1

C a m p u s

K r u i d t u i n

Begeleidende docent: Mevr. Van den Eynde Tine

Julie Brion

Annemiek Westerlinck

Bachelor leraar lager onderwijs

Innovatieproject

Muzische lessenreeks

‘Accent op Muzisch Talent’

Academiejaar 2014-2015

Zittijd juni 2015

Thomas More

2

Inhoudstafel

Voorwoord ..................................................................................................... 3

Inleiding ........................................................................................................ 4

Onderzoeksdeel .............................................................................................. 6

Deelvragen .............................................................................................. 6

Onderzoeksvraag ....................................................................................... 18

Innovatiefdeel ................................................................................................ 20

Wat is er innovatief aan ons project? ........................................................... 20

Waarom Accent op Talent? ......................................................................... 21

Hoe is dit duidelijk in onze lessen? .............................................................. 21

Conclusie .................................................................................................. 22

Onze website ................................................................................................. 23

Waarom een website? ................................................................................ 23

Hoe is onze opbouw? ................................................................................. 23

Hoe gebruik je onze website? ...................................................................... 27

Toekomstvisie ................................................................................................ 28

Wat gebeurt er met onze website? .............................................................. 28

Wat kan je nog onderzoeken? .................................................................... 28

Bibliografie .................................................................................................... 29

3

Voorwoord

We willen voor we ons innovatieproject verduidelijken toch nog even enkele personen en

instanties in de bloemetjes zetten.

Ten eerste willen wij onze promotor mevr. Tine Van den Eynde bedanken om haar

schouders onder ons project te zetten en ons hierin te begeleiden.

We willen ook mevr. Verhoeven bedanken voor de opvolging van ons project.

Verder willen we onze stagescholen bedanken waar we de kans kregen om onze

lessenreeks uit te proberen: Oscar Romero College Dendermonde en Sint-Gabriëlcollege

Boechout. Met extra dank aan onze mentoren Hans Verhelst en Kevin Van Dyck.

De scholen die bereidwillig hebben meegeholpen aan ons onderzoek willen wij ook

bedanken: de 5-sprong Moerzeke, OLV Kruibeke, Prins Boudewijnschool Wilrijk, Oscar

Romero College Dendermonde, Sint-Vincentius Buggenhout, ’t Vlasbloempje Grembergen,

’t kofschip Duffel, Sint-Gabriëlcollege Boechout, Sint-Jozef Zouaaf Hamme en Sint-

Martinus Burcht.

Zonder deze instanties, deze personen en Thomas More hogeschool hadden we dit

resultaat niet behaald. Bedankt hiervoor.

4

Inleiding

Wij hebben voor ons innovatieproject een muzische lessenreeks gemaakt.

Deze muzische lessen zijn opgedeeld in onderbouw (eerste, tweede en derde leerjaar) en

bovenbouw (vierde, vijfde en zesde leerjaar). Deze zijn zo opgebouwd dat ze telkens

volgen op elkaar. We laten in elke les de leerlingen proeven van het beschouwen en creëren

binnen de verschillende domeinen van muzische vorming.

Als thema van onze lessen hebben we gekozen voor ‘Accent op Muzisch Talent’. Binnen

onze lessen willen we leerlingen de verschillende domeinen (overschrijdend en op zichzelf)

laten ondervinden en hierbinnen laten experimenteren. Na deze lessen willen we ervoor

zorgen dat de leerlingen een voorkeur gaan bepalen in een van de domeinen. Dat is dan

het domein waar zij het meeste in ‘uitblinken’, waar zij een talent1 voor hebben.

We hebben binnen ons thema ‘Accent op Muzisch Talent’ gekozen voor het deelthema

verhalen. Door te gaan werken met verhalen wordt onmiddellijk de fantasie van de

leerlingen gestimuleerd. Binnen dat thema hebben wij ons toegespitst op het verhaal:

‘Peter en de wolf’.

We gaan het verhaal verwerken in verschillende lessen, waarbinnen vakken zoals beeld,

muziek, drama, woord, bewegingsexpressie en media aan bod komen. Ook gaan we

leerlingen steeds aanzetten tot beschouwen en creëren. Tijdens deze lessen gaan we

aandachtig kijken naar de talenten en/of voorkeuren van de leerlingen. Niet enkel de

talenten die we zien als het product, maar ook de talenten binnen het proces. We vinden

het heel belangrijk dat er voldoende aan beschouwen en experimenteren wordt gedaan

voor je aan het creëren gaat. Het is voor de leerlingen gemakkelijker om aan de slag te

gaan tijdens het creëren als ze eerst de kans krijgen om indrukken op te doen, uit te

proberen met verschillende materialen, ideeën bekijken, enz. Daarmee laat je de leerlingen

al stilaan dichter komen naar de uiteindelijke opdracht, maar ondersteun je ze nog

waardoor ze bij hun effectieve opdracht zelfstandig aan het werk kunnen met hun eigen

kunnen en fantasie.

Op het einde van de lessenreeks geven we de leerlingen eenzelfde opdracht, maar de taken

binnen de opdracht kunnen verdeeld worden a.d.h.v. hun eigen talent/voorkeur. Bij de

bovenbouw kunnen ze zo kiezen voor hun eigen antwoord op de opdracht en is iedereen

een deel van het geheel. Bij de onderbouw kiezen ze ook voor hun eigen talent/voorkeur

en vormen de delen geen geheel, maar een geheel op zich per domein.

Omdat we onze lessen niet zomaar in de vorm van een lesvoorbereiding willen geven,

hebben we gezorgd voor een creatieve manier waarbij de leerlingen ook reeds

gestimuleerd worden in hun fantasie bij de onderbouw.

1 Wat een talent juist inhoudt, kan u vinden in ons onderzoeksdeel.

5

Voor de onderbouw werken we met een verhaal.

Hierbij gaat Peter (uit het verhaal Peter en de wolf) op avontuur in Muzenland. Eerst leren

de leerlingen Peter kennen a.d.h.v. zijn verhaal; Peter en de wolf. Omdat Peter zo een

dapper iemand is, krijgt hij van zijn opa een verrassing. Hij mag naar Muzenland. Eenmaal

hij in Muzenland is, rolt hij van het ene muzische avontuur in het andere. Zo wordt onze

lessenreeks ook onderbouwd. De leerkracht kan dan stoppen in het verhaal wanneer hij/zij

wil. Na elke les wordt er een korte evaluatie van de dag (les) gehouden, op deze manier

evalueren de leerlingen zichzelf, om zo tot hun voorkeur te komen.

Voor de bovenbouw werken we met muzenfiches. Dit zijn fiches waarop alles duidelijk in

stappen staat. Deze fiches zijn enkel te gebruiken door de leerkracht. Hierin staat steeds

kort het lesverloop, de leerplandoelen, de doelstellingen, materialen en eventuele tips. Het

is wel de bedoeling om vanuit deze fiches samen met de leerlingen te gaan beschouwen

en experimenteren, maar dat ze zelfstandig kunnen creëren. Zo komen al de leerlingen tot

hun eigen unieke creatie.

We hebben voor elke les een tijdspanne gemaakt, maar elke leerkracht kan zelf bepalen

hoeveel tijd ze aan elke les spenderen. Dit hangt ook af van hoe diep de leerkrachten

ingaan op de verschillende delen van onze lessen of hoe de leerlingen zijn in deze les(sen).

6

Onderzoeksdeel

Deelvragen

Waarom gaan wij met een lessenreeks werken in plaats van

losse lessen?

Binnen de muzische lessen zijn er verschillende manieren waarop men aan de slag kan

gaan.

Elk domein op zich en geen globaal thema binnen de domeinen

Elk domein op zich, maar er is wel een globaal thema binnen de domeinen

o Bv. Sinterklaas, Kerstmis, ...

