. BiblioNu is

aangesloten op de nationale “collectie Nederland” en bibliotheek.nl. De eigen collectie zal op grond daarvan worden aangepast. Daarnaast wil BiblioNu extra aandacht besteden aan speciale groepen/individuen. Het gaat daarbij om het voorkomen en bestrijden van laaggeletterdheid met speciale projecten en het ondersteunen bij het inburgeren. Bovendien wil BiblioNu groepen en individuen, die (nog) geen toegang hebben tot de informatie via internet (onder andere de digibeten) en

7

www.biblionu.nl

Voor BiblioNu is van belang dat iedereen zelfstandig verhalen kan lezen en toegang heeft tot de, naar de normen van bibliotheekcollecties, gewenste informatie. Deze korte inleiding is het uitgangspunt van de visie op het bibliotheekwerk van BiblioNu in de komende 5 tot 10 jaar.

mensen met een beperking (onder andere slechtzienden) helpen bij het vinden van de juiste informatie en hen begeleiden om die informatie ook zelfstandig te vinden. Dit betekent dat de eigen collectie informatieve boeken zal worden ingekrompen, dat er meer aandacht zal worden besteed aan collecties voor bijzondere doelgroepen, en dat naast de papieren versie ook e-books in de collectie worden opgenomen.

Conclusie : BiblioNu is volop in beweging en volgt de maatschappelijke ontwikkelingen nauwlettend. Binnen de financiële kaders van de gemeente zal BiblioNu een modern en toegespitst bibliotheekwerk aan de klant blijven aanbieden waarbij de komende 4 jaar de traditionele functie van de bibliotheek, naast de toenemende inzet van de digitale functie(media-wijsheid) nog een prominente rol zal spelen.