T I J D S C H R I F T VAN HET

NEDERLANDSCH GENOOTSCHAP

VOOR

MUNT- EN PENNINGKUNDE ONDER DE ZINSPREUK

„Conoordia res parvae crescunt"

AMSTERDAM

5e Jaargang

AMSTERDAM

G. THEOD. BOM EN ZOON 1897

Le jeton dans les Comptes des maîtres des Mon-

naies du duché de Brabant,

Aux XVIIe et XVIIIe siècles.

Règne de Philippe IV.

-{Suite).

Atelier de Bruxelles.

I. COMPTE DE GHIJSBRECHTS CLE-N A E R T S ; du i» avril 1625 au .ß i mars 1626.

Tailleur des fers: BALTHAZAR LAUREYS.

Anderen ontfanck in Silveren leggelt.

Eyndelinghe heeft den voorschreven munt-meester laeten wercken ende munten in voor­schreven .silvere leggelt houdende elff pennin­ghen vyff greynen fyns silvers in alloy ter remedien van een greyn ende een halff fijns silvers op elck mark:

[eerst voor myne Eerweerde en Edele 8eere;pz '

van de Finantie de quantiteyt van vyffen veer- tich marcken waer van geweest syn inde busse vyff stucken ende syn bevonden by den as- sayeur generael te goet in alloy ende insgelicx by de annotatien van den assayeur particulier ende oversulck alhier daer vooren . . Niet.

Noch voor myne Eenveerde heerem v a d e Camere van rekeni~ghe Bradaxt, d e quan- titeyt van LI marcken waer van geweest syn insgelycks in de busse dry stucken ende zyn insgelycx bevonden by den voorschreven as- sayeur generael te goet in aIlcy dan alsoo de selve by annotatien vanden voorschreven as- sayeur particulier syn beyonden tschaers in alloy van vyff octaven van een greyn fyns silvers op elck marcq door malcanderen ge- nomen synde, waer van den voorschreven muntmeester moet betalen de helfft te weten V - XVIe-deelen vaii een greyn op el& márcq bedragen overde voorschreven quantiteyt te schaers van XV greynen ende dry quart fijns silvers ende a ladvenant van XXIII gulden ende twee stuyvers d'marcq de somma van

r gul. V s . XIIten. - Noch voor myne Eed. ende Eerw. hee;i.en de Staten van Brabant de quantiteyt van XXXIIII marcken waer van geweest syn inde busse dry stucken en syn bevonden byden voorschreven r

assayerir generael te goet in alloy en byde annotatien vanden voorschrevsn assayeur par-: ticdier insgelycx te goe t ende. over suicx al= hier . . . . . . . . . . . . . Nyet. . Noch voor d& Stadt van BrusssaZe thien

marclren waer van geweest syn in de busse een stiick insgelycx bevonden te goet. i11 alloy soo byden assayeur generael als byde anriotatien &den voorschreve assayeur particulier ende over sulcx daer vooren . . . . . . Nyet.

Noch voor de Stadt van Gendt, vier marcken ende een once waer van geweest s y ~ i in de busse een stuck bevonden byden voorschreven assayeur geiierael just in alloy dan alsoo'byde annotatien vanden voorschreven assayeur par- ticulier bevonden wordt te schaers in alloy van een greyn, waer van den voorschreven munt- rneestre moet betaelen de helft te weeten een halff greyn fyns silvers op elck marcq bedra- gende over de voorschreven quantiteyt te schaers van twee greynen ende aladvenant van dry en twintich gulden ende twee stuyvers het voorschreven marcq fyris de somma van

111 s . Xten.

Ten lesten voor die vande Yaert va= BYXPS- sele de quantiteyt van twelff marcken waer van geweest syn inde busse een stuck bevon- den byden assayeur generael te goet in alloy 'dan alsoa byde annotatien van den voorschre-

ven ' assayeur particulier wordt bevonden te schaers in alloy van een quart greyns waer van den voorschreven muntmeester moet $ús- gelijcx betaelen de helft te weten een achtste deel greyns fyns silvers op elck marcq bedra- gende overde voorschreven te schaers van een greyn ende een halff ende aladvenant van glycke dryentwintich guldens ende twee s tuyvers elck rnarck fyns de somme van. . . 11 s. X 1 X t e n .

Archives générales d u royaume de Belgique. Chambre des Compfes, registre n". r8m7.