Verschillende domeinen in 1 les en geen globaal thema binnen de domeinen

Verschillende domeinen in 1 les, maar er is wel een globaal thema binnen de les

Verschillende domeinen in 1 les, een globaal thema en de lessen volgen elkaar op.

(lessenreeks)

We zijn op onderzoek gegaan en hebben met enkele leerkrachten van het lager

onderwijs gesproken2. We hebben hen de vraag gesteld hoe zij de lessen

muzische vorming aanpakken in hun klas.

De meeste leerkrachten naar wie we gaan luisteren zijn, hebben gekozen voor de twee

eerste opties.

Binnen deze marge zijn er nog meer leerkrachten die voor optie 1 kiezen. Zij geven elke

les afzonderlijk zonder globaal thema.

Enkele anekdotes van de ondervraging:

“Ik vind het in een eerste leerjaar iets te moeilijk om alles door elkaar te slaan. Daarom

houd ik me vooral bezig met elk domein op zich. Muziek doe ik wel overschrijdend en dat

komt veel aan bod tijdens de lessen door. “

Nele Vercauteren, 1ste leerjaar, de 5-Sprong Moerzeke

2 Deelnemende scholen: de 5-sprong Moerzeke, OLV Kruibeke, Prins Boudewijnschool Wilrijk, Oscar

Romero College, Sint-Vincentius Buggenhout, ’t Vlasbloempje Grembergen, ’t kofschip Duffel, Sint-

Gabriëlcollege Boechout, Sint-Jozef Zouaaf Hamme en Sint-Martinus Burcht

7

“Muzische vorming vind ik leuk om in een thema te verwerken, maar ik houd ook wel elk

domein apart. Bv. Met Sinterklaas ga ik in beeld werken aan de Sint, zingen we

verschillende Sinterklaasliedjes, doen we toneeltjes in de dramales, ... Ik probeer dit ook

vaak te koppelen aan mijn wereldoriëntatiethema indien dit mogelijk is.”

Elien Beck, 1ste leerjaar, OLV Kruibeke (Scholengemeenschap KSAS)

“Ik hecht veel belang aan muzische vorming. Ik zorg er dan ook voor dat er in elke les

een goed begin is (van sfeerschepping – beschouwen), dan gaan we over naar de aanzet

tot creëren. Zo weten de leerlingen goed wat ze moeten doen tijdens het effectieve

creëren. Ook de evaluatie na een les vind ik belangrijk. Hoe ik de lessen indeel, is steeds

anders. Soms zijn het lessen op zich, soms bouwen ze verder op elkaar en vaak zit er

een thema in de verschillende lessen.”

Jill Aerts, 4de leerjaar, Prins Boudewijnschool Wilrijk

“Een lessenreeks? Daar had ik eigenlijk nog nooit over nagedacht binnen muzische

vorming. Ik vind dit wel een leuke manier om muzische vorming te geven. Voortaan ga ik

proberen om dit ook eens te doen. Ik deed wel al verschillende domeinen door elkaar

met een thema doorheen de lessen, maar de gedachte dat de lessen volgen op elkaar?

Daar had ik nog niet bij nagedacht.”

Hans Verhelst, 6de leerjaar, Oscar Romero College Dendermonde

“Ik doe dat domein per domein. Geen thema doorheen de lessen. Op onze school werken

we met lesfiches.”

Laura Raes, 3de leerjaar, Sint-Martinus Burcht

“Muzische vorming bevat de deelvakken muzikale opvoeding, bewegingsexpressie,

beeldopvoeding, muzisch taalgebruik en bewegingsopvoeding op onze school. Ik voorzie

per week 5,5 uur aan muzische vorming, waaronder al zeker 2 uur bewegingsopvoeding

en 2 uur beeldopvoeding. De andere tijd (1,5 uur) wissel ik eens af. Soms werk ik eens

thematisch (bv. Rond Moederdag, Valentijn, ...) voor alle domeinen (behalve

bewegingsopvoeding, daarvoor krijgen ze een andere leerkracht), maar meestal zijn de

lessen niet op elkaar afgestemd (alhoewel ik dit voor volgend schooljaar meer zou willen

doen). Het is de bedoeling dat we elke week toch wel de uren muzische vorming geven,

maar in de praktijk zijn dat uren die wel eens sneuvelen, om nog andere dingen

(wiskunde, taal, ...) af te werken.”

Marijke Poppe, 4de leerjaar, Sint-Jozef Zouaaf Hamme

“Wij werken vooral vanuit onze thema’s van W.O. De lessen die gegeven worden zijn in

het eerste allemaal hetzelfde. De meeste lessen zijn domeinoverschrijdend. Dit is een

belangrijk vak uiteraard, maar lezen en rekenen zijn in een eerste leerjaar natuurlijk

prioriteit. Muzische vorming wordt in de namiddag gegeven op maandag, dinsdag,

donderdag en vrijdag.”

Karolien Verhoest, 1ste leerjaar, Altena Kontich

8

Conclusie:

Vanuit deze gesprekken en eigen ervaringen kunnen we concluderen dat lessenreeksen

bijna nog niet voorkomen in het lager onderwijs. De meeste leerkrachten gebruiken losse

lessen, maar wanneer we hen vragen of ze dit voor wiskunde, Nederlands, Frans, ... ook

doen, dan vertellen ze dat elke les op elkaar volgt, want dat hoort zo.

Wij vinden dat dit ook bij muzisch vorming zo hoort.

Daarom hebben wij besloten om aan de slag te gaan met lessenreeksen. Dit lijkt ons beter,

omdat zo al de verschillende domeinen van muzische vorming aan bod komen.

Zo gaan wij bv. beginnen met muziek en drama in 1 les. In de volgende les gaan we dan

verder werken vanuit aspecten of het resultaat uit de vorige les. Op die manier bouwen we

een lessenreeks op waarbij we steeds verder werken op het vorige deel. In sommige lessen

behandelen we slecht een domein per les, in andere lessen behandelen meerdere

domeinen.

We zijn hierbij ook gaan nadenken over de andere vakken. Zijn deze combineerbaar met

de vakken van muzische vorming? Wel, wij hebben er voor gekozen om Nederlands en

sociale vaardigheden mee in ons innovatieproject te verwerken.

Wij vinden dat deze vakken perfect combineerbaar zijn met de domeinen van muzische

vorming.

Zijn er al bestaande lessenreeksen rond het thema ‘Accent op

Talent’?

Uitgaand van de bevraging werd vastgesteld dat er in veel scholen nog niet gewerkt wordt

met lessenreeksen. Dit was dus al iets innoverend. We hadden ook als globaal thema

gekozen voor ‘Accent op Talent’, maar ook hier wilden we weten wat er allemaal al bestond

rond ‘Accent op Talent’.

We zijn in verschillende handleidingen gaan kijken, maar hebben daar niets gevonden over

talenten binnen muzische vorming.

Dan zijn we op zoek gegaan in boeken. In deze boeken hebben we heel wat informatie

gevonden over wat ‘talent’ juist inhoudt, maar ook hier hebben we niets gevonden over

een lessenreeks of lessen rond talenten.

Via websites zijn we wel op enkele zaken gekomen.

Zo kwamen we te weten dat ‘Accent op Talent’ de drie woorden zijn die erkend

zijn als de roepnaam voor een vernieuwingsbeweging binnen het onderwijs in

Vlaanderen.

Er zijn verschillende websites die cursussen aanbieden waarbij men gaat kijken

hoe, met wie en waar je kan werken rond talent.

Er zijn wel enkele lessenreeksen met als globaal thema ‘Accent op Talent’ maar

die spitsen zich vooral toe op het secundair onderwijs en/of op Nederlands en

wiskunde.

