1  

   Den  Haag,  27  januari  2015      

To     :   Leden  van  de  Vaste  Kamercommissie  Infrastructuur  en  Milieu  cc:  Staatsecretaris  van  Infrastructuur  en  Milieu  W.  Mansveld  Minister  van  Wonen  en  Rijksdienst  S.  Blok    

Contact   :   Maurits  Hekking  (De  Groene  Zaak):  06  4611  9723,  maurits.hekking@degroenezaak.com    Erik  te  Brake  (VNO-­‐NCW):  06  4627  1963,    brake@vnoncw.nl-­‐mkb.nl      

 Geachte  leden  van  de  Commissie  Infrastructuur  en  Milieu,    Op  5  februari  a.s.  is  een  Algemeen  Overleg  gepland  over  duurzaam  inkopen.  MVO  Nederland,  de  Groene  Zaak,  NEVI,  VNO-­‐NCW,  MKB-­‐Nederland  en  Social  Enterprise  NL  onderschrijven  het  belang  van  duurzaam  inkopen  zeer.  Overheidsinkopers  kopen  jaarlijks  voor  tientallen  miljarden  euro  in.  Innovatie  en  groene  groei  kunnen  een  impuls  krijgen  wanneer  overheden  op  een  slimme  manier  hun  inkoop  vormgeven,  en  daarbij  niet  alleen  kijken  naar  de  laagste  aanschafprijs.  Om  het  duurzaam  inkopen  in  Nederland  verder  te  professionaliseren  hebben  wij  al  in  2011  een  advies  aangeboden,  dat  door  het  kabinet  en  de  politiek  breed  is  aanvaard.  Dit  advies  geeft  overheden  11  concrete  aanbevelingen1  waarmee  zij  beter  gebruik  kunnen  maken  van  de  innovatieve  krachten  in  het  bedrijfsleven  en  zo  via  eigen  inkoop  bijdragen  aan  duurzame  economische  bedrijvigheid  tegen  lagere  kosten  over  de  gehele  levensduur.  Duurzaam  inkopen  is  daarmee  een  strategisch  instrument  dat  direct  kan  bijdragen  aan  groene  groei,  de  doelen  van  het  Energieakkoord  en  zeker  ook  financiële  doelstellingen  van  het  kabinet.    Sinds  dit  advies  hebben  het  Rijk  en  medeoverheden  inspanningen  verricht  om  de  aanbevelingen  op  te  volgen  en  duurzaam  inkopen  te  professionaliseren.2  Wij  hebben  echter  ook  een  groot  aantal  zorgpunten,  omdat  vier  jaar  na  ons  advies  nog  te  weinig  ten  goede  is  veranderd  in  de  praktijk:    

• Wij  constateren  dat  al  vanaf  2012  een  steeds  grotere  groep  overheden  een  steeds  lagere  prioriteit  geeft  aan  duurzaam  inkopen.  Bestuurlijk  commitment  ontbreekt!  Sinds  2010  is  de  focus  op  duurzaam  inkopen  bij  alle  overheden  met  gemiddeld  42%  afgenomen  volgens  enquêtes  van  Ecorys3.  Deze  afname  is  zorgelijk  en  bevestigt  dat  duurzaam  inkopen  bestuurlijk  en  in  de  praktijk  wegzakt.  Ook  bij  het  Rijk  in  de  eigen  organisatie  is  duurzaam  inkopen  weggezakt  volgens  27%  van  de  ondervraagden.    

                                                                                                               1  http://www.rijksoverheid.nl/documenten-­‐en-­‐publicaties/rapporten/2011/06/24/advies-­‐duurzaam-­‐inkopen-­‐juni-­‐2011.html    2  Bijvoorbeeld  de  pilots  in  het  kader  van  de  Green  Deal  Circulair  Inkopen,  de  voorbeelden  zoals  beschreven  in  de  praktijkgids  ‘Duurzaam  Inkopen  doe  je  zo’.  Ook  is  de  ondersteuning  via  de  PIANOosite  in  lijn  gebracht  met  het  advies.  3  Ex  post  beleidsevaluatie  duurzaam  inkopen,  november  2013,  Ecorys,  p.39.    