En r&sum6, I'extrait du cornpte du maltre de Ia Monnaie de Bruxel- les, que nous venons de reproduire, établit qu'il fut frappd en cet dtablissement, du rer avril 1625 ai1 3 I mars 1626, des jetons d'argent: 10. Pour Ie Bureau des Finarices; zo. pour Ia Chambre des Comptes; 30. paiir les Etats de Brabant; 40. pour les trCsariers de la ville de Bnixelles; 50. pour la ville de Gand; enfin 663. poirr les intendant5 du Canal de Bruxeiies. Le jeton pour le Bureau des Finances ayant kt4 forgC en 1625 et

en 1627 P Anvers, i1 s'agit ici du jeton au millésime de 1626. On ne connait aucune piece a la ltgende ordinaire GECT. DV BVRÉAV DES FINANCES portant cette date. C'est donc, peut-&re, iuijeton A rechercher parmi ceiix qui sont marques de la tete d'ange ct donnts par DUGNIOLLE A l'année 1626.

1 ~ s jetoiis pour la Chambre des Comptes et ceux poiir la villede Gand noiis sont inconnus. Le jeton poiir les h t s de Brabant est, sans doute, celiii qui est decrit dans DUGAIOLLE,~~, 3817, année 1625 011 bien Ie jeton no. 3828 du &me auteur, poiir 1626, dkcrit d'après VAN ORDEN, t. TI, no. 188. Un exemplaire de la premiere de ces pitces de la coliecti~n de M. VANDEN BROECK, pt5e 5 gr, 08; tin exem- plaire de la seconde: 5 gr. 90-

Quant aux jetons bruxellois, i1 en a 4lé frappe pour les trésoriers aux armes de J ~ R ~ M E DUQUESNOY (DUGNIOLLE no. 3819; VAN ORDEN, t. I, n% 1x7)~ et pour les Intendants du rivage, aux armes de GERARD D'OYENBRUGGE (DUGNIOLLE iin. 3821, VAN ORDEN, L I, no. 1175).

11. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS; d u rer avril 1626 a u 30 juin 1627.

TailIeur des fers : BALTHAZAR LAUREYS.

Anderelz ont f amck in SiZvertvz Zeggelt.

Eyndelingen heeft den voorschreven munt-

meester laeten werken ende munten in voor- schreven silveren leggelt houdende X1 d'. V greynen fyns silvers in alloy ter remedien van een greyn ende een halff fyns silvers op e!ck marcq soo voor die vande Stadt Brz,wssaZ~ als van Gena't de quantiteyt van XXIIII marcken ende VII oncen ende syn bevonden just in +alloy ende sulcx alhier daer vooren. . Niet.

Archives générales dn royaume de Belgique. Chambre des Comptes, registre n". 18008.

Le jeton pour les trCcorierc de Bruxelles, frappe en 1626, est arix arnies de j. B. SCHOTE et non w x armes de R ~ v ~ s c ~ o r r , comme Ie di t VAN ORDEN, t. 1, 11% 1178. (DUGNI~LLE na. 3829.) '

111. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS; du er juilIet 1627 au 30 septem- bre 1628.

Tailleur des fers : BALTHAZAK LAUREYS.

SiZvere lesgelt.

Den voorscreven muntmeester heeft noch ten lesten laeten wercken ende munten .in . . voorscreven silvere IeggeIt voor myne Eerw : hserm van ,de Jinantien-als anderen, de quan- titeyt van achten sestich marçken ende vier pncen ende -is bevonden byden voorscreven ascayeur generael te goet in allciy va; dry quart " . . fyns silvers op d'rnarck ende byde billet- ten vanden assayeur particulier insgelycx te goet ende over s d c x daer voer . . . Niet.

Archives genbrales du royaume de Belgique. Cliambre des Cornptes,

Nolis avons déji dit qrie le jeton poiir Ie Bnreaii des Pinances, a la date de -1627, a éte frappe a Anvers. Parmi les pieces emises dans l'atelier de, Bruxellec, e n 1628, decrites par DUGNIOLLE, iious iie voyoiis p e i e que le no.--3842, qiu puipse, a In rigueur, coilvenir en I'occii- rence. {VAN LOON, édit. hoil., T. !I, p. .172; edit. franc., T. 11, p. 170).

ZV. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS; du J 30 septembre r 628 a u I g avril 1630. '

- Tailleiir des fers: BALTHAZAR LAUREYS,

T e n lesten heeft den voorscreven muntmees- t e r -1aeten wercken ende- munten in voorscre- ,

veil silyeren leggelt söo, voor myne hecre? van de $mxntien als vu?r andere, de quanti- ceyt van hondert vyff marken ses onssen ende derthien engelsschen bevonden t e p e t in alloy soo byden voorscreven assayeur generael als byde billetten vanden assayeur particulier ende over sulcx daer .voor . . . . . . . Niet.