9

We hebben dus niets gevonden over muzisch talent ontdekken bij kinderen van het lager

onderwijs. We hebben wel uit verschillende boeken en websites impulsen en ideeën

gehaald voor ons eigen project. Vooral uit de boeken rond ‘talent’ om te weten wat talent

juist is.

Uitgaand van de visie van muzische vorming vonden we wel dat kinderen hun eigen talent

bepalen vanuit hun beginsituatie. Iedereen heeft iets anders waarvan hij/zij houdt en wat

hij/zij goed kan. Van je eigen kunnen (of niet kunnen) genieten, is op zich ook al een talent

en dit wordt vaak ook zo ervaren binnen de muzische lessen.

Hoe kan je ervoor zorgen dat de leerlingen eerst al de

muzische domeinen en hun bouwstenen

ontdekken/ondervinden zodat ze nadien hun eigen voorkeur

kunnen kiezen?

Wij zijn eerst gaan bekijken wat de muzische domeinen en hun bouwstenen zijn

Beeld

o Kleur

o Ruimte

o Lijn

o Compositie

o Licht

o Vorm

o Textuur

Drama

o Scèneverloop

o Rol

o Ruimte

Muziek

o Vorm

o Tijd

o Klank

Dans

o Tijd

o Ruimte

o Kracht

o Relatie

Woord

o Woordbeeld

o Muzikaliteit

o Emotionaliteit en

waarneming

o Verdichting

o Taalverschuiving

Media

o Decor

o Kader

o Montage 3

3 De aangeduide bouwstenen kan je allemaal terugvinden in de lesvoorbereidingen die we maakte

voor de onder- en bovenbouw.

De lesvoorbereidingen die we gemaakt hebben kan je vinden op onze website voor de onderbouw

en de bovenbouw.

10

Dat al de muzische domeinen aan bod komen is vanzelfsprekend wanneer je rond muzische

vorming gaat werken. We hebben geprobeerd om zoveel mogelijk bouwstenen in onze

lessen te krijgen, zodat de leerlingen ten volle kunnen proeven van elk domein en zijn

bouwstenen.

We laten de leerlingen in elke les eerst beschouwen, dan experimenteren om hen daarna

te laten creëren. Zo leren ze voor elk domein de verschillende stappen zetten, want ook

tijdens het proces kan het zijn dat de leerlingen talenten ontdekken, waarvan ze niet wisten

dat ze deze hadden/hebben.

We zijn dan gaan kijken binnen onze lessen welke bouwsteen in welke les thuishoort en

vooral hebben we ons de vraag gesteld: ‘Is het een goede manier om deze bouwsteen zo

te gebruiken of zou deze in een andere les beter passen?’. We zijn heel doordacht aan onze

lessen begonnen, zowel voor de onder- als de bovenbouw.

Nadat we de lessen gegeven hadden en daarover hadden gereflecteerd, zijn we ook onze

doelen, domeinen en bouwstenen in elke les gaan bekijken. Dit om tot een optimale manier

te komen zodat we na deze lessen ook zouden uitkomen op de talenten/voorkeuren van

de leerlingen. We hebben dan ook eerst vijf lessen waarin ze gaan ontdekken wat de

muzische domeinen en bouwstenen zijn om daarna te gaan evalueren en te komen tot hun

talent/voorkeur.

Hoe komen de leerlingen tot hun voorkeur? Welke impulsen

worden er gegeven zodat elk kind zijn voorkeur ten volle

ontdekt?

Nadat al de lessen gegeven zijn, komt er een evaluatieles.

Bij de bovenbouw beginnen we met een kringgesprek. Ze overlopen de vorige lessen van

de lessenreeks via verschillende vragen. Binnen deze vragen polsen we al naar hun

voorkeur. Nadien gaan we verder met een stellingenspel. Hier krijgen ze allemaal

verschillende stellingen. Ze krijgen ook elk een verkeersbord en post-its. Zo zetten ze de

verschillende stellingen in het verkeersbord. Na al de stellingen en na de besprekingen

over deze stellingen, bekijken ze welk domein vooral in hun groen licht staat.

Dan gaan ze naar de hoek van hun domein en doen ze een kwaliteitenspel om te ontdekken

waar ze nu net binnen dit domein een talent voor hebben.

We sluiten de les weer af met een kringgesprek. Hierin bespreken de leerlingen met elkaar

wat ze in deze les hebben ontdekt over hun talent of wat er werd bevestigd.

Bij de onderbouw wordt deze evaluatie iets meer geleid.

We beginnen ook met een kringgesprek. We overlopen hierbij de vorige lessen aan de

hand van foto’s die genomen zijn in de lessen (of met foto’s van aspecten in deze

lessen). Ze overlopen zo al de lessen die ze gedaan hebben. Nadien krijgen de leerlingen

15 vragen over hun welbevinden, gedragingen en emoties in deze lessen.

Ze beantwoorden steeds deze vragen door naar een foto (die we besproken hadden in

het kringgesprek) te gaan. Daar antwoorden ze dan op de vraag met de leerlingen die

ook voor deze foto hadden gekozen.

Nadat ze de 15 vragen hebben beantwoord, hebben ze weer een kringgesprek om zo tot

hun voorkeur te komen.

11

Welke verschillende onderdelen moeten leerkrachten in een

les steken om tot een muzische lessenreeks te komen rond het

thema ‘Accent op Talent’?

Een antwoord hierop vonden we in het stappenplan van Koen Crul.

Stap 1: De Visie

Wanneer een leerkracht een muzische lessenreeks wil uitwerken is het zeer belangrijk dat

de leerkracht een duidelijke en correcte visie heeft op wat muzische vorming nu juist

inhoudt. Wanneer je als leerkracht hierover geen duidelijke visie hebt is het zeer moeilijk

om goed opgebouwde lessenreeks te ontwerpen.

Hier hebben wij ‘Accent op Muzisch Talent’ gekozen. Uitgaand van deze visie vinden

we dat kinderen hun eigen talent bepalen vanuit hun beginsituatie. Iedereen heeft

iets anders waarvan hij/zij houdt en wat hij/zij goed kan. Van je eigen kunnen (of

niet kunnen) genieten, is op zich ook al een talent en dit wordt vaak ook zo ervaren

binnen de muzische lessen.

Stap 2: Het concept

Als een leerkracht een duidelijke visie heeft kan hij/zij beginnen nadenken over het

concept. Hierbij is het belangrijk dat de leerkracht op zoek gaat naar doelgerichte

activiteiten. Het is belangrijk om te werken met verschillende werkvormen, bouwstenen

en onderwerpen binnen de verschillende muzische domeinen. Dit is belangrijk omdat je

enkel door gebruik van veel variatie de leerling kan laten ervaren en ontdekken wat hun

talent is.

Wij hebben gekozen om met het deelthema ‘verhalen’ te vertrekken. Hierbinnen

hebben we ons toegespitst op het sprookje van Peter en de wolf. We hebben het

concept groter gemaakt voor de onderbouw door een nieuw verhaal te maken over

Peter waarin Peter en de wolf aan bod komt, maar de lessenreeks meer aan bod

komt in ons verhaal: Peter op avontuur in Muzenland.

12

Stap 3: Leerlijnen

De volgende stap is om goed na te denken over de leerlijnen van je muzische lessenreeks.

Hoe ga je geïntegreerd werken? Hoe ziet het muzische klimaat eruit op school? Hoe kan

dit nog verbeteren? Welke leerlijnen zijn belangrijk voor de lessenreeks die je wilt maken?

Wanneer hier goed over is nagedacht kan er naar de volgende stap over gegaan worden.