 

     

2  

• En  waar  het  wel  aandacht  krijgt,  is  duurzaam  inkopen  nog  te  veel  een  bureaucratisch  proces  van  afvinken  en  stapelen  van  eisen,  waarbij  weinig  ruimte  is  voor  innovatieve  en  duurzame  oplossingen.  Op  het  vlak  van  MVO  zijn  er  meer  dan  50  verschillende  certificaten  die  gevraagd  kunnen  worden,  die  lang  niet  altijd  relevant  of  onderscheidend  zijn.  Duurzaamheid  wordt  te  weinig  gewaardeerd;  uiteindelijk  is  toch  aanschafprijs  doorslaggevend,  zelfs  bij  toepassing  van  Economisch  Meest  Voordelige  Inschrijving  (EMVI).      

• De  nodige  kennis  en  ervaring  ontbreken  vaak  om  een  goede  invulling  te  geven  aan  functioneel  specificeren,  de  toepassing  van  EMVI,  gunnen  op  levensduurkosten,  marktconsultaties  en  innovatiegericht  aanbesteden.  De  ex-­‐post  evaluatie  door  Ecorys  laat  zien  dat  deze  vormen  van  aanbesteden  nog  maar  op  kleine  schaal  worden  toegepast.  Van  de  aanbestedende  diensten  doet  10  %  aan  innovatiegericht  aanbesteden,  7%  aan  aanbesteden  op  levensduurkosten  en  maar  9%  past  regelmatig  marktconsultaties  toe.    

• Er  zit  ook  te  veel  variatie  in  de  wijze  van  toepassing  van  duurzaamheidseisen  bij  diverse  overheden,  waardoor  bedrijven  steeds  opnieuw  veel  kosten  moeten  maken  om  aan  alle  eisen  te  voldoen.  Gebrek  aan  uniformiteit  leidt  tot  extra  kosten.  

• Sinds  2011  is  er  geen  enkele  vorm  meer  van  monitoring  van  de  doelstelling  van  overheden  om  50-­‐100%  duurzaam  in  te  kopen  in  2010-­‐2015,  zoals  afgesproken  in  de  destijds  afgesloten  convenanten  met  de  koepelorganisaties  VNG,  IPO,  UvW  en  VNSU,  MBO-­‐  en  HBO-­‐raad.  

• Duurzaam  inkopen  is  versnipperd  over  vier  verschillende  beleidsministeries  (I&M,  EZ,  BZ  en  SZW)  met  een  coördinerende  rol  voor  Rijksinkoop  bij  het  ministerie  van  Binnenlandse  Zaken.  Een  centrale  regie  tussen  de  ministeries  is  onvoldoende.  Er  is  nog  te  weinig  afstemming  en  samenwerking  binnen  het  dossier  duurzaam  inkopen  dat  door  het  ministerie  I&M  is  opgezet  en  het  dossier  innovatiegericht  inkopen  waar  EZ  verantwoordelijk  voor  is,  terwijl  deze  thema’s  onlosmakelijk  met  elkaar  zijn  verbonden.  Daarnaast  voelt  geen  enkel  ministerie  zich  verantwoordelijk  voor  de  coördinatie  richting  decentrale  overheden.  

• Uit  een  onderzoek  van  De  Groene  Zaak  onder  10  provincies  en  10  grote  steden4  blijkt  dat  de  inkopers  zelf  inschatten  dat  in  de  praktijk  lang  niet  altijd  duurzaam  wordt  ingekocht.  De  minimumeisen  voor  duurzaam  inkopen  worden  door  velen  niet  als  echte  duurzaamheidseisen  gezien.  De  gemeenten  en  provincies  zijn  wel  unaniem  dat  zij  meer  zouden  willen  dan  alleen  inkopen  volgens  minimumeisen.  De  nodige  regie  door  het  Rijk  en  bestuurlijke  prioriteit,  soms  ook  in  de  eigen  organisatie,  wordt  echter  gemist.  IPO  en  VNG  lijken  echter  de  komende  jaren  duurzaam  inkopen  geen  prioriteit  te  willen  geven  en  vooral  te  sturen  op  de  minimum  duurzaamheidseisen,  blijkt  uit  beleidsevaluaties.  