Archives générales du royaume de Belgique. Chambre des Coinptes, registre no. x 801 o.

. Le jjeoii dil Btireaii des Finances, poiir I'annee 1630, est f orgé h kilvers (DUCNIOLLE nb 3854 dlaprt~ VAN ORDEN, t. X, no. I 195).

Quant al1 jeton poiir 1629, i1 porte dans DUGKIOLLE le nu. 3847 (VAN ORDEN, t. I, no. I I ~ I ) , et Ia marque de l'atetier briixellds.

V. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE, . -

NAERTS ; du 1 5 avril i6jo ai1 24 . noveni- .

bre 1631. w . .

Tailleur des fers : BALTAAZAR LAUREYS.

Noch heeft den voorscreven muntmeester laeten wercken ende munten in voorscreven zilveren leggelt soo voer rnyne heeren vande fiaantien a h voer a n d e ~ e , de quantiteyt van achten zesticli marcken zeven oncen ende acht qngelssen, .ende bevonden byden assayeur

generael te schaers in alloy van dry achtste deelen van een greyn op dmarck "bedracht overde voorscreven quanti!eyt schaers in alloy van eenen penninck een greyn ende dry quaert fyns silvers ende aladvenant van.dryen- mintich gulden zeven stuyvers d'niarck cornpt

I1 guld. I. s. XXXVJten.

Archives générales du royaume de Belgique. Chambre des Comptes, registre no.- 1801 I.

Le jeton d11 Eureaii des Finances dont i1 est question dans le texte

c111i prkcede est ddcrit par DUCNIOLLE soiis le ns 3871 (VAN ORDEN, t. I I , no. 190). I1 porte la date de 1631.

VI. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS ; du 26 novembre I 631 au 31 dé- cembre 1632.

Tailleur des fers : BALTHAZAR LAUREYS.

Siherew Zegge Zt.

Noch heeft der) voorschreven muntmeester laeten werken ende munten in voorscreven silveren leggelt soo voor myne heeren v a ~ d e j a a m i e n als voor andere de quantiteyt van hondert elff marcken een onze ende bevonden bydeii accayeur !generael te goet in aIloy van een achste deel van een greyn dan alsoo by

de billetten vanden assayeur particdier de- seIve syn bevonden te schaers van IX-achten- twintichste deelen van een greyn fyns op dmarcq waer van den muntmeester moet betaelen de helft te weetèn IX-sessenvyftichste deelen van een greyn fyns, silvers op elck marck bedrael gende overde voorscreven nette quantiteyt te schaers van seventhien greynen ende dry quart ende aladvenant van dryentwintich gul- dens ende ceven st&vers elck marck compt de somme van. . r gul. VIII sr. XXXVIten.

Archivec généralec du royaume de , Belgique. Charnbre- des Comptes, registre no. . I 801 2.

TR jeton du bmeau des Finances poiir l'annbe r632 nous est in- connu. r)

VII. COMPTE OE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS ; du 3 janvier au 30 novembre I 633.

Tailleur des fers : BALTHAZAR LAUREYS.

Ten lesten heeft der;' voorschreven ' munt- meester laeten wcrcken ende munten in voor- screven silvereii leggelt soo voor myne heeren v a ~ d e jnancz'gi~ cxls voor anderen de quantiteyt ---

r } Vair DUGNIOLLE no. 3877.

-van nègeri endertich marcken. vier oriseh ende zyn bevonden te goet in alloy bydenassayeur particulier van een halff greyn ende' byden voorschreven assayeur generael oock bevon- den te goet een quaert greyns fyns silvers op .het rnarck over ciilcx . - . . . . . . Niet.

Archives générales du royaurne de . Belgique. Chambre des Comptes,

registre no. r 801 3.

' Nous n'avons pas connairnance de jeton du Bureau des Finances

au miU&ci,me-de r 633.

' VIII. COMPTE DE G'HIJSBRECHT CLE- NAERTS; du rer décembre 1633 au 10 fé- mier 1635.

Tailleur F . des fers: BALTHAZAR LAURFYS.

Ten- .lesten heeft den voorschreven munt- meester laeten lvercken ende munten in voor- schreven silvere Iekgest ;ob "koor rnyne Eerw. Aeevea v a d g jnaatitn als aaadere de quanti- teyt van hondert vyffentwintich marcken vyff oncen ende veerthien engelschen waer van syn geweest in de busse X111 stucken ende syn bevonden coo by de billeten vanden assayeur particulier als byde assayeur generaele daer

van gemaeckt te goet alloy, compt over sulcri. daer vooren . . . . . . . . . Niet.