We zijn gaan kijken binnen ons concept, de domeinen en de bouwstenen wat

hiervan volgens ons allemaal aan bod kan komen in onze lessenreeks. Als we

daarmee klaar waren, zijn we in de leerlijnen gaan kijken. We zijn gaan kijken hoe

we juist aan de slag konden gaan met die bouwstenen en verschillende domeinen.

Voorbeeld van een leerlijn voor muzische opvoeding

Ruysscher, K. d. (2012). Krachtige muzo in de praktijk. Sint-Canisiusblad, 4-17

Dramatisch

spel

Bewegings

- expressie

Beeld-

opvoeding

Muzikale

opvoeding

Muzisch

taalgebrui

k

verkleden bewegings-

improvisatie

tekenen ademhaling jabbertalk

zintuigspelen schilderen stem spreken

concentratie-

spelen uitbeelden kleven zingen vertellen

pantomime mime stempelen /

drukken

muziek

beluisteren

klankna-

bootsingen

beeldenspel standbeelde

n mozaïek klanken geluidsdecor

improvisatie-

spelen

bewegings-

verhalen beeldhouwen klankspel lezen

rollenspelen inlevings-

oefeningen

constructies klankdecor voorlezen

poppenspel assembleren lied(vormen) teksten

schimmenspe

l

dans boetseren partituren tekstopmaa

k

maskerspel tableau

vivant

timmeren,

zagen

instrument

bespelen

boeken

zang- en

dansspelen

spiegel-

oefeningen

textiele

werkvormen

spreekkoor poëzie

bibliodrama collage meerstemmi

g

homonieme

n

spelen met

verhalen

film opnames

maken

metaforen

musical foto experimenter

en

toneel metaaldrijven

inleefspelen

Dit kan leiden tot toonmomenten, voorstellingen, kunst, exposities, kunstenaars, optredens,

...

13

Stap 4: Activiteiten

Na het uitwerken van het concept; welke bouwstenen, technieken, werkvormen en

onderwerpen je gaat gebruiken en het goed doordenken van de doelen, kan je beginnen

aan het uitwerken van je activiteiten. Het is belangrijk dat je goed nadenkt over de stappen

die je zet binnen deze activiteiten. Hoe ga je de leerlingen grondig laten beschouwen? Hoe

ga je hun creativiteit stimuleren? Op welke verschillende manieren ga je ze laten

experimenteren? Hoe mogen de leerlingen vormgeven tijdens de activiteit? Over al deze

vragen moet je vooraf zeer grondig nadenken. Pas als je hierover goed hebt nagedacht

kan je een goede muzische les maken.

Bij een muzische lessenreeks is het ook zeer belangrijk dat je er rekening mee houdt dat

de lessen/activiteiten die je uitwerkt steeds op elkaar verder bouwen. Je gaat dus geen

losse lessen/activiteiten uitwerken, maar lessen waarin je steeds verder gaat op het vorige.

Binnen elke les (activiteit) dat we gaan doen volgen we telkens dezelfde stappen:

1. Beschouwen

2. Experimenteren

3. Aanzet tot creëren

Dit staat niet afzonderlijk in onze lessen, maar we passen dit wel

steeds toe. Hierbij leggen we de opdracht uit, laten we zien welke

materialen ze allemaal gebruiken (dat zijn diegene waarmee ze

geëxperimenteerd hebben)

4. Creëren

5. Evalueren

Stap 5: Evalueren

Het is ook zeer nuttig en nodig om de kinderen niet enkel te laten vormgeven en hiermee

de les af te sluiten, het is belangrijk dat je samen met de kinderen ook gaat evalueren over

de les. Zo krijgen ze een beter inzicht over welke talenten zij nu juist beschikken. Waar zij

de meeste voldoening uithalen, waar ze zich goed bij voelen. Je komt zo ook meer te weten

over hoe de leerlingen de les ervaren hebben.

In elke les gaan we op het einde evalueren. We gaan bekijken hoe de les vlotte

voor iedereen, wat zij juist konden of wat net niet, welk deel van de les voor hen

het beste ging en hoe het welbevinden in deze les was. Verder bekijken we het

eindresultaat met de leerlingen en kijken we terug op de les en de stappen die we

hierin hebben gezet.

Na de eerste 5 lessen uit onze lessenreeks gaan ze aan de slag met een

evaluatieles. Hier bekijken ze de lessen die ze hebben gedaan en evalueren ze

hun welbevinden, voorkeur van domein en hun talent binnen dit domein.

14

Wat zijn de mogelijke talenten binnen het muzische?

Welke zijn domeingebonden en welke zijn niet domein

gebonden?

Wat is een talent?

Talent betekent het hebben van een natuurlijke aanleg, het hebben van een gave en/of

het begaafd zijn.

Talent hebben is niet voldoende om resultaten te behalen. Daarom is er een onderscheid

tussen talent en talent in actie.

Talent in actie = talent + gedrag + context

Mensen die een talent hebben, hebben een gave of een aanleg die hen potentieel geeft om

heel erg goed te worden als ze gedrag ontwikkelen voor dat talent in een specifieke

context.

Het talent van één iemand wordt meestal duidelijk in een context. Meestal is dat dan een

context die motiverend werkt en/of die aansluit bij de persoonlijke interesse van de

betrokkenen.

Talent is niet … Talent is wel …

Op zoek naar: wie is de beste?

(in vergelijking met anderen)

Op zoek naar:

wat prikkelt een kind, waarin zit zijn

aandacht en energie?

Accent op prestaties:

dit kind kan goed …

Accent op kracht, om ergens voor te gaan:

dit kind doet … graag, wil graag …

Terugblikken op de reeds afgelegde

weg: dit kind is/kan …

Vooruitblikken op mogelijkheden/potentie:

dit kind kan … worden

Figuur 1: uit het boek: 'Talenten in mijn klas', door L. Heylen, J. Maes en I. Van Gucht

Iedereen heeft talent

Iedere persoon, wat zijn aard, opvoeding, voorgeschiedenis, achtergrond, lichamelijke of

geestelijke beperkingen ook zijn, heeft talent! Maar het is niet omdat je met talent bent

geboren, dat je er ook iets mee gaat doen. Dat heeft te maken met de definitie van talent.

Talent wordt zichtbaar in activiteiten die je moeiteloos volbrengt en die je energie

opleveren. Dat is meteen al een grote paradox, want aangezien het gaat om activiteiten

die je moeiteloos volbrengt, ben je misschien wel de laatste die eraan denkt dat het om

talent gaat. Je kijkt naar andere mensen die iets erg goed kunnen en je vraagt je af of je

zelf wel talent hebt.

Wanneer je jouw talent nog niet ontdekt hebt, dan is dat teken dat je nog nooit in de juiste

context bent gekomen. We willen de leerlingen veel verschillende contexten aanbieden

binnen muzische vorming zodat ze hun talent binnen dit deel kunnen ontwikkelen.

15

Talent is relationeel: Er is alleen talent als het gezien wordt en het is binnen ons project

de bedoeling dat de leerkrachten zelf ook voldoende meekijken tijdens de verschillende

fases om de leerlingen te wijzen op hun talenten. Een talent benoemen werkt ook alleen

maar als het een talent is waarvan je in jezelf ook voelt dat het iets is waar je echt goed

in bent.

Hoe herken je talent bij je leerlingen?

1. Eigen voorkeur van de leerlingen testen/onderzoeken

a. Vragenlijst invullen

b. Kringgesprek

c. Stellingenspel

d. ...

2. Leerlingen observeren

3. In individueel gesprek gaan met de leerling

Mogelijke talenten binnen muzische vorming?

Je kan verschillende talenten bezitten binnen muzische vorming.