• Tot  slot  is  er  veel  kritiek  vanuit  het  bedrijfsleven  op  de  wijze  waarop  social  return  in  de  praktijk  vorm  krijgt:  het  leidt  tot  irreële  stapeling  van  verplichtingen  -­‐  met  name  voor  MKB  bedrijven;  het  leidt  in  veel  gevallen  tot  verdringing  en  niet  tot  duurzame  banen  en  de  vereisten  zijn  vaak  niet  afgestemd  op  het  soort  opdracht  en  de  werkelijke  beschikbaarheid  van  mensen.  Daarnaast  krijgen  bedrijven  die  al  mensen  met  een  afstand  tot  de  arbeidsmarkt  in  dienst  hebben    te  maken  met  social  return  eisen  bij  de  gunning  van  opdrachten,  bovenop  de  inzet  die  ze  al  plegen  en  bovenop  de  uitvoering  van  het  sociaal  akkoord.  

 

                                                                                                               4  http://degroenezaak.com/wp-­‐content/uploads/2015/01/Rapport_DGZ_Duurzaam_Inkopen.pdf  

 

     

3  

Nieuw  programma  duurzaam  inkopen  2020  Nu  de  convenanten  tussen  Rijk  en  medeoverheden  aflopen,  vragen  ondergetekenden  u  om  bij  het  kabinet  aan  te  dringen  om  te  komen  tot  een  nieuw  programma  voor  duurzaam  inkopen  voor  de  periode  2015-­‐2020.  Daarin  wordt  nauw  samengewerkt  met  de  markt  en  maatschappelijke  organisaties,  en  worden  nieuwe  bestuurlijke  afspraken  gemaakt  voor  de  periode  tot  2020  tussen  Rijk,  VNG,  IPO,  UVW,  VNSU,  HBO-­‐  en  MBO-­‐raad,  en  andere  aanbestedende  diensten.  Voor  de  uitvoering  moeten  Rijk  en  medeoverheden  voldoende  menskracht  en  middelen  beschikbaar  stellen.  Wij  zijn  graag  betrokken  bij  het  meedenken  over  de  inhoud  en  de  uitvoering  van  het  programma.  In  ieder  geval  stellen  wij  vijf  concrete  acties  voor:    

1. Investeer  in  professionalisering  en  implementatie.  Het  Rijk  moet  veel  zwaarder  in  zetten  op  overheidsbrede  implementatie  van  duurzaam  inkopen,  dus  ook  richting  decentrale  overheden.  Dit  moet  zich  niet  alleen  richten  op  de  inkopers,  omdat  deze  sterk  afhankelijk  zijn  van  de  (bestuurlijke)  aandacht  die  dit  onderwerp  krijgt  binnen  hun  organisatie.  Daarvoor  moet  ingezet  worden  op  professionalisering  door  samenwerken  en  van  elkaar  leren,  via  communities  of  practice  en  een  kennisprogramma.  Een  Leadership  Programma,  aanvullend  op  bestaande  scholingsactiviteiten,  is  wenselijk  waarin  overheden  en  koplopers  uit  het  bedrijfsleven  door  middel  van  kruisbestuiving  van  elkaar  kunnen  leren.  Hierbij  moet  ook  ingezet  worden  op  het  versterken  van  de  dialoog  tussen  marktpartijen  en  overheden,  waarbij  de  focus  ligt  op  een  specifieke  sector  of  categorie.  Zo’n  sectorale  dialoog  kan  beter  inzichtelijk  maken  welke  innovatieve  en  duurzame  producten  de  markt  te  bieden  heeft,  en  op  welke  wijze  die  aansluiten  bij  behoeften  van  overheden.  Ook  kan  in  pilots  gewerkt  worden  aan  nieuwe  vormen  van  duurzaam  inkopen,  zoals  “winnen  op  waarde”.  Daarbij  ligt  de  prijs  (inclusief  gebruiksfase)  vast,  en  strijden  ondernemers  om  de  beste  kwaliteit,  innovatie  en  milieuprestatie.      

2. Gunnen  op  levenscycluskosten  bespaart  kosten.  De  nieuwe  Europese  aanbestedingsrichtlijn    die  nog  in  Nederland  geïmplementeerd  moet  worden,  schrijft  voor  dat  in  aanbestedingen  levenscycluskosten  moeten  worden  meegenomen  (artikel  68).  Het  is  van  belang  dat  deze  aanpak  zo  snel  mogelijk  in  Nederland  toegepast  gaat  worden.  Uit  onderzoek  van  Ecorys  blijkt  dat  overheden  nu  nog  maar  in  7%  van  de  gevallen  Total  Cost  of  Ownership  standaard  toepassen,  waardoor  overheden  in  latere  jaren  vaak  onnodig  hoge  kosten  moeten  maken.  Daarom  is  het  ook  gewenst  dat  de  Europese  methodiek  voor  het  bepalen  van  de  levenscycluskosten  zo  snel  mogelijk  beschikbaar  komt.  Nederland  moet  de  Europese  Commissie  daartoe  aansporen  of  zelf  het  voortouw  hierin  nemen.    