Archives g6neraIes dil pya;rne de Belgique. Charnbre des ~ o n i ~ t e s ' , registre no. 18014.

Nous ne connaissons pas le jeton du l311reau des Finances poiir I'annee r634 r )

IX. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS ; du 19 fëvrier 1635 au 5 février 1636.

Tailleur des fers : BALTHAZAK 'LAUREYS. '

Eyndelinghen heeft, de 'voorschreven , d munt- meester Iaeten wercken ende munten 'in v o p r ~ schreven siIveren IeggeIt voor de Stadt va% Brwssel, éomptoiv ban de viwt, s t h n ' n a n Mec&d.n e d e Gendi houdende elff penningen vyff greynen fyns . silvers in. allo7 ., ter . reniedien -d

van "een greyn ende een halff op dmarcq de quantiteye van :'negenen.de&isch marcken ende dry oncen waer van ge-weesr spn- in. de+ busse vier stuckei; bevonden byden a;sayeur gene- . rael te cchaers in alloy , van een' greyn fyns silvers op d'marcq bedragende .over de voor-

schreven quantiteyt te schaers van eenen pen- ninck ende vyffthiens greynen fyns silvers ende & l'advenant van dr.yer~twintich giildens seven stuyvers d'marcq compt hier de somme van

IIr guid. TII st. x~te".

Archives générates du royaume de Belgique. Chambre des Cornptes, registre no. 18015.

Le-jeton pour la ville de Bruxelies est celui decrit par DUGNIOLLE &US- Ie no. 3898, (VAN LOON, tdit. holl:, t. 11, p, 228; edit. franc., t.

15 P- 2241. Le jeton @uxellois pour l'intendant d11 Canal est aiix m e s de

LOCQUENGKIEN (DUGWIOLLE n% 3900 - VAN ORDEN, t. I, n*. IZIZ) .

Faut-i1 voir dans les jetons poiir Malines des pikes de la fondation de Jean van Hernewx ?. Noiis l'ignoròns ab.bsoluinent. Quant aux

jetons poiir Gand, ilc sont encore a déterminer o11 f retroriver ; I moins qiie ces pikes ne soient semblables, comme type, h celles ?i

X. COMPTE DE GHIJSBRECHT .CLE- NAERTS: du 6 février a u 2 1 rnai 1636.

Tailleur des fers : BALTHAZAR LAUREYS. '

Eyndelinghen soo heeft 'den voorschreven rnuntnieester laeten werken ende munten in voorschreven silvere leggelt voor ,de Shzdt van Brx~ssed, comptoir vandg Vaert, Shdt van Name,, Staaten van Namen, houdende elff penningen vyff greynen fyn silvers int alloy

ter remedie van een greyn ende een halff op dmarck wercx de quantiteyt van LXVIII marck XV engelschen, waer van geweest syn in de busse dry stuckeil ende bevonden byden as-

sayeur generael te schaers int alloy van dry achstt van een greyn fin silvers op dmarck bedrageilde over de voorschreven quantiteyt te schaers int alloy van een penninck een greyn ende een halff fijn silvers ende A I'advenant van dryentwintich guldens seven ctuyvers t'marck fyns compt hier de somme van

11 gui., I st. XVIten.

Archives générales du royaume de Belgique. C hambre des Comptes, registre no. 18016.

Le jet011 pour la ville de Bruxelles est aux armes du trksorier CLAUDE VAN EYCKE, (DUGNIOLLE no. 3908; - VAN ORDEN, t. I, lio. 1215); ie jeton pour Ie Canal de Bruxelles porte I'kcii de I'inten- dant FR~DEKIC DE MARSELAER (DUGNIOLLE, no. 3907; - VAK OR- DEN, t. Z, no. 1214); enfin le jetori pour lee Etats de Namur est au noui de CLAVDE . DE LANNOY - COMTE . DE - L A MOTTRY. (DUGNIOLLE no. 3910). Quant aii jeton pour la ville de Namiir, i1 noiis est inconnu.

XI. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS ; d u 24 niai I 636 au 28 février I 63 7.

Tailleur des fers : BALTHAZAR LAUREYS.

Noch heeft den voorschreven muntmeester

I 8 I

Iaeten wercken ende muriten in voorschreven silveren leggelt voor myn Aeerea vander Fi- nantien die quantiteyt van XXXVII marcq waer van assay is gemaeckt ende bevonden byden assayeur generael elff penningen ende ces greyn ende een quaert van een greyn ende alsoo bevonden te goet ende alsoo hier voor . . . Niet.

Archives gdn4rales du royaume de Betgique. Chambre des Coinptes, régistre no. 18017.