Zo heb je de duidelijke talenten die heel gemakkelijk te zien zijn door naar het product te

kijken.

Een talent voor beeld

Een talent voor drama

Een talent voor media

Een talent voor muziek

Een talent voor woord

Een talent voor bewegingsexpressie

Maar binnen deze talenten zitten ook nog heel veel andere talenten. Zo kan je bv. bij

muziek heel goed zijn in het bespelen van een instrument, maar heb je nog nooit een noot

gelezen. Of kan je heel goed zingen, maar is het bespelen van een instrument een ver-

van-je-bedshow. En zo verschuilen er zich binnen elk domein verschillende talenten die

gericht zijn op het product.

Maar even belangrijk zijn de talenten van leerlingen binnen deze domeinen, want vaak

kunnen zijn niet uitwerken wat zij wel in hun gedachten hebben, maar bezitten zij wel een

talent op dat gebied. Hierbij is het heel belangrijk aan de leerkracht om goed te observeren

tijdens de lessen muzische vorming.

16

Ze hebben we talenten binnen de domeinen:

Experimenteel

o Dingen durven uitproberen

o Onderzoeken van verschillende mogelijkheden

Fijngevoelig

o Openstaan voor gevoelens die tijdens de les naar boven komen

o Niet bang zijn gevoelens die je wil en kan uiten

Expressief

o Durven werken met grote handelingen

o Spontaan

o Kracht, karakter en gevoel uitstralen

Verbeeldingskracht

o Fantasierijk

o Durven dromen over onbestaande zaken

Durf

o Tegen onzekerheid kunnen

o Gewoon doen!

o Risico’s durven nemen en fouten durven maken

Volhardend

o Geduldig

o Intensief

o Niet snel opgeven

Nieuwsgierig

o Onderzoeken van nieuwe of oude dingen

o Meer willen weten over iets nieuws (technieken, methodes, materialen, ...)

o Op onderzoek gaan naar het onbekende

Complex

o Gaat uitdagingen aan

o Is heel probleemoplossend denken gericht

o Ziet kansen

Oog voor detail

o Is nauwkeurig

o Werkt tot in de puntjes

o Is afgewerkt

Authentiek

o Iets echt, eerlijks maken

o Betrouwbaar zijn

o Werken volgens een bepaald idee in je hoofd of volgens je eerste idee

Eigen grenzen overtreffen

o Ongewoon / anders

o Buitengewoon

o Iets doen wat je anders niet zou doen, uit die comfortzone durven stappen

Flexibel

o Andere richtingen durven nemen

o Gemakkelijk van gedachte kunnen veranderen

17

Origineel

o Nieuwe ideeën

o Andere ideeën dan de andere leerlingen

Genieten

o Plezier beleven van eigen kunnen of niet kunnen

o Zich verheugen om aan de slag te gaan

o Zich amuseren

Creatief zijn

o Ideeën bedenken

Veel ideeën kunnen bedenken

Gemakkelijk ideeën kunnen bedenken

Nieuwsgierigheid

Nieuwe ideeën kunnen verzinnen

Van een idee naar een ander idee springen (bv. Een hoed wordt een

boot wanneer je deze op het water legt)

Met die ideeën aan de slag gaan

Verschillende materialen / bewegingen combineren of met 1

specifiek aan de slag gaan en binnen dit deel aan de slag

gaan

Wanneer de leerlingen over meer talenten beschikken, gaan ze uiteindelijk in de

eindopdracht toch moeten kiezen voor 1 talent, maar binnen deze voorkeur kunnen ze

zeker wel gebruik maken van al hun talenten. Het is niet omdat zij bv. gaan werken aan

de opdracht rond beeld, dat zij daar geen toetsen van hun andere talenten (bv. muziek,

genieten, authentiek) kunnen insteken. Het is de bedoeling dat de leerlingen zich bewust

worden van hun eigen kunnen en daar gebruik van maken.

Heeft elk kind een muzisch talent?

Ja, elk kind heeft een muzisch talent. We vertrekken steeds vanuit hun eigen beginsituatie.

Zo kunnen bv. 2 leerlingen hetzelfde talent hebben en toch helemaal iets anders bekomen

door hun beginsituatie en dat is nu juist zo leuk aan ons innovatieproject. Je kan iets voor

ogen hebben, maar de leerlingen gaan je toch verrassen met iets helemaal anders.

18

Onderzoeksvraag

Welke stappen moeten er gemaakt worden om een kind zijn

eigen ‘voorkeur/talent’ binnen het muzische te laten

ontdekken/bereiken binnen een lessenreeks? Met als doel om

een eigen muzisch antwoord te geven.

Het doel van ons project is om ervoor te zorgen dat muzische vorming in verschillende

lessen kan thuishoren. Dat het voortbouwt op wat we al gedaan hebben en zo de kinderen

laten proeven van alle muzische domeinen. Zo kunnen ze op het einde hun eigen muzische

antwoord geven in hun muzische domein naar keuze. Wanneer kinderen mogen kiezen,

doen ze dit omdat ze dat graag doen of omdat ze het goed kunnen en zo komen we vaak

uit op de talenten van kinderen waarvan ze zelf niet wisten dat ze deze hadden

Eigenlijk moet men in elke leerjaar steeds hetzelfde stramien volgen om een muzische

lessenreeks te verkrijgen:

=

=

19

Door een lessenreeks te maken waarbinnen al deze stappen steeds terugkomen, maak je

de leerlingen elke les attent op hun voorkeuren, hun doelstellingen en hun eigen kunnen

dat ze hebben bereikt in een les aan de hand van de evaluatie.

Door na deze lessen nog een evaluatieles te houden, gaan de leerlingen nog dieper in op

hun voorkeur om zo tot hun talent te komen. In de laatste les gaan we dan ook dieper in

op hun voorkeur (en talent). Dit door ze zelf te laten kiezen hoe (op welke manier) ze gaan

antwoorden op de opdracht. Zo maken ze een eigen antwoord en vormt elk deel een

geheel.

20

Innovatiedeel

Wat is er innovatief aan ons project?

Je zou kunnen denken: we zitten in een derde jaar bachelor lager onderwijs. Iedereen kan

lesvoorbereidingen maken. Dat is inderdaad zo, maar wij maakten iets dat in het lager

onderwijs nog maar zelden gebeurt.

Wij hebben een lessenreeks gemaakt waarbij we op zoek gaan naar de talenten/

voorkeuren van de leerlingen zonder dat de leerlingen zich daarvan bewust zijn. Zij ervaren

muzische vorming als een geheel en niet als verschillende vakken, want we werkten

domeinoverschrijdend in onze lessen.

De leerlingen worden uitgedaagd om alles te ervaren via beschouwen en experimenteren

in elke les. Nadien worden zij aangezet tot creëren. Na elke les wordt er ook geëvalueerd.

Niet alleen met de leerlingen, maar ook gereflecteerd over de les en de inbreng van de

leerlingen in een les door de leerkracht.

Het werken met een lessenreeks is iets wat in het lager onderwijs nog vrij onbekend is. De

meeste scholen zien muzische vorming als verschillende vakken apart waarvan de meeste

tijd gaat naar muziek en beeldopvoeding. Het werken aan talenten binnen muzische

vorming is ook iets wat niet bekend is bij de lagere scholen. Dit passen ze wel vaak toe via

meervoudige intelligentie, maar er wordt niet gekeken aan de hand van verschillende

lessen en het welbevinden van de leerlingen.

Wat we ook hebben geprobeerd is andere vakken te integreren binnen onze lessen. Dit

hebben we vooral geprobeerd met Nederlands en sociale vaardigheden.