 3. Benchmark  duurzaam  inkopen  voor  groene  groei.  De  uitvoering  van  duurzaam  inkopen  in  

de  praktijk  van  het  Rijk  en  alle  provincies,  gemeenten,  waterschappen  en  andere  decentrale  overheden  moet  weer  gemonitord  worden,  door  gebruik  te  maken  van  benchmarking  (vergelijkbaar  met  de  Transparantie  Benchmark  voor  bedrijven).  De  kwalitatieve  en  kwantitatieve  resultaten  van  deze  benchmark  moeten  periodiek  (jaarlijks  of  elke  twee  jaar)  naar  de  Tweede  Kamer  gestuurd  worden,  zodat  transparant  wordt  hoe  alle  overheden  op  duurzaam  inkopen  scoren.  De  monitor  geeft  ook  een  ranking  van  aanbestedende  diensten,  eventueel  gekoppeld  aan  een  best  in  class.  Het  competitieve  element  van  een  benchmark  

 

     

4  

zal  net  als  bij  andere  benchmarks  zorgen  voor  een  prikkel  en  dynamiek  voor  blijvende  verbetering.  De  basis  voor  deze  monitoring  is  reeds  aanwezig.5  De  benchmark  kan  ook  gekoppeld  worden  aan  streefcijfers  over  het  aantal  overheden  dat  daadwerkelijk  professioneel  duurzaam  inkoopt  en  in  de  praktijk  op  een  goede  manier  invulling  geeft  aan  de  aanbevelingen  uit  ons  advies  uit  2011.  

 4. Verminder  bureaucratie.  Overheden  moeten  stoppen  met  eindeloze  afvinklijsten  en  niet  

vragen  naar  grote  hoeveelheden  certificaten.  Alleen  om  certificaten  vragen  wanneer  de  betreffende  (functionele)  eisen  echt  relevant  zijn  voor  de  opdracht  en  leiden  tot  onderscheidend  vermogen  in  de  markt.  Geef  ruimte  aan  marktpartijen  om  met  duurzame  innovaties  te  komen.  Deze  aanpak  moet  onderdeel  zijn  van  de  inzet  op  het  verder  professionaliseren  van  de  inkoop.  

 5. Aanpassen  social  return  beleid.  Pas  het  social  return  beleid  aan  zodat  de  eerdergenoemde  

knelpunten  worden  opgelost.  Communiceer  dit  ook  naar  decentrale  overheden.  Waar  social  return  toegepast  wordt,  moet  dat  passend  en  werkbaar  zijn  voor  de  opdrachtnemer  (inclusief  mkb)  en  mag  dat  niet  leiden  tot  verdringing.    

Nederland  is  haar  internationale  koploperspositie  op  het  gebied  van  duurzaam  inkopen  kwijtgeraakt.  Wij  onderstrepen  daarom  de  noodzaak  voor  hernieuwde  aandacht  voor  dit  onderwerp  en  vragen  u  er  bij  het  kabinet  op  aan  te  dringen  om  vóór  de  zomer  van  2015  te  komen  met  een  plan  van  aanpak  voor  het  programma  duurzaam  inkopen  2015  –  2020.    Hoogachtend,    

     

     

Willem  Lageweg      Directeur  MVO  Nederland  

Marga  Hoek      Directeur    De  Groene  Zaak        

Hans  de  Boer      Voorzitter  VNO-­‐NCW      

Michaël  van  Straalen    Voorzitter  MKB  Nederland  

Jan  Willem  van  der  Meer    Directeur  NEVI  Netwerk    

Mark  Hillen      Directeur  Social  Enterprise  NL    

     

                                                                                                               5  Zie  bijvoorbeeld  “Factsheet  Monitor  Duurzaam  Inkopen”  (Rijksoverheid),  “Implementatiecoach  Duurzaam  Inkopen”  (PIANOo)  en    “Checklist  professioneel  Duurzaam  Inkopen”(Pianoo),  “Voortgangsrapportage  Innovatiegericht  Inkopen”  (Min.  EZ)