Le jeton du Bureau des Finances est decrit dans DUGNIO~LE no. 3921 (VAN ORDEN, t. I, no. 1217). n porte la date dc 1637. 11 euiste une variéte de cette pihce. (T)UCNIC)I.LE na. 3922; - VAN OR- ;EN, t . I, no.' 1218.)

XII. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE- NAERTS ; du 2 mars x637 au 3 1 mars 1638.

Tailleur des fers: BALTHAZAR LAUREYS.

Noch heeft den voorschreven muntmeester laeten maecken ende munten in voorschreven silveren leggelt houdende elff penningen vyff greynen die quantiteyt van achtenveertich marcq waer van syn geweest inde busse dry penningen ende vande voorschreven dry pen- ningen geniaeckt syn de assay generael syn

bevonden by den assayeur genei-ael te goet in alloy, ergo alhier daer voor . . . Nyet.

Archives génbrales du royaurne de Belgiqiie. Charnbre des Cornptes, registre no. 18018.

XIII. COMPTE DE GASPARD ANTHEU- NIS ; du rg novekbre 1639 au r3 ao0t 1640.

Tailleur des fers : BALTHAZAR LAUREYS.

Ten lesten heeft den voorschreven munt- meester Iaeten wercken in voorscreven silvere leggelt voor de stadt van Aelst, IIII marcq ende vyE onsen waer van in de busse is geweest een stuck ende bevonde te goet in alloyende sulcx . . . . . . . . . . . . Niet.

Archives gén4rales du royaume de Beigique. Chambre des Comptes, registre no. 18020.

Les jetons d'Alost ne seraient-ils pas au type de la pikce decrite dans DUGNIOLLE, no. 3864 a l'année 1630.

XIV. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE-- NAERTS ; du 14 mai 1642 au g février 1645.

Tailleur des fers: BALTHAZAR LAUREYS.

Noch heeft den voorscreven muntmeester

laeten maecken munten ende wercken in voor- screven silveren leggelt van elff penningen vyf greynen Fjrns silvers in allov voor myne heers% vander $~arrtien, rghen Caemer ende stede van Berghen He~egozlwe ende Aalst, de quantiteyt van achtenseventich marcken een once ende thien engelschen waer van assaye gernaeckt synde syn bevonden te goet van een greyn ende een achste deel dan alsoo by de billetten van den assayeur particulier syn bevonden te schaers in alloy van dry achste deelen van een greyn op dmarcq waer vali

den voorscreven mrintmeester moet betaelen de helft te weten dry sesthiende deelen van een greyn op dinarcq bedraeghende over de voorscreven quantiteyt veerthien greynen ende dry quart fyns silvers ende aladvenant van dryentwintich guldens ende seven srS het marcq coinpt hier de somme van . . . I guld. 111 st.

XLIIIten.

Archives génCrales du royaume de Belgique. Chambre des Coniptes. registre no. 18023.

Le jeton-poiir le Bureau des Finances, ann6e 1643, est decrit dans DUGNIOLLL IIO, 3983 (VAN ORDEN, t. I, no. 1236). Le jeton poiir Mons: 164.4- INSIGNA COMITATVS HANNONIE porte l'écn de CHARLE~ ALBIIRT DE EONGG'EVAL, COMTE DE BUCQUOY (DUGNIOLLE, 11,. 3990; - VAN LOON, édit. hnll., t. 11, p 277; édit. franc., t, 11, p 265). Les jetonc pour la cliambre des Coinptes et les jetons poiir Alost sait n retrouver.

XV. COMPTE DE GHIJSBRECHT CLE-' NAERTS ; du 22 mars 1645 au 19 décem- bre 1648.

Tailleur des fers : BALTHAZAR LAUREYS.

De voorscreven muntmeester heeft: noch laeten wercken ende munten in silveren leg- gelt voor de Aeeren vande j ~ a w l z ë n ads par- ticadiere stedm houdende eIff penningen vyff greyn fyn silver in alloy ter remedie van een greyn een halff opt marcq de quantiteyt -van hondert veertich marcq twee oncen achtien engelschen waer van g-eweest syn inde busce elff penninghen tot het maecken vande assaye generael ende bevonden byden assayeur ge- nerael te goet van vyff elffste deel van een greyn in alloye opt rnarck, soo alhier voor . . . Niet.

Archives g6nCrales du royaume de Belgique. Chambre des Cornptes, registre no. 18024.

Le jetou pour le Biireaii des Finances dontlil est question ici porte ia date de I 646. I1 est dkcrit dans DUGNIOLLE, no. 4002 (VAN ORDEN, t. 1, lio, 1252. - Catalogue DE COSTER, no. 454).