Bij sociale vaardigheden hebben we ons vooral willen toespitsen op het samenwerken van

de leerlingen. Hoe gaat iedereen met elkaar om? Wie is de leider van de groep? Wie neemt

welke taak op zich? Ze denken hier ook na over hoe ze met elkaar gaan overleggen, hoe

ze iets gaan aanpakken.

Bij Nederlands werken we met de verschillende domeinen van Nederlands.

Het schrijven van een verhaal (bij de bovenbouw)

Voorlezen van het verhaal van Peter op avontuur in Muzenland

(bij de onderbouw)

Luisteren naar het verhaal, naar elkaar tijdens evaluatie, naar het letterdictee, ...

(bij onder- en bovenbouw)

Spreken: door hun verhaal dat ze hebben geschreven te vertellen aan de

anderen, door zich in de leven in een bewegingsles, ... (onder- en bovenbouw)

Het lezen van de dialogen (bij de onderbouw)

21

Waarom Accent op Talent?

Wij hebben gekozen voor ‘Accent op Talent’, omdat wij vinden dat leerlingen heel snel een

positieve naam krijgen doordat ze heel goed zijn in wiskunde, taal of andere vakken. Maar

wanneer leerlingen met muzische vorming bezig zijn, wordt er zelden gesproken van een

talent.

Daar wilden wij heel graag verandering in brengen, want wij denken dat er in elk kind een

artiest zit en dit willen we graag laten duidelijk maken via onze lessenreeks. Wij willen echt

op zoek gaan naar de voorkeur/ het talent van de leerlingen waarmee we dagelijks aan de

slag gaan, want dit kan hen ook helpen in andere lessen. Zo kan bv. een leerling heel goed

zijn in het ideeën bedenken in muzische vorming en kan dit ook positief zijn in de lessen

Nederlands.

We willen ook duidelijk maken aan de leerlingen die iedereen een talent heeft. Soms hoeft

dit maar een ‘klein’ deel uitmaken van iets groter, maar dankzij hun talent hebben ze het

geheel beter gemaakt.

Of we bij elke leerling na deze lessenreeks een talent gaan ontdekken? We denken van

niet. We vermoeden dat dit bij vele leerlingen te zien zal zijn, maar dat het vaak eerder

een voorkeur zal zijn, dan een talent. Daarom spreken we in ons verslag en in onze lessen

ook vaak over voorkeuren. Er zullen verschillende lessenreeksen nodig zijn om echt te

kunnen spreken over een talent. Bij sommige leerlingen zal een lessenreeks misschien

reeds voldoende zijn, hoewel een echte bevestiging van talent slechts kan voortvloeien uit

verschillende lessenreeksen.

Hoe is dit duidelijk in onze lessen?

We maken dit duidelijk door elke les te gaan evalueren. Wat vonden de leerlingen niet

uitdagend? Wat vonden zij goed? Waarvan hadden ze gedacht dat het niet zo goed of juist

beter zou gegaan zijn? Wie had een idee, maar veranderde naarmate hij/zij bezig was? ...

We stellen tijdens onze evaluatie ook vragen naar het welbevinden van de leerlingen, want

wanneer je een talent hebt voor iets, ga je dit vaak leuker vinden en beter doen. We

analyseren de verschillende lesdelen op zoek naar de leerlingen hun talent, want talent zit

soms in een kleine hoek. Ook is het belangrijk om goed te observeren, want niet elk talent

is duidelijk te zien in een eindproduct.

22

Conclusie?

Vanuit ons onderzoeksdeel stelden we vast dat de scholen beseffen dat muzische vorming

een belangrijk onderdeel is van de gegeven vakken. De meesten vinden dat elk domein op

zich bestaat. Muzische vorming is jammer genoeg ook het eerste vak dat ze laten vallen

als ze in tijdsnood komen met andere vakken. Lessenreeksen werden in de meeste lagere

scholen nog niet gebruikt. Omdat juist de lessen muzische vorming vaak ‘sneuvelen’,

vinden ze het niet gemakkelijk om deze op elkaar te laten volgen. Ze vinden het ook niet

zo eenvoudig om ervoor te zorgen dat alles op elkaar volgt.

Uit ons innovatief deel stelden we vast dat er voor elke lessenreeks die je gaat maken,

steeds dezelfde stappen te zetten zijn. Wanneer je deze volgt, gaat alles goed. Je moet

wel voldoende nadenken over deze stappen, want er te snel overgaan is ook niet goed.

Wij hebben zelf ook een lessenreeks4 gemaakt over Peter en de wolf met als globaal thema

‘Accent op Muzisch Talent’ waarbij we op zoek gaan naar het talent van de leerlingen, zodat

ze dit optimaal kunnen gebruiken en zich ervan bewust worden. De kans dat dit lukt met

enkel onze lessenreeks, is klein. Dit moet uitgebreider onderzocht worden. Dit gegeven zal

echter niet voor al de leerlingen van toepassing zijn. Als er meer lessenreeksen zouden

zijn, met nieuwe en andere bouwstenen en leerlijnen, zullen we nog meer kunnen kijken

naar de talenten van de leerlingen. Daarom spreken we in ons verslag van voorkeuren,

omdat we dit gemakkelijker kunnen zien en ontdekken in onze lessenreeks.

We zijn ervan overtuigd dat een lessenreeks goed is voor muzische vorming. Zo krijgen de

leerlingen een aanbod dat bestaat uit alle domeinen en toch zit er een vast stramien binnen

deze lessen. Dat ze op elkaar volgen vinden wij (en de leerlingen waarmee we werkten)

positief omdat ze konden zien dat ze iets hadden gemaakt en daar de volgende keer iets

nieuws mee deden. Ze vonden het fijn dat er iets gebeurde met wat ze hadden gedaan of

gemaakt.

4 De lessenreeks kan je vinden op onze website voor de onderbouw en bovenbouw.

23

Onze website5

Waarom een website?

Wij hebben van in het begin gezegd dat we gingen werken met een website. Dit is

tegenwoordig een heel handige manier om iedereen te bereiken. Iedereen kan onmiddellijk

aan je materialen, aan je lessen.

In heel veel klassen hebben de leerkrachten ook een smartboard. Ook om deze reden

hebben we gekozen voor een website. Zo kunnen leerkrachten op onze website direct al

de bijlagen vinden die ze gebruiken tijdens een les. Digitale versies staan ook allemaal

standaard op onze websites.

Ze vinden er ook nuttige links voor de verschillende muzische domeinen en onze

bronvermelding.

We zorgden dus voor een kant en klare lessenreeks die heel gemakkelijk te gebruiken is

via onze website.

Hoe is onze opbouw?

We hebben gekozen voor 6 titels. Bij deze titels horen ook subitems.

Home

Lessenreeks onderbouw

Lessenreeks bovenbouw

Nuttige links

Bronvermeldingen

Contact

5 Om onze website te gaan, klik op de titel ‘Onze website’.

24

Home

Wanneer we op home klikken, krijgen we een korte inleiding waarin we iedereen welkom

heten en waarin we uitleggen wat ons innovatieproject juist inhoudt.

Bij ‘home’ vinden we ook 3 subitems.

Bij promofilmpje 1 vinden we het promofilmpje dat we hebben ingediend in

februari ‘15

Bij promofilmpje 2 vinden we het promofilmpje dat we hebben ingediend in juni

’15

Bij artikel vind je ons zelfgeschreven artikel over ons innovatieproject

Lessenreeks onderbouw

Wanneer we op lessenreeks onderbouw klikken, krijgen we wat we juist gedaan hebben

voor deze lessenreeks en wat een lessenreeks juist is.

Bij ‘lessenreeks onderbouw’ vinden we 5 subitems.

Bij korte inhoud vind je elke les heel kort beschreven.

Bij Peter op avontuur in Muzenland – het verhaal vind je ook echt het verhaal van

Peter. Dit is het voorleesboek dat je samen met de leerlingen gaat gebruiken in de

lessenreeks. Peter leidt hen zo doorheen de lessenreeks.

Bij Peter op avontuur in Muzenland – leerkrachtenversie vind je hetzelfde verhaal

als het vorige subitem, maar hierbij staan in de tekst kleine anekdotes, vragen,

uitbreidingen, enz. die de leerkrachten kunnen uitvoeren tijdens het voorlezen.

25

Bij bijlagen vind je al de bijlagen genummerd zoals je ze zal gebruiken tijdens de

lessen / het verhaal.

Bij lesvoorbereidingen vind je al de lesvoorbereidingen die we hebben gemaakt.

Hiermee kunnen de leerkrachten aan de slag en staan ook de doelen en

leerplandoelen geschreven voor de onderbouw. Het is niet de bedoeling dat dit

echt gebruikt wordt, maar we geven ze wel mee.

Lessenreeks bovenbouw

Wanneer we op lessenreeks bovenbouw klikken, krijgen we wat we juist gedaan hebben

voor deze lessenreeks en wat een lessenreeks juist is.

Bij ‘lessenreeks onderbouw’ vinden we 9 subitems.

Bij de lesfiches vind je steeds al de lesfiches terug. Voor elke les binnen onze

lessenreeks hebben we een gemaakt.

Als subitem voor onze lesfiches kan je per lesfiche ook de bijlagen vinden.

Net zoals bij de onderbouw heb je hier een subitems voor de lesvoorbereidingen.

Dit heeft hetzelfde doel als bij de onderbouw en dient dus als een extraatje voor

de leerkrachten.

26

Nuttige links

Wanneer we op nuttige links klikken, krijgen we enkele nuttige links van muzische vorming.

We krijgen hierbij ook de uitleg wat je allemaal kan vinden in onze subitems.

In onze subitems vind je allerlei nuttige links waarmee wij aan de slag zijn gegaan voor

onze lessenreeksen of die wij al eens hebben gebruikt in andere lessen.

Dit voor volgende items;

Beeld

Bewegingsexpressie / dans

Drama

Media

Muziek

Woord

Bronvermeldingen

Bij bronvermeldingen kan je alles vinden van de boeken, artikels, handleidingen, websites

en filmpjes die wij gebruikt hebben tijdens ons innovatieproject.

27

Contact

Bij contact kan je de contactgegevens van Julie en Annemiek vinden, alsook de gegevens

van Thomas More.

Zo kunnen ze ons steeds bereiken bij vragen, problemen, onzekerheden, enz.

Hoe gebruik je onze website?

De bedoeling van onze website is om zoveel mogelijk digitaal te werken. Daarom werkten

we ook met een website. Je kan dan ook met de meeste inhoud digitaal aan de slag. Toch

zijn er enkele bijlagen die je ze zal moeten afdrukken om deze te gebruiken in de klas.

Het is ook mogelijk alles van de website halen om op papier te gebruiken. Dit kan je zelf

beslissen. We bieden beide mogelijkheden aan.

28

Toekomstvisie

Wat gebeurt er met onze website?

De structuur van de website zal niet veranderen.

Wat wij wel nog meer kunnen doen met onze website, is wanneer wij nog lessenreeksen

gaan maken, dat we deze op de website zetten.

Zo kunnnen de leerkrachten kiezen uit verschillende lessenreeksen of meerdere

lessenreeksen geven om zo tot een talent te komen.

We zouden wel enkel lessenreeksen maken waarbij we op zoek gaan naar het talent van

de leerlingen.

Wat kan je nog onderzoeken?

Wij hebben onze lessenreeks gecombineerd met Nederlands en sociale vaardigheden. We

hadden dit ook kunnen doen met wiskunde, wereldoriëntatie of nog een ander vak. Wij

hebben er voor gekozen om dit te beperken tot Nederlands en sociale vaardigheden, maar

het is zeker nog innoverend om te gaan werken met andere vakken.

Zo kan je een lessenreeks maken en er een project- en of themaperiode van maken

waarbinnen al de verschillende vakken passen als delen van een duidelijk geheel.

29

Bibliografie

Boeken

Vanderheyden, T. (2013). Grote kunst voor kleine kenners. Gent: Borgerhoff

en Lamberigts

Van der Lei, R. & Haverkort, F. & Noordam, L. (2004). Muziek Meester. Utrecht:

ThiemeMeulenhoff

Van de Lei, R. & Haverkort, F. & Noordam, L. (2007). Eigen-wijs. Utrecht:

Hoonte Bosch & Keuning

Heylen, L. & Maes, J. & Van Gucht, I. (2013). Talenten in mijn klas . Averbode:

CEGO Publishers

Den Tandt, J. De onbewuste kindertaal . Brugge: die Keure

Ghijs, I. (1999). Kunst(en) op school. Brugge: die Keure

Worrall, P. & Mathieson, K. (2003). Art through it . Ireland: belair – Folens

Leicher, B. (1998). In één adem – Muzische vorming voor de basisschool.

Oostmalle: De Sikkel N.V.

Dekeyzer, B. (2010). Education through art – Kunst- en cultuureducatie als

motor van leren . Antwerpen – Appeldoorn: Garant

Serdijn, D. (2003). Samen kunst kijken . Utrecht :Het Spectrum B.V.

Dierckx , G. & Vandenbulcke, E. (2003). Buiten de lijnen . Sint-Niklaas: RASA

Dierckx , G. & Vandenbulcke, E. (2003). Traag kijken . Sint-Niklaas: RASA

Crul, K. (2013). Zeppelin – Didactiek voor muzische vorming. Kalmthout:

Pelckmans

Bjorkvold, J.-R. (1992). De muzische mens. Rotterdam: AD.Donker

Leicher, B. . Muzignaal bronnenboek voor muzische vorming 6A. Mechelen:

Plantyn

Dewolf, L. (2011). Ik kies voor mijn talent . Schiedam: Lannoo nv en Scriptum

lager onderwijs , Studenten (2015). Muzische projecten – Kinderen van de

muzen . Mechelen: Thomas More

Frederickx, L. & Smolderen, V. & Van Oeteren , H. & Van Den Eynde , T.

(2015).Kinderen van de muzen – moduleboek. Mechelen: Thomas More

idee in muziek. Nederland :Uitgeverij Muusses

Ransbeeck, A.V. (1996). Muzische vorming – Gids voor het basisonderwijs.

Diegem:Kluwer Editorial

Frederickx, L. & Smolderen, V. & Van Oeteren , H. & Van Den Eynde , T.

(2015). BVK1 – Begeleiden van kinderen 1. Mechelen: Thomas More

Schasfoort, B. (1999). Beeldonderwijs en didactiek. Groningen/Houten: Wolters-

Noordhoff

30

Handleidingen

Leicher, B. & Coeck, J. & Naulaerts, L. & Van Stappen, L. .Muzignaal. Mechelen:

Plantyn

Leicher, B. . Muzignaal bronnenboek voor muzische vorming 6A. Mechelen:

Plantyn

Knoef, G. & Huiberts, T. Moet je doen: Dans. Amsterdam:Meulenhoff Educatief

Loobuyck, R. & Vereecke, K. (1997). Pluk een lied – eerste graad . Antwerpen

:Standaard Uitgeverij

Crul, K. & Sercu, J. & Vantournhout, J. (2009). Mikado 2 – Muzische vorming .

Kapellen: Pelckmans

Crul, K. & Sercu, J. & Vantournhout, J. (2009). Mikado 3 – 6 Muzische

vorming . Kapellen: Pelckmans

o verbeeldingsfiche 21: Ik maak een muziekpartituur

o verbeeldingsfiche 20: Ik maak een verhaal met geluiden

o Verbeeldingsfiche 18: Ik druk met woorden en letters

o Verbeeldingsfiche 17: Ik vertel

o Verbeeldingsfiche 16: Ik schrijf een verhaal

o verbeeldingsfiche 11: Ik speel zonder woorden

o Verbeeldingsfiche 8: Ik maak een vrije dans

o Verbeeldingsfiche 7: Ik maak een dans

o Verbeeldingsfiche 6: Ik maak een danspartituur

o Verbeeldingsfiche 1: Ik maak een collage

Websites

Nuttige links. [5.2.2015, http://go4talent.be/: http://go4talent.be/nuttige-links/]

Blondeel, J. Accent op Talent. Talenten van leerlingen in de Vlaamse

gemeenschap ontwikkelen in school en op de werkloer. [2.2.2015,

http://www.kbs-frb.be/: http://www.kbs-

frb.be/otheractivity.aspx?id=193914&langtype=2067]

Speelsekunst. (2015) motiverende spreuken. [24.3.2015,

http://www.speelsekunst.nl/: http://www.speelsekunst.nl/motiverende-

spreuken/]

Accent op Talent?. (2009) [12.3.2015, https://accentoptalent.wordpress.com:

https://accentoptalent.wordpress.com/accent-op-talent/]

Startpagina. [2.2.2015, https://wordpress.com/: https://wordpress.com/]

Crul, K. Muzische Vorming. [28.12.2014, https://nl.pinterest.com:

https://nl.pinterest.com/koencrul/muzische-vorming/]

Kunst van nu voor kinderen. [3.3.2015, http://www.rasa.be:

http://www.rasa.be/indexdesktop.html]

Sprookjes top 100 2015. [24.2.2015, http://www.beleven.org:

http://www.beleven.org/verhalen/top100/]

Kosta, B. (2014) Peter and the wolf flashcards. [6.3.2015,

https://www.pinterest.com:

https://www.pinterest.com/pin/392235448768983651/]

Pelloux, E. (2014) pierre et le loup, associer musique et personnage en ligne.

[6.3.2015, https://www.pinterest.com:

https://www.pinterest.com/pin/533535887077021081/]

31

Peter en de wolf. [6.3.2015, https://goedgesprookjes.files.wordpress.com:

https://goedgesprookjes.files.wordpress.com/2014/03/peter-en-de-wolf-tekst-

tekening.pdf]

Juf Annie. (18.4.2014) Peter en de wolf. [6.3.2015, http://www.jufjannie.nl:

http://www.jufjannie.nl/2014/04/18/peter-en-de-wolf/]

Kunstbalie. [4.2.2015, http://kunstbalie.nl/: http://kunstbalie.nl/]

Follow a Muse. Peter en de wolf. [10.3.2015, http://followamuse.nl:

http://followamuse.nl/producten/peter-en-de-wolf/]

Favyts, J. Muzo Peter en de wolf. [17.3.2015, https://www.pinterest.com:

https://www.pinterest.com/favyts/muzo-peter-en-de-wolf/]

Evers, M. & Soerboer, W. & Loman, E. Kwaliteitenspel. [28.5.2015,

https://docs.google.com:

https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=sites&srcid=ZGVmYXVsdGRvbWFpbnxr

dHpvcmd0ZWFtfGd4OjRlZDJmNjg2NmFjN2JiODY]

Eigenwijsjes, spiegel-jezelf en het kinderkwaliteitenspel. [28.5.2015,

http://www.lerendoorwaarderen.nl: http://www.lerendoorwaarderen.nl/?p=431]

Artikels

Boeckx, V. & Bondue, Y. & Cavens, T. & Claes, K. & Geets, E. & Nys, K. et al

Jabbertalk – Zonnestraal (21.01.2011), pp. 14-15.

Boeckx, V. & Bondue, Y. & Cavens, T. & Claes, K. & Geets, E. & Nys, K. et al

Mmm, lekkere kleuren – Zonnestraal (24.09.2010), pp. 4 – 21

Geets, E. Op stap in een schilderij – Zonnestraal (19.03.2010), pp. 3 – 24

Geets, E., Simkens, T., & Vuerinckx, k. Daar zit muziek

in!Zonnestraal, (10.02.2012), pp. 9 – 23.

Geets, E., Simkens, T., & Vuerinckx, k. Peter en de wolf. Zonnestraal,

(27.04.2012) pp. 1 – 24.

Jan, L. Vreemd, die zoo (samen spelen). Zonnestraal, (18.06.2012) pp. 18.

Geets, E., Simkens, T., & Vuerinckx, k. Maak een kroon of hoed! En speel toneel!

. Zonnekind, (06.02.2009) pp. 2 – 3 .

Geets, E., Simkens, T., & Vuerinckx, k. Beestige kunst. Zonneland, (27.04.2012)

pp. 1 – 32 .

Jan, T., Een koffer vol talenten . Zonneland, (02.09.2011) pp. 11 – 22.

De Bock, M., De Graeve, M., De Pessemier, J., Laisnez, S., Mattelaer, F., &

Morard, Y., Tout en musique! – Déclic (11.2009), pp. 3 – 5

Eerden, H.V., liedbijlage: dieren . De Pyramide , 1 (01.2014), pp. 17-24.

Kratsborn, S. Bespreking – Peter en de wolf. De Pyramide , 3 (05.2015), p. 14.

Speth, M. Muziek in beweging . De Pyramide , 3 (05.2013), pp. 4-8.

Scholten, M. Muzieksoftware in de praktijk . De Pyramide , 3 (05.2013), pp. 9-11.

Smits, M. Op wieltjes en standaards – Hoe pas je muziekinstrumenten aan? .De

Pyramide , 2 (03.2014), pp. 7-11.

Wouters, E. Muziekles met beeldende vorming . De Pyramide , 3 (05.2015), pp.

4-6.

Ruysscher, K. d. (2012). Krachtige muzo in de praktijk. Sint-Canisiusblad, 4-17

, S. (01.10.2003) Ze zitten niet op de trein. [10.10.2014, Klasse:

http://www.klasse.be/archief/ze-zitten-niet-op-de-trein/]

Luyten, A. (10.10.2014) Het wondere universum van Panamarenko . [17.12.2014,

Knack: http://www.knack.be/nieuws/belgie/panamarenko-universum-

wetenschap-en-technologie-worden-kunst/article-opinion-435699.html]

32

Filmpjes

Robinson, K. (02.2006) Scholen doden de creativiteit . [04.02.2015, TED:

http://www.ted.com/talks/ken_robinson_says_schools_kill_creativity?language=n

l]

Glennie, E. (14.05.2006) Evelyn Glennie: How to truly listen. [15.12.2014,

Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=IU3V6zNER4g]

Mieras, M. (09.01.2012) Kunsteducatie: broodnodig voor het kinderbrein.

[15.12.2014, Youtube : https://www.youtube.com/watch?v=phQZ5J-

lhTQ&feature=share]

Prokofjev, S. (05.02.2011) Peter en de wolf . [24.02.2015, Youtube:

https://www.youtube.com/watch?v=EulWNzgk62o]

Prokofjev, S. (27.08.2011) Peter en de wolf - Prokofjev . [24.02.2015, Youtube:

https://www.youtube.com/watch?v=4RePOlD0EcY]

, S. (09.09.2007) STOMP - kitchen. [15.02.2015, Youtube:

https://www.youtube.com/watch?v=XXD76CSpfc0]

Westerlinck, A. (05.03.2015) Les 1 Schaduwspel Peter en de Wolf zonder jagers .

[05.03.2015, Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=SPM-c85QZ-c]

Bibliografische referentie:

http://sciere.be/apa/index